1 YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ - 1 TYT Biyoloji
1 Temiz notlar, kaliteli içerik!
BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Hücresel yapı, beslenme, solunum, boşaltım, hareket, uyarılara tepki,
metabolizma, homeostazi, uyum, organizasyon, üreme, büyüme,
gelişme gibi özelliklere sahip olan varlıklar canlı, varlıkların canlı olma
durumu ise canlılık olarak tanımlanır.
Biyoloji; canlıları, bunların özelliklerini, yapı ve işlevlerini, canlı ve
cansızlarla etkileşimlerini bilimsel olarak inceleyen bilim dalıdır.
Biyolog: Biyoloji ile ilgili çalışmalar yapan bilim insanları biyolog olarak
adlandırılır.
CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
1. HÜCRESEL YAPI
Hücre: Organizmaların yapısal ve işlevsel birimidir.
Prokaryot canlı: Zarla çevrili çekirdek ve organellere sahip olmayan tek
bir hücreden oluşur. ÖR: Bakteri, arke...
Ökaryot canlı: Zarla çevrili çekirdek ve organellere sahip tek ya da çok
sayıda hücreden meydana gelir. ÖR: Bitkiler, mantarlar, hayvanlar, amip,
paramesyum...
2. BESLENME
Ototrof (üretici): İhtiyaç duyduğu besinleri kendi üretebilen canlılardır.
ÖR: Bitkiler...
Heterotrof (tüketici): Besinlerini dış ortamdan hazır olarak alan canlılara
denir. ÖR: Hayvanlar, mantarlar...
3. SOLUNUM
Canlılar enerji elde etmek için besin monomerlerini solunum
reaksiyonlarıyla parçalayıp ATP sentezler. Oksijenli solunum, oksijensiz
solunum ve fermantasyon olmak üzere üç çeşit solunum reaksiyonu
vardır.
4. BOŞALTIM
Canlıların metabolik faaliyetleri sonucunda oluşan atık maddeleri hücre
veya vücuttan dışarı atmasına boşaltım denir.
Tek hücreli canlılarda atıkların hücre zarından dışarı verilmesi
Bitkilerde görülen terleme, damlama ve yaprak dökümü
İnsanlarda ter ve idrar oluşumu ve solunum
5. HAREKET
Tüm canlılarda hareket görülür. Bir hücreli canlılarda hareketi sağlayan
kamçı, sil, yalancı ayak gibi yapılar bulunur.
6. UYARILARA TEPKİ
Canlılar, iç ve dış ortamdan gelen uyaranlara tepki gösterir.
7. METABOLİZMA
Organizmadaki yapım ve yıkım olaylarının tümü metabolizma olarak
adlandırılır.
Anabolizma: Basit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık moleküllerin
sentezlendiği yapım tepkimelerine denir. ÖR: Amino asitlerden protein
sentezi...
Katabolizma: Büyük moleküllerin daha basit bileşiklere yıkıldığı kimyasal
tepkimelere denir. ÖR: solunum ve sindirim reaksiyonları...
8. HOMEOSTAZİ
Homeostazi, kararlı iç denge anlamına gelir. Canlıların iç ortamlarını
sabit tutma etkinlikleridir. ÖR: Asit baz dengesinin ayarlanması, vücut
sıcaklığının sabit tutulması, vücuttaki su miktarının korunması...
9. UYUM
Bir organizmanın yaşadığı çevrede hayatta kalma ve üreme şansını
artıran kalıtsal özelliklerin tamamına uyum (adaptasyon) denir. Bu
özellikler nesilden nesile aktarılır. ÖR: Kutup ayılarının post renginin
beyaz olması...
10. ORGANİZASYON
Her canlı bir organizasyona sahiptir. Tek hücreli canlılarda organizasyon,
hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri üstlenmesiyle oluşur.
Çok hücreli canlılarda ise belirli bir görev için özelleşmiş hücreler
dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemler organizmayı
oluşturur.
/@notbudur
11. ÜREME
Canlıların soylarını devam ettirmek için yeni bireyler oluşturmasına
üreme denir.
Eşeysiz üreme: Ana birey, kendisiyle aynı kalıtsal özelliklere sahip yavrular
meydana getirir. ÖR: Bir hücreli canlılar ve bazı omurgasız hayvanlar...
Eşeyli üreme: Dişi ve erkeğe ait üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni
bireyler meydana gelmesidir. Eşeyli üremeyle oluşan yavrular hem anadan
hem de babadan gelen özellikleri taşır.
12. BÜYÜME ve GELİŞME
Canlılar büyür, gelişir, yaşlanır ve ölür.
Tek hücreli canlılarda büyüme: Sitoplazmanın hacimce ve kütlece artışı ile
Çok hücreli canlılarda büyüme: Hücre sayısının ve hacminin artışıyla olur.
Gelişme: Canlının sahip olduğu yapıların zamanla değişerek fonksiyonel
olarak olgunlaşmasıdır.
Yeni doğan bir bebeğin kilo alması, büyümeye; emeklemesi, yürümesi
ve koşması ise gelişmeye örnektir.
CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER
Her canlının toplam kütlesinin yaklaşık %98’i karbon, hidrojen, oksijen, azot,
fosfor ve kükürt elementlerinden oluşur. Bu altı elementin yanı sıra 92
doğal elementin %20-25’i canlıların sağlıklı olarak gelişip üreyebilmesi için
gereklidir.
İnorganik Bileşikler: Su, asit ve bazlar, tuz ve mineraller
Organik Bileşikler: Karbonhidratlar, lipitler, proteinler, enzimler,
hormonlar, vitaminler, nükleik asitler, ATP
İNORGANİK BİLEŞİKLER
Temel olarak karbon içermez.
Doğadan hazır alınarak canlıya katılır.
Sindirilmeden hücre zarından geçebilir.
Tepkimelerin gerçekleşmesi ve homeostazinin korunması için gereklidir.
Su
Tüm organizmalarda en çok bulunan bileşendir.
Toplam kütlenin %70’inden fazlasını oluşturur.
Alg, mercan balık gibi canlıların yaşam alanı sudur.
Bitkiler, fotosentez yapabilmek için suya ihtiyaç duyar.
Tepkimelerin çoğu sulu çözeltilerde gerçekleşir.
Sindirim tepkimelerinde su kullanılır.
Bitkiler, ihtiyaç duyduğu maddeleri suda çözünmüş olarak topraktan alır.
Hücresel faaliyetler suyun varlığı ile mümkündür.
Yüksek özgül ısı özelliği: Deniz ve okyanuslardaki suyun yavaş yavaş ısınıp
soğumasını sağladığından canlıların olumsuz etkilenmesini önler.
Daha az yoğun katı hal: Suda yaşayan canlıların donmadan yaşamlarına
devam etmelerine olanak sağlar
Kohezyon kuvveti: Su molekülleri arasındaki hidrojen bağları su
moleküllerinin bir arada bulunmasını sağlar.
Adhezyon kuvveti: Suyun başka moleküllere tutunmasını sağlayan
kuvvettir. Kohezyon-adhezyon kuvvetleri sayesinde su, bitkilerin
köklerinden yapraklarına kadar taşınır.
Yüzey gerilimi: Bazı canlıların su yüzeyinde durabilmesine ve
yürüyebilmesine olanak sağlar.
Buharlaşma ısısının yüksekliği: Su, buharlaşma ısısının yüksek olması
sebebiyle etkili bir soğutma sağlar. Bazı kara canlıları vücut sıcaklığını
terleme yoluyla düşürür.
DEVAMI “YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ - 2” SAYFASINDA
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 2 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
2
Önermeler (Devam) Bileşik Önermeler
5
n farklı önermenin birbirine göre 2n tane doğruluk durumu vardır.
İki veya daha fazla önermenin ‘‘ve’’, ‘‘veya’’, ‘‘ya da’’, ‘‘ise’’, ‘‘ancak ve
ancak’’ gibi bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla elde edilen yeni
ÖRNEK - 7 önermeye bileşik önerme denir.

5 farklı önermenin birbirine göre kaç farklı doğruluk durumu ‘‘ve’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermeler

om
olduğunu bulunuz. p ile q önermelerinin ‘‘ve’’ bağlacı ile bağlanmasından oluşan
bileşik önermeye, p ve q bileşik önermesi denir ve bu önerme
ÇÖZÜM p q biçiminde gösterilir.
p q bileşik önermesinin doğruluk değeri; p ile q önermelerinin
5 farklı önermenin 25 =32 farklı doğruluk durumu vardır. her ikisi de doğru iken doğru, diğer durumlarında ise yanlıştır.

p ve q önermeleri için p q önermesinin doğruluk tablosu

6 aşağıdaki gibidir.
Bir önermenin hükmünün değiştirilip yerine olumsuzunun kullanılması ile elde edilen
önermeye ilk önermenin değili (olumsuzu) denir. p önermesinin değili p’ veya p ile p q p q
gösterilir. 1 1 1

.c
p önermesi doğru ise doğruluk değeri 1 dir ve p’ önermesinin doğruluk değeri 0 dır. p 1
1 0 0
ise p‘ 0 ile gösterilir.
0 1 0
Bir önermenin değilinin değili önermenin kendisine denktir. [(p’)’ p] 0 0 0
Bu özelliğin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir ve bağlacı “ ”
sembolü ile
p p’ (p’)’ gösterilir.
1
0
0
1
1
0
1’
0‘
ur 0
1
ÖRNEK - 10

“Mert ve Utku birlikte sinemaya gitti.” ifadesindeki olası

(1’)’ 1 durumların doğruluğunu ya da yanlışlığını inceleyiniz.
(0’)’ 0
ÖRNEK - 8 a) p : “Antalya ili Akdeniz Bölgesi’ndedir.’’
b) q : “Bir hafta 6 gün değildir.’’
Aşağıda verilen önermelerin değilini bulunuz. c) r : “2 sayısı 10 dan küçüktür.’’
ud
a) p : “Antalya ili Akdeniz Bölgesi’ndedir.’’
b) q : “Bir hafta 6 gün değildir.’’ ÇÖZÜM
c) r : “2 sayısı 10 dan küçüktür.’’
Sinemaya yalnız Mert’in gidip Utku’nun gitmemiş olması yanlış,
Yalnız Utku’nun gidip Mert’in gitmemiş olması yanlış,
ÇÖZÜM
Hiçbirinin gitmemiş olması yanlış,
a) p’ : “Antalya ili Akdeniz Bölgesi’nde değildir.’’ Utku ile Mert’in birlikte gitmiş olması doğru bir ifade belirtir.
b) q‘ : “Bir hafta 6 gündür.’’
c) r’ : “2 sayısı 10 dan büyük veya 10 a eşittir.
tb

ÖRNEK - 11
p : “2 < 5 tir.”
ÖRNEK - 9
q : “(-2)3 > -4 tür.”
Aşağıda verilen önermelerin değilini bulunuz. Önermeleri için p q önermesini yazıp önermenin doğruluk
değerini bulunuz.
a) p : ”-6 + 11 = 5 tir.”
b) q’ : ”-3 > 6 dır.”
c) s : ’’3 ≤ 2 dir. ÇÖZÜM
no

p q: “2 < 5 ve (-2)3 > -4 tür.” şeklinde yazılır.

ÇÖZÜM p 1 ve q 0 olduğundan p q 1 0 0 olur.
a) p’ : ”-6 + 11 ≠ 5 tir.”
b) q : ”-3 ≤ 6 dır.”
ÖRNEK - 12
c) s‘ : ’’3 > 2 dir.’’
a) 1 (0 1) b) (1’ 0) 1 c) (1 1) (0’ 1)

ÇÖZÜM
ALIŞTIRMA a) 1 (0 1) 1 0 0
Aşağıdaki önermelerin olumsuzlarını yazınız. b) (1’ 0) 1 (0 0) 1 0 1 0
c) (1 1) (0’ 1) 1 (1 1) 1 1 0
a) p : ‘‘Fındık üretiminde Türkiye dünya birincisidir.”
b) q : ‘‘3x + 5 > -2 ifadesini sağlayan en küçük x tam sayı değeri
-3 tür.’’
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 3 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
3
“ve’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermelerin Özellikleri

1. Tek Kuvvet Özelliği ÖRNEK - 14

Her p önermesi için p p p dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile “Matematik öğretmeni Tuğba Hanım’ın öğrencilerine sorduğu
gösterimi aşağıdaki gibidir. soruyu Eylül veya Yağız cevaplamıştır.” ifadesindeki olası
p q p q durumların doğruluğunu ya da yanlışlığını
inceleyiniz.
1 1 1

om
0 0 0 ÇÖZÜM

2. Değişme Özelliği Soruyu yalnız Eylül’ün cevaplayıp Yağız’ın cevaplamamış olması

doğru,
Her p, q önermesi için p q q p olur. Bu özelliğin doğruluk tablosu Yalnız Yağız’ın cevaplayıp Eylül’ün cevaplamamış olması doğru,
ile gösterimi aşağıdaki gibidir. Her ikisinin de cevaplamış olması doğru,
Her ikisinin de cevaplamamış olması yanlış bir ifade belirtir
p q p q q p
1 1 1 1 ÖRNEK - 15
1 0 0 0
0 1 0 0 Aşağıdaki ifadelerin doğruluk değerlerini bulunuz.

.c
0 0 0 0 a) 1 1
p q q p b) 0 1) 1
c) (r 0) r
d) (1 0) (0 r)
3. Birleşme Özelliği

tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.

ur
Her p, q, r önermesi için (p q) r p (q r) dir. Bu özelliğin doğruluk ÇÖZÜM

a) 1 1 1
p q r p q q r (p q) r p (q r) b) 0 1) 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 c) (1’ 0) 1’ (0 0) 0 0 0 0
1 1 0 1 0 0 0 d) (1 0) (0 1’) 1 (0 0) 1 0 0
1 0 1 0 0 0 0
ud
1 0 0 0 0 0 0
0 1 1 0 1 0 0
0 1 0 0 0 0 0 “veya’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermelerin Özellikleri
0 0 1 0 0 0 0 1. Tek Kuvvet Özelliği
0 0 0 0 0 0 0
Her p önermesi için p p p dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile
(p q) r p (q r) gösterimi aşağıdaki gibidir.
ÖRNEK - 13
tb

p p p p
Aşağıda verilen bileşik önermelerin en sade hâllerini yazınız.
1 1 1
a) 1 (p p) 1 0 0
b) 0’ p) (p 1)
! p p p
p p’ 0
ÇÖZÜM p 0 0
p 1 p 2. Değişme Özelliği
no

a) 1 (p p) 1 p p
b) 0’ p) (p 1) (1 p) (p 1) Her p, q önermeleri için p q q p dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu
ile gösterimi aşağıdaki gibidir.

p q p q q p
‘‘veya’’ Bağlacı ile Oluşan Bileşik Önermeler 1 1 1 1
p ile q önermelerinin “veya” bağlacı ile bağlanmasından oluşan bileşik 1 0 1 0
önermeye, p veya q bileşik önermesi denir ve önerme p q biçiminde 0 1 1 1
gösterilir. 0 0 0 0
p q bileşik önermesi; p ile q önermelerinden en az biri doğru iken
doğru, her ikisi de yanlış iken yanlıştır. p q q p
p ve q önermeleri için p q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki
gibidir.
NOTLAR
p q p q
!
1 1 1 p p’ 1
1 0 0 p 0 p
0 1 1 p 1 1
0 0 0
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 4 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
4
“veya’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermelerin Özellikleri “veya” nın “ve” üzerine sağdan dağılma özelliği (p q) r (p r) (q r)
dir. Siz de bu özelliği doğruluk tablosu kullanarak gösterebilirsiniz.
3. Birleşme Özelliği
Her p, q, r önermesi için (p q) r p (q r) dir. Bu özelliğin doğruluk
tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
ÖRNEK - 17
p q r p q q r (p q) r p (q r)
Aşağıda verilen önermelerin en sade hâllerini bulunuz.
1 1 1 1 1 1 1
a) q’ (p q)

om
1 1 0 1 1 1 1 b) (p q’) p’
1 0 1 1 1 1 1
1 0 0 1 0 1 1 ÇÖZÜM
0 1 1 1 1 1 1
a) q’ (p q) (q’ p) (q’ q) (q’ q) 0 (q’ p)
0 1 0 1 1 1 1
b) (p q’) p’ (p p’) (q’ p) 1 Λ (q’ V p’) (q’ V p’)
0 0 1 0 1 1 1
0 0 0 0 0 0 0

(p q) r p (q r) De Morgan kuralları
ÖRNEK - 16
• p veya q nun değili (p V q)’ p’ Λ q’

.c
Aşağıda verilen bileşik önermelerin doğruluk değerlerini bulunuz. • p ve q nun değili (p Λ q)’ p’ V q’

a) p 0 (p’ p) şeklinde verilen kurallara De Morgan kuralları denir.

b) (1 p’) (0 p) Bu kuralların doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
c) (p q) (p’ q’)
d) (p’ 1’) (0 p)
ur p q p’ q’ pΛq ppVqr (pΛq)’ p’Vq’ (pVq)’ p’Λq’
1 1 0 0 1 1 0 0 0 0
ÇÖZÜM 0 0 1 0 1 1 1 0 0
1
a) p 0 (p’ p) p 1 1 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0
b) (1 p’) (0 p) 1 p 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1
c) (p q) (p’ q’) (p p‘) (q q’) 1 1 1
d) (p’ 1’) (0 p) (p’ 0) p p’ p 1 (pΛq)’ p’Vq’ (pVq)’ p’Λq’
ud
Dağılma Özelliği ÖRNEK - 18
1. “ve” nin “veya” üzerine soldan dağılma özelliği, p (q r) (p q) (q r) Aşağıda verilen önermelerin en sade hâllerini bulunuz.
dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
a) (p’ Λ q)‘ V q
p q r p q p r q r p (q r) (p q) (p r) b) (p V q’)‘ Λ q’

1 1 1 1 1 1 1 1
ÇÖZÜM
1 1 0 1 0 1 1 1
tb

1 0 1 0 1 1 1 1 a) (p’ Λ q)‘ V q ((p’)’ V q‘) V q (p V q’) V q p V (q’ V q) p V 1 1

1 0 0 0 0 0 0 0 b) (p V q’)‘ Λ q’ (p’ Λ (q’)’) Λ q’ (p‘ Λ q) Λ q’ p’ Λ (q Λ q’) p’ Λ 0 0
0 1 1 0 0 1 0 0
0 1 0 0 0 1 0 0
‘‘ya da ‘‘ Bağlacı ile Oluşan Bileşik Önermeler
0 0 1 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 p ile q önermelerinin “ya da” bağlacı ile bağlanmasından oluşan bileşik
no

önermeye, p ya da q bileşik önermesi denir ve önerme p v q biçiminde

(p (q r) (p q) (p r) gösterilir.
p v q bileşik önermesi; p ile q önermelerinden yalnız biri doğru iken
“ve” nin “veya” üzerine sağdan dağılma özelliği (p q) r (p r) (q r) doğru, diğer durumlarda yanlıştır.
dir. Siz de bu özelliği doğruluk tablosu kullanarak gösterebilirsiniz.
p ve q önermeleri için p v q önermesinin doğruluk değerleri tablosu
2. “ve” nin “veya” üzerine soldan dağılma özelliği, p (q r) (p q) (q r) aşağıdaki gibidir.
dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
p q p vq
p q r q r p q p r p (q r) (p q) (p r) ÖRNEK - 19
1 1 0
1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 “Babası, Büşra’ya cep telefonu ya da
1 1 0 0 1 1 1 1 bilgisayar aldı.” ifadesindeki olası
0 1 1
durumların doğruluğunu ya da yanlışlığını
1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 inceleyiniz.
1 0 0 0 1 1 1 1
0 1 1 1 1 1 1 1 ÇÖZÜM
0 1 0 0 1 0 0 0 Babası’nın Büşra’ya cep telefonu alıp bilgisayar almamış olması doğru,
0 0 1 0 0 1 0 0 Bilgisayar alıp cep telefonu almamış olması doğru,
0 0 0 0 0 0 0 0 Hem cep telefonu hem de bilgisayar almış olması yanlış,
Her ikisini almamış olması yanlış bir ifade belirtir.
p (q r) (p q) (p r)