You are on page 1of 5

Tasdawit Abderraḥman Mira (Bgayet).

Almud : Tasnamka

Aselmad : Mass Yahiaoui Mahdi.

Timsirt : 03. Bgayet, //2013.

Taggayi n n tseddast deg tmaziγit

0. Tazwert

Ma nessuk tamuγli γer taggayin tiseddasanin n tamaziγit ad ten-naf bḍant γef sin n wamuren.
Amezzwaru, yerza taggayt n umawal deg-s ad d-naf ismawen akked yimyagen. Tis snat, terza
taggayt n tjerrumt i yebḍan γef yismassaγen akked yisammaden ilelliyen.

I. Taggayt n umawal

D taggayt i d-ijemεen ismawen d yimyagen, temgarad γef taggayt n tjerrumt imi tettwaḥsab d
agraw ameqqran, teldi yernu ur tesεi ara tilisa ara aγ-yeğğen ad d-neḥseb tayunin yellan deg-s. deg
taggayt n umawal nessemgirid gar yismawen akked yimyagen deg wayen yerzan talγa akked twuri.

I.1. Amyag

Deg talγa, amyag yemgarad γef yisem deg tecraḍ tigejdanin d tecraḍ timazzayin

ticraḍ tigejdanin (amatar udmawan + askim)

Amyag = aẓar +

ticraḍ timazzayin (tazelγa n tnila + imqimen iwsilen +


ticraḍ n tisuddma).

Md. tettwara-yas-d

Aẓar (R), amatar udmawan (t-), askim (---a) ticraḍ tigejdanin.

(Ttwa), ticraḍ n tisuddma, attwaγ, (d-) tazelγa n tnila, (yas) amqim awsil.

Deg twuri, amyag yesεa ala yiwet n twuri yettili d aseγru γef aya i as-qqaren ayen wuran.

Md.

 Uran « n» d asentel. « Ura » d aseγru.

1
 Ttwakerfent « nt » d asentel. « Ttwakerf » d aseγru.

I.2. Isem : Isem yemgarad γef umyag deg talγa akked twuri.

A. Talγa: Isem yuddes s uẓar d ticraḍ n yisem (tigejdanin akked timazzayin).

1. Ticraḍ tigejdanin tellint deg yisem, ur yezmir ad yili war ma llant.

tawsit (amalay, unti)

Ticraḍ n yisem amḍan (asuf, asget)

Addad (ilelli, amaruz)

2. Ticraḍ timazzayin zemrent ad ilint deg yisem akken zmrent ur tilint ara.

Arbib ameskan

Ticraḍ timazzayin Imqimen iwsilen

Ticraḍ n tisuddma.

B. Tawuri: deg wayen yerzan tawur, isem yettaddam snat n twuriwin tigejdanin, yettili d aseγru
neγ d asemmad.

Md. D amcic

D (amsimer), amcic (d aseγru). Deg umdya-ya, isem yusa-d d aseγru.

Md. yewwi akal akal : d asemmad usrid.

D axxam n tmurt tmurt : d asemmad n yisem.

Deg taggayt n yisem nezmer ad d-naf taggayin-nniḍen taddayin neγ s wudem-nnideb, isem
yebḍa γef tlata n yiḥricen ; isem amilan, arbib akked umḍan.

2
1. Isem amilan : d adda deg taggayt-a, yemmal ticraḍ n yisem akked d twuriwin-is, d netta i
nettaddam d lqaleb akken ad d-nesbadu d wa nesserwes gar taggayin-nniḍen n yisem.
Md.
Akal, aman, igenni, idim, adrar : d ismawen imilanen.
2. Arbib : yesεa ticraḍ d twuriwin n yisem rnu γef aya, yettaddam yiwet n twuri d zzyada γef yisem
amilan, yettili d asammad usrid n yisem-nniḍen. Deg wayen yerzan talγa, arbib nessiliγ-it-id seg
kra n yimyagen n tγara γef aya i icudd γer uḥric asnamekmawal.
Md.
Adfel acebḥan acebḥan d asammad usrid n yisem amilan (adfel).
3. Amḍan: deg wayen yerzan talγa, ur yesεi ara ticraḍt n waddad akked tid n umḍan maca
yettuneḥsab d isem am yismawen-nniḍen akk. Maca deg wayen yerzan tawuri yettaddam twuriwin
n yisem, yettili d asummid deg ugraw n sin yiferdisen (sin n wawalen).
Md.
 Yiwen n umeγnas d asummid deg ugraw n sin n wawalen
 D yiwen (d aseγru).
 Yurar yiwen (asemmad usrid).
 Yenna i yiwen (asemmad arusrid).

II. Taggayt n tjerumt

Taggayt n tjerrumt temgarad γef taggayt n umawal imi tesεa tilisa ara aγ-yeğğen ad d-neḥseb
acḥal n yiferdisen yellan deg-s. deg taggayt-a ur d-ttnulfuyen ara deg-s wawalen.

II.1. Imqimen udmawanen

II.1.1. Imqimen udmawanen ilelliyin

 Nekk, nettat (mmalen-d udem n win yettmeslayen).


 Kečč, nutni (win i wumi nettmeslay).
 Netta, nutenti (win i γef nettmeslay).

II.2.2. Imqimen udmawanen iwsilen

Imqimen-a, zemren ad illin d usriden neγ irusriden. Md. (–iyi, -ak/-am, -as, -asen, -asent).

II.2. Imqimen irudmawanen

II.2.1. Imqimen irudmawanen ilelliyen : ad d-naf gar-asen: wa, ta, ti, tihin, wihin..atg.

3
II.2.2. Imqimen irudmawanen imattaren : ad d-naf; aniwa, anita, aniti, ayγer, acuγer melmi…atg.

II.2.3. Imqimen irudmawanen irbuda : win, tin, wid, tid.

II.2.4. Irbiben imeskanen

 Tiẓin: -a, ayi, agi, agikana


 Waggug: ihin, ihina, inna
 Ubdar: nni, n
 Tiḍent : Nniḍen, iḍen, nniḍnin

II.2.5. Imqimen n yismawen n timarrewt

Imqimen n timarrewt mgaraden deg talγa γef yimqimen-nniḍen. Md. Twen, twent, tneγ,
tenteγ.

Tamawt: imqimen n wayla deg tmaziγt rennun γer yimqimen udmawanen acku ddsen s “n” akked
umqim awsil.

Md. iw ----------inu. Ik----------inek, is----------------ines

II.3. Ismassaγen

Deg uḥric-a ad d-naf iferdisen akk n tjerrumt i iteggen assaγ akked d tayunt n umawal.

II.3.1. Tinzaγ: tuget deg-sent kkant-d seg taggayt n umawal seg yismawen mazal yedder wassaγ-a
ar ass-a. fell-----afella, ddaw-------adda, γef------iγef. Gar tenzaγ yellan ad d-naf; deg, seg, ddaw,
fell, nnig, s , ar, deffir, n...atg.

II.3.2. Tinzaγ: imi, akken, iwakken, asmi, γas, bacu…atg.

II.3.3. Tizelγiwin: d, ad, ur, ara, la…atg.

II.4. isammaden ilelliyen

D aḥiric I d-ijemεen imerna, n tasmakta, n wadeg, n tγara

III. Amyekcem gar taggayin

A. Deg taggayt n umawal : yettili umyekcem gar usammad d usummid (arbib yezmer ad yeṭṭef
amḍiq n yisem amilan. Argaz ucbiḥ, ucbiḥ umliḥ (deg umdya-ya arbib yettuγal d isem amilan).
B. Deg taggayt n tjerrumt

4
 Tinzaγ zemrent ad ṭṭfent amdiq n yisem : yella deg uxxam n deffir
 Tinzaγ zemrent ad ṭṭfent amdiq n umernu : yella deffir
 Imerna zemrent ad ṭṭfent amdiq n yisem: axxam n zik yeγli (isem).

Ummuγ n yidlisen

 BENTOLILA, F. (1981), Grammaire fonctionnelle d’un parler berbère, (Ait Seghrouchen


d’Oum Jeniba), Paris, éditions SELAF.
 CHAKER, S. (1983), Un parler berbère d’Algérie (kabyle) syntaxe, thèse présentée devant
l’université Paris V le 16 décembre 1978, publication université de Provence.
 CHAKER, S. (1984), Textes en linguistique berbère (introduction au domaine berbère), Paris,
édition du Centre national de recherche scientifique.
 CHAKER, S. (1991), Manuel de linguistique berbère I, Alger, éditions Bouchène.
 CHAKER, S. (1996), Manuel de linguistique berbère- II syntaxe et diachronie, Alger, éditions
ENAG.
 SADIQI, F. (1997), Grammaire du Berbère, Montréal, édition L’Harmattan.
 CHAKER, S. (1997), Fonction (syntaxiques), Encyclopédie Berbère : XIX.
 YAHIAOUI M. (2009), Essai de typologie syntaxique des expressions figées Kabyles (parler
de Tichy), Mémoire de magister en langue et culture amazighes, université de Béjaia.

You might also like