Даклад на круглым стале “Год гістарычнай памяці: праблема развіцця беларускай

нацыянальнай культуры і мовы ў новай рэчаіснасці”

Вітаю ўдзельнікаў круглага стала як адзін з нацыянальна свядомых беларусаў. Я імкнуся захоўваць
калівы надзеі на сур’ёзнасць супрацьлеглага, праўладнага боку пасля таго, як “свядомыя” былі
названы ворагамі на самым высокім узроўні.

Рыхтуючыся да свайго выступлення да таго, як прагучала тая заява, я зыходзіў з таго, што гэта не
першая спроба дыялогу, і што геапалітычныя зрухі з 2014 года актуалізавалі пытанне аб тым, што
цэментуе дзяржаву і ў чым розніца між крохкім сасудам і трывалым і жыццяздольным арганізмам
са сваім сэрцам, мозгам і лёгкімі.

Пачатак сённяшняга беларускага суверэнітэту звязваецца з адзінай дзяржаўнай беларускай мовай.

Гэты істотны атрыбут сцвердзіўся перад абвяшчэннем суверэнітэту і наданнем сучаснай назвы
Рэспубліка Беларусь. У часы перабудовы моўнае пытанне актуалізавалася і здабыло адбітак у
Законе аб мове.

І хаця беларуская мова перастала быць адзінай дзяржаўнай, нацыянальна свядомыя беларусы
разглядаюць гэта як ідэал. Напрыклад, вяртанне да адзінай беларускай мовы апісана ў Народнай
Праграме “Вольная Беларусь”, дзе апісваецца паэтапны і працяглы пераход.

Якраз на круглым стале самае месца і самы час адзначыць перадумовы, якія прывялі да
абвяшчэння беларускай мовы адзінай дзяржаўнай. Многім у цяперашнім грамадстве можа быць
незразумелым, як стасуецца амаль суцэльная руская мова, пераважная мова камунікацыі ў
Беларусі з жаданнем мець адзіную беларускую дзяржаўную мову.

Тут спалучаюцца некалькі аспектаў.

Першы – гэта бачанне першапачатковай зыходнай Беларусі, якая размаўляла па-беларуску. Гэта
вынікае з нацыянальнага характару Беларусі, якая сцвердзілася як нацыянальная рэспубліка, г.зн.
у яе аснову клалася самавызначэнне беларускай нацыянальнасці, беларускага этнасу з уласцівай
яму мовай. Таго, які апеў Багушэвіч у прадмове да “Дудкі беларускай” і Купала ў вершы “Сын і
маці”. Беларусь была родным абшарам для грамáд людзей у вёсках і мястэчках, якія гаварылі не
на польскім або рускім дыялекце, а на сваёй мове. Гэта быў іх спрадвечны сродак зносін, які яны
перадавалі з пакалення ў пакаленне і які засвойвалі ў выхаванні, быце і працы. А ўжо наступнымі
мовамі ў жыцці былі руская ці польская, ці якая іншая.

Другі аспект – страшны, маргіналізаваны стан беларускай мовы ў канцы XX ст., у часы перабудовы.
Хоць яе на той момант было нашмат больш, чым цяпер, аднак яе заняпад быў відавочны. Беларусь
выглядала як пазбаўленая нацыянальнай мовы і тыя, хто прыязджаў з іншых рэспублік Савецкага
Саюза, здзіўляўся панаванню рускай мовы. Навідавоку была пагроза для існавання беларускай

1
мовы, а з ёй і для самаідэнтыфікацыі беларускага народа. Як казаў Багушэвіч: “Не пакідайце мовы
нашай беларускай, каб не ўмёрлі”. Так і ёсць, народы знікаюць не толькі фізічна, але і праз
асіміляцыю іншымі народамі, галоўным чынам моўную. Таму зрабіць беларускую адзінай
дзяржаўнай было трэба, каб забяспечыць ёй ахову, пратэкцыю, вярнуць яе аўтарытэт. Праз яе
дзяржаўны статус мусіла адрадзіцца і яе ўжыванне ў грамадстве.

Спроба ўкараніць беларускую як адзіную дзяржаўную цягнулася нядоўга, а пасля яе былі

дзесяцігоддзі далейшага яе заняпаду, бо дзве дзяржаўныя мовы азначалі вяртанне статусу-кво
абыякавасці да беларускай мовы. Акрамя таго, гэта спалучылася з працэсамі урбанізацыі, адтоку
носьбітаў мовы з вёсак, дзе яна існавала ў асяроддзі. А асяроддзе – гэта тое, што і вызначае
феномен мовы, бо мова – сродак зносін у асяроддзі. У цяперашніх умовах прорва павялічылася.

Ёсць і трэці аспект. Гэта права на карыстанне пэўнай мовай у дзяржаве. У самых розных дзяржавах
такія правы маюць не толькі тытульныя нацыі. Нацыянальныя меншасці вымагаюць ад дзяржаў
правоў на карыстанне сваёй мовай, патрабуюць клопату пра іх. І хаця беларусы ў Беларусі не
меншасць, складаецца парадаксальная і ганебная сітуацыя, калі тыя беларусы, якія імкнуцца
забяспечыць свае правы на беларускую мову, не могуць іх забяспечыць. Ганебная, бо яны ў сваёй
нацыянальнай дзяржаве і належаць да тытульнай нацыянальнасці.

На маю думку, калі сучасныя ўлады не могуць вырашыць праблему беларускай мовай праз
вяртанне адзінай дзяржаўнай, то яны могуць вырашаць яе ступеньчата. Калі будзе задаволена
права ахвотных на карыстанне мовай (трэці аспект), то будзе паступова забяспечвацца пратэкцыя і
ахова (другі аспект), а пры пазітыўнай дынаміцы беларуская мова ў перспектыве пашырыцца на
ўсё грамадства.

Немалаважна вызначыць прыярытэты і ўстаноўкі бакоў. Таксама варта адзначыць канфлікт

меншасці і большасці, які выглядае як іманентны, закладзены ў аснове.

Нацыянальна свядомыя беларусы складаюць меншасць грамадства. Меншасць слабейшая таму,

што яна меншасць, і яна чакае спрыяння – ці то ад дзяржавы як апарату, ці то ад грамадзянскай
супольнасці, ад яе большасці. І ў залежнасці ад пастаноўкі пытання ці выбару аспекту (як апісана
вышэй) чакаецца тая ці іншая ступень дапамогі ад большасці (як ад большасці ў выглядзе самога
грамадства, так і ад дзяржаўных структур, якія адказваюць ад імя большасці).

Калі дзяржава не надае выключнай або пераважнай ролі мове, якая патрабуе аховы і клопату, як
прадугледжвалася ў часы адзінай дзяржаўнай беларускай, то існуюць іншыя варыянты.
Напрыклад, раўнапраўе, парытэт. Або квоты ў залежнасці ад суадносін носьбітаў пэўнай мовы. Або
вылучэнне рэгіёнаў з перавагай ці працэнтным парогам носьбітаў мовы, дзе мове аказваецца
клопат. Напрыклад, у Ірландыі, у месцах з перавагай ірландскай мовы (гэлтахты) дзейнічаюць
асаблівыя ўмовы. А ў Польшчы ў асобных гмінах беларуская мова мае афіцыйны статус.

2
Абыякавасць да заняпаду беларускай мовы, ігнараванне патрэбы яе пратэкцыі прывялі да таго,
што тых, хто патрабаваў задавальнення моўных правоў, адштурхоўвалі. Відаць, прычына ў тым,
што на першым плане і ў саміх “хадайнікаў”, і ў службоўцаў стаяў першы і другі аспекты (вяртанне
зыходнай Беларусі і ахова мовы пад пагрозай). Патрэбам карыстання беларускай мовай надаваўся
выгляд чагось ідэалістычнага і сімвалічнага. І радзей разглядаўся трэці аспект – патрэба ужываць
мову канкрэтным яе карыстальнікам.

Радзей, але гэта не значыць ніколі. І тут магла паўставаць тая супярэчнасць большасці і меншасці, а
таксама тая акалічнасць, што дзяржавы схільныя ўпарадкоўваць групы і калектывы людзей,
аперыраваць мноствамі. Часта ад дзяржавы патрабавалася забяспечыць нешта для працэнтнай
меншасці сіламі тых жа кадраў і тых жа рэсурсаў, што і для большасці. У выніку выходзіла
дыспрапорцыя, а за ёй або гублялася якасць, або з часам нешта пераставала забяспечвацца.

Прыклады. Бланкі па-беларуску забяспечваліся ў пэўным пункце абслугоўвання, праз час

супрацоўнікі заўважалі, што іх запытвае малы працэнт людзей і пераставалі іх выдаваць. Або
беларускія школы і класы. Для іх заснавання патрабавалася пэўная колькасць вучняў, бацькі былі
вымушаныя хадзіць па суседзях і набіраць ахвотных заяўнікаў нават сярод рускамоўных. У выніку,
большасць вучняў была рускамоўнай, а настаўнікі не былі матываваныя старацца забяспечваць
беларускасць у навучанні, змешвалі з рускай мовай, бо для большасці вучняў (і іх бацькоў) гэта
было прымальна.

З гледзішча заходніх дзяржаў патрабаваць сваіх правоў нягледзячы малы працэнт ахвотных –
справядліва і годна. Іншая справа, што Рэспубліка Беларусь да такіх дзяржаў не належыць па
факце і далучыцца да іх не хутка.

Аднак праблема патрабуе вырашэння, і замаруджванне можа давесці да непапраўнага. Дзеля

кампрамісу, дзеля руху і перспектывы дасягнення ідэалу можна змясціць акцэнты і пачаць
аперыраваць мноствамі, тымі самымі грамадамі. Гэтаксама як гэта робіцца ў выпадку
датрымлівання моўных правоў нацыянальных меншасцей.

Пра гэта я пісаў у прыватнасці ў артыкуле “Узгадаваць беларускамоўных аднакласнікаў”

(https://www.nslowa.by/2018/11/30/uzgadavats-belaruskamounyh-adnaklasnikau/). Сутнасць у тым,
што пры групаванні, пры гуртаванні ахвотных, у адрозненне ад рэагавання на кожны
індывідуальны запыт, дзяржаве робіцца лягчэй забяспечваць калектыўныя правы. Гэта і быў бы
рух насустрач. Гэта дазволіла б знізіць нездаровае напружанне, калі моўныя патрэбы не
знаходзяць рэалізацыі, бо не ўвасоблены ў практычных, канкрэтных і вымяральных катэгорыях, – а
замест гэтага застываюць ў форме сімвалічнага і эмацыянальнага атрыбута, які спараджае
перманентную незадаволенасць.

Але пунктам адліку пры ўсім гэтым трэба рабіць не хваробу, а здаровы стан. Стратэгія паляпшэння
не павінна прымаць стан разрозненых адзінкавых грамадзян, якія імкнуцца да рэалізацыі моўных
правоў, як базу і норму, якую можна ўдасканаліць (а можна і не ўдасканальваць). Гэта якраз-такі
ўзровень прасадкі, узровень існавання праблемы. Я апішу і здаровы стан, і адхіленне.

3
Праблема – ў сацыяльным распадзе беларусаў. Мова – сродак зносін у соцыуме. Калі людзі не
нямыя, яны маюць свой сродак вусных зносін унутры сваёй супольнасці. Стартавыя ўмовы – гэта
калі беларусы ў сваіх этнаграфічных межах мелі такі сродак зносін і адпаведна былі цэласнай
супольнасцю, якая на ім камунікавала. Ячэйкамі энаграфічнага абшару былі населеныя пункты,
драбнейшымі ячэйкамі – сем'і, а з сем'яў выходзілі асобы. На ўсіх гэтых узроўнях супольнасць
размаўляла між сабой па-свойму.

Гэтыя ўзроўні ўкладзеныя адзін у адзін. Калі апісаць гэта па-мастацку, то найлепш падыдзе вобраз
з паэмы «Бледнае полымя» Набокава:
«Сістэма клетак, злучаных унутры клетак, злучаных унутры клетак, у адзіным сцябле»

І ў часы Багушэвіча, і ў часы Купалы і Коласа, і пазней беларуская мова жыла, бо была ўласцівасцю
асяроддзя. Менавіта таму ў першыя часы беларусізацыі БССР наяўнасць чатырох афіцыйных моў
не пужала беларусаў. Бо пераважная большасць беларусаў, якая камунікавала па-беларуску ў
сваёй супольнасці, не адчувала ціску з боку нацыянальных меншасцей. Дарэчы, БССР тых часоў
беларусізацыі у нечым можна параўнаць з талерантнымі мультыкультурнымі дзяржавамі Захаду,
пра якія была гаворка вышэй, магчыма, паўплываў той спецыфічны мультыкультуралізм савецкага
разліву. І тады ўладам сённяшняй Рэспублікі Беларусь будзе лягчэй знайсці арыенцір.

І нават пад нямецкай уладай у Першую і Другую Сусветную вайну і пад польскай уладай між
дзвюма войнамі беларусы маглі супольнымі высілкамі здабываць беларускае навучанне. Бо была
глеба – беларускае асяроддзе, беларускія грамады. Людзі маглі самаарганізоўвацца і тварыць
сваё, абапіраючыся на існыя рэсурсы і не спадзеючыся, што чужыя ўлады створаць іх з нуля..

Гэта быў здаровы стан, аднак з канца 40-х гг. XX ст. ён стаў пагаршацца. З улікам рэпрэсій
інтэлігенцыі ў 30-х і эміграцыі беларусаў падчас Другой Сусветнай вайны, у беларускіх гарадах
практычна не засталося беларускіх грамад. Горад стаў рускамоўным. Дый мовай улады ў
беларускіх гарадах стала руская. У канцы 40-х пачалася урбанізацыя, беларусы пераязджалі ў
гарады. Там іх сустракаў маральны прэсінг, які прымушаў адмаўляцца ад выкарыстання
беларускай мовы. Практычна гэта былі метады асіміляцыі, накшталт англійскай асіміляцыі ў
Ірландыі. У Ірландыі таксама ўсё пачыналася з гарадоў, а дакладней з Пэйла – астрога англічан.

У той час беларускія грамады маглі пачаць асталёўвацца ў гарадах і прыносіць ў іх беларускую
мову, але гэтаму перашкодзілі. У першыя часы нават існавалі раёны і прыватныя сектары, дзе
гучала беларуская мова, аднак з часам гэту сітуацыю пераламалі, маральна і фізічна падавіўшы
беларусаў з іх мовай. Наваяўленыя каланізатары накшталт “белыя містараў” у Індыі, якія зноў
паднялі галаву пасля падзення Расійскай Імперыі, цкавалі карэнных людзей, беларусаў, за нашу
мову. Яны называлі за яе то калгаснікамі, то палякамі, і распальвалі нянавісць. Гэтая нянавісць
давяла нават да забойства. Пра такі факт узгадваў Уладзімір Караткевіч, а пра ўсю сітуацыю пісаў
Сяргей Абламейка ў артыкуле “За што Караткевіч не любіў Менск”.

У выніку выхадцы з вёсак перасталі гуртавацца і тварыць сваё асяроддзе. Яны пачалі рассейвацца,
растварацца ў рускамоўнай супольнасці, сталі прызнаваць рускамоўных галоўнымі. У гарадах яны
сталі адзінкамі, адпаведна беларуская мова страціла функцыю сродку зносін у асяроддзі.

4
Такую мадэль паводзін яны прышчапілі наступным пакаленням, а наступныя пакаленні ў сваю
чаргу вырасталі, не бачачы асяроддзя, якое бачылі іх бацькі і дзяды. Для іх мовай асяроддзя
рабілася руская, а беларуская мова ў іх жыцці прыходзіла як дадатковы феномен і асацыіравалася
з кніжкамі і прадметам у школе. Акрамя фактычнай асіміляцыі адбылося перакульванне
свядомасці, і розныя катэгорыі і пакаленні беларусаў бачылі ў беларускай мове рознае.

Паколькі горад – гэта месца цывілізацыі, то па меры павелічэння насельніцтва гарадоў і па меры
прытоку колішніх вяскоўцаў у гарады, яны сталі даваць зваротную сувязь на вёскі, уплываць на іх,
прымушаючы асімілявацца нават вяскоўцаў.

Тым не менш, дэ-факта вёскі сёння з’яўляюцца тым месцам, дзе беларуская мова максімальна
захавана. Гэта не значыць “ідэальна” або на “100%”. Гэта значыць, лепш, чым дзесь яшчэ. Бо там
яна грае ролю сродку зносін і там захоўваюцца яшчэ рэшткі школ з беларускай мовай навучання.

У агульнай схеме распаду, вёскі – тыя месцы, дзе першапачаткова захоўваўся цэласны рэсурс.
Распад пачынае закранаць і самі вёскі. Аднак адмахвацца ад гэтага рэсурсу нерацыянальна, бо
разумней папраўляць і лячыць пашкоджанае, чым сінтэзаваць з асобных малекул рэчыва. Лепш
вылечыць прарасціць жывое, чым ствараць сінтэтычнае ў рэактары.

На жаль, у многіх узнікла фальшывае ўяўленне, што беларуская мова татальна мёртвая і патрабуе
штучнага сінтэзу. Адсюль сярод нацыянальна свядомых распаўсюджаны індывідуалісцкі падыход:
кожны напаўняе сябе беларушчынай паасобку. Гэта вынікае з усё той жа перакуленай свядомасці.
Як сказаў адзін вядомы чалавек пра беларускамоўных у вёсках: “Вашы выімагінаваныя
беларускамоўныя”. Тлумачу: ён сказаў, што я іх выдумаў з галавы.

Але я іх не выдумаў. Ёсць рэпартаж “Краіна, у якой хочацца жыць”, прысвечаны вёсцы Ручаёўка,
якая паводле статыстыкі мела самы высокі працэнт носьбітаў беларускай мовы. Журналісты
прыехалі і ўбачылі ўсё самі. І дарослых, і дзяцей, і школы, і ўстановы. Жыхарства вёскі як
увасабленне колішняга вялікага абшару, апісанага Багушэвічам, гаварыла на нацыянальнай мове. І
такіх “ручаёвак” шмат.

Такія рэшткі беларускіх грамад ёсць, яны жывыя. Там ёсць беларускія школы, беларускія бібліятэкі,
беларускія настаўнікі, як некалі на пачатку XX ст. І калі дзяржаве важна, каб беларуская мова стала
аб’яднаўчым фактарам, а не чырвонай анучай, то па-першае, трэба ўдзяліць увагу захаванню гэтых
арэалаў, а па-другое узяць за ўзор сам калектыўны, грамадовы падыход. Мова існуе грамадой.

Тым, хто палюбіў беларускую мову, але нараджаўся ў гарадах, быў прышчэплены сорам за тое,
што яна асацыіруецца з вёскай. “Хочаце беларускай мовы – едзьце ў вёску”, чулі яны. У вёску яны
ехаць не хацелі і вяскоўцамі рабіцца не хацелі і спрабавалі ў індывідуальным парадку несці яе ў
гарады.

Але ў той крыўднай прапанове ёсць практычнае каліва. Каб беларуская мова адрадзілася, яна
мусіць існаваць у грамадах, як у тых вёсках – бо гэта рэальныя і натуральныя прыклады. Нездарма
тыя, хто толькі прыглядаецца да беларускай мовы, заяўляюць асцярожна: “Я б з радасцю

5
загаварыў, але я не знаходжу асяроддзя.” Гэта натуральная патрэба і ключ да вырашэння. І калі
дзеці, якіх выхоўваюць у сям’і па-беларуску, за парогам сутыкаюцца з асяроддзем іншай мовы,
яны не атрымліваюць узору асяроддзя і беларускай мовы як атрыбуту асяроддзя, у іх не
адбываецца гэтак званы імпрынтынг.

Такім чынам, для зніжэння напружання, для забеспячэння бягучых моўных правоў і для адкрыцця
руху да ідэалу, дзяржава, нават у яе цяперашнім стане можа і павінна змяніць практыкі. А
менавіта:

- практыкаваць калектыўны, абшчынны падыход у задавальненні моўных правоў і

стымуляваць да яго;
- ствараць льготы, прэферэнцыі, спрыяльныя ўмовы для таго, каб фарміравалася
своеасаблівая лагістыка рэсурсаў для забеспячэння моўных правоў;
- спрыяць цэнтралізацыі, сінхранізацыі і ўпарадкаванню працэсаў, звязаных з
забеспячэннем моўных правоў у такіх грамадах.

Адна вядомая беларуская ўніятка навяла мяне на думку, дала прыклад для параўнання. У Мінску
ёсць некалькі ўніяцкіх прыходаў. Людзі прыходзяць туды па родны традыцыйны звычай і каб быць
спавядаць яго разам. Яны маглі б рабіць гэта і паасобку і парамі, і тады пунктаў прысутнасці ўніятаў
у Мінску было вельмі шмат. Але для жыцця ў традыцыі і абшчыне яны кіруюцца мэтазгоднасцю,
таму прыходаў у Мінску некалькі, і гэтак людзі могуць аптымальна быць у сваім асяроддзі. Гэта той
арыенцір, які мусіць існаваць і для імкнення жыць беларускай мовай.

Уніяцтва, або грэка-каталіцтва адрозніваецца ад праваслаўя тым, што цэрквы падпарадкоўваюцца

Папу Рымскаму. На беларускіх і ўкраінскіх землях уніяцтва адзначылася тым, што ў набажэнствах
ужываліся мясцовыя мовы – беларуская і, адпаведна, украінская, бо царква адышла ад
царкоўнаславянскай. Выкарыстанне нацыянальных моў надало гэтай канфесіі нацыянальную
спецыфіку. Праваслаўе і каталіцтва ў Беларусі моцна прывязана да праваслаўя Расіі і каталіцтва
Польшчы, адпаведна прыўносячы ўплыў рускай і польскай моў, а ўніяцтва ж такіх нацыянальных і
моўных уплываў не мае. І за кошт выкарыстання беларускай мовы уніяцкая абшчына мае характар
этнаканфесійнай.

Асобная тэма – вяртанне аўтарытэту беларускай мовы, прадухіленне яе дыскрэдытацыі,

выхаванне лаяльнасці да яе. Таксама важная тэма – як стымуляваць ёю карыстацца. Маю свае
прапановы.

Як я апісаў вышэй, многія раней гаварылі на беларускай мове, прыехаўшы ў горад, але іх змушалі
адмаўляцца. Гэта псіхалагічная траўма для некалькіх пакаленняў. І гэтыя людзі перасталі гаварыць
на мове, на якой ім было гаварыць лёгка і звыкла. Гэта псіхалагічнае. Вярнуцца да гаварэння на
звычнай мове, паўтарыць досвед гаварэння на ёй – лягчэй, чым навучаць мове з нуля і заклікаць
гаварыць на ёй сярод іншамоўнага асяроддзя. Першачарговая задача – вярнуць упэўненасць
людзям старога або сталага пакалення, каб яны зноў пачыналі, як і раней, гаварыць па-свойму на

6
сваёй зямлі. І яны дадуць прыклад маладзейшым, раскажуць, што не навучыліся мове з кніжак, і
адновяць парваную повязь пакаленняў.

Некалі са спадарыняй Анісім мы нават абмяркоўвалі такі праект – штогадовыя сустрэчы

аднакласнікаў школ з беларускай мовай. Гэта было б файнае мерапрыемства, якое б паказвала
жывую плынь асяроддзя беларускай мовы.

Сёння беларускія патрыёты, якія імкнуцца перадаць беларускую мову праз пакаленні, выхоўваюць
на ёй сваіх дзяцей. Многія зыходзяць з таго, што натуральная мова выхоўваецца першай і
выхоўваецца ў сям’і. Многія кіруюцца прыкладам нашага земляка Бэн-Егуды, які адраджаў іўрыт і
выхоўваў дзіця на іўрыце. Гэта цудоўна. Аднак хацеў бы звярнуць увагу, што ў многіх з нас ёсць
яшчэ і ранейшыя пакаленні, якія гаварылі па-беларуску і перасталі. І было б яшчэ лепей,
аднаўляючы повязь пакаленняў, аднавіць яе і з папярэднім пакаленням. Разгаварыце бацькоў па-
беларуску! І тады ў дзяцей будуць беларускамоўныя бабулі і дзядулі.

Ёсць аспект прэстыжу мовы. Калі беларуская была адзінай дзяржаўнай, меркавалася, што яе статус
верне гэты прэстыж. Гэта актуальна і цяпер. Зараз можна гаварыць пра паступовыя крокі, таму для
пачатку мусіць быць нейкі ўзровень улады або яе сфера, дзе ўжыванне беларускай мовы было б
паўсюдным і абавязковым. Паступова гэта можна распаўсюджваць і на іншыя сферы. Важна, каб
прыярытэт і значнасць беларускай мовы паказваліся недвухсэнсоўна.

Але сёння прэстыж – гэта найперш бізнес і тэхналогіі. Калі раней улады асацыіраваліся з
сацыяльным рухам уверх, то зараз эканамічна-сацыяльная сітуацыя змянілася. Сацыяльны рух
звязваецца з заробкам, з бізнесам, з грашыма. Трэба спрыяць таму, каб беларуская мова гучала ад
фірмаў і іх кіраўнікоў, ад багатых людзей.

Прапаную шэраг мер, накіраваных на пратэкцыю беларускай мовы.

Льготы

- Адмяніць падаткі за паслугі перакладу між беларускай і рускай мовамі і зменшыць для
перакладаў між беларускай і ўсімі астатнімі мовамі.
- Адмяніць або знізіць падаткі для выдаўцоў друкаваных, тэле-, радыё- і электронных
выданняў, якія публікуюцца на беларускай мове.

Лагістыка

- Імкнуцца да засяроджання пры стварэнні беларускіх класаў, школ і дзіцячых садкоў.

Зыходзіць з наяўнасці і месца пражывання ахвотных бацькоў, даступных педагогаў.
- Размяшчэнне беларускіх класаў, школ і дзіцячых садкоў у выгадных для транспартных
зносін месцах.

7
 - Стварэнне спецыяльных маршрутаў транспарту для вучняў беларускіх школ.
- Стварэнне інтэрнатаў і арэндных дамоў для педагогаў у пешай даступнасці ля адпаведных
школ і садкоў з беларускай мовай.
- Льготы і прэферэнцыі педагогам пры куплі жылля паблізу беларускіх школ і садкоў (у тым
ліку спрыяльныя крэдытныя ўмовы).
- Льготы і прэферэнцыі бацькам пры куплі жылля паблізу беларускіх школ і садкоў (у тым
ліку спрыяльныя крэдытныя ўмовы).

Гандаль

- Льготы крамам, гандлёвым сеткам, імпарцёрам, вытворцам, якія маюць ўнутраныя

патрабаванні аб тым, каб упакоўка тавараў, якія яны вырабляюць або прымаюць ад
контрагентаў, мела беларускую мову.
- Абавязаць законам, каб уся прадукцыя з замежных краін (як варыянт, з краін па-за
Мытным саюзам) мела упакоўку на беларускай мову (не на выбар рускую або беларускую,
а абедзве разам).

Дзякую за ўвагу

Віталь Станішэўскі