GLOSARIO DE HISTORIA DE ESPAÑA

BLOQUE 1: PREHISTORIA E HISTORIA ANTIGA

1. ECONOMÍA PREDADORA: Tipo de ac vidade humana na que se obteñen e consumen os recursos da natureza sen
xerar produción. É caracterís ca das sociedades paleolí cas ou seminómades, nas que a recolección de froitos
silvestres, a caza, a pesca e o marisqueo son as ac vidades que permiten a alimentación, o ves do e a construción de
vivendas.
2. MEGALITISMO: O signi cado literal é “pedra grande”, o que fai alusión ás construcións arquitectónicas formadas
por grandes pedras chamadas megálitos. Os principais pos son o menhir ou pedra ta (monolito ver cal), o crómlech
(menhires formando círculos) e o dolmen ou anta (sepulcros formados por unha cámara que pode levar un corredor).
Esta corrente cultural vo lugar dende nais do Neolí co ata a Idade de Bronce (3.000 – 1.000 aC), principalmente
nas ribeiras do Mediterráneo occidental e na Europa atlán ca.
3. CASTRO: Poboados for cados (con murallas, parapetos, terrapléns, foxos…) de orixe prerromana e propios do
norte e noroeste peninsular onde xurdiu a denominada cultura castrexa. Son moi numerosos os conservados en
Galicia coa súa planta redondeada, un plano irregular e casas circulares de cachotería e cuberta de ramaxe.
Localízanse en zonas de fácil defensa como en zonas elevadas, penínsulas ou chairas, acadando o momento de
máximo desenvolvemento durante a Idade de Ferro (s. V a.C.).
4. GUERRAS CÁNTABRAS: Campañas militares de Roma en Hispania entre o 29 e 19 a. C. contra os pobos astures e
cántabros do noroeste peninsular, que supuxeron a nalización da conquista romana da península ibérica. Es veron
dirixidas polo emperador Augusto.
5. BÁRBAROS: Denominación xenérica dada polos gregos e romanos aos pobos situados fóra do ámbito da súa
civilización e que non falaban a súa lingua. Durante o Imperio romano, o termo tomou un sen do pexora vo
empregándose para designar os pobos organizados en tribos que, sobre todo a par r do S. V, ameazaban coas súas
incursións as súas fronteiras. En canto a súa orixe, podía ser xermana (godos, suevos, vándalos, anglos, saxóns,
francos, burgundios, etc.) ou non (hunos, búlgaros, alanos, eslavos…).
6. CONVENTUS: No Imperio romano, inicialmente eran asembleas conxuntas de romanos e indíxenas. En tempos de
Augusto (S. I a. C.) pasaron a ser demarcacións territoriais con ns administra vos (recadación de impostos),
xurídicos (xuízos, contratos…) e militares (recrutamento de tropas). Levaban o nome da cidade que fose a capital e
ñan uns límites imprecisos. Por exemplo, Gallaecia dividíase nos Conventus Lucense, Bracarense e Asturicense con
capitais en Lucus Augus , Bracara Augusta e Asturica Augusta.
7. AULA REGIA: Principal ins tución consul va na monarquía visigoda (507-711). Tratábase dunha asemblea
integrada por membros designados polo rei entre os nobres principais -“ delis regis”-, gobernadores de provincias -
“comites” y “duces”-, xefes militares, bispos, e membros do O cium Palla num (tesoureiro, notario, xefe do
patrimonio rexio, etc.). Asesoraba ao rei en asuntos lexisla vos, polí cos, militares e xudiciais.

BLOQUE 2: HISTORIA MEDIEVAL

8. MOZÁRABE: Poboación de orixe hispano-visigoda que profesaba a relixión cris á nos territorios peninsulares baixo
dominio musulmán entre os séculos VIII e XIII. Esta denominación aplícase tamén á súa lingua romance e ás súas

1
ti
ti
ti
fi
ti
fi
ti
ti
ti
fi
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
ti
ffi
ti
fi
fi
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
 manifestacións ar s cas. A cambio de conservar a súa fe e os seus costumes ñan que pagar impostos, polo que
moitos foron desprazándose cara aos territorios cris áns do norte ou se converteron ao Islam.

9. MARCA HISPÁNICA: Zona colchón militar situada entre a fronteira meridional do Imperio Carolinxio e o territorio
de Al-Ándalus. Creada por Carlomagno en 795 para defender o Imperio Franco e amortecer posibles ataques do
Califato Omeya, estaba composta por doce condados situados ó sur dos Pireneos que, co enfraquecemento dos reis
francos, fóronse convertendo en reinos e condados independentes durante o S. IX (Pamplona, Aragón, Urgel y
Barcelon

10. TAIFAS: Reinos que xurdiron da desmembración do Califato de Córdoba no ano 1031 e que eran dominados polas
oligarquías locais ou por xefes militares das principais cidades de Al-Ándalus. Enfrontados entre si e obxecto de
ataques cris áns, duraron medio século, ata a chegada dos almorávides. Nos séculos XII e XIII, xurdiron os segundos e
terceiros reinos de taifas tras o enfraquecemento de almorávides e almohades. As Taifas mais poderosas no século XI
eran Sevilla, Granada, Zaragoza e Toledo.
11. MANSO: Unidade de explotación familiar (casa e terras de cul vo) que o señor feudal cedía en usufruto a un
servo a cambio dunha renda e certas prestacións (servizos e corveas nas terras do señor). Xunto coa reserva señorial,
cons tuían os elementos básicos de explotación dos feudos durante a Alta Idade Media.
12. PRESURA: Forma de apropiación de territorios ermos ou abandonados por repoboadores cris áns documentada
en Galicia e Alto Aragón desde nais do século VIII. O termo designa tanto a acción de apropiarse como o espazo
resultante da apropiación. Hai que dis nguir entre presura o cial e espontánea: a primeira foi promovida polos reis,
que repar an as terras, e a segunda eran os campesiños os que tomaban a inicia va e logo solicitaban aprobación
real.
13. CARTA DE POBOAMENTO: Documento asinado polos reis ou señores dos reinos hispanocris áns medievais, polo
que outorgaban unha serie de privilexios a grupos de poboación que se asentasen nun determinado lugar. Déronse
durante a Reconquista co n de fomentar a repoboación de zonas recentemente conquistadas de interese económico
ou estratéxico. En Galicia, potenciouse a fundación ou repoboación de núcleos urbanos por medio de privilexios aos
seus habitantes nos s. XII e XIII.
14. MESTA: Organización gandeira que agrupaba aos grandes propietarios de gando ovino (nobreza, ordes militares
e clero) de Castela e León, creada por Alfonso X no século XIII. Sucesivos reis casteláns outorgáronlle privilexios scais,
de paso e de pasto para protexer o pastoreo transhumante, vital para a economía castelá, o que provocou con itos
cos agricultores ata a súa abolición en 1836. O conxunto dos rabaños coñecíase como “Cabana Real".

BLOQUE 3: SÉCULOS XV – XVII

15. CONVERSO: Persoa que muda a súa profesión relixiosa. Aplicouse esencialmente a musulmáns e xudeus
conver dos ao cris anismo nos séculos XVI e XVII e aos seus descendentes por xeracións, cun fondo discriminatorio e
despec vo, xa que moitos deles seguían prac cando os seus cultos en segredo (a intención real da conversión era
evitar persecucións). O incremento do seu número aumentou o odio popular contra eles e moitos foron xulgados polo
tribunal da Inquisición.

2
ti
ti
ti
tí
ti
tí
ti
ti
fi
fi
ti
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
ti
fi
fl
 16. MOURISCO: Termo despec vo aplicado aos musulmáns de Al-Ándalus conver dos ao cris anismo, moi
numerosos tras a primeira Pragmá ca Sanción de Conversión Forzosa dos Reis Católicos de 1502, especialmente nos
territorios do leste peninsular (Aragón, Valencia…) e do sur (Granada). En moitos casos man veron a súa lingua,
ves menta e costumes orixinais; o que di cultou a súa integración. Foron expulsados de xeito de ni vo entre os s.
XVI e XVII.
17. XUNTAS DO REINO DE GALICIA: Ins tución creada con Carlos I en 1528 que perdurou ate 1834. Presidíaa un
capitán xeral e formábana un procurador por provincia: San ago, Lugo, Ourense, Mondoñedo e Tui (e desde
mediados do XVI, tamén Coruña y Betanzos). A súa principal tarefa consis u en distribuír os tributos entre as
provincias, ademais de ordenar levas militares e elaborar memorias e súplicas sobre as necesidades do reino.
Organismo consul vo intermediario entre Reino e Coroa, sempre foi submiso á autoridade rexia e o seu principal
logro foi recuperar o voto de Galicia en Cortes en 1623.
18. TERZOS: Unidades militares de infantería formadas por soldados profesionais, voluntarios e de recrutamento; que
foron creadas polos Austrias e man véronse durante os S. XVI e XVII, cando foron subs tuídas por rexementos.
Constaban de 4000 homes repar dos en 15 compañías, cada unha comandada por un capitán. Combinaban o uso de
armas brancas (picas, espadas…) coas de fogo (arcabuces, mosquetes…) e acadaron renome pola súa cuali cación
militar, sendo unha peza esencia da hexemonía militar española.
19. GRAN ARMADA: Gran ota formada por Filipe II en 1588 no contexto da Guerra Anglo-Española (1588-1604). Os
seus obxec vos eran invadir Inglaterra para destronar a Isabel I e restablecer alí o catolicismo, terminar cos ataques
piratas británicos a barcos españois procedentes de Indias e impedir a axuda inglesa aos rebeldes dos Países Baixos.
A ota par u de Lisboa e arribou ao Canal da Mancha, pero os temporais e os ataques ingleses xeron naufragar á
metade dos 130 navíos.
20. VALIDO (“favorito” ou “privado”): Secretario real de con anza do soberano no que este delegaba a dirección do
goberno do reino. Nunca foi un cargo o cial e en España acadou a súa máxima expresión cos Austrias Menores do
XVII. O mais poderoso foi o Conde-Duque de Olivares con Felipe IV, aínda que outros validos notables serían: Duque
de Lerma e Duque de Uceda con Felipe III, Luís de Haro con Felipe IV, e o pai Nithard con Carlos II.
21. UNIÓN DE ARMAS: Proxecto polí co elaborado en 1625 polo valido de Filipe IV o conde – duque de Olivares que
propoñía o reparto da carga militar e scal entre todos os reinos da Monarquía Hispánica, que ata entón recaía
unicamente sobre Castela. O obxec vo era o de formar un novo exército de 140.000 soldados procedentes dos reinos
da península, en función da súa poboación e riqueza. O proxecto atopou unha forte resistencia en Cataluña e Portugal
por violar os seus foros e leis (rebelións de 1640).

BLOQUE 4: SÉCULO XVIII

22. ANTIGO RÉXIME: Sistema polí co e socioeconómico que se iniciou en Europa no S. XVI e que acadou a súa
plenitude no s. XVIII, caracterizado pola monarquía absoluta como forma predominante de goberno, unha economía
de base agraria e o mantemento das estruturas feudais dentro dunha sociedade estamental. A Revolución Francesa
de 1789 marcou o inicio dos cambios que porían n a estes trazos en Europa.
23. PAZ DE UTRECHT: Tratado asinado en 1713 entre as potencias europeas que puxo n á Guerra de Sucesión
española e que foi complementado co de Rasta de 1714. Nel recoñecíase a Filipe V de Borbón como rei de España, a
cambio da renuncia ao trono francés, a cesión de territorios a Gran Bretaña (Xibraltar, Menorca e privilexios

3
fl
ti
ti
ti
ti
fl
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
fi
ti
fi
tt
fi
fi
ti
ti
ti
fi
ti
ti
fi
fi
ti
ti
fi
 comerciais en Indias co “navío de permiso” e o “asento de negros”), Austria (Flandres e Nápoles), Saboya, Portugal e
Holanda.
24. DECRETOS DE NOVA PLANTA: Conxunto de decretos promulgados por Felipe V entre 1707 e 1716 que impoñían a
organización polí co – administra va de Castela nos territorios da Coroa de Aragón (Aragón, Valencia, Mallorca e
Cataluña), eliminando así os privilexios forais e establecendo un estado centralista e uniforme en España. A
mo vación principal vo que ver co apoio destes territorios á causa austríaca durante a Guerra de Sucesión.
25. CATASTRO DE ENSENADA: Enquisa promovida polo Marqués de Ensenada (ministro de Fernando VI) a mediados
do S. XVIII, que ña por obxec vo coñecer as caracterís cas demográ cas, económicas e xeográ cas das poboacións
da Coroa de Castela; como paso previo a unha reforma scal para racionalizar e simpli car as rendas nunha única
contribución proporcional á riqueza. A devandita reforma fracasou pola oposición dos privilexiados, ata entón
exentos de cargas tributarias.
26. REGALISMO BORBÓNICO: Polí ca de control e limitación do poder da Igrexa católica levada a cabo polos Borbóns
en España durante o S. XVIII. Nun contexto de absolu smo monárquico, os reis impuxeron medidas como o Padroado
Rexio Universal en 1753 (dereito real de nomear candidatos a obispos), o control da Inquisición ou a expulsión dos
Xesuítas en 1767. Acadou o cénit con Carlos III e provocou enfrontamentos co Va cano.
27. DESPOTISMO ILUSTRADO: Sistema polí co variante da monarquía absoluta do século XVIII que intentaba
conxugar o absolu smo e as ideas de racionalidade e orde natural da Ilustración. O seu programa resúmese coa frase
“todo para o pobo pero sen o pobo”. Os ilustrados centráronse en reformas que, sen tocar o absolu smo, xeran
progresar a economía e o nivel cultural como condición para incrementar a riqueza do reino e a felicidade e benestar
dos súbditos. En España o seu mellor representante foi Carlos III.
28. MOTÍN DE ESQUILACHE: Levantamento popular acontecido en Madrid en 1766 a causa do decreto do ministro
Esquilache, que prohibía o uso de capas longas e sombreiros de ala ancha. As mo vacións máis profundas veron
que ver co descontento social e a fame da maioría da poboación pola alza de prezos, así como a oposición aos
privilexiados e ás reformas do rei impulsadas polos ministros de orixe italiano.

BLOQUES 5, 6,7 E 8: SÉCULO XIX

29. ABDICACIÓN DE BAIONA: Renuncias sucesivas, acontecidas na cidade francesa de Baiona en 1808, de Carlos IV e
o seu llo Fernando VII ao trono de España e a favor de Napoleón Bonaparte, quen pouco despois cedeu eses dereitos
ao seu irmán que reinou co nome de Xosé I Bonaparte.
30. AFRANCESADOS: Reducido grupo de españois que apoiou a Xosé I Bonaparte nas tarefas de goberno.
Consideraban que o reformismo autoritario francés era o único medio para lograr a renovación e o cambio en
España, pero tras nalizar a Guerra de Independencia (1814), foron perseguidos e moitos exiliáronse en Francia.
31. TRATADO DE VALENÇAY: Acordo de paz asinado en 1813 nesa cidade francesa, polo que Napoleón aceptaba a
suspensión das hos lidades, o retorno de Fernando VII ao trono de España, a devolución dos territorios ocupados e a
renuncia de Xosé I. Tanto as tropas francesas como británicas debían abandonar España, nalizando así a Guerra de
Independencia.-
32. MANIFESTO DOS PERSAS: Documento que presentaron en 1814 deputados absolu stas a Fernando VII tras o seu
retorno do exilio en Francia, solicitándolle a abolición dos decretos promulgados polas Cortes de Cádiz e a

4
ti
fi
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
fi
ti
ti
ti
fi
fi
fi
ti
ti
fi
 Cons tución de 1812, así como a restauración do An go Réxime. O monarca atendeu ás pe cións restablecendo o
absolu smo.
33. PRAGMÁTICA SANCIÓN DE 1830: Disposición promulgada por Fernando VII que anulaba a coñecida Lei Sálica,
aprobada por Felipe V, que impedía acceder ao trono ás mulleres. Esta medida supuxo a exclusión do irmá do rei,
Carlos de Borbón, do trono de España, e converteu á lla de Fernando VII, a futura Isabel II, en herdeira.
34. PRONUNCIAMENTO: Levantamento de parte do exército, contando co apoio dun determinado sector da
sociedade, que “se pronuncia” a favor do cambio do sistema polí co vixente. Foron frecuentes os que defendían o
liberalismo fronte ao absolu smo de Fernando VII e os que defendían o liberalismo progresista fronte ao conservador
no reinado de Isabel II.
35. ESTATUTO REAL: Nome que recibe o Decreto de 1834 polo que a raíña rexente María Cris na de Borbón (nai de
Isabel II) convocaba as Cortes do reino de España. Polo seu con do, considérase como unha “carta outorgada”, xa que
a Coroa renunciaba a manter en exclusiva o poder e admi a a par cipación polí ca en bene cio das clases
posuidoras. Na prác ca, a Coroa conservou a soberanía e impediu a separación de poderes, así como a aprobación
de dereitos para os cidadáns.
36. UNIÓN LIBERAL: Par do polí co fundado en 1858 polo xeneral O´Donnell que agrupaba á esquerda moderada, á
dereita progresista e a numerosos militares. Par darios da monarquía cons tucional de Isabel II, gobernaron nos
períodos 1858 – 1863 e 1865 – 1866, destacando as campañas de pres xio militar que desenvolveron no exterior
(Marrocos, Filipinas…).
37. CANTONALISMO: Modelo de organización territorial que defende a creación duns Estado composto por unidades
polí cas territoriais soberanas – os cantóns – que mediante acordos libres (“de abaixo a arriba”) únense formando a
federación española. En 1873, durante a 1ª República, os seus par darios protagonizaron insurreccións cantonalistas,
destacando a de Cartaxena, que foron sufocadas polo exército.
38. MANIFESTO DE SANDHURST: Documento elaborado por Cánovas del Cas llo e asinado en decembro de 1874 na
academia militar inglesa de Sandhurst, onde estudaba Alfonso de Borbón, llo e herdeiro de Isabel II. Nel, o futuro rei
manifestaba a necesidade de restaurar a monarquía en España, presentándose como un rei respectuoso co sistema
liberal cons tucional e defensor da orde social e da relixión católica.
39. SUFRAXIO CENSATARIO E UNIVERSAL: O sufraxio é o dereito polí co que permite elixir, mediante o voto, aos
cargos públicos electos. O censatario limita este dereito aos cidadáns incluídos no censo en función dun determinado
nivel económico e social, mentres que o universal soamente establece a condición para votar da maioría de idade. Es
España, o censatario foi defendido polos liberais e o universal polos demócratas. A Cons tución republicana de 1931
estendeu, por primeira vez, o dereito de voto ás mulleres.
40. CACIQUISMO: Prác ca polí ca que en España controlaba as eleccións grazas á gura do cacique, persoa que
dominaba o poder local e controlaba os votos do seu territorio valéndose do seu poder económico, status social ou
in uenzas. O caciquismo xo posible a fraude electoral masiva existente no sistema da Restauración borbónica.
41. ENCASILLADO OU ENCADRAMENTO: Proceso polo cal o ministro da Gobernación elaboraba a lista de candidatos
que debían ser escollidos en cada distrito electoral, colocando nas cuadrículas correspondentes os nomes dos
candidatos ministeriais e da oposición. A lista era pactada polos dous par dos liberais monárquicos, garan ndo así a
quenda pací ca dos gobernos da Restauración borbónica.
42. PUCHEIRAZO: Un dos métodos de manipulación electoral empregado durante a Restauración borbónica, para
permi r o triunfo dun determinado candidato. Consis a na subs tución no pucheiro (urna electoral) dos votos xa
emi dos por outros favorables ao candidato que se desexaba que saíse elixido e/ou na modi cación da acta de
reconto dos votos.

5
fl
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
ti
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
fi
ti
tí
ti
tí
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
fi
fi
ti
 43. SISTEMA DE QUENDA: Mecanismo de alternancia no poder vixente durante a Restauración borbónica. Baseábase
no mutuo acordo entre dous par dos monárquicos, o Conservador e o Liberal, aceptando a sucesiva quenda no
Goberno. Designado polo rei, o presidente do par do que lle tocaba gobernar convocaba eleccións que sempre
gañaba co beneplácito do par do que lle tocaba estar na oposición, empregando para iso a fraude electoral e o
caciquismo.
44. REXENERACIONISMO: Corrente intelectual, polí ca e literaria de nais do s. XIX e principios do XX que par a da
análise dos problemas que padecía España para tratar de rexenerala e modernizala. Xurdiu a par r do “desastre de
1898” e o seu principal representante foi Joaquín Costa, que propugnaba acabar co caciquismo, reducir a pobreza e
fomentar a educación.
45. DESAMORTIZACIÓN: Proceso legal que, previa expropiación, puxo en venda por medio da puxa pública os bens
pertencentes á Igrexa (“mans mortas”) e aos concellos (“baldíos”, “comúns” e “propios”). Foi realizada durante os
gobernos progresistas de Mendizábal (1836), Espartero (1841) e Madoz (1855). Os obxec vos principais destas
desamor zacións foron os de reformar a estrutura da propiedade da terra, obter recursos para a Facenda e ampliar o
apoio á causa liberal.
46. LUDISMO: Movemento de protesta dos traballadores, nos inicios da revolución industrial, caracterizado pola
destrución de máquinas e fábricas ás que culpaban de deixalos sen traballo. Recibe este nome por Ned Ludd, un
obreiro británico a que se lle atribúe a primeira destrución de teares mecánicos en 1779. En España unha das
primeiras accións ludistas foi a queima da fábrica Bonaplata en Barcelona no ano 1835.

---BLOQUES 9, 10, 11 E 12: SÉCULO XX

47. AGRARISMO: Movemento reivindica vo que organizou ao campesiñado galego en asociacións e sindicatos
agrarios para lograr a redención dos foros, loitar contra o caciquismo e impulsar a renovación técnica. Destacaron as
organizacións Solidariedade Galega (1907-1912) e Acción Galega (1910-1915), xunto co máximo líder desta, Basilio
Álvarez.
48. SEMANA TRÁXICA: Semana de violentas protestas populares que veron lugar en Barcelona en xullo de 1909
contra a orde de Maura de enviar as tropas de reserva á guerra de Marrocos tras a derrota do Barranco do Lobo. A
maioría dos soldados eran pais de familias obreiras, polo que o seu embarque provocou unha folga xeral e á queima
de numerosos edi cios relixiosos. A insurrección foi duramente reprimida polo Goberno de Maura, o que provocou a
súa marcha do goberno pouco despois.
49. DESASTRE DE ANNUAL: Derrota do exército español en xullo de 1921 fronte ás cábilas rifeñas dirixidas por Abd –
el – Krim na guerra de Marrocos. Miles de soldados españois e rifeños xéronse co control da zona proclamando a
independencia da República do Rif. O desastre agudizou a crise da Restauración borbónica e o despres xio do exército
e de Alfonso XIII, a quen se lle atribuíu parte da derrota.
50. EXPEDIENTE PICASSO: Informe redactado en 1992 polo xeneral Picasso baseado na inves gación realizada sobre
o comportamento de o ciais e soldados na derrota de Annual para determinar as súas responsabilidades. O
documento revelaba a neglixencia dos militares, a temeraria actuación dos xefes das tropas, o xeneral Silvestre, e a
implicación de Alfonso XIII no desastre militar.
51. DIRECTORIO MILITAR: Primeiro goberno da ditadura de Primo de Rivera formado tras o golpe de Estado de 1923
unicamente por militares e que durou ata 1925. A Cons tución de 1876 e os par dos polí cos quedaron suspendidos,
os dereitos e liberdades foron restrinxidos e as publicacións e a prensa some dos á censura. O seu maior éxito foi a
nalización da guerra de Marrocos tras o desembarco de Alhucemas de 1925.

6
fi
ti
fi
fi
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
ti
fi
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
tí
52. UNIÓN PATRIÓTICA: organización cívico – polí ca fundada en 1924 polo ditador Primo de Rivera que pretendía
agrupar á sociedade como subs tuta dos par dos polí cos tradicionais e servir de apoio social e de propaganda do
réxime ditatorial. Só par ciparon nela os grupos conservadores e católicos, desaparecendo coa propia ditadura no
ano 1931.
53. FAI: siglas da Federación Anarquista Ibérica, fundada en 1927 e formada por pequenos grupos revolucionarios
radicais de anarquistas de España e Portugal. Desempeñou un papel importante no movemento obreiro, sobre todo a
través da súa presenza no sindicato anarcosindicalista da CNT durante a 2ª República e a Guerra Civil.
54. PACTO DE SAN SEBASTIÁN: acordo verbal ao que chegaron, en agosto de 1930 na cidade de San Sebas án,
diversas personalidades dos par dos republicanos, catalanistas e socialistas, polo que se comprome an a establecer
a república democrá ca e a recoñecer a autonomía de Cataluña, Galicia e as provincias vascas. Ademais, formaron
un comité revolucionario para coordinar a sublevación co din de derrocar á monarquía de Alfonso XIII.
55. SANJURJADA: Intento fracasado de golpe de Estado encabezado polo xeneral Sanjurjo (Sevilla, 10 de agosto de
1932) contra a 2ª República co apoio de parte do exército, de monárquicos e la fundistas andaluces. Controlado polo
goberno, os seus par cipantes foron de dos e condenados, producíndose unha aproximación entre republicanos e
socialistas no goberno que facilitou a aprobación de importantes medidas (Estatuto de Autonomía de Cataluña, Lei de
Reforma Agraria….).
56. CEDA: Siglas da Confederación Española de Dereitas Autónomas, unha coalición de par dos conservadores e
católicos fundada en 1933 polo polí co Xosé María Gil Robles. De níase como contrarrevolucionaria e an marxista,
defensora da relixión, a familia, a propiedade, e esixía a revisión da Cons tución de 1931 para adecuala aos
principios cris ás. Formou parte do Goberno da Segunda República (1934 – 35), en coalición co Par do Radical
dirixido por Lerroux.
57. BIENIO NEGRO: Período da 2ª República comprendido entre novembro de 1933 e febreiro de 1936, tamén
denominado como rec cador ou contrarreformista pola esquerda, a causa das medidas revisionistas e
conservadoras tomadas polos gobernos de dereitas (radical – cedistas) que paralizaron as reformas do primeiro
bienio e reprimiron aos par cipantes na revolución de 1934.
58. FRONTE POPULAR: Coalición electoral creada en xaneiro de 1936 polos principais par dos obreiros e
republicanos de esquerda que, tras vencer nas eleccións de febreiro, serviu de apoio á polí ca reformista
desenvolvida encabezada polos gobernos dos republicanos Azaña e Casares Quiroga.
59. LEXIÓN CÓNDOR: Denominación da forza de intervención alemá, fundamentalmente aérea, coa que o III Reich de
Hitler apoiou ao bando sublevado franquista durante a Guerra Civil española. Foi clave e responsable de numerosos
ataques a posicións republicanas e sobre poboación civil, destacando os bombardeos de Madrid, Guernica e
Barcelona.
60. BRIGADAS INTERNACIONAIS: Unidades militares de voluntarios estranxeiros que par ciparon na Guerra Civil
española apoiando á 2ª República e que estaban formadas por brigadistas procedentes de máis de 50 países de
Europa e América. Organizáronse a través dos par dos de esquerda socialistas e comunistas dos seus respec vos
países e re ráronse en outubro de 1938 a causa da presión internacional.
61. FET DAS XONS: Siglas de Falanxe Española Tradicionalista e das Xuntas de Ofensiva Nacional Sindicalista, foi a
organización creada por Franco mediante o Decreto de Uni cación (1937) que fusionaba o movemento tradicionalista
carlista coas formacións fascistas de Falanxe Española e das XONS. Tratouse da única formación polí ca autorizada
durante o franquismo e foi coñecida como Movemento Nacional.
62. NACIONALCATOLICISMO: Ideoloxía que defende que a vida polí ca, social e cultural debe estar some da ás
directrices da Igrexa católica. Foi unhas das bases ideolóxicas do réxime franquista, que contou co apoio da xerarquía

7
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
fi
ti
ti
ti
ti
ti
ti
tí
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
 eclesiás ca (“Caudillo de España pola graza de Deus”) a cambio do control sobre a moral, os costumes e a educación
exercido pola Igrexa española.
63. SECCIÓN FEMENINA: Organización fundada en 1934 como rama feminina de Falanxe Española, dirixida por Pilar
Primo de Rivera, que monopolizou a educación das mulleres coa nalidade de formar amas de casa subordinadas aos
varóns e des nadas a ter llos e educalos segundo as normas do réxime franquista. Para o seu adoutrinamento
creouse o Servizo Social (1937), que impoñía a prestación obrigatoria de traballos sociais para todas as mulleres
durante seis meses.
64. SINDICATO VERTICAL: Nome co que era coñecida a Organización Sindical Española (OSE) a par r da súa creación
trala promulgación da Lei de Unidade Sindical (1940) que ilegalizou todos os sindicatos e integraba de forma forzosa
a todos os traballadores e empresarios nun único sindicato baixo a supervisión do Ministerio de Traballo (relación
ver cal).
65. PLAN DE ESTABILIZACIÓN: Conxunto de medidas e reformas económicas aprobadas en 1959 a proposta dos
ministros tecnócrata que ñas como obxec vo abandonas o modelo autárquico intervencionista e liberalizar a
economía española de cara a conectar o país co capitalismo occidental. Este programa sentou as bases para iniciar
un forme crecemento “desarrollista” nos anos 60 do século pasado.
66. CONTUBERNIO DE MÚNIC: Nome pexora vo co que o réxime franquista tratou de ridiculizar ao Congreso do
Movemento Europeo celebrado no ano 1962 na cidade alemá de Múnic. O máximo impulsor da reunión foi Salvador
de Madariaga, moi ben relacionado con dirixentes do movemento europeo, e a ela asis ron 118 opositores ao
franquismo, tanto do interior de España como do exilio, unidos por un obxec vo común: instaurar en España un
sistema polí co democrá co.
67. PLATAXUNTA: Nome popular de Coordinación Democrá ca, organismo creado en marzo de 1976 por par dos e
organizacións an franquistas para restablecer a democracia en España. Naceu da fusión da Xunta Democrá ca,
creada en 1974 polo PCE de San ago Carrillo e a Plataforma de Converxencia Democrá ca impulsada polo PSOE de
Felipe González en 1975.
68. LEI PARA A REFORMA POLÍTICA: Lei aprobada polas Cortes franquistas e, tras a súa aceptación en referendo, foi
promulgada en 1977 con rango de Lei Fundamental. Foi o instrumento legal que permi u o paso da ditadura
franquista cara un sistema cons tucional democrá co dende a legalidade vixente (de lei a lei) e mantendo a paz
social. Establecía que a democracia era a expresión da soberanía popular, que as Cortes serían elixidas por sufraxio
universal e regulaba a futura convocatoria das primeiras eleccións xerais desde febreiro de 1936.
69. UCD: Siglas da Unión de Centro Democrá co, coalición de par dos de centro – dereita fundada en 1977 por
Adolfo Suárez que vo un papel fundamental durante a Transición democrá ca e que gañou as eleccións a Cortes
cons tuíntes de 1977 e as xerais de 1979. Man vose no goberno con Adolfo Suárez e logo con Leopoldo Calvo Sotelo,
ata a súa disolución trala derrota electoral de 1982.
70. PACTOS DA MONCLOA: Acordos aos que chegaron sindicatos, par dos e organizacións empresariais en outubro
de 1977 na residencia o cial do presidente do Goberno, Adolfo Suárez, polo que se comprome an a traballar en favor
da estabilidade do país, a consolidación da democracia, a redución da con i vidade social e a adopción de medidas
para superar a crise económica de 1973.

8
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
fi
ti
ti
fi
ti
ti
ti
ti
tí
ti
ti
ti
fi
ti
ti
fl
ti
ti
ti
ti
ti
ti
tí
ti
ti
ti