s.

Ćwiczenie 2
Wskaż zdania fałszywe.
A. Każdy człowiek realizuje w swoim życiu tylko jedną rolę społeczną.
B. Człowiek zaspokaja potrzebę bliskości dzięki relacjom z innymi ludźmi.
C. Proces socjalizacji trwa do 18 roku życia.
D. W okresie szkolnym ważną rolę w socjalizacji odgrywają rówieśnicy.
E. Osoba o silnym charakterze może wpływać na swoje otoczenie.

Właściwa odpowiedź:
A, C

s. 14

Ćwiczenie 4
Wymień osobiste korzyści wynikające z przynależności do podanych grup:
stowarzyszenie młodzieżowe, zespół muzyczny, organizacja charytatywna.
Propozycja odpowiedzi:
Uczestnictwo w każdej z podanych grup może przyczyniać się do odkrywania i rozwijania osobistych
talentów i zainteresowań, do zdobywania doświadczeń, które w przyszłości ułatwią np. właściwy
wybór kierunku kształcenia czy znalezienie pracy.

Ćwiczenie 5
Wskaż trzy cechy, które powinien mieć przywódca grupy. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Propozycja odpowiedzi:
Uczciwość, chęć uczenia się, wytrwałość i sumienność – wszystkie te cechy przywódcy powodują, że
podporządkowane mu osoby z determinacją i zaangażowaniem przystępują do realizacji stojących
przed grupą zadań.

Ćwiczenie 6
Określ, czym różnią się między sobą idol i autorytet. Następnie wskaż trzy osoby, które należą –
według Ciebie – do grona idoli, oraz trzy, które można nazwać współczesnymi autorytetami.
Uzasadnij swój wybór.
Propozycja odpowiedzi:
Idol samodzielnie kreuje swój wizerunek z wykorzystaniem środków masowego przekazu – zdobywa
wpływ na decyzje i postępowanie fanów przede wszystkim ze względu na swoją wielką popularność,
a nie z powodu swojej szlachetnej postawy czy szczególnych kompetencji. Z kolei autorytet cieszy się
szacunkiem wielu ludzi dzięki wiedzy, doświadczeniu i znaczącym osiągnięciom w jakiejś dziedzinie –
przekonuje do określonych wyborów i zachowań przez przedstawienie odpowiednich argumentów.
W sposób wyważony i spokojny prezentuje swój punkt widzenia i pozostawia swoim odbiorcom
swobodę akceptowania lub odrzucania jego poglądów.
s. 20 – 21

Ćwiczenie 6
Rozwiąż krzyżówkę w zeszycie. Wyjaśnij, co oznacza otrzymane hasło.

1. Metoda rozwiązywania konfliktów polegająca na rozmowach z udziałem zaproszonej,

bezstronnej osoby, która ma za zadanie pomóc w osiągnięciu porozumienia.
MEDIACJA
2. Mowa ciała wyrażana przez ruchy rąk.
GESTY
3. Uczucie zdenerwowania towarzyszące danej osobie przed wystąpieniem publicznym i w jego
trakcie.
TREMA
4. Zachowanie spowodowane wrogim nastawieniem do innych osób, przejawia się często
wybuchami gniewu.
AGRESJA
5. Zorganizowana forma dyskusji z udziałem publiczności.
DEBATA
6. Osoba ciesząca się powszechnym uznaniem i szacunkiem – jej opiniami kierują się inni ludzie.
AUTORYTET
7. Najprostsza forma komunikowania się (przede wszystkim werbalnego) – jest powszechną
formą rozstrzygania codziennych konfliktów.
ROZMOWA
8. Opinia innych ludzi na temat danej osoby – zależy w dużej mierze od jej umiejętności
autoprezentacji i wzbudzania sympatii w rozmówcach.
WIZERUNEK
9. Jeśli dany człowiek oferuje je w sposób natarczywy, może wywołać u drugiej osoby wrażenie,
że w przyszłości będzie oczekiwać rewanżu.
PRZYSŁUGI

HASŁO: ASERTYWNY

Propozycja wyjaśnienia:
Asertywny jest człowiek, który umie otwarcie i jednoznacznie wyrażać swoje uczucia, potrzeby i
opinie oraz wymaga poszanowania dla własnych praw przy jednoczesnym poszanowaniu praw innych
ludzi. Postawa taka często spotyka się z oporem lub głosem krytyki, przede wszystkim ze strony
najbliższego otoczenia.
s. 26 – 27
Ćwiczenie 2
Przeczytaj zamieszczone opisy i wykonaj polecenia.

Niektóre problemy współczesnych rodzin

A. Współczesne rodziny żyją w nieustannie zmieniającym się otoczeniu społecznym i dotyka je
problem kryzysu wartości. Niepokojącym zjawiskiem wydaje się to, że niektórzy ludzie dążą przede
wszystkim do sukcesu zawodowego i finansowego – nieraz kosztem życia rodzinnego,
zapewniającego bezpieczeństwo, bliskość i wzajemną akceptację.
B. Obecnie ludzie częściej niż dawniej zmieniają pracę i miejsce zamieszkania. Z tego powodu wiele
rodzin staje przed problemem zapewnienia właściwej opieki starszym krewnym. Jeśli członkowie
rodziny mieszkają daleko od siebie, przedstawicielom młodszych pokoleń trudno jest wspierać
C. Mimo wielu akcji społecznych przeciwko przemocy w niektórych rodzinach wciąż zdarzają się
sytuacje, w których najmłodsi spotykają się z brutalnym traktowaniem we własnym domu. Dzieci
będące ofiarami domowej agresji zostają pozbawione szans na prawidłowy rozwój. Przemoc skutkuje
u nich zazwyczaj zaniżoną samooceną.

• Wyjaśnij, jakie są przyczyny wymienionych problemów. Jakie mogą być skutki ich dalszego
pogłębiania się?
Propozycja odpowiedzi:
Do przyczyn opisanych problemów można zaliczyć np. rozwój technologii komunikacyjnych, przez
które wielu ludzi traci bezpośredni kontakt z najbliższym otoczeniem i zaczyna odchodzić od
tradycyjnych wartości kultywowanych np. w rodzinie. Bardzo często osoby takie prowadzą
konsumpcyjny tryb życia, co negatywnie wpływa na relacje rodzinne i powoduje, że nadrzędnym
celem rodziny staje się zarabianie i wydawanie pieniędzy, a nie budowanie domowego szczęścia.

• Oceń skutki, jakie wynikają z opisanych problemów dla społeczeństwa. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Propozycja odpowiedzi:
W wymiarze społecznym opisane problemy mogą powodować bardzo negatywne skutki, do których
trzeba zaliczyć przede wszystkim rozbicie więzi społecznych oraz alienację (wyobcowanie) niektórych
jednostek w społeczeństwie. Każde z zaprezentowanych zjawisk może doprowadzić do rozpadu
rodziny, co negatywnie wpłynęłoby na wszystkich jej członków.

• Wskaż instytucje i organizacje, do których mogą zgłaszać się ludzie znajdujący się w opisanych
sytuacjach.
Propozycja odpowiedzi:
Spośród instytucji państwowych wskazać należy przede wszystkim Miejskie Ośrodki Pomocy
Rodzinie, które mogą zapewnić fachową pomoc w opisanych sytuacjach. Poza strukturami
państwowymi funkcjonują również inne instytucje zajmujące się przeciwdziałaniem problemom w
rodzinie i społeczeństwie (fundacje, stowarzyszenia).

Ćwiczenie 3
Wyjaśnij, czym różni się sposób funkcjonowania jednostki w rodzinie wielopokoleniowej
i w rodzinie dwupokoleniowej.
Propozycja odpowiedzi:
Jednostka w rodzinie wielopokoleniowej, w przeciwieństwie do osób żyjących w rodzinie
dwupokoleniowej, ma więcej możliwości głębszego zapoznania się z historią i tradycjami zarówno
swojej rodziny, jaki i regionu oraz całego kraju. W sposób naturalny i bardziej intensywny przebiega
również proces socjalizacji osoby żyjącej w rodzinie wielopokoleniowej. Funkcjonowanie w niej może
mieć też pozytywny wpływ na rozwój i trwałość relacji społecznych – okazuje się to ważne np. w
sytuacjach, w których ludzie starsi potrzebują pomocy w codziennym życiu.
s. 31
Ćwiczenie 1
Przyjrzyjcie się rysunkowi i wykonajcie polecenia.

• Przygotujcie listę cech charakteru, którymi powinny się odznaczać osoby należące do rady
samorządu uczniowskiego.
Propozycja odpowiedzi:
Osoby takie powinny wyróżniać się odpowiedzialnością, kreatywnością, pracowitością i
konsekwencją, czyli cechami, które pozwalają na inicjowanie różnych przedsięwzięć oraz realizację
zamierzonych celów. Powinny również dobrze komunikować się z otoczeniem i wsłuchiwać się w
najważniejsze potrzeby współpracowników.

• Oceńcie, jak wprowadzenie pomysłów popularnych wśród większości uczniów (np. takich, jakie
zgłaszał przedstawiony na rysunku Adam) wpłynęłoby na Wasze życie w przyszłości. Czy przyniosłoby
więcej korzyści, czy – szkód?
Propozycja odpowiedzi:
Tego typu dobrze brzmiące hasła w dłuższej perspektywie prowadzą do rozpadu więzi społecznych.
Propozycje podobne do tej, którą przedstawił Adam, nie są możliwie do zrealizowania, co może
wywołać zniechęcenie u wielu osób i doprowadzić do ich wycofania się z uczestnictwa w życiu
publicznym. Wpływają one również negatywnie na funkcjonowanie szkolnej społeczności – nie
mobilizują do wspólnego działania, lecz prowadzą raczej do kształtowania się postaw cechujących
się wyobcowaniem, roszczeniowością i brakiem inicjatywy.

Ćwiczenie 3
Wyjaśnij, w jaki sposób powinna zareagować osoba, która była świadkiem naruszenia praw ucznia lub
pracownika szkoły. W odpowiedzi odwołaj się do ustępu 1 artykułu 71 Konstytucji RP.
Propozycja odpowiedzi:
Świadek powinien przede wszystkim poinformować o zdarzeniu osoby, które bezpośrednio sprawują
nadzór nad daną klasą czy szkołą. Jeśli problem pozostanie nierozwiązany, istnieje możliwość
zgłoszenia się po pomoc do odpowiednich organów władz miasta czy gminy – na mocy art. 71, ust. 1
Konstytucji RP do ich obowiązków należy uwzględnianie dobra rodziny i udzielanie jej, w razie
potrzeby, konkretnej pomocy.
s. 37
Ćwiczenie 3
Rozwiąż krzyżówkę w zeszycie. Wyjaśnij znaczenie otrzymanego hasła.

1. Inaczej wynagrodzenie, np. za pracę, wykonanie zlecenia.

ZAROBKI
2. Świadczenie społeczne wypłacane osobom, które zakończyły pracę zawodową.
EMERYTURA
3. Część budżetu przeznaczona na zaspokajanie potrzeb członków danego gospodarstwa domowego.
WYDATKI
4. Liczba zasobów dostępnych na rynku w danym miejscu i czasie. Może być analizowana w
kontekście rynku towarów i usług albo rynku pracy.
PODAŻ
5. Przekazane do sklepu zgłoszenie dotyczące wad zakupionego towaru.
REKLAMACJA
6. Obowiązkowe świadczenia ponoszone przez obywateli na rzecz państwa.
PODATKI

HASŁO: BUDŻET

Propozycja odpowiedzi:
Budżet jest zestawieniem planowanych dochodów i wydatków – przygotowuje się go zarówno w
rodzinie, jaki i w samorządzie oraz na poziomie władz państwowych.

s. 39
1. Wymień trzy potrzeby społeczne człowieka.

Propozycja odpowiedzi:
Potrzeba uznania i szacunku, potrzeba przynależności, potrzeba bezpieczeństwa

2. Wskaż właściwe dokończenia zdań.

Cechą grupy społecznej jest
A. przypadkowość kontaktów.
B. liczebność powyżej 10 osób.
C. poczucie przynależności.
D. brak podziału ról i zadań.

Właściwa odpowiedź: C

Strategia podczas konfliktu, w której obie strony coś zyskują i coś tracą, to
A. rywalizacja.
B. współpraca.
C. kompromis.
D. uleganie.

Właściwa odpowiedź: C
3. Przyporządkuj do każdego z terminów odpowiednie wyjaśnienie.
Terminy:
A. socjalizacja, B. konflikt ról, C. rola społeczna

Wyjaśnienia:
1. postawa człowieka oraz zasady postępowania w określonych sytuacjach i związane z nimi
oczekiwania ze strony otoczenia
2. przyswajanie postaw, zachowań i wartości charakterystycznych dla środowiska, w którym się żyje
3. brak możliwości godzenia obowiązków wynikających z pełnienia w społeczeństwie określonych ról.

Właściwa odpowiedź:
A 2; B 3; C 1

4. Wyjaśnij różnicę między idolem a autorytetem.

Propozycja odpowiedzi:
Idol samodzielnie kreuje swój wizerunek z wykorzystaniem środków masowego przekazu – zdobywa
wpływ na decyzje i postępowanie fanów przede wszystkim ze względu na swoją wielką popularność,
a nie z powodu swojej szlachetnej postawy czy szczególnych kompetencji. Z kolei autorytet cieszy się
szacunkiem wielu ludzi dzięki wiedzy, doświadczeniu i znaczącym osiągnięciom w jakiejś dziedzinie –
przekonuje do określonych wyborów i zachowań przez przedstawienie odpowiednich argumentów.
W sposób wyważony i spokojny prezentuje swój punkt widzenia i pozostawia swoim odbiorcom
swobodę akceptowania lub odrzucania jego poglądów.

5. Zaprezentuj dwie wskazówki, jak dobrze przygotować się do publicznego wystąpienia.

Propozycja odpowiedzi:
Należy przygotować ramowy plan wystąpienia z uwzględnieniem elementów, które pozwolą osobie
przemawiającej utrzymać uwagę odbiorców na dłużej. Warto też dostosować sposób przemawiania
do większości odbiorców – trzeba mówić w sposób zrozumiały i przystępny.

6. Opisz trzy warunki prowadzenia skutecznych negocjacji.

Propozycja odpowiedzi:
Przede wszystkim należy opanować emocje, by rzeczowo i racjonalnie przedstawić własne
argumenty i propozycje. Jednocześnie należy zachować elastyczność i prezentować kolejne pomysły
na rozwiązanie danego problemu, coraz bardziej dostosowane do oczekiwań innych uczestników
dyskusji. Trzeba również unikać atakowania drugiej strony, narzucania jej własnych poglądów na
sprawę.

7. Wskaż zachowania, które zaliczają się do postawy asertywnej.

A. ocenianie innych osób.
B. „wybuchowa” mowa ciała.
C. szczere wyrażanie swoich myśli.
D. wygłaszanie długich monologów.
E. utrzymywanie kontaktu wzrokowego.

Właściwa odpowiedź: C, E
9. Wymień trzy obowiązki, które prawo nakłada na dzieci.
Propozycja odpowiedzi:
Obowiązek posłuszeństwa wobec rodziców
Obowiązek przedszkolny i szkolny
Obowiązek pomocy w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego

10. Wymień funkcje, które wypełnia szkoła poprzez organizację wyjścia uczniów do teatru na sztukę
opartą na jednej z lektur. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Propozycja odpowiedzi:
Szkoła pełni w takiej sytuacji funkcję kulturową – uświadamia uczniom istnienie wartości i norm
obowiązujących w kulturze, w której żyją, np. uczy ich zasad zachowania się w miejscach
publicznych. Dzięki temu młodzi ludzie będą mogli w przyszłości swobodnie uczestniczyć w życiu
społecznym w wielu wymiarach.

10. Odpowiedz, z kogo składa się samorząd uczniowski i jak wyłaniane są jego organy.
Propozycja odpowiedzi:
Do samorządu uczniowskiego należą wszystkie osoby uczęszczające do danej szkoły. Aby wyłonić
swoich reprezentantów w kontaktach z rodzicami, nauczycielami i dyrekcją, uczniowie organizują
demokratyczne wybory do tzw. rady samorządu uczniowskiego. Nad jej działalnością czuwa opiekun
– wyznaczony nauczyciel.

12. Wskaż wśród wymienionych określeń te, które dotyczą wydatków w budżecie domowym.
rata kredytowa, emerytura, rachunek za wodę, zasiłek socjalny, podatek, wynagrodzenie, bilety do
kina, składka ubezpieczeniowa, renta, świadczenie wychowawcze

Właściwa odpowiedź:
Rata kredytowa, rachunek za wodę, podatek, bilety do kina, składka ubezpieczeniowa.