Phys3 00 Vectors

ΦΥΣΙΚΗ
ΙΙΙ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟ

2021 — 2022
ΤΜΗΜΑ Α΄
Μ. Ασημακοπούλου — Κ. Βελλίδης
masim@phys.uoa.gr cvellid@phys.uoa.gr
210 727 6922, 210 727 6847 210 727 6946, 210 727 6895
Τοµέας ΠΦΣΣ: νβ3
ΙΕΣΕ: β΄ όροφος
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης

ΦΥΣΙΚΗ ΙΙΙ
Πρόγραµµα και ύλη
Δευτέρα 10:00 − 12:00

Τετάρτη 11:00 − 13:00
Παρασκευή 12:00 − 14:00
Halliday-Resnick-Walker (HRW)
Κεφ. 21 − 25 (Ηλεκτρισµός) 11/10/21 − 05/11/21 (Βελλίδης)

Κεφ. 26 − 31 (Ρεύµατα, Κυκλώµατα, Μαγνητισµός) 08/11/21 − 22/12/21 (Ασηµακοπούλου)
Κεφ. 32 − 33 (Maxwell, Η/Μ Κύµατα) 10/01/22 − 21/01/22 (Βελλίδης)

ΦΥΣΙΚΗ ΙΙΙ
Πρόγραµµα µαθηµάτων Ηλεκτρισµού
Δευτέρα 11/10/21: Στοιχεία διανυσµατικού λογισµού (θεωρία)

Τετάρτη 13/10/21: Στοιχεία διανυσµατικού λογισµού (ασκήσεις)
Παρασκευή 15/10/21: Νόµος του Coulomb (θεωρία)
Δευτέρα 18/10/21: Νόµος του Coulomb (ασκήσεις)
Τετάρτη 20/10/21: Ηλεκτρικό πεδίο (θεωρία)
Παρασκευή 22/10/21: Ηλεκτρικό πεδίο (ασκήσεις)
Δευτέρα 25/10/21: Νόµος του Gauss για το ηλεκτρικό πεδίο (θεωρία)
Τετάρτη 27/10/21: Νόµος του Gauss για το ηλεκτρικό πεδίο (ασκήσεις)
Παρασκευή 29/10/21: Ηλεκτρικό δυναµικό (θεωρία)
Δευτέρα 01/11/21: Ηλεκτρικό δυναµικό (ασκήσεις)
Τετάρτη 03/11/21: Ηλεκτρική χωρητικότητα & πυκνωτές (θεωρία)
Παρασκευή 05/11/21: Ηλεκτρική χωρητικότητα & πυκνωτές (ασκήσεις)
Δευτέρα 10/01/22: Εξισώσεις Maxwell (θεωρία)

Τετάρτη 12/01/22: Εξισώσεις Maxwell (ασκήσεις)
Παρασκευή 14/01/22: Εξισώσεις Maxwell µέσα στην ύλη (θεωρία)
Δευτέρα 17/01/22: Εξισώσεις Maxwell µέσα στην ύλη (ασκήσεις)
Τετάρτη 19/01/22: Ηλεκτροµαγνητικά κύµατα (θεωρία)
Παρασκευή 21/01/22: Ηλεκτροµαγνητικά κύµατα (ασκήσεις)
ΦΥΣΙΚΗ ΙΙΙ
Βιβλιογραφία
• HRW, “Φυσική”, 8η έκδοση, τόμος ΙΙ, Gutenberg
• Giancoli, “Φυσική, Αρχές και Εφαρμογές”, 7η έκδοση, Τζιόλας
• Serway, “Φυσική για Επιστήμονες και Μηχανικούς”, 8η έκδοση, τόμος ΙΙ, Κλειδάριθμος
• Young & Freedman, “Πανεπιστημιακή Φυσική”, 2η έκδοση, τόμος ΙΙ, Παπαζήσης
• Alonso & Finn, “Θεμελιώδης Πανεπιστημιακή Φυσική”, τόμος ΙΙ, “Πεδία και Κύματα”
• Purcell, “Μαθήματα Φυσικής του Berkeley”, τόμος ΙΙ, “Ηλεκτρισμός-Μαγνητισμός”
• Purcell & Morin, “Electricity and Magnetism”, 3η έκδοση, Cambridge
• Du n, “Electricity and Magnetism”, 3η έκδοση, McGraw-Hill
• Ayres, “Γενικά Μαθηματικά”, Schaum’s Outline Series, ΕΣΠΙ

ffi
ΦΥΣΙΚΗ ΙΙΙ
ΤΜΗΜΑ Β’
Κ στας Βελλ δης
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, 2021-2022
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΩΝ
! Πολικ ς Συντεταγμ νες
! Κυλινδρικ ς Συντεταγμ νες
! Σφαιρικ ς Συντεταγμ νες
! Στοιχει δεις Όγκοι
ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΧΩΡΟ
! Καρτεσιαν ς Συντεταγμ νες
! Εσωτερικ Γιν μενο Διανυσμ των
! Εξωτερικ Γιν μενο Διανυσμ των
! Βαθμωτ Γιν μενο Τρι ν Διανυσμ των
ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΟΣ
! Παρ γωγος κατ Κατε θυνση
! Παραγ γιση στον Τρισδι στατο Χ ρο – Ο Τελεστ ς ∇
ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΣΤΟΝ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΧΩΡΟ

! Επικαμπ λια, Επιφανειακ και Χωρικ Ολοκληρ ματα
! Ολοκληρ ματα Τρισδι στατων Παραγ γων
ώ
ά
έ
ώ
ώ
έ
ό
ύ
ώ
ό
ό
έ
έ
ό

ό
ό
ί
ά
έ

έ
ά
ώ
έ

ύ
έ
ά
ά

ά
ά

ά
ώ

ά
ώ

ώ
ή

ΦΥΣΙΚΗ ΙΙΙ
ΤΜΗΜΑ Β’
Κ στας Βελλ δης
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, 2021-2022
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Τα εισαγωγικ κεφ λαια των παρακ τω βιβλ ων αποτελο ν μ ρος μ νο της πλο σιας
διαθ σιμης βιβλιογραφ ας που υπ ρχει για τα θ ματα που θ γονται στα επ μενα.
J. Mardsen & A. Tromba: Διανυσματικός Λογισμός (Vector Calculus), 3rd Edition, Απ δοση
στα Ελληνικ Α. Γιανν πουλος, Πανεπιστημιακ ς Εκδ σεις Κρ της (1992) ISBN:
978-9607309457.
Susan J. Colley: Vector Calculus, Pearson 4th Edition (2011) ISBN: 978-0321780652.
Adrian Banner: The Calculus Lifesaver, Princeton University Press, 1st Edition (2007)
ISBN: 978-0691130880.
6
ώ
έ
ά

ά
ί

ό
ί
ά
ά
ί
έ
έ
ό
ύ
ί
ή
έ
ό
ό
ύ

x r cos 0 r
y r sin 0 2
Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 7 3
x r cos 0 r
y r sin 0 2
2 2
r x y
y
atan
x
dx cos dr r sin d r=const.
dy sin dr r cos d .
8
Φυσική
Stathis ΙΙΙ, ΕΚΠΑ
STILIARIS, 2021-22
UoA 2016-2017 Κώστας Βελλίδης4
x r cos
y r sin
z z
2 2
r x y
y
atan
x
r=const.
. z z
Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 5

9
x sin cos 0
=const.
y sin sin 0 2
.
z cos 0
Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017

10 6
x sin cos
y sin sin
z cos
x2 y2 z2
y
atan
x
2 2
x y
atan acos z
z
11 7

r sin r2 z2
z cos
atan r
z
Παρ δειγμα
Το σημε ο του χ ρου P με Καρτεσιαν ς z

Συντεταγμ νες (+1, -1, +1) χει:
Κυλινδρικ ς Συντεταγμ νες

r
2 2 P
r = 1 + (−1) = 2
θ = atan (- 1 1)= 7π
4 ρ
z = +1
φ
θ
y
Σφαιρικ ς Συντεταγμ νες
r
2 2 2
ρ = 1 + (−1) + 1 = 3
θ = atan (- 1 1)= 7π
4
z = acos(1/ 3 ) ≈ 54.7 o
φ x
13
ά
ί
έ
έ
έ
ώ
έ
έ
έ
έ
14
î , ĵ , k̂ :
k̂
ĵ
ĵ
î î
a a 1î a 2 ĵ a a1î a 2 ĵ a 3 k̂

P12 (x 2 x1 )î (y 2 y1 )ˆj (z 2 z1 )k̂

16 5
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΩΝ
a b
a b a 1b1 a 2 b 2 a 3 b 3
2
a a a 1a 1 a 2 a 2 a 3a 3 a a a a
17
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΩΝ
a b a b cos

18
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης7
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΩΝ
a b
î ĵ k̂
a b a1 a2 a3
b1 b2 b3
î ĵ k̂ , ĵ k̂ î , k̂ î ĵ
19
î ĵ k̂
a2 a3 a1 a3 a1 a2
a b a1 a2 a3 î ĵ k̂
b2 b3 b1 b3 b1 b2
b1 b2 b3
20
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22
Κώστας Βελλίδης11
a b a b sin
2 2 2
2 a2 a3 a1 a3 a1 a2
a b (a 2 b 3 a 3 b 2 ) 2 (a1b 3 a 3 b1 ) 2 (a1b 2 a 2 b1 ) 2
b2 b3 b1 b3 b1 b2
2
a b (a12 a 22 a 32 )(b12 b 22 b 32 ) (a1b1 a 2 b 2 a 3b 3 ) 2
2 2 2 2 2 2 2 2 2
2 2
a b a b (a b) a b a b cos a b sin 2
21 12
a b a b sin
a b a b sin a b sin ah E
22
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης13
ΒΑΘΜΩΤΟ ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΤΡΙΩΝ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΩΝ
c a b
î ĵ k̂ c1 c2 c3
c a b (c1î c 2 ĵ c3 k̂) a1 a2 a3 a1 a2 a3
b1 b2 b3 b1 b2 b3
c a b c a b cos c cos a b c cos E V

ΠΑΡΑΓΩΓΙΣΗ ΣΤΟΝ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΧΩΡΟ
Nabla
î ĵ k̂
x y z

ΠΑΡΑΓΩΓΙΣΗ ΒΑΘΜΩΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ
f f f
grad f f î ĵ k̂
x y z
gradf
.
f e
(
)
e.
25
f f f
grad f f î ĵ k̂
x y z
f(x, y) x 2 y2 f(x, y) x 2 y2
gradf f 2xî 2yĵ gradf f 2xî 2yĵ
27
Παράδειγμα: η βαθμίδα της πολικής ακτίνας
f(x, y, z) = r = x2 + y2 + z2
⃗
∇r =
∂r ̂ ∂r ̂ ∂r ̂
i+ j+ k
∂x ∂y ∂z
1 2x ̂i + 1 2y ̂j + 1 2z
= k̂
2 x +y +z
2 2 2 2 x +y +z
2 2 2 2 x2 + y2 + z2
x i ̂ + y j ̂ + zk̂
∇ ⃗r = r ̂
r⃗
= = ⇒
x2 + y2 + z2 r
28
ΠΑΡΑΓΩΓΙΣΗ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ
F1 F2
F x î y ĵ F 1 1 2
x y
(divergence)

29 21

F1 F2
F y î x ĵ F 0 0 0
x y
(divergence)

30
(curl)
31

32
33

34

F 0
36
Φυσική
Stathis ΙΙΙ, ΕΚΠΑ
STILIARIS, 2021-22
UoA 2016-2017 Κώστας Βελλίδης28
ΔΕΥΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ
∇ ⃗ ⋅ ∇ ⃗f ≡ ∇ f = 2 + 2 + 2
2 2 2
Απόκλιση βαθμίδας 2 ∂ f ∂ f ∂ f
(λαπλασιανή): ∂x ∂y ∂z
∇2 v ⃗ = ( ∇2 vx) i ̂ + ( ∇2 vy) j ̂ + ( ∇2 vz) k̂
Στροβιλισμός βαθμίδας : ∇ ⃗ × ∇ ⃗f ≡ 0 ⃗
Βαθμίδα απόκλισης : ∇ ⃗( ∇ ⃗ ⋅ v )
⃗ ≠ ( ∇ ⃗ ⋅ ∇ ⃗ ) v ⃗ = ∇2 v ⃗
Απόκλιση στροβιλισμού : ∇⃗ ⋅ ( ∇⃗ × v )
⃗ ≡0
Στροβιλισμός στροβιλισμού : ∇⃗ × ( ∇⃗ × v )
⃗ = ∇ ⃗( ∇ ⃗ ⋅ v )
⃗ − ∇2 v ⃗
37

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ
Το επικαμπύλιο ολοκλήρωμα ενός διανυσματικού πεδίου 1.3 Integral Calculus
v (⃗ r)⃗ = vx(x, y, z) i ̂ + vy(x, y, z) j ̂ + vz(x, y, z)k̂ είναι ένας z

αριθμός :
dl b
b⃗
v ⃗ ⋅ dl⃗
∫a⃗ a
y
x
Όταν τα όρια της ολοκλήρωσης,
με διανύσματα θέσης a ⃗ και b ⃗, FIGURE 1.20
συμπίπτουν ενώ η διαδρομή
ολοκλήρωσης C παραμένει integral is independent of path and is det
v ⃗ ⋅ dl⃗
∮C
be our⃗ businesŝ in due course
̂ ̂
to characte
πεπερασμένη, το ολοκλήρωμα d l = dx i + dy j + dz k
that has this property is called conserva
λέγεται ‘κλειστό’ ή ‘ολοκλήρωμα
βρόχου’ που λέγεται κυκλοφορία
Example 1.6. Calculate the line integra
του πεδίου πάνω στην κλειστή
from the point a = (1,!1, 0) to the point
καμπύλη C in Fig. 1.21. What is v · dl for the lo
38 returns to a along (2)?
Solution
1.3 Integral Calculus 25
Παράδειγμα: επικαμπύλιο ολοκλήρωμα πάνω σε δύο διαφορετικές διαδρομές
z
Υπολογίζουμε το ολοκλήρωμα του πεδίουd l v ⃗ = y2 i ̂ +b2x(y + 1) j ̂
y
από το σημείο a ⃗ = (1, 1, 0) μέχρι το b ⃗ = (2, 2, 0) κατά μήκος 2 b

(2)
των διαδρομών (1) και (2) του σχήματος (ii)
a 1
y a (i) (1)
Χωρίζουμε τη διαδρομή (1) σε δύο τμήματα (i) και (ii) :
x x
}
2 1 2
d l ⃗ = dx i ̂ ⇒ v ⃗ ⋅ d l ⃗ = y2dx = dx ⇒ v ⃗ ⋅ d l ⃗ = dx = 1
∫(i) ∫1
(i)
}
FIGURE 1.20 FIGURE 1.21
y=1
⇒
}
integral is independent of path and is determined 2 entirely by the end points. It will
d l ⃗ = dy j ̂
⇒ v ⃗ ⋅ dbe ⃗ ⋅ d l ⃗ = 4 this(y
∫(ii) conservative.)∫1
(ii) l⃗ =
our4(y + 1)dy
business in due⇒course tovcharacterize + 1)dy
special class=
of 10
vectors. (A force
x=2 that has this property is called
v ⃗ ⋅ d l ⃗ = 11
∫(1)v = y 2 x̂ + 2x(y + 1) ŷ
⇒
Example 1.6. Calculate the line integral of the function
Στη διαδρομή (2) x = y ⇒ dxfrom
= dythe ⇒ d la⃗ =
point = dx i ̂ +0)dy
(1,!1, j ̂ ⇒point b = (2, 2, 0), along the paths (1) and (2)
to the
2 in Fig. 1.21. What is v · dl for the loop that goes from a to b along (1) and
v ⃗ ⋅ dl⃗ = ⃗
2
∫(2) ∫1 ∮
⇒ returns to a along
(3x2 + 2x)dx = (x + x )
3 (2)?
2
= 10 ⇒ ⃗
v ⋅ d l = 11 − 10 = 1 ≠ 0
Solution 1
As always, dl = d x x̂ + dy ŷ + dz ẑ.(1)+(−2)
Path (1) consists of two parts. Along the
39
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 “horizontal” segment, dy = dz = 0, so Κώστας Βελλίδης
1.4 Curvilinear Coordinates
z
Στις καμπυλόγραμμες συντεταγμένες ορίζουμε φ
ορθογώνια μεταξύ τους μοναδιαία διανύσματα r
εφαπτόμενα στις διευθύνσεις κατά τις οποίες P
θ r
μεταβάλλονται οι αντίστοιχες συντεταγμένες. θ
Αντίθετα με το καρτεσιανό σύστημα μοναδιαίων y
φ
διανυσμάτων, το καμπυλόγραμμο αλλάζει από 40 Chapter 1 Vector Analysis
σημείο σε σημείο του χώρου
x
dr
40 Chapter 1 FIGURE 1.36
Vector Analysis r
Το στοιχείο επικαμπύλιας ολοκλήρωσης d l ⃗
μπορεί τότε να εκφραστεί σε καμπυλόγραμμες But there is a poisonousdr snake lurking here that I’d better wa
r (a) r dθ
συντεταγμένες αναλύοντάς το στα r̂, θ̂, and φ̂ are associated
αντίστοιχα r with a particular point P, and they ch
dθ
θ
as P moves around. For example, r̂ always points radially outwardF
μοναδιαία διανύσματα,Chapter 1 π.χ.
Vector Analysis
σε σφαιρικές :
outward” can be the x direction, the y direction, or any other dire
ing on where you are.(a)In Fig. 1.37, OnAthe ŷ (b)
=other and B =dφ
hand,
rsinθ an−ŷ, and yet
infinitesima
dr would be written as r̂ in sphericaliscoordinates. One
r r dθ not FIGURE 1.38 could
just dθ (that’s take a
an angle—it
d l ⃗ = dlrr ̂ + dlθθ ̂ + dlr ϕ ̂ = dr r ̂ by rdθ θ ̂ +dθrindicating
+ explicitly sin θdϕthe ϕ̂ point ofrather,
r
θreference: r̂(θ, φ), θ̂ (θ, φ), φ̂(
ϕ
would be cumbersome, and as
On the other hand, anlong as you are
infinitesimal alertofdφ
element tolength
the problem,
in the θ̂ d
r sinθ
9 (that’s an angle—it doesn’t even have the right
is not just dθ
will cause difficulties.
40 In particular, do not naïvely combine the sph
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 (a) (b)
rather, (c) Κώστας Βελλίδης
nents of vectors associated with different points
Similarly, A+
(in Fig. 1.37,elemen
an infinitesimal
ẑ = ẑ.
The infinitesimal displacements are
dls = ds, dlφ = s dφ, dl z = dz, (1.76)
z
s
P φ
z
s
y
φ
FIGURE 1.42
Στοιχείο επικαμπύλιας ολοκλήρωσης d l ⃗ σε κυλινδρικές συντεταγμένες :
d l ⃗ = dlss ̂ + dlϕϕ̂ + dlzẑ = ds s ̂ + sdϕ ϕ̂ + dz ẑ
41
trary.
# If v describes the flow of a fl
v · da represents the total mass p
ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ hence the alternative name, “flux.”
Ordinarily, the value of a surfac
chosen, but there is a special class o
Στο επιφανειακό ολοκλήρωμα ενός διανυσματικού πεδίου of the surface and is determined ent
will be to characterize this special c
τα όρια ολοκλήρωσης είναι όλα τα σημεία του συνόρου της
επιφάνειας ολοκλήρωσης S και το αποτέλεσμα είναι ένας
αριθμός που λέγεται ροή του πεδίου μέσα από την S: z
da
v⃗⋅da⃗=
∫S ∫S ∫S ∫S
vxdax + vyday + vzdaz
y
FIGURE 1.22
Όταν η επιφάνεια S της ολοκλήρωσης

a⃗
v ⃗ ⋅ dExample
είναι κλειστή, το ολοκλήρωμα λέγεται
∮S 1.7. Calculate the surface
‘κλειστό’ ẑ over five sides (excluding the bot
Let “upward and outward” be the po
Solution
42 Taking the sides one at a time:
Ορισμός στερεάς γωνίας :
r ̂ ⋅ d a ⃗ cos θ da
dΩ ≡ =
r 2 r2
Παίρνοντας το στοιχείο επιφάνειας

πάνω σε μια σφαίρα ακτίνας r :
da dlθ ⋅ dlϕ rdθ ⋅ r sin θdϕ

dΩ = 2 = =
r r 2 r2 dω : διαφορική στερεά γωνία με κορυφή το σημείο x
dAy : διαφορική επιφάνεια στο σημείο y
r: απόσταση του y από το x
⇒ dΩ = sin θdθdϕ ωy : διάνυσμα κατεύθυνσης από το x στο y
Ny : διάνυσμα κατεύθυνσης κάθετο στην επιφάνεια dAy
da 1
∫ r2
2
Ω= = 4πr = 4π στερακτίνια
r2
43


Στο χωρικό ολοκλήρωμα ενός διανυσματικού πεδίου τα όρια
ολοκλήρωσης είναι όλα τα σημεία της επιφάνειας που περικλείνει
τον όγκο ολοκλήρωσης V και το αποτέλεσμα είναι ένα διάνυσμα :
∫V
⃗ =
∫V ( x z )
∫V ∫V ∫V
v dτ v i ̂ + v j ̂ + v k̂ dτ = vxdτ i ̂ + vydτ j ̂ + vzdτ k̂
y
όπου dτ = dx dy dz
∫V ∭
Το ολοκλήρωμα μιας συνιστώσας, π.χ. vxdτ = vx(x, y, z)dxdydz είναι το
τριπλό ολοκλήρωμα μιας βαθμωτής συνάρτησης στον τρισδιάστατο χώρο

44
Στοιχείο όγκου σε σφαιρικές συντεταγμένες : dτ = dlrdlθdlϕ = r2 sin θ dr dθ dϕ
Στοιχείο όγκου σε κυλινδρικές συντεταγμένες : dτ = dlrdlϕdlz = r dr dϕ dz
Παράδειγμα: υπολογισμός του όγκου σφαίρας ακτίνας R σε σφαιρικές συντεταγμένες
R π 2π
∫ ∫r=0 ∫θ=0 ∫ϕ=0

V = dτ = r2 sin θ dr dθ dϕ
R π 2π
( ∫0 ) ( ∫0 ) ( ∫0 )
= r2dr sin θ dθ dϕ
( 3 )
R3 4 3
= (2) (2π) = πR
3
45
Suppose we have a scalar functio
ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ a, we move a small distance dl1 (
T will change by an amount
Το θεμελιώδες θεώρημα του απειροστικού λογισμού σε μία και σε τρεις διαστάσεις dT
Όταν ολοκληρώνουμε την παράγωγο μιας απλής συνάρτησης
f(x), προσθέτουμε απειροστές μεταβολές της df που προκύπτουν
f (x)
από απειροστές μεταβολές dx της ανεξάρτητης μεταβλητής,
οπότε το αποτέλεσμα της ολοκλήρωσης είναι απλά η συνολική
f (b)
μεταβολή της f(x) από το κάτω στο επάνω όριο :
f (a)
b
df
∫a dx
dx = f(b) − f(a)
1.3 Integral Calculus
a dx b x
z FIGURE 1.25
Το ίδιο ισχύει και όταν ολοκληρώνουμε την παράγωγο
dl
(βαθμίδα) μιας βαθμωτής συνάρτησης F(x, y, z) στο χώρο: b
b⃗
∇ ⃗ F ⋅ d l ⃗ = F( b ⃗) − F( a )⃗
a
∫a⃗
y
x
46
Γενίκευση του θεμελιώδους θεωρήματος σε διανυσματικά πεδία
Θεώρημα Gauss : Το ολοκλήρωμα της απόκλισης ενός διανυσματικού πεδίου πάνω σε
έναν όγκο ισούται με τη ροή του πεδίου μέσα από την επιφάνεια που περικλείνει τον όγκο
⃗ ⋅ v ⃗ dτ =
∫V ( ∇ ) ∮S
v⃗⋅da⃗
1.3 Integral Calculus
Θεώρημα Stokes : Η ροή του στροβιλισμού ενός διανυσματικού πεδίου μέσα από μια
επιφάνεια ισούται με την κυκλοφορία του πεδίου πάνω στο σύνορο της επιφάνειας
⃗× v⃗ ⋅da⃗=
∫S ( ) ⃗
∮C
∇ v ⋅ d l ⃗ =
Πορίσματα :
FIGURE 1.31
1. Η ροή του στροβιλισμού δεν εξαρτάται από την
επιφάνεια ροής αλλά μόνο από το σύνορό της
this is not the case with curls. For Stokes’ theor
2. Η ροή του στροβιλισμού μέσα από μια κλειστή
to the line integral of v around the boundary, a
επιφάνεια είναι πάντα μηδέν
the specific surface you choose.
47
!


Παράδειγμα: εφαρμογή του θεωρήματος του Gauss
F ⃗ ⋅ d a ⃗ του πεδίου
∮S
Το ολοκλήρωμα
F ⃗ = 2x i ̂ + y2 j ̂ + z2k̂ πάνω στη μοναδιαία σφαίρα

x2 + y2 + z2 = 1 υπολογίζεται δύσκολα απευθείας,
εύκολα εφαρμόζοντας το θεώρημα του Gauss :
F⃗⋅da ⃗ = ⃗ ⋅ F ⃗ dτ = 2 (1 + y + z) dτ
∮S ∫V ( ) ∫V
∇
∫V ∫V ∫V
=2 dτ + 2 ydτ + 2 zdτ
0 0
επειδή το y και το z παίρνουν θετικές και αρνητικές τιμές μέσα στη

4π 8π σφαίρα συμμετρικά στα ημισφαίρια y > 0, y < 0 και z > 0, z < 0
=2 =
3 3
48
Παράδειγμα: εφαρμογή του θεωρήματος του Stokes
curl F ⃗ ⋅ d a ⃗ του πεδίου

∫S
Υπολογίζουμε το ολοκλήρωμα
F ⃗ = z2 i ̂ − 3xy j ̂ + x3y3k̂ πάνω στην επιφάνεια S που ορίζεται

από τη σχέση z = 5 − x2 − y2, z > 1 εφαρμόζοντας το
θεώρημα του Stokes στο σύνορο της S, που είναι η τομή του
παραβολοειδούς z = 5 − x2 − y2 με το επίπεδο z = 1, δηλαδή
ο κύκλος C με εξίσωση 1 = 5 − x2 − y2 ⇒ x2 + y2 = 4.
Χρησιμοποιούμε την παραμετρική εξίσωση αυτού του κύκλου:
⃗ = 2 cos t i ̂ + 2 sin t j ̂ + k,̂ 0 ≤ t < 2π

r(t)
⃗ = 2(−sin t i ̂ + cos t j)dt
⇒ d r(t) ̂
F (⃗ r(t))
⃗ = 12 i ̂ − 3(2 cos t)(2 sin t) j ̂ + (2 cos t)3(2 sin t)3k̂ = i ̂ − 12 cos t sin t j ̂ + 64(cos t sin t)3k̂
2π
curl F ⃗ ⋅ d a ⃗ = F ⃗ ⋅ dr⃗ =
2π
∫S ∮C ∫0
(−2 sin t dt − 24 cos t sin t dt ) = (2 cos t + 8 cos t)
2 3
=0
0
−d(cos t)
49

Phys3 00 Vectors

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phys3 00 Vectors

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΦΥΣΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟ

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης

Πρόγραµµα και ύλη

Δευτέρα 10:00 − 12:00

Κεφ. 21 − 25 (Ηλεκτρισµός) 11/10/21 − 05/11/21 (Βελλίδης)

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης

Δευτέρα 11/10/21: Στοιχεία διανυσµατικού λογισµού (θεωρία)

Δευτέρα 10/01/22: Εξισώσεις Maxwell (θεωρία)

• HRW, “Φυσική”, 8η έκδοση, τόμος ΙΙ, Gutenberg

• Giancoli, “Φυσική, Αρχές και Εφαρμογές”, 7η έκδοση, Τζιόλας

• Young & Freedman, “Πανεπιστημιακή Φυσική”, 2η έκδοση, τόμος ΙΙ, Παπαζήσης

• Purcell, “Μαθήματα Φυσικής του Berkeley”, τόμος ΙΙ, “Ηλεκτρισμός-Μαγνητισμός”

• Purcell & Morin, “Electricity and Magnetism”, 3η έκδοση, Cambridge

• Du n, “Electricity and Magnetism”, 3η έκδοση, McGraw-Hill

• Ayres, “Γενικά Μαθηματικά”, Schaum’s Outline Series, ΕΣΠΙ

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΣΤΟΝ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΧΩΡΟ

dx cos dr r sin d r=const.

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 5

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης

Το σημε ο του χ ρου P με Καρτεσιαν ς z

Κυλινδρικ ς Συντεταγμ νες

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 15 4

P12 (x 2 x1 )î (y 2 y1 )ˆj (z 2 z1 )k̂

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017

c a b c a b cos c cos a b c cos E V

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 23 14

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 24 17

Παράδειγμα: η βαθμίδα της πολικής ακτίνας

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 Κώστας Βελλίδης

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 22

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 24

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 25

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 26

Stathis STILIARIS, UoA 2016-2017 35 27

∇2 v ⃗ = ( ∇2 vx) i ̂ + ( ∇2 vy) j ̂ + ( ∇2 vz) k̂

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

Το επικαμπύλιο ολοκλήρωμα ενός διανυσματικού πεδίου 1.3 Integral Calculus

v (⃗ r)⃗ = vx(x, y, z) i ̂ + vy(x, y, z) j ̂ + vz(x, y, z)k̂ είναι ένας z

από το σημείο a ⃗ = (1, 1, 0) μέχρι το b ⃗ = (2, 2, 0) κατά μήκος 2 b

d l ⃗ = dlss ̂ + dlϕϕ̂ + dlzẑ = ds s ̂ + sdϕ ϕ̂ + dz ẑ

Όταν η επιφάνεια S της ολοκλήρωσης

Ορισμός στερεάς γωνίας :

Παίρνοντας το στοιχείο επιφάνειας

da dlθ ⋅ dlϕ rdθ ⋅ r sin θdϕ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

τριπλό ολοκλήρωμα μιας βαθμωτής συνάρτησης στον τρισδιάστατο χώρο

Στοιχείο όγκου σε σφαιρικές συντεταγμένες : dτ = dlrdlθdlϕ = r2 sin θ dr dθ dϕ

Στοιχείο όγκου σε κυλινδρικές συντεταγμένες : dτ = dlrdlϕdlz = r dr dϕ dz

Παράδειγμα: υπολογισμός του όγκου σφαίρας ακτίνας R σε σφαιρικές συντεταγμένες

∫ ∫r=0 ∫θ=0 ∫ϕ=0

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

F ⃗ = 2x i ̂ + y2 j ̂ + z2k̂ πάνω στη μοναδιαία σφαίρα

επειδή το y και το z παίρνουν θετικές και αρνητικές τιμές μέσα στη

curl F ⃗ ⋅ d a ⃗ του πεδίου

F ⃗ = z2 i ̂ − 3xy j ̂ + x3y3k̂ πάνω στην επιφάνεια S που ορίζεται

⃗ = 2 cos t i ̂ + 2 sin t j ̂ + k,̂ 0 ≤ t < 2π

You might also like