ΦΥΣΙΚΗ ΙΙΙ

ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ MAXWELL ΜΕΣΑ ΣΕ ΥΛΙΚΑ

ΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ
2021 — 2022

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 1 Κώστας Βελλίδης

 Ανακεφαλαίωση των εξισώσεων Maxwell
• Συνοδεύονται από κατάλληλες συνοριακές ρ ∂B
∇⋅E= ∇×E+ =0
συνθήκες και καθορίζουν πλήρως τα Η/Μ ε0 ∂t
πεδία από τις πηγές τους.

∂E
(Θεώρημα Helmholtz: { ∇ ⋅ A, ∇ × A} → A) ∇⋅B=0 ∇ × B − μ0ε0 = μ0 j
∂t
• Συνεπάγονται την εξίσωση συνέχειας (διατήρηση του ηλεκτρικού φορτίου):
ρ ∂E ∂ρ
∇⋅E= ⇒ ε0∇ ⋅ =
ε0 ∂t ∂t
∂E ∂E ∂ρ
∇ × B = μ0 j + μ0ε0 ⇒ 0 = ∇ ⋅ ( ∇ × B) = μ0∇ ⋅ j + μ0ε0∇ ⋅ ⇒ ∇⋅j+ =0
∂t ∂t ∂t
dQS
∮S
ή σε ολοκληρωτική μορφή: j ⋅ dS = −
dt

• Μαζί με την εξίσωση δύναμης του Lorentz που ορίζει τα πεδία: F = q(E + v × B)
περιγράφουν όλη την κλασική ηλεκτροδυναμική θεωρία.

Οι πηγές των πεδίων είναι χρονο-εξαρτώμενες κατανομές πυκνότητας φορτίων ρ(r,t) και
ρευμάτων j(r,t). Μέσα στην ύλη, τα φορτία μπορούν να κινούνται είτε “ελεύθερα” (π.χ. σε
αγωγούς) είτε “δέσμια” (π.χ. σε διηλεκτρικά ή μέσα στα άτομα). Οι εξισώσεις Maxwell
μπορούν να γραφτούν με τέτοιο τρόπο που να διακρίνουν τις πηγές ελεύθερων φορτίων
από αυτές των δέσμιων.
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 2 Κώστας Βελλίδης
 Εξισώσεις Maxwell µέσα σε υλικά
Στην περίπτωση των διηλεκτρικών υλικών μέσα σε πυκνωτές, είχαμε δει την αλλαγή του
ηλεκτρικού πεδίου από τα επαγόμενα “δέσμια” φορτία να περιγράφεται από την
ηλεκτρική μετατόπιση D (με μονάδα C/m2) στη θέση της έντασης Ε:

∮S
D = κeε0E ⇒ D ⋅ dS = QS ή ∇ ⋅ D = ρf Νόμος του Gauss με πηγή την
πυκνότητα ελεύθερου φορτίου.
(jd = ∂D/∂t το ρεύμα “μετατόπισης”)

B
Όμοια, στην περίπτωση των μαγνητικών υλικών ορίζεται το βοηθητικό πεδίο: H=
κm μ0
(με μονάδα A/m) έτσι, ώστε:
∂D Νόμος Ampère-Maxwell με πηγή την
∇×H− = jc
∂t πυκνότητα ρεύματος αγωγιμότητας.

∂B σε “γραμμικά” (∂κe /∂E

∇ ⋅ D = ρf ∇×E+ =0 D = εE ε = κeε0 = ∂κm /∂B = 0),

∂t
με “ισότροπα” (κe,m =

∂D B αριθμοί) και “ομογενή”

∇⋅B=0 ∇×H− = jc H= μ = κm μ0
∂t μ ( ∇κe,m = 0) μέσα.

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 3 Κώστας Βελλίδης

 Model for Electron Orbits
Μαγνητική διπολική ροπή και στροφορµή
n obtain Eq. 32-28 with the nonquantum derivation that follows, in which
z
umeΚλασσική μαγνητική
that an electron διπολική
moves along ροπή
a circular του
path ηλεκτρονίου:
with a radius that is much
than an atomic radius (hence the name “loop model”). However, the
tion does not −e −e
apply to2 an electron within
2 anevr
atom (for which we need
um μ = IA =
physics). ⋅ πr = ⋅ πr = − (1) Lorb
T 2πr/v 2
e imagine an electron moving at constant speed v in a circular path of
r, counterclockwise as shown in Fig. 32-11. The motion of the negative
e ofΚλασσική τροχιακή στροφορμή του ηλεκτρονίου: r A
the electron is equivalent to a conventional current i (of positive i
e) that is clockwise, as also shown in Fig. 32-11. The magnitude of the or- –e v
L = rdipole
magnetic × p =moment
mr × v of such
⇒ aL = mvr
current (2)
loop is obtained from Eq. 28-35 µ orb
N ! 1:
e
(1), (2) ⇒ μ = − m L! iA, (32-33)
2m
orb

Fig. 32-11 An electron moving at con-

A is the area enclosed by the loop. The direction of this magnetic dipole
stant speed v in a circular path of radius r
Ενέργεια
nt is, του μαγνητικού
from the right-hand διπόλου
rule of Fig. μέσα σεin εξωτερικό
29-21, downward Fig. 32-11. μαγνητικό πεδίο: U = − μ⋅B
that encloses an area A. The electron has an
o evaluate Eq. 32-33, we need the current i. Current is, generally, the rate :
orbital angular momentum Lorb and an as-
ch charge passes someΤο point
πεδίοin aτείνει
circuit.να
Here, the charge of τη
ευθυγραμμίσει magnitude
ροπή προς την orbital
sociated κατεύθυνση του. moment
magnetic dipole
s a time T ! 2pr/v to circle from any point back through that point, so :
$ orb. A clockwise current i (of positive
charge) is equivalent to the counterclock-
Η πραγματική charge
τροχιακή e
στροφορμή του ηλεκτρονίου(32-34)
είναι κβαντισμένη μεof z-συνιστώσα:
i! ! . wise circulation the negatively charged
time 2"r/v electron.
h
Lz = ml = mlℏ ml = 0, ± 1, ± 2, …, ± l ml = μαγνητικός κβαντικός αριθμός.

2π
l = κβαντικός αριθμός τροχιακής στροφορμής.
eℏ eℏ
⇒ μz = − ml = − ml μB μB = = 9.27 × 10−24 J/T Μαγνητόνη του Bohr.
2m 2m
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 4 Κώστας Βελλίδης
 Μαγνητική διπολική ροπή και ιδιοστροφορµή
For an electron, the spin
is opposite the magnetic
dipole moment.
Το ηλεκτρόνιο έχει επίσης και ιδιοστροφορμή που
παράγει και αυτή μια μαγνητική διπολική ροπή: B
S

e
μs = − S
m

Η ιδιοστροφορμή είναι επίσης κβαντισμένη, με µs

ιδιοτιμές προβολής στον άξονα z ±1/2:
:
Fig. 32-10 The spin S , spin magnetic
ℏ dipole moment " :
s, and magnetic dipole
Sz = ± ⇒ μs,z = ± 1μB :
field B of an electron represented as a mi-
2 croscopic sphere.

Η τροχιακή στροφορμή και η ιδιοστροφορμή του ηλεκτρονίου, όπως και οι

αντίστοιχες επαγόμενες μαγνητικές διπολικές ροπές, προσθέτονται διανυσματικά.

Η συνισταμένη μαγνητική διπολική ροπή του ηλεκτρονίου δρα σαν στοιχειώδης

μαγνήτης, παράγοντας μαγνητικό πεδίο κατά τη διεύθυνση της.

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 5 Κώστας Βελλίδης

 Μαγνητικά υλικά
• Η διανυσματική πρόσθεση των μαγνητικών διπολικών ροπών των ηλεκτρονίων δίνει μια
συνισταμένη ροπή στο άτομο, η οποία, αν δεν μηδενίζεται, παράγει ένα μαγνητικό πεδίο
γύρω του.

• Η πρόσθεση των ροπών των ατόμων ενός υλικού μπορεί να συνθέσει ένα μακροσκοπικό
μαγνητικό πεδίο στο υλικό που αποτελείται από αυτά τα άτομα.

• Ανάλογα με τις ροπές που έχουν ή δεν έχουν τα άτομα ενός υλικού και τον τρόπο με τον
οποίο μπορούν να δημιουργηθούν ή να προσανατολιστούν με την επίδραση εξωτερικού
μαγνητικού πεδίου, διακρίνονται τρεις κατηγορίες υλικών:
✦ Διαμαγνητικά υλικά: Τα άτομα αποκτούν ροπές με την επίδραση εξωτερικού πεδίου,
δημιουργώντας ένα επαγόμενο μαγνητικό πεδίο στην αντίθετη κατεύθυνση. Οι ροπές
μηδενίζονται μετά την απομάκρυνση του εξωτερικού πεδίου και το επαγόμενο πεδίο
σβήνει. Όλα τα υλικά έχουν διαμαγνητικές ιδιότητες.
✦ Παραμαγνητικά υλικά: Τα άτομα έχουν μόνιμες ροπές που ευθυγραμμίζονται σε κάποιο
βαθμό με την επίδραση εξωτερικού πεδίου, δημιουργώντας επαγόμενο πεδίο στην ίδια
κατεύθυνση. Οι ροπές αποπροσανατολίζονται θερμικά μετά την απομάκρυνση του
εξωτερικού πεδίου και το επαγόμενο πεδίο σβήνει. (Σπάνιες γαίες, ακτινίδες.)
✦ Σιδηρομαγνητικά υλικά: Ομάδες ηλεκτρονίων έχουν παράλληλες ροπές που
ευθυγραμμίζονται συλλογικά με την επίδραση εξωτερικού πεδίου, δημιουργώντας
επαγόμενο πεδίο, και παραμένουν σε κάποιο βαθμό ευθυγραμμισμένες μετά την
απομάκρυνση του εξωτερικού πεδίου. Τα σιδηρομαγνητικά υλικά, μετά από κάποια
ψηλή χαρακτηριστική τους θερμοκρασία (Curie), γίνονται παραμαγνητικά. (Σίδηρος,
κοβάλτιο, νικέλιο και τα κράματα τους.)
Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 6 Κώστας Βελλίδης
 Μαγνήτιση

Μπορούμε να μετρήσουμε την πυκνότητα ενέργειας M・B σε ένα παραμαγνητικό υλικό

από τη συνολική μαγνητική ροπή που δημιουργεί σε αυτό ένα εξωτερικό μαγνητικό πεδίο:

1
V ∫V
M= μ (r)d 3r σε μονάδες A/m (μ η πυκνότητα επαγόμενης

μαγνητικής διπολικής ροπής).

Η μέγιστη μαγνήτιση επιτυγχάνεται όταν όλες οι N ατομικές μαγνητικές ροπές μat του
υλικού ευθυγραμμίζονται:

Nμat
Mmax = Μαγνήτιση κορεσμού.
V

Για M Mmax η μαγνήτιση των παραμαγνητικών υλικών ακολουθεί το νόμο του Curie:

B όπου B το εξωτερικό πεδίο, T η θερμοκρασία (σε oK)

M=C
T και C η σταθερή Curie του υλικού.

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 7 Κώστας Βελλίδης

−
 Υστέρηση
Η μόνιμη μαγνήτιση των σιδηρομαγνητικών υλικών μετά
την επίδραση εξωτερικού πεδίου επηρεάζει την καμπύλη
του κύκλου μαγνήτισης-απομαγνήτισης στο διάγραμμα BM
b
του επαγόμενου πεδίου ΒΜ συναρτήσει του εξωτερικού
c
πεδίου Β0:

• Η αρχική διαδικασία μαγνήτισης ακολουθεί την πορεία

ab, καθώς το Β0 αυξάνεται. a B0

• Στη συνέχεια, καθώς το Β0 μειώνεται προς το 0 και

μετά προς αρνητικές τιμές (δηλ. εφαρμόζεται στην e
αντίθετη φορά), ακολουθείται η πορεία bcd: για Β0=0 d
το ΒΜ δεν είναι 0 (σημείο c) → μόνιμη μαγνήτιση. Fig. 32-18 A magnetization curve
(ab) for a ferromagnetic specimen and
• Όμοια, όταν το Β0 αυξάνεται και πάλι προς τις θετικές an associated hysteresis loop (bcdeb).
τιμές, ακολουθείται η πορεία deb, όπου το ΒΜ πάλι δεν
είναι 0 όταν το Β0 μηδενίζεται (σημείο e) → μόνιμη
μαγνήτιση.

• Η καμπύλη του κύκλου μαγνήτισης-απομαγνήτισης

ενός σιδηρομαγνητικού υλικού λέγεται βρόχος
υστέρησης.

Φυσική ΙΙΙ, ΕΚΠΑ 2021-22 8 Κώστας Βελλίδης