Περιεχόμενα

Εισαγωγή 2
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 70 6
Βιβλίο 3. Κεφάλαια 71-73 12
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 74 20
Βιβλίο 3. Κεφάλαια 75 26
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 78 33
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81 37
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 82 43
Βιβλίο 3 , Κεφάλαιο 83 45

[1]
Εισαγωγή

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ( πιθ. 455-399 πΧ)

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Καταγωγή:Δήμος Ἁλιμοῦντος Αττικής , από αριστοκρατική οικογένεια

Μόρφωση: Επίδραση από σοφιστές, έργα Περικλή, επιτεύγματα ιατρικής, αρχαίου

δράματος.

Στρατηγική Περικλή:α)Άμυνα στην ξηρά β) επίθεση στη θάλασσα γ) σύνεση,

αυτοπεποίθηση

Λοιμός:Το δεύτερο έτος του πολέμου πέθανε ο Περικλής, ο Θουκυδίδης όμως

επέζησε

Δημαγωγοί:Μετά το θάνατο του Περικλή, επικράτησε οξεία αντιπαράθεση μεταξύ

των συντηρητικών αριστοκρατικών και των δημοκρατικών- δημαγωγών ( πχ
Κλέωνας)

Στρατηγική αποτυχία Θουκυδίδη:Το 424 πΧ ο Θουκυδίδης, ως στρατηγός, έχασε

την Αμφίπολη, αποικία των Αθηναίων, από τον Σπαρτιάτη Βρασίδα. Είχε στρατηγική
σημασία η περιοχή λόγω ναυπηγήσιμης ξυλείας και χρυσωρυχείων του Παγγαίου.

Εξορία: Η τιμωρία για την αποτυχία του ήταν η εξορία. Εκεί αφιερώνει το χρόνο του
στην ιστορική έρευνα καθώς συγκεντρώνει πληροφορίες και από τα δύο στρατόπεδα.

Το τέλος του πολέμου: Ενώ έζησε ως το τέλος του πολέμου η εξιστόρηση φτάνει ως
το 411 πΧ λόγω θανάτου του.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η σημασία του πολέμου: Οι αντίπαλοι βρίσκονταν στο ύψιστο σημείο ακμής.

Βέβαιη η εμπλοκή όλων των ελληνικών κρατών.

Η έρευνα του παρελθόντος: Με «εἰκότα» (=εύλογα) , «σημεῖα » η

«μαρτύρια»( =αποδείξεις) και «τεκμήρια»(=συμπεράσματα)

Τα βαθύτερα αίτια: Η οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της αθηναϊκής

δύναμης και η μετατροπή της αθηναϊκής συμμαχίας σε αθηναϊκή ηγεμονία.

[2]
Ποια προβλήματα θέτει ο Θουκυδίδης:

1. Το πρόβλημα της ηγεμονικής δύναμης της Αθήνας. Η συνετή πολιτική που

υπέδειξε ο Περικλής δεν ακολουθήθηκε. Απόδειξη: η Σικελική εκστρατεία
2. Το πρόβλημα της δύναμης π.χ. εξόντωση Πλαταιέων από Σπαρτιάτες, Μηλίων
από Αθηναίους, εμφύλιος πόλεμος Κέρκυρας. Όλα αποδεικνύουν την
αγριότητα του ανθρώπου στον πόλεμο.
3. Η μόνη αξία είναι η λογική, οι θεοί δεν επεμβαίνουν στις ιστορικές εξελίξεις,
η τύχη είναι απρόβλεπτος παράγοντας
4. Ο παραλογισμός του πολέμου ( σφαγή άμαχου πληθυσμού κτλ) Αιτία: η
πλεονεξία και η φιλοτιμία (=φιλοδοξία).

Πρότυπο ηγέτη: Το ενσαρκώνει ο Περικλής. α) οξυδέρκεια β) αποδοχή από το λαό

γ) ανωτερότητα δ) πολιτικό θάρρος ε) αδιάφθορος

Υπεύθυνος πολίτης: α) να έχει λογική και σύνεση β) να μην παρασύρεται από

δημαγωγούς γ) να δείχνει ενδιαφέρον για την πόλη δ) να δείχνει στον πόλεμο
μετριοπάθεια, ανώτερο ήθος, ανθρωπιά.

Μέθοδος γραφής: Χαρακτηριστικό της σκέψης και της μεθόδου του: η τάση για
γενίκευση, ως απόσταγμα της έρευνας και του συλλογισμού του. Τα γνωμικά του δεν
έχουν διδακτισμό και δεοντολογία αλλά είναι το απόσταγμα της έρευνας και του
συλλογισμού μιας συγγραφικής ιδιοφυίας.

ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ

Έρευνα μακρινού παρελθόντος: αυτοψία, επίσκεψη στα πεδία μαχών, συλλογή και
αξιολόγηση πληροφοριών, μελέτη επίσημων κειμένων και κρατικών αρχείων.

Έλεγχος πληροφοριών της σύγχρονης εποχής: α) προσωπική γνώση β) έρευνα για

όσα δεν γνώριζε ο ίδιος ακούγοντάς τα από άλλους γ) δεν καταδέχτηκε να
περιλάβει πληροφορίες από τον πρώτο τυχόντα

Δημηγορίες: Αποδίδουν κίνητρα, σχεδιασμούς, στόχους, ιδέες, ήθος ομιλητών. Είναι

τοποθετημένες με το σχήμα «θέση-αντίθεση». Κράτησε την κεντρική ιδέα των λόγων
και πρόσθεσε ό,τι ήταν κατάλληλο για την περίσταση να ειπωθεί. Δείχνουν την
ικανότητα του ιστορικού να αναλύει τα γεγονότα και το βάθος της σκέψης του.

Χρονολογική ακρίβεια: Ακολουθεί το χρονολογικό σύστημα του Ελλάνικου

Μυτιληναίου. Χρονολογεί κατά χρονολογική σειρά και όχι κατά θεματικές ενότητες
διαιρώντας το έτος σε θέρος 8 μηνών και χειμώνα 4 μηνών.

[3]
ΔΟΜΗ ΕΡΓΟΥ/ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

Δομή και περιεχόμενο: Διαίρεση σε 8 βιβλία μεταγενέστερη

● 1ο βιβλίο: αίτια και σημασία πολέμου, μέθοδος συγγραφέα, «αρχαιολογία»,

ανάπτυξη αθηναϊκής δύναμης 479-432, τελευταίες διπλωματικές προσπάθειες,
δυνάμεις αντιπάλων.
● 2ο -5.24:πρώτη δεκαετία του πολέμου (431-421 π.Χ), έκθεση όρων ειρήνης
Νικία.
● 5.25- τέλος 5ου: δεύτερο προοίμιο (όχι νέος πόλεμος, αλλά συνέχιση του
μεγάλου πολέμου), τα γεγονότα ως το 415, διάλογος Αθηναίων με Μηλίους
για δίκαιο ισχυρότερου.
● 6ο-7ο : Σικελική εκστρατεία.
● 8ο: αρχή τρίτης περιόδου πολέμου, εγκατάσταση μόνιμου σπαρτιατικού
στρατοπέδου στη Δεκέλεια, ανάμειξη Περσών, κατάλυση
δημοκρατικού πολιτεύματος Αθήνας ως το 411 π.Χ.

Χρόνος συγγραφής:

Όχι βέβαιος, σίγουρα ο Θουκυδίδης α) ξεκίνησε να γράφει με το ξέσπασμα του

πολέμου(= συλλογή υλικού και σημειώσεις ή οριστική μορφή;) β) είδε το τέλος του
πολέμου και κάποια κομμάτια έχουν γραφεί μετά το 404 π. Χ. Συνέχισε ο
Ξενοφώντας με τα Ἑλληνικά.

ΓΛΩΣΣΑ και ΥΦΟΣ

Γλώσσα:

1. «Αρχαία αττική διάλεκτος»

● χρήση πρόθεσης ἐς αντί εἰς(ἐσπλέοντι)

● ξυν αντί συν (π.χ. ξυνέγραψε)
● --σσ- αντί –ττ (π.χ. ἡσσῶντο αντί ἡττῶντο)

2. Αρχαϊκότεροι τύποι λέξεων(π.χ. αἰεί /ἀεί)

3. Ουδέτερο πληθυντικού αντί για επίρρημα (π.χ. ἐνάντια/ἐναντίον)

4. Χρήση ουδετέρου επιθέτου αντί αφηρημένου ουσιαστικού (π.χ. τὸ ἐλεύθερον /ἡ

ἐλευθερία)

5. Ρήματα σύνθετα (και με δύο ή τρεις προθέσεις) για αν δηλωθούν βραχυλογικά

και πυκνά 2 ή 3 επιρρηματικές σχέσεις του υποκ. ή του Αντικ. με τη ρηματική
ενέργεια (π.χ. ἀνταναγόμενοι)

[4]
Υφος:

1. Επισώρευση αιτιολογικών προτάσεων και προσδιορισμών (=να διαφωτιστούν

πλήρως τα αίτια των γεγονότων)

2. Συνεχής χρήση αντιθέσεων

3. Αφθονία ετερόπτωτων προσδιορισμών

4. Περίπλοκη σύνταξη

5. Μακρές περίοδοι στο λόγο

6. Εντυπωσιακά ρητορικά σχήματα (π.χ. πάρισα, ομοιοτέλευτα, ισοσύλλαβα)

Αμεροληψία,Δύναμη γραφής, Βάθος προβληματισμού=

η Ἱστορία Θουκυδίδη «κτῆμα ἐς αἰεὶ»

[5]
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 70
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
[70.1] Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι
ἐστασίαζον, ἐπειδὴ οἱ αἰχμάλωτοι
ἦλθον αὐτοῖς οἱ ἐκ τῶν περὶ
Ἐπίδαμνον ναυμαχιῶν ὑπὸ
Κορινθίων ἀφεθέντες, τῷ μὲν λόγῳ
ὀκτακοσίων ταλάντων τοῖς προξένοις
διηγγυημένοι, ἔργῳ δὲ πεπεισμένοι
Κορινθίοις Κέρκυραν προσποιῆσαι.
καὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν
πολιτῶν μετιόντες, ὅπως
ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν.
[2] Καὶ ἀφικομένης Ἀττικῆς τε νεὼς
καὶ Κορινθίας πρέσβεις ἀγουσῶν καὶ
ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο
Κερκυραῖοι Ἀθηναίοις μὲν ξύμμαχοι
εἶναι κατὰ τὰ ξυγκείμενα,
Πελοποννησίοις δὲ φίλοι ὥσπερ
καὶ πρότερον.
[3] Kαὶ (ἦν γὰρ Πειθίας
ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ
τοῦ δήμου προειστήκει) ὑπάγουσιν
αὐτὸν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην,
λέγοντες Ἀθηναίοις τὴν Κέρκυραν
καταδουλοῦν. [4] Ὁ δὲ ἀποφυγὼν
ἀνθυπάγει αὐτῶν τοὺς
πλουσιωτάτους πέντε ἄνδρας,
φάσκων τέμνειν χάρακας ἐκ τοῦ τε
Διὸς τοῦ τεμένους καὶ τοῦ Ἀλκίνου·
ζημία δὲ καθ᾽ ἑκάστην χάρακα
ἐπέκειτο στατήρ. [5] Ὀφλόντων δὲ
αὐτῶν καὶ πρὸς τὰ ἱερὰ ἱκετῶν
καθεζομένων διὰ πλῆθος τῆς ζημίας,
ὅπως ταξάμενοι ἀποδῶσιν, ὁ Πειθίας
(ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει
ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι.
[70.1] Οι Κερκυραίοι βρίσκονταν σε εμφύλια
διαμάχη απ’ όταν γύρισαν σ’ αυτούς οι
αιχμάλωτοι από τις ναυμαχίες γύρω στην
Επίδαμνο, αφού αφέθηκαν ελεύθεροι από
τους Κορινθίους∙ φαινομενικά επειδή οι
πρόξενοι είχαν δώσει εγγύηση οκτακόσια
τάλαντα, στην πραγματικότητα όμως επειδή
τους είχαν πείσει οι Κορίνθιοι να φέρουν την
Κέρκυρα με το μέρος τους. Κι αυτοί
ραδιουργούσαν πλησιάζοντας κάθε πολίτη
χωριστά, για να τους κάνουν ν’ αποστατήσει
η πόλη από τους Αθηναίους.
[2] Έφτασε τότε ένα αθηναϊκό καράβι κι ένα
κορινθιακό, που έφερναν πρέσβεις, κι αφού
ήρθαν σε διαπραγματεύσεις, οι Κερκυραίοι
αποφάσισαν να μείνουν σύμμαχοι των
Αθηναίων σύμφωνα με την ισχύουσα
συνθήκη, και να διατηρήσουν φιλικές σχέσεις
με τους Πελοποννησίους, όπως και πριν.
[3] Αλλά τον Πειθία, που ήταν εθελοντής
πρόξενος των Αθηναίων και αρχηγός της
δημοκρατικής παράταξης, τον παρέπεμψαν
αυτοί οι άνδρες σε δίκη με την κατηγορία ότι
προσπαθούσε να υποδουλώσει την Κέρκυρα
στους Αθηναίους. [4] Αυτός, αφού
αθωώθηκε, έκανε αντιμήνυση στους πέντε
πιο πλούσιους από αυτούς, κατηγορώντας
τους πως είχαν κόψει βέργες από τα ιερά
τεμένη του Δία και του Αλκίνοου∙ πρόστιμο
για κάθε βέργα ήταν ένας στατήρας. [5] Κι
όταν αυτοί καταδικάστηκαν να πληρώσουν το
πρόστιμο, πήγαν και κάθισαν ικέτες στα ιερά,
επειδή το χρηματικό πρόστιμο ήταν πολύ
βαρύ, για να το πληρώσουν ύστερα από
συμφωνία για το ύψος του ∙ ο Πειθίας, που
ήταν και μέλος της βουλής, την έπεισε να
εφαρμόσει πιστά το νόμο.
[6]
 [6] Οἱ δ᾽ ἐπειδὴ τῷ τε νόμῳ
ἐξείργοντο καὶ ἅμα ἐπυνθάνοντο τὸν
Πειθίαν, ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί,
μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς
αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ
ἐχθροὺς νομίζειν, ξυνίσταντό τε καὶ
λαβόντες ἐγχειρίδια ἐξαπιναίως ἐς
τὴν βουλὴν ἐσελθόντες τόν τε
Πειθίαν κτείνουσι καὶ ἄλλους τῶν τε
βουλευτῶν καὶ ἰδιωτῶν ἐς ἑξήκοντα·
οἱ δέ τινες τῆς αὐτῆς γνώμης τῷ
Πειθίᾳ ὀλίγοι ἐς τὴν Ἀττικὴν τριήρη
κατέφυγον ἔτι παροῦσαν.
[6] Εκείνοι επειδή αποκλείονταν από το νόμο
και αφού πληροφορήθηκαν ότι ο Πειθίας, όσο
ήταν ακόμη βουλευτής, είχε σκοπό να
μεταπείσει τους πολίτες να έχουν τους ίδιους
φίλους και εχθρούς με τους
Αθηναίους,συνωμότησαν και αφού πήραν
μαχαίρια, μπαίνουν ξαφνικά στη βουλή και
σκοτώνουν τον Πειθία κι άλλους εξήντα από
τους βουλευτές και τους πολίτες. Αυτοί που
ήταν ομοϊδεάτες με τον Πειθία, λίγοι,
κατέφυγαν στο αθηναϊκό καράβι που ήταν
ακόμη εκεί.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η εμφύλια διαμάχη στην Κέρκυρα

Το καλοκαίρι του 427 π.Χ. ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος στην Κέρκυρα, ο οποίος
κράτησε δύο χρόνια περίπου, μεταξύ των δημοκρατικών και των ολιγαρχικών.
Υποκινητές του πολέμου υπήρξαν 250 επιφανείς Κερκυραίοι πολίτες, που είχαν
αιχμαλωτιστεί από τους Κορινθίους στη ναυμαχία που έγινε στα Σύβοτα. Οι
Κερκυραίοι αιχμάλωτοι ύστερα από πενταετή ομηρία αφέθηκαν ελεύθεροι.

Οι λόγοι απελευθέρωσης των αιχμαλώτων

Ο Θουκυδίδης συχνά χρησιμοποιεί στο έργο του την αντίθεση « λόγῳ ‐ ἔργῳ », που
αποτελεί τη βάση της πολιτικής του σκέψης. Με το λόγω αναφέρεται στη
φαινομενική αλήθεια των πραγμάτων, στις αφορμές. Αντίθετα , με το έργω δηλώνει
τα πραγματικά αίτια των γεγονότων.Έτσι και στο κεφάλαιο αυτό με το λόγω
εκφράζει το φαινομενικό αίτιο της απελευθέρωσης των 250 Κερκυραίων αιχμαλώτων
από τους Κορινθίους. Εγγυήθηκαν για την απελευθέρωσή τους οι πρόξενοι της
Κορίνθου με το ποσό των 800 ταλάντων . Αντίθετα, με το « ἔργῳ » προβάλλει το
πραγματικό αίτιο του επαναπατρισμού τους και του εμφύλιου πολέμου στην Κέρκυρα
. Οι Κορίνθιοι ήθελαν να αποτρέψουν την ένταξη της Κέρκυρας στην αθηναϊκή
συμμαχία και να την προσαρτήσουν με το μέρος τους , άρα στον Πελοποννησιακό
συνασπισμό .
Ο ιστορικός λοιπόν , καθώς είναι κριτικός νους και ρεαλιστής , επισημαίνει και
διαχωρίζει τις αφορμές από τα αίτια του εμφύλιου πολέμου στην Κέρκυρα , εισχωρεί
στο βάθος και την ουσία των γεγονότων και προβάλλει την αλήθεια .

[7]
Οι λόγοι που οι Κορίνθιοι επιζητούσαν την προσάρτηση της Κέρκυρας.

Α.Η Κέρκυρα εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης ασκούσε έλεγχο στο Ιόνιο και στο
εμπόριο προς τη Μεγάλη Ελλάδα . Τα ίδια συμφέροντα είχε στον ίδιο χώρο και η
Κόρινθος , γι’αυτό και ο ανταγωνισμός ήταν οξύς.

Β. Το νησί διέθετε ισχυρές ναυτικές δυνάμεις , που θα μπορούσαν να

χρησιμοποιηθούν από τους Κορινθίους κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Γ. Οι Κερκυραίοι είχαν συνάψει το 433 π.Χ. με τους Αθηναίους επιμαχία (αμυντικό

σύμφωνο για αμοιβαία βοήθεια) που είχε την προοπτική να εξελιχθεί σε συμμαχία.
Το γεγονός αυτό ισχυροποιούσε τον αθηναϊκό συνασπισμό απέναντι στον
πελοποννησιακό.

Δ. Στην Κέρκυρα τα τελευταία χρόνια είχαν επικρατήσει οι δημοκρατικοί. Την

πολιτική αυτή κατάσταση επιθυμούσε να αλλάξει η ολιγαρχική Κόρινθος.

Η συμπεριφορά και ο σκοπός των αιχμαλώτων

Οι Κερκυραίοι αιχμάλωτοι άρχισαν αμέσως τη συνωμοτική τους δράση. Πλησίαζαν

τον κάθε πολίτη χωριστά και προσπαθούσαν να τον πείσουν ότι συμφέρον ήταν να
διαλύσουν την επιμαχία με τους Αθηναίους. Το γεγονός αυτό ευνοεί την Κόρινθο,
γιατί καθιστά ευκολότερη την προσάρτηση του νησιού στην πελοποννησιακή
συμμαχία .

Η ανάμειξη των Αθηναίων και των Λακεδαιμονίων

Τον ίδιο καιρό κατέφθασαν στην Κέρκυρα Αθηναίοι και Κορίνθιοι πρέσβεις.

Οι Αθηναίοι πρέσβεις ήρθαν, γιατί:

α. πληροφορήθηκαν τη συνωμοτική δραστηριότητα των ολιγαρχικών, ανησύχησαν
και φοβήθηκαν για τις εξελίξεις
β. ήθελαν να ενισχύσουν τους δημοκρατικούς
γ. επιδίωκαν να μετατρέψουν την επιμαχία σε συμμαχία και να προσαρτήσουν την
Κέρκυρα στον αθηναϊκό συνασπισμό.

Οι Κορίνθιοι πρέσβεις ήρθαν, γιατί:

α. ήθελαν να παρακολουθήσουν από κοντά τη δράση των απελευθερωμένων αντρών

και να βεβαιωθούν ότι εκπλήρωσαν την υπόσχεσή τους
β. επιδίωκαν να τονώσουν το φρόνημα των ολιγαρχικών του νησιού

[8]
γ. απέβλεπαν στην εγκαθίδρυση ολιγαρχικού καθεστώτος στο νησί, στη διάλυση της
επιμαχίας της Κέρκυρας με τους Αθηναίους και στην προσάρτησή της στον
πελοποννησιακό συνασπισμό.

Η θέση της Κέρκυρας

Η Κέρκυρα, πριν από τα γεγονότα από την Επίδαμνο, ακολούθησε ουδέτερη πολιτική
στάση και απέφυγε συστηματικά να ενταχθεί σε συμμαχίες. Οι Αθηναίοι
θορυβήθηκαν έντονα από την επιστροφή των αιχμαλώτων ολιγαρχικών και τη
συνωμοτική τους δραστηριότητα και θα ήθελαν λογικά να προσαρτήσουν το νησί στη
συμμαχία τους και να κατοχυρώσουν τα συμφέροντα τους στην περιοχή. Η
ταυτόχρονη αφιξη αθηναϊκής και σπαρτιατικής πρεσβείας στην Κέρκυρα
δημιούργησε πολιτικό αδιέξοδο και αναστάτωση. Το αδιέξοδο αυτό προσπαθούν να
ξεπεράσουν οι Κερκυραίοι με τη διπλωματική του απόφαση να επιβεβαιώσουν την
αμυντική τους συμφωνία με τους Αθηναίους και να ανανεώσουν τη φιλία τους με
τους Πελοποννησίους. Είναι μια απόφαση πολιτικού ρεαλισμού ενός μικρού και
αδύνατου λαού που προσπαθεί ν΄αποφύγει την ανοιχτή εμπλοκή. Όμως παρά την
προσπάθεια τους είναι φανερή η φιλική διάθεση προς τους Κορινθίους. Είναι η
πρώτη νίκη των ολιγαρχικών να προσεγγίσουν την Κόρινθο και να εμποδίσουν την
ένταξη της Κέρκυρας στην αθηναϊκή συμμαχία.

Οι Κερκυραίοι ύστερα από διαπραγματεύσεις με τους πρέσβεις η εκκλησία του

δήμου τους αποφάσισε:
α. Να ανανεώσουν οι Κερκυραίοι την επιμαχία με τους Αθηναίους σύμφωνα με την
ισχύουσα συνθήκη του 433 π.Χ. .
β. Να είναι φίλοι με τους Πελοποννησίους όπως και προηγουμένως.

Η κατηγορία και η δίκη κατά του Πειθία

Το ψήφισμα των Κερκυραίων για ουδετερότητα ήταν καταδικασμένο σε αποτυχία και

μόνο προσωρινή συμφιλίωση έφερε. Έτσι οι απελευθερωμένοι ολιγαρχικοί έσυραν
στο δικαστήριο τον Πειθία, εθελοπρόξενο των Αθηναίων και αρχηγό της
δημοκρατικής παράταξης. Τον κατηγορούσαν για προδοσία, αφού πίστευαν πως
προσπαθούσε να υποδουλώσει την πόλη στους Αθηναίους.

Η παραπομπή του σε δίκη έχει πολιτική σκοπιμότητα. Οι ολιγαρχικοί επιδίωκαν με

την ενέργειά τους αυτή να πλήξουν το κύρος του Πειθία και σε περίπτωση καταδίκης
του, να αποδυναμώσουν τους δημοκρατικούς, ενώ οι ίδιοι θα γίνονταν πιο ισχυροί.
Όμως ο Πειθίας αθωώθηκε ,γεγονός που μαρτυρεί, ότι ο εκδημοκρατισμός στην
Κέρκυρα βρισκόταν σε καλό δρόμο.

Η αντιμήνυση του Πειθία και το αποτέλεσμά της

Ο Πειθίας μετά την αθώωσή του κατήγγειλε και αυτός με τη σειρά του πέντε από
τους πιο πλούσιους ολιγαρχικούς αντιπάλους του (. Τους κατηγορούσε ότι έκοβαν
συστηματικά τις φούρκες, που στήριζαν τα κλήματα του τεμένους του Δία και του
Αλκίνου, παρά τη απαγόρευση του νόμου και τις βαρύτατες κυρώσεις για τους
ενόχους .

[9]
Φαινομενικά τα κίνητρά του ήταν ηθικά, αφού παρουσιαζόταν ως προστάτης του
ιερού άλσους του Δία και του Αλκίνου, και ως υπέρμαχος της ηθικής τάξης.
Ουσιαστικά όμως αυτά ήταν πολιτικά, όπως άλλωστε δείχνει το μεγάλο ύψος του
προστίμου και ο τρόπος της καταβολής του. Ο Πειθίας κινήθηκε από μικροψυχία,
μισαλλοδοξία και εκδικητική μανία. Οι κατηγορούμενοι κρίθηκαν ένοχοι και
καταδικάστηκαν να πληρώσουν βαρύτατο πρόστιμο.

Η αντίδραση των καταδικασθέντων και το αίτημά τους

Οι πέντε ολιγαρχικοί δεν αρνήθηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο, γεγονός που επίσης

μαρτυρεί την ενοχή τους. Επειδή όμως ήταν δυσβάσταχτο, κατέφυγαν ως ικέτες στα
ιερά και ζήτησαν να μην πληρώσουν ολόκληρη τη χρηματική ποινή, όπως όριζε ο
νόμος, αλλά με δόσεις σε τακτά διαστήματα από τα έσοδα που θα έπαιρναν από τα
κτήματά τους. Όμως ο Πειθίας, που ήταν και βουλευτής, έπεισε τους Κερκυραίους να
εφαρμόσουν το νόμο απορρίπτοντας το αίτημα των ολιγαρχικών.

Το πραξικόπημά των ολιγαρχικών και η διαφυγή ελάχιστων δημοκρατικών

Τότε και αυτοί βρέθηκαν σε μεγάλο αδιέξοδο. Μάλιστα εκτίμησαν ότι ο Πειθίας θα
μετέπειθε τους Κερκυραίους να ακυρώσουν το ψήφισμα της ουδετερότητας που
ευνοούσε τους Πελοποννησίους και να εντάξουν την πόλη τους στην αθηναϊκή
συμμαχία.Οπλίστηκαν με εγχειρίδια, μπήκαν ξαφνικά στη βουλή και σκότωσαν τον
Πειθία και άλλους 60 περίπου βουλευτές και πολίτες της δημοκρατικής παράταξης.
Λίγοι μόνο ομοϊδεάτες του Πειθία γλίτωσαν καταφεύγοντας στην αθηναϊκή τριήρη.

Τα αίτια του πραξικοπήματος

1. Το υπέρογκο χρηματικό πρόστιμο που επιβλήθηκε στους ενόχους ύστερα

από την καταδίκη τους.
2. Η επιμονή του Πειθία να εφαρμοστεί ο νόμος που καθόριζε την εφάπαξ
καταβολή του ποσού, γεγονός που απέρριπτε το αίτημά τους για διακανονισμό
και εξόφληση του προστίμου με δόσεις.
3. Οι εκτιμήσεις τους ότι ο Πειθίας, με την πολιτική δύναμη που διέθετε και το
κύρος του μετά την αθώωσή του, θα έπειθε τους Κερκυραίους να ακυρώσουν
το ψήφισμα της ουδετερότητας που ευνοούσε τους Πελοποννησίους και να
εντάξουν την πόλη τους στην αθηναϊκή συμμαχία.

[10]
Αισθητική του λόγου

Στην ιστορική αφήγηση επιδιωκόμενος σκοπός είναι η αντικειμενική έκθεση των

γεγονότων και όχι η αισθητική απόλαυση και συγκίνηση του αναγνώστη (αυτό είναι
δευτερεύον και το επιζητεί κυρίως το δράμα και η ρητορική). Γι αυτό ο Θουκυδίδης
χρησιμοποιεί λόγο λιτό και απέριττο, αποφεύγοντας συνειδητά το πλήθος των
εκφραστικών μέσων και σχημάτων του λόγου που διεγείρουν συναισθηματικές
καταστάσεις και φορτίζουν την ατμόσφαιρα.
Η αφήγηση αποκτά γρήγορο ρυθμό, καθώς η παθογένεια της πολιτικής έντασης, οι
σκοπιμότητες και η ιδιοτέλεια κλιμακώνουν τη δράση και την αντίδραση των
προσώπων. Έτσι τη διαδοχική δράση δηλώνουν οι ρηματικοί τύποι (ύπάγουσιν -
άνθυπάγει) και ο αντιθετικός λόγος (‘Ο δέ άποψυγών... Όψόντων δέ... ΟΙ δέ) που
προβάλλει τη διάσταση των προσώπων και των ενεργειών τους.

Ιδεολογικά στοιχεία
1. Οι ισχυροί φαίνονται μεγαλόψυχοι για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους.
2. Η διπλωματική στάση είναι αναγκαία στους αδύναμους και επιβάλλεται από
τον πολιτικό ρεαλισμό, γιατί έτσι μόνο δε ζημιώνονται από τις συγκρούσεις των
ισχυρών.
3. Η πολιτική αντιδικία και εμπάθεια γεννά καχυποψία και οδηγεί τους
αντιπάλους στα δικαστήρια.
4. Οι ικέτες ήταν ιερά πρόσωπα και έβρισκαν ασυλία καταφεύγοντας στους ναούς.
5. Το βάρος των οικονομικών υποχρεώσεων οδηγεί συχνά τους ανθρώπους
σε απονενοημένες πράξεις.
6. Τα πολιτικά πάθη και η μισαλλοδοξία οδηγούν σε πραξικοπηματικές
ενέργειες και στην παθολογία του εμφύλιου σπαραγμού.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ποια ήταν τα πραγματικά και ποια τα φαινομενικά κίνητρα της
απελευθέρωσης των αιχμαλώτων από τους Κορινθίους; Να αναφερθείτε
στην αντίθεση λόγῳ ‐ ἔργῳ στο έργο του Θουκυδίδη.
2. Για ποιους λόγους οι ολιγαρχικοί οδήγησαν τον Πειθία σε δίκη ; Πώς
αντέδρασε ο Πειθίας ;
3. Να επισημάνετε , με βάση το κείμενο , τους λόγους που οδήγησαν τους
ολιγαρχικούς στο πραξικόπημα.
4. Να χαρακτηρίσετε την πολιτική κατάσταση που περιγράφει ο Θουκυδίδης
στην παράγραφο 70.

[11]
Βιβλίο 3. Κεφάλαια 71-73

ΚΕΙΜΕΝΟ

Οι ολιγαρχικοί αποφασίζουν ουδετερότητα - Αποστολή πρεσβείας στην Αθήνα

[71.1] Δράσαντες δὲ τοῦτο καὶ ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους εἶπον ὅτι ταῦτα καὶ

βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾽ ἂν δουλωθεῖεν ὑπ᾽ Ἀθηναίων, τό τε λοιπὸν μηδετέρους

δέχεσθαι ἀλλ᾽ ἢ μιᾷ νηὶ ἡσυχάζοντας, τὸ δὲ πλέον πολέμιον ἡγεῖσθαι. Ὡς δὲ εἶπον,

καὶ ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην. [2] Πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας εὐθὺς

πρέσβεις περί τε τῶν πεπραγμένων διδάξοντας ὡς ξυνέφερε καὶ τοὺς ἐκεῖ

καταπεφευγότας πείσοντας μηδὲν ἀνεπιτήδειον πράσσειν, ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ

γένηται.

Ανάμειξη της Σπάρτης- Οι ολιγαρχικοί επιτίθενται εναντίον των δημοκρατικών

και νικούν. Εκατέρωθεν κατάληψη περιοχών της πόλης

[72.1] Ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τούς τε πρέσβεις ὡς νεωτερίζοντας ξυλλαβόντες, καὶ

ὅσους ἔπεισαν, κατέθεντο ἐς Αἴγιναν. [2] Ἐν δὲ τούτῳ τῶν Κερκυραίων οἱ ἔχοντες τὰ

πράγματα ἐλθούσης τριήρους Κορινθίας καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεων ἐπιτίθενται τῷ

δήμῳ, καὶ μαχόμενοι ἐνίκησαν. [3] Ἀφικομένης δὲ νυκτὸς ὁ μὲν δῆμος ἐς τὴν

ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα τῆς πόλεως καταφεύγει καὶ αὐτοῦ ξυλλεγεὶς ἱδρύθη, καὶ

τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα εἶχον· οἱ δὲ τήν τε ἀγορὰν κατέλαβον, οὗπερ οἱ πολλοὶ ᾤκουν

αὐτῶν, καὶ τὸν λιμένα τὸν πρὸς αὐτῇ καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον.

Και οι δύο πλευρές οργανώνονται και αναζητούν συμμάχους

[12]
[73.1] Tῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα καὶ ἐς τοὺς ἀγροὺς περιέπεμπον

ἀμφότεροι, τοὺς δούλους παρακαλοῦντές τε καὶ ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι· καὶ τῷ

μὲν δήμῳ τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο ξύμμαχον, τοῖς δ᾽ ἑτέροις ἐκ τῆς

ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

[71.1] Δράσαντες δὲ τοῦτο καὶ
ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους εἶπον ὅτι
ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾽ ἂν
δουλωθεῖεν ὑπ᾽ Ἀθηναίων, τό τε
λοιπὸν μηδετέρους δέχεσθαι ἀλλ᾽ ἢ
μιᾷ νηὶ ἡσυχάζοντας, τὸ δὲ πλέον
πολέμιον ἡγεῖσθαι. Ὡς δὲ εἶπον, καὶ
ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην.
[2] Πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας
εὐθὺς πρέσβεις περί τε τῶν
πεπραγμένων διδάξοντας ὡς ξυνέφερε
καὶ τοὺς ἐκεῖ καταπεφευγότας
πείσοντας μηδὲν ἀνεπιτήδειον
πράσσειν, ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ
γένηται.
[71.1] Αφού έκαναν αυτό, συγκάλεσαν τον
λαό της Κέρκυρας και είπαν πως αυτό που
έγινε ήταν το καλύτερο και ότι τώρα πια
ήταν ελάχιστος ο φόβος να υποδουλωθούν
από τους Αθηναίους, κι από δω και μπρος
να μείνουν ουδέτεροι
και να μη δέχονται κανέναν από τους δύο,
παρά μόνο αν έρχονται μ’ ένα καράβι,
οποιαδήποτε όμως μεγαλύτερη δύναμη να
τη θεωρούν εχθρική. Αυτά πρότειναν κι
ανάγκασαν τον λαό να τα επικυρώσει.
[2] Έστειλαν αμέσως πρέσβεις στην
Αθήνα για να εξηγήσουν όσο το δυνατόν
καλύτερα τα όσα είχαν συμβεί και για να
πείσουν όσους Κερκυραίους είχαν
καταφύγει εκεί, να μην κινηθούν εχθρικά,
κι αυτό επειδή φοβόνταν αντεπανάσταση.

[72.1] Ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τούς
τε πρέσβεις ὡς νεωτερίζοντας
ξυλλαβόντες, καὶ ὅσους ἔπεισαν,
κατέθεντο ἐς Αἴγιναν.
[72.1] Αλλά όταν έφτασαν στην Αθήνα οι
απεσταλμένοι, οι Αθηναίοι θεωρώντας τους
υποκινητές της επανάστασης τους
συνέλαβαν και μαζί με όσους είχαν πειστεί
στα λόγια τους τούς πήγαν και τους άφησαν
στην Αίγινα.

[13]
 [2] Ἐν δὲ τούτῳ τῶν Κερκυραίων οἱ
ἔχοντες τὰ πράγματα ἐλθούσης
τριήρους Κορινθίας καὶ
Λακεδαιμονίων πρέσβεων ἐπιτίθενται
τῷ δήμῳ, καὶ μαχόμενοι ἐνίκησαν.
[3] Ἀφικομένης δὲ νυκτὸς ὁ μὲν δῆμος
ἐς τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα τῆς
πόλεως καταφεύγει καὶ αὐτοῦ
ξυλλεγεὶς ἱδρύθη, καὶ τὸν Ὑλλαϊκὸν
λιμένα εἶχον· οἱ δὲ τήν τε ἀγορὰν
κατέλαβον, οὗπερ οἱ πολλοὶ ᾤκουν
αὐτῶν, καὶ τὸν λιμένα τὸν πρὸς αὐτῇ
καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον.
[73.1] Tῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ ἠκροβολίσαντό
τε ὀλίγα καὶ ἐς τοὺς ἀγροὺς
περιέπεμπον ἀμφότεροι, τοὺς δούλους
παρακαλοῦντές τε καὶ ἐλευθερίαν
ὑπισχνούμενοι· καὶ τῷ μὲν δήμῳ τῶν
οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο
ξύμμαχον, τοῖς δ᾽ ἑτέροις ἐκ τῆς
ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι.
[2] Στο μεταξύ οι ολιγαρχικοί που είχαν
τώρα στα χέρια τους την κατάσταση στην
Κέρκυρα, όταν έφτασε κ’ ένα πολεμικό
καράβι από την Κόρινθο και πρέσβεις των
Λακεδαιμονίων, έκαναν επίθεση εναντίον
των δημοκρατικών και τους νίκησαν στη
συμπλοκή που έγινε.
[3] Όταν όμως νύχτωσε οι δημοκρατικοί
κατέφυγαν στην Ακρόπολη και στ’ άλλα
υψώματα της πολιτείας, κι αφού
μαζεύτηκαν, εγκαταστάθηκαν εκεί, κι είχαν
στον έλεγχό τους και το Υλλαϊκό λιμάνι. Οι
άλλοι (οι ολιγαρχικοί) έπιασαν την αγορά,
όπου έμεναν οι περισσότεροι από αυτούς,
και το γειτονικό λιμάνι που βλέπει προς την
απέναντι στεριά.
[73.1] Την επόμενη μέρα έγιναν μερικές
μικροσυμπλοκές κ’ έστειλαν κ’ οι δύο
παρατάξεις αντιπροσώπους στην ύπαιθρο
για να προσεταιρισθούν τους δούλους
υποσχόμενοι ελευθερία. Οι περισσότεροι
από τους δούλους πήγαν με το μέρος
των δημοκρατικών, ενώ οκτακόσιοι
μισθοφόροι ήρθαν απ’ την αντικρινή στεριά
να ενισχύσουν τους ολιγαρχικούς.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

ξυγκαλέσαντες από το ξύν (σύν) + καλέω-καλῶ = καλώ σε συνέλευση

νηὶ από το ναῦς [ἡ ναῦς , τῆς νεώς ,τῇ νηΐ, τὴν ναῦν, ὦ ναῦ//αἱ νῆες, τῶν νεῶν,
ταῖς ναυσῐ́(ν), τὰς ναῦς, ὦ νῆες] = πλοίο

ἀνεπιτήδειον από το ἀν- + ἐπιτήδειος = εχθρική ενέργεια

ξυλλαβόντες από το ξύν + λαμβάνω = συλλαμβάνω

κατέθεντο από το κατά + τίθεμαι= συγκεντρώνω για ασφάλεια

πρέσβεων από το πρεσβευτής [πρεσβευτὴς , πρεσβευτοῦ , πρεσβευτῇ , πρεσβευτὴν ,

πρεσβευτὰ // πρέσβεις, πρέσβεων , πρέσβεσι ,πρέσβεις , πρέσβεις ]= πρέσβης

ἀφικομένης από το ἀφικνέομαι, -οῦμαι [ Α.Χ. ἀφικνοῦμαι , ἀφικνούμην ,ἀφίξομαι ,

ἀφικόμην , ἀφῖγμαι , ἀφίγμην ] = φθάνω ,έρχομαι

ξυλλεγεὶς από το ξύν + λέγομαι = συγκεντρώνομαι

[14]
ἠκροβολίσαντο από το ἀκροβολίζομαι = κάνω μικροεπιθέσεις

ἐπίκουροι από το ἐπίκουρος = μισθοφόρος

ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Οι ολιγαρχικοί μετά το πραξικόπημά τους συγκάλεσαν τους Κερκυραίους, έδωσαν

εξηγήσεις για τις πράξεις τους και υποχρέωσαν το λαό να ψηφίσει ουδέτερη στάση
απέναντι στους δύο εμπολέμους. Στη συνέχεια έστειλαν πρέσβεις στους Αθηναίους,
για να τους πουν ότι η νέα κατάσταση στο νησί συνέφερε και αυτούς, και για να
πείσουν τους φυγάδες δημοκρατικούς συμπολίτες τους να μη στραφούν εναντίον της
πόλης τους. Οι Αθηναίοι όμως συνέλαβαν τους πρέσβεις και όσους φυγάδες αυτοί
έπεισαν και τους απομόνωσαν στην Αίγινα. Η άφιξη των Λακεδαιμόνιων πρέσβεων
ενθάρρυνε τους ολιγαρχικούς που αιφνιδιαστικά επιτέθηκαν στους δημοκρατικούς
και τους νίκησαν. Τη νύχτα οι δύο αντίπαλοι κατέλαβαν επίκαιρες κατά την κρίση
τους θέσεις στην πόλη, οι δημοκρατικοί τα υψώματα και οι ολιγαρχικοί την πεδιάδα,
ανασυντάχτηκαν και βρίσκονταν σε επιφυλακή. Την επομένη, ύστερα από λίγες
μικροαψιμαχίες, και οι δύο αναζήτησαν συμμάχους· οι δημοκρατικοί πήραν με το
μέρας τους πολλούς δούλους, ενώ οι ολιγαρχικοί 800 μισθοφόρους από την
ηπειρωτική Ελλάδα.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Οι ενέργειες των ολιγαρχικών μετά το πραξικόπημα και η δικαιολόγηση των

πράξεων τους

1. Συγκάλεσαν τους Κερκυραίους και τους έδωσαν εξηγήσεις για τις πράξεις
τους. Καθησύχασαν τους φοβισμένους δημοκρατικούς και διαβεβαίωσαν
όλους τους πολίτες ότι αυτό που έκαναν ήταν το καλύτερο για την πόλη τους,
αφού δεν επρόκειτο πια να υποδουλωθούν στους Αθηναίους, γιατί η
δημοκρατική παράταξη έμεινε ακέφαλη και συνεπώς εξασθένησε η επιρροή
των Αθηναίων στο νησί. Αναζήτησαν λοιπόν πολιτική στήριξη στη συναίνεση
του λαού για τη νομιμοποίηση των αυθαιρεσιών τους. Έτσι προσέδωσαν στο
εγχείρημά τους μια επίφαση δημοκρατικής νομιμότητας, αφού συγκάλεσαν
την συνέλευση του λαού και παρουσιάστηκαν ως προστάτες και σωτήρες της
πατρίδας. Με αυτό τον τρόπο πρόλαβαν πιθανές αντιδράσεις των
δημοκρατικών.
2. Στη συνέχεια πρότειναν ουδετεότητα , δηλαδή υπέδειξαν στους συμπολίτες
τους τη στάση που έπρεπε να τηρούν απέναντι στους δύο εμπολέμους,
Αθηναίους και Πελοποννησίους: να τους δέχονται ον έρχονται με ένα
πλοίο,
[15]
 να θεωρούν όμως εχθρική ενέργεια την αποστολή περισσότερων δυνάμεων. Η
πρότασή τους αυτή τονίζει ουσιαστικά την αναγκαιότητα γιο τήρηση
ουδετερότητας με όρους στην εξωτερική τους πολιτική. Συνιστά τη διάλυση
της επιμαχίας με τους Αθηναίους, όχι όμως και τέλεια αποκοπή των δεσμών
τους με αυτούς, γιατί ήταν ισχυροί. Έτσι η Κέρκυρα θα μείνει μακριά από τις
συγκρούσεις του Πελοποννησιακού πολέμου. Η πρότασή τους λοιπόν ήταν
ρεαλιστική, συνετή και συμφέρουσα για την Κέρκυρα. Ωστόσο δεν αναιρεί
τον αρχικό τους σκοπό, που ήταν να επιβάλουν ολιγαρχικό καθεστώς στην
Κέρκυρα και σταδιακά να προσαρτήσουν το νησί στην Κόρινθο.
3. Ύστερα οι ολιγαρχικοί ασκώντας ψυχολογική βία και τρομοκρατία στο λαό
τον ανάγκασαν να επικυρώσει την απαίτησή τους αυτή. Εκβίασαν λοιπόν τη
λαϊκή βούληση, αφού η συνέλευση απλώς επικύρωσε την «ειλημμένη»
απόφαση. Έτσι κατέλυσαν την ελευθερία στη λήψη των αποφάσεων και
νόθευσαν τη λειτουργία του δημοκρατικού αυτού θεσμού. Επέβαλαν
αυθαίρετα τη δική τους θέση και αποκάλυψαν τις αυταρχικές διαθέσεις τους
στην άσκηση της εξουσίας. Τέλος έδειξαν αντιφατική συμπεριφορά, αφού
συγκάλεσαν την εκκλησία του δήμου, αλλά δέσμευσαν την αβίαστη
έκφραση.
4. Απέστειλαν πρέσβεις στην Αθήνα με διπλό σκοπό.
α. να εξηγήσουν σ’ αυτούς ότι οι τρέχουσες εξελίξεις στην Κέρκυρα και η
απόφαση για αυστηρή ουδετερότητα του νησιού συνέφερε και στους ίδιους.
β. να πείσουν τους ομοϊδεάτες του Πειθία, που είχαν καταφύγει στην Αθήνα,
να μην προβούν σε εχθρικές κατά της πόλης τους ενέργειες, γιατί τότε θα
εκδηλωνόταν αντεκδίκηση των Αθηναίων εναντίον των Κερκυραίων.
Η αποστολή των πρέσβεων στην Αθήνα ήταν ευφυής διπλωματικός ελιγμός
για τους εξής λόγους:
α. Οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί επιδίωκαν να κρατήσουν τους Αθηναίους
μακριά και να αποτρέψουν κάθε αντίδραση και επέμβασή τους στα πράγματα
του νησιού· γι’ αυτό παρουσίασαν τις πολιτικές εξελίξεις της πόλης τους σαν
εσωτερική τους υπόθεση και σαν προσωπικό τους ζήτημα, που ωστόσο
συνέφερε και εκείνους.
β. Παράλληλα προσπαθούσαν να πείσουν τους Κερκυραίους δημοκρατικούς
φυγάδες να μην υποδαυλίσουν την αντίδραση των Αθηναίων και από κοινού
ανατρέψουν τη νέα κατάσταση των πραγμάτων, που διαμόρφωσε ήδη το
πραξικόπημά τους. Και φαίνεται ότι μερικούς τους έπεισαν διεγείροντας τα
αισθήματα φιλοπατρίας, ίσως πάλι με εκβιασμούς και απειλές, με υποσχέσεις
και δωροδοκίες.
Έτσι οι πραξικοπηματίες πίστευαν ότι δε διατρέχουν τον κίνδυνο να
ανατραπούν, εδραιώνονταν στην εξουσία αποδυναμώνοντας τους
ολιγαρχικούς και ταυτόχρονα διατηρούσαν τις προσδοκίες τους να
προσαρτήσουν το νησί στην Κόρινθο.

Η αντίδραση των Αθηναίων

Όταν έφτασαν στην Αθήνα οι πρέσβεις των ολιγαρχικών, η αντίδραση των Αθηναίων
υπήρξε άμεση και δυναμική: τους συνέλαβαν ως υποκινητές της στάσης και τους
μετέφεραν στην Αίγινα για ασφάλεια.

[16]
Η σύλληψη των πρέσβεων, που θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα, ήταν
βέβαια αντίθετη με τους τότε κανόνες του «διεθνούς δικαίου» δικαιολογείται όμως
ύστερα από την κατάλυση της έννομης τάξης στην Κέρκυρα, αφού δεν
εκπροσωπούσαν τη νόμιμη κυβέρνηση αλλά πραξικοπηματίες. Εξάλλου και οι ίδιοι
έδειξαν ανάρμοστη συμπεριφορά και παραβίασαν τους καθιερωμένους άγραφους
κανόνες της φιλοξενίας ασκώντας προπαγάνδα στους φυγάδες. Όσους μάλιστα από
αυτούς οι πρέσβεις έπεισαν, τους μετέφεραν οι Αθηναίοι επίσης στην Κέρκυρα.
Προφανώς οι αρχές της Αθήνας δεν ικανοποιήθηκαν ούτε από τις εξελίξεις στην
Κέρκυρα ούτε από τις εξηγήσεις και τη στάση των πρέσβεων. Έτσι απέτυχε ο
διπλωματικός ελιγμός των Κερκυραίων ολιγαρχικών.

Η άφιξη Λακεδαιμονίων πρέσβεων στην Κέρκυρα και το αποτέλεσμά της

Η άφιξη τους σηματοδοτεί την ανάμειξη της Σπάρτης στα γεγονότα της Κέρκυρας, τη
γενίκευση και την κλιμάκωση του εμφυλίου. Οι ολιγαρχικοί βρήκαν την υποστήριξη
και την ευκαιρία που περίμεναν. Έτσι αμέσως άφησαν τα προσχήματα, επιτέθηκαν
αιφνιδιαστικά στους δημοκρατικούς και τους νίκησαν. Προφανώς η δεύτερη αυτή
αποστολή των Λακεδαιμόνιων πρέσβεων είναι η δραστική απάντηση της Σπάρτης
στις προηγούμενες ενέργειες των Αθηναίων. Οι Λακεδαιμόνιοι δείχνουν την
παρουσία τους στις πολιτικές εξελίξεις της Κέρκυρας, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες
και επιδιώκουν την εδραίωση του ολιγαρχικού καθεστώτος στο νησί προς όφελος και
των ομοϊδεατών της πόλης και των ίδιων. Η παρέμβασή τους στα εσωτερικά της
Κέρκυρας είναι ανοιχτή και απροκάλυπτη, υποθάλπει τις αυθαιρεσίες και προμηνύει
δραματικές εξελίξεις.

Οι περιοχές της πόλης που κατέλαβαν οι δύο αντίπαλοι

Έτσι οι δημοκρατικοί μετά την ήττα τους ανασυντάχτηκαν και κατέλαβαν την
ακρόπολη, τα ψηλά μέρη της πόλης και το Υλλαϊκό λιμάνι, ενώ οι ολιγαρχικοί την
αγορά, τα χαμηλά μέρη και το λιμάνι του Αλκίνου.
Οι Κερκυραίοι διχάζονται και το χάσμα που τους χωρίζει διευρύνεται. Οι δύο
αντιμαχόμενες πολιτικές παρατάξεις οργανώνονται καλύτερα και κλιμακώνουν τη
δράση τους. Όλη αυτή η έντονη κινητικότητά τους μαρτυρεί την όξυνση των παθών,
την εκδικητική διάθεση και τη μανία για την επικράτηση.

Η οργάνωση και η αναζήτηση συμμάχων από τις δύο παρατάξεις

Οι αντίπαλοι συναισθάνονταν ότι ήταν σχεδόν ισοδύναμοι και ότι η έκβαση της
αναμέτρησης φαινόταν αμφίρροπη. Για να ενισχύσουν λοιπόν τη θέση τους
προσκάλεσαν για βοήθεια τους δούλους, που τότε ξεπερνούσαν το μισό πληθυσμό
(40.000) των κατοίκων της Κέρκυρας (70000), δίνοντας την υπόσχεση ότι θα τους
ελευθερώσουν.
Το κίνητρο αυτό ήταν πολύ δελεαστικό, αφού ήταν άθλιες οι συνθήκες διαβίωσης
για την τάξη αυτή. Έτσι σε όποια πολιτική παράταξη θα εντάσσονταν, αυτή θα
νικούσε.
Οι περισσότεροι από αυτούς συντάχτηκαν με το μέρος των δημοκρατικών για τους
εξής λόγους:

[17]
α. Ιδεολογικά και κοινωνικά ένιωθαν πιο κοντά στους δημοκρατικούς, αφού οι
ολιγαρχικοί πίεζαν και τους δύο.
β. Από την εμπειρία τους θεωρούσαν τους δημοκρατικούς πιο αξιόπιστους και
φιλάνθρωπους, γιατί αι άλλοι ήταν άπληστοι και αυταρχικοί.
γ. Ίσως διέβλεπαν ότι η έκβαση του εμφυλίου θα ήταν θετική για τους
δημοκρατικούς· έτσι και οι ίδιοι προσδοκούσαν ότι θα αλλάξει η ζωή τους προς το
καλύτερο.

Τότε οι ολιγαρχικοί, επειδή διαπίστωσαν ότι υστερούσαν, κάλεσαν για βοήθειά τους
οχτακόσιους μισθοφόρους από την Ήπειρο, για να εξισωθούν αριθμητικά με τους
αντιπάλους τους. Άλλωστε είχαν την οικονομική δυνατότητα να τους
στρατολογήσουν.

Η κινητοποίηση για τον προσεταιρισμό των δούλων με την υπόσχεση της ελευθερίας
- φαινόμενο ασυνήθιστο - και η πρόσληψη μισθοφόρων πιστοποιούν την
απεγνωσμένη προσπάθεια των δύο παρατάξεων για επικράτηση, την ένταση της
αντιπαράθεσης, την ανασφάλεια και την αγωνία τους για τη νίκη. Όλα ωστόσο
προμηνύουν σφοδρή σύγκρουση.

Ιδεολογικά στοιχεία

Οι πραξικοπηματίες δικαιολογούν την πράξη τους προβάλλοντάς την ως σωτήρια για

την πατρίδα τους και ακυρώνουν τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών.
1. Όσοι καταλύουν την έννομη τάξη φοβούνται την αντίδραση και παίρνουν
μέτρα για την αποτροπή της.
2. Οι νοήμονες δεν εξαπατώνται από δόλια τεχνάσματα.
3. Η παρουσία των ισχυρών ενθαρρύνει τους ομοϊδεάτες τους, που αφήνουν πια
τα προσχήματα και καταφεύγουν στη βία.
4. Η ανάμειξη μιας μεγάλης δύναμης στις εσωτερικές αντιπαραθέσεις μιας
χώρας μετατρέπει την πολιτική της διαμάχη σε εμφύλια σύρραξη.
5. Παράγοντες που συντελούν στην αίσια έκβαση μιας πολεμικής αναμέτρησης
είναι η κατάληψη επίκαιρων θέσεων, η οργάνωση και η αριθμητική
υπεροχή.
6. Η ελευθερία συγκινεί το δούλο, και το χρήμα το μισθοφόρο.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Οι Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις έφτασαν στην Κέρκυρα.Τι σήμαινε η άφιξή τους; Πώς

την είδαν οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί;
2. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της άφιξης των πρέσβεων;
3. Ποιες περιοχές της πόλης κατέλαβαν οι δύο αντίπαλοι; Τι προοικονομεί το γεγονός
αυτό;
4. Τι γνωρίζεις για το θεσμό της δουλείας στην Κέρκυρα;
5. Γιατί οι αντίπαλοι επιζητούσαν τον προσεταιρισμό των δούλων; Να κρίνεις το
κίνητρο της προσέλκυσης των δούλων.
6. Γιατί οι περισσότεροι δούλοι πήγαν με το μέρος των δημοκρατικών;

[18]
7. Τι δείχνει η προσπάθεια των δύο αντιπάλων για αναζήτηση συμμάχων;
8. Ποιοι παράγοντες, σύμφωνα με το κείμενο, συντελούν στην αίσια έκβαση μιας
πολεμικής αναμέτρησης;
9. πέμπουσι: Να γράψετε το β΄ πρόσωπο του ρήματος στον ενικό και
πληθυντικό αριθμό όλων των εγκλίσεων στον ίδιο χρόνο και φωνή.
10. βέλτιστα, ἥκιστα, πλέον: Να γράψετε τους τύπους που δίνονται στους άλλους
βαθμούς.
11. ἐλθούσης, τριήρους, ἀφικομένης, νυκτός: α) Να γραφούν οι φράσεις στη δοτική
και αιτιατική ενικού. β) Να μεταφερθούν οι μετοχές σε όλους τους χρόνους.
12. ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ γένηται: Να χαρακτηρίσετε την πρόταση και
να σημειώσετε τον τρόπο που εισάγεται και εκφέρεται.
13. Να εντοπίσετε τις γενικές του κειμένου και να τις χαρακτηρίσετε συντακτικά.
14. Να γράψετε ομόρριζα στα νέα ελληνικά των παρακάτω λέξεων: δράσαντες,
ξυγκαλέσαντες, εἶπον, δουλωθεῖεν, δέχεσθαι, ἡσυχάζοντας, ἡγεῖσθαι, ἠνάγκασαν,
πέμπουσι, πεπραγμένων, διδάξοντας, ξυνέφερε, πείσοντας
15. Να βρείτε τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια
οι παρακάτω: φυγή, προσέλευση, σύλληψη, κατάθεση, σχέδιο, νίκη, άφιξη,
συλλογή, κατοικία, πομπός

[19]
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 74

ΚΕΙΜΕΝΟ

Νίκη των δημοκρατικών

[74.1] Διαλιπούσης δ᾽ ἡμέρας μάχη αὖθις γίγνεται καὶ νικᾷ ὁ δῆμος χωρίων τε ἰσχύι

καὶ πλήθει προύχων· αἵ τε γυναῖκες αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι

ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κεράμῳ καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον.

Εμπρησμός της πόλης

[2] Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ

δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς

οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι

οὔτε οἰκείας οὔτε ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ

πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς

αὐτήν. [3] Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα

ἐν φυλακῇ ἦσαν· καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ

τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν.

[20]
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

[74.1] Διαλιπούσης δ᾽ ἡμέρας μάχη αὖθις [74.1] Κι αφού πέρασε κι αυτή η μέρα
γίγνεται καὶ νικᾷ ὁ δῆμος χωρίων τε ἰσχύιέγινε πάλι μάχη και νίκησαν οι
καὶ πλήθει προύχων· αἵ τε γυναῖκες δημοκρατικοί, επειδή είχαν θέσεις οχυρές
αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο και αριθμητική υπεροχή. Και οι γυναίκες
βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κεράμῳ ακόμη τους βοήθησαν με πολλή τόλμη
καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν ρίχνοντας κεραμίδια από τις στέγες των
θόρυβον. σπιτιών κι αντέχοντας στην ταραχή της
μάχης καλύτερα απ’ ότι συνήθως
ταιριάζει στο φυσικό τους.
[2] Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην [2] Κι όταν γύρισε η μάχη ενάντιά τους
ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ αργά το σούρουπο, φοβήθηκαν οι
δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ολιγαρχικοί μήπως οι δημοκρατικοί
ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, επάνω στην ορμή τους κάνουν έφοδο,
ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς πιάσουν το λιμάνι και τους σκοτώσουν
ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ όλους, γι’ αυτό βάλανε φωτιά στα σπίτια
ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε τους γύρω στην αγορά και στις λαϊκές
ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ πολυκατοικίες, για να μην τους γίνει
ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις επίθεση, χωρίς να λυπηθούν ούτε τα δικά
ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος τους ούτε τα ξένα σπίτια. Έτσι κάηκαν
ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν. πολλά εμπορεύματα και παρά λίγο θα
είχε καταστραφεί όλη η πολιτεία αν είχε
φυσήξει άνεμος ευνοϊκός για να
εξαπλωθεί η πυρκαγιά.
[3] Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς [3] Σταμάτησε η μάχη και οι δύο
ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν παρατάξεις έμειναν στις θέσεις τους σ’
φυλακῇ ἦσαν· καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ επιφυλακή όλη τη νύχτα. Μετά τη νίκη
δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ των δημοκρατικών, το κορινθιακό
τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον καράβι έφυγε κρυφά απ’ το λιμάνι και οι
λαθόντες διεκομίσθησαν. περισσότεροι από τους μισθοφόρους
έφυγαν κι αυτοί κρυφά στην απέναντι
ακτή.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

διαλιπούσης από το διά + λείπω [Α.Χ. λείπω, ἔλειπον , λείψω , ἔλιπον

λέλοιπα , ἐλελοίπειν ]= μεσολαβώ , παρέρχομαι
προύχων από το πρό + ἔχω [ἔχω , εἶχον , ἕξω & σχήσω , ἔσχον, ἔσχηκα, ἐσχήκειν ] =
υπερέχω
αὐτοβοεὶ = με αιφνιδιαστική επίθεση
ἐπίφορος από το ἐπι + φέρω = αυτός που φέρει σε κάποιο μέρος

[21]
ὑπεξανήγετο από το ὑπο + ἐξανάγομαι [ἄγομαι, ἠγόμην , ἄξομαι & ἀχθήσομαι ,
ἠξάμην & ἤχθην, ἦγμαι, ἤγμην ] = αποπλέω κρυφά
λαθόντες από το από το λανθάνω [Α.Χ. λανθάνω , ἐλάνθανον , λήσω, ἔλαθον ,
λέληθα , ἐλελήθειν ]= διαφεύγω την προσοχή

ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Στη νέα αναμέτρηση των δημοκρατικών με τους ολιγαρχικούς έξω από την πόλη της
Κέρκυρας νίκησαν οι πρώτοι, γιατί κατείχαν πιο καίριες θέσεις, υπερείχαν αριθμητικά
και τους βοήθησαν οι γυναίκες τους. Οι ολιγαρχικοί, από φόβο μήπως ο αντίπαλος
κυριεύσει το ναύσταθμο και χαθούν, πυρπόλησαν την αγορά και έτσι κάηκαν πολλές
περιουσίες, αλλά και όλη η πόλη κινδύνεψε να καταστραφεί. Το κορινθιακό πλοίο με
τους Λακεδαιμόνιους πρέσβεις απέπλευσε κρυφά και οι μισθοφόροι έφυγαν λαθραία
για την απέναντι στεριά.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η νίκη των δημοκρατικών

Η κατάληψη περιοχών της πόλης από τους δύο πολιτικούς αντιπάλους και ο
προσεταιρισμός συμμάχων για ενίσχυσή τους γενικεύουν τον εμφύλιο πόλεμο και
προμηνύουν σύγκρουση σφοδρότερη από τις προηγούμενες ενότητες. Και αυτό έγινε.
Οι δημοκρατικοί σε αποφασιστική μάχη, που έγινε στο ανοιχτό πεδίο και που
κράτησε ως το απόγευμα, υπερίσχυσαν και τη νίκη τους τη διασφάλισαν τρεις
παράγοντες:
1. Η κατάληψη πιο καίριων θέσεων, υψηλών και οχυρωμένων σε σχέση με
αυτές που κατείχαν οι ολιγαρχικοί.
2. Η αριθμητική τους υπεροχή ύστερα από την προσχώρηση σ’ αυτούς
πολλών δούλων.
3. Η τολμηρή συνδρομή των γυναικών τους, που τις κρίσιμες εκείνες ώρες
ξεπέρασαν τη γυναικεία φύση τους.

Έτσι οι δημοκρατικοί αναπτέρωσαν το ηθικό τους μετά την ήττα τους που υπέστησαν
όταν είχαν αιφνιδιαστεί.

H συμβολή των γυναικών

Ο ιστορικός προβάλλει ιδιαίτερα τη συμβολή των γυναικών , οι οποίες συμμετείχαν

στις συγκρούσεις , χτυπώντας τους αντιπάλους τους με κεραμίδια.Η τόλμη και η
ψυχραιμία που επέδειξαν ήταν αντίθετη προς τη γυναικεία τους φύση ,γιατί οι
γυναίκες είναι ευαίσθητες και συναισθηματικές και δεν υπομένουν εύκολα την

[22]
ταραχή και την αγριότητα της μάχης. Έχουν ,δηλαδή, αμυντική αντοχή και όχι ορμή
επιθετική. Όταν , όμως , κινδυνεύουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή η πατρίδα τους,
ξεπερνούν τη γυναικεία τους φύση και επιδεικνύουν εξαιρετική γενναιότητα.

Η αντίδραση των ολιγαρχικών

Οι ολιγαρχικοί στη συνέχεια οπισθοχώρησαν στην πόλη, αλλά και εκεί ο αντίπαλός
τους ήταν ασυγκράτητος. Έτσι η άμυνά τους δεν άντεξε και επικράτησε στην
παράταξή τους σύγχυση και πανικός, αποδιοργάνωση και διάλυση. Τότε
κυριεύτηκαν από φόβο μήπως οι δημοκρατικοί με επίθεση καταλαμβάνουν το λιμάνι
του Αλκίνοου και κυρίως το ναύσταθμο, που ήταν το τελευταίο τους καταφύγιο, και
δεν τους αφήσουν ελπίδα σωτηρίας. Γι αυτό σε κατάσταση αλλοφροσύνης
πυρπόλησαν τα σπίτια, που έζωναν την αγορά, στην προσπάθειά τους να
καθυστερήσουν τους αντιπάλους τους και να βρουν το χρόνο να ανασυνταχθούν και
να αμυνθούν.

Η πυρπόληση της αγοράς μαρτυρεί πού μπορεί να οδηγήσει το ένστικτο της

αυτοσυντήρησης και η απόγνωση σ’ έναν εμφύλιο ιδίως πόλεμο. Η ενέργεια αυτή
των ολιγαρχικών ήταν εγωιστική, αφού για τη σωτηρία τους δεν υπολόγισαν τις
περιουσίες των άλλων πολιτών. Ήταν ακόμα παράλογη, γιατί και ολόκληρη η πόλη
θα καταστρεφόταν, αν φυσούσε τη φωτιά άνεμος και ευνοούσε την εξάπλωσή της με
κατεύθυνση προς αυτήν.

Η αποχώρηση του Κορινθιακού πλοίου και των μισθοφόρων

Το βράδυ οι δύο αντίπαλοι απείχαν από εχθροπραξίες, βρίσκονταν όμως σε αυστηρή

επιφυλακή, καθώς ο ένας φοβόταν τον άλλο και ο εμφύλιος δεν είχε κριθεί ακόμα.
Τότε ακριβώς το κορινθιακό πλοίο, που μετέφερε τους Λακεδαιμόνιους πρέσβεις και
έδωσε το έναυσμα της γενίκευσης του πολέμου , αλλά και οι μισθοφόροι, που ήρθαν
να βοηθήσουν και αυτοί τους ολιγαρχικούς, έφυγαν κρυφά. Η αποχώρησή τους
φυσικά εξηγείται, γιατί είδαν ότι η σύγκρουση εξελισσόταν υπέρ των δημοκρατικών
και φοβήθηκαν μήπως συλληφθούν αιχμάλωτοι.

Έτσι γίνεται φανερό ποιος είναι ο ρόλος των «προστατών» και της έμμισθης
στρατιωτικής υποστήριξης, ως ποιο σημείο προσφέρουν τη συμπαράστασή τους, αν
πιστεύουν πράγματι σε ιδανικά και αγωνίζονται με πάθος γι αυτά.
Φυσικά η φυγή τους θα επέδρασε δυσμενώς στους ολιγαρχικούς, αφού άλλωστε
είχαν ηττηθεί στις συγκρούσεις και έξω από την πόλη και μέσα σ’ αυτήν. Θα κλόνισε
το ηθικό τους, θα μείωσε την αγωνιστική τους διάθεση και θα περιήλθαν σε
κατάσταση απόγνωσης. Εξάλλου είχαν τη συναίσθηση ότι διέπραξαν πραξικόπημα
δολοφονώντας δημοκρατικούς ηγέτες και πολίτες, ανατρέποντας τη νόμιμη εξουσία,
καταλύοντας την ελεύθερη λειτουργία του θεσμού της βουλής και της εκκλησίας του
δήμου, σκοτώνοντας συμπολίτες τους.

[23]
Αισθητική του λόγου

Τα εκφραστικά μέσα και τα σχήματα λόγου αφθονούν στην ενότητα αυτή, γιατί ο
εμφύλιος πόλεμος παίρνει δραματικές διαστάσεις. Έτσι ο Ιστορικός ενεστώτας
προσδίδει στο λόγο αμεσότητα και ζωντάνια· η παράλλαξη της αιτίας ποικίλλει την
έκφραση. Οι παραστατικές εικόνες (οπτικές και ακουστικές) αισθητοποιούν τη
δράση. Επίσης, διάχυτη είναι η έντονη κινητικότητα και δράση (εξωτερική —
εσωτερική/ κίνηση των παθών που μαρτυρούν τη σφοδρότητα της συμπλοκής και το
μένος κατά του αντιπάλου. Η αφήγηση, που είναι παράλληλη/εναλλασσόμενη
συνδυάζεται συχνά με την παραστατική περιγραφή και έτσι ο αναγνώστης έχει άμεση
και σαφή εποπτεία των δρωμένων. Κυριαρχεί η έγκλιση της οριστικής και ο χρόνος
του αορίστου, όπως και του ιστορικού/δραματικού ενεστώτα, κατά τις ανάγκες τη
αφήγησης.

Ιδεολογικά στοιχεία
Η κατάληψη επίκαιρων θέσεων, η αριθμητική υπεροχή και το υψηλό αγωνιστικό
φρόνημα (αντρών και γυναικών) είναι παράγοντες νίκης σε μια πολεμική
αναμέτρηση.
1. Η γυναίκα υπερβαίνει τη γυναικεία φύση της και δείχνει ψυχραιμία
και ορμή επιθετική, όταν κινδυνεύουν αγαπημένα της Πρόσωπα.
2. Οι «προστάτες» και οι μισθοφόροι συμπαραστέκονται μόνο εκ του
ασφαλούς· μετά αποχωρούν.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να γράψετε τους λόγους για τους οποίους οι δημοκρατικοί κατόρθωσαν να
νικήσουν τους αντιπάλους τους.

2. α) Πώς χαρακτηρίζει ο ιστορικός τη στάση των γυναικών στη μάχη; β) Γιατί δίνει
έμφαση στη συμμετοχή των γυναικών; Να απαντήσετε έχοντας υπόψη σας και τη
θέση της γυναίκας στην εποχή του ιστορικού.

3. Με ποια εκφραστικά μέσα περιγράφονται οι ενέργειες και η στάση των ανθρώπων

στον πόλεμο;

4. Σε ποια ενέργεια προβαίνουν οι ολιγαρχικοί μόλις αντιλαμβάνονται την

επικράτηση των αντιπάλων τους; Πού αποδίδει ο Θουκυδίδης την ενέργεια αυτή;

5. Να εντοπίσετε τους ρηματικούς τύπους που αναφέρονται στη δράση των γυναικών
και να τους αντικαταστήσετε χρονικά.

6. Να γράψετε τα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης που περιλαμβάνονται στο κείμενο στις

πλάγιες πτώσεις του ενικού και πληθυντικού αριθμού.

[24]
7. α) Να αναγνωρίσετε τις ενδοιαστικές προτάσεις του κειμένου. β) Να γράψετε από
ποια ρήματα εξαρτώνται, πώς εισάγονται και πώς εκφέρονται γενικά οι ενδοιαστικές
προτάσεις.

8. Να αναγνωρίσετε το είδος και τη συντακτική λειτουργία των μετοχών του

κειμένου.

9. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις λέξεις: ὁ δῆµος , τάς οἰκίας, τοῦ νεωρίου ,πολλά
, διαφθαρῆναι

10. Με ποιες λέξεις του κειμένου σχετίζονται ετυμολογικά οι παρακάτω

λέξεις : διάλειµµα, λαθραίος, βλήµα, ελλιπής, λήθη, εισιτήριο, προκατάληψη,
προσιτός.

11. ξυνεπελάβοντο, ὑπεξανήγετο: Ποια από τις γλωσσικές ιδιοτυπίες του Θουκυδίδη
εντοπίζετε στους τύπους των ρημάτων;

[25]
Βιβλίο 3. Κεφάλαια 75

ΚΕΙΜΕΝΟ

Άφιξη του Νικόστρατου στην Κέρκυρα —Προσπάθειες για συμφιλίωση

[1] Tῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους Ἀθηναίων στρατηγὸς

παραγίγνεται βοηθῶν ἐκ Ναυπάκτου δώδεκα ναυσὶ καὶ Μεσσηνίων πεντακοσίοις

ὁπλίταις· ξύμβασίν τε ἔπρασσε καὶ πείθει ὥστε ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν

ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι, οἳ οὐκέτι ἔμειναν, τοὺς δ᾽ ἄλλους οἰκεῖν σπονδὰς

πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ

φίλους νομίζειν. [2] Kαὶ ὁ μὲν ταῦτα πράξας ἔμελλεν ἀποπλεύσεσθαι· οἱ δὲ τοῦ

δήμου προστάται πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι καταλιπεῖν, ὅπως

ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι, ἴσας δὲ αὐτοὶ πληρώσαντες ἐκ σφῶν αὐτῶν

ξυμπέμψειν. [3] Kαὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς.

δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν

Διοσκόρων ἱερόν. [4] Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ παρεμυθεῖτο. Ὡς δ᾽ οὐκ

ἔπειθεν, ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς

διανοουμένων τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ, τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε

καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς ἐπέτυχον, εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε, διέφθειραν ἄν.

Οι δημοκρατικοί εκτοπίζουν τους ολιγαρχικούς ικέτες

[5] Ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ ῞Ηραιον ἱκέται καὶ γίγνονται

οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων. Ὁ δὲ δῆμος δείσας μή τι νεωτερίσωσιν ἀνίστησί τε

αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ ἐπιτήδεια ἐκεῖσε

αὐτοῖς διεπέμπετο

[26]
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

[75.1] Tῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ [1] Την επόμενη μέρα ο Νικόστρατος ο

Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους Ἀθηναίων γιος του Διειτρέφη, στρατηγός των
στρατηγὸς παραγίγνεται βοηθῶν ἐκ Αθηναίων φτάνει σε βοήθεια από τη
Ναυπάκτου δώδεκα ναυσὶ καὶ Ναύπακτο με δώδεκα πλοία και
Μεσσηνίων πεντακοσίοις ὁπλίταις· πεντακόσιους στρατιώτες από τη
ξύμβασίν τε ἔπρασσε καὶ πείθει ὥστε Μεσσήνη· και διαπραγματευόταν
ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν ἄνδρας συμβιβασμό και τους πείθει να
τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι, οἳ οὐκέτι συμφωνήσουν μεταξύ τους να δικάσουν
ἔμειναν, τοὺς δ᾽ ἄλλους οἰκεῖν σπονδὰς δέκα άνδρες, τους πρωταίτιους, που δεν
πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς έμειναν πλέον εκεί, ενώ οι υπόλοιποι να
Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς παραμείνουν εκεί, αφού κάνουν
καὶ φίλους νομίζειν. συμφωνία μεταξύ τους και με τους
Αθηναίους υπό τον όρο να θεωρούν τους
ίδιους εχθρούς και φίλους.
[2] Kαὶ ὁ μὲν ταῦτα πράξας ἔμελλεν [2] Και αυτός, αφού έκανε αυτά σκόπευε
ἀποπλεύσεσθαι· οἱ δὲ τοῦ δήμου να αποπλεύσει· οι αρχηγοί, όμως, των
προστάται πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν δημοκρατικών τον πείθουν να τους
ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι καταλιπεῖν, ὅπως αφήσει πίσω πέντε πλοία από τα δικά
ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι, ἴσας του, ώστε να αποθαρρυνθούν οι
δὲ αὐτοὶ πληρώσαντες ἐκ σφῶν αὐτῶν αντίπαλοί τους να κάνουν κίνημα και ότι
ξυμπέμψειν. θα στείλουν αυτοί ίσο αριθμό πλοίων,
αφού τα επανδρώσουν με δικά τους
πληρώματα.
[3] Kαὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς [3] Και εκείνος συμφώνησε , εκείνοι
ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς. δείσαντες όμως στρατολογούσαν τους εχθρούς τους
δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας για τα πλοία. Εκείνοι, όμως, επειδή
ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν φοβήθηκαν μήπως τους στείλουν στην
Διοσκόρων ἱερόν. Αθήνα, καταφεύγουν στο ιερό των
Διοσκούρων.
[4] Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ [4] Και ο Νικόστρατος προσπαθούσε να
παρεμυθεῖτο. Ὡς δ᾽ οὐκ ἔπειθεν, ὁ δῆμος τους σηκώσει και να τους καθησυχάσει.
ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς Επειδή, όμως, δεν τους έπειθε οι
οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς διανοουμένων τῇ τοῦ δημοκρατικοί, αφού οπλίστηκαν με
μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ, τά τε ὅπλα αὐτῶν αυτήν την πρόφαση, γιατί κατά τη γνώμη
ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς τους δεν είχαν κανένα καλό σκοπό στο
ἐπέτυχον, εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε, νου τους με τη δυσπιστία τους να μη
διέφθειραν ἄν. θέλουν να αποπλεύσουν μαζί με τον
Νικόστρατο πήραν τα όπλα από τα
σπίτια τους και, εάν δεν τους εμπόδιζε ο
Νικόστρατος, θα σκότωναν μερικούς από
αυτούς που τους συνάντησαν κατά τύχη.
[5] Ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα [5]Βλέποντας οι υπόλοιποι ολιγαρχικοί
καθίζουσιν ἐς τὸ ῞Ηραιον ἱκέται καὶ όσα γίνονταν, καταφεύγουν ως ικέτες στο
γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων. Ὁ ναό της Ήρας και μαζεύτηκαν όχι
δὲ δῆμος δείσας μή τι νεωτερίσωσιν λιγότεροι από τετρακόσιοι. Οι δε
ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει δημοκρατικοί, επειδή φοβήθηκαν μήπως
επιχειρήσουν κάποια πολιτική μεταβολή

[27]
 ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ
ἐπιτήδεια ἐκεῖσε αὐτοῖς διεπέμπετο.
τους σήκωσαν, αφού τους έπεισαν, και
τους μεταφέρουν στο νησί μπροστά από
το ιερό της Ήρας και εκεί τους
έστελναν
τα αναγκαία τρόφιμα.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

παραγίγνεται από το παρά + γίγνομαι [Α.Χ. γίγνομαι , ἐγιγνόμην , γενήσομαι,

ἐγενόμην, γέγονα - γεγένημαι , ἐγεγόνειν - ἐγεγενήμην] = φθάνω
ξυγχωρῆσαι από το ξύν ( σύν) + χωρέω-χωρῶ = συμφωνώ
ἀνίστη από το ἀνίστημι = σηκώνω
παρεμυθεῖτο από το παραμυθέομαι/παραμυθοῦμαι = παρηγορώ
ξυμπλεῖν από το ξύν (σύν) +πλέω = αποπλέω μαζί

ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Μετά τη νίκη των δημοκρατικών κατέφθασε στην Κέρκυρα ο στρατηγός

Νικόστρατος με μοίρα του αθηναϊκού στόλου και πέτυχε να συμφιλιώσει τους δύο
πολιτικούς αντιπάλους. Πρότεινε να δικαστούν σι πρωταίτιοι των συγκρούσεων
ολιγαρχικοί και η επιμαχία με τους Αθηναίους να μετατραπεί σε συμμαχία. Τις
προτάσεις του όλοι τις αποδέχτηκαν. Οι δημοκρατικοί τότε του ζήτησαν να τους
αφήσει πέντε πλοία του, που θα τα αντικαθιστούσαν με ισάριθμα κερκυραϊκά. Ο
Νικόστρατος ικανοποίησε το αίτημά τους, αλλά αυτοί στρατολογούσαν
ολιγαρχικούς ως πληρώματα στα πέντε δικά τους πλοία. Οι ολιγαρχικοί αρνήθηκαν
να επιβιβαστούν στα πλοία των δημοκρατικών και από φόβο κατέφυγαν στο ιερό
των Διοσκούρων. Η προσπάθεια του Νικόστρατου να τους μεταπείσει υπήρξε
μάταιη.
Τότε οι δημοκρατικοί, εικάζοντας ότι οι αντίπαλοί τους είχαν κακές προθέσεις,
οπλίστηκαν, αφαίρεσαν τον οπλισμό από τα σπίτια τους και σκόπευαν να σκοτώσουν
όσους συναντούσαν. Βλέποντας αυτά οι ολιγαρχικοί περίπου 400, κατέφυγαν στο ναό
της Ήρας, απ’ όπου οι δημοκρατικοί τους μετέφεραν στο νησί Βίδο φοβούμενοι
πολιτικές μεταβολές.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Οι Αθηναίοι ασφαλώς ανησύχησαν από το πραξικόπημα των ολιγαρχικών και τις
πολιτικές εξελίξεις στην Κέρκυρα, από την πολεμική αναμέτρηση και την οργάνωση
των δύο αντίπαλων παρατάξεων που σηματοδοτούσαν τη γενίκευση του εμφύλιου
πολέμου. Έτσι έκριναν αναγκαίο να επέμβουν και έδωσαν εντολή στο στρατηγό τους
[28]
Νικόστρατο να σπεύσει στο νησί, για να διευθετήσει την κρίση. Ο Νικόστρατος ήταν

[29]
επικεφαλής μοίρας του αθηναϊκού στόλου που ναυλοχούσε μόνιμα στη Ναύπακτο,
λόγω της καίριας θέσης της περιοχής αυτής για τον έλεγχο του Κορινθιακού κόλπου
και των θαλάσσιων δρόμων προς τη Δύση.
Ο Αθηναίος στρατηγός λοιπόν κατέφθασε στην Κέρκυρα με 12 πλοία και 500
Μεσήνιους οπλίτες. Ο Νικόστρατος έφτασε στο νησί την επόμενη μέρα της νίκης των
δημοκρατικών (βλ. κεφ.74). Και ενώ το κλίμα ήταν αρνητικό για τους ολιγαρ-χικούς,
δεν όξυνε την πολιτική κατάσταση· αντίθετα ακολούθησε συμβιβαστική τακτική,
γιατί κατάλαβε ότι η βία δεν οδηγούσε πουθενά.

Οι ενέργειες του Νικόστρατου

1. Να δικαστούν μόνο οι δέκα πρωταίτιοι του πραξικοπήματος και της

σφαγής του βουλευτηρίου. Σ'αυτούς λογικά συμπεριλαμβάνονται και οι
πέντε που είχαν κατηγορηθεί για το κόψιμο των χαράκων. Αυτοί οι δέκα
όμως δεν έμειναν για να δικαστούν και εξαφανίστηκαν πριν τη συμφωνία
του Νικόστρατου.
2. Ολιγαρχικοί και δημοκρατικοί θα συνάψουν συμφωνία για να επέλθει
ηρεμία και να σταματήσει ο εμφύλιος σπαραγμός.
3. Κερκυραίοι και Αθηναίοι θα συνάψουν συμφωνία ώστε να θεωρούν τους
ίδιους εχθρούς και φίλους.

Στόχοι των ενεργειών του Νικόστρατου

H πρόταση του Νικόστρατου ήταν μετριοπαθής, αφού είναι βέβαιο ότι την κρίση την
υποκίνησαν πολλοί ολιγαρχικοί και όχι μόνο δέκα. Όμως αυτός ήθελε να ξαναβρεί το
νησί τη γαλήνη του και να μην παρατείνει την αντιπαράθεση και τη σύγχυση, γεγονός
που συνέφερε και την Αθήνα, αφού έτσι οι Κερκυραίοι θα ήταν αξιόμαχος αντίπαλος
των Κορινθίων, άρα και του πελοποννησιακού συνασπισμού.
Ο δεύτερος όρος της συμφωνίας είχε για τους Αθηναίους μεγαλύτερη σημασία από
τον πρώτο. Γιατί όχι μόνο ανανέωσαν την επιμαχία τους με το νησί, αλλά και τη
μετέτρεψαν σε συμμαχία. Έτσι η Κέρκυρα εντασσόταν πλήρως στον αθηναϊκό
συνασπισμό και ισχυροποιούσε τους δεσμούς της με αυτόν, ενώ αποκλείονταν οι
Λακεδαιμόνιοι. Συνεπώς οι Αθηναίοι μπορούσαν να αξιοποιήσουν ακέραιες σχεδόν
τις δυνάμεις των Κερκυραίων.
Ο Αθηναίος στρατηγός επιδίωξε τη συμφιλίωση των αντιπάλων, όχι μόνο γιατί από
τη φύση του ήταν πράος και διαλλακτικός ή γιατί είχε φιλάνθρωπα αισθήματα, αλλά
και γιατί κυρίως έτσι εξυπηρετούσε κατά τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα της
πατρίδας του στον πόλεμό της εναντίον των Πελοποννησίων. Γι’ αυτό και είναι
μεγάλη διπλωματική επιτυχία του η συμφωνία αυτή, που βρήκε μάλιστα αποδοχή
ακόμα και από τους ολιγαρχικούς. Ωστόσο οι εξελίξεις διέψευσαν τις προσδοκίες
του, γιατί ήταν βαθιά η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση.

Αντίδραση των δημοκρατικών: Ο Νικόστρατος, μετά το συμβιβασμό των

αντιπάλων, έκρινε ότι εκπλήρωσε την αποστολή του και σκόπευε να αποπλεύσει για

[30]
τη Ναύπακτο. Τότε οι Κερκυραίοι δημοκρατικοί τον έπεισαν να τους αφήσει πέντε
επανδρωμένα από τα δώδεκα πλοία του και του υποσχέθηκαν ότι θα του δώσουν
αυτοί ισάριθμα δικά τους με κερκυραϊκά πληρώματα. Ο επιδιωκόμενος σκοπός τους
ήταν να αποθαρρύνουν κάθε αντιδραστική κίνηση των ολιγαρχικών. Άλλωστε η
πολιτική κατάσταση δεν είχε ακόμη παγιωθεί, αλλά ήταν ρευστή και ασταθής. Όμως
δεν του εξήγησαν με ποιους ακριβώς θα επάνδρωναν τα δικά τους πλοία. Πάντως ο
Νικόστρατος, που διέθετε ρεαλισμό και διορατικότητα, συμφώνησε μαζί τους και
ικανοποίησε το αίτημά τους.

Όμως οι δημοκρατικοί είχαν υποβάλει την πρότασή τους αυτή στο Νικόστρατο
μάλλον δόλια. Την παρουσία των πέντε αθηναϊκών πλοίων την είδαν ως μέσο
αποτρεπτικό της ενδεχόμενης επιθετικότητας των ολιγαρχικών και δεν του είπαν όλη
την αλήθεια, που ωστόσο η επόμενη κίνησή τους την αποκάλυψε. Για τα πέντε δικά
τους πλοία στρατολογούσαν τους πολιτικούς τους αντιπάλους, και μάλιστα τους πιο
επικίνδυνους (περίπου 200), και με αυτούς ήθελαν να τα επανδρώσουν. Έτσι θα τους
εκτόπιζαν μακριά και θα τους καθιστούσαν ακίνδυνους πια. Φυσικά και τους άλλους
ολιγαρχικούς, που ζούσαν στο νησί, θα τους αποδιοργάνωναν και θα τους
αποδυνάμωναν, γιατί θα έμεναν ακέφαλοι, ενώ τη δική τους θέση θα την ενίσχυαν.
Αυτό ακριβώς το γεγονός προβάλλει το ρόλο της προσωπικότητας του ηγέτη στις
πολιτικές και στρατιωτικές ιδίως εξελίξεις, αφού αυτός συσπειρώνει, εμψυχώνει και
καθοδηγεί το λαό.

Αυτό το πολιτικό τέχνασμα των δημοκρατικών μαρτυρεί την ανασφάλειά τους και το
διαρκή φόβο που τους ενέπνεαν οι ολιγαρχικοί, αν και ήταν λιγότεροι, ηττημένοι και
με μειωμένο το ηθικό τους φρόνημα. Επιπλέον πυροδοτεί νέες δραματικές εξελίξεις,
αφού είναι βέβαιο ότι και οι ολιγαρχικοί θα αντιδράσουν στα σχέδια των
δημοκρατικών, όπως και αυτοί με τη σειρά τους, και οι Λακεδαιμόνιοι δε θα φανούν
αδιάφοροι, αλλά θα σπεύσουν για βοήθεια, γεγονός που θα κλιμακώσει την ένταση
και θα προκαλέσει νέα επέμβαση των Αθηναίων. Έτσι η κατάσταση περιπλέκεται και
ο εμφύλιος θα συνεχιστεί με μεγαλύτερη οξύτητα. Μετά την απόφαση των
δημοκρατικών να επανδρώσουν με ολιγαρχικούς (200-210 στον αριθμό) τα πέντε
πλοία τους που θα έδιναν στο Νικόστρατο, αναμενόμενο ήταν να αντιδράσουν αυτοί,
γιατί ένιωθαν ανασφάλεια και φόβο για τη ζωή τους· ανησύχησαν μήπως τους
στείλουν στην Αθήνα και αντιμετωπίσουν κινδύνους. Εξάλλου δυσπιστούσαν για τις
προθέσεις και των δημοκρατικών και των Αθηναίων, που άλλωστε προηγουμένως
είχαν δείξει ότι θα τιμωρήσουν τους ολιγαρχικούς «ως νεωτερίζοντες». Γι αυτό
πολλοί αρνήθηκαν να στρατολογηθούν και κάποιοι κατέφυγαν ως ικέτες στο ιερό των
Διοσκούρων, ζητώντας εκεί άσυλο και βοήθεια από τους θεούς.

Ο Νικόστρατος βέβαια προσπάθησε να διασκεδάσει το φόβο τους και να τους

καθησυχάσει, να τους απομακρύνει από το ιερό και να τους πείσει να επιβιβαστούν
στα πέντε πλοία χωρίς αποτέλεσμα. Τότε οι δημοκρατικοί παρερμηνεύοντας την
άρνησή τους τη θεώρησαν ως πρόθεση ότι σχεδίαζαν κάτι κακό. Με αυτό λοιπόν το
πρόσχημα οπλίστηκαν, μπήκαν βίαια στα σπίτια των αντιπάλων τους και πήραν τον
οπλισμό τους. Έτσι τους κατέστησαν ακίνδυνους. Μάλιστα θα σκότωναν και όσους
ολιγαρχικούς συναντούσαν στο δρόμο τους, αν ο Νικόστρατος δεν τους εμπόδιζε. Ο
Αθηναίος στρατηγός και πάλι έδειξε τη διαλλακτική του στάση και αναδείχτηκε
προστάτης και σωτήρας πολλών.

[31]
Αντίδραση ολιγαρχικών

Καθώς και άλλοι ολιγαρχικοί είδαν την εχθρική στάση των δημοκρατικών, από φόβο
κατέφυγαν ως ικέτες στο ναό της Ήρας, περίπου 400 στον αριθμό. Είναι φανερό
λοιπόν ότι σι σχέσεις των Κερκυραίων πολιτών οξύνθηκαν πάλι, ότι η προσωρινή
συμφιλίωση και η γαλήνη στην πόλη διαταράχτηκε και ότι επικρατούσε ένα κλίμα
αμοιβαίας καχυποψίας και δυσπιστίας. Η κατάσταση βέβαια αυτή δεν προμηνούσε
τίποτε το καλό.

Έτσι με τη σειρά τους και οι δημοκρατικοί ανησύχησαν από την αντίδραση αυτή των
400 ολιγαρχικών και φοβήθηκαν μήπως επιχειρήσουν πολιτικές μεταβολές, αφού
άλλωστε τα πράγματα ήταν ακόμα ρευστά και ασταθή. Γι’ αυτό τους έπεισαν ότι δεν
κινδύνευαν και τους μετέφεραν στο νησί Βίδο, απέναντι από το Ηραίο. Εκεί τους
έστελναν τα αναγκαία για την επιβίωσή τους τρόφιμα, αφού τέτοια ήταν μάλλον η
συμφωνία τους. Έτσι εκτόπισαν και απομόνωσαν πολλούς αντιπάλους τους,
αποδυναμώνοντας ταυτόχρονα και τους ομοϊδεάτες τους που βρίσκονταν στην πόλη,
ενώ ισχυροποίησαν τη δική τους θέση.

Ο Νικόστρατος

● Εμφανίζεται διαλλακτικός και συμφιλιωτικός απέναντι στις δύο

αντιμαχόμενες παρατάξεις. Στόχος του είναι να κατευνάσει τα πάθη και να
επαναφέρει τη χαμένη γαλήνη στο νησί. Είχε πλήρη επίγνωση της
κατάστασης και ήξερε πολύ καλά οτι η συνθήκη που υπογράφτηκε ήταν πολύ
εύθραυστη και δεν αρκούσε σε καμία περίπτωση για να αποκαταστήσει την
κοινωνική συνοχή. Στην παρούσα όμως χρονική στιγμή και όπως είχε
διαμορφωθεί η κατάσταση, η επικράτηση ηρεμίας και συμφιλίωσης θα
δημιουργούσαν όρους ευνοϊκούς για μια καλύτερη διπλωματική αντιμετώπιση
του θέματος.
● Ο Νικόστρατος είναι βέβαια άνθρωπος μετριοπαθής και προσπαθεί να
προστατέψει τόσο τους δημοκρατικούς όσο και τους ολιγαρχικούς αλλά
δεν είναι τα ανθρωπιστικά αισθήματα που υποκινούν τη συμπεριφορά του
αλλά πάνω από όλα τα διπλωματικά συμφέροντα της πατρίδας του τα οποία
προσπαθεί να τα διασφαλίσει με τον καλύτερο τρόπο. Οι κινήσεις του
αποτελούν ευφυείς διπλωματικούς χειρισμούς που δεν αρκούν όμως για
λύσουν οριστικά το πρόβλημα.
● Έμπειρος, συνετός και διορατικός στρατηγός, δεν είχε αυταπάτες για τις
εξελίξεις. Έβλεπε την όξυνση των πολιτικών παθών και κατανοούσε ότι ήταν
παροδική η σύμπνοια των πολιτών, γιατί είχε επέλθει ήδη η διάρρηξη του
κοινωνικού ιστού στην πόλη. Αγωνιζόταν απεγνωσμένα να μετριάσει την
αναζωπύρωση των συγκρούσεων και να αποτρέψει τα χειρότερα. Η στάση
του αυτή, ως γνωστό, οφείλεται βέβαια στο ήθος και στον ανθρωπισμό του,
αλλά και στο γεγονός ότι δεν είχε άμεση συμμετοχή στην πολιτική διαμάχη
των

[32]
 Κερκυραίων και ότι με τη μετριοπάθεια εξυπηρετούσε κατά τον καλύτερο
τρόπο τα συμφέροντα της πατρίδας του.

Ιδεολογικά στοιχεία

1. Η εμφύλιο διαμάχη προκαλεί την επέμβαση των ισχυρών για κατοχύρωση των
συμφερόντων τους.
2. Η διαλλακτική τακτική σε μια πολιτική κρίση αμβλύνει τις αντιθέσεις και
αποκαθιστά την τάξη.
3. Η εκτόπιση της ηγεσίας μιας παράταξης συντελεί στην εξασθένηση αυτής
και στην ενίσχυση του αντιπάλου.
4. Ο εμφύλιος πόλεμος παράγει δυσπιστία και καχυποψία.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Με ποιες συγκεκριμένες ενέργειες και προτάσεις επιχείρησε ο

Νικόστρατος να βοηθήσει τους δημοκρατικούς; ΄Ηταν, κατά τη γνώμη σας,
αναμενόμενη τέτοιου είδους βοήθεια;
2. Τι αντιπρότειναν οι δημοκρατικοί, ποιοι λόγοι υπαγόρευσαν την
πρότασή τους και γιατί, κατά τη γνώμη σας, την αποδέχτηκε ο
Νικόστρατος;
3. Ποια στοιχεία δείχνουν τη μετριοπάθεια του Νικόστρατου και πώς εξηγείται
η στάση του αυτή;
4. ὡς οὐδὲν αὐτῶν ... ἀπιστίᾳ: α) Πώς ερμηνεύουν οι δημοκρατικοί την άρνηση
των ολιγαρχικών να επανδρώσουν τα πλοία; β) Ποιες προθέσεις εκδηλώνουν
ως απάντηση στην άρνηση και ποιες από αυτές πραγματοποιούν;
5. ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ ῞Ηραιον ἱκέται: α) Τι
οδηγεί τους ολιγαρχικούς να καταφύγουν για δεύτερη φορά στο ναό; β)
Πώς επισημαίνει ο ιστορικός τη διαφορά της κατάστασης από την πρώτη
στη δεύτερη ικεσία;
6. καὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς: Να
γράψετε τις προτάσεις μεταφέροντας τα ρήματα στον ενεστώτα.
7. Δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι ... ἐς τὸ τῶν Διοσκούρων ἱερόν: Να γράψετε την
περίοδο θεωρώντας ότι αναφέρεται σε έναν μόνον πολιτικό αντίπαλο των
δημοκρατικών.
8. κρῖναι, οἰκεῖν, ἀποπλεύσεσθαι, καταλιπεῖν, ξυμπέμψειν: Να αναγνωρίσετε τα
απαρέμφατα.
9. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις μετοχές του κεφαλαίου.
10. οἰκεῖν, πληρώσαντες, ἐκώλυσε: Να γράψετε για κάθε ρηματικό τύπο δύο
παράγωγα ή σύνθετα ουσιαστικά στη νέα ελληνική με τις καταλήξεις - μα
και -ση.
11. διακομίζει: Να γράψετε πέντε παράγωγα ουσιαστικά και επίθετα (απλά
ή σύνθετα) από το ρήμα κομίζω.

[33]
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 78
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
[78.1] Καὶ οἱ μὲν Κερκυραῖοι κακῶς τε
καὶ κατ᾽ ὀλίγας προσπίπτοντες
ἐταλαιπώρουν τὸ καθ᾽ αὑτούς· οἱ δ᾽
Ἀθηναῖοι φοβούμενοι τὸ πλῆθος καὶ τὴν
περικύκλωσιν ἁθρόαις μὲν οὐ
προσέπιπτον οὐδὲ κατὰ μέσον ταῖς ἐφ᾽
ἑαυτοὺς τεταγμέναις, προσβαλόντες δὲ
κατὰ κέρας καταδύουσι μίαν ναῦν. Καὶ
μετὰ ταῦτα κύκλον ταξαμένων αὐτῶν
περιέπλεον καὶ ἐπειρῶντο θορυβεῖν.
[78.2] Γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς
Κερκυραίοις καὶ δείσαντες μὴ ὅπερ ἐν
Ναυπάκτῳ γένοιτο, ἐπιβοηθοῦσι, καὶ
γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες ἅμα τὸν
ἐπίπλουν τοῖς Ἀθηναίοις ἐποιοῦντο.
[78.3] Οἱ δ᾽ ὑπεχώρουν ἤδη πρύμναν
κρουόμενοι καὶ ἅμα τὰς τῶν
Κερκυραίων ἐβούλοντο προκαταφυγεῖν
ὅτι μάλιστα, ἑαυτῶν σχολῇ τε
ὑποχωρούντων καὶ πρὸς σφᾶς
τεταγμένων τῶν ἐναντίων.
[78.4] Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη
γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου δύσιν.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ
προσέπιπτον από το πρός+ πίπτω
καταδύουσι από το κατά+ δύω
σχολῇ από το θέμα -σχ- του ρήματος ἔχω
[34]
[78.1] Και οι Κερκυραίοι, επειδή
εφορμούσαν και άτακτα και με λίγα πλοία
δεινοπαθούσαν από την πλευρά τους. Οι
Αθηναίοι εξάλλου, επειδή φοβούνταν τον
μεγαλύτερο αριθμό (των εχθρικών
πλοίων) και την περικύκλωση, δεν έκαναν
επίθεση στα παρατεταγμένα εναντίον
τους πλοία ούτε στο σύνολό τους ούτε
στο μέσο τους, αλλ’ αφού επιτέθηκαν σε
μια πτέρυγα καταβυθίζουν ένα πλοίο. Και
μετά απ’ αυτά (οι Αθηναίοι), αφού οι
εχθροί σχημάτισαν κυκλική παράταξη,
έπλεαν γύρω γύρω από αυτούς και
προσπαθούσαν να τους προκαλέσουν
σύγχυση.
[78.2] Καθώς όμως το αντιλήφτηκαν οι
Πελοποννήσιοι που ήταν κοντά στους
Κερκυραίους και επειδή φοβήθηκαν
μήπως συμβεί αυτό που έγινε στη
Ναύπακτο, σπεύδουν να βοηθήσουν, και
αφού συγκεντρώθηκαν όλα μαζί τα πλοία
έκαναν ταυτόχρονα την επίθεση εναντίον
των Αθηναίων.
[78.3] Τότε άρχισαν πια κι εκείνοι να
υποχωρούν κωπηλατώντας προς τα πίσω
και συγχρόνως επιδίωκαν να προλάβουν
τα κερκυραϊκά πλοία να καταφύγουν (στο
λιμάνι) στο μεγαλύτερο δυνατό αριθμό,
καθώς αυτοί θα υποχωρούσαν αργά και οι
εχθροί είχαν παραταχθεί εναντίον τους.
[78.4] Η ναυμαχία λοιπόν, αφού
εξελίχθηκε κατ’ αυτό τον τρόπο, τελείωσε
με τη δύση του ηλίου.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Σύνδεση με τα προηγούμενα

Στις προηγούμενες ενότητες παρακολουθήσαμε την εμφύλια σύγκρουση που ξέσπασε

στην Κέρκυρα ανάμεσα στους δημοκρατικούς και στους ολιγαρχικούς. Μετά από
δικαστικές διαμάχες και μετά από τη δολοφονία των ηγετών της δημοκρατικής
παράταξης από τους ολιγαρχικούς και μιας πρώτης νίκης των ολιγαρχικών σε μία
σύγκρουση, ακολούθησε μάχη στην οποία κέρδισαν οι δημοκρατικοί. Μάλιστα τότε
ήρθε στην Κέρκυρα και αθηναϊκός στόλος με στρατηγό τον Νικόστρατο. Οι
ολιγαρχικοί, φοβούμενοι ότι θα υποστούν σκληρές κυρώσεις, προσέπιπταν στα ιερά
ως ικέτες. Τότε έφτασε στο νησί και Πελοποννησιακός στόλος με 53 πλοία. Οι
δημοκρατικοί Κερκυραίοι, έντρομοι από την παρουσία του εχθρικού στόλου, άρχισαν
να προετοιμάζουν πολεμικά πλοία και να ρίχνουν- χωρίς οργάνωση και τάξη-
εναντίον των Πελοποννησίων.

Σύντομη απόδοση της ενότητας

Οι Κερκυραίοι ανοργάνωτα έστελναν στη μάχη τα πλοία, ενώ οι σύμμαχοί τους

Αθηναίοι, φοβούμενοι μην περικυκλώσουν επιτέθηκαν εναντίον των Πελοποννησίων
στο άκρο της παράταξης των πλοίων τους. Οι Αθηναίοι στη συνέχεια έπλεαν κυκλικά
προσπαθώντας να προκαλέσουν σύγχυση στους εχθρούς. Ωστόσο, οι Πελοποννήσιοι,
αφού συγκέντρωσαν όλα τα πλοία τους, άρχισαν να κινούνται εναντίον των
Αθηναίων. Οι τελευταίοι άρχισαν σιγά-σιγά να υποχωρούν, επιδιώκοντας παράλληλα
να βοηθήσουν ώστε να διαφύγουν τα κερκυραϊκά πλοία.

Οι συνετοί χειρισμοί των Αθηναίων

Σε αντίθεση με την εσφαλμένη τακτική των Κερκυραίων οι Αθηναίοι ακολουθούν

σωστή τακτική και προσαρμόζονται εύστοχα στην αριθμητική υπεροχή των
Πελοποννησίων.

Πιο συγκεκριμένα:

1. Αποκλείουν την επίθεση στο σύνολο των δυνάμεων των εχθρών.

2. Χτύπησαν μόνο μια πτέρυγα του εχθρού και βύθισαν ένα πλοίο. Η
τακτική αυτή απέκλεισε την περικύκλωση τους και έκανε εύκολη τη
διαφυγή.
3. Ακολούθησαν την τακτική της αργής υποχώρησης αφού η αριθμητική
υπεροχή των αντιπάλων ήταν δεδομένη. Υποχωρούν αργά και συντονισμένα,
χωρίς να χάσουν την ψυχραιμία και τη συγκέντρωση τους. Ο στόχος τους
ήταν να μην έχουν οι ίδιοι απώλειες και να δώσουν χρόνο στα πλοία των

[35]
Κερκυραίων ν' ανασυνταχθούν και να επιστρέψουν στο λιμάνι.

[36]
Η τακτική που ακολουθούν αναδεικνύει την εμπειρία τους στα ναυτικά θέματα, την
εξαιρετική τεχνική τους, την απόλυτη τάξη και πειθαρχία τους και την τόλμη τους .

⮚ Οι Αθηναίοι δρουν με σύνεση και προσαρμόζουν κατάλληλα την τακτική

τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αριθμητική υπεροχή των
αντιπάλων τους. Η συνειδητοποίηση ότι η επίθεση σ’ όλη τη συγκεντρωμένη
δύναμη των εχθρών ήταν ασύμφορη τους οδηγεί στην επίθεση κατά κέρας. Οι
Αθηναίοι ακολουθούν την τακτική αυτή, διότι απέκλειε τον κίνδυνο
περικύκλωσής τους από τις εχθρικές δυνάμεις, ενώ συγχρόνως τους παρείχε
μεγάλη ευχέρεια διαφυγής. Αξιοσημείωτη είναι η τόλμη αλλά και η μεγάλη
ναυτική εμπειρία των Αθηναίων, οι οποίοι δεν ακολουθούν αμυντική τακτική
αλλά επιτίθενται, παρά την αριθμητική ανωτερότητα των Πελοποννησίων. Η
τακτική της αργής υποχώρησης που ακολουθούν οι Αθηναίοι είχε ως στόχο να
παρασύρει τους Πελοποννήσιους στην καταδίωξη των αθηναϊκών πλοίων,
που, καθώς έπλεαν με βραδύτητα, δημιουργούσαν στους αντιπάλους τους την
ψεύτικη ελπίδα ότι θα μπορούσαν να τα προφτάσουν. Με αυτήν την κίνηση
αντιπερισπασμού οι Πελοποννήσιοι δε θα στρέφονταν κατά των Κερκυραίων,
δίνοντας τους έτσι το χρόνο να επιστρέψουν ασφαλείς στο λιμάνι τους.

Η αντίδραση των Πελοποννησίων

Οι Πελοποννήσιοι που αντιμετώπιζαν τους Κερκυραίους δεν πρέπει να ήταν πολύ

μακριά από εκείνους που αντιμετώπιζαν τους Αθηναίους και έτσι μπόρεσαν να δουν
ότι υπήρχε ο κίνδυνος να επαναληφθεί σε βάρος τους το πάθημα της Ναυπάκτου
(Γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις καὶ δείσαντες μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ
γένοιτο). Προσπαθούν λοιπόν να αποφύγουν την κατά κέρας επίθεση των Αθηναίων
(ἐπιβοηθοῦσι, καὶ γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες ἅμα τὸν ἐπίπλουν τοῖς Ἀθηναίοις
ἐποιοῦντο).Πρόκειται για αξιοπρόσεκτη αναφορά, καθώς εντάσσεται στις λίγες
περιπτώσεις που ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τους ανθρώπους να διδάσκονται από τα
λάθη (δικά τους ή άλλων) του παρελθόντος.

Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Θουκυδίδης (2.83-84) το καλοκαίρι του 429 π.Χ. στη
ναυμαχία της Ναυπάκτου ο στρατηγός των Αθηναίων Φορμίων με 20 πλοία νίκησε
τον αποτελούμενο από 47 πλοία στόλο των Πελοποννησίων, διότι με κατάλληλους
ελιγμούς κατόρθωσε να προξενήσει σύγχυση στους αντιπάλους.

Η περιγραφή της ναυμαχίας που προηγήθηκε (Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη

γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου δύσιν), κατά την οποία ο Νικόστρατος ανακρούει
πρύμνα, διατηρώντας άθικτη την παράταξή του και βοηθώντας συγχρόνως τους
Κερκυραίους να υποχωρήσουν, αποκαλύπτει τις στρατηγικές του ικανότητες.
Πράγματι ο Αθηναίος ναύαρχος διακρίνεται για την τόλμη του, τις ψύχραιμες
επιλογές του, τη μεγάλη ναυτική του εμπειρία, την οξύτατη κρίση και την πολιτική
του ευστροφία τη συνδυασμένη με ανθρωπισμό. Πιο αναλυτικά ο Νικόστρατος
κατόρθωσε να αναχαιτίσει με 12 μόλις πλοία 53 εχθρικά, να προστατεύσει την

[37]
αποχώρηση των αποδιοργανωμένων Κερκυραίων, να διατηρήσει το στόλο του
αλώβητο και να διασφαλίσει τα αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί, εμποδίζοντας
ουσιαστικά τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν την προσχεδιασμένη τους
απόβαση στην Κέρκυρα. Η πολιτική ευφυία και ο ανθρωπισμός που επιδεικνύει στην
περίσταση αυτή ο Νικόστρατος δε συναντιέται σε κανέναν άλλο Αθηναίο, με μόνη
ίσως εξαίρεση τον Περικλή, ο οποίος φαίνεται ότι διέθετε το είδος της
μεγαλοφροσύνης που η συμπεριφορά του Νικόστρατου αφήνει να διαφανεί. Έχει
μάλιστα υποστηριχθεί η άποψη πως αν στην Αθήνα είχαν υπάρξει λίγοι ακόμα σαν
και τον Νικόστρατο —αν για παράδειγμα ο Αλκιβιάδης πραγματικά κατείχε τις
αριστοκρατικές αρετές που ισχυριζόταν ότι διέθετε— τότε θα ήταν πλησιέστερη στην
αλήθεια η άποψη πως μόνη αυτή (ενν. η Αθήνα) δεν προκαλούσε αγανάκτηση ούτε
στον εχθρό, όταν αυτός κακοπάθαινε απ’ αυτήν, ούτε στον υπήκοο μεμψιμοιρία, διότι
τάχα εξουσιαζόταν από ανάξιους (2.41.3).

Ο Νικόστρατος

Κατορθώνει ν’ αντιμετωπίσει με δώδεκα πλοία τα πενήντα τρία πλοία των εχθρών.

Είναι ρεαλιστής, ψύχραιμος, ευφυής και προνοητικός. Διαθέτει τόλμη και
αποφασιστικότητα αλλά και γνώσεις και πείρα στα ναυτικά θέματα. Η οξεία
αντίληψη των πραγμάτων που έχει του επιτρέπει να διατηρήσει τον στόλο του
αλώβητο και να ελαχιστοποιήσει τις απώλειες για τους πανικοβλημένους και
αποδιοργανωμένους Κερκυραίους. Με ανθρωπιά, αποφασιστικότητα και στρατηγική
οξύνοια διασφαλίζει τα Αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί της Κέρκυρας και αποτρέπει
μια συντονισμένα απόβαση των Πελοποννησίων στην Κέρκυρα. Τέλος με ευθύνη,
ψυχραιμία και μεγαλοφροσύνη βοηθά τα κερκυραϊκά καράβια να καταφύγουν
ασφαλή στο λιμάνι τους.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Πώς αιτιολογεί ο Θουκυδίδης την ήττα των Κερκυραίων;

2. Ποια τακτική ακολουθούν οι Αθηναίοι και γιατί;

3. Πώς αντέδρασαν οι Πελοποννήσιοι στην επίθεση κατά κέρας των Αθηναίων;

4. Τι συνέβη στην Ναύπακτο και γιατί φοβούνται οι Πελοποννήσιοι;

5. Γιατί υποχωρούν αργά οι Αθηναίοι;

6. προσπίπτοντες, προσβαλόντες: Να σχηματίσετε πέντε σύνθετα ρήματα από

κάθε έναν από τους παραπάνω ρηματικούς τύπους χρησιμοποιώντας κάθε φορά ως
πρώτο συνθετικό μια πρόθεση. Στη συνέχεια, να σχηματίσετε το ουσιαστικό που
προκύπτει από το κάθε ρήμα.

[38]
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81

ΚΕΙΜΕΝΟ

Οι Πελοποννήσιοι αποπλέουν μέσω Λευκάδας

[81.1] Oἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ᾽ οἴκου

παρὰ τὴν γῆν· καὶ ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, ὅπως μὴ

περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται.

Βαρβαρότητα και ακρότητες των δημοκρατικών

[81.2] Κερκυραῖοι δὲ αἰσθόμενοι τάς τε Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας τάς τε τῶν

πολεμίων οἰχομένας, λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον πρότερον

ἔξω ὄντας, καὶ τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν

λιμένα, ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο, τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον· καὶ ἐκ

τῶν νεῶν ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντo, ἐς τὸ ῞Ηραιόν τε

ἐλθόντες τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα ἄνδρας δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν καὶ κατέγνωσαν

πάντων θάνατον.

[81.3] Oἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα,

διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους, καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ᾽ ὡς

ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο.

[81.4] Ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε,

Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν

ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα,

καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν ὀφειλομένων ὑπὸ τῶν λαβόντων·

[39]
[81.5] πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου, καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, οὐδὲν

ὅτι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω. Καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ τῶν ἱερῶν

ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, οἱ δέ τινες καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ

Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
[81.1] Oἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς
νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ᾽
οἴκου παρὰ τὴν γῆν· καὶ ὑπερενεγκόντες
τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς , ὅπως μὴ
περιπλέοντες ὀφθῶσιν , ἀποκομίζονται.
[81.1] Οι μεν Πελοποννήσιοι αμέσως τη
νύχτα και γρήγορα γρήγορα
μεταφέρονταν προς την πατρίδα τους,
(πλέοντας) κοντά στη στεριά. Και αφού
μετέφεραν τα πλοία τους πάνω από τον
ισθμό της Λευκάδας, για να μη γίνουν
αντιληπτοί (από τους Αθηναίους)
απομακρύνθηκαν.

[81.2] Κερκυραῖοι δὲ αἰσθόμενοι τάς τε [81.2] Οι Κερκυραίοι όμως, όταν

Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας τάς τε τῶν
πολεμίων οἰχομένας, λαβόντες τούς τε
Μεσσηνίους ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον
πρότερον ἔξω ὄντας, καὶ τὰς ναῦς
περιπλεῦσαι κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν
ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα , ἐν ὅσῳ
περιεκομίζοντο , τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα
λάβοιεν , ἀπέκτεινον · καὶ ἐκ τῶν νεῶν
ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες
ἀπεχρῶντo , ἐς τὸ ῞Ηραιόν τε ἐλθόντες
τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα ἄνδρας δίκην
ὑποσχεῖν ἔπεισαν καὶ κατέγνωσαν πάντων
θάνατον.
[81.3] Oἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ [81.3] Οι περισσότεροι όμως από τους
ἐπείσθησαν , ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα ,
διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους,
καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ᾽ ένας τον άλλο εκεί μέσα στον ναό, και
ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο.
[81.4] Ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ
Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ
αντιλήφθηκαν ότι τα αθηναϊκά πλοία
πλησίαζαν και ότι τα πλοία των εχθρών
ήταν φευγάτα, αφού πήραν τους
Μεσσηνίους, που προηγουμένως ήταν
έξω, τους οδήγησαν στην πόλη και,
αφού πρόσταξαν τα πλοία που
επάνδρωσαν να πλεύσουν γύρω γύρω
προς το Υλλαϊκό λιμάνι, ενόσω έκαναν
τον περίπλου, σκότωναν όποιον από
τους εχθρούς έπιαναν· και αφού
αποβίβαζαν από τα πλοία όσους
(ολιγαρχικούς) έπεισαν να επιβιβαστούν
τους θανάτωναν, και αφού ήρθαν στο
Ήραιο, έπεισαν περίπου πενήντα άνδρες
από τους ικέτες να δεχτούν να
δικαστούν και τους καταδίκασαν όλους
σε θάνατο.
ικέτες, όσοι δεν πείστηκαν, καθώς
έβλεπαν αυτά που γίνονταν, σκότωναν ο
μερικοί κρεμιούνταν από τα δέντρα (που
βρίσκονταν στο ιερό), ενώ άλλοι
τερμάτιζαν τη ζωή τους όπως μπορούσε
ο καθένας.
[81.4] Και για εφτά ημέρες, που
παρέμεινε ο Ευρυμέδοντας με τα εξήντα

[40]
παρέμεινε , Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς
ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν
μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον
καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας
ἔχθρας ἕνεκα, καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν
ὀφειλομένων ὑπὸ τῶν λαβόντων·
πλοία, οι Κερκυραίοι σκότωναν από
τους συμπολίτες τους όσους
λογιάζονταν ότι ήταν εχθροί τους, και
μολονότι ισχυρίζονταν ότι τιμωρούσαν
αυτούς που προσπαθούσαν να
καταλύσουν τη δημοκρατία, μερικοί
σκοτώθηκαν και εξαιτίας προσωπικής
έχθρας και άλλοι σκοτώθηκαν από τους
οφειλέτες τους, για χρήματα που τους
οφείλονταν.

[81.5] πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου ,
καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι ,
οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω .
Καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ
τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς
ἐκτείνοντο , οἱ δέ τινες καὶ
περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ
ἱερῷ ἀπέθανον .
[81.5] Και διαπράχθηκαν κάθε είδους
φόνοι και τίποτα δεν παραλείφθηκε που
να μην έγινε απ’ όσα συνηθίζεται να
γίνονται σε τέτοιες περιστάσεις και
ακόμα περισσότερα. Και ο πατέρας
σκότωνε το παιδί του και (οι ικέτες)
απομακρύνονταν με τη βία από τα ιερά
και σκοτώνονταν μπροστά σ’ αυτά,
μερικοί άλλοι εξάλλου, αφού
περικλείστηκαν με τοίχο, πέθαναν μέσα
στον ναό του Διονύσου.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ
ἐκομίζοντο κομίζομαι = μεταφέρομαι, ταξιδεύω

ὑπερενεγκόντες από το ὑπέρ+ φέρω [ Α.Χ. φέρω,ἔφερον, οἴσω, ἤνεγκα & ἤνεγκον,
ἐνήνοχα, ἐνηνόχειν]

ὀφθῶσιν από το ρήμα ὁράω-ῶ. Σχηματίζει θέματα ορ, οψ, οπ, ειδ, ιδ, οφθ

ἐσβῆναι από το ἐς+ βαίνω= εισέρχομαι, επιβιβάζομαι

ἀπεχρῶντo από το ἀπό+χρῶμαι= σκοτώνω

ἀπήγχοντο από το ἀπό+ ἄγχος= απαγχονίζομαι

περιοικοδομηθέντες από το περί+ οἶκος+ δομῶ= περιτειχίζομαι, περικλείομαι από

τείχος

[41]
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Σύνδεση με τα προηγούμενα

Στα προηγούμενα κεφάλαια παρακολουθήσαμε τη διαμάχη μεταξύ δημοκρατικών και

ολιγαρχικών στην Κέρκυρα. Μετά από ένα πραξικόπημα των ολιγαρχικών και μία
πρώτη νίκη τους, ακολούθησε μάχη στην οποία νίκησαν οι δημοκρατικοί. Αυτοί,
έχοντας την κατάσταση στα χέρια τους, και με την παρουσία αθηναϊκού στόλου,
προσπαθούσαν να επιβάλουν την κυριαρχία τους και να διώξουν τους ολιγαρχικούς,
οι οποίοι κατέφευγαν ως ικέτες στα ιερά. Λίγες μέρες μετά τη νίκη των
δημοκρατικών, έφτασε πελοποννησιακός στόλος με 53 πλοία. Οι Κερκυραίοι,
ταραγμένοι από την παρουσία του στόλου αυτού, ετοίμαζαν βιαστικά τα πλοία τους
και τα έστελναν χωρίς καμία τάξη και οργάνωση εναντίον των Πελοποννησίων. Οι
τελευταίοι, βλέποντας την αταξία που επικρατούσε στο στόλο των Κερκυραίων,
στράφηκαν εναντίον των 12 αθηναϊκών πλοίων. Ο Νικόστρατος, ο Αθηναίος
ναύαρχος, με κατάλληλους χειρισμούς κατάφερε να διαφύγει με το στόλο του και με
το μεγαλύτερο μέρος του κερκυραϊκού στόλου αλώβητο. Οι δημοκρατικοί
Κερκυραίοι μετέφεραν τους ολιγαρχικούς αιχμαλώτους στο Ηραίο και φρουρούσαν
την πόλη. Ωστόσο οι Πελοποννήσιοι, παρά την ταραχή των Κερκυραίων και τις
παραινέσεις του Βρασίδα για επίθεση, δεν επιτέθηκαν εναντίον της Κέρκυρας, αλλά
στράφηκαν προς τη Λευκίμμη και λεηλατούσαν την περιοχή. Οι δημοκρατικοί
Κερκυραίοι, φοβισμένοι από την παρουσία των Πελοποννησίων, προχώρησαν σε
διαπραγματεύσεις με τους ολιγαρχικούς Κερκυραίους και έπεσαν κάποιους να
συνεργαστούν μαζί τους. Οι Πελοποννήσιοι, αφού λεηλάτησαν την περιοχή,
αποχώρησαν, ενώ αργότερα πληροφορήθηκαν την επικείμενη άφιξη 60 αθηναϊκών
πλοίων στην Κέρκυρα.

Σύντομη απόδοση της ενότητας

Οι Πελοποννήσιοι, μόλις πληροφορήθηκαν ότι έφθανε ο αθηναϊκός στόλος, έσπευσαν

να φύγουν για την πατρίδα τους. Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι λοιπόν, αισθανόμενοι
πλέον κυρίαρχοι του νησιού και έχοντας μαζί τους τους στρατιώτες του Νικόστρατου,
άρχισαν να εξοντώνουν τους αντιπάλους τους, ακόμα και αυτούς που είχαν πειστεί να
συνεργαστούν μαζί τους. Αφού έπεισαν κάποιους από τους ηγέτες του Ηραίου να
δικαστούν, τους καταδίκασαν σε θάνατο. Έντρομοι οι υπόλοιποι ολιγαρχικοί άρχισαν
να αυτοκτονούν, για να μην πέσουν στα χέρια των δημοκρατικών. Για 7 μέρες οι
δημοκρατικοί φόνευαν όποιον αντίπαλό τους συνελάμβαναν, ενώ διαπράχθηκαν
πολλοί φόνοι και για άλλες αιτίες με το πρόσχημα της κατάλυσης της δημοκρατίας.
Γενικά οι δημοκρατικοί προέβησαν σε βαρβαρότητες κάθε μορφής.

[42]
Σχολιασμός

❖ Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι ενισχύονται από την άφιξη του αθηναϊκού

στόλου, ο οποίος προστέθηκε στη δύναμη του Νικόστρατου. Το γεγονός
αυτό σε συνδυασμό με την εσπευσμένη αποχώρηση των Λακεδαιμονίων
αναζωπυρώνει τα πολιτικά πάθη, αναπτερώνει το ηθικό των Κερκυραίων
δημοκρατικών και τους δίνει τη δυνατότητα στους να επιδοθούν σε
πρωτοφανείς θηριωδίες εις βάρος των ολιγαρχικών.

❖ Οι Κερκυραίοι δημοκρατικοί εκδηλώνουν τα πιο ταπεινά τους ένστικτα

εναντίον των πολιτικών τους αντιπάλων. Σκότωσαν τους ολιγαρχικούς που
είχαν επανδρώσει τα τριάντα Κερκυραϊκά πλοία, οδήγησαν σε δίκη-παρωδία
ολιγαρχικούς ικέτες και στη συνέχεια τους σκότωσαν, εκτέλεσαν τους
συμπολίτες τους που θεωρούσαν εχθρούς του πολιτεύματος και
χρησιμοποιώντας το πρόσχημα της απειλής κατά του δημοκρατικού
πολιτεύματος σκότωσαν συμπολίτες τους με τους οποίους είχαν απλώς
προσωπικές και οικονομικές διαφορές.

❖ Οι δημοκρατικοί συμπεριφέρονται με δόλο αλλά και απίστευτη αναλγησία

στους ολιγαρχικούς συμπολίτες τους που δέχτηκαν να τους βοηθήσουν
στον αγώνα τους για τη σωτηρία της πόλης. Κάποιοι ολιγαρχικοί αρνούνται
να δικαστούν στις δίκες-παρωδίες και προτιμούν να δώσουν οι ίδιοι τέλος
στη ζωή παρά να έχουν ένα ατιμωτικό και εξευτελιστικό θάνατο.

❖ Στο κεφάλαιο 81 περιγράφονται κάποιες από τις τραγικότερες στιγμές του

εμφυλίου πολέμου: φρίκη, κατάλυση κάθε έννομης τάξης και ηθικής αρχής,
φυσική και ψυχολογική βία, επικράτηση του ατομικού συμφέροντος, η
εξαχρείωση των ανθρώπων, η αποδυνάμωση των θεσμών και ο ευτελισμός
της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κυριαρχούν σ'αυτές τις στιγμές.

❖ Μέσα από την περιγραφή της εμφύλιας διαμάχης ο Θουκυδίδης υπηρετεί τον
στόχο που είχε θέσει εξ'αρχής: συγγράφει Ιστορία για την κατανόηση των
γεγονότων του παρελθόντος που θ'αποδειχθούν χρήσιμα και στο μέλλον. Ο
πόλεμος που διαφθείρει τους ανθρώπους, η διάσπαση της κοινωνικής
συνοχής, η υποταγή του ανθρώπου σε ευτελείς επιδιώξεις, η αδικία και η
βαναυσότητα του πολέμου, η απώλεια των ιδανικών είναι διαπιστώσεις και
γεγονότα που έχουν διαχρονική αξία και φανερώνουν τη συμπεριφορά και
το χαρακτήρα του ανθρώπου σε περιόδους εμφύλιων σπαραγμών.

❖ Ο Ευρυμέδοντας παρουσιάζεται ανεύθυνος, ανάλγητος και αδιάφορος για τα

όσα διαδραματίζονται στην Κέρκυρα. Σε αντίθεση με τον Νικόστρατο που
ήταν άνθρωπος ικανός με πείρα, ευστροφία και διαλλακτικότητα αλλά πάνω
απ'όλα μετριοπαθής και ανθρωπιστής, ο Ευρυμέδοντας δείχνει πρωτοφανή

[43]
 απάθεια για τα τραγικά γεγονότα της Κέρκυρας. Είτε από απροθυμία είτε για
πολιτικούς και προσωπικούς λόγους αρνείται να παρέμβει για να εκτονώσει
την κατάσταση και γίνεται απλός θεατής ακραίων και βίαιων γεγονότων.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ποια στάση τήρησαν οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι απέναντι στους
ολιγαρχικούς που είχαν αποφασίσει να συνεργαστούν μαζί τους; Τι φανερώνει η
συμπεριφορά αυτή;

2. Ποιες ενέργειες των δημοκρατικών θεωρούνται σκληρές κι ανέντιμες;

Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

3. Με ποιες φράσεις ο Θουκυδίδης παρουσιάζει την απόγνωση των ολιγαρχικών; Με

ποιο πρόσχημα και ποιες αιτίες οι δημοκρατικοί σκότωναν τους ολιγαρχικούς;

4. Ο Θουκυδίδης σε αυτό το κεφάλαιο δείχνει το σημείο που μπορεί να οδηγήσει ο

εμφύλιος πόλεμος τον άνθρωπο. Ποιες ενέργειες των νικητών φανερώνουν αυτή την
αλλοίωση της ανθρώπινης ψυχής;

5. Να γραφούν οι πτώσεις που ζητούνται.

● τῆς νυκτὸς δοτική ενικού και πληθυντικού

● τὰς ναῦς γενική, αιτιατική ενικού και ονομαστική πληθυτικού
● λιμένα ονομαστική, δοτική ενικού και δοτική πληθυντικού
● ἄνδρας ονομαστική, κλητική ενικού και γενική, αιτιατική πληθυντικού
● πάντων ονομαστική, δοτική ενικού και αιτιατική πληθυντικού
● τινές ονομαστική, δοτική ενικού και δοτική πληθυντικού
● τὸν δῆμον δοτική, κλητική ενικού και δοτική, αιτιατική πληθυντικού
● χρημάτων δοτική ενικού και πληθυντικού

6. Να αντικατασταθούν χρονικά οι παρακάτω ρηματικοί τύποι : ὑπερενεγκόντες,

ἤγαγον, λάβοιεν, ἔπεισαν.

7. Να γράψετε τέσσερα παράγωγα, απλά ή σύνθετα, για καθεμιά από τις

παρακάτω λέξεις δοκοῦντας, ἐπιφέροντες, ξυνέβη.

8. Να αναγνωρίσετε τα ουσιαστικά και να γράψετε την ονομαστική ενικού και

πληθυντικού : τῆς νυκτὸς, τὰς ναῦς, τὴν πόλιν, τὸν λιμένα, ἄνδρας, τῶν ἱκετῶν,
τοὺς ἐχθροὺς, τὴν αἰτίαν, χρημάτων, πατὴρ, παῖδα.

9. ὑπερενεγκόντες, ὄντας, λάβοιεν, ξυνέβη, κατέγνωσαν, ἀφικόμενος, ἑώρων : να

γραφεί το γ’ πληθυντικό του αορίστου β’.

10. ἔπεισαν, παρέμεινε, καταλύουσιν, ὑπερενεγκόντες, ἀπέθανον : να γραφούν τα

απαρέμφατα και οι μετοχές όλων των χρόνων.

[44]
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 82

MΕΤΑΦΡΑΣΗ
Γενική θεώρηση των φοβερών αποτελεσμάτων των στάσεων στις Ελληνικές
πόλεις

[1] Σ' αυτές τις ακρότητες έφτασε ο εμφύλιος πόλεμος και προκάλεσε μεγάλη
εντύπωση, γιατί ήταν ο πρώτος που έγινε. Αργότερα μπορεί κανείς να πει ότι
ολόκληρος ο Ελληνισμός συνταράχτηκε, γιατί παντού σημειώθηκαν εμφύλιοι
σπαραγμοί. Οι δημοκρατικοί καλούσαν τους Αθηναίους να τους βοηθήσουν και οι
ολιγαρχικοί τους Λακεδαιμονίους. Όσο διαρκούσε η ειρήνη δεν είχαν ούτε
πρόφαση, αλλά ούτε τη διάθεση να τους καλέσουν για βοήθεια. Με τον πόλεμο,
όμως, καθεμιά από τις αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις μπορούσε εύκολα να βρει
ευκαιρία να προκαλέσει εξωτερική επέμβαση για να καταστρέψει τους αντιπάλους
της και να ενισχυθεί η ίδια για ν' ανατρέψει το πολίτευμα.

[2] Οι εμφύλιες συγκρούσεις έφεραν μεγάλες κι αμέτρητες συμφορές στις πολιτείες,

συμφορές που γίνονται και θα γίνονται πάντα όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου,
συμφορές που μπορεί να είναι βαρύτερες ή ελαφρότερες κι έχουν διαφορετική μορφή
ανάλογα με τις περιστάσεις. Σε καιρό ειρήνης και όταν ευημερεί ο κόσμος και οι
πολιτείες, οι άνθρωποι είναι ήρεμοι γιατί δεν τους πιέζουν ανάγκες φοβερές. Αλλ'
όταν έρθει ο πόλεμος που φέρνει στους ανθρώπους την καθημερινή στέρηση, γίνεται
δάσκαλος της βίας κι ερεθίζει τα πνεύματα του πλήθους σύμφωνα με τις καταστάσεις
που δημιουργεί.

[3] O εμφύλιος πόλεμος, λοιπόν, μεταδόθηκε από πολιτεία σε πολιτεία. Κι όσες

πολιτείες έμειναν τελευταίες, έχοντας μάθει τι είχε γίνει αλλού, προσπαθούσαν να
υπερβάλουν σ' επινοητικότητα, σε ύπουλα μέσα και σε ανήκουστες εκδικήσεις.

[4] Για να δικαιολογούν τις πράξεις τους άλλαζαν ακόμα και τη σημασία των
λέξεων. Η παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ανδρεία και αφοσίωση στο κόμμα, η
προσωπική διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία που κρύβεται πίσω από εύλογες
προφάσεις και η σωφροσύνη προσωπίδα της ανανδρείας. Η παραφορά θεωρήθηκε
ανδρική αρετή, ενώ η τάση να εξετάζονται προσεκτικά όλες οι όψεις ενός ζητήματος
θεωρήθηκε πρόφαση για υπεκφυγή.

[5] Όποιος ήταν έξαλλος γινόταν ακουστός, ενώ όποιος έφερνε αντιρρήσεις γινόταν
ύποπτος. Όποιον επινοούσε κανένα τέχνασμα και πετύχαινε, τον θεωρούσαν
σπουδαίο, κι όποιον υποψιαζόταν σύγκαιρα και φανέρωνε τα σχέδια του αντιπάλου,
τον θεωρούσαν ακόμα πιο σπουδαίο. Ενώ όποιος ήταν αρκετά προνοητικός, ώστε
να μην χρειαστούν τέτοια μέσα, θεωρούσαν ότι διαλύει το κόμμα και ότι είναι
τρομοκρατημένος από την αντίπαλη παράταξη. Με μια λέξη, όποιος πρόφταινε να

[45]
κάνει κακό πριν από άλλον, ήταν άξιος επαίνου, καθώς κι εκείνος που παρακινούσε
στο κακό όποιον δεν είχε σκεφτεί να το κάνει.

[6] Αλλά και η συγγένεια θεωρήθηκε χαλαρότερος δεσμός από την κομματική
αλληλεγγύη, γιατί οι ομοϊδεάτες ήσαν έτοιμοι να επιχειρήσουν οτιδήποτε, χωρίς
δισταγμό, και τούτο επειδή τα κόμματα δεν σχηματίστηκαν για να επιδιώξουν κοινή
ωφέλεια με νόμιμα μέσα, αλλά, αντίθετα, για να ικανοποιήσουν την πλεονεξία τους
παρανομώντας. Και η μεταξύ τους αλληλεγγύη βασιζόταν περισσότερο στην
συνενοχήτους παρά στους όρκους τους στους θεούς.

[7] Τις εύλογες προτάσεις των αντιπάλων τις δέχονταν με υστεροβουλία και όχι με
ειλικρίνεια για να φυλαχτούν από ένα κακό αν οι άλλοι ήσαν πιο δυνατοί. Και
προτιμούσαν να εκδικηθούν για κάποιο κακό αντί να προσπαθήσουν να μην το
πάθουν. Όταν έκαναν όρκους για κάποια συμφιλίωση, τους κρατούσαν τόσο μόνο
όσο δεν είχαν την δύναμη να τους καταπατήσουν, μη έχοντας να περιμένουν βοήθεια
από αλλού. Αλλά μόλις παρουσιαζόταν ευκαιρία, εκείνοι που πρώτοι είχαν ξαναβρεί
το θάρρος τους, αν έβλεπαν ότι οι αντίπαλοι τους ήσαν αφύλαχτοι, τους χτυπούσαν
κι ένιωθαν μεγαλύτερη χαρά να τους βλάψουν εξαπατώντας τους, παρά χτυπώντας
τους ανοιχτά. Θεωρούσαν ότι ο τρόπος αυτός όχι μόνο είναι πιο ασφαλής αλλά και
βραβείο σε αγώνα δόλου. Γενικά είναι ευκολότερο να φαίνονται επιδέξιοι οι
κακούργοι, παρά να θεωρούνται τίμιοι όσοι δεν είναι δόλιοι. Οι περισσότεροι
άνθρωποι προτιμούν να κάνουν το κακό και να θεωρούνται έξυπνοι, παρά να είναι
καλοί και να τους λένε κουτούς.

[8] Αιτία όλων αυτών ήταν η φιλαρχία που έχει ρίζα την πλεονεξία και τη φιλοδοξία
που έσπρωχναν τις φατρίες ν' αγωνίζονται με λύσσα. Οι αρχηγοί των κομμάτων, στις
διάφορες πολιτείες, πρόβαλλαν ωραία συνθήματα. Ισότητα των πολιτών από την μια
μεριά, σωφροσύνη της αριστοκρατικής διοίκησης από την άλλη. Προσποιούνταν έτσι
ότι υπηρετούν την πολιτεία, ενώ πραγματικά ήθελαν να ικανοποιήσουν προσωπικά
συμφέροντα και αγωνίζονταν με κάθε τρόπο να νικήσουν τους αντιπάλους τους.
Τούτο τους οδηγούσε να κάνουν τα φοβερότερα πράματα επιδιώκοντας να
εκδικηθούν τους αντιπάλους τους, όχι ως το σημείο που επιτρέπει η δικαιοσύνη ή το
συμφέρον της πολιτείας, αλλά κάνοντας τις αγριότερες πράξεις, με μοναδικό κριτήριο
την ικανοποίηση του κόμματός τους. Καταδίκαζαν άνομα τους αντιπάλους τους ή
άρπαζαν βίαια την εξουσία, έτοιμοι να κορέσουν το μίσος τους. Καμιά από τις δύο
παρατάξεις δεν είχε κανέναν ηθικό φραγμό κι εκτιμούσε περισσότερο όσους
κατόρθωναν να κρύβουν κάτω από ωραία λόγια φοβερές πράξεις. Όσοι πολίτες ήταν
μετριοπαθείς θανατώνονταν από τη μια ή την άλλη παράταξη, είτε επειδή είχαν
αρνηθεί να πάρουν μέρος στον αγώνα είτε επειδή η ιδέα και μόνο ότι θα μπορούσαν
να επιζήσουν προκαλούσε εναντίον τους τον φθόνο.

(Μετάφραση: Άγγελος Βλάχος)

[46]
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 83

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Αναξιοπιστία των όρκων - Επικρατούν οι διανοητικά κατώτεροι

[1] Έτσι οι εμφύλιοι σπαραγμοί έγιναν αιτία ν' απλωθεί σ' όλο τον ελληνικό κόσμο
κάθε μορφή κακίας και το ήθος, που είναι το κύριο γνώρισμα της ευγενικής ψυχής,
κατάντησε να είναι καταγέλαστο κι εξαφανίστηκε.

[2] Ο ανταγωνισμός δημιούργησε απόλυτη δυσπιστία και δεν υπήρχε τρόπος που να
μπορεί να την διαλύσει, ούτε εγγυήσεις ούτε όρκοι φοβεροί. Όλοι, όταν
επικρατούσαν, ξέροντας ότι δεν υπήρχε ελπίδα να κρατηθούν μόνιμα στην εξουσία,
προτιμούσαν, αντί να δώσουν πίστη στους αντιπάλους τους, να πάρουν τα μέτρα τους
για να μην πάθουν οι ίδιοι.

[3] Τις περισσότερες φορές επικρατούσαν οι διανοητικά κατώτεροι. Φοβόνταν τη

δική τους ανεπάρκεια και την ικανότητα των αντιπάλων τους κι έτσι, για να μην
νικηθούν στη συζήτηση και για να μην πέσουν θύματα των όσων οι άλλοι θα
επινοούσαν, δεν είχαν κανένα δισταγμό να προχωρήσουν σε βίαιες πράξεις.

[4] Όσοι, πάλι, περιφρονούσαν τους αντιπάλους τους, νόμιζαν ότι μπορούσαν
σύγκαιρα να καταλάβουν τα σχέδιά τους. Θεωρούσαν ότι δεν ήταν ανάγκη να
μεταχειριστούν βία για τα όσα μπορούσαν, καθώς νόμιζαν, να πετύχουν με τις
ραδιουργίες τους. Έτσι, τις περισσότερες φορές, δεν φυλάγονταν και οι
αντίπαλοί τους τους αφάνιζαν.

(Μετάφραση: Άγγελος Βλάχος)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Πώς εξηγεί ο Θουκυδίδης στο 3.82 τη σταδιακή επέκταση των εμφύλιων πολέμων
σε όλες τις ελληνικές πόλεις;

2. Πού αποδίδει ο Θουκυδίδης την αιτία των εμφυλίων πολέμων και των
συμφορών που αυτοί επιφέρουν στο ανθρώπινο γένος; Συμφωνείτε με τις
παρατηρήσεις του ιστορικού;

[47]