Ćelija je osnovna, gradivna i funkcionalna jedinica svih živih bića.

OSMOZA: proces gibanja molekula rastvarača (vode) kroz polupropusnu

membranu (semipermeabilnu membranu) koja odvaja dvije otopine različitih
jedna ćelija – jedan organizam ćelije – tkiva – organi – sistem organa – koncentracija. Polupropusna membrana propušta molekule rastvarača dok ne
organizam propušta čestice rastvorenih tvari. Molekule vode teže gibanju iz rastvora sa
Tipovi ćelijske organizacije nižom (hipotoničan) u rastvor sa višom koncentracijom rastvorene tvari
• Prema složenosti organizacije: (hipertoničan)
1. Prokariotska ćelija (procit)
2. Eukariotska ćelija (eucit) MIKROSKOP I MIKROSKOPIRANJE
Organizmi sa prokariotskim ćelijama se nazivaju prokarioti (bakterije, Mikroskop je optički uređaj kojim možemo vidjeti povećanu sliku sitnih
aktinomicete i modrozelene alge). predmeta (mikroorganizmi, ćelije) i uočiti njihovu građu, dijelove ćelija. Naziv
Organizmi građeni od eukariotskih ćelija se nazivaju eukarioti (protista, mikroskop: mikros (gr.)- malen i skopein (gr.) – gledati
složenije organizovane (višećelijske) biljke i životinje)
Tipovi mikroskopa
Osobine Procit Eucit • Jednostavni (ili lupa/povećalo; sastoji se od jedne leće ili jednog sistema leća)
Jedro nedostaje prisutna • Sastavljeni (veoma složeno građen optički uređaj sa više leća ili dva optička
Promjer ćelije 1 µm 10-100 µm sistema – okulara i objektiva)
Citoskelet nedostaje prisutan
Citoplazmatski organeli nedostaje prisutan Vrste mikroskopa
Hromosomi Jedna kružna molekula Više linearnih DNK molekula 1. Svjetlosni mikroskop
2. Elektronski mikroskop
Jedina ćelijska organela koju imaju prokariotske ćelije su ribosomi. 3. Fluorescentni mikroskop
Nukleoid – genetički materijal prokariota, raspršen u citoplazmi. 4. Mikroskop za biološka istraživanja
5. Mikroskop sa tamnim vidnim poljem
6. Mikroskop sa svijetlim vidnim poljem
PLAZMOLIZA I DEPLAZMOLIZA
Svjetlosni mikroskop
Plazma membrana Dijelovi: optički i mehanički
• Građa: dvostruka fosfolipidna membrana sa umetnutim proteinima. Optički dio: okular, objektiv, uređaj za osvjetljivanje posmatranog predmeta
• Osobina: semipermeabilnost Mehanički dio: masivna podloga, stalak, tubus, revolver, makrovijak, mikrovijak,
• Funkcija: semipermeabilni transport molekula u i izvan ćelije vijak za pomjeranje preparata, vijak za pomicanje kondenzora

Ćelija u hipertoničnoj i hipotoničnoj sredini OKULAR:

• Hipertonična sredina/otopina: veća koncentracija rastvorenih molekula u • optički dio mikroskopa, utaknut na njegovom gornjem kraju;
sredini/otopini nego u ćeliji. • Kovinski šuplji valjak sa dvije umetnute leće: gornja ili očna leća i donja ili
• Hipotonična sredina/otopina: manja koncentracija rastvorenih molekula u sabirna leća
sredini/otopini nego u ćeliji • Arapskim brojevima označeno koliko puta povećava sliku
• Pritisak na ćelijski zid – TURGOR • Svrha okulara: vidjeti sliku posmatranog predmeta
OBJEKTIV:
• Dio mikroskopa okrenut prema posmatranom predmetu (objektu) zbog čega
se naziva objektiv;
• Kovinski šuplji valjak u kojem se nalazi sklop centriranih optičkih leća
• Pričvršćeni na revolveru
• Arapskim brojevima su označena povećanja objektiva
• Svrha: dobijanje realne, povećane i obrnute slike posmatranog predmeta
• Ukupno povećanje slike= povećanje objektiva X povećanje okulara
DVA TIPA OBJEKTIVA:
1. Suhi objektiv (služe za mala i srednja povećanja slike 10X i 40X; između
frontalnih leća objektiva i pokrovnog stakla nalazi se zrak i nije potrebno jako
svjetlo)
2. Imerzijski objektiv (koriste se kod mikroskopiranja kada su potrebna jaka
uvećanja od 100X; koristi se imerzijska tekućina između frontalnih leća
objektiva i pokrovnog stakla (cedrovo ulje) i potrebno je jako svjetlo)
UREĐAJ ZA OSVJETLJAVANJE POSMATRANOG PREDMETA:
• ogledalo,
• kondenzor,
• iris zaslona i
• ležište za
Postupak mikroskopiranja 10X i 40X
1. Objektiv u radnom položaju (najmanje uvećanje); namjestiti pravilno
osvjetljeno vidno polje pomoću ogledala, kondenzora i irisa;
2. Na stolić staviti preparat tako da dio preparata koji posmatramo bude ispod
leće objektiva;
3. Spustiti objektiv do kraja da se nasloni na preparat;
4. Gledajući kroz okular podizati tubus makrovijkom dok ne ugledamo sliku;
izoštriti mikrovijkom i podesiti osvjetljenje.
Postupak mikroskopiranja imerzijskim objektivom
1. Pomoću 10X namjestiti preparat da dođe u centar vidnog polja;
2. Podignuti tubus da razmak između donjeg ruba objektiva i preparata bude
približno 2 cm;
3. Staviti kapljicu imerzijske tekućine na pokrovno staklo tako da bude tačno
ispred frontalne leće objektiva;
4. Pokretom revolvera namjestiti imerzijski objektiv;
5. Makrovijkom spustiti tubus dok frontalna leća ne dotakne imerzijsku
tekućinu;
6. Podignuti tubus 1mm, a zatim ga ponovo spuštati mikrovijkom dok se ne
pojavi slika;
7. Izoštriti sliku mikrovijkom, i podesiti osvjetljnje.
Čišćenje mikroskopa
a) Nakon svake uporabe - obrisati objektive, kondenzor i stolić s mekanom
krpicom, ili maramicom za čišćenje natopljenom u tekućini za čišćenje
mikroskopa - ugasiti izvor svjetlosti.
b) Dnevno - prekriti mikroskop zaštitnim pokrovom.
c) Mjesečno - odgovarajućom, za to namjenjenom krpicom natopljenom
destiliranom vodom ili tekućinom za čišćenje mikroskopa obrisati prašinu s
vanjskih površina mikroskopa.
MITOZA
• Somatske ćelije: 2n (diploidan broj hromosoma)
• Gamete (spolne ćelije): n (haploidan broj hromosoma)
Ćelijski ciklus i mitoza
• Jedna od osnovnih osobina svakog organizma je rast.
• Proces koji omogućava rast je ćelijska dioba.
• Dioba ćelija je dio ćelijskog ciklusa, tokom kojeg od jedne ćelije majke nastaju
dvije kćerke ćelije.
• Jednoćelijski organizmi: uvećanje broja jedinki.
• Višećelijski organizmi: rast i obnavljanje tkiva.
Ćelijski ciklus
• Ćelijski ciklus: period inidividualnog života ćelije i obuhvata sve procese u ćeliji
od momenta njenog nastanka do momenta diobe kojom daje nove ćelije ili do
umiranja.
• Kontrola ćelijskog ciklusa: da li će ćelija nastaviti ciklus, rasti, i dijeliti se,
diferencirati se ili će preći u stanje mirovanja i prestati se dijeliti.
• Gubitak kontrole ćelijskog ciklusa: gubitak kontrole normalnog rasta
(abnormalni ćelijski rast ili programirana ćelijska smrt/apoptoza)
• Ćelijski ciklus (nije vremenski ograničen, i kod eukariota može da traje od
nekoliko sati do nekoliko mjeseci i godina)
1. INTERFAZA (G1, S, G2 faza; G-gap, S-synthesis)
2. ĆELIJSKA DIOBA (MITOZA ILI MEJOZA; M faza)
Tokom G1 i G2 faza ćelija raste, obavlja sve metaboličke procese.
Tokom S faze ukupna genetička struktura ćelije se replicira.
Tokom M faze duplicirana DNK se pravilno raspoređuje u dvije kćerke ćelije.
Interfaza
G1 faza – PRESINTETSKA FAZA
• Snažna metabolička aktivnost
• Intenzivna sinteza proteina (uvećavanje ćelije i udvostručenje ćelijske mase)
• Pripremaju jedro za ulazak u S fazu
• Trajanje ovisi o vrsti ćelije -> dužina ciklusa ovisi isključivo o dužini ove faze
• Primjer: 2n=46 hormosoma (1 horomosom-1 molekula DNK)
S faza – FAZA SINTEZE:
• Udvajanje ili replikacija DNK molekule
• Primjer: 46 hromosoma sa po dvije hromatide (1hromosom-2 molekule DNK)
= 92 molekule DNK
• Karbonska C-vrijednost: količina DNK po genomu.
G2 faza – POSTSINTETSKA FAZA:
• Traje od završetka replikacije DNK do početka mitoze
• Najkraći dio interfaze
• Pretpostavka: odvijanje replikacije centrosoma
Mitoza
• Kod ljudi traje 20-60 minuta od ukuponog 24satnog trajanja ciklusa
• Nervne ćelije i crvene krvne ćelije su potpuno diferencirane, stalno su
zaustavljene u G1 fazi poznatoj kao G0
• Mitoza je ćelijska dioba tjelesnih ili somatskih ćelija pri čemu od jedne ćelije
majke nastaju dvije identične kćerke ćelije.
PROFAZA:
• Hromatin se kondenzira u dobro definisane hromsome
• Svaki hromsom je dupliciran
• Centromere sa pridruženim proteinima formiraju kinetohor
• Kinetohor: mjesto spajanja mikrotubula diobenog vremena koji se počinju
formirati.
• Odvajaju se centriole
• Jedarce se razgrađuje; jedrov omotač se raspada
PROMETAFAZA:
• Počinje kada se jedrov omotač raspadne na veliki broj sitnih vezikula
• Nukleoplazma i citoplazma se pomiješaju formirajući miksoplazmu
• Diobeno vreteno se pomjera u prostor jedra i prihvata mikrotubulima za
kinetohore
• Hromosomi se skraćuju i kreću prema zamišljenoj sredini ćelije
METAFAZA:
• Hromosomi se maksimlano skraćuju
• Smještaju se u ekvatorijalnu ravan pomoću mikrotubula
• Najvidljiviji hromosomi pod optičkim mikroskopom
• Hromosomi su orijentirani tako da je jedna hromatida okrenuta prema
jednom, a druga prema drugom polu diobenog vretena
• Hromatide se u području centromere naglo odvajaju
ANAFAZA:
• Započinje diobom centromera i razdvajanjem sparenih kinetohora
• Razdvajanje sestrinskih hromatida i kretanje prema suprotnim spolovima
• Razdvajanje sestrinskih hromatida svih hromosoma se odvija istovremeno
• Od tog momenta svaka hromatida (razdvojena) predstavlja zaseban
hromosom
TELOFAZA:
• Posljednja faza u podjeli nuklearnog genetičkog materijala
• Prispjeće hormosoma na polove
• Despiralizacija hromosoma
• Obrazovanje telofaznih jedara
• Razgradnja diobenog vretena
CITOKINEZA:
• Podjela citoplazme
• Ovom fazom se završava proces diobe u kojoj od jdne ćelije majke nastaju
dvije kćerke ćelije, međusobno identične i identične majci
MEJOZA
Mejoza je dioba ćelija tokom koje dolazi do formiranja ćelija sa haploidnim
brojem hromosoma (broj hromosoma se redukuje u odnosu na ishodišnu ćeliju;
sa 46 na 23)
Interfaza i mejoza: mejoza I i mejoza II
Mejoza I: redukciona dioba
• Profaza I (leptoten, zigoten, pahiten, diploten, dijakineza)
Leptoten - Hromosomi se postepeno kondenziraju
Zigoten - Uparivanje homologih hromosoma-konjugacija. Homologi parovi se
zovu bivalenti ili tetrade.
Pahiten - Dešava se crossing over: proces u toku kojeg se vrši recipročna
razmjena genetičkog materijala. Nastale veze se zovu hijazme-mjesta
približavanja hromatida različitih hromosoma. Nukleolus se razgrađuje.
Diploten - Kontrakcija hromosoma se nastavlja. Homologi hromosomi se
međusobno počinju rastavljati.
Dijakineza - Hromosomi postaju sve kraći. Terminalizacija hijazmi.
• Prometafaza I
• Metafaza I
• Anafaza I
• Telofaza I i citokineza
Mejoza II: formiranje haploidnih gameta
• Profaza II
• Metafaza II
• Anafaza II
• Telofaza II i citokineza

*mejoza II je slična mitozi!!!*

OD JEDNE ĆELIJE MAJKE (2n) NASTAJU 4 KĆERKE ĆELIJE (n) KOJE SU

MEĐUSOBNO RAZLIČITE I RAZLIKUJU SE OD MAJKE ĆELIJE