Integracja wiedzy o osobowości

Wacław Bąk
Instytut Psychologii KUL, Katedra Psychologii Osobowości
waclaw.bak@kul.pl

Kliniczne zastosowania teorii osobowości – konwersatorium

13 grudnia 2023 r.
Niespójne / sprzeczne dane w badaniu tej samej osoby:
• Pomyłka diagnosty :)
• Któraś część danych jest nieprawdziwa
• Sprzeczność jest pozorna – potrzeba integracji i interpretacji
danych na głębszym poziomie
Osobowość

Pervin (2002)
Osobowość to złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca
kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka.

Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze struktur, jak i

procesów i odzwierciedla działanie tyleż natury (geny), co
środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również czasowy aspekt
funkcjonowania człowieka, osobowość zawiera bowiem
wspomnienia przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości
oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości.
Główne nurty teoretyczne

 Nurt psychodynamiczny
 Psychologia humanistyczna i egzystencjalna
 Psychologia narracyjna
 Socjobiologia i psychologia ewolucyjna
 Teorie cech
 Teorie poznawcze i społeczno-poznawcze
Próby integracji
R.R. McCrae i P.T. Costa

McCrae, R. R., Costa, P. T. (2005). Osobowość człowieka dorosłego. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
Próby integracji
Próby integracji
Dan McAdams

Trzy poziomy w osobowości

1. Cechy jako dyspozycje

2. Charakterystyczne przystosowania
3. Historia życia

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
1. Cechy jako dyspozycje

Poziom cech jest w przeważającej mierze zdeterminowany

biologicznie – środowisko odgrywa zdecydowanie mniejszą rolę w
ich kształtowaniu się, dlatego też zmienność cech w czasie jest
mocno ograniczona.
Zmienne osobowościowe znajdujące się na tym poziomie mają
charakter akontekstowy.
Poznanie osobowości ukierunkowane jest tu przede wszystkim na
opis struktury osobowości ugruntowanej w biologii człowieka.

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
2. Charakterystyczne przystosowania

Na tym poziomie uwidacznia się styl przystosowania i reagowania,

w tym dążenia człowieka osadzone w pewnym kontekście
środowiskowym.
Na charakterystyczne przystosowania składają się między innymi:
• dążenia osobiste,
• motywy,
• zadania życiowe,
• mechanizmy obronne i strategie radzenia sobie,
• uzdolnienia i zainteresowania, itp.

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
2. Charakterystyczne przystosowania

Od cech różnią się tym, że

• mają charakter kontekstowy (odniesienie do kontekstu
społecznego i sytuacyjnego)
• wykazują związek z czasem i zmienność w czasie
• mogą pozostawać pod wpływem kontroli społecznej
Badanie tego poziomu osobowości obejmuje eksplorację dynamiki,
procesów i zmian.

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
3. Historia życia

• Swoista interpretacja osobistych doświadczeń, wydarzeń,

intencji,
• Znaczenie, jakie ma dla człowieka jego własne życie
• Sposób, w jaki definiuje swoją tożsamość
• Nadawanie swojemu życiu poczucia jedności, celu i sensu

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
3. Historia życia

Poza typowym zachowaniem (cechy), i pewnym sposobem adaptacji

(charakterystyczne adaptacje) ludzie zadają sobie pytania
• Kim jestem?
• Na czym polegają zmiany w moim życiu?
• Jaki będę w przyszłości?
• Co łączy moją przeszłość z przyszłością?
• Jaki jest bilans mojego życia?

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
3. Historia życia

Uchwycenie tych zmiennych jest szczególnie trudne ponieważ mają

one charakter jakościowy i są wysoce zindywidualizowane.
Jednocześnie jednak to właśnie ten poziom funkcjonowania
osobowości przybliża nas najlepiej do zrozumienia indywidualności
osoby, jej niepowtarzalności oraz intencjonalnego charakteru jej
działań.

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
Propozycja McAdamsa
1. Poziom I – opis wzorca cech, które mają genezę głównie biologiczną i
które wskazują na ogólne tendencje do zachowania w różnych
sytuacjach i czasie.
2. Poziom II – styl przystosowania i reagowania wynikający z kontekstu
środowiskowego i funkcjonowania w określonym czasie.
3. Poziom III – tworzona przez jednostkę historia lub mit osobisty, w tym
koncepcja siebie i sens życia. Badanie tego poziomu odbywa się
głównie poprzez analizę autonarracji pod kątem sposobu rozumienia
siebie, świata i relacji „Ja-świat”.

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
Propozycja McAdamsa

Podobieństwo do poglądów H. A. Murraya

Każda jednostka jest pod pewnym względem:
(1) taka, jak wszystkie inne osoby,
(2) taka jak niektóre inne osoby
(3) taka jak żadna inna osoba.

1. Poziom cech – to, co wspólne w osobowości wielu ludzi

2. Poziom charakterystycznych przystosowań – to, co typowe dla
niektórych osób (różne style przystosowania)
3. Poziom historii życia – to, co unikalne dla osoby

McAdams, D.P., Pals, J.L. (2006). A new Big Five. Fundamental principles for an integrative science of personality. American
Psychologist, 61, 204-217.
Oleś, P. (2004). Perspektywa integracji nauki o osobowości czy metateoria? W: Chlewiński, Z., Sękowski, A. E., (red.)
Psychologia w perspektywie XXI wieku (s. 143-164). Lublin: TN KUL.
Związek z teoriami osobowości
1. Cechy jako dyspozycje
• teorie cech
• teorie temperamentu
• genetyka zachowania
2. Charakterystyczne przystosowania
• teorie uczeniowe
• społeczno-poznawcze i większość poznawczych
• niektóre ujęcia psychodynamiczne (np. psychologia ego, teorie
relacji z obiektem)
3. Historia życia
• psychologia narracyjna (np. koncepcja narracyjnej tożsamości
McAdamsa, teoria wartościowania Hermansa)
• psychologia egzystencjalna
• niektóre poznawcze teorie Ja
Możliwości wykorzystania w diagnozie

1. Planowanie diagnozy i przygotowanie się do badania.

• Określenie obszaru, który będzie przedmiotem badania
• Dobór metod
2. Integracja na poziomie teoretycznej interpretacji zebranych danych
3. Uporządkowanie samego opisu / opinii
 Propozycja porządkowania złożonego, wielowątkowego materiału
diagnostycznego
• Krok 1: Interpretacja wyników każdej metody oddzielnie.
• Krok 2: Interpretacja oddzielnie dla poziomów (uspójnienie,
uporządkowanie wielu danych, które odnoszą się do danego poziomu
funkcjonowania osobowości).
• Krok 3: Próba sformułowania całościowego opisu – integracja
informacji z wszystkich poziomów
Uwagi:
• „Odwlekamy” rozstrzygnięcia dotyczące stawianych pytań/hipotez na
możliwie końcowy etap. Unikamy zbyt wczesnych konkluzji.
• Propozycja dotyczy nie tyle kompozycji opinii co stojącego za nią
procesu diagnozowania i interpretowania.