Julián González García

Fisioloxía: Fisioloxía do exercicio II

Traballo 1: de nición das variables siolóxicas que caracterizan o meu

deporte: O Tenis.

1
fi

fi
 As variables siolóxicas no tenis
Durante boa parte do século pasado, o tenis foi percibido coma un deporte extremadamente
técnico, no que os grandes campións se dis nguían por ter un maior punto de precisión e calidade
nos seus golpes, o que se ven a chamar ‘boa man’. No lme King Richard (Marcus Green, 2021) hai
unha frase paradigmá ca, onde se recrea un diálogo do pai das irmás Venus e Serena Williams con
un pres xioso adestrador, quen trata de facerlles ver que non poderán chegar a nada neste
deporte, a rmando que a raqueta é coma un violín e que fan falta moitos anos de intensa prác ca
tan só para ser quen de agarrala con xeito.

Pero se ben estamos a falar dun deporte cunhas esixencias técnicas al simas, tampouco é
menos certo que a evolución do xogo nas úl mas décadas, con implementos na tecnoloxía das
raquetas, as cordaxes, as pelotas e as super cies, que fan que a bola viaxe cada vez máis rápido, así
como unha preparación cada máis avanzada por parte dos tenistas, derivan nunha disciplina
cunhas esixencias sicas al simas. Onde os grandes torneos se deciden en par dos a cinco sets,
que poden chegar a durar máis de catro horas. E como veremos a con nuación, a preparación dun
tenista para ser capaz de manter a máxima precisión e e cacia durante a duración de un par do
non é tarefa sinxela.

Como apuntan Pialoux et al. (2015), o tenis consiste nunha secuencia de accións intermitentes
de alta intensidade combinadas con períodos de recuperación ac va e pasiva. A duración dun
par do é imprecedible, se ben autores coma Kovacs (2006), invitan a empregar unha cifra de 1,5h
de media para os par dos a tres sets. O mesmo pasa coa duración dos puntos, nun torneo de alto
nivel de tenis universitario en EEUU atopouse que a duración media dos puntos foi de 6,36
segundos, exis ndo non obstante grandes diferencias entre os dis ntos xogadores. Naqueles
considerados como os máis agresivos, cun xogo de ataque pronunciado, a duración media foi de
4,8s. Nos xogadores de ‘toda a pista’, aqueles que están cómodos na liña de fondo pero tamén
gustan de subir á rede, 8,2 segundos. E os xogadores de liña de fondo, con tendencia a manter
largos peloteos sin apenas subir á rede, 15,7 segundos. Son diferencias signi ca vas que tamén
poden variar enormemente segundo o po de super cie, o rival, o momento do par do ou mesmo
as condicións atmosféricas. Polo que é di cil es mar con exac tude a duración dun punto ou dun
xogo, xa non digamos de todo un par do.

Os ra os de xogo/descanso, polo tanto, tamén poden variar signi ca vamente en función de

todo isto. Nalgúns estudos en pistas de terra, Kovacs apunta que o tempo de xogo con respecto ao

2
ti
ti
ti
fi
fi
ti
fí

ti
ti
tí

ti
ti
fí

fi
ti
ti
ti
fi
fi
fi
ti
fi
ti
ti
ti
ti
tí
fi
ti
ti
ti
ti
ti
 total do par do resultou de ser dun 21% para os xogadores agresivos, 28,6% para os de toda a
pista e 38,5% para os de liña de fondo. Estas medidas son ú les para facernos unha idea dos
tempos de traballo e recuperación que afronta un tenista durante un par do, e por tanto do po
de resistencia que debe traballar, como veremos máis adiante. Pero polo de agora a rmaremos
que tamén son ú les para establecer unha serie de normas que regulan os tempos dos par dos e
se empregan en todos os torneos o ciais. Así, os descansos son de 25 segundos como máximo
entre punto e punto, de 1 minuto e 30 segundos nos cambios de lado (despois do primeiro xogo de
cada set, cada dous xogos) e de dous minutos entre set e set. Nos descansos entre punto e punto,
será o sacador quen administrará os 25 segundos dispoñibles, se ben non se lle permi rá
apresurarse demasiado. Pero tampouco ten porqué agotalos. Nos outros descansos, ambos
xogadores poderán dispor do tempo máximo.

Estas ra os son fundamentais á hora de estudar a preparación ideal dun tenista. Tomadas de
forma aislada, as accións do tenis, os golpeos, teñen un claro compoñente anaeróbico. Non
obstante, como indican Pialoux et al. (2015), é fundamental que os tenistas se vexan some dos a
traballo aeróbico dalgún po que lles permita retrasar a fa ga logo de repe dos esforzos,
mellorando á súa vez a capacidade de recuperación entre os puntos. Estos autores defenden que o
traballo aeróico debe implementarse dende as primeiras etapas do desenvolvemento, e que os
adestramentos interválicos de alta intensidade (HIIT polas súas siglas en inglés), poden ser unha
boa ferramenta para facelo. Acorde cos seus estudos, para que unha sesión de adestramento teña
efectos posi vos no VO2max, debe chegar a esixir entre un 80-90% por cento deste VO2max ou ao
90-95% da frecuencia cardíaca máxima. Fernández Fernández et al. (2006), acharon que o
consumo de osíxeno durante os par dos adoita situarse entre un 46-56% do VO2max, e a
frecuencia cardíaca entre 140-160 la dos por minuto. Esto non sería su ciente, polo tanto, para
desenvolver a capacidade aeróbica. Senon que debe exis r un adestramento especí co coa
esixencia su ciente.

Agora ben, que o traballo sexa especí co non quere dicir que teña que ser só de carreira.
Fernández Fernández et al. (2011), nun estudo que compara os efectos do adestramento en pista
vs o adestramento de carreira fora de pista (sin raqueta), atopa que un protocolo de intervalos en
pista coma o seguinte: 4 series de 2 minutos de golpeos a 90-95% de frecuencia máxima, con 90
segundos de descanso pasivo), pode ser implementado como alterna va ao adestramento de
carreira para mellorar a tasa de frecuencia cardíaca máxima e os niveles de concentración de
lactato no sangue. Así como para op mizar a capacidade cardiorespiratoria e a resistencia

ti
fi
ti
ti
ti

ti
fi
ti
ti
fi
ti

ti
ti
ti
ti
fi
ti
ti
fi
fi
ti
ti
ti
ti
 especí ca dos tenistas. Isto son boas novas, xa que tanto adestradores coma xogadores adoitan
preferir o traballo na pista de tenis. Especialmente nas etapas forma vas, onde o tempo adoita ser
máis limitado.

Mark S. Kovacs, inves gador da Universidade de Alabama, no seu ar go Tennis Physiology,

Training de Compe ve Athlete (2007), chega a a rmar que a precisión dos golpes pode chegar a
reducirse ata un 81% coa aparición da fa ga. Polo que traballar no seu retraso pode ser un
elemento compe vo crucial. Kovacs atopa que os tenistas adoitan ter niveis altos de VO2max. No
circuito masculino, os seus datos sitúan este rango entre 44 ml/kg/min e 69 ml/kg/min. Son
valores que situarían aos tenistas coma individuos cun alto adestramento anaeróbico. Se
atendemos aos pos de xogador mencionados anteriormente, Kovacs acha que os máis agresivos
adoitan ter niveis de VO2max e frecuencia cardíaca menores que os xogadores de fondo. Dende o
seu punto de vista, os tenistas deberían achegarse aos 50 mL/kg/min de VO2max, pero por riba de
55 ml/kg/min non ve bene cios adicionais.

Frecuencia cardíaca
En tanto á frecuencia cardíaca, parece que tende a aumentar a medida que os par dos avanzan,
con lixeiros descensos entre puntos e nos descansos máis largos. Pero sen chegar a descender
demasiado. Algúns estudos (Kovacs), sitúan a frecuencia cardíaca media en tenistas universitarios
estadounidenses en 144,6 pulsacións por minuto, cunha variación de +- 13,2. Factores como a
calor tamén poden in uir enormenente nesta variable, e debemos ter en conta que actualmente
se disputan par dos de tenis tanto de noite como en horas de plena luz solar. E que os torneos, en
ambos hemisferios, adoitan coincidir cos meses máis calurosos do ano.
Lactato
Se ben se trata dun indicador moi importante, no momento da publicación do seu estudo
Kovacs non foi quen de atopar un consenso amplio ao respecto. Habendo traballos que amosaban
poucos cambios no nivel de lactato durante os par dos e outros que re exaban importantes
aumentos conforme este avanzaba. Polo que non se atreve a ofrecer unha conclusión ao respecto.
Grasa corporal
A porcentaxe de grasa corporal na maioría dos tenistas é menor que o da poboación xeral. Non
obstante non adoitan ter niveis tan baixos coma outros atletas, coma pode ser un velocista ou un
ximnasta.

fi

ti
ti
ti
ti
ti

ti
fl
ti
fi

ti
fi
ti
ti

ti
fl
ti

 Hidratación
Durante un par do, algúns tenistas poden chegar a sudar máis de 2,5 L/h (Kovacs), se ben o
vaciado gástrico de líquidos non adoita superar os 1,2 L/h. Non obstante, manter este ritmo de
hidratación pode supoñer unha di cultade para moitos xogadores, que temen beber demasiado e
‘encharcarse’. Kovacs defende que unha bebida con carbohidratos e electrolitos promove a
absorción mellor que a auga. Apuntando dous mo vos: que sin un transporte ac vo do soluto o
intes no non pode transportar auga con e cacia e que en presencia de glucosa a auga se
transporta con maior facilidade. Se ben os niveis de hidratación varían en función do depor sta e
as condicións de xogo, Kovacs propón una recomendación xeral de cando menos 400 mL de uído
cada 15 minutos, (1,6 L/h), para compensar o vaciado gástrico.

Plani cación dunha tempada

No meu caso, por desgraza, o tenis deixou de ser unha preocupación a nivel compe vo hai xa
bastantes anos. Non tería sen do, polo tanto, elaborar un plan de prepraración exhaus vo máis
alá do que pode ser un estado de forma aceptable ou un traballo de forza de carácter preven vo
para protexerme dalgunha lesión recurrente. Sería máis interesante, polo tanto, considerar a
tempada estándar dun tenista de alto nivel para tratar de establecer os picos de forma ao longo de
unha tempada.

Un dos traballos máis relevantes que puden atopar ao respecto foi o de Belinda J. Smith (2012),
sobre a periodización e o adestramento de resistencia dende a perspec va dunha xogadora
profesional do circuito WTA. Como ben indica a autora, a información ao respecto non é
demasiado abundante, e hai moitos factores que di cultan a plani cación, coma o feito de que o
tenis sexa un deporte coma unha tempada con múl ples momentos compe vos, viaxes
intersemanais, cambios de clima e super cie, ademáis de outros factores psicolóxicos a ter en
conta. Todo isto fai que a tenista profesional deba seleccionar os eventos nos que par cipará con
cautela, para non sobrecargar o calendario e poder chegar na mellor forma posible ás citas
importantes. Isto non é fácil, xa que as xogadoras do circuito non só pensan en chegar en boa
forma ás catro grandes citas, que son os Grand Slams. A todo esto debemos sumar os masters
1000, que son moito máis que un evento de preparación, a Copa Davis, o torneo de maestros ou
incluso os Xogos Olímpicos. Pero aínda hai algo máis importante para unha tenista, a súa
clasi cación no ranking da WTA. Isto leva a que non poida descoidar ningún torneo e deba prestar
especial interese a defender os puntos gañados en anos anteriores.

5
fi
ti
fi

ti

ti
fi
fi
fi
ti
fi
ti

fi

ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fl
ti
 A elección do calendario, tanto nun profesional establecido coma todavía máis nun junior
aspirante, será por tanto un dos factores claves á hora de diseñar a plani cación dos
adestramentos. Ademáis disto, como ben apunta Smith, o preparador deberá ter en conta a
avaliación dos programas de adestramento dos anos anteriores, así coma un exame exhaus vo
para coñecer o estado de forma da tenista e cales son os sistemas enerxé cos, grupos musculares
ou accións que necesitan maior traballo. O es lo de xogo da tenista tamén se debe ter en conta.
Unha vez se avalían estes aspectos, Smith propón que o adestramento se divida nas seguintes
fases.
Pretempada
A duración óp ma desta fase sería de polo menos 8 semanas. Nunha tenista profesional,
consideraríamos o período dende a nal da Copa de Maestras (8 de noviembre) hasta o comezo da
tempada en Australia (8 de enero). Esta fase dividiríase nunha primeira fase xeral preparatoria e
unha segunda especí ca, máis orientada á compe ción. Ambas deben afondar nas bases sicas,
técnicas e siolóxicas do que será o plan de adestramento ao longo da tempada. A fase xeral estará
máis centrada na hipertro a no aumento da forza e da potencia muscular, incrementando a
intensidade pero reducindo o volume. Os aspectos ténicos e tác cos tamén estarán máis presentes
nesta segunda fase.
Compe ción
Durante a compe ción o obxec vo fundamental é maximizar o rendemento e minimizar a
fa ga. Smith recomenda que as fases compe vas non superen nunca as tres semanas, deixando
sempre unha ou dúas semamas de recuperación e adestramento entre elas. Se nos poñemos na
situación dunha aspirante a un Grand Slam, esto implica que unha fase de compe ción tan só
poderá abarcar o masters 1000 inmediatamente anterior (unha semana de duración) e o propio
Grand Slam (dúas semanas). Mentres que unha junior recén chegada ao circuito, con poucas
opcións de chegar á segunda semana do Grand Slam, podería plani car os clicos de forma
diferente. Aumentando o seu rendemento nos torneos anteriores.
Smith recomenda que durante esta fase se reduza o volume, e non tanto a intensidade dos
adestramentos. Para poder manter así os efectos siolóxicos do rendemento controlando a fa ga.
Fases de transición
As fases de transición, ou descanso ac vo, permiten ao depor sta recuperarse tanto sica como
mentalmente. Ao nal da tempada, esta fase debería durar entre 2 e 4 semanas. Entre torneos,
pode que se teña que reducir a 1 ou 2 días, se ben de ter algo de marxe o ideal serían entre 3 e 5.
Ac vidades relaxadas e mesmo outros deportes, serían boas opcións para esta fase. Rafael Nadal
adoita apostar pola pesca ou o golf, e polo de agora, parece que aínda está a funcionarlle.

6
ti
ti

ti
fi

ti
ti
fi

fi
fi
ti
fi
ti
ti
ti
ti
fi
ti
ti
ti

fi
ti
fí
ti
fi

fí
ti
ti

 Bibliogra a

1. Fernández Fernández, J., Méndez Villanueva, A., Pluin, B. M., Fernández García, B. &
Terrados, N. (2003). Aspectos sicos y siológicos del tenis de compe ción (I). Archivos de
Medicina del Deporte, XXIII(116).
2. Jaime Fernandez-Fernandez, David Sanz-Rivas, Cristóbal Sánchez-Muñoz, Jose Gonzalez de
la Aleja Tellez, Mar n Buchheit & Alberto Mendez-Villanueva. (2011). Physiological Responses
to On-Court vs Running Interval Training in Compe ve Tennis Players. Journal of Sports
Science and Medicine. h ps://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24150630/
3. Kovacs, M. S. (2006). Applied physiology of tennis performance * COMMENTARY. Bri sh
Journal of Sports Medicine, 40(5), 381-386. h ps://doi.org/10.1136/bjsm.2005.023309
4. Kovacs M. S. (2007). Tennis physiology: training the compe ve athlete. Sports medicine
(Auckland, N.Z.), 37(3), 189–198. h ps://doi.org/10.2165/00007256-200737030-00001
5. Pialoux, V., Genevois, C., Capoen, A., Forbes, S. C., Thomas, J. & Rogowski, I. (2015). Playing
vs. Nonplaying Aerobic Training in Tennis: Physiological and Performance Outcomes. PLOS ONE,
10(3), e0122718. h ps://doi.org/10.1371/journal.pone.0122718
6. Smith, B. J. (2012). Periodiza on and Resistance Training in the Elite Female Tennis Player:
the WTA Perspec ve. J Med Sci Tennis, 17(2).

7
fí

ti
tt
ti
tt
ti
fí

tt
fi
tt

ti
ti
ti
ti

ti

ti