1.

არის თუ არა იურისპრუდენცია მეცნიერება , დაასაბუთეთ თქვენი პოზიცია

ყველა კითხვაზე პასუხი არ გააჩნია მეცნიერების არც ერთ დარგს,მათ შორის ზუსტ
მეცნიერებასაც.ბევრი სადავო საკითხია იურისპრუდენციაშიც.იურისპრუდენცია არ არის
ზუსტი მეცნიერება.სამართალში,ზუსტი მეცნიერებისგან განსხვავებით,პასუხგაუცემელი
კითხცა არ არსებობს.ჯერ კიდევ Code Civil მოითხოვდა,რომ მოსამართლეს უნდა გადაეწყვიტა
კანონით მოუწესრიგებელი ურთიერთობებიც.მოსამართლე არაა უფლებამოსილი სადავო
საკითხის გადაწყვეტაზე უარი თქვას იმ მოტივით,რომ იგი იურიდიულად მოწესრიგებული
არ არის.იურისპრუდენციაში პრობლემაა არა პასუხგაუცემელი კითხვების,არამედ
ერთდროულად მრავალი განსხვავებული პასუხის არსებობა.სამართალაში არსებობს არა
ერთადერთი,არამედ რამდენიმე სწორი გადაწყვეტილება.არისტოტელეს აზრით,
იურისპრუდენცია ხელოვნება და გონიერება უფროა, ვიდრე მეცნიერება, რადგან მისი
დაკვირვების ობიექტი მუდამ იცვლება.
სამართლის შესწავალა შეუძლებელია იურიდიული მეცნიერების გარეშე.იურისპრუდენცია
არ არს დაკავებული მხოლოდ სამართლის ნორმების აღწერით.სამართლის განვითარებაც
გვიჩვენებს,რომ შესაძლებელია და აუცილებელიც მისი მეცნიერული ანალიზი.ანალიზის
საგანი შეიძლება იყოს არა მხოლოდ მოქმედი სამართალი,არამედ ის ფაქტორებიც,რომლებიც
გავლენას ახდენენ სამართლის განვითარებაზე.
იურისპრუდენციას ახასიათებს მეცნირების ტიპიური ნიშნები:
• შემეცნების ობიექტს აანალიზებს სისტემურად, განსაზღვრული მეთოდით
• ობიექტურია;
• კვლევის შედეგი გადამოწმებადია;
• საკითხს უდგება ლოგიკურად და რაციონალურად;
• განასხვავებს ფაქტს, ვარაუდს, ფაქტის ანალიზსა და ნორმატიულ მსჯელობას.

იურისპრუდენცია განიხილება, როგორც:

• ნორმატიული მეცნიერება- შეისწავლის ნორმებს. ნორმა აღწერს არა იმას, თუ რა „არის“,
არამედ იმას, თუ როგორ „უნდა იყოს“-იგი ჯერარსული წინადადებაა.
• სამართლის სოციოლოგია-სწავლობს სოციალური სინამდვილის მოვლენებს, რომლებიც
გავლენას ახდენენ სამართალშემოქმედებაზე, სამართლის შეფარდების პროცესზე.
• ტექსტის (ჰერმენევტიკული) მეცნიერება-შეისწავლის სამართლის ნორმას, სასამართლო
გადაწყვეტილებებს, სამართლის შეფარდების სხვა აქტებს;
იურისპრუდენცია, როგორც მენიერება, იყენებს კვლევის მეთოდებს. ესენია: ინდუქცია,
დედუქცია, ანალიტიკური და სინთეზური,ჰერმენევტიკული და სხვა.
2.სამეცნიერო კვლევის მეთოდები და მეთოდოლოგია
მეთოდი ეწოდება იმ წესების სისტემას,რომელიც მიმართულია მეცნიერული კვლევის
განსაზღვრული მიზნისაკენ.
სამეცნიერო მეთოდების კლასიფიკაცია შეიძლება განხორციელდეს სხვადასხვა
საფუძველზე.ბროკჰაუზის ენციკლოპედია გამოყოფს ახსნისა (რომელიც დამახასიათებელია
საბუნებისმეტყველო მეცნიერებისათვის) და გაგების (რომელიც დამახასიათებელია
ჰუმანიტარული მეცნიერებისათვის) მეთოდებს.განასხვევებენ ნომოთეტურ (რომელიც
აყალიბებს სამეცნიერო კანონებს) და იდიოგრაფიულ (აღწერილობით),ინდუქციურ და
დედუქციურ მეთოდებს.ასევე ცნობილია ანალიტიკური და სინთეზური,ემპირიულ-
ანალიტიკური,შედარებითი,ისტორიულგენეტიკური,ინსტიტუციონალური,ფუნქციონალურ-
სტრუქტურული,აქსიომატური,ჰერმენევტიკული,სტატისტიკური და სხვა მეთოდები.
მეთოდის შერჩევა დამოკიდებულია საკვლევ თემაზე.თუ საკითხი სცილდება ერთი
მეცნიერების ფარგლებს,უნდა გამოვიყენოთ ინტერდისციპლინური მეთოდები.

3.სამართლის მეცნიერების ფუნქციები

სამართლის მეცნიერება შეისწავლის მართლწესრიგის არსსა და ფუნქციას.იურისპრუდენციას
აქვს სამი ძირითადი ფუნქცია:
1) იურისტების განათლება
2) თეორიული მიმდინარეობისა და მოძღვრების ანალიზი,
3) საკუთარი მოსაზრებების წამოყენება მართლწესრიგის სრულყოფისა და განვითარებისთვის.
სამართლის მეცნირება მჭიდრო კავშირშია იურიდიულ პრაქტიკასთან.იურიდიული
მეთოდების ცოდნა პრაქტიკოს იურისტს უადვილებს კონკრეტული შემთხვევბის
გადაწყვეტასა და კანონის სწორ შეფარდებას.როგორც მეცნიერი,ასევე პრაქტიკოსი იურისტი
ხელმძღვანელობს შემეცნების საერთო მეთოდებით.სამართლის შეფარდების პროცესში
იურისტმა კანონმდებლობა სასამართლო პრაქტიკა და თეორია უნდა მოიცვას
ურთიერთკავშირში.

4.სამართლის პოზიტური ცნება და იურიდიული პოზიტივის მიერ წინააღმდეგ გამოთქმული

არგუმენტები
პოზიტიური სამართალი არის სახელმწიფოს მიერ დადგენილი, შესასრულებლად
სავალდებულო ქცევის წესების ერთობლიობა.პოზიტიური თეორია ერთმანეთისაგან
განასხავევბს სამართალს როგორც ‘’ის არის’’ და სამართალს როგორიც ‘’ის უნდა
იყოს’’.პოზიტიური ცნება მკაცრად გამიჯნავს მორალსა და სამართალს - მორალურობა არ
განსაზღვრავს არც სამართლის მოქმედებას და არც მის ვალდებულობას.
პოზიტივისტური შეხედულებები განსაკუთრებით განავითარა სამართლის ნორმატიულმა
თეორიამ. სამართლის ნორმატიულ თეორიას საფუძველი ჩაუყარა ჯონ ოსტინმა, ოსტინის
შეხედულებებით სამართლის მოქმედების საფუძვლებს აყალიბებს სახელმწიფო
ხელისუფლების სუვრენული ნება-სურვილი. სამართლის შექმნაზე ექსკლუზიური
უფლებამოსილი პირი არის სახელმწიფო. მოგვიანებით კელზენმა ჩამოაყალიბა სამართლის
წმინდა თეორია. ეს არის მონისტური მოძღვრება, რომლის თანახმადაც არსებობს მხოლოდ
ერთი პოზიტიური სამართალი.
 კელზენი ცდილობდა სამართლის მეცნირების გათავისუფლებას ყოველგვარი
„არაიურიდიული მინარევებისგან“ (როგორებიცაა: ჩვეულება, მორალი.) კელზენის აზრით
უმართლობა არის არა სამართლის ნეგაცია (უარყოფა), არამედ მისი პირობა. ანუ ქცევის წესის
დარღვევით არა სუსტდება სამართალი, არამედ პირიქით ძლიერდება, რადგან თავის
ფუნქციას ასრულებს.
თუმცა პოზიტიურ სამართალს საყოველთაო აღიარება არ მოჰყოლია, ის კრიტიკის
ობიექტშიც აღმოჩნდა. მის საწინააღმდეგოდ წამოაყენეს შემდეგი თეზისები:
1)იურიდიული პოზიტივიზმი აღიარებს სამართალშემოქმედებაზე სახემწიფოს აბსოლიტურ
მონოპოლიას.
2)პოზიტიური სამართალი ღიად ტოვებს სამართლიანობის საკითხს - სამართლებრივია ის
ნორმებიც, რომლებიც ეწინააღმდეგება მორალსა და სამართლიანობას.
3)პოზიტიური სამართალი ნაკლებ მნიშვნელობას ანიჭებს საზოგადოების მხრიდან
სამართლის აღიარების ფაქტს.
სამართლის პოზიტიური ცნების წინააღმდეგ წამოყენებული უმართლობის არგუმენტი
ცნობილია რადბრუხის ფორმულის სახით. მისი აზრით სამართლებრივ უსაფრთხოებასა და
სამართლიანობას შორის კონფლიქტისას პოზიტურ სამართალს იმ შემთხვევაშიც უნდა
მიენიჭოს უპირატესობა, როდესაც იგი შინაარსობრივად უსამართლო და მიზანშეუწონელია.
უფრო მნიშვლელოვანია დავა დასრულდეს სწრაფად და ეფექტურად ვიდრე ჰქონდეს
სამართლიანი და მიზანშეწონილი დასასრული. თუმცა ნორმა არ შეიძლება შესრულდეს იმ
შემთხვევაში, როდესაც პოზიტიური კანონი აჭარბებს უსამართლობის ზღვარს, აუტანელი და
გაუსაძლისია. ამ შემთხვევაში სამართლებრივი დავა ბუნებითი სამართლით უნდა მოგვარდეს.

5.სამართლის ჰეტერონომიული სავალდებულოობა

სამართალს ახასიათებს ჰეტერონომიული სავალდებულოობა. სამართალი სავალდენულოა
შესასრულებლად, მიუხედავად იმისა, სურს თუ არა ეს ნორმის ადრესატს.ჰეტერონომიული
სავალდებულოობა ნიშნავს, რომ სამართლის მოთხოვნა არ არის უბრალო სურვილი ან
რეკომენდაცია – ნორმა არის შესასრულებლად სავალდებულო ქცევის წესი. ნორმა
სავალდებულოა, რამდენადაც განსაზღვრულია გარეშე ინსტიტუტის მიერ. იძულება
სამართლის ერთ – ერთი ნიშანია. იძულება არ არის სამართლის აუცილებელი ნიშანი.
იძულებას გამორიცხავს საოჯახო სამართლის ნორმათა უმეტესობა. იძლება არ ახასიათებს
ორგანიზაციულ ნორმებს. სამართლებრივი იძულება ხორციელდება განსაზღვრული
პროცედურული ფორმის დაცვით. მოსამართლე არის დამოუკიდებელი და ნეიტრალური.
მხარეებს აქვთ პროცესში მონაწილეობის უფლება. გადაწყვეტილება უნდა დასაბუთდეს
წერილობით. გადაწყვეტილება შეიძლება გადაისინჯოს ზემდგომ სასამართლოში. სისხლის
საპროცესო სამართალში მოქმედებს პრინციპი: in dubio pro reo ( ეჭვი ბრალდებულის
სასარგებლოდ) კონსტიტუციის მე–40 მუხლის მე–3 პუნქტის თანახმად „ ყოველგვარი ეჭვი,
რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის
სასარგებლოდ“
6.ბუნებითი სამართლის ცნება,წყაროები და სახეები
ბუნებითი სამართალი მოიცავს დროისა და სივრცის გარეშე არსებულ ქცევის ობიექტურად
სავალდებულო წესებსა და პრინციპებს. ბუნებით სამართალს ხშირად ზეპოზიტიურ
სამართალს უწოდებენ. იგი მორალისა და სამართლიანობის იდენტურია - ხშირად განიხილება
როგორც სინონიმური ცნებები.
ბუნებითი სამართლის წყარო შეიძლება იყოს ადამიანის ბუნება,ღვთის ნება და
გონი.შესაბამისად განსახვევებენ,ანთრპოლოგიურ,რელიგიურ და რაციონალურ ბუნებით
სამართალს.
ბუნებითი სამართალი, პოზიტიური ნორმების გარდა, მოიცავს მორალის განსაზღვრულ
პრინციპებს, რომელიც აფუძნებს და გარკვეულ ფარგლებში აქცევს პოზიტიურ სამართალს.
ბუნებით სამართალს აქვს უნივერსალურობის პრეტენზია და არსებობს ‘’დროსა და
სივრცის გარეშე’’.ამავე დროს,ბუნებითი სამართალიც არ არის უცვლელი.ის იცვლება
ეპოქების,დროისა და საზოგადოების მიხედვით.იყო პერიოდი,როდესაც მონობა ჩვეულებრივ
მოვლენად აღიქმებოდა და არც ბუნებითი სამართალი აპროტესტდება ამ ფაქტს.
ბუნებითი სამართალი მოითხოვს,რომ სახელმწიფომ უნდა დაიცვას ადამიანის
ღირსება,თავისუფლება,სიცოცხლის უფლება.ბუნებითი სამართალი ვერ დაეფუძნება
რელიგიას,რამდენადაც შეუძლებელია რწმენის რაციონალურად დასაბუთება.

7.სამართლის ადრესატები
სამართლის ნორმის მოქმედება მხოლოდ ადამიანებზე ვრცელდება.ქცევის განსაზღვრულ
შესრულებას სამართალი ვერ მოსთხოვს ბუნებას ან ცხოველებს.მაგალითად,ბიბლიის
თანახმად უნდა იყოს ჩაქოლილი ხარი,რომელმაც ადამიანები დახოცა.
სამართლის ნორმა მიმართულია ადამიანის გარეგანი ქცევისაკენ.მართლწესრიგი მოქმედებს
ადამიანის განწყობისაგან დამოუკიდებლად.მართლწესრიგისათვის აუცილებელია,რომ
სამართალი აღიარებული და დაცული იყოს საზოგადოების უმრავლესობის მიერ სწორად
ნდობის საფუძველზე და არა მოსალოდნელი რეპრესიებისა და იძულების შიშით.ნორმის
ადრესატი წინასწარ უნდა იცნობდეს ქცევის წესს.შეუძლებელია იმ ნორმის დაცვა,რომელიც
ჯერ არ მოქმედებს.სამართალი მიმართულია მომავლისაკენ.ამით განსხვავდება იგი ბუნების
კანონებისაგან,რომელიც ადგენს,თუ როგორ ‘’იქცეოდა ბუნება წარსულში’’.

8.ლეგიტიმურობა და ლეგალურობა
სამართალს ახასიათებს ლეგიტიმურობა და ლეგალურობა.
ლეგიტიმურობა ნიშნავს ხალხის ნდობითა და რწმენით, ხალხის მხარდაჭერით აღიარებულ
ამა თუ იმ ნორმას. ლეგიტიმურობა შეიძლება იყოს ფორმალური ან მატერიალური.
ფორმალური ლეგიტიმურობა გულისხმობს, რომ სამართალი დადგენილია სათანადო
პროცედურების დაცვით. მატერიალური ლეგიტიმურობა გულისხმობ, რომ სამართალი უნდა
იყოს მართალი, სწორი.
ლეგალურობა ეს არის კანონიერი, სამართლებრივი, კანონთან შესაბამისი. ლეგალურია
ხელისუფლება, რომლის საქმინობაც ხორციელდება კანონის საფუძველზე და მის
შესაბამისად.
9.სამართლის რეგულაციური ფუნქცია
სამართალი არის არა თვითმიზანი,არამედ განსაზღვეული მიზნის მიღწევის
საშუალება.სამართალი არეგულირებს საზოგადოებრივ ურთიერთობებს და მხოლოდ
საზოგადოებაში მოქმედებს.
სამართალი ითვალისწინებს სოციალური ცხოვრების
კანონზომიერებებს,როდესაც,მაგალითად,ადგენს ასაკს,საიდანაც იწყება
სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ან სამოქალაქო ქმედუნარიანობა;ქორწინების
ასაკს და სხვა.
საზოგადოებაც დამოკიდებულია სამართალზე.ადამიანს აქვს ნების თავისუფლება და
საკუთარი პასუხისმგებლობით შეუძლია აირჩიოს ქცევის ესა თუ ის მოდელი.ადამიანების
მიერ დადგენილი სოციალური წესრიგის ერთ-ერთი ფორმაა სამართალი.სამართალი
აწესრიგებს ადამიანებს შორის ურთიერთობებს,მაგრამ სამართალს არ აქვს პრეტენზია
მოაწესრიგოს ურთიერთობები,როგორიცაა სიყვარული და მეგობრობა.
სამართალი მოიცავს საზოგადოებრივი წესრიგის მხოლოდ გარკვეულ
ნაწილს.საზოგადოებრივ ურთიერთობათა დიდი ნაწილი რეგულირდება
ავტონომიურად,ყოველგვარი იურიდული ჩარევის გარეშე.სოციალურ წესრიგს სამართლის
გარდა უზრუნველყოფენ სხვა ნორმატიულ სისტემებიც (მორალი,ჩვეულება და სხვა).
სამართალი აყალიბებს სოციალური მართვის ნორმატიულ საფუძვლებს
და,შესაბამისად,ახორციელებს ორგანიზაციულ ფუნქციას.სამართალი ასრულებს სოციალური
მართვის ფუნქციასაც,როდესაც გარკვეული მიმართულებით წარმართავს ურთიერთობაში
მონაწილე სუბიექტების ქცევას.სამართალი ასრულებს დაგეგმვისა და სოციალური
პროგნოზირების ფუნქციასაც.ინდივიდის ქცევამ არ უნდა დაარღვიოს საზოგადოებისა და
სხვა ინდივიდის ინტერესები.ამ თვალსაზრისით,სამართალი გვევლინება როგორც
სოციალური კონტროლის საშუალება.
სამართლის დაცვითი ფუნქცია გამოიხატება სამართალდარღვევაზე სათანადო რეაქციის
ფორმით.საზოგადოების სოციალური სტრუქტურა შეიძლება დაირღვეს,თუ
კანონსაწინააღმდეგო ქცევა სათანადო რეაგირების გარეშე დარჩება.იურიდიული სანქციების
მუქარით სამართალი იცავს საზოგადოებას და ამ თვალსაზრისით,ასრულებს რეპრესიულ
ფუნქციას.
სამართალი უზრუნველყოფს სოციალურ ურთიერთობათა სტაბილურობას.საზოგადოებაში
უნდა მოქმედებდეს უსაფრთხოების,მათ შორის სამართლებრივი უსაფრთხოების
განსაზღვრული რეჟიმი.უსაფრთხოებისა და სოციალური თანხმობის უზრუნველყოფა
სამართლის მნიშვნელოვანი ფუნქციაა.
სამართალი ასრულებს სოციალური ინტეგრაციის ფუნქციას,რამდენადაც საზოგადოების
წევრებს უყალიბებს ერთიანობისა და სოლიდარობის განცდას.
იძულება სამართლის სპეციფიკური ფუნქციაა.იძულება ახასიათებს სხვა სოციალურ,მათ
შორის მორალის ნორმებსაც.სოციალური იძულების სხვა სახეებისაგან
განსხვავებით,სამართლებრივი იძულება ხორციელდება ორგანიზებულად და მხოლოდ
უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების მიერ.
10.სამართლის წესრიგის ფუნქცია
წესრიგი სამართლის უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა.წესრიგი ახასიათებს როგორც ადამიანთა
საზოგადოებას,ასევე ორგანულ და არაორგანულ ბუნებასაც.
სამართლით დადგენილი წესრიგი უნდა იყოს ცვალებადი , ე.ი. ღია.მხოლოდ მუდმივი
სრულყოფის პროცესში მყოფი წესრიგი შეიძლება განვითარდეს.წესრიგის ძირითადი
ელემენტია ადამიანი.წესრიგი არის მხოლოდ იქ,სადაც ადამიანი მოქმედებს
ინდივიდუალური პასუხისმგებლობით. ,,წესრიგი’’ არსებობს დიქტატორულ და
ავტორიტარულ სახელმწიფოებშიც,მაგრამ ეს არ არის ჭეშამარიტი წესრიგი.მართლზომიერია
მხოლოდ ისეთი წესრიგი,რომელიც ადამიანს განიხილავს როგორც მიზანს, და არც ერთ
შემთხვევაში როგორც საშუალებას.წესრიგი არ არის მხოლოდ იძულება.
სამართალი ასრულებს სოციალური მშვიდობის ფუნქციას.მართლწესრიგის ფუნქციაა
კონფლიქტის მშვიდობიანი მოწესრიგება,როდესაც დავა წყდება არა ძლიერის სასარგებლოდ
ან პირადი შეხედულებების მიხედვით,არამედ სამართლის მოთხოვნათა საფუძველზე.
ინტერესთა კონფლიქტი განსაკუთრებით ხშირია თანამედროვე რთული სტრუქტურის
მქონე პლურარისტულ საზოგადოებაში.სამართალი ხელს უწყობის განსხვავებული
ინტერესების შერიგებას და ასრულებს კონფლიქტის მოწესრიგების ფუნქციას.სამართალს
აკისრია კონფლიქტების თავიდან აცილების,ანუ პრევენციის ფუნქციაც.
სამართლებრივი უსაფრთხოება სამართლის უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა.სამართლებრივი
რეგულირება უზრუნველყოფს სოციალური ურთიერთობების პროგნოზირებად ხასიათს.

11.სამართლის ანთროპოლოგიურ-პერსონალური ფუნქცია

სამართლის ანთროპოლოგიურ ფუნქციას განსაზღვრავს ადამიანის არსება და მისი
ეგზისტენციალური მოთხოვნილებები.სამართალი იცავს პიროვნების
სიცოცხლეს,ჯანმრთელობასა და ღირსებას.
სამართლის პერსონალური ფუნქცია მოიცავს მართლწესრიგით დადგენილ პიროვნების
სტატუსს.სამართლის პერსონალური ფუნქცია ეხება არა იზოლირებულ,არამედ სოციალურ
ურთიერთობებში აქტიურად ჩართულ ინდივიდს.სამართალი იცავს მის პირად ავტონომიასა
და ცხოვრების ინტიმურ სფეროებს როგორც სხვა პირების,ასევე სახელმწიფოსა და სხვა
საჯარო ინსტიტუტების მხრიდან უკანონო ჩარევისაგან.თავისუფლება სამართლის
უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა.სამართალი აღიარებს თავისუფლების პრიმატს: in dubio pro
libertate.ერთი შეხედვით,სამართალი თავისუფლების ანტინომიური ცნებაა,რამდენადაც
ინდვიდის ქცევას იგი განსაზღვრულ ჩარჩოებში აქცევს.ამავე დროს,აბსოლიტური
თავისუფლება არ არსებობს-არსებობს მხოლოდ ლიმიტირებული თავისუფლება.სამართალი
ადგენს არა აბსოლიტურ,არამედ ლიმიტირებულ თავისუფლებას.სამართალი უზრუნველყოფს
ინდივიდისა და საზოგადოების სხვა წევრების თავისუფლებას შორის გონივრულ ბალანსს.
თანამედროვე პერიოდში სულ უფრო დიდი მნიშვნელობა შეიძინა სამართლის
ეკოლოგიურმა ფუნქციამ.გარემოზე ადამიანის ზემოქმედების მასშტაბებმა ისეთ კრიტიკულ
ზღვარს მიაღწია,როდესაც აუცილებელი გახდა მომავალი თაობების სასიცოცხლო
ინტერესების სამართლებრივი დაცვა.
12.სამართლის ნორმის ლოგიკური და სტრუქტურული აგება
სამართლის ნორმა განსაზღვრული სტრუქტურისაგან შედგება.იშვიათი გამონაკლისის
გარდა,ნორმა შედგება ორი ძირითადი ელემენტისაგან: 1)ფაქტობრივი შემადგენლობა და
2)იურიდული შედეგი
ფაქტობრივი შემადგენლობა განსაზღვრავს სამართლის ნორმის შეფარდების წინაპირობებს.
ფაქტობრივი შემადგენელობა შეიძლება იყოს განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი.
განსაზღვრული ფაქტობრივი შემადგენლობა არ მოითხოვს განმარტებას.განსაზღვრულ
ფაქტობრივ შემადგენლობას მიეკუთვნება რიცხვი,ზომა,წონა...
განუსაზღვრელი ფაქტობრივი შემადგენლობა მოითხოვს განმარტებას.განუსაზღვრელი
ფაქტობრივი შემადგენლობა შეიძლება იყოს დესკრიფციული და ნორმატიული.
დესკრიფციული ფაქტობრივი შემადგენლობა შეეხება ობიეტს ან მის ნიშან-თვისებებს
(სახლი,ადამიანი,ავტომანქანა).მაგლითად სამოქალაქო კოდექსის 149-ე მუხლის თანახმად,
,,უძრავ ნივთებს მიეკუთვნება მიწის ნაკვეთი მასში არსებული წიაღისეულით,მიწაზე
აღმოცენებული მცენარეები,ასევე შენობა-ნაგებობები,რომელიც მყარად დგას მიწაზე’’.
ნორმატიული ფაქტობრივი შემადგენლობა მოითხოვს შეფასებას.მაგლითად,კოდექსის 54-ე
მუხლით გარიგება,რომელიც ეწინააღმდეგაბა ზნეობის ნორმებს,ბათილია.
ნორმის ფაქტობრივი შემადგენლობა შეიძლება იყოს კუმულაციური ან/და
ალტერნატიული.კუმულაციური ფაქტობრივი შემადგელლობის დროს იურიდიული შედეგის
დადგომა დაკავშირებულია რამდენიმე პირობის ერთობლიობასთან.კოდექსის 1106 მუხლის
თანახმად, ,,დაქორწინებისათვის აუცილებელია ა)ასაკი ბ)დასაქორწინებელ პირთა
თანხმობა’’.ამ ორი ფაქტობრივი შემადგელობიდან სახეზე უნდა იყოს ორივე,რომ დადგეს
იურიდიული შედეგი.
ალტერნატიული ფაქტობრივი შემადგელობა მოიცავს ორ ან მეტ პირობას,რომელთაგან ერთ-
ერთის არსებობის შემთხვევაში დგება იურიდიული შედეგი.მაგალითად,სამოქალაქო
კოდექსის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად,სამოქალაქო ,კანონიკარგავას ძალას,თუ ამის
შესახებ პირდაპირ უთითებს ახალი კანონი,ან ძველი ეწინააღმდეგება ახალს,ან ახალი კანონი
მოიცავს ძველით მოწესრიგებულ ურთიერთობას,ანდა,თუ აღარ არსებობს ის
ურთიერთობა,რომელსაც აწესრიგებდა კანონი’’
იურიდიული შედეგი დგება,როდესაც სახეზეა ნორმის ფაქტობრივი
შემადგენლობა.სისხლის სამართალში იურიდიული შედეგია დამნაშავისათვის სასჯელის
შეფარდება.იურიდიული შედეგი ხშირად გამოხატულია სანქციით.განასხვავებენ პოზიტიურ
და ნეგატიურ სანქციებს.სანქციათა უმრავლესობა ნეგატიურია რამდენადაც ითვალისწინებს
იურიდიულად არასასურველ შედეგებს.პოზიტიურ სანქციას სურს მართლზომიერი
მოქმედების წახალისება.|
განასხვავებემ რეპრესიულ.რესტიტუციულ და პრევენციულ სანქციებს.რეპრესიული სანქცია
ანგარიშს უწევს დაზარალებული მხარის სამართლიანობის გრძნობას.სამართლის ერთ-ერთო
მიზანი ნორმის დარღვევამდე არსებული მდოგომარეობის აღდგენა.ამ მიზანს ემსახურება
რესტიტუციული სანქცია.პრევენცია სანქციის უმთავრესი ფუნქციაა და გულისხმობს
სამართლდარღვევის თავიდან აცილებას სამართალდამრღვევი პირის ან საზოგადოების
წევრების მხრიდან.
13.სამართლის ნორმის სახეები
სამართლის ნორმა წარმოადგენს სოციალური ნორმის ერთ სახეს.სამართლის
გარდა,სოციალური ნორმების ისტემა მოიცავს მორალს,ჩვეულებას,მოდას და სხვ.სოციალური
ნორმა აწესრიგებს ურთიერთობას ინდივიდებს,ასევე ინდივიდებსა და სოციალურ ჯგუფს
შორის.
ტექნიკური ნორმა მოიცავს მომსახურების ტექნიკურ საფუძვლებს მშენებლობის საპროექტო
ნორმებს, უსაფრთხოების ღონისძიებებს, რომლებიც ადამიანის სიცოცლის, ჯანმრთელობის
და ქონების დაცვას ემსახურება. ქართული სამართალი ტექნიკური ნორმის ლეგალურ
დეფინიციას არ იცნობს.ტექნიკურ ნორმას ახასიათებს შემდეგი ნიშნები:

1)ტექნიკური ნორმა არის (წერილობითი) დოკუმენტი ამა თუ იმ განსაზღვრული ამოცანის

ტექნიკური გადაწყვეტის შესახებ
2)ტექნიკური ნორმის შემუშავებაში მონაწილეობენ დაინტერესებული წრეებიის-
მეწარმეთა,მომხმარებელთა,პროფკავშირებთა და ასე შემდეგ წარმომადგენლები.
3)ტექნიკური ნორმა ორიენტირებულია მაქსიმალურ კონსენსუსზე
4)ტექნიკურ ნორმას ღებულობს განსაზღვული ორგანიზაციული-სამართლებრივი ფორმის
მქონე ორგანო
5)ტექნიკური ნორმა საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომია
6)ტექნიკური ნორმა ადგენს ზოგადი და მრავალჯერადი გამოყენების წესს
7)ტექნიკურ ნორმას იურიდიულად სავალდებულო ძალა არ აქვს
8)ტექნიკური ნორმა ეფუძნება მეცნიერების,ტექნიკისა და პრაქტიკის გამოცდილებას.

14.სანქციის სახეები
იურიდიული შედეგი ხშირად გამოხატულია სანქციით.განასხვავებენ პოზიტიურ და
ნეგატიურ სანქციებს.სანქციათა უმრავლესობა ნეგატიურია რამდენადაც ითვალისწინებს
იურიდიულად არასასურველ შედეგებს.პოზიტიურ სანქციას სურს მართლზომიერი
მოქმედების წახალისება.
განასხვავებემ რეპრესიულ.რესტიტუციულ და პრევენციულ სანქციებს.რეპრესიული სანქცია
ანგარიშს უწევს დაზარალებული მხარის სამართლიანობის გრძნობას.სამართლის ერთ-ერთო
მიზანი ნორმის დარღვევამდე არსებული მდოგომარეობის აღდგენა.ამ მიზანს ემსახურება
რესტიტუციული სანქცია.პრევენცია სანქციის უმთავრესი ფუნქციაა და გულისხმობს
სამართლდარღვევის თავიდან აცილებას სამართალდამრღვევი პირის ან საზოგადოების
წევრების მხრიდან.
15.მორალის ცნება და სახეები
მორალი არის კულტურაზე,რელიგიაზე ან ფილოსოფიურ მსოფლმხედველობაზე
დაფუძნებული ადამიანთა ქცევის წესების სისტემა.განასხვავებენ მორალის ეთიკისა დ
ზნეობის ცნებებს.ეთიკა მოიცავს მორალის ფილოსოფიას,მეცნიერებას მორალის შესახებ და
მეტაეთიკას.
მორალს ხშირად განმარტავენ როგორც ,,შინაგან ვალდებულებას’’ , რომელსაც სინდისი
განსაზღვრავს.მორალური ნორმები ადამიანის სინდისისკენაა მიმართული.სინდისი
აბსოლიტურად ინდივიდუალრუია.
როგორც სამართალი,ასევე მორალი არეგულირებს ადამიანტა ქცევას.ადამიანთა ქცევის
წესები შეიძლება დაიყოს ორ ჯგუფად: ქცევის ინდივიდუალური წესები და სოციალური
ნორმები.ამ კლასიფიკაციის საფუძველზე ერთმანეთისაგან განასხვევბენ ინდივიდუალურ და
კონვენციონალურ მორალს.
კონვენციონალურ მორალი ეფუძნება საზოგადოების მნიშნველოვანი უმრავლესობის
მორალურ წარმოდგენებს.კონვენციონალური მორალი ბევრად განსაზღვრვას
ინდვიდუალური მორალის შინაარსს.ადამიანთა უმრავლესობა კონვენციონალური
მორალის გავლენით ცდილობს დაიცვას საზოგადოებაში მიღებული ქცევის წესი.მორალური
შეხედულებების ჩამოყალიბებაში დიდ როლს ასრულებს აღზრდა.საზოგადობრივ მორალზე
დიდი გავლენა აქვს კულტურულ ტრადიციებს,ეკონომიკურ ურთიერთობებს,ასევე
პოლიტიკას.
საზოგადოებრივი მორალი დროის შესაბამისად იცვლება.საზოგადოებრივი მორალის
ცვალებად ხასიათს კარგად გვიჩვენებს აბორტთან,ჰომოსექსუალურ წყველბთან და სხვა
მოვლენებთან დამოკიდებულების დინამიკა.
სავალდებულოობის მიხედვით განასხვავებენ:
1)მორალის მოთხოვნებს,რომელთა დაცვაც ყველა შემთხვევაში სავალდებულოა
და,მაშასადამე ,უპირობო მორალურ ვალდებულებას წარმოადგენს და
2)მოთხოვნებს,რომელთა დაცვაც არ არის სავალდებულო,მაგრამ,სასურველია.

16.განსხვავება მორალსა და სამართალს შორის

მორალი და სამართალი ერთმანეთისაგან განსხვავდება შემდეგი ნიშნებით:
1)მორალი ყალიბდება ჩვეულების,ტრადიციების,ღირებულებითი წარმოდგნების გავლენით.
2)მორალური ნორმა,ჩვეულებრივ,დადგენილია პირდაპირი აკრძალვის ან მოთხოვნის
ფორმით.
3)სამართლის ნორმაში ცვლებების შეტანა ან გაუქმება ხდება სათანადო პროცედურის დაცვით.
4)სამართლის ნორმა აწესრიგებს ადამიანთა გარეგან ქცევას.მორალს უფრო მეტად
აინტერესებს პირის სუბიექტური ნება და მისი ქცევის მოტივი.მორალური ნორმა ,,უფრო
მომთხოვნია’’ , მაშინ , როდესაც სამართლის ნორმა ადგენს მხოლოდ ,,ზნეობის მინიმუმს’’.
5)სამართალს ახასიათებს ორგანიზებული და აბსოლიტური იძულება,რომელიც მოიცავს
სხვადასხვა ფორმალურ სენქციას (თავისუფლების აღკვეთა,ქონებრივი სანქციები).მორალური
იძულება,ძირითადად,ხორცილდება საზოგადოებრივი ზემოქმედების არაფორმალური
სანქციების მეშვეობით.
17.განსხვავება ჩვეულებასა და სამართალს შორის

სამართალი და ჩვეულება ერთმანეთისაგან განსხვავდება შემდეგი ნიშნებით:

1)სამართალს ადგენს სახელმწიფო ხოლო ჩვეულებას აყალიბებს სოციალური ჯგუფი.

2)ჩვეულება მოქმედებს შედარებით მცირერიცხოვან სოციალურ ერთობაში,რომლის წევრთა
შემადგენლობა ზუსტად არ არის განსაზღვრული.სამართალი მოიცავს უფრო ფართო
სოციალურ წრეს და ასევე,ადამიანთა ურთიერთობების უფრო ფართო სპექტრს.
3)სამართლის ნორმისგან განსხვავებით,ჩვეულება ინდიფერენტულია ეთიკის მიმართ-
,,ცუდი’’ ჩვეულებაც ჩვეულებაა.
4)ჩვეულება არ ხორციელდება სახელმწიფო იძულების გამოყენებით.ის არ არის
იურიდიულად სავალდებულო მაგრამ გააჩნია სანქციები (საზოგადოებისაგან
იზოლაცია,გაკიცხვა და სხვ). ჩვეულების დარღვევისას სანქციას განსაზღვრავს ესა თუ
ის,ვიწრო სოციალური ჯგუფი.
5)იურიდიული სანქციები წინასწარ განსაზღვრულია.
6)ჩვეულებითი წესრიგი ყალიბდება ფაქტობრივი ურთიერთობების,ხოლო პოზიტიური
კანონმდებლობა-სპეციალურად განსაზღვრული პროცედურის შედეგად.
7)ჩვეულება მოქმედებს იმის გამო,რომ იგი ფაქტობრივად სრულდება.სამართალი მოქმედებს
იმისგან დამოუკიდებლად,დაცულია თუ არა მისი მოთხოვნები.

ერთმანეთისაგან განსხვავდება სამართლისა და ჩვეულების მოქმედების სფერო.

მართლწესრიგი და ჩვეულებითი წესრიგი ხშირად ერთმანეთს ემთხვევა. ,,კარგი წესები’’,
ჩვეულებრივ,განმტკიცებულია იურიდიულად.მეორე მხრივ,სამართლის ნორმებს უფრო
მეტად იმიტომ იცავენ,რომ იგი ჩვეულების მოთხოვნებს შეესაბამება.
სოციალური სინამდვილის ცალკეული სფეროები შეიძლება მოწესრიგდეს მხოლოდ
სამართალით.ჩვეულებითი ნორმა ვერ მოაწესრიგებს რთულ სოციალურ
ურთიერთობებს,ტექნიკის სფეროში წარმოშობილ ურთიერთობებს და
სხვა.მაგალითად,ქუჩაში ტრანსპორტის მოძრაობის წესები შეიძლება მხოლოდ
კანონმდებლობით იყოს განსაზღვრული.ამავე დროს,ზოგიერთი ურთიერთობა შეიძლება
მოწესრიგდეს მხოლოდ ჩვეულებითი სამართლის ნორმით.ყოფითი ურთიერთობების
უმრავლესობა არ მოითხოვს იურიდიულ რეგლამენტაციას.ამ
სფეროში,ძირითადად,მოქმედებს წესიერებისა და ზრდილობის ნორმები.
ფინალურის საკითხები:
1. სამართლიანობის სახეები
განასხვავებენ სამართლიანობის ორ ძირითად სახეს:
1)განაწილებითი სამართლიანობა
2)გათანაბრებითი სამართლიანობა
განაწილებითი სამართლიანობა-iustitia distributia მოიცავს ამა თუ იმ სიკეთეს განაწილების
პროცესს და მასში მონაწილე,სულ მცირე,სამ სუბიექტს (მათ
შორის,სახელმწიფოს).განაწილების პროცესში სახელმწიფო ხელმძღვანელობს სხვდასხვა
მასშტაბით.სამართლიანობა წარმოადგენს განაწილების სწორედ ერთ-ერთ მასშტაბს.
განაწილებითი სამართლიანობა დიდ როლს ასრულებს იერარქიული სტრუქტურის მქონე
ურთიერთობებში.ამ შემთხვევაში განაწილების მასშტაბი შეიძლება იყოს
თანასწორობა,შეტანილი წვლილი ან მოთხოვნილება.თანასწორობის პრინციპის მიხედვით
თითოეულს უნდა მიეკუთვნოს თანაბარი წილი.მოთხოვნილების პრინციპის
თანახმად,თითოეულს ეკუთვნის თავისი მოთხოვნილების შესაბამისად.განაწილების
პრინციპის შერჩევა უნდა მოხდეს კონკრეტული შემთხვევის ინდივიდუალური
თავისებურებების გათვალისწინებით.
არისტოტელეს აზრით,განაწილებითი სამართლიანობის შემთხვევაში თანასწორობას
აყალიბებს განაწილების გეომეტრიული პროპორციულობა.გასანაწილებელი სიკეთე უნდა
განაწილდეს სუბიექტების მოთხოვნილების შესაბამისად.
გათანაბრებითი სამართლიანობა მოიცავს ურთიერთობებს,რომელთაც არ აქვთ იერარქიული
სტრუქტურა.განაწილებითი სამართლიანობისაგან განსხვავებით,გათანაბრებითი
სამართლიანობა არ არის დამოკიდებული პირის ინდივიდუალურ შეხედულებებზე.ორივე
მხარემ უნდა მიიღოს ,,თავისი’’ კუთვნილი სიკეთე.განაწილების პროცესში არც ერთი მხარე არ
უნდა იყოს მოგებული ან წაგებული.
გათანაბრებითი სამართლიანობის შემთხვევაშიც რთულია განისაზღვროს განაწილების
მასშტაბი.მაგლითად,პრობლემურია დადგინდეს როგორც სოციალური უთანასწორობის
სამართლიანი ფარგლები,ასევე ამ უთანასწორობის გამოთანაბრების პროცესში სახელმწიფოს
ჩარევის საზღვრები.
გათანაბრებითი სამართლიანობის შემთხვევაში თანასწორობას აყალიბებს არითმეტიკული
პროპორიცულობა.განაწილებითი სამართლიანობა უდევს საფუძვლად სახელშეკრულებო
სამართალს.სასჯელის ან კომპენსაციის (აღდგენითი) სამართლიანობა საფუძვლად უდევს
სისხლის სამართალს-მიყენებული ზიანი შესაბამისად უნდა იქნეს ანაზღაურებული.
გათანაბრებითი სამართლიანობისას განსაკუთრებული ფუნქცია ეკისრება თავისუფალ
ბაზარს,რომელიც აბალანსებს მოთხოვნასა და მიწოდებას.
გათანაბრებითი სამართლიანობის უნივერსალური მასშტაბი არ არსებობს-შესაძლებელია
თავიდან ავიცილოთ მხოლოდ აშკარა უსამართლობა.ლიბერალური სახელმწიფო არ ერევა
სახელშეკრულებო თავისუფლების სფეროში.სახელმწიფო ადგენს მხოლოდ გარკვეულ
ჩარჩოებს,რომელთა დაცვაც აუცილებელია ხელშეკრულების მონაწილე მხარეებისათვის.
 ფორმალური სამართლიანობა მოითხოვს,რომ ნორმა უნდა იყოს ზოგადი და აბსტრაქტული-
ნორმა უნდა არეგულირებდეს განმეორებად ურთიერთობებს და მიმართული უნდა იყოს
სუბიექტთა განუსაზღვრელი წრისკენ.ფორმალური თანასწორობა მიიღწევა კანონის
თანასწორობის პრინციპის დაცვით.
ფორმალური სამართლიანობისაგან განსხვავდება ე.წ საგნობრივი (ინდივიდუალური)
სამართლიანობა ითვალისწინებს გამონკალისს ზოგადი სამართლებრივი
წესიდან.სამართლის ზოგადი ნორმა სამართლიანი იქნება თუ იგი ამავდროულად იძლევა
კონკრეტული შემთხვევის ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინების
საშუალებას.
სამართლიანობის დამოუკიდებელი სახეა სოციალური სამართლიანობა,რომელიც ეხება
მთლიანად საზოგადოების ინსტიტუციონალურ წესრიგს.სოციალურ სახელმწიფოს ხშირად
არასწორად განმარტავენ,როგორც სოციალური სამართლიანობის
სახელმწიფოს.სამართლიანობის ცნება როგორც უკვე ავღნიშნეთ,სუბიექტურია.

2.სამართლიანობის თეორიები (ანალიტიკური,ემპირიული და ნორმატიული)

განასხვევებენ სამართლიანობის ანალიტიკურ,ემპირიულ და ნორმატიულ
თეორიებს.სამართლიანობის ანალიტიკური თეორია აანალიზებს სამართლიანობის ცნების
ლოგიკურ სტრუქტურასა და ლინგვისტურ შინაარსს.ანალიტიკური
თეორია,ჩვეულებრივ,სამართლიანობის ემპირიული ან ნორმატიული თეორიების ნაწილს-
წარმოადგენს - ,,წმინდა’’ ანალიტიკური თეორიები უკვე იშვიათად გვხვდება.
სამართლიანობის დესკრიფიციული თეორია-(ემპირიული)-
ისტორიულად,სოციოლოგიურად და ფსიქოლოგიურად აანალიზებს სამართლიანობის
შესახებ საზოგადოებაში არსებულ შეხედულებებს;არკვევს ამ შეხედულებების როლს
საზოგადოების განვითარების პროცესში.ამ თეორიათა რიცხვს მიეკუთვნება
სამართლიანობის ისტორიულ-მატერიალისტური,სოციოლოგიური და ფსიქოლოგიური
თეორიები.
სამართლიანობის ნორმატიული თეორია არა მარტო აღწერს ადამიანთა ფაქტობრივ
ღირებულებით წარმოდგენებს,არამედ ახდენს მათ შეფასებას.ნორმატიული თეორია
ცდილობს შეიმუშაოს შეფასების ან მთლიანად გადაწყვეტილების მიღების პროცედურა.ამ
თეორიაში გამოიყოფა სამართლიანობის 1)პროცედურული და 2)მატერიალური თეორიები.
სამართლიანობის მატერიალური თეორია ცდილობს კონკრეტულად განსაზღვროს,თუ რა
არის სამართლიანი და უსამართლო.სამართლიანობის მატერიალური თეორია ეძებს იმ
მასშტაბს,რომლის მეშვეობითაც შეიძლება დასაფუთდეს გადაწყვეტილების სისწორე.
სამართლიანობის პროცედურული თეორია აყალიბებს სამართლიანი დადგენის ან
სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღების წესებსა და პირობებს.იგი განსაკუთრებულ
მნიშვნელობას ანიჭებს პროცედურულ წესებს,რამდენადაც ისინი განაპირობებენ
სამართლიანი (ან უსამართლო) გადაწყვეტილების მიღებას - სამართლიანობა მიიღწევა
პროცესის გზით.
3.სამართლიანობა და თანასწორობა

თანასწორობა რეალურ სინამდვილეში არ არსებობს - სრული თანასწორობის ცნება შეიძლება

ჩამოვაყალიბოთ ჰიპოთეტურად,რეალური სინამდვილისაგან აბსტრაჰირების გზით.
თანასწორობა სამართლის ფუძემდებლური პრინციპი.იურიდიული ცნებები აბსტრატულია
სწორედ იმიტომ,რომ ნორმა მოქმედებს ყველა ერთგვაროვანი და მსგავსი ურთიერთობების
მიმართ.ზოგადი ნორმის საფუძველზე უნდა გადაწყდეს კონკრეტული შემთხვევა,რომელსაც
ახასიათებს ინდივიდუალური თავისებურებები.
თანასწორობის პრინციპი დასაბამს იღებს ღმერთის წინაშე ადამიანის თანასწორობის
ქრისტიანული იდეიდან.რაც შეეხება კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს,იგი
ჩამოყალიბდა შედარებით გვიან,აღორძინებისა და განმანათლებლობის
ეპოქაში.ჩრდ.ამერიკის კოლონიების დამოუკიდებლოვის დეკლარაცია აღიარებდა,რომ
,,ყველა ადამიანი იბადება და რჩება თანასწორი.’’
კანონის წინაშე ადამიანის თანასწორობა არის საყოველთაო,ზოგადი პრინციპები.კანონით
აკრძალულია დისკრიმინაციის ნებისმიერი ფორმა.კანონის წინაშე თანასწორობა
კონსტიტუციური პრინციპია.საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის თანახმად,ყველა
ადამიანი კანონის წინაშე თანასწორია ,,განურჩევლად რასისა,კანის ფერისა,ენისა,სქესისა და
ა.შ.
კანონით იკრძალება მხოლოდ განსაზღვული უთანასწორობა.ისტორიულად,პირველად
აიკრძალა უთანასწორობა სოციალური წარმოშობისა და კუთვნილების ნიშნით.ამავე
დროს,კანონმდებელი არ ესწრაფვის ტოტალურ თანასწორობას.თანასწორობის პრინციპი
მოითხოვს,რომ კანონმდებელმა საგნობრივად უთანასწორო არ უნდა განიხილოს როგორც
თანასწორი,ხოლო საგნობრივად თანასწორი-როგორც უთანასწორო.
სამართალს ახასიათებს მხოლოდ ფორმალური თანასწორობა.ფაქტობრივი სამართლიანობის
პრობლემაა.კონკრეტული შემთხვევის გადაწყვეტისას მოსამართლე ხელმძღვანელობის
კანონმდებლის მიერ დადგენილი სამართლიანობის მასშტაბით.თუ ურთიერთობა
მოწესრიგებული არ არის სამართლის ნორმით,მოსამართლე თვითონ განსაზღვრავს
სამართლიანობის მასშტაბს.
თანასწორობა განაწილების ყველაზე მარტივი წესია,რომლის დროსაც თითოეული
ღებულობს თანაბარ წილს.თანასწორ საწყისებზე განაწილება ხდება შეტანილი წვლილისა და
მოთხვნილებისაგან დამოუკიდებლად.მაგალითად დაბადების დღეზე ტორტი თანაბრად
გადანაწილდა მოწვეულ სტუმრებს შორის.ეს იქნებოდა განაწილების ყველაზე მარტივი წესი.
თანასწორობის პრინციპიდან ნებისმიერი გადახვევის მართლზომიერება აუცილებლად
უნდა დასაბუთდეს.თანასწორი განაწილების სქემაში იკვეთება პარადოქსიც.ცალკეული
ჯგუფების ხელშეწყობა უკვე ნიშნავს უთანასწორობას.ვისაც სურს ფაქტობრივი
თანასწორობა,მან მოქალაქეები უნდა განიხილოს იურიდიულად უთანასწოროდ.და
პირიქით,იურიდიული თანასწორობა უშვებს და ხშირად განამტკიცებს კიდეც ფაქტობრივ
უთანასწორობას.ყველა ადამიანი თანასწორია კანონის წინაშე.მაგრამ კანონი არ ამბობს,რომ
ყველა ადამიანი თანასწორია.
4.როულზის თეორია და უტილიტარიზმი
როულზმა ჩამოაყალიბა სამართლიანობის თანამედროვე,ერთ-ერთი ყველაზე უფრო
გავრცელებული თეორია.1971 წელს გამოქვეყნებულ ნაშრომში ,,A Theory of Justice’’ როულზმა
განავითარა ბენტამისა და მილის შეხედულებები სოციალური ხელშეკრულების
საფუძველზე.მან სცადა სახელშეკრულებო თეორიათა ძირითადი დებულებების
რეკონსტრუქცია თანამედროვე,განსაკუთრებით,ეკონომიკური თეორიების მეშვეობით.
როულზი აყალიბებს ადამიანთა საწყისი მდგომარეობის ფიქციურ სიტუაციას,როდესაც
ინდივიდებმა უნდა განსაზღვრონ მომავალი საზოგადოებრივი წესრიგი.რეალურად
არსებული ადამიანებისაგან განსხვავებით,ჰიპოთეტური ინდივიდები საკუთარი
პიროვნულობისაგან გამიჯნული არიან ,,არცოდნის ფარდით’’.ამ ადამიანებმა არ იციან
საკუთარი საზოგადოებრივი მდგომარეობა,შესაძლებლობები და მოთხოვნები განაწილების
მათ მიერვე განსაზღვრული მომავალ წესრიგში.როულზის აზრით,ჰიპოთეტური
საზოგადოების წევრები შეთანხმდებიან ორ ფუნდამენტურ პრინციპზე:
1)თითოეულს უნდა ჰქონდეს თანაბარი უფლება ძირითადი თავისუფლებების ფართო
სისტემიდან.
2)სოციალური და ეკონომიკური -
ა)უნდა ემსახურებოდეს თითოეულს კეთილდღეობას და
ბ)ეს უთანასწორობა დაკავშირებული უნდა იყოს ყველასთვის ღია და ხელმისაწვდომ
სოციალურ სტატუსთან.
პირველი პრინციპი მოიცავს სოციალური წესრიგის პოლიტიკურ ნაწილს,რომელიც წინ
უძღვის მეორე,სოციალურ-ეკონომიკურად ორიენტირებულ პრინციპს.პირველი პრინციპი
შეესაბამება ადამიანთა საწყის თანასწორობას და გარკვეულწილად ინარჩუნებს ასეთ
მდგომარეობას.პირველი პრინციპი საყოველთაო სიკეთესთან მიმართებაში უპირატესობას
ანიჭებს ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს.მეორე პრინციპი იძლევა თანასწორობის
,,გაუმჯობესების’’ შესაძლებლობას.

უტილიტარიზმი
უტილიტარიზმის თეორია განავითარეს ბენტამმა და სტიუარტ მილმა.ბენტამისათვის
სამართლიანობა არის ,,მაქსიმალურად დიდი კეთილდღეობა მაქსიმალურად ბევრი
ადამიანისთვის’’.უტილიტარიზმის თანახმად,საყოველთაოდ კეთილდღეობის იდეას
უპირატესობა უნდა მივანიჭოთ ინდივიდუალურ მოთხოვნილებასთან მიმართებაში.
უტილიტარისტების აზრით,ადამიანი ესწრაფვის ბედნიერებიასა და სიხარულს.შესაბამისად
სამართლიანია ყველა ის გადაწყვეტილება,რომელიც ემსახურება სიხარულისა და
ბედნიერების გამრავლებას.უტილიტარიზმის ერთ-ერთი პრობლემაა სიხარულისა და
ბედნიერების განცდის შედარება.რომელი ფაქტი ანიჭებს ადამიანს უფრო მეტ
სიხარულს:რამდენად ობიექტურად შეუძლიათ ადამიანებს შეაფასონ სხვისი ბედნიერების
მდგომარეობა ან მწუხარება ? რამდენად სიტუაციური შეიძლება იყოს ბედნიერებისა და
სიხარულის განცდა? სამართლის მეცნირებაში უტილიტარიზმის იდეა განავითარა
სამართლის ეკონომიკურმა ანალიზმა.სამართლის ეკონომიკური ანალიზი სამართლის
ნორმებს აფასებს იმის მიხედვით,თუ რამდენად ,,ფანტავს’’ იგი საერთო-საზოგადოებრივ
რესურსებს.ამ თეორიის მიხედვით საუკეთესოა ის კანონი,რომელიც მაქსიმალურად
მომჭირნედ ,,ხარჯავს;; საზოგადოებრივ რესურსებს.
5. სამართლის მიერ ხელისუფლების შებოჭვა
სამართლის მიერ ხელისუფლების შებოჭვა კონსტიტუციური პრინციპია.საქართველოს
კონსტიტუციის მე-7 მუხლის თანხმად, ,,სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის
საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს,როგორც წარუვალ და უზენაეს
ადამიანურ ღირებულებებს.ხელისუფლების განხორციელბისას ხალხი და სახელმწიფო
შეზღუდული არიან ამ უფლებათა და თავისუფლებებით,როგორც უშუალოდ მოქმედი
სამართლით.
სამართლის მიერ სახელმწიფო ხელისუფლების შებოჭვის იდეამ რთული და ხანგრძლივი
ევოლუცია განიცადა.რომაელი იურისტები უარყოფდნენ უზენაესი სუვერენის კანონით
შებოჭვის შესაძლებლობას.სახელმწიფოს შებოჭვის იდეას არ იზიარებნენ ბოდენი,ჰობენი და
რუსო.სახელმწიფოს პოზიტიურ და ნეგატიურ შებოჭვას განასხვავებდა დიუგი.დიუგის
აზრით,ნეგატიური შებოჭვისას უნდა დადგინდეს არსებობს თუ არა კანონი,რომლის
გამოცემაც სახელმწიფოს იურიდიულად არ შეუძლია,ხოლო პოზიტიური შებოჭვის
შემთხვევაში უნდა გაირკვეს არსებობს თუ არა კანონი,რომლის გამოცემაც სახელმწიფოსათვის
იურიდიულად სავალდებულოა.
სამართლის მიერ ხელისუფლების შებოჭვის ფუნქცია ისტორიულად უკავშირდება
ინდივიდუალური თავისუფლების დაცვის ლიბერალურ იდეას.ადამიანის უფლებები
ემსახურება ინდივიდუალური თავისუფლების სახელმწიფოსგან დაცვის
იდეას.თუმცა,სამართლებრივი სახელმწიფოს თანამედროვე დოქტრინა მოითხოვს,რომ
ადამიანის თავისუფლება დაცული უნდა იყოს როგორც სახელმწიფოსაგან,ასევე სახელმწიფოს
მეშვეობით.
თანამედროვე სამართლებრივი და კონსტიტუციური სახელმწიფოს იდეა აღმოცენდა
ხელისუფლების შებოჭვის იდეასთან მჭიდრო კავშირში.შეიძლება ითქვას ,რომ ადამიანის
თავისუფლების ისტორია არის სახელმწიფო ხელისუფლების შეზღუდვისა და კონტროლის
ისტორია.
სამართლის მიერ ხელისუფლების შებოჭვა მოითხოვს ინსტიტუციონალურ
უზრუნველყოფას.აუცილებელია ისეთი ინსტიტუცია,რომელიც გააკონტროლებს
სახელმწიფოს მიერ ადამიანთა უფელბათა დაცვას.ასეთი ინსტანცია შეიძლება იყოს მხოლოდ
დამოუკიდებელი სასამართლო.კანონისა და სამართლის მიერ სახელმწიფოს შებოჭვის
პრინციპმა ერთმანეთს უნდა შეუთავსოს წესრიგისა და თავისუფლების იდეა.მან არ უნდა
დაუშვას საზოგადოების ტოტალური გასახელმწიფოებრიოება და,ამავე დროს,უზრუნველყოს
სახელმწიფო ხელისუფლებაზე კონტროლი.სამართლებრივი სახელმწიფო ესწრაფვის
ერთგვარ კომპრომისს სახელმწიფო წესრიგსა და ინდივიდუალურ თავისუფლებას შორის.
შებოჭვის საკითხი აქტუალურია არა მარტო ტოტალიტარულ სისტემებში,არამედ
თანამედროვე დემოკრატიულ სახელმწიფოებშიც.უმრავლესობის მმართველობა, თუ ის
შებოჭილი არ არის სამართლითა და თავისუფლების იდეით,შესაძლოა ტირანიად
ჩამოყალიბდეს.
6. წინააღმდეგობის უფლება და სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა
ხალხი სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა.ეს დებულება განმტკიცებულია საქართველოს
კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი ნაწილით.ხელისუფლება შეიძლება განხორციელდეს
მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფოს საკანონმდებლო,აღმასრულებელი და სასამართლო
ორგანოების მიერ.სახელმწიფოს აქვს სრული მონოპოლია იძულებაზე.არავის აქვს უფლება
მიითვისოს და განახორციელოს სახელმწიფო ორგანოთა უფლებამოსილება.წესრიგისა და
უსაფრთხოების დაცვა საზოგადოებაში არ არის კერძო საქმე და მას მხოლოდ სახელმწიფო
ორგანოები უზრუნველყოფენ.თავდაცვის უფლება მოქალაქეს აქვს მხოლოდ უკიდურესი
აუცილებლობისა და აუცილებელი მოგერიების შემთხვევაში.
წინააღმდეგობის უფლება ius resistedi - სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთი
ნიშანია.კანონი მხოლოდ მაშინ არის სამართალი,თუ იგი კონსტიტუციის
შეესაბამება.წინააღმდეგობის უფლება იცავს სწორედ დემოკრატიულ კონსტიტუციურ
წესრიგს.
წინააღმდეგობის უფლება არ ნიშნავს,რომ ადამიანთა რომელიმე მცირე ჯგუფის შეუძლია
გააუქმოს დემოკრატიული უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ან ხელი
შეუშალოს მთავრობის კანონიერ საქმიანობას.წინააღმდეგობის უფლება არის უკიდურესი
საშუალება,როდესაც სხვა ფორმით შეუძლებელი ხდება თავისუფალი დემოკრატიული
წყობილებისა და სამართლის დაცვა.
წინააღმდეგობის უფლება სუბსიდიალურია-იგი არ დაიშვება,თუ შესაბამის სახელმწიფო
ორგანოებს აქვთ თავისუფალი დემოკრატიული წესრიგის დაცვის საშუალება.ამ უფლების
გამოყნება ასევე დასაშვებია ე.წ კონსერვაციის,ანუ მართლწესრიგის დაცვისა და აღდგენის
მიზნით.დაუშვებელია ამ უფლების ბოროტად გამოყენება,როდესაც ცალკეული ჯგუფები
დემოკრატიისა და ხალხის ინტერესების დაცვის ლოზუნგით თვითონ ცდილობენ
თავისუფალი წესრიგის დამხობას.
წინააღმდეგობის უფლებაში თვალსაჩინოდ იკვეთება კანონსა და სამართალს შორის
არსებული განსხვავება.წინააღმდეგობის უფლება,ასევე,არ უარყოფს სამართლის
შესასრულებლად სავალდებულო ხასიათს.
წინააღმდეგობის უფლება უნდა გადაწყდეს მოქმედი მართლწესრიგის
ფარგლებში.წინააღმდეგობის უფლება არ ნიშნავს ,,უწესრიგობას’’.წინააღმდეგობის უფლების
განხორციელბა შეიძლება ეფუძნებოდეს მორალს ან სინდისს.
სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა სამართლის დარღვევაა,ხოლო მისი აღიარება-
განვითარებული დემოკრატიის ნიშანი.იგი ეფუძნება მორალურ ნორმას.ეს უფლება
უპირისპირდება ,,უსამართლო სისტემას’’ , ხოლო სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა -
სახელმწიფოს ცალკეულ გადაწყვეტილებებს.ასეთ დროს მოქალაქეების დემონსტრაციულად
გამოხატავენ პროტესტს.სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა აზრის თავისუფალი გამოხატვის
კონსტიტუციური უფლების რეალიზაციის უკიდურესი ფორმაა.იგი შეიძლება
განხორციელდეს საზოგადოებრივი წესების დარღვევის ფორმით,რომელიც არ ატრებს
ძალადობის ხასიათს.ამ დაუმორჩილებლობის მიზანია უკვე მიღებული გადაწყვეტილების
შეცვლა საჯარო პროტესტის გამოხატვისა და საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების გზით.
8.სამოსამართლო თვითშეზღუდვა (თვითბოჭვა)
პრინციპი - Judicial Self-restraint უკრძალავს მოსამართლეს აკეთოს პოლიტიკა . ეს პრინციპი
ჩამოყალიბდა აშშ - ში და ფართოდ გავრცელდა თანამედროვე დასავლური დემოკრატიის
ქვეყნებში . ამ პრინციპის შესაბამისად , როგორც სასამართლოს , ასევე საკანონდებლო და
აღმასრულებელი ხელისუფლება ვალდებულია დაიცვას კონსტიტუციით დადგენილი
უფლებამოსილების ფარგლები . ეს პრინციპი არ ზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს
უფლებამოსილებას . საკონსტიტუციო სასამართლო პატივს სცემს სახელმწიფო ორგანოთა
პოლიტიკურ ფუნქციებს . თუმცა , თანამედროვე განვითარებული დემოკრატიული
სახელმწიფოების პრაქტიკაში კონსტიტუციური სასამრთლოს გადაწყვეტილებები ზოგჯერ
სცილდება წმინდა სამართლებრივ საზღვრებს . სამართლის მიერ ხელისუფლების ბოჭვა ,
განვითარებული სახელმწიფოს ერთ - ერთი ფუძემდებლური პრინციპია . სამართალი
ხელისუფლების პოლიტიკური მიზნების რეალიზაციის ერთ - ერთი საშუალებაა . სამართალი
არის ერთადერთი მასშტაბი , რომლის შესაბიმისადაც სასამართლოს შეუძლია შეაფასოს
სახელმწიფო ორგანოს მიერ გამოცემული აქტის მართლზომიერება . კონსტიტუციური
სასამართლოს შეფასების მასშტაბი შეიძლება იყოს მხოლოდ კონსტიტუცია . სასამართლო ვერ
განსაზღვრავს , თუ რამდენად აუცილებელი ან მიზანშეწონილი იყო სახელმწიფოს ცალკეული
მოქმედება . საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე ვერ განსაზღვრავს კანონის სამართლიანობის
მასშტაბს - ეს მასშტაბი კანონმდებელმა თვითონ უნდა დაადგინოს . საკონსტიტუციო
სასამრთლომ პატივი უნდა სცეს უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების პოლიტიკურ
გადაწყვეტილებებს . სასამართლომ არ უნდა ,, აკეთოს “ პოლიტიკა . სასამართლოს
გადაწყვეტილება არის სამართლებრივი და არა პოლიტიკური აქტი . საკონსტიტუციო
სასამართლო აკონტროლებს კონსტიტუციასთან ნორმის შესაბამისობის საკითხს . ამავე დროს
, სასამართლოს წმინდა სამართლებრივ გადაწყვეტილებას შეიძლება ჰქონდეს პოლიტიკური
ეფექტი . კონსტიტუციის ერთ - ერთი მიზანი ისიცაა , რომ სასამართლოს გადაწყვეტილებამ
გავლენა უნდა იქონიოს პოლიტიკურ ცხოვრებაზე .

9.სამართლის წყაროს ცნება და სახეები

განასხვავებენ სამართლის სოციოლოგიურ და იურიდიულ წყაროს ცნებებს .სოციოლოგიური
ეწოდება რეალური სინამდვილის იმ ფაქტებს , რომელთა გავლენით ყალიბდება სამართალი .
სოციოლოგიური თვალსაზრისით , კანონი არაა კანონმდებლის “ აღმოჩენა ”.
კანონშემოქმედებით პროცესზე გავლენას ახდენს სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფები , რაც
საბოლოოდ კანონის ტექსტში აისახება . სამართლის იურიდიული წყაროს ცნება მოიცავს
პოზიტიურ კანონმდებლობას , სამეცნიერი იურიდიულ ლიტერატურას , სასამართლო
პრაქტიკასა და მართლშეგ - ნებას . სამართლის იურიდიული წყარო არის პრესკრიფციული (
ნორმატიული ) და არა დესკრიფციული ( აღწერილობითი ). იურიდიული წყარო ადგენს
ქცევის შესასრულებლად სავალდებულო მოთხოვნებს . ვიწრო გაგებით სამართლის წყაროდ
მიჩნეულია ის სპეციფიკური ფორმები , რომლებშიც სახელმწიფო ხელისუფლება გამოხატავს
სამართლებრივ ნორმებს . არსებობს სამართლის შემდეგი წყაროები :
1) ჩვეულებითი სამართალი 2) სამოსამართლეო სამართალი და 3) იურისტების სამართალი
10. ჩვეულებითი სამართალი,როგორც სამართლის წყარო
ჩვეულებითი სამართალი სამართლის უძველესი წყაროა.ისტორიულად სამართალი
ჩამოყალიბდა ქცევის წესების ერთობლიობა,რომელიც თაობიდან თაობას ზეპირად
გადაეცემოდა და ხალხის ისტორიულ ცნობიერებაში ყოფიერდება.
განვითარების საწყის ეტაპზე ადამიანთა შორის ურთიერთობას სწორედ ჩვეულება
აწესრიგებდა.დროთა განმავლობაში ჩვეულება ჩაანაცვლა პოზიტიური სამართლის
სისტემამ.მისი ჩამოყალიბების ზუსტი დროის დადგენა შეუძლებელია,რამდენადაც
ჩვეულებითი სამართალი არის არა სამართალშემოქმედების აქტი,არამედ განვითარების
შედეგი.
ჩვეულება,სამართლისაგან განსხვავებით,ანონიმურად ყალიბდება.მისი ნორმა შეიძლება
საკანონმდებლო ნორმის საფუძველიც იყოს.
დღეისათვის ჩვეულებითი სამართალი თითქმის განდევნა პოზიტიურმა სამართალმა.ამავე
დროს,იგი რჩება სამართლის ერთ-ერთ წყაროდ.სსკ ჩვეულებების გამოყენებას არეგულირებს
მე-2 მუხლით,რომელსაც ეწოდება ,,სამოქალაქო კანონმდებლობა’’.ამავე დროს ჩვეულებითი
სამართალი მოქმედებს სუბსიდიალურად.
ჩვეულებით სამართალს სამართლის წყაროთა სისტემაში არ უკავია განსაზღვრული
რანგი.ჩვეულებითი სამართალი შეიძლება ჩამოყალიბდეს სამართლის ყველა დარგში.ამ
თვალსაზრისით ჩვეულებითი სამართალი და კანონი ერთი და იმავე რანგისაა.

11.სამოსამართლო სამართალი,როგორც სამართლის წყარო

მართლმსაჯულება შემოჭილია კონსტიტუციითა და კანონით.საქართველოს კონსტიტუციის
84-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,მოსამართლე თავის საქმიანობაში
დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციასა და კანონს’’.ძირითადი კანონი
კრძალავს სამოსამართლო სამართალს როგორც სამართლის წყაროს.
მართლწესრიგი არ შეიძლება იყოს იდეალურად სრულყოფილი,ხოლო კანონი ვერ
გაითვალისწინებს კონკრეტული ურთიერთობის გადაწყვეტის ყველა შესაძლო
მოდელს.კანონის ტექსტი,ჩვეულებრივ,აბსტრაქტულია,რომლის ზოგადი დებულებებიც
განმარტებას მოითხოვს.
ხელისუფლების დანაწილების პრინციპიდან გამომდინარე,კონტინენტურ ევროპაში
აღიარებულია ,რომ სასამართლო ხელისუფლებას არ შეუძლია განახორციელოს
კანონშემოქმედებითი საქმიანობა.ანგლოსაქსური სამართლის ქვეყნებში გავრცელებული
შეხედულების თანახმად,სამართალი არის ის,რასაც ასეთად მიიჩნევს მოსამართლე - ,, Law is
what the judges say it is.’’.
ანგლოსაქსური სამართლის ქვეყნებში მართლმსაჯულება,ამავდროულად,განიხილება
როგორც სამართალშემოქმედება,ხოლო სამართალი-როგორც სასამართლოს ცალკეული
გადაწყვეტილებების ერთობლიობა.
სამოსამართლო სამართალი არის სამართლის შეფარდების და არა სამართალშემოქმედების
აქტი.პრაქტიკული მნიშვნელობა სასამართლო გადაწყვეტილებას აქვს საკანონმდებლო
ხარვეზის შევსებისას.სასამართლო გადაწყვეტილება არ წარმოადგენს სამართლის
წყაროს.მართლმსაჯულება არის არა სამართლის წყარო,არამედ სამართლის შემეცნების წყარო.
 უზენაესს და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებს აქვთ ფაქტობრივი ბოჭვის
ძალა.სასამართლო პრაქტიკა ორიენტირებულია ამ გადაწყვეტილებებზე.სხვა ინსტანციების
მიერ მიღებული განსხვავებული გადაწყვეტილებების გადასინჯვა ხდება უზენაესი
სასამართლოს პრაქტიკის საფუძველზე.
სასამართლოს,მართალია,შეუძლია გადაუხვიოს პრეიუდიციებს,მაგრამ მან აუცილებლად
უნდა დაასაბუთოს ამ გადახვევის მართლზომიერება.თუ სასამართლო არ გაითვალისწინებს
შესაბამის პრეიუდიციებს,ეს შესაძლებელია განხილულ იქნეს,როგორც სასამართლოს დაცვის
კონსტიტუციური გარანტიების დარღვევა.
Common Law-ის ქვეყნებში სამართლის შემფარდებელი მთლიანად არ არის შემოჭილი
სასამართლოს მიერ ადრე მიღებული გადაწყვეტილებით.სასამართლოს შეუძლია შეცვალოს
არსებული პრაქტიკა და ჩამოაყალიბოს ახალი სამართლებრივი პრინციპი.ამ სისტემის
ქვეყნებში,მოსამართლე არის არა მარტო სამართლის შემფარდებელი,არამედ
სამართალშემოქმედიც. ე.წ. judge-made law განიხილება როგორც სამართლის
დამოუკიდებელი წყარო.
კონტინენტური ევროპის ქვეყნებში სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს სასამართლოს
გადაწყვეტილებები.მათი როლი განსაკუთრებით დიდია შრომის
სამართალში,არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის სფეროში და სხვა.
სამართლის ინგლისური და ამერიკული სისტემისათვის დამახასიათებელი კაზუისტიკა-case
law ორიენტირებულია ზემდგომი სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე.stare decisis-ის
პრინციპის თანახმად,უმაღლესი ინსტანციის სასამრთლო,როგორც წესი,ვერ გადაუხვევს მის
მიერვე დადგენილ პრეიუდიციებს.სასამართლოს შეუძლია ,,გათავისუფლდეს’’ ადრე
მიღებული გადაწყვეტილებისაგან,როდესაც იგი ადგენს ახალ სამოსამარტლო
სამართალს.ზემდგომი სასამართლოს მიერ დადგენილი პრეიუდიციებისაგან
განთავისუფლების განსხვევებული საშუალებაა ე.წ. distinguishing , როდესაც გადახვევა
დასაბუთებულია ერთეული შემთხვევის განსაკუთრებულობით.
კონტინენტური ევროპის სამართლებრივი აზროვნება ეფუძნება არა ერთეულ
შემთხვევას,არამედ ზოგად პრინციპებს.სამართლებრივი აზროვნების ევროპული სტილი
უფრო დედუქციურია,ვიდრე ინდუქციური.Common Law-ის ქვეყნებში კანონების განმარტება
შემოიფარგლება კანონის ნებისა და სიტყვასიტყვითი განმარტებით.
სამოსამართლო სამართალი,მართლწესრიგის მსგავსად,იერარქიულია.ზემდგომ
პრეიუდიციებს უპირატესობა ენიჭება ქვემდგომი პრეიუდიციების მიმართ.სამოსამართლო
სამართლის იერარქია ეფუძნება სასამართლო ორგანოთა სისტემას.ზემდგომი (უზენაესი)
სასამართლოს უპირატესობა აქვს ქვემდგომი სასამართლოების მიმართ.
სამოსამართლო სამართალში განსაკუთრებით პრობლემატურია სასამართლო პრაქტიკის
უკუძალის საკითხი.მართლმსაჯულება,ჩვეულებრივ,რეტროსპექტულია,ანუ მიმართულია
წარსულში მომხდარი ურთიერთობებისაკენ და,ასევე,ვრცელდება მხოლოდ ამ,და არა
მომავალში წარმოშობილ ურთიერთობებზე.
სამართლიანი სასამართლოს უფლება გამორიცხავს სასამართლო გადაწყვეტილებებისათვის
უკუძალის მინიჭებას,რადგანაც ეს დაარღვევდა პროგნოზირებადობისა და
სასამართლოსადმი მიმართვის პრინციპებს.ეს უფლება გამორიცხავს იმ კანონის
მიღებას,რომელის მიზანია მიმდინარე სასამართლო პროცესზე ზეგავლენის მოხდენა.
 სასამართლო პრაქტიკის უკუძალასთან დაკავშირებიტ ოპტიმალური გამოსავალის მოძებნა
საკმაოდ რთულია.ალბათ,ყველაზე მისაღები გამოსავალია,თუ სასამართლო პრაქტიკის
მისაღები მიერ დამკვიდრებული ახალი წესის გავრცელდება მხოლოდ განსახილველი
შემთხვევის მიმართ,მაგრამ არა მანამდე წარმოშობილ ურთიერთობებზე.
თუ სასამართლო პრაქტიკის ცვლილებები გავრცელდება მომავალში წარმოშობილ
ურთიერთობებზეც,ეს იქნებოდა სასამართლოს მხრიდან საკანონმდებლო საქმიანობის
უზურპაციის მცდელობა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის დარღვევა.ასევე უნდა
იქნეს გათვალისწინებული ის ნეგატიური შედეგების,რომელიც დადგება იმ შემთხვევაში,თუ
მართლმსაჯულების პრაქტიკის შეცვლას უკუძლა მიენიჭება.
საქმის განხილვის პროცესში მოსამართლე დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ
კანონს.მოსამართლე არ არის ვალდებული თავისი გადაწყვეტილების არგუმენტაციისას
აუცილებლად დაეყრდნოს სხვა სასამართლოების გადაწყვეტილებებს.

12.იურისტების სამართალი,როგორც სამართლის წყარო

,,იურისტების სამართალი’’ ცნობილი იყო ჯერ კიდევ ძველ რომში.იურისტთა
შეხედულებები ძველ რომში განიხილებოდა როგორც პოზიტიური სამართლის შემადგენელი
ნაწილი. ,,იურისტების სამართალი’’ ეწოდება სწავლული იურისტრების ან
სამართალმცოდნეოთა გარკვეული ჯგუფის მიერ განვითარებული შეხედულებების
ერთობლიობას.
მისი როლი თანამედროვე პერიოდში მნიშვნელოვნად დაეცა.სამეცნიერო შეხედულება უნდა
განვიხილოთ როგორც რეკომენდაცია,რჩევა,რომელსაც არ აქვს არანაირი ლეგიტიმაცია.
შუა საუკუნეებში ევროპაში მოქმედი წესის მიხედვით,მოსამართლე პასუხს აგებდა მისი
,,არამართლზომიერი’’ გადაწყვეტილების შედგეად მიყენებული ზიანისათვის.მოსამართლე
თავისუფლდებოდა ამ ვალდებულებისაგან,თუ ის თავის გადაწყვეტილებაში communis
opinion (doctrum)-ს დაეფუძნებოდა.იურისტების დასკვნა,ცხადია,არ შეიცავდა საკითხის
სამართლიანი გადაწყვეტის მზა რეცეპტებს.ამავე დროს თუ იგი იმოქმედებდა ამ დასკვნის
მიხედვით,მას არ ეკისრებოდა პასუხისმგებლობა მიღებული გადაწყვეტილებისათვის და
თავისუფლდებოდა ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებისაგან.
,,იურისტების სამართლის’’ ერთგვარი ,,გაგრძელებაა’’ communis opinio iuris (გაბატონებული
შეხედულება). ,,გაბატონებული შეხედულება’’ ყალიბდება გამოქვეყნებული სასამართლო
გადაწყვეტილებების,სპეციალურილიტერატურის,კომენტარების,სტატიების,სახელმძღვანელ
ოების გავლენით.
გაბატონებული შეხედულება არ აქვს ნორმატიული მნიშვნელობა,მაგრამ იურისტები მასზე
არიან ორიენტირებული პრაქტიკული პრობლემის გადაწყვეტისას.
ცალკეული ავტორების აზრით,ამ შეხედულების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება
განსაკუთრებით აქტუალურია ისეთ შემთხვევებში,როდესაც ბოლომდე დარწმუნებული არ
ვართ ჩვენ მიერ მიღებული გადაწყვეტილების მართებულობაში ან ეჭვი გვეპარება მასში.ამით
ჩვენ ვერ უზრუნველყოფთ სამართლიანობას მატერიალური გაგებით,მაგრამ,სულ
მცირე,მივაღწევთ ფორმალურ სამართლიანობას იმ თვალსაზრისით,რომ უზრუნველვყოფთ
მსგავსი შემთხვევების მსგავსად და თანასწორად განხილვას.
13.ნორმატიული აქტის ცნება,ნიშნები და რეკვიზიტები
ნორმატიული სამართლებრივი აქტი მიღებულია უფლებამოსილი ორგანოს მიერ და შეიცავს
მისი მუდმივი ან დროებითი და მრავალჯერადი გამოყენების ქცევისს წესს.
ნორმატიულ აქტს ახასიათებს შემდეგი ნიშნები:
1)მისი მიღება შეუძლია მხოლოდ უფლებამოსილ ორგანოს
2)ნორმატიული აქტის მიღება უნდა მოხდეს კანონმდებლობით დადგენილი წესით
3)იგი განსაზღვრავს შესასრულებლად სავალდებულო ქცევის წესს.
4)მას აქვს საყოველთაო მოქმედების პრეტენზია
5)იგი ადგენს მრავალჯერად ქცევის წესს.
საქართველოში მოქმედებს შემდეგი ნორმატიული აქტები:კონსტიტუცია,კონსტიტუციური
კანონი,საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება,ორგანული კანონი,პრეზიდენტის
დეკრეტი,მთავრობის დადგენილება და განკარგულება და ასე შემდეგ.
ნორმატიული აქტის რეკვიზიტები განსაზღვრულია კანონმდებლობით.მასში მითითებული
უნდა იყოს:
ა)აქტის სახე ; ბ)სათაური ; გ)მიღების თარიღი და ადგილი ; დ)ძალაში შესვლის თარიღი და
აქტის მოქმედების ვადა ; ე)უფლებამოსილი თანამდებობის პირის ხელმოწერა ; ვ)აქტის
მიმღები ორგანოს მიერ მინიჭებული სარეგისტრაციო ნომერი,ხოლო ნომრატიული აქტების
სახელმწიფო რეესტრში შეტანის შემდეგ,აგრეთვე სახელმწიფო სარეგისტრაციო კოდი.

14.ნორმატიული აქტის სახეები და იერარქია

საქართველოს ნორმატიული აქტები იყოფა საქართველოს საკანონმდებლო და საქართველოს
კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებად , რომლებიც ქმნან საქართველოს კანონმდებლობას .
საქართველოს ნორმატიულ აქტებს განეკუთვნება აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციური
შეთანხმება და საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება .
საქართველოს საკანონმდებლო აქტების სახეებია :
ა) საქართველოს კონსტიტუცია , საქართველოს კონსტიტუციური კანონი ;
ბ) საქართველოს ორგანული კანონი ;
გ) საქართველოს კანონი , საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი , საქართველოს პარლამენტის
რეგლამენტი .
საქართველოს საკანონმდებლო აქტების , საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმებისა და
საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებისა და შეთანხმების მიმართ მოქმედებს შემდეგი
იერარქია :
ა) საქართველოს კონსტიტუცია , საქართველოს კონსტიტუციური კანონი ;
ბ)საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმება (უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო
სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს , კერძოდ , ადამიანის
უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა სფეროში და არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს
საქართველოს კონსტიტუციასა და კონსტიტუციურ კანონს );
გ)საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება (არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს
საქართველოს კონსტიტუციას და კონსტიტუციურ კანონს , კონსტიტუციურ შეთანხმებას ); დ)
საქართველოს ორგანული კანონი ; ე ) საქართველოს კანონი , საქართველოს პრეზიდენტის
დეკრეტი , საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი .
15.კანონის ცნება,სახეები და გაგება
კანონი სამართლის უმნიშვნელოვანესი წყაროა.განსახვევებენ ლოგიკურ კანონებს,ბუნების
კანონებსა და იურიდიულ კანონებს.ისტორიულად პირველად ჩამოყალიბდა იურიდიული
კანონის ცნება.
ფილოსოფიურ ლიტერატურაში კანონი განსაზღვულია როგორც საგანთა და მოვლენათა
შორის არსებითი,აუცილებელი,შედარებითი მტკიცე კავშირების ზოგადობის
ფორმა,რომელიც მათ მთლიანობას ან განვითარების გარკვეულ მიმართულებას
განსაზღვრავს.იურიდიული კანონი სავალდებულოა და ზოგადი;აქვს იძულებითი
ხასიათი;როგორც ყველა ისე იურიდიული კანონიც განსაზღვრულ პრიობებში მოქმედებს.
იურიდიული კანონი განსხვავდება ბუნებისა და ლოგიკის კანონებისაგან.კერძოდ,მისი
განხორციელების ვარიანეტები უფრო მრავალრიცხოვანია ვიდრე ბუნების ან მეცნიერული
კანონებისა.მას ასევე ახასიათებს მოქმედების ფარგლებისა და რეალიზაციის პერიოდის
შემცირება-გადიდების შესაძლებლობა.
განასხვავებენ კანონის ფორმალურ და მატერიალურ გაგებას.კანონი,ფორმალური
გაგებით,ეწოდება ხელისუფლების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ
განსაზღვრული წესით მიღებულ ნორმატიულ აქტს.
კანონი,მატერიალური აზრით,ეწოდება სახელმწიფოში მოქმედ ყველა იურიდიულად
სავალდებულო,აბსტრაქტულ და ზოგადსამართლებრივ აქტს.კანონის მატერიალური გაგება
მნიშვნელობას არ ანიჭებს,თუ რომელმა ორგანომ გამოსცა სამართლებრიცი აქტი-
მთავარია,რომ ნორმა იყოს აბსტრაქტული,ზოგადი და შესასრულებლად სავალდებულო.
კანონის ფორმალურ და მატერიალურ გაგებას შორის განსხვავებას აქვს არა მარტო
თეორიული,არამედ პრაქტიკული მნიშვნელობა.ძირითადი უფლებების სფეროში ნებისმიერი
ჩარევა შესაძლებელია მხოლოდ კანონის (ფორმალური) ფორმით.ხშირ შემთხვევაში
სამართლის შემფარდებელმა აუცილებლად უნდა დაადგინოს,თუ რა იგულისხმება კანონის
ცნების ქვეშ-კანონი მატერიალური გაგებით.

კანონის სახეები
საქართველოში მოქმედებს კანონის შემდეგი სახეები:კონსტიტუცია,კონსტიტუციური
კანონი,ორგანული კანონი,ასევე,აფხაზეღის და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის
კონსტიტუცია და კანონები.

კონსტიტუცია
კონსტიტუცია სახელმწიფოს უზენაესი კანონია,რომელსაც უნდა შეესაბამებოდეს ყველა სხვა
სამართლებრივი აქტი.კონსტიტუცია აყალიბებს სახელმწიფოს სრულყოფილ კონსტრუქციას-
კონსტრუქციის გარეშე სახელმწიფოს არ აქვს დასრულებული სტრუქტურა.კონსტიტუცია
განსაზღვრავს სახელმწიფოს წესრიგს,მიზანს,ჩარჩოებს,ორგანიზაციულ
სტრუქტურას,ადამიანის ძირითად უფლებებს.
მას ახასიათებს აბსტრაქციის მაღალი დონე.ის არ აწესრიგებს სახელმწიფო ხელისუფლების
განხორციელებასთან დაკავშირებულ ყველა ურთიერთობას,ისევე როგორც არ ახორციელებს
კოდიფიკაციას.კონსტიტუცია ასრულებს ინტეგრაციულ ფუნქციას,უზრუნველყოფს
სახელმწიფოს ერთიანობას,განსაზღვრავს სახელმწიფოს ფორმასა და საშინაო წესრიგის
საფუძვლებს.
კონსტიტუციური კანონი
კონსტიტუციური კანონი მიიღება საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი
მოწყობის განსაზღვრისას და კონსტიტუციის გადასინჯვისას.იგი შეიძლება
ითქვას,დამოუკიდებლად ვერ იარსებებს-მიღებისთანევე იგი ხდება კონსტიტუციის
ორგანული და განუყოფელი ნაწილი.

ორგანული კანონი
ორგანული კანონი მიიღება მხოლოდ იმ საკითხებზე,რომელთა მოწესრიგებაც საქართველოს
კონსტიტუციის თანახმად,ორგანული კანონითაა გათვალისწინებული.საქართველოს
კონსტიტუციით განისაზღვრება ადგილობრივი თვითმართველობის ორგანოების შექმნის
წესი,საქართველოს პარლამენტის პალატების შემადგენლობა,უფლებამოსილება და არჩევის
წესი,სახელმწიფო სიმბოლოები და ასე შემდეგ.

კანონი
საქართველოს კანონის მიღება შეიძლება საქართველოს გამგებლობაში არსებულ ნებისმიერ
საკითხზე.საქართველოს კანონით არ შეიძლება გადაწყდეს საკითხები,რომელთა
მოწესრიგებაც საქართველოს ორგანული კანონითაა გათვალისწინებული.

16.ნორმატიული აქტის მოქმედება დროში,კანონის უკუძალა

ნორმატიული აქტის მოქმედება დროში განისაზღვრება მისი ძალაში შესვლისა და ძალის
დაკარგვის ფარგლებით.საქართველოს კანონი ნორმატიული აქტების შესახებ
ერთმანეთისაგან განასხვევებს ნორმატიული აქტის მიღებისა და ძალაში შესვლას.
საქართველოს საკანონმდებლო აქტი ძალაში შედის ოფიციალურ ორგანოში გამოქვეყნებიდან
მე-15 დღეს,თუ კანონით სხვა ვადა არ იქნა დადგენილი.კანონის ოფიციალური გამოქვეყნებად
ითვლება მისი სრული ტექსტის პირველი გამოქვეყნება ,,საქართველოს კანონმდებლობის
მაცნეში’’,ხოლო პარლამენტის მიერ მიღებული ნორმატიული აქტებისა - აგრეთვე ,
,,საქართველოს პარლამენტის უწყებაში’’.
საქრთველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება ძალაში შედის ოფიციალურ ბეჭდვით ორგანოში
მისი გამოქვეყნებისთანავე.საქართველოს მინისტრის თანამდებობაზე დანიშვნისა და
თანამდებობიდან გათავისუფლების შესახებ ძალაში შედის მისი ხელმოწერის მომენტიდან.
ნორმის ძალაში შევლის თარიღი,მეტჭილ შემთხვევაში განსაზღვრულია თვითონ
კანონით.თუ კანონში კანონში მითითებულია,რომ კანონი შედის გამოქვეყნების დღეს,24
საათში.
კანონი,რომელიც ადგენს ან ამძიმებს იურიდიულ პასუხისმგებლობას ან განსაზღვრავს
მოსაკრებლის ან ტარიფის სახეებს,სტრუქტურას,ოდენობას,შემოღებისა და გადახდის
წესს,ძალაში შედის გამოქვეყნებიდან არა უადრეს მე-15 დღისა.
კანონი მოქმედებს უვადოდ,თუ კანონმდებლობით სხვა რამ არ არის დადგენილი.კანონი ან
მისი ნაწილი შეიძლება მიღებულ იქნეს განსაზღვრული ვადით.ამ ვადის გასვლის
შემდეგ,კანონი ან მისი ნაწილი ძალდაკარგულად ჩაითვლება,თუ დადგენილი წესით არ
იქნება მიღებული გადაწყვეტილება ვადის გაგრძელების შესახებ.არსებობს ასევე
ინტერტემპორალური სამართალი.იგი ჩვეულებრივ ადგენს გარდამავალ დებულებებს.
 კანონის მოქმედება,როგორც წესი,ვრცელდება იმ ურთიერთობებზე,რომელიც წარმოიშობა
კანონის იურდიულ ძალაში შესვლის შემდგომ.კანონის უკუძალა აქვს მხოლოდ იმ
შემთხვევაში,თუ ეს პირდაპირ არის დადგენილი კანონით.კანონს,რომელიც ადგენს ან
ამძიმებს პასუხისმგებლობას,უკუძალა არ აქვს.

17.ნორმის აქტის მოქმედება სივრცეში და პირთა წრის მიხედვით

ნორმატიული აქტის ტერიტორიული მოქმედების ფარგლებს განსაზღვრავს მისი გამომცემი
ორგანოს უფლებამოსილების სფერო.საქართველოს ნორმატიული აქტი მოქმედებს
საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე.ავტონომიური რესპუბლიკის ნორმატიული აქტი
შესასრულებლად სავალდებულოა ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე.
პირთა წრის მიხედვით ნორმატიული აქტი მოქმედებს საქართველოს მოქალაქეებისა და
საქართველოს მოქალაქეებისა და საქართველოში მყოფ უცხოელთა მიმართ,თუ
საერთაშორისო ხელშეკრულებით ან შეთანხმებით,ან საკანონმდებლო აქტით სხვა რამ არ არის
დადგენილი.
ექსტერიტორიულობა გულისხობს,რომ უცხო სახელმწიფოთა ცალკეულ
წარმომადგენლობასა და მისიაზე,უცხო სახელმწიფოს მეთაურებზე,სამხედრო
გემებზე,ნაწილებზე არ ვრცელდება შიდასახელმწიფოებრივი კანონების მოქმედება.

18.სამართალი როგორც სისტემა,გარეგანი და შინაგანი სისტემები

მართლწესრიგი სამართლის ნორმათა ერთობლიობაა.ნორმათა ურთიერთკავშირს
სამართლის სისტემა ეწოდება . სამართალს ახასიათებს როგორც გარეგანი , ისე შინაგანი
სისტემურობა . სამართლის გარეგან სისტემას აყალიბებს სამართლის ნორმათა ერთობლიობა .
ყველაზე ზოგადი სახით სამართლის სისტემა მოიცავს საჯარო და კერძო სამართალს . შინაგანი
სისტემურობის თვალსაზრისით გამოყოფენ :
1) აქსიომატიურ ( სამართლის ყველა ნორმა გამომდინარეობს უმაღლესი აქსიომიდან . აქსიომა
მტკიცებას არ საჭიროებს და არსებობს ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე . სამართალი
გამომდინარეობს აქსიომატიურად დადგენილი ძირითადი ნორმიდან ),
2) აქსიოლოგიურ ( სისტემის სათავეში დგას უზენაესი ღირებულება , უმეტეს შემთხვევაში
ასეთ ღირებულებას „ სამართლის იდეას “, „ სამართლიანობას “ უწოდებენ ) და
3) ტელეოლოგიურ ( სისტემას აყალიბებს პოზიტიური სამართლის მიზნები , სამართლის
მიზნების აბსტრაქტული ხასიათის გამო საკმაოდ რთულია მიზნისა და ღირებულების
ერთმანეთისგან გამიჯვნა ) სისტემურობას . პოზიტიურ სამართალს ახასიათებს ცნებათა
სისტემაც . სამართლის მეცნიერება „ მუშაობს “ ცნებების დახმარებით . ცნება მეცნიერული
აბსტრაქციის და განზოგადების , ანუ სისტემური აზროვნების შედეგია.
19.კერძო და საჯარო სამართლის გამიჯვნის თეორიები
ინტერესების თეორია ინტერესების თეორიის მიხედვით საჯარო და კერძო სამართალი
ერთმანეთისაგან განსხვავდება იმის მიხედვით , თუ რომელ ინტერესს ანიჭებს იგი
უპირატესობას . ანუ , ამა თუ იმ ურთიერთობის დარეგულირება , რომლის ინტერესებში შედის
,კერძოს , თუ საჯაროს .
სუბორდინაციის თეორია სუბორდინაციის თეორიის თანახმად,სამოქალაქო-
სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეები თანასწორნი არიან , მაშინ როდესაც საჯარო
სამართლისათვის დამახასიათებელია ურთიერთობის იერარქიული ხასიათი.კერძო
სამართალი ეფუძნება თანასწორობას და ინდივიდუალური ავტონომიის პრინციპს და
აგებულია ვერტიკალურ , და არა , ჰორიზონტალურ , იერარქიულ ურთიერთობებზე .
სუბორდინაციის თეორიაც ვერ იძლევა საჯარო და კერძო სამართლის ერთმანეთისაგან მკაფიო
გამიჯვნის შესაძლებლობას . რადგან , მთელი რიგი საჯარო სამართლებრივი ურთიერთობები
ეფუძნება თანასწორობის პრინციპს და პირიქით , კერძო სამართლის ცალკეულ დარგებში
გვხვდება სუბორდინაციაზე დაფუძნებული ურთიერთობა .
სუბიექტის თეორია სუბიექტის თეორიის მიხედვით , საჯარო სამართლის ნორმის
ადრესატია მხოლოდ სახელისუფლებო უფლებამოსილებით აღჭურვილი სუბიექტი . კერძო
სამართის ნორმა უფლებას და ვალდებულებას ანიჭებს ” ყველას ”, მათ შორის ” ჩვეულებრივ ”
მოქალაქესაც . სუბიექტის თეორია ეფუძნება განსხვავებას , ერთი მხრივ , კერძო სამართლის
იურიდიულ პირსა და მეორე მხრივ , საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს შორის . კერძო
სამართლის იურიდიული პირებია კერძო პირები , შპს , სააქციო საზოგადოება და სხვ . მათგან
განსხვავებით , საჯარო სამართლის სუბიექტია სახელმწიფო , ადგილობრივი
თვითმმართველობა და ა.შ . სუბიექტის თეორიაც სრულად ვერ ხსნის საჯარო და კერძო
სამართალს შორის არსებულ გან - სხვავებას.

20.სამართლებრივი სისტემების კლასიფიკაცია

სამართლებრივი სისტემები შეიძლება დაიყოს სამართლებრივი ოჯახების მიხედვით.
გამოყოფენ კონტინენტური ევროპისა და ანგლოამერიკული სამართლის ოჯახს.
კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახი (Civil Law) მოიცავს რომაული გერმანული და
კანონიკური ტრადიციების საფუძველზე ჩაოყალიბებულ სამართლებრივ სისტემებს , ხოლო
ანგლოამერიკული სამართალი (Common Law) მოიცავს ინგლისისა და ინგლისური სამართლის
გავლენის ქვეშ მყოფი ქვეყნების სამართლებრივ სისტემებს .
კონტინენტური ევროპის სამართლის სისტემაში შეიძლება გამოვყოთ „ რომანული
სამართლისა “ და „ გერმანული სამართლის “ ქვეყნები . რომანული სამართლის ქვენებში
დიდია ფრანგული სამართლის გავლენა . „ გერმანული სამართლის “ ჯგუფი ჩამოყალიბდა
გერმანული იურიდიული მეცნიერების გავლენით.თავის მხრივ , ანგლოამერიკულ
სამართლებრივ ოჯახში გამოყოფენ ინგლისური სამართლის ქვეყნებსა და ამერიკული
სამართლის ქვეყნებს.
სამართლის განსაკუთრებულ ოჯახს აყალიბებს ისლამის ინდუიზმისა და ბუდიზმის
რელიგიური სამართალი . ამ ოჯახს განეკუთვნევა ქრისტიანული რელიგიების საეკლესიო
სამართალიც . რაც შეეხება აფრიკის , აზიის , ოკეანეთისა და ლათინური ამერიკის ზოგიერთ
ქვეყანას , ისინი მიეკუთვნებიან ჩვეულებითი სამართლის ოჯახს.
21.კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახი
კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი შეასრულა
ბიზანტიის იმპერატორის იუსტინიანე I- ის Corpus Juris Civilis- მა , რომლის მეორე ნაწილი
მოიცავს ე . წ . დიგესტებს ანუ პანდექტებს , კლასიკური რომის იურისტების ნაწარმოებებს .
ბოლონიისა და პავიას უნივერსიტეტებში იურიდიულ განათლებას საფუძვლად დაედო რომის
სამართალი.უნივერსიტეტების გავლენით ეს ფართოდ გავრცელდა ევროპაში, განსაკუთრებით
კი - გერმანიაში . რომის სამართალი გერმანიაში მოქმედებდა , როგორც სუბსიდირებული
სამართალი.საფრანგეთში რომის სამართალი , როგორც ასეთი , არასოდეს მოქმედებდა.
ევროპაში განხორციელებულმა კოდიფიკაციებმა დააჩქარა ნაციონალური სამართლის
სისტემების ფორმირების პროცესიც . დიდმა კოდიფიკაციებმა გარკვეულწილად ხელი შეუწყო
სამართლის სიტემების ერთმანეთისგან გამიჯვნასაც . სამართლის კოდიფიკაცია
განსაკუთრებით წარმატებული იყო დანიაში , ნორვეგიაში , შვედეთში . ნაპოლეონის
გამარჯვების შედეგად საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსი მოქმდებდა გერმანიის , იტალიის
ნაწილში . გერმანიაში სამართლის კოდიფიკაცია განხორციელდა 1871 წელს მიღწეული
პოლიტიკური ერთიანობის შემდეგ . ის უფრო სისტემატიზირებული იყო . ასევე , შედარებით
ზუსტად ჩამოყალიბდა იურიდიული ცნებების შინაარსიც . საინტერესოა , რომ გერმანიის
სამოქალაქო კოდექსის პროექტის რამდენამდე გამარტივებული და შეცვლილი ვარიანტი
იაპონიაში ჯერ კიდევ 1898 წელს შევიდა ძალაში .
კონტინენტური ევროპის ქვეყნებში პოზიტიური კანონმდებლობა სამართლის ძირითადი
წყაროა.აქ პრეიუდიციების არა აქვთ მბოჭველი ძალა,მაშინ , როდესაც ანგლოამერიკული
სამართლის ქვეყნებში აქვთ.

22.ანგლოამერიკული სამართლის ოჯახი

ანგლოამერიკულ სამართალს განეკუთვნება ინგლისის სამართალი , დიდი ბრიტანეთის
დომინიონი ქვეყნებისა და ბრიტანეთის იმპერიის ყოფილი კოლონიების სამართალი და ასევე
,აშშ - ს სამართალი . დიდ ბრიტანეთში დღემდე მოქმედებს ფიქცია , რომლის თანახმადაც
უზენაეს მართლმსაჯულებას ახორციელებს პარლამენტის ზედა პალატა.თუმცა,
სინამდვილეში საქმე ეხება პარლამენტისგან განცალკევებულ , დამოუკიდებელ სასამართლოს
.სამოსამართლო პრეცენდენტული სამართლის უმნიშვნელოვანეს წყაროს ლონდონის
სასამართლოს გადაწყვეტილებები წარმოადგენს . ამავე დროს იზრდება ადგილობრივი
სასამართლოების როლიც-Country Court.სულ უფრო ძლიერდება პოზიტიული
კანონმდებლობის როლიც .
ბრიტანული სამართლის სისტემისაგან რამდენადმე განსხვავდება ამერიკული სამართალი .
ამავე დროს , ამერიკული სამართლის მეთოდოლოგია ბრიტანულის მსგავსია . ამერიკულ და
ინგლისურ სამართალს შორის განსხვავება ძირითადად ეფუძნება სოციალურ და პოლიტიკურ
ფაქტორებს . აშშ ფედერაციული სახელმწიფოა და ამიტომ მოიცავს პლუს 50 მართლწესრიგს .
აშშ - ში კერძო სამართალი ძირითადად შტატების გამგებლობას განეკუთვნება . ამერიკის
შტატებს აქვთ ფართო კანონშემოქმედებითი უფლებამოსილებები.