BESiNCi BOLUM: isMET iNONU DONEMi (1938 - 1950) isMET INONU (1884 Izmir- 1973 Ankara) {ike ve ortasgretimini Sivas'ta tamamladh, 1903 yalinda Mahendishane-i Berri Hamayunlu topgu teBmeni olarak birinelikle biti. 1906¢da Erin Harbiye Mektebini de birinciikle bitirerek kurmay yizbasrratbesiyle Edime' deki 2. Orduya atands, Bu gOrevi strasinda, that ve Terakki Cemiyetine tye oldu (1907). Ama cemiyet iginde hemen higbir zaman etkin bir dye olmad; askerlik meslegine sik skaya sar. 1908 kolagast (Snyizbas oldu ve 31 Mart Olays (13 Nisan 1905) olarak bilinen ayaklanmay1 Selanikten Istanbul gelerek bastiran Hareket Ordusuinda gorev ald. Yemen Ayaklanmasi'n: bastrmakla gOreviendirilen Ahmet Lzzet Pasa'nin karargahinda gérevlendirildi (1910). Balkan Savast'nm baslamasi tzerine Is- tanbul'a dénd (1913), Cataca'daki Turk kuvvetlerinn sag kanat komutanligt ‘emrine verildi. Erkan-i Harbiye Reisi (genelkurmay baskam) Enver Pasa’nin 1914 baslatugs ordunun yenilestirlmesi hareketinde etki rol oynadt. I. Dun- ya Savasi'nin baslamast ve Osmanls Devletinin savasa girmesi tzerine dort yil ‘devam eden savas boyunca Canakkale’de, Dog Cephesinde ve Erkan Harbi- ye'de Uzerine aldifi gOrevleri var guctyle yerine getirmeyegalist.28 Atatir flkeleri ve Inkldp Tarihi 1. Dainya Savasinin sonuna dora rahatsizlanarak Istanbul's dénen Ismet Bey, 24 Ekim 1918ide Harbiye Nezaretinde mistesariga atandi, 29 Aralie 1919°da Paris Bang Konferanst'na hazarik igin kurulan komisyonda askeri mt savir olarak bulundu, Ismet Bey, ilk kez 8 Ocak 1920%e, baz: mzakerelerde bulunmak dzere Ankara'ya gt ve kisa bir tre Mustafa Kemal ali, Ali Riza Pasa hkime- &i kurufunca bu hiktimette harbiye nazin olan Fevai Pagtnin (Cakmak) gars: Azerine subat sonlarnda Istanbul's git. 9 Nisan 1920de de Mustafa Kemalin sagnszerine Ankara'yadondi ve Istanbul bat resi baglarintkopard 23 Nisan 1920'de Ankara'daagilan Bayt Millet Meclisne Edime millet vekili olarak Katlan Ismet Bey, kendisinden hem ritbece, hem kidemee gol iteride olan komutanlar (6m. Kazim Karabekir ve Ali Fuat gibi) olmasina rag ‘men, Mustafa Kemal Pasa taafindan 3 Mayista olusturuan lera Vekillesi He- yetinde Erkin-1 Harbiyesi Umumiye Vekili (Genelkurmay Baska) gorevine getirild. Bu goreviGstlendiginde henz albay ritbesindeydi. Ismet Bey, 6 Hazi- ran‘da Istanbul yénetimince olusturulan Divan-t Hayptarafindan giyabunda otom cezasina garptvld. 10 Kasim 1920'den itibaren Bati Cephesinde dizenli orduya gecis gabalart dogrultusunda milletvekilligi ve bakanlik gorevi sak kalmak Gzere Garp Cep- hesi Kuzey Kesimi Komutanlift'na atandi; 4 Mayis 1921'de de Garp Cephesi Genel Komutant oldu. Bu girevdeyken gergeklestirdigi en dnemli basanst, Ocak ve Nisan 1921'de I. ve Il Indnd savaslarinda Yunan ilerlemesini durdur- ‘mus olmasidir. Sakarya Savasi, ByOk Taarruz ve Baskumandan Meydan Mu- harebesi savaslaninda da askeri bakimdan Snemli gorevler fa eti. 3 11 Ekim 1922 taribleri arasinda gergeklegen ve Kurtulus Savasinin si- lah micadele boyutunu bitiren Mudanya Motarekesi gortigmelerinde Tark tarafin temsil eden Ismet Pasa, 26 Ekim 1922'de Hariciye Vekili (Digisleri Ba- kam) oldu. Lozan gortismelerinde Tark heyetinin baskanligim yapt; yeni Turk devletinin milletlerarast arenada hukukilik belgesi olan Lozan Baris Antlasuna- sti imzaladi. 1923 sesimleriyle olusan ikinci dénem TBMM'ne Malatya milletvekili ola- rak katilan Ismet Pasa, Fethi Bey (Okyar) tarafindan olusturulan bakanlar kuri- una gene Disisleri Bakant olarak girdi. Lozan Bang Antlasmast'nun 23 Agus- tosta TBMM'nce onaylanmast, onun siyasi-diplomatik alandaki en énemlisi bagansi oldu. Cumhuriyetin ilan: strecinde de Mustafa Kemal Pasa'nin en ya- Jin galisma arkadast oldu. 29 Ekim 19237te Cumhuriyet ian edildikten hemen sonra ilk Cumhuriyet hikametini kurdu (30 Ekim); ayo zamanda Halk Firkast genel baskan vekilligi gdrevini Ostlendi. Boylece hiktimet ve parti Gzerinde ctkin bir gO olma imkinm: elde etti. Muhalefet partisi olarak kurulan Terakki- 5. Baliim: Ismet fndmit Démemi (1938 ~ 1950) 279 perver Cumhuriyet Firkas: (TPCF) kargisinda istedigi yetkileri elde edemedigi igin 8 Kasim 19244e basvekillikten istifa ct; onun istifasi fzerine 21 Kasim 1924'te yeni hiktimeti Fethi Bey kurdu ise de Ismet Pasa iktidar dizginini elde etmek igin gok fazla beklemek zorunda kalmadh, Zira 13 $ubat 1925'te baslayan, ‘Seyh Said Isyam Gzerine, Fethi Bey, kabinesinin aldyft tedbislerinin yetersiz ‘26rilmesinden dolay: gérevden alimrken 3 Mart 1925'te yeniden Ismet Pasa hoktimeti kurmakla gOreviendirildi. Ayaklanmamn basurimasinda hokimet ‘bagkant olarak aldigs sika tedbirler Gnemli rol oynadh, Bu taribten sonra, yeni devletin gekillenmesinde ve tek parti yénetiminin olusumunda Mustafa Kemal ile birlikte en Onemli siyastkiglik olarak daima 6n planda o vardh Ismet Pasa, 1924'ten 1937'ye kadar basvekillik gOrevini araliksiz stirdirdi, ‘Bu dénemde tlkedeki bitin énemli siyastgelismelerde ikinci derecede rol oy- nayan kisi oldu. Soyadi Kanununun kabul Gzerine Atatirk kendisine INONU soyadim verdi. Siyast muhalefetin etkisizlestrilmesinde, Kemalist inkalabin tgergeklesmesinde, Cumhuriyetin ilk yillanndan itibaren iktisat politikasinda devletgilikilkesinin kabulnde ve uygulanmasinda gok 6nemli rold oldu. Eyl 1937%e Atatir’le aralannda yénetime iligkin gesili konularda (tekdize eko- ‘nomi politikasi, Hatay meselesinde risk almaktan gekinmesi gibi) yaganan gorlly aymbiklant yaziinden bagvekillikten ayrlds, CHP'nin genel baskan vekilligi g0- revinden de alinds. indnd ikinci kez basvekillikten ayrilinca yerine Celal Bayar stands, O da Malatya milletvekli olarak TBMM'deki g6revini srdrd Atatrk‘tn lama dzerine Ismet Indnd, Meelis tarafindan ordunun da deste- G ile 11 Kasim 1938'de Turkiye Cumhuriyeti Devlt?nin ikinei cumburbaskant secildi. CHP'nin 26 Aralik 1938de toplanan I, Olaganist Kurultay'inda part- nin "degismez genel baskan’: slag gibi ayrica kurultay taafindan kendisine "Milli Sef" sufats veriléi, Cumnhurbaskankimn yan sira CHP genel baskanlit- na da getirildiginden yénetim Gizerinde genisotorite sahibi oldu ‘Cumhurbaskam segilmesinden hemen sonra baslayan II. Danya Savasi do- neminde indnd’ntin temel stratejisi Glkeyi savastan uzak tutmakts. Savas yillan- nin sebep oldugu yokluk, kuthk, ekonomik ve toplumsal sikintilar dénemin en ‘unutulmaz act hatiralar olarak kalds, TL Diinya Savagtiim hemen ardindan, dinya siyasi dengelerindcki gelismeler ‘Tirkiye'yi de yakindan etkiledi. Dinyada esen bu rizgann etkisiyle Indi, gok parti hayata geriste ve tilkedckisiyasi liberallesme hareketinde etki rol oynamak 7zorunda kald. Bu ctimleden olarak o, hem CHP iginde yeni politikaya kar kan ‘muhalefet grubunun giiclenmesini inlemeye gals, hem de yeni ve gist bir muba- Jefetpartsinin kuruimasim destckedi. fs bu ortamda 1946 yilmnda Demokrat Par- tinin kurulmastyla Turkiye nihayet Cumburiyetinilanmdan beri varmak istedigi siyasi amaca ulagmist, 14 Mayts 1950 genel segimlerinden sonra CHP iktdan280 Atatrk Ikeler ve inkildp Tarihi Demokrat Partiye (DP) biraarken, Ismet Indnt de cumhurbeskanlgindan ayn ‘ve ana muhalefetpartsi genel baskan olarak siyasi rolint sit. On yillik mubalefet doneminde partisinin baginda kaldh ve iktidara kars. zamanla sertlik politikasint benimseyerek siyasi ortamin olabildigince gerilme- sinde etkili oldu. 27 Mayis 1960 askeri darbesi ile Demokrat Pati iktidantsona erdi. Darbe- nin ardmdan DP kapatld, part ileri gelenleri tutuklands. Yeni bir anayasa ha- Zarlanp kabul edildi, 15 Ekim 1961 genel sesimlerinden CHP birinei parti ola- rak gikanca, Indo yeniden haktimeti kurmakla gOrevlendirldi. Ii pek kolay olmamakla brlkte 0 sahip oldugu tecribesiyle donemin siyasi afslygim CHP ile bislkte meclise giren yeni patilerle ve meclsteki bagunstz vekillerle olus- turdugu Koatisyon hoktimetlrine baskanbk et. Yeni kurulan siyasal sistemin sag bigimde islemesiigin gaba gosterd. 27 Mayis askeridarbesinin dogur- duu stantlaria da ugrasarak 22 Subat ve 21 Mayis 19634e iki darbe girgimini Snledi. 1964 Kabris olaylan sirasinda Tirkiye'nin adaya midahalesinin ABD tarafindan engellenmek istenmesi Gzerine dis politikada gok yénlttarayislara gird, Planh ekonomi, sendikalar, grev ve toplu s6zlesme yasalannin gikantma- si, Ortak Pazar dyeligi, SSCB ile iyi iigkiler kurulmast gibi ig poliikaya ve dig politikaya donk aguimlar bu déneme rastlar. indni haktimeti 6 Subat 1965'e yerini Suat Hayri Urgup hokiimetine birakts, 10 Ekim 1965 segimlerinde par- tisinin segimi kaybetmesi zerine, part igi g6ray aynbiklan drinlest.Indnd'ntn destekledigi "ortanin solu” politikas pat taafindan benimsendi Silahi: Kuweterinsivl siyasete 12 Mart 1971'deki miahalesinden sonra, ‘CHPPin tutu konusunda part iginde Gnemli gbetsaynfiklan bei ve Inn pari gene sekreteri Bolent Ecovtleanlagmazhk yasamaya bala. Bcevite gore, ‘midshalenin amact, CHP iginde egemen olan “ortann solu” poltkasna son ver sek ve partininikidar olmasim Gnlemelet, Inind ise, midabsleye agikga kar cilalmasim oneylamayordu. Muhtraninardindan yeni kurulacak hcimete pactnin {ye ver vermeyecegi konusunda belrenanlamazik sonucunda Eoevit ist ti, eevitleyogun bir micadeleyegiren Inn, Mays 1972de toplanan V. Olan Kunitayda, politikasmin partsince onaylanmamast duruminda isifa edece agiklah, Karutayda pati meclisi Eevitin yannda yer alinca, 8 Mayis 1972de CHP genel baskanhindan aynidi, Bu gelismelerin ardmdan Indnd 4 Kasim 1972 CHP iyeliginden, 14 Kasim 19724 de milletvcklignden ita et. Bas- ‘vurusu zerine tabi snatr olarak Cumburiet Senatosunda grea Milli Macadele ekibinin en uzun Gmird olan yasl kahramant Ismet Pasa, 89 ya- sndayken 25 Aralik 1973%e 6lda. 27 Arahlcta devlet tren ile Anutkabirde topraga verild. Kurtulus Savas yillarndan itbaren kader bisigi yaptigs Gazi Pasa ile kim nn arcindan Anitkabir'de ebed istrahatgahlarnda yeniden bir raya geldiler. 5. Bil: Ismet Indni Donemi (1938 ~ 1950) 281 1. ATATORK’ON HASTALIGI VE OLOMO (10 Kasim 1938) ‘Atairk, memleket igindesikga seyahat etmey,elde edilen glismeteriyerinde ‘gonmeyi, yeni kuruluslann aaislarm bizzat eliyle yapmaygok Gnemserd. Bu dog- rultuda 1938 yal ilk aylarmda Yalova, Gemlik, Burs, Madanya ve Istanbul'w kapsayan bir gezinin ardmdan Ankara’ya déndinde, gibal enfeksiyon yiztinden rahatsizlanmus ve Cankaya Kéghi'nde bir miiddetistirahat etmesi gerekmigti. Rahat- sizhk fazla endige uyandmamakla beraber, her ihtimale kart Fransiz dailiye wz- rant Prof. Fssenger getirilerek musyenesigergeklesirl. Fransiz doktor da kayda deger bir rahatsizik bulgusuna rastlamamakla bite bir buguk ay kadar istrahat tavsiye etmekle yetind. Istirahatin arémdan tamamen iyilesen bayk nder bir sre ‘Ankara’ da gest ctknliklere katldiktan sonra, 20 Mayis'tanitibaren Mersin, Silitke vve Adana civarin: kapsayan yeni bir seyahate daha gikt. Seyahat kendsini yormus ve hastalfs yeniden ndksetmigt. 26 Mayista Ankara'ya dondd, ertesi gn tedavi ve istrahat ign Itanbul'a Dolmabahge Sarayr'na git, Aiammnda wzman kislein tetkik- Jeri sonueu rahatszhgmn karacigerde oldugu anlagld, Teshisin ardindan Ata tirk’'antedavisne, yur iginden ve yur disindangetiilen bir uzman doktorar heye- tinin kontrolinde devam edd, Kendisine iyi gelebileek her yol deneniyordu, 3 aziran’da yapulan lsa bir yat gezisiin arcindan deniz havasinn iyi gelmesi tzeri- ‘ne, Savarona Yat'na tasind. Hayat dolu bir insan olan bayik Gnder, memleketin i ‘ve dig isler ile, yatta kaldis ginlerde de yakindan ilgilendi, 4 Temmuz 1938'de Hotay Anlasmasinin yarelge girmesi yat seyahatisiasinda ona gok seviniren ‘nem geligmelerden bri oldu. Temmuz sonunda sak durum yatan Dolmababe sarayina yeniden dénmeyi 2orunha hale getrdi. Hastaliginm ileremesine ragmen rmemleket isleriyle igilenmeyi bir an olsun birakmadh. Basbakam, bakanlan kabul cediyor, 3 Eylil'de Hatay Devleti'nin kurulmast haberine olabldigince seviniyor, yeni devltin baskanzna ve mecisbaskaninatebrik mesalan yolluyordu. Hiastalgimm gitikge daha da ilerledigini hisseden Atatirk, 5 Eylal 1938 gdnt fstanbul dined noterini gaiutarak vasiyetini yazdirmas, buna gire servetinin bir kasmun gesimlerini saglamalan iginailesinden kalanlara ayarms, kalan kasmunt ka- milen yan yanya olmak Gzere TUrk Tarih ve Dil kurumlarina birakmistr. Boylece bir yandan afar hastalikla micadele ederken 6te yandan dil ve kt gibi olgulara ne kadar nem verdigini de ortaya koymustur. Hastaigani agsrigindan dolays Atak, (Cumhuriyet 15. yl déntimd kutlamalannda ve 1 Kasim’da Torkiye Bulk Millet Meclisi'nin acts treninde butunamach. 8 Kasimdan itibaren durumunun iyice gar lagmast izerine, doktorlar heyeti ginldk repor yayimlamaya baslach, Fakat bakin , archer, Ag.e 326, Feroz Abmad, Ag. $140 7 Tohgte, Agim, 5333, 7 3, zicher, Age 832732 Atatirk fkeleri ve Inkaldp Tarihi politikasinda demiryolu ulagims terk edilip Karayolu ulasim On plana gikankh 1950°de 1600 km. sert saul yol var iken bu wamluk on ylda 5400 km'ye wlast, Gevsek zeminliyollarda sla galigmalan yapild. Bu yolla sayesinde insanlar daha ‘zak mesafelere gidip gelmeye basladilar. Kyler diganya apd, Yo! yapum: ile bile kamyon ve otomobil sayis aru. Bu sayede ticaret geligip toplumsal bir dlegigim yasanmaya baslandi. Kyler ve kasabalar daha bayak ekonomik birimler ile batinlesti, Bu durum ekonominin buyik dlydde parasallasmasina ve pazar igin ‘uetimin tim ckonomide yaygunlagmasina vesle oldu Bu yogun ekonomik faaliyetler, k6ylerden gehirlere bir gdp yasanmasina sebep oldu. Schirlerde higbir ig garantisi olmayan dik cre bir ig¢i sufi cortaya gikt. On yilhk sOrede gehirlerde yasayan nifusun toplam nafusa ora yilzde 18'den yide 31’e gakt.”* Bayiksehirler bu insanlann ihtiyaglarim kar- silayacak gartlara sahip olmadigi igin bannma, egitim ve saghk problemleri ‘ortaya git, Sehirlerin etrafi elekrik,yol, su, kanalizasyon gibi altyapist olma- ‘yan gecekondularla gevrildi, Kak kasaba ve kéylerden gelen insanlar biyak- sehirlerde uyum problemi yasadiar. 1950 yilindan sonra Tikiye’deki énemli sosyal gelismelerden biri de senda cahgin gelismesidir. 5g ve igveren sendikalan ie ilgili 1947 ylnda bir kanun gika- rninus Istanbul, Izmir, Ankara, Adana gibi igilerin youn oldugu sehiserde gesitl ig kollanna ait sendikalar kurulzmstu. Fakat gest merkezlere ve igyererine dail- ‘ig olan bu sendikalar fazla etki depilerdi, 1950 yilndan itbaren sendikalar daha tli olabilmek ign konfederasyon fkrini gindeme getrdile. Bu esnada ABD sendikalan da Tirkiye'deki iggi hareketine ilgi gostermeye baslachlar, Marshall Plans wzmanlan, Avrupa igi sendikslan yéneticilen, Uluslararast Har tsi Sendi- alan Konfederasyonu (ICFTU) temsilcteri Tarkiye'ye gelerek Tark sendikala- rnin bir merkez etrafinda toplanmasim tavsiye ete. 1952 yim ilk aylannda bu onudaki feaiyetler yogunlagh. 31 Temmuz 1952"de Uluslararast Har I35i Sendi- kalant Konfederasyonu'nun maddi ve manevi destei ile Tarkiye Isgi Sendikalan Federasyonu (TURK-IS) kuruldu.”® Il, DEMOKRAT PARTPNIN DI$ SIYASETI 4. Tarkiye’nin NATO'ya Girigi “Tarkiy'nin kine’ Dinya Savay'ndan sonra takip etmeye basld igbirligisiyaseti DP dnemimde de devam ets. ABD'nin Komiinizmin yayilmasim dnlemek igin uygulamaya koydugu ‘Truman Doktrini'ni ve Marshall Plan: Turkiye’ ye bir rahatlama getirmis ise de bata ile 75 KH. Kapa, Trke'e Syasal Sistemin Evin, 5223, "© Cumhuriyet Anskopeds C2, $208-208 6, Boliim: Demokrat Parti ltidart ve Adnan Menderes Dénemi (1950 ~ 1960) 313 Sovyetler Birligi’nin Turkiye’ye yénelik tehdidini tamamen ortadan kaldiracak nitelikte degildi, Turkiye bu teblikeden ancak NATO'ya diye olarak kurtulabilidi, 4 Nisan 1949°da ABD'nin éncildinde Kanada ve Batt Avrupa Utkeleri tarafindan kurulmus olan NATO'ya tyelik ign Tarkiye haziran ayinda mdraca- atta bulunmus fakat Ingiltere, Norveg, Danimarka ve Hollanda gibi devletlerin keargt gikmalan sebebiyle bir sonug alamamist. ingiltere, Ortadogu’daki menta- aulerini devam ettirmek igin Trkiye ve Misit'n da iginde bulundugu bir Orta- ddogu komutanligi kurmay1 plankiyor Tarkiye’ain bu savunma sistemi iginde yer almasinsistediginden NATO tiyelifne karg: gikiyordu.””” Batt Avrupa tlkeler de Tirkiye’nin NATO'ya kabul edilmesinin Sovyetler Birligini krzdiracegin, ‘bunun da kendilerine zarar vermesinden korktuklar igin karst gakayorlardh. Bu- tunla birlkte Turkiye bu konudaki gabalanindan vazge¢medi. 20 Haziran 1950 tarihinde Kore Savast giktigi zaman Birlesmis Milletler Gye dlkelerden asker talebinde bulunmustu, Tirkiye bu talebe cevap verdi ve bir tugaylk kuvvet gOnderdi. Savas sirasinda Turk askerinin savagma kabiliyeti ve kebramanbklan, ‘mittefiklerin takdirini kazands, 25 Temmuz’da Kore'ye asker gOnderme karan aldiktan sonra Tlirkiye I Agustos'ta NATO'ya girmek igin tekrar miracaatta bulundu, Bu arada Akdeni2’in givvenligi de NATO agisindan Gnem kazannust. Teskilatin Ottowa'da yapulan bakanlar konseyi toplantisinda 21 Eyiul 1951de Turkiye ve Yunanistan’mn tiyeligi kabul edildi. Bu kararnn 18 Subat 1952’de ‘TBMM tarafindan onaylanmas: ile Turkiye NATO ittifakina gird.” 2. Balkan Devietleri lie ltiskiler ‘Turkiye’nin NATO’ya dye olmast Sovyetler Birlii ile iligkierinin daha da bozulmasina yol agit, Bu durum karsisinda Turkiye kendi bélgesinde yeni sa- ‘vunma sistemleri gelisirmmeye alist. Diger taraftan ABD’de NATO"nun bol- gedeki durumunu kuvvetlendirmek amaciyla Balkanlar’da Turkiye, Yunanistan, vve Yugoslavya arasnda bblgesel bir itifak kurulmasin tesvik ediyordu.””” Bu ittifakin kurulmasina Turkiye Oncdldk etti. NATO"ya dye olduktan son- 1a Tark-Yunan iliskileri sicak bir doneme girmis, Turk ve Yunan disisleri ba- kkanlar: ile Yunan Kralt ve Turkiye Cumburbaskam 1952 yolinda karsibklt ziya- retlerde bulunmuslardi.”® Yugoslavya da 1948 yilnda Sovyetler Birligi'nin ‘kurdugu bloktan ayriimis, ekonomi ve savunma konulannda ABD ile yakinlas~ ‘maya baslamist. Bu durumu degerlendiren Turkiye tg devlet arasinda 28 Subat 2" penget Kemal Yesibuse, Ota Doda Sok Savas Ve Emperyalom, Ist. 2007, $33 Fir Armaolu, 20, Yzyl Sas Tar Ci,Ank. 1993 5519-520 Zurcher, Ag. 5345 F Armaothi, Age 52234 Atatrk Ikeler ve Inkaldp Tarihi 1953°te Ankara’ da bir “Dostluk ve Isbirligi Antlastnast” imzalanmasim sala- 4h. Bir itifaka dogru dnemli bir adim olan bu antlasmaya gbre Uy devlt ara ‘nda ekonomik ve kiltirel isbirliginin yaninda genelkurmaylan arasinda ortak savunma konusunda isbirligi yapacaklard Turkiye dostluk ve isbirligi antas- ‘masinin ortak bir savunma paktina d6ntittrilmesi igin 1953 ve 1954 yillarmda ‘youn bir gaba sarf ett. Yugoslavya devlet baskam Tito da Ankara ve Atina'da temaslarda bulundu. Bundan sonra Og devlet arasinda bir pakt kurumasi ama- cayla Atina’da bir komisyon toplandi. TUrkiye ve Yunanistan NATO tiyesi ol- duklarndan paktin kurulus metninin NATO tarafindan onaylanmasi gerekiyor- du, 29 Temmuz’da NATO konseyince onaylanciktan sonra 9 Agustos 1954"te Yugoslavya'nm Blend sebrinde Balkan Paktr imzalands.”" Balkan Paktna ‘26re; taraflardan birine veya dabs fazlasna yapilan sald bain tyelere yapil- ‘mig sayilacak saldinya kargi ortak savunmada bulunulacaks. tifa yiemi yal sdreli olacaktu, Balkan Pakt uzun émirld olmadi. 1955 Mayisindan itibaren ‘Yugoslavya'n Sovyetler Birlgi ile iigkilerini dizeltmesiitifakr zaysflatirken Kibns Mesclesi dolayisiyla Tirk-Yunan iliskilerinin bozulmasi Balkan Pakti’n1 ‘agit dzerinde bir metin haline gen ‘Turkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ile birikte iyi iliskiler kurmakla bitlk~ te Bulgaristan’labirtakim meseleler yagamistr. Bulgaristan 10 Agustos 1950'de ‘Tarkiye’ye bir nota verip 18 Ekim 1925 tarhli Tairk-Bulgar ikemet mukavelesi rin yerine getirilmedigi gerekgesiyle tkede yasayan 250,000 Turk" gOge zor- lads, Bu Tarkiye’nin Kore'ye asker gonderme karanna bir tepkiyd.”* Turkiye cevabi notasinda bunun bir tehcir oldugunu soyleyip, Tarkiye'ye yerlesmek jsteyen soydaslanii her zaman normal seyr iginde kabul etigini ancak bu kadar sayida gOgmenin hemen kabulinin mimktin olmadigim bildirdi. Gogmenleri bir kural dailinde kabul etmeye baslad Bulgaristan bir an Once batt gbgmen- erin kabuld gin baskryt arttunnea Tirkiye 7 Ekim 1950'de sunin kapatts, Aralik ay1 baginda vizesi bulunan gogmenler tekrar gelmeye baslatilar. Ancak Bulga- ristan’in vizesiz ve istenmeyen bazi kisileri de gondermesi tzerine Tlrk hikt- moti & Kasim 1951"de simn tekrar kapatt, Bu zaman zarfinds 150.000 kadar ‘Tatk, Tarkiye'ye gelmistx.”™ 3. Ortadogu Devietior! Ite lligkiler ‘Tarkiye'nin Lkinci Dunya Savapindan sonra ABD ve Avrupa Devletleri ile ilgkileri Ontadogu politkasinda da belrieyici oldu, Batya karst bagimsilik iicadelesi veren Arap tikeleri Turkiye'nin bat yanis poiikalarndan hosnut 7 arma, Age. $523 7). zlrcher, Age. S44 7 pars Tull, Bulgarian ve Tk Bula igen, It. 1984, 5139-136 6, Boliim: Demokrat Part ktidar: ve Adnan Menderes Dénemi (1950~ 1960) 315 degilledi, Gergi Turkiye 1947 yilnda BM'deki Filistin’in gelecegi ile ilgili ‘g6rigmelerde Arap devletleri ile ortak harcket etmisti. Fakat Turkiye’nin 28 Mart 1949°da Israil'iresmen tanimast Arap devietleini Tarkiye’den uzaklastr- i, Demokrat Parti Doneminde Turkiye’nin Ortadogu'daki en Onemli siyasi faaliyeti Bagdat Pakti'n kurulusudur. Ikinei Dinya Savasindan sonra Ingilte- re, Sovyetler Birligi'nin Ortadogu'ya nbfuz etmesini 6nlemek gayesi ile bolge- de bir pakt kurmay: distinda fakat bunda”™ basanl: olmadi, Bunun izerine ABD Komiinizmin yayilmasina karst “Kuzey Kusaja” adi verilen bir projeyi hayata gesirmeye galish. ABD disisleri bakant J.Foster Dulles tarafindan ortaya atulan bu projeye g6re; Ortadogu devietleri bir itifak sistemi iginde toplanacak, bu ittifakla NATO'mun gtiney kanads, SEATO(Gtineydogu Asya Antlasmasi Orgitt) ile birlestrilerek Sovyet yayilmacihiginm éniine gegilecekti. ABD disis- leri bakant J. Foster Dulles 2 Nisan 1954'te Turkiye ile Pakistan arasinda bir Dostluk ve Isbirigi Antlagmasi imzalanmasim sagladh. Bu Tirkiye-Pakistan Antlagmast askeri amag tasimamakla birlikte Ortadogu ortak savunma sister rnin kurulmasma éncilik etti denilebili. Irak Basbakam Nuri Sait 1954 Ekim'inde Ankara'ya bir ziyarette bulundu. Tikiye ve Trak yetkilileri arasmda ‘yapilan gérismeler sonunda 18 Ekim 1954’te yayimlanan ortakbildride Tirki- Ye ile Irak’in Ortadogu’da bir givenlikteskilatr kurmaya karar verdikleriagik- landh, 24 Subat 1955°te Tarkiye-trak Karpiikh isbirligi Antlasmasi (Bagdat Pakty) imzalandi, Pakta ayn yil 5 Nisan’da ingitere, 23 Eyltl'de Pakistan ve Kasim’da da iran katild.’® 7 maddeden meydana gelen antlagmada tiyelerin igbirlii yapacaklant Ortadogu digindaki devieilerin de antlasmaya katilabilece- Bi, dye ikelerin kendi aralannda 6zel antlagma yapabilecekleri belrtilmistir. Masi ve Suriye Bagdat Paktr'n tepkiyle kargladilar Pakt Batt emperyalizmi- nin bir araci olarak goren Arap dilkeleri kendi aralarnda savunma antlasmalan imzaladilar. Bagdat Pakts Tirkiye’nin Irak disindaki Arap dlkeleri ve Sovyetler Birligi ile ilgkilerini olumsuz etkiledi. Misir ve Suriye gibi Arap devieilerini Sovyetler Birlifine yaklagturd, 14 Temmuz. 1958'de Irak’ta Krallikrejimi bir askeridarbe ile youd. Bu olay Bagdat Pakts'm zayiflatt. 1959'da Irak Patan ayrlinca merkez Ankara’ya tasindi ve adi CENTO (Merkezi Antlasma Teski- lati) olarak degistrildi. Bundan sonra ekonomik, teknik ve kiltirel igbirligi antlasmast olarak faaliyetni sirdtrd. * Suriye’de Sovyet Agurligs 1957 yilindaki Suriye bunalim, Turkiye, Suriye ve Sovyetler Bitlii'ni bir savasin esiine getirirken ABD ile Sovyetler Birligi arasinda da bir gerginligin yyasanmasina sebep olmustur. Sovyet yanlist bir dig politika takip eden Suriye 7 BX, Yostbuse, Ages9 7% Geni big ign biz. BX. Yesibusa, Age316 Atatirk lkeleri ve Inkaldp Tarihi 1957 yilinda Sovyetler Birligi ile askeri ve ekonomik igbiligi antlasmast imza- adh, Turkiye bu antlasmay: Sovyetlerin kendisini ganeyden bir gevirme hareke- 1 olarak degerlendirerek huzursuz oldu. Diger taraftan Irak, Urdtn, Israil ve Labnan da bu antlasmay: Sovyetler Birligi'nin Suriye kanal ile Ortadogu'ya yerlesmeye galismast olarak gOrip, rahatsiz olmuslard.. Bu endigeler ile 22 ‘Agustos 1957°de Istanbul'da Turkiye Cumhurbaskam Celal Bayar, Basbakan ‘Adnan Menderes, Irak Krali Faysal, Urdiin Kral: Hoseyin bir gOrigme yaptilar. Bu g6rtismeye ABD disisleri bakan yardimeisi Loy Henderson da kati. Ayat zamanda ABD Baskami Eisenhower Basbakan Menderes’e Suriye'den gelecek bir saldin karsisinda Turkiye askeri harekit yapmak zorunda kalirsa ABD'nin_ silah yardiminda bulunacagim bildirdi”® Gerginlik artinea Bats Avrupa'daki ‘Amerikan askerlerinin bir kism Adana’ya sevk edilip Amerikan 6, filosu da Dogs Akdeniz’e harcket etti, Turkiye Suriye’yi uyarmak dzere sinirda askeri ‘manevralara basladi, Gerginlik giderek turmandi. Sovyetler Birligi 10 Eylal 1957'de Turkiye’ ye verdigi notada gelismelerin bir danya savasina yol agabile- cegi tehdidinde bulundu, Diger taraftan ABD'de NATO"nun yakiimlatakleri ergevesinde Tarkiye'nin haklanmn savunulacajims agakladh, Bunun tzerine Sovyetler birligi geri adum atti, Suudi Arabistan’m Turkiye-Suriye ve Suriye- ‘Urdin arasinda yap arabuluculukta bunalim ekim ayinda sona erdi 4, Tairk-Yunan Iligkileri ve Kibris Mes: tkinei Dunya Savasindan sonra Turkiye ve Yunanistan’m Truman Doktrini ve “Marshall Plant gergevesinde Bat blogu ile yaklasmalan NATO'ya girmeleri ve Balkan Pakt gibi savunma sistemlerinde yer almalan iyi iliskiler iginde olmalarit salam, Fakat Yunanistan’m 1954 yilida Kibns Ada’sin ithak igin harekete ‘ge¢ies iliskilerin bozulmasina yol agmis ve bu giine kadar da dizelmemistr. Kabns Ada’st Osmanli Devlet tarafindan 1878 yshnda mubtemel bir Rus saldiisinakargi yardim saglamak igin gepii olarak Ingiltere'ye verilmigti. Os- ‘manli Devlet’nin Birinei Donya Savasi'na girmesi Gzerine $ Kasim 1914"te Ingiltere Kibris’: ilhak etti, Lozan Antlasmasi’nin 20. maddesi ile Turkiye ‘Ada’y: Ingiltere'ye birakts. talya'nim 1911-1912 yillanndan beri iggal alunda futtugu on iki ada fkine! Donya Savasy'nin goliplritaraindan 1947 yalmnda ‘Yunanistan’a verilince.”” bu olay Yunanistan’ cesaretlendirip Kabns ile ilgili ‘emellerini agiga vurmasina sebep oldu. Yusan Basbakam Sofoklos Venizelos 16 Gubat 1951’de Kibris'm Yunanistan’a verilmesi gerektigini sdyledi,”* 7% practi, Age $508 7, anmaodhs, Age $529 72 stata Salads, “Cumburyer Donen Tuk Os Potkas(kind anya Savas ve Sonras” “Turkiye Cumbre Tarhi-2 Ark, 2004483, 6. Béltim: Demokrat Part ktidart ve Adnan Menderes Dénemi (1950-1960) 317 191°de Kibns konusunu gtindemine alan Yunanistan meseleyi BM aracibgiyla ‘sdzmeyi diisiindd, Bu arada adadaki Rumlar 15 Ocak 1950'de ilhak konusunda halk oylamasi(plebisit) apmuslar yiizde 96 oraninda buna evet denmist”* Rum ‘ve Yunanbilar bu halk oylamasinin sonucunu dayanak yaparak 1954 yilnda BM’ye miiracaatla Rumlaa self determinasyon hakkt verilmesini istediler. Bu durum kargisinda Turkiye Cumhuriyeti aymt hakkin Tlrk'lere de verilmesini istedi. BM bu konuda bir karar vermeyi reddetti, Diger taraftan Kibns's Yuna- nistan’a baglamak igin Rumlar tarafindan EOKA (Kabris Micadelesi icin Mili Teskilat) adh bir terdr teskilaty kuruldu, Bu teskilat mensuplarma Yuna- nistan tarafindan sila, para ve teghizat yardhm yapiip editim verildi. Yunanis- tan’m taleplerinin BM’ce reddedilmesi Tarkiye tarafindan konunun kapanmast olarak degerlendirildi. Fakat Yunanistan konuyu devamli gindemde tutarak ‘Tarkiye’yi igeride ve disannda agar bir mesele ile karskarsiya birakt, Kibns'm Yunanistan ihaks, Yunanistan’ etki alanis Glney Anadolu’ ya kadar genisletecetiigin askeri ve statgjik agidan Turkiye tarafindan kabul edil- resi mimktn degild. Turkiye konuyu geristimeye galissa da igeride yavas ya vas bir kamuoyu olusmaya baslad, Bu sekilde ortaya gikan Kibns Meselesi 1954'en itibaren Turk dig politikasin en énemli konularindan birihaline gel BM’den istedikleri karar gikmaymca 1 Nisan 1955 tarihinden itibaren EOKA ‘rghtd ter hareketlerine girs. Tirk Toplumu'nunlideri Dr. Fazal Kiighik Tir- kiye'den kormmmalanm talep ett, Enosis'e (Adanin Yunanistan'a baglanmas:) karst Tirkler Ingiliz'lrin yannnda yer aldiae. Adada olaylartirmanmca ingilte- re'nin énciligtinde ingiltere, Turkiye ve Yunanistan arasinda Londra'da 29 ‘Agustos 1955 tarihinde bir konferans topland, Bu toplantida Ingiltere adaya muh- tariyer(Ozerklik)verilmesiniteklif ederken Yunanistan self detemninasyonda srar etti, Turkiye ise statiikonun korunmasint istedi.’”” Konferanstan bir sonug ¢1kma- 4h, 1956 yal basindan itibaren Rum terdr yeniden basladi. Ingiltere aynt yl igeri- sinde meselenin gzimd ign self determinasyonun yaninda adanin iki toplum arasinda taksimi gibi altematif Gzerinde de durdu. Turkiye bundan sonra taksim tezini savunmaya bajlad, 1987 yilnda BM Siyasi Komisyonu, uyusmazhgin taraflar arasinda gorigmeler yoluyla géizlmesini kabul eti. Bundan sonra Ingilte- re Bagbakan, Tirk ve Rum toplumlanyla Ingiltere, Tckiye ve Yunanistan ara- sinda eld bir yOnetim kurulmasinn teklif et. Me Millan Plamt adi verilen bu plany Tek tarafi kabul ederken Rumlarreddettler: EOKA terord yayginlasurken Tirkler de kendilerini korumak igin | Agustos 1958'de Tiirk Mukavemet Teskilatt (TMT)'m kurdular. Catismalarin giderek yoRunlasmast Tirk-Yunan ve Yunan-Ingiliz manasebetlerini gerginlestirdi, Bu 7 TDN." Kibns Madde” C25, $380 °F, Armaoblu, Age. S531318 AtatirkIkeleri ve Inkulép Tarihi durum NATO‘nun gineydou kanadio: olumsuz etkilemeye baslayinea ABD ve NATO devreye ginp Tirkiye ve Yunanistan'a mzakerelere girismeler igin basis yaptilar. Tarkiye Basbakam Adnan Menderes ile Yunanistan Basbakant Karamanlis 5-11 Subat 1959 tarihinde Zarch'te yapuiklan gOrtsmelerde ba- Jims bir “Kibns Cumburiyet kurulmasina dair bir antagma imzaladilae Dana sonra Ingitere, Turkiye ve Yunanistan basbakanlan ile Kibns Turk ve Rum cemaatlerinin liderleri arasinda Londra’da 19 Subat 1959 tarihinde bir antasma daha imzaland Zorich ve Londra Antlasmalarna gore; Kibnis Cum- huriyeti Tarkiye, Yunanistan ve Ingiltere’nin garantisi altinda olacak, kurulan dlazen bozulursa buna korumak igin Tkiye,Ingiltere ve Yunanistan birbilei- ne danisacaklar,alinacak tedbirler konusunda anlasamazlar ve enayasal dizen bozuimaya devam ederse devieterden her birianayasal dzeni korumak ign tek bagina midahale hakana sahip olacakt. Adada Yunanistan 950 Tokiye de 650 sik bir kuvvet bulundaracakt.™" 16 Agustos 1960°ta Kibris Cumhuriyet ilan edild. Fakat kasa bir sire sonra snayasanin uygulanmasiyle ili gikan anlagmazhlar, 1962'de iki Tork camisine sald dtzenlenmesi, Cumhurbaska- ni Makerios'un anayasada deGisiklik talepler yen bir bunalima yol apt, Tirki- ye'yi 1974'de Kibns harekatina zorlayacak bir di olaylarzincir vuku bud IV. SOGUK SAVAS DONEMINDE DONYA VE TORKIYE ‘Soguk savas, Ikinei Diinya Savast'ndan sonra ABD ile Sovyetler Birligi ve bu devletlrin yanmnda yer almis olan glk devletlerin arasnda strddrlen stirekli ‘gorginlik ve smurl gatismaya verlen isimdir. Sovyetler Birligi 1948 yrlna kadar ‘Macaristan, Bulgaristan, Romanya, Polonya ve Cekoslovakya’da komiinist rejimle- rin kurulmasim sagladh, Almanya’nin béltinmesi ile kendi isgali alunda bulunan dog kisimda Demokratik Alman Cumhuriyet’ni Kurdurdu. Diger taraftan ABD'nin ydrirlige koydugu Truman Doktrini ve Marshall Plani'na karst 1947 yilinda ideolojik birik iginde oldugu devietler ile kominform, 1949 yihnda da Sovyet Modeline uygun bir ekonomik drgit olan Comecon’u kurarak ora ve dog ‘Avrupa’nin Gnemli bir kismim kontrola alum ald.” Bu yillarda Sovyetler ayna ‘Turk bogazlanndan askeri ts talebinde bulunup Yunanistan’daki ig savasta da ko- ‘ministleri destekledi. Yine 1949 yilmda Cin'de komnizmin kurulmast ile Gin ile ‘kil antasmalarimzalayarak Uzakdogu'ya da nifiz etmeye baslad Sovyetler Birligi'nin bu yayilmact politikalan: ABD'yi harekete gecirdi Sovyet askeri tehdidine karst Truman Doktrini ve Marshall Plant uygulamaya onulduktan sonra 4 Nisan 1949°da ABD'nin OncilGginde 12 Bauli dike ara- sinda NATO kuruldu, Tarkiye ve Yunanistan 1952'de Batr Alanya 1955'te 1p, anmaag Agee 534 7 ral Sander, Sys! Tah Brn Dany Sevaqndon 1980' Kad, Ark. 1989, 5191 6. Balm: Demokrat Parti Iktdart ve Adnan Menderes Dénemi (1950-1960) 319 NATO'ya katildilar. Almanya'nm NATO'ya katilmasindan sonra Sovyetler Birligi de 14 Mayis 1955’te kendi uydularm etrafina toplayarak VARSOVA. PAKTI adi verilen bir givenlik pakti kurdu.”™ 4, Uzak Dogu'dan Orta Dogu'ya Gerilen Dinya 1950 yiinda soguk savas Kore'de sicak catigmaya d&ntit. kin Diya Sa- vast sona erdigi zaman Kore'nin kuzeyi Sovyeter Birlifi'nin gineyi de ABD’ nin iggali altunda ic. Iki Korein birlestiikmesi ign yaptlan gérigmeler sonug verme- yyince ABD'nin g6zetiminde yapilan sesimier sonucunda 10 Mayis 1948'de Gtiney Kore Cumhuriyet Sovyeterin destegi ile de Kuzey Kore Curhuriyeti kuruldu. 1949 yalinda Gin'de komdnistrejm kurulduktan sonra Sovyetlr Birliti in'in de esto ile ABD'yi Uzakdogu'dan atabilecegini distindd, Bu amagla 25 Haziran 1950 de Sovyetdestegindeki Kuzey Kore Birlikleri Gin’ karg bir savagbaslt Bunun Gzerine ABD Birlesmig Miller Teskilat'msharckete gir gost millet- lerden meydana gelen bir kuvveti Giiney Kore'nin yardimuna ginderd, Trkiye'de bir tugayhk kuvvetle Kore'dcki BM glctine kad. Bu olay Tirkiye’nin NATO' ya almmasinda énemli bir ol oynamist. 1953 yilinda yapsan antlagma ile savas sona emis sunlarda bir deisiklikolmamistr. Kore Savasi'ndan sonra ABD Uzakdogu'da kendi agisindan yeni tedbirler almak ihtiyacs hissett. Bu amagla Japonya, Filipinler ve Gtiney Kore ile iil siivenlik antlasmalars imzalayrp bu yerlerde Gsler ve asker bulundurma hakki cde eti. 1953 yilindan itibaren ABD Sovyetler Biligi ve Gin’e kars “Kuzey Kusaji Savunma Projest” adi ile Avrupa'dan Uzakdogu'ya kadar uzanan bir iifaklar zineiti kurmak igin galismalara baslad,”™ Paktn Uzakdogu ucunda & Eyldl 1954'te ABD, Ingiltere, Fransa, Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, ‘Tayland ve Pakistan arasnda SEATO (Gtineydogu Asya Anilasma Teskilat) kuruldu. Bu pakts bats ugtaki NATO'ya baglamak igin 2 Nisan 1954°te Tirki- yePakistan Dostluk ve Igbirligi Antlasmast, 24 Subat 1955'te de Bagdat Pakti kuruldu, Boylece ABD kominizm teblikesine karst kurmak istedigi At- Jantik'ten Pasifik’e uzanan savunma sistemini 1949"da NATO ile baslayrp Bag- dat Pakt ile tamamlamss oluyordu. Ortadogu da 1985'tenitibaren soguk savaga sane olmustur. 1952 yslinda bir askeridarbe ile Misir’da iktidan ele gesirmis olan Cemal Abdinnasir Arap Danya- si'nin lider olma idéiasin tapryordu. Bundan dolayi Misi ekonomik ve siyasi anlamda kalkandumak tzere birtakim yatsumlara ging Bunlardan bir tanesi de Nil Nebriizerinde Asuan Baraj'nin yapnms id. Bunun igin ABD ve Avrupa ilkelerin- den kredialamayinca 1956 yslnda Sveys Kanal'm millet. Bu durum ingl- 7 amaodls, Age 461-462 Geni bil ip BX. Yesiburse, Ontadogués Souk Save5320 Atatirk tkeler ve Inkalép Tarihi tere, Fransa ve Isr tepkigdsterip Mista saldiarak Kanal ele gegirme tyebba- stinde bulundulr, Fakat ABD ve Sovyetler Birlginin kara gikmast ie girgtikest harekitn durdurmak zorunda kaldilar. Soveys bunalimy Ingiltere ve Fransa’nin Or- tadogu’daki durumunu zayuflatrken bolgede bat braktgr boslugu Sovyetier Birigi doldurmaya galt, Ancak ABD 1957 yilnda kabul etigi “Eisenhower Doktring” ile Ortadogu’da Sovyetler Birligi'nin karisina gikt, Bisenhower Dokiti- nine gore; ABD bagimsiliklanm korumak ign ekonomikkalkanma gabasiginde ‘olan Ortadoga alkelerine ekonomik ve askeri yardhm ile bu kelerin yard iste- melri halinde komdnist bir Ukeden gelecek bir saldmya karst Amerika Silah Kuvvelerinin yards olacagans aaklad.”* Bu gekilde ABD Ortadoj’ di dke- Jere sadece ekonomik ve askeri yardum vaadi yapmakakalmiyor, onlardan isteyen- Jerin kominizme kar. savumulmasn: da dzerine alyordu, Térkiye, Yunanistan, ITak ve Pakistan Eisenhower Doktrin'i kabul ederken Misi ve Surge tepi ile ‘cargilamuslardr, Ontadogu’daki bu geligmelerin bir sonuca olarak Turkiye-Suriye, Sovyetle Birigi ve ABD arasinda 1957 yin tehlikeli bir gerilim yagandyBndan aba tincebahsedilmigi. Sovyelr Bislignin 1958 ynda ABD, Ingitere ve Fran- sa’ya bir nota vercrek 6 ay iginde Berlin den geklmelerin istemesi NATO ile Sov- yet Blok'u arasinda yeni bir gerwnlige yol ag. NATO Berlin Meseesinin iki Al- ‘manya’ninbirlesmest ile gbalebilecegini agiklarken Sovyetlr bisigi ken kontro- Indeki Dogu Almanya'nsn ortadan kalkacagins dgtnerek bu gbziime yanasmad Bu arada Dogu Berlin'den Bat'ya devam kapslar oluyorda, Bu durum Hem Do- {iu Almanya yOnetcilerini hem de Sovyetlrirahatsz etmekte idi, NATO ayesi devleterin Berin'den gekilmeyece anlasihnca Dou Alman Hokimeti kagislan engellemek igin Dogu ile Ba Berlin’ bibirnden ayiran sinmda 13 Agustos 1961°de yaksek bir beton duvar inga ett. Bundan sonra Bati Beri’ sigma isteyen pek gok Alman bu duvann dibinde Oldaralmstr 2. Uzayda Soguk Savas 1950°I yillann sonlanmda ABD ile Sovyeter Birigiarasinda yeni gergin- likleryaganmasina sebep olan iki olay U-2 hades ile Kiba Fzeeri Krii i Sovyeter Birlginin 1957 yainda waya bir uydu firatmast ABD'nin havadaki strate stinlgie son vermist, Bu sayede Sovyeter Biri wzun menzll ve fla bit tagyicr ile Amerika'ya ani baskan yapma imkinia sabi oldu, Bbyle bir ehlikeyi dnlemek amaciyla Sovyetlrin asker feaiyetlrin yakindan gozet- lemek izere ABD tarafindan oniz bin metre yikselebilen bu sayede radar ve aver usaklarinm gGzetiminden kurtlan, gok yoksekten net resimler cekebilen {U-2 ugaklan yopilé, Bu ugaklann tsler Ingitere, Almanya, Jponya ve Tick ye idi™ Gili uguslar yapan bu ugaklardan bir tanesi 1 Mayis 1960 tarhinde 7 F araaglu, Age 8801 vd. 7 FAimaoiy, Ag. $600 6, Boliim: Demokrat Part fktidart ve Adnan Menderes Dénemi (1950-1960) 321 ‘Adana’daki Incirlik Havaalam'ndan kalkip Pakistan’a ugradiktan sonra Nor- vveg'e usarken Sovyetler Birligi Hava Sahasinda anzalamp algalinca Sovyet usaklan tarafindan distrildi. ABD baslangicta dagen uagan meteorolojik aras- ‘urma yapan bir usak oldugunu agrklamus ise de sag olan ugagn pilotu her seyi anlatmas oldugu i¢in ABD olays dojrulamak zorunda kaldi. Bu olaydan dolay1 Sovyetler Birligi Tarkiye'yi de tehdit eden agiklamalarda bulundu. Tarkiye ‘ugagin Adana’dan havalanmasina ragmen Sovyet topraklarina Pakistan tizerin- den gitig yaptyfim sbyleyerek bu durumdan sorumlu olmadigim savundu, ABD tarafindan 25 Mays 1960°ta U-2 uguslan yasaklandh, 3. Amerika'ya Uzanan Sovyet Taarruzu Kaba’da 1959 yihnda iktidan ele gegirmi olan Fidel Castro ile ABD arasin- a iyi iliskiler kurulamach, Bunun sebebi Castro’nun Kominist olmasi degil, ba- famsiz hareket etmek istemesi id.”” Bumu kendi gid ile yapamayacagim anla- yan Castro Sovyetler Birligine dayanmak ihtiyacim hissetti. Bu sebeple 1960 yilndan itibaren Kaba komtnizme kaymaya baslad., Bunun tzerine ABD 15 ‘Nisan 1961"de Castro'yu devirmek amacryla havadan ve denizden bir harekete girigi ise de tam bir basansizlifa ugradi, Bu arada Sovyetler Birligi Kaba’ya fuzeler yerlestirdi, Ekim 1962'de ABD Kuba’daki flzelerin sbkilmesini istedi ‘Bunu yaptrabilmek iginde Kaba kayilan ABD donanmast tarafindan ablukaya alindi. 27 Ekim 1962'de Sovyetler Birligi TUkiye’deki Jupiter FUzeleri’nin sd- Kkalmesi karsilinda Kuba'daki flzelerini kaldirabilecegini bildirdi. ABD'de ‘bunu kabul etti. Bu durum Turkiye’de bayik bir hayal kankhgina yol acu. Bu olay ile ABD'nin gerektiginde Tirkiye’yi feda edebilecegi ortaya cikmusbr. V. Demokrat Parti Iktidarinda Sona Dogru Demokrat Parti 1957 segimlerinde de tek basnaiktdar olmustu. Fakst on- ccki sogimlere gore oylannin azalmast, mubaleftin oy oranim yokseltmesi ve bag gOsteren ckonomik sikintilsr, daha etkili bir muhelefetie Karlasacagim. gbstriyordu, Segimden hemen sonra CHP segimlerin dirist yapsimadium, hile Kanginidigin:ileri stimis, baztyerlede holkimete kar gesteriler yapiims, Gaziantep'eki olaylarn bastinlmasinda asker bitiklerKullamlmis, Hukimet Ali 1957%de Basin Kanunn ile mectis tizaginde baza degisiklikler yapt. Bu dienlemeteribasina sanstr ve muhalefete bask olarak degerlendien muhale- fet partleri meclsiterk et. Dir taraftan Istanbul Universitesi Anayasa Hu- ules Profes6ra Hseyin Naili Kuba, yapilan degisikliklerin nayasaya akan oldugunu ve gazetecilerin bu yasaya uymak zorunda olmadiklanin: sbyledi.”* 27 anos, 7 Feroz Ahmad, Age S72-73