Literatura:

1. A.Malinowski, S. Lewandowski, H. Machińska, J. Petzel: Logika dla

prawników, Wydawnictwo prawnicze „Lexis Nexis”

2. Z. Ziembiński: Logika praktyczna, PWN

3. A. Malinowski, M. Pełka, R. Brzeski: Przewodnik do ćwiczeń z logiki dla

prawników, Wydawnictwo prawnicze „Lexis Nexis”

4. B. Stanosz: Ćwiczenia z logiki, PWN

1
Ćwiczenia 1 3.10.2022
Język jest to system znaków słownych, z którymi odpowiednie reguły
nakazują wiązać myśli określonego typu, a inne reguły określają
dopuszczalny sposób wiązania tych znaków w wyrażenia złożone.

Języki dzieli się na języki naturalne (etniczne) i sztuczne (np. języki logiki
formalnej).

Def 1: Zdanie w sensie logicznym jest to wypowiedź prawdziwa albo

fałszywa.

Def 1': Zdanie w sensie logicznym jest to wyrażenie posiadające wartość

logiczną.

Def 2: Zdanie jest prawdziwe, gdy jego treść jest zgodna z opisywaną
rzeczywistością

Def 3: Zdanie jest fałszywe, gdy jego treść jest niezgodna z opisywaną
rzeczywistością.
„2 + 2 = 5” jest zdaniem fałszywym

Przykłady:
Lech Poznań przeszedł do fazy grupowej Ligi Konferencji – zdanie
prawdziwe, gdy (domyślnie) zakładamy, że chodzi o sezon 2022-23.

Raków Częstochowa przeszedł do fazy grupowej Ligi Mistrzów- zdanie

fałszywe, gdy (domyślnie) zakładamy, że chodzi o sezon 2022-23.

Liczba gwiazd we wszechświecie jest parzysta – zdanie w sensie

logicznym (nie wiadomo, czy prawdziwe, czy fałszywe)

Ile masz lat ? – zdanie pytające, nie jest zdaniem w sensie logicznym

Zamknij drzwi! – zdanie rozkazujące, nie jest zdaniem w sensie logicznym

2
Zamknij drzwi, proszę.- nie jest zdaniem w sensie logicznym

Zdania pytające, rozkazujące i np. wyrażające prośby, nie są zdaniami

w sensie logicznym, ponieważ formułowane są ze względu na inne cele
niż porównywanie ich treści z rzeczywistością,

Dwie wartości logiczne:

1 – prawda
0 – fałsz

Def 4: Nazwa jest to wyrażenie służące do oznaczania pewnych obiektów.

Def 4’: Nazwa jest to wyrażenie, które może w sposób sensowny wystąpić
w roli podmiotu lub orzecznika w co najmniej jednym zdaniu postaci: S
jest P ( ewentualnie S jest to P)

Nazwa prosta to nazwa jednowyrazowa

Nazwa złożona to nazwa składająca się z co najmniej dwóch wyrazów

„Co najmniej dwa wyrazy” – dwa wyrazy albo trzy wyrazy albo cztery
wyrazy albo ..
„więcej niż dwa wyrazy” - dwa wyrazy albo trzy wyrazy albo cztery
wyrazy albo ..

Def 5: Funktory są wyrażeniami niesamodzielnymi znaczeniowo, które

wraz z pewnymi wyrażeniami (argumentami danego funktora) tworzą
wyrażenia bardziej złożone (np. zdania albo nazwy).

Def 6: Spójnik jest to funktor zdaniotwórczy o wszystkich argumentach

zdaniowych

Def 6’: Spójnik odnosi się tylko i wyłącznie do zdań i tworzy z nimi
zdanie.

Def 7: Predykat jest to funktor zdaniotwórczy o wszystkich argumentach

nazwowych

3
Podstawowe spójniki logiczne prawdziwościowe:

Nazwa spójnika Zapis symboliczny Przykładowe tabelka

odpowiedniki w języku prawdziwości
polskim
Spójnik negacji ~ ( ewentualnie:  Nieprawda, że z ; P ~p
nie jest tak, że z
0 1
1 0
Spójnik koniunkcji  z i z ; z oraz z ; z ,a z ; z p q pq
ale z; z lecz z; zarazem z
iz; 0 0 0
zarówno z jak i z ; 0 1 0
chociaż z, to z 1 0 0
1 1 1
Spójnik alternatywy  z lub z ; p q pq
zwykłej albo z albo z
(nierozłącznej) 0 0 0
przynajmniej jedno z dwóch 0 1 1
…. ….
1 0 1
1 1 1
Spójnik alternatywy  z albo z ; p q pq
rozłącznej albo z albo z
0 0 0
dokładnie jedno z dwóch 0 1 1
1 0 1
1 1 0
Spójnik implikacji
ewentualnie: p q pq
) jeżeli z, to z ;
jeśli z, to z ; 0 0 1
o ile z, to z ; 0 1 1
z jeżeli z ; 1 0 0
z jeśli z ;
z o ile z 1 1 1
Spójnik ewentualnie: z wtedy i tylko wtedy, p q pq
równoważności , albo:  gdy z ; wtedy i tylko
4
 wtedy z, gdy z; 0 0 1
z wtedy i tylko, gdy z ;
0 1 0
wtedy i tylko z, gdy z;
z zawsze i tylko wtedy, 1 0 0
gdy z zawsze i tylko 1 1 1
wtedy z, gdy z;
z zawsze i tylko, gdy z
zawsze i tylko z, gdy z;

Paweł jest wysoki

Zdanie negacyjne:
Nieprawda, że Paweł jest wysoki

Zdanie negacyjne: Paweł nie jest wysoki

Spójnik implikacji ma poprzednik (implikacji) oraz następnik (implikacji)

Jeżeli (warunek) to (konsekwencja)

Jeżeli pada deszcz, to na dworze jest mokro – zdanie prawdziwe, podające stałą
zależność
Jeżeli 1 , to 1 całość: 1

Jeżeli 0 , to 0 całość: 1

Jeżeli 0 , to 1 całość: 1

Jeżeli 1 , to 0 całość: 0

Sposób zapamiętania tabelek (matryc):

5
 1) zdanie negacyjne (czyli ze spójnikiem negacji jako funktor główny) ma inną
wartość logiczną od argumentu spójnika negacji

2) zdanie koniunkcyjne (czyli ze spójnikiem koniunkcji jako funktor główny) jest

prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy (skrót: wtw) obydwa argumenty spójnika
koniunkcji są zdaniami prawdziwymi

3) zdanie ze spójnikiem alternatywy zwykłej jako funktor główny jest prawdziwe

wtw co najmniej jeden argument tej alternatywy jest zdaniem prawdziwym

4) zdanie ze spójnikiem alternatywy rozłącznej jako funktor główny jest

prawdziwe wtw dokładnie jeden argument tej alternatywy jest zdaniem
prawdziwym

5) zdanie implikacyjne (czyli ze spójnikiem implikacji jako funktor główny) jest

fałszywe wtw poprzednik implikacji jest zdaniem prawdziwym, a następnik
implikacji jest zdaniem fałszywym.

6) Zdanie równoważnościowe (czyli ze spójnikiem równoważności jako funktor

główny) jest prawdziwe wtw argumenty spójnika równoważności mają tą
samą wartość logiczną.

Symbole używane w krz (klasyczny rachunek zdaniowy):

6
p, q, r, s, t – zmienne zdaniowe
spójniki logiczne
(, ), [, ], {, }- nawiasy

Reguły tworzenia wyrażeń zdaniowych w krz:

 spójnik negacji musi znajdować się w zapisie symbolicznym przed swoim

argumentem (na lewo od swojego argumentu)
 spójniki dwuargumentowe muszą znaleźć się w zapisie symbolicznym pomiędzy
swoimi argumentami
 jeśli argumentem danego spójnika jest wyrażenie złożone (z co najmniej jednym
spójnikiem dwuargumentowym), to ma ono być zapisane w nawiasach.

p- Paweł jest wysoki

p Nieprawda, że Paweł jest wysoki

p Paweł nie jest wysoki

p- Paweł jest wysoki

q- Paweł jest średniego wzrostu

pq Paweł jest wysoki albo Paweł jest średniego wzrostu

Jeżeli myślisz, to istniejesz

p – myślisz
q – istniejesz

pq – wyrażenie bezsensowne

pq – wyrażenie bezsensowne

pq - Jeżeli myślisz, to istniejesz

 (pq) – w sytuacji, gdy argumentem jakiegoś spójnika jest wyrażenie, w którym

jest co najmniej jeden spójnik dwuargumentowy, wyrażenie to musi być w nawiasie

Def 7: Zdanie proste jest to zdanie, w którym nie ma żadnego spójnika

logicznego klz
7
Def 8: Zdanie złożone jest to zdanie, w którym występuje co najmniej jeden
spójnik logiczny klz.

Def 9: Schemat zdania zapisany w klz jest to taki zapis symboliczny tego zdania,
w którym zmienne zdaniowe odpowiadają zdaniom prostym języka naturalnego.

Def 10: Funktor główny wyrażenia W jest to taki funktor w nim (w tym
wyrażeniu) występujący, który wraz ze swoimi argumentami tworzy całe
wyrażenie W.

Zadanie 1
Zapisz w języku klasycznej logiki zdaniowej schematy następujących zdań:

1) Jeśli nie będę się rzetelnie uczyć powszechnej historii państwa i prawa, to nie
zdam egzaminu z tego przedmiotu na UKSW.

2) Jeśli zdam egzamin z powszechnej historii państwa i prawa na UKSW, to

będzie to znaczyło, że wcześniej rzetelnie się uczyłem tego przedmiotu.

3) Jesteś inteligentny, ale nie masz dobrej pamięci.

4) Nieprawda, że zarazem jesteś inteligentny i masz złą pamięć.

5) Ani nie pójdę do kina, ani nie pójdę do teatru.

6) Albo udowodnią winę Pawłowi, albo Paweł zostanie uniewinniony.

7) Pozew ulega odrzuceniu, jeżeli sprawa nie należy do orzecznictwa sądów

polskich

8) Chociaż leży cały dzień w łóżku, to nie jest chory.

9) Jeśli myślisz jasno, to nieprawda, że nie potrafisz jasno wyrazić swojej myśli.

10) Nieprawda, że jeżeli myślisz jasno, to nie potrafisz jasno wyrazić swojej
myśli.

8
11) Jeżeli nieprawdą jest, że myślisz jasno, to nie potrafisz jasno wyrazić
swojej myśli.

12) Nieprawda, że wtedy i tylko wtedy czyn nie jest zakazany, gdy jest on
nakazany.

13) Jeśli Kasia ukończyła 18 lat lub wstąpiła w związek małżeński, to jest
osobą pełnoletnią.

14) Jeśli Ania jest osobą pełnoletnią, to albo ukończyła 18 lat, albo wstąpiła
w związek małżeński.

15) Mimo tego, że Kasia nie ukończyła 18 lat, to jest osobą pełnoletnią.

16) Kasia jest osobą pełnoletnią mimo, ż nie ukończyła 18 lat.

17) Jeżeli wierzyciel zwalnia dłużnika z długu i dłużnik zwolnienie z długu

przyjmuje, to zobowiązanie wygasa.

18) Jeżeli wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, to jeśli dłużnik zwolnienie z

długu przyjmuje, to zobowiązanie wygasa.

19) Jeżeli Jan uczy się pilnie, to otrzymuje dobre stopnie, a jeżeli nie
otrzymuje dobrych stopni, to traci humor.

20) Jeżeli Jan nie lubi logiki, to twierdzi, że ma zainteresowania

humanistyczne i uważa, że znajomość logiki jest humanistom niepotrzebna.

21) Piotr czuje się zagrożony przez Jana, jeżeli Jan jest inteligentniejszy od
Piotra i jest podwładnym Piotra

22) Jeżeli Jan podlega karze za usiłowanie, to wtedy i tylko wtedy Jan nie
odstąpił dobrowolnie od dokonania czynu zabronionego, gdy Jan dobrowolnie
zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

23) Jeżeli będzie padać, to zostanę w domu, a jeżeli nie będzie padać, to nie
zostanę w domu, lecz pójdę do lasu lub nad jezioro.

Zadanie 2

9
Jakie interpretacje składniowe dopuszcza każde z podanych niżej zdań złożonych,
jeśli abstrahuje się od treści występujących w nich zdań prostych? Którą
interpretację sugeruje treść tych zdań? Zbuduj schematy.

a) Jeżeli byłeś w Paryżu, to zwiedziłeś Luwr i widziałeś wieżę Eiffla.

b) Jeżeli mówisz nieprawdę, to mylisz się lub kłamiesz.

c) Ukończę studia rusycystyczne lub podejmę studia matematyczne i zostanę

nauczycielem matematyki.

d) Ukończę studia rusycystyczne i zostanę tłumaczem literatury rosyjskiej lub

będę nauczycielem języka rosyjskiego.

Zadanie 3

Niekiedy (zwłaszcza w piśmie) ani zewnętrzna postać zdania, ani jego treść nie
pozwala ustalić roli składniowej poszczególnych spójników. Zdanie takie jest
wieloznaczne, nie zawiera więc żadnej określonej informacji.
Zastanów się nad możliwymi interpretacjami podanych niżej zdań i zbuduj ich
schematy przy każdej z tych interpretacji:

a) Przeczytam kilka podręczników lub wysłucham wykładów i rozwiążę

kilkadziesiąt zadań.

b) Jeżeli ukończę studia doktoranckie, to będę pracować naukowo lub zostanę

nauczycielem.

c) Ukończę studia doktoranckie i będę pracować naukowo lub zostanę

nauczycielem zawsze i tylko wtedy, gdy zadowolę się skromnymi dochodami.

10