Lekcja 1 - OGNIWA

Elektrochemia- zależność między reakcją chemiczną (redoks) a pracą prądu elektrycznego.

Prąd elektryczny – to nic innego, jak uporządkowany ruch ładunków elektrycznych. A te

ładunki to po prostu cząstki, które potrafią wytwarzać pole elektryczne. Mogą to być :

• ładunki dodatnie (np. jony dodatnie: H+ )

• ładunki ujemne (np. elektrony eー lub jony np. OHー)

Kierunek
ruchu nośników ładunku elektrycznego (np. elektronów czy jonów), a kierunek prądu
elektrycznego

1. PRZEPROWADŹMY REAKCJĘ REDOKS

Zanurzamy płytkę metalicznego cynku (po prostu : metal cynk w kształcie płaskiej płytki) w
roztworze siarczanu miedzi, czyli CuSO4 (roztwór będzie miał zatem niebieską barwę) .
Zachodzi reakcja chemiczna :

Zn + CuSO4 ⟶ Cu + ZnSO4
A doświadczenie wygląda tak :
Doświadczenie reakcji redoks, co jest dla nas wstępem do elektrochemii

Na obrazku po lewej stronie mamy sam początek doświadczenia, a więc właśnie płytkę
wyjęto, osuszono i zważono zanurzyliśmy płytkę cynkową w roztworze siarczanu miedzi. Po
prawej stronie natomiast mamy obraz, gdzie minęła już solidna porcja czasu. Najpierw
ogarnijmy obserwacje, to co widzimy.

Po pierwsze, roztwór uległ odbarwieniu (jest co najwyżej bladoniebieski), ponieważ

niebieski siarczan(VI) miedzi uległ zużyciu (jest substratem) i powstał bezbarwny
siarczan(VI) cynku (produkt). Kolejna rzecz to jakiś dziwny czerwony ,,osad” na naszej
płytce cynkowej. Oczywiście odpowiedzialna jest za to osadzająca się miedź. Zwróć uwagę,
że sama płytka cynkowa ulega zużyciu (cynk jest substratem), jednak jeśli wyciągniemy
płytkę to niekoniecznie będzie ona lżejsza, bo na niej osadza się miedź. Da się to jednak
obliczyć.

Zadanie 1
Podczas pracy ogniwa srebrowo- cynkowego masa elektrody srebrowej zmieniła się o
1,512 g. Oblicz, jak i o ile zmieniła się masa drugiej elektrody w tym czasie.

Zadanie 2
W roztworze CuSO4 zanurzono płytkę kadmową o masie 60g. Po pewnym czasie płytkę
wyjęto, osuszono i zważono. Jej masa wynosiła 54 g. Oblicz, ile gramów kadmu i ile
gramów miedzi zawierała ta płytka.

Zadanie 3
W roztworze CuSO4 zanurzono płytkę żelazną o masie 30g. Masa płytki po wyjęciu,
osuszeniu i zważeniu wynosiła 30,3 g. Oblicz, ile gramów żelaza przeszło do roztworu.
Ok, wszystkie te obserwacje prowadzą nas do wniosku, że faktycznie reakcja zaszła. Gdyby
tą reakcję zapisać w formie jonowej skróconej :

Zn + Cu2+ ⟶ Cu + Zn2+
To jak na dłoni widać redoksa! Cynk się utlenia, tracąc elektrony, natomiast miedź się
redukuje, przyjmując elektrony. Jak wiemy, reakcja redoks jest transferem elektronów, cynk
je oddaje, natomiast miedź je przyjmuje.

To przenoszenie elektronów pomiędzy miedzią, a cynkiem jest zobrazowane pod naczyniami

(obraz mikroskopowy).

Co się dzieje w reakcji redoks – widok mikroskopowy

Dobra, czyli w reakcji redoks są zaangażowane elektrony, redoks to po prostu transfer

elektronów z jednego (czegoś) do drugiego (czegoś). Tylko problem jest taki, że to się dzieje
wszystko od razu. Gdy tylko cynk odda swoje elektrony, to chciwe jony miedzi od razu je
wychwytują, a my nie mamy pożytku z tych elektronów, bo miedź od razu je pożera.
Gdyby tylko dało się rozdzielić te dwa procesy, utleniania i redukcji i sprawić, że elektrony
przemieszczałyby się jakimś kabelkiem między naczyniem, w którym zachodzi utlenianie do
tego, w którym zachodzi redukcja, to można by ten ruch elektronów (prąd!) jakoś
wykorzystać… DO WŁASNYCH CELÓW

2. OGNIWA
Urządzenie, które zrealizuje nasze marzenie nazywa się ogniwem galwanicznym.
Najważniejszą jego cechą jest to, że sumaryczna reakcja redoks, która tam ma miejsce,
zachodzi samorzutnie, czyli sama z siebie (nie trzeba jej pomagać).

Oto schemat takiego ogniwa :

Schemat
ogniwa galwanicznego

Zaczniemy od opisu tego, co się dzieje na tym obrazku. Myślę, że całkiem logiczne będzie to,
że ogniwo składa się z dwóch połówek, czyli półogniw. Jedno półogniwo (po lewej)
powstało poprzez zanurzenie płytki cynkowej w roztworze siarczanu cynku (ZnSO4). Drugie
półogniwo, po prawej, niczym się w tej kwestii nie różni, bo analogicznie zanurzamy płytkę
miedzianą w roztworze siarczanu miedzi, czyli CuSO4 . Właśnie poznaliśmy definicję
półogniwa.

Półogniwo to elektroda zanurzona w roztworze elektrolitu. Półogniwo = elektroda + elektrolit

ELEKTROLIT W praktyce w elektrochemii elektrolitem będzie jakaś dobrze rozpuszczalna sól.
Więc dobrym wyborem będzie np. CuSO4 , który został użyty na schemacie wyżej, ale równie dobrze
mógł to być CuCl2 czy Cu(NO3)2 , złym wyborem byłby jednak wodorotlenek Cu(OH)2 , bo jest słabo on
rozpuszczalny.

Elektroda zapewnia przewodzącą powierzchnię, przez którą elektrony mogą wejść do

półogniwa, albo z niego uciec.

rolę elektrod pełnią metale. Wszystkiemu jest winne wiązanie metaliczne, co powoduje, że
są one dobrymi przewodnikami.

Elektrody dalej można podzielić na anodę oraz katodę. Uwaga, dochodzimy teraz do jednego
z najczęstszych błędów. Ludzie często utożsamiają katodę ze znakiem dodatnim (plus) i
odwrotnie z anodą (minus), co zapewne bierze się z analogii do słów kation oraz anion. To
jednak błędne rozumowanie!

Katoda to elektroda, na której zachodzi redukcja. Anoda, to ta elektroda, gdzie ma miejsce

utlenianie

Czym jest katoda i anoda? Jest to niesamowicie ważne!!!

Teraz jeszcze raz popatrzymy na schemat ogniwa, tym razem dokładniej opisanego :

Dokładny schemat ogniwa galwanicznego

3. Co się dzieje w półogniwie, czyli zanurzamy płytkę w

roztworze
Dobra, czyli bierzemy tylko jedno półogniwo, jeszcze nie łączymy go z drugim. Zanurzamy
płytkę cynkową w ZnSO4 (1) oraz płytkę miedzianą w roztworze CuSO4 (2). Co się dzieje?

Następuje stan równowagi, który możemy opisać reakcjami połówkowymi :

(1) : Zn ⇄ Zn2+ + 2eー

(2) : Cu ⇄ Cu2+ + 2eー

Każda równowaga może być opisana przez stałą równowagi, natomiast tutaj mamy parametr
bezpośrednio z nim powiązany, czyli potencjał standardowy [1]. Odczytujemy wartości
potencjałów standardowych z tablic maturalnych :

Zn2+ + 2eー ⇄ Zn E° = − 0,762 V

Cu2+ + 2eー ⇄ Cu E° = 0,342 V

Teraz sto procent skupienia! Zauważ, że potencjały opisują reakcję redukcji (przyjmowanie
elektronów), natomiast równowagi (1) i (2), które napisaliśmy przed chwilą były dla
odwrotnego procesu! Więc musimy sobie to teraz krok po kroku przetłumaczyć, pamiętając
co oznaczały potencjały standardowe!

Skoro potencjał dla miedzi jest większy niż dla cynku (0,342 > − 0,762 ) to oznacza, że miedź
bardziej chce się redukować niż cynk. W takim razie, która reakcja (1) czy (2) bardziej
chciałaby zachodzić? Jedynka, bo skoro cynk mniej chce się redukować, to bardziej chce się
utleniać.

Inaczej mówiąc, to cynk łatwiej traci (oddaje) elektrony niż miedź.

Przewidywanie kierunku reakcji redoks na podstawie wartości potencjałów

standardowych

1.

2.
4. Ogniwo galwaniczne, krok po kroku

Zostały nam narysowane, ale jeszcze nieopisane etapy (4) oraz (5). Zauważ, że skoro atomy
metalicznego cynku będą traciły dwa elektrony, to powstają z nich kationy cynku, które
przechodzą do roztworu (zwróć uwagę na rozmiar atom/kation!). W takim razie płytka
cynkowa nam się dosłownie pomniejsza, jakby ktoś nam nadgryzał tabliczkę czekolady,
małych kosteczek jest coraz mniej! Odwrotnie będzie w drugim półogniwie, gdzie kationy
miedzi Cu2+ wyłapują elektrony, które pozyskały od cynku, a zatem tworzą się atomy miedzi,
które osadzają się na płytce. Można powiedzieć, cud! Tworzy nam się metaliczna miedź,
blaszka/płytka się powiększa!
 Ogniwo pod mikroskopem!
Płytki cynkowej nam ubywa, natomiast miedzianej przybywa!

5. Klucz elektrolityczny (mostek solny)

Zastanówmy się jeszcze raz np. nad półogniwem cynkowym. Zobaczmy, skoro cynk traci
dwa elektrony i przechodzi w kation cynku, a te elektrony uciekają potem kabelkiem do
półogniwa miedziowego, to… co z tymi jonami cynku? Można powiedzieć, że czuje się
trochę jak opuszczony nastolatek przez swoją partnerkę (elektron), która zdecydowała się
pójść na studniówkę z innym chłopakiem (miedzią). No, ale przypał tak iść samemu, wręcz
cynk stawia veto i mówi, że sam nie pójdzie.

I faktycznie, istnieje coś takiego jak reguła elektroobojętności, czyli w wystarczającej nam
wersji : kationy = aniony. Roztwór musi mieć ładunek równy zero. Rzeczywiście nie może
być takiej sytuacji, że nagle w roztworze gromadzą nam się jony dodatnie, trzeba to jakoś
,,wyrównać”. I to jest właśnie rola mostka solnego (klucza elektrolitycznego). Trzeba do
tego mostka po prostu wrzucić jakiś elektrolit, który będzie reagował na zmiany w ilościach
kationów/anionów w roztworach i naprawiał te błędy.

Skoro w półogniwie cynkowym zwiększa się stężenie kationów Zn 2+ , to mostek solny

dostarczy tam swoje aniony. Czy przypadkiem elektroda cynkowa nie nazywała się anodą?!
No i faktycznie, stąd się wzięła nazwa anody (historycznie), bo do niej lecą aniony (z
klucza)!

Analogicznie, w półogniwie miedziowym zmniejsza się stężenie kationów Cu w roztworze,

zatem mostek solny dostarczy tam swoje kationy. Bez mostka solnego ani rusz!
6. Znak anody i katody, czyli wielka zagadka
Tak jak wspominałam wcześniej, typowym błędem, który należy bezwzględnie wytępić
jest myślenie, że definicją anody i katody jest znak, odpowiednio minus i plus. Jest to
nieprawda, te elektrody definiuje się jako miejsca, gdzie zachodzi utlenianie (anoda) oraz
redukcja (katoda).

Pochodzenie znaków minus i plus należy rozumieć (ewentualnie w najgorszym wypadku

zapamiętać), ponieważ są one różne w różnych ogniwach. Ogniwa dzielą się na dwa typy,
galwaniczne, które teraz omawiamy oraz elektrolityczne, które jeszcze nas czeka. Znaki
katody i anody są tam różne!

Ogniwo Ogniwo
galwaniczne elektrolityczne

Katoda + ー

Anoda ー +

Ogólnie znak katody i anody w ogniwie galwanicznym łatwo pojąć. Cynk ciągle ,,tworzy”
elektrony (eー), a zatem anoda ma ładunek minus (bo to tak, jakbyśmy ciągle dodawali
elektrony, które mają ładunek ujemny). Miedź natomiast ciągle pożera (konsumuje)
elektrony, więc katoda ma ładunek dodatni.

ZADANIE 4

Zbudowano ogniwo składające się z płytki srebrnej zanurzonej w roztworze azotanu(V) srebra i płytki
żelaznej zanurzonej w roztworze siarczanu(VI) żelaza(II).
Potencjał standardowy elektrody srebrnej E oAg+/Ag = +0,800 V, a elektrody żelaznej EoFe2+/Fe = -
0,447 V.
1. Wskaż anodę i katodę.
2. Napisz równania procesów elektrodowych.
3. Wskaż kierunek przepływu elektronów i prądu w ogniwie.
4. Oblicz siłę elektromotoryczną tego ogniwa.
5. Zapisz schemat tego ogniwa.

Zadanie 5

Równanie Nernsta, czyli jak obliczyć potencjał półogniwa

o dowolnym stężeniu roztworu
Do tej pory posługiwaliśmy się standardowymi półogniwami, czyli takimi,
w których elektrody zanurzone były w roztworach 1-molowych. Aby obliczyć potencjał
półogniwa, które zawiera roztwór o dowolnym stężeniu, stosować będziemy równanie
Nernsta. Dla półogniwa zbudowanego z płytki metalowej zanurzonej w roztworze jonów tego
metalu równanie to (po uproszczeniu i wstawieniu części danych) ma postać

gdzie:
E – potencjał półogniwa w danych warunkach
Eo – potencjał standardowy półogniwa
n – liczba elektronów biorąca udział w reakcji
[utl] – stężenie formy utlenionej
[red] – stężenie formy zredukowanej

W przypadku, gdy forma utleniona lub zredukowana jest pierwiastkiem w stanie

wolnym, to stężenie tej formy zawiera się w wartości potencjału standardowego. W
równaniu należy zatem przyjąć stężenie tej formy za równe 1mol/dm3.
Zadanie 6.

Oblicz potencjał półogniwa zbudowanego z płytki miedzianej zanurzonej w roztworze

siarczanu(VI) miedzi(II) o stężeniu 0,02 mol/dm3, jeśli potencjał standardowy elektrody
miedzianej wynosi 0,342 V.

Zadanie 7.

Oblicz siłę elektromotoryczną ogniwa zbudowanego z płytki kadmowej zanurzonej w 0,03 –

molowym roztworze siarczanu(VI) kadmu oraz płytki niklowej zanurzonej w roztworze chlorku
niklu(II) o stężeniu 0,25 mol/dm3. Zapisz schemat tego ogniwa zgodnie z konwencją sztokholmską.
Potencjały standardowe elektrod: E oCd2+/Cd = -0,403 V, EoNi2+/Ni = -0,257 V.

Zadanie 8