Jan Pieta PEDAGOGIKA CZASU WOLNEGO Wydanie Ill zaktualizowaneSpis tresci Wstep eee Rozdziat 1 Zjawisko czasu wolnego |. Usaleniaterminologicene w definiowantu ceasu wolnego Budéet czsu. Podstavrowe kryterium wydzilenia czasu wolnego 7 budicta czasa ‘Kwestia bezinteresownosei driatan race rawodos jako kytrom podzai bbudéetu czasu. . Badanie budietuczasu. Rozdziat 2 ‘Znaczenie 2drowotne odpoczynku 1, Istota odpoczynleu say 2. Preycayny przewlekdego znuenia i przemgczenia, 3. Odpoczynek nocny i dzienny 4. Warunki dobrego odpoczyaku Rozdziat 3 ‘Tnaczenie wychowawere, zdcowotne i kulturotworcze zabawy L. Istota zabawy i je funkeja wypoceynicowa 2. Rola zabawy w ayciu calowiela. . 3. Kompensacyjna funkcje zabawy Rozdzial 4 Znaczenie wychowawere, zdrowotne i kulturotwéreze pracy nad sobg jako fankgji crasu wolnego 1, Istota pracy nad soba 2. Znaczenie wychowawcze pracy nad soba w czasie wolnym 3. Znaczenie zdrowotne pracy nad soba w czasie wolnym, 4. Znaczenie kulturotwércze precy nad soba w czasie wolnym u a 7 20 2 2 29 29 31 41 41 47 31 53 36 58Spi tek Spistede : 5 Rozdeiat 5 6, Redby wyiasnienia prayceyn praemocy | agresj 157 tae : 7, Proflakryka 5 rewalidacja zachowak deviacyjnych ipatologicanych | | 165 Histora problemyicaasu welnego s 8. Wyehowanie do wera jako conn tmnefeni geet 169 1. Ceas woiny w okuesie prehistorycanym 6 2: Spedzanieczasa wolnego wstaroaytaosci si 3. Formy wczasowania w wiekach érednich fee EE 68 Rozdziat 10 4, C2as wolny a problemy spoleczne epoki nowodytne} m edagogika ijej metody badawexe . i 1. Pedagogia falco nauka 173 Rozdzial 6 2 Budowa pedagogic westemie nauk He eg . Zeéda i metody badan pedagogicanye Najezpcej praktykowane wspétczesne formy spedzania czasuwolnego. 79 er i 1 Tarystyha : 2 5. Pedagogika cama wolnego a7 2. Sport a 5, Srodki masowogo pizekazu | 0 Rozdziat 11 wanie do weras6e : 219 Rozdziat 7 ‘Wychowanie do u 1. Wychowanie jako keztaltowante osobowoset ro eaten ko wpe am po cies Gees: detnaaneroceetentty mu zagospodarowania czasu wolnego, 103 3. Sktadniki osobovosei wewngtrzne} 195, 1 Kulture 103 4. Wychovranie da wezaséw jako kertattowanie osobowokct 207 2 Insel o pesca spy pecan 106 5. Metody wychowania do wezasdw 208 3. Teatr : oe 7 . 107 6. Wychowawea czasa wolnego 212 4 Blharmonia | 109 5. Wystawe 0 6 Muzeum 2 Rozdziat 12 Role Srodowisk wychowawczych w procesie wychowania i socjaizaci Rozdeiat 8 ww ezasie wolnym 25 : a a ae : 1. Srodowisko wychowaveze 215 -ormy spedzania czasu wolnego 0 ograniczonej popularnosci 1s 2. Rola intencjonalnych érodowisk wychowawezych w procesie wychowania oirekonaniestascd ns i socjalizaci w ezasie wlnym 218 2. Ampatoretwo artystyczne ur 5 Rola naturalnych Srodowisk wychowawczych w procese wychowania| 3. Majsterkowanie jamatorstwo technicene 129 Leogplizagiw czase wolngma Ceara tet e_Hodosle emnetoraia: 1 4. Srodowisko lokalne i jego znaczenie nychowawcze 230 5. Zabawy i kontakty towarzyskie 123 ee sites ba 6. Kolekcjonerstwo 2 7. alaywnote spolecana 1 Rozdziat 13 Harcerskie wrory spedzania crasu wolnego 235 Rozdziat 9 1 Organizasje mlodictowe jako szczegSlneisytace wychowaria Pracjawy niewlaiciwego spedzania czasu wolnego ae 2. Historia Bowen roowoju harcerstwa jako systema wychowania 1 Pram arse wid lois 134 mloasieey 20 2, Subkultury mlodzietowe be 3, Harcerstwvo poderas Il wojny swistowej i w olzesie powojennyin 243 & Novage- nova er w aij Siac wichontie Me 4 Havent svlapodsaniscoaee wolcge, 38 ky 45 5. Sylwetki wychowawedw i organizatoréw harcerstwa 254 5. Problemy egzystencjalne dzieci ulicy 153. Sylwettt wy oe 7 iRozdziat 14 Edukacja permanentna i clementy andragogiki 1. Edulacjapermanentna 2. Podstawove pojecia i zagadnienia andragogili . 3. Praedmiot istruktura andragogiki ss... 4. Zadania poznaweze andragogiki Bibliografia Wykaz definicji Spis tabel . 261 261 262 265, 269 273 275 m7 We wspélczesnych czasach, nastawionych na osiaganie sukcesbw za wszel- a ceng, umiejgtnosé whasciwego wypoczynku i organizowania czasu wolnego staje sie problemem coraz bardzie} donioslym spotecznie. Pedagogika czasu wolnego, 2,nieco niszowego przedmiotu mattczania, ma szanse staé sig zagad- nieniem nie do preccenienia przez szerokie kregi crytelnicze. Celem tej ksigd- Ki jest: 1) zapoznanie czytelnikéw z podstawowymi pojeciami dotycegcymi ‘czasu wolnego i pedagogiki, intencjonalnych i naturalnych srodowisk wycho- waviczych, proces wychowania i socjalizacji, edukacji ustawicznej, andra~ gogili i rekzcacji; 2) uswiadomienie wspéiczesnych probleméw zwigzanych zracjonalnym wykorzystaniem czasu wolnego, wymagajacych pilnych analiz, sugestii i rozwiazais; 3) przygotowanie do umiejgtnego i wartosciowego zdro- wotnie, moralnie i kulturalnie spedzania crasu wolnego i dagenia do uzyski- wania wyisze) jakosci aycia. Kompendium niniejsze obejmuje nastepujgce tresci: Pojecie czasu walne- 40 oraz jego znaczenie wychowawcze, zdrowotne i kulturotworcze. Historia problematyki czasu wolnego. Rola intencjonalnych i naturalnych stodowisk ‘wychowawczych w procesie wychowania i socjalizacji w czasie wolnym. Edu- acja ustawicana w kulturze fizycznej. Elementy andragogiki, Premiany spo- Jecene a zmiany w sterze rekreacji Poruszana tematyka pedagogiki czas wolnego obejmuje rézne aspekty czas wolnego: terminologiczne, bistorycane, pedagogiczne, psychologiczne i socjologiczne. Ksigzka pierwotnie zostala opracowana z mysla o maksymal- nym prayblizeniu jej treéci do programu ksvtalcenia studentéw 2 tego przed- miotu. Tematyka i kolejnosé poszczegdlnych rozdzialéw w ogélnym zarysie 2godne sq 2 chronologia ksztalcenia, lecz rozdziaty te nie stanowig odr¢baych Jednostek leksykalnych w Scislym tego stowa znaczeniu. Pozwala to na twércze ‘wykorzystanie ksigiki przez nauczycieli i student6w,Pierwszeczteryrozdzialy obejmujg problematyke czasu wolnego,a w szcze- gélnosci jego pojece oraz wspélczesne znzczenie wychowaweze, zdrowetne ikulturotwércze, Dokonano w nich ustaleri terminologiconych w definiowa- niu czasu wolnego, sprecyzowano wspélczesne pojmowanie crasu wolnego Jako sktadnika budietm czasu ogélnego, rozpatrzono niektére zagadnienia dobrowolnosci i bezinteresownoSei wezasowania oraz zagadnienia znaczenia zdrowotnego, wychowawczego i kulturotwérczego czasu wolnego, wynikajg- cego z realizacfi w czasie wolnym czynnosci pelnigcych funkcje odpoczynko- ‘wa, ludyczng i samoksztalceniowg, |W rozdziale pigtym zamieszczono informacje dotyezqce historii problema- tyki czasu wolnego ~ przeglad zajeé wolnoczasowych od prehistorii poprzer starotytnos¢ i wieki érednie po epoke nowozytna. Opis hipotetycznych speso- bow spedzania czasu wolnego w okresie prehistorycanym powigzano z 0czy- ‘wistymi zmianami aktywnosci fizyczne) ludzi w eyklu dobowym (dries ~ noc), Kilkunastodniowym (polowaniana grubg 2wierayne - odpoczynekpo udanym. olowaniu) i rocanym (lato ~ zima). Spedzanie wolnego czasu w starozytnosci scharakteryzowano na prayktadzie trzech paistw staroéytnych: Egiptu, Grecji i Reymu, zwracajgc szczegélng uwage na czynnoéci ludycane obywateli wol- nych. Opis form wczasowania w sredniowieczu poprzedzono charakterystyka epoki, ktéra byka wyjatkowo niejednorodna na praestrzeni wiek6w, w szcze .g6lnosci wielkie r6anice wystepowaly pomigdzy okresem wezesnego srednio- wiecza i schylkowym. Problematyke 2wigzana z narastaniem czasu wolnego wepoce nowofytne} popreedzono krétkg charakterystyke epoki, w ktdre] rozwinely sig formy wezasowania aktualne do dnia dzisiejszego oraz powstala nowa galqé nauki - pedagogika czasu wolnego. Opisowi wspélezesnych form spedzania czasu wolnego poswigcone sa ko- lejne extery rozdzialy, przy czym tray z nich (sz6sty, siddmy i dsmy) dotyeza form poiytecenych, natomiast jeden (driewiaty) dotycay przejawew niewlas- ciwego spedzania czasu wolnego. W rozdziale tym opisane zostaly zagraie- nia w rozwoju mlodego pokolenia Polakéw, wynikajgce 2 rozprzestrzeniania sig nagannych moralnie form wezasowania, a takee 2 niekorzystnego rozwoj wneszym kraju sytuacii gospodarczej, polityczne i spolecane| w minionych ‘ilkunastu latach, Wskazano réwnie? kierunki niwelowania tych zagrodeti Ostatnie pigé rozdaialow dotyezy réénych aspekt6w. wychowania do wartosciowego spedzania czasu wolnego. Rozdziek dziesigty obejmuje prob- lematyke pedagogiki jako nauki o wychowaniu, w tym budowe pedagogiki imetody badaweze oraz jej migjsce w systemie nauk. Jest bowiem oczywiste, ‘te tradno méwié o pedagogice czasu wolnego i szczegdlowo rozpatrywaé me. tody wychowania do wezas6w bez poznania podstaw pedagogiki jako naulk Wage W rozdziale tym przedstawiono wigc érédta pedagogiki i ich opracowywanie, prayrodnicze i humanistyczne metody badania oraz wspélualesnoéé peda- gogiki i innych nauk, w szczegélnosci takich jak humanistyczne, filozoficone i teologiczne. Badania te dajg mozliwos ksctaltowania indywidualnego Swia- topogladu zgodnego z natura i potrzebami czlowieka i tworza podbudows te oretyczng wychowania do potytecznego spedzania czasu wolnego, W rozdziale jedenastym rozpatrzono psychologiczne aspekty wychowania, to jest problematyke wychowania jako ksztaltowania osobowosei cztowieka 2 szczegélnyim uwzglednieniem wychowania do wezaséw. Scharakteryzowano osobowose i skladniki osobowosci wewnetrzne} (temperament, inteligencje, potrzeby, motywacje i postawy), bedace podstawowym przedmiotem oddzia- tywati wychowawezych. Opisano takie dziatalnoSé pedagogicena w sferze ‘wychowania do wezaséw, metody wychowania do wezas6w oraz scharaktery- zowano wychowawicg czasu wolnego. Rozdziat dwunasty poswigcony jest socjologicznym aspektom czasu wol- nego. Obejmuje problematyke pedagogiki spoleczne) pod katem wychowania scodowiskowego, a w seczegolnosci roli intencjonalnych i naturalnych srodo- wisk wychowawezych w procesie wychowania i socjalizacji w cxasie wolaym. W oméwieniu roli srodowisk intencjonalaych uwagledniono szkole, bedgca srodowiskiem Zycia i intencjonainym srodowiskiem wychowawczym, oraz Klub, swietlicg, settlement, dom spoleczny i dom kultury. Omawiajge nato- miast role srodowisk naturalnych, saczegélng uwage zwrécono na rodzing i zaklad pracy. WW rozdziale trzynastym opisano harcerskie wzory spetzania czasu wolne- g0. Opis ten poprzedcony zostal krotkim oméwieniem dwudziestowiecanych ‘organizacji mtodziezowych, ktore wywieraja preemozny wplyw na sposoby spgdzania czasu wolnego w mlodosci i Ksztaltujg wzorce zachowati c2towie- Kana cale iycie, oraz istorii powstania i rozwoju harcerstwa jako system wychowania mlodziezy. W dalszej czgéci oméwiono harcerski styl spedzania czasu wolnego i wychowanie do czasu wolnego przez harcerstwo. W czesci te) vaprezentowano takZe sylwvetki wybitnych polskich wychowaweéw i organiza toréwharcerstwa Rozdziat czternasty obejmuje niektore elementy edukacji permanentne} iandragogiki. Wykazana zostala koniecenosé Ksztalcenia prez cate Zycie, wyjainione pojgcie edukacji pecmanentnej i wymienione je} podstawowe 2a dania. Ponadto rozpatrzono podstawowe pojgcia andragogiki jako dyscypliny naukowe}, zdefiniowano jej praedmiot i strukture, oméwiono zagadnienia po- 2anaweze. Wyeksponowano przy tym jedna z subdyscyplin andragogiki stoso- wane), jak jest andragogika czasu wolnego.Wstep Sposréd ér6det zamieszczonych w spisie literatury do gléwnych nalezy aalicayé dwie ksigiki Aleksandra Kamiiskiego: Czas wolny ijego problematy- ka spotecono-wychowawcza i Funkcje pedagogiki spotecznej, podrecznik aka- demicki dia pedagogéw napisany wedtug koncepeji i pod redakcja naukowg Stanislawa Kawnuli Pedagogika spotecena, dokonania ~ aktualnosé - perspek- lywy oraz ksigake Stefana Kunowskiego Podstawy wspdlczesnej pedagogiki. Do opracowania niektérych partii materiatu wykoraystano ted materialy EL. ‘abiety Woiniekowe} Pedagogika czasu wolnego Aleksandra Kamiriskiego oraz Anny Zawadakiej Aleksandra Kamiriskiego koncepcja czasu wolnego ~ moje odezytanie 2 wydawnictwa Wyészej Szkoly Pedagogicanej im. Tadeusza Ko- tarbitskiego z Zielone| Géry pt. Koncepeja ceasu woltego Aleksandra Ka- ‘itiskiego 2.1995 roku, Ostatni rozdziat opracowano na podstawie ksigzek: Ryszarda Wroceyiskiego Edukacja permanentna i Lucjana Turosa Andrago- gika ogéina. Pray opracowaniu niniejszej wersji ksigzki wykorzystatem cenne uwa- i zawarte we wnikliwych recenzjach profesora Edwarda Erazmusa i dokto- ta Kraysztofa Lubatiskiego, ktorym tq droga pragne wyrazié moja gleboka wdzigcznoéé. Recenzenci swoja wiedza i zacheta oraz jaktée potrzebna kyty- kg prayczynili sig do praebudowy ukladu ksigzki i zmiany rozkladu akcentéw w stosunku do jej pierwotne} wersji. Pomogli tet wyeliminovraé réime mery- toryczne i formalne niedoskonatoéci. Rozdziat 1 Zjawisko czasu wolnego 1. Ustalenia terminologiczne w definiowaniu czasu wolnego Istnieje wiele definicjiczasu wolnego, lecz w znaczeniu potocznym najkrs- ej i najczesciej okresla sie go jake ponte} | Definicja potoczna czasu wolnego |] Czas wolny jest to czas bez obowiazkow, praeznaczony na zajecia 4 dowolne, i Caas ten wypelniany jest aktywnoscia, w ktora colowiek angaiuje sie 2 wlasnej woli (po wypelnieniu swoich obowigzkéw zawodowych, rodzinnych, i spotecznych). Jest on czgscia czasu ogdlnego. Kategoria ilosciow,, Na oznacvenie tresci aktywnosci ludzkie} w czasie wolnym, a takze funkeji iznaczenia czynnoéci czas wolnego nalezy dokonaé niektorych ustaled ter minologicznych, prayjmowanych przez wigkszoS€ badaczy tego zjavriska. Sq to nastepujgce terminy: wezasy, odpoczynek, zabawa, praca nad soba, rozrywka, sx, wypoczynek, hobby i rekreacja. Dla ustalenia wzajemnej zaleznosci tych terminéw iich zakresu znaczeniowego modna postudyé sie schematem bloko- wwym (tabela 1). Zauvwaiamy, Ze terminy rekreacja i wezasy sq terminami najszerszymi Motemy je rozdzielié na dwie czgéci dwojako, W ich ramach miesci sie wypo- czynek ipraca nad soba z jednej strony lub tei odpoczynek i hobby ~ 2 drugi¢. Zkolei na wypoczynek sklada sig odpoczynck i zabawa, a zajecia hobbystyczne natomiast mogy dotycayé czynnosei zabawowych lub pracy nad sobg (samo- doskonalenia). Zabawe (czynnosci iudyczne) mozna z kolei podzielié na roz~RAT ET Rordsat 1 rywke i gre. Katda 2 wymienionych funkeji (grup ceynnosci) czasu wolnego moze byé realizowane na wiele sposobéw, np. 54 rine rodzaje rozrywek, gier, hobby itd. A oto krétka charakterystyka katdego 2 tych pojeé. Tabela 1 Zakres znaczeniowy pojeé praydatnych w definiowaniu czasu wolnego Rokceacia (wszesy) Wypocayn Zobaue Praca nad sot | Hobby Stowo rekreacja wydaje sig byé powszechnie znane i rozumiane. Jego kontekst znaczeniowy nie jest dyskusyjny w powszechnym rozumieniu Bu- Gz natomiast kontrowersje prey probie naukowego uscislenia tego terminu, Poczatkowo stowo to byto rozumiane wasko, jako popotudniowy wypoczy_ nek uczniéw (chlopcéw) mieszkajgcych w szkolach z internatem, pod opie kq i prey czynnym udziale wychowawoéw. Nastepnie traktowane bylo jako synonim wypoczynku i ewoluowato dalej w kierunku rozszerzenia defnicji co szereg zajeé niemajacych z pozoru charakteru rekreacyjnego. Deisiejsza charakterystyka tego pojecia, przy nadal istniejgcych pewnych rosbieznosciach interpretacyjnych, najogélniej odnosi sig do wszelkich zajec podejmowanych w czasie wolnym, t. stosowane jest zamiennie ze stowem swezasy” rozumianym szeroko. Rozbiednosci polegajg na tym, ze zgednie zetymologig termin .rckreacja” oznacra odradzanie (odnowe, odtwarzanie) sil fizycenych i psychicenych (lac. recreatio, od re-creo ~ odtwarzam, tworze nna nowo, przywracam postac pierwotng, sity itp.) Zatem écisle rzecz ujmujac, zakses jego trescl powinien byé welszy, co odpowiada pojeciu wypoceynck, Badanis budietu czasu (materialy 2 migdzynaradevre} konferencji naukowe) ‘Teoria {prakayke badania model wykoraystania budéatu czasu prs ludnoié), 21K 1989, Jablonne, * Sionnik wyrazéw obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszaia 1997,Rozzi 1 16 Tabela 3 wepalezesne formy spedeania czasu wolnego~ (warlant ID) sry spedearia casa walnego (apy caval wolnoczasweh) caja sie, gaze, casos pci, wit, zabevytowcrzyki, yt. sucnanie ada gata tein cae tunere menor i hn, iy, wi ‘unstezne! yn uprevianie sports (cowodowe lub amstorkie zjmewante sg okesony 6 Gyeerplinams spor) soaptaniz teat, ntl muzyeznych,arystyanyeh klturalyeh (eats kin, 7 fovea, mtewa) ebay (2amitowarie osobiste - prayrodicze, poitechniczne,srtystyezne, 8 ggdrohulturalne koekcjonerse te.) 9 Stchanie muy 2 ply ub eset, ceiadanie widen, fiméw i praezroccy w dom it yo soser! Pray zaeca eigine, pogrzeby, opieka rad groban, inne 2ajgca o charanterze 11 Giyeznone-reiginyen act i ilalnsé spotecene (tzztalnosé spotecans | spoteczno-zawodowe, erty, 12 spotkania pltycene, zebrenia, manfestacie it) 13__lnre oy spedenia czesu walneno aoweiamy zatem, Ze stowo angielskie hobby i polskie konik to prze- sonia pooostala 2 dawaych czaséw, ktdra wzywana est w bardzo scerokim ie do oznaczenia zajeé mitosnicaych i amatorskich o valorach ksztal- ‘frye o1 wzakresie recepctkulturaln) (film, tat, opera, fbarmoni, jeu, ektura itp) a takée wszelkiego rodzaju zainteresowas. Terminern woke sie rowniez dziwaczne i pretensjonalne pseudozainteresowania, fees Da »zadziwienie mieszcruchéw’ Ta nadmiemna pojemnosé pojecia fpsty sudnia zaliczente go do odrebnych czynnoéci weeasowych i ska Udo sozpatrywania jako czeécisKladowe) wystepujace) w poszczegolnych uch tch ceynnosci we wspomniane) wyte} Klasyfikacji Kamifskiego ant (wegbby ratem stanowi swolsty rzeczywistosé wspdkczesnych ceynnosci asa woleeG0 jest ich autentycenym skladnikiem. Moze peinié dwie funkcje eaiy funk weeasowych ~ zabawy (mp. hodovla mitosnicza, kolekcjoner- Zip) 22 pracy nad soba (np. w swych preejawach ksztalegcych). Zjawisho crasu wolnego uv Powyisze ustalenia terminologiczne prowadea do wniosku, ze podsta- wowe formy spedzania czasu wolnego moga pelnié funkeje wypacrynkowa (odpoczynkowa, zabawowa) lub ksrtalcaca, lecz wszystkie bez wyjatku pelnig funkcje rekreacyjng (wwezasowg). Mozemy zatem zaproponowaé definic)g ro- kreadji (wezas6w) | Rekreacja (wezasy) Rekreacja (wczasy) to pojecie najszerzej charakteryzujace funkcje pelnione przez poszczegsIne formy spedzania czasu wolnego, wybrane przez cztowieka dobrowolnie ze wagledu na osobiste zainteresowania | dla wlasnej satysfakeji 2. Budzet czasu Budéet czasu jest pojeciem na og6t zrozumiatym intuicyjnie. Zdefiniowa- nie go, uporzadkowanie clementéw budietu czasu i nadanie im cech termi- now naukowych jest jednak Koniecane do prowadzenia badaf budéetu czas ~ liczenta, mierzenia i poréwnywania wzajemnego odcinkéw czasu poswigea- nych réénym caynnosciom, Pojecie bud2etu w maczenin potocznym to ogst dochodéw i wydatkéw. Jego krdtka i scista definicja brami jak poniiej. © Potoczna definicja budzetu Budiet to zestawienie, plan dochodéw i wydatkow przewidzianych na prayszly okres (miesiac, kwartat, rok). Slowo to pochodzi od starofrancuskiego bougette, zdrobnienia od bouge, co oznacza miech, worek skérzany. Jest to wigc sakiewka, ktéra sig cyllicz- nie napelnia { systematycznie czerpie sie z nie} srodki na pokrycie wydatkéw. W preypadku czasu dochéd jest wielkoscig sta, jest to odcinek czasu, ktorym calowiek dysponuje, realizujgc rane czynnosci 2yciowe. Czas ten daieli sig na odcinki krétsze, odpowiadajace realizacji poszczegélnych czynnosci, przy «czym budzet czasit nie musi koniecznie dotyczyé praysatosci. Dlatego moina zaproponowaé potoczng definicje budzetu czasu jak poniej.Rozdaiat ) Potoczna definicja budéetu czasu Budzet czasu to zestawienie odeinkéw czasu przewidzlanych na realizacje roznych czynnosci zyciowych. zynnoscl te definiowane sq w obrgbie duvéch dyscyplin naukowych: eko- nomii i socjologii. Obie dla swoich potrzeb grupuja wszystkie czynnosci iudz- kie w okredlone zespoly, ktSre w zestawieniu odtwarzaja budiet zalozonego preedzialu czasu, Preedziatem tym mode byé dries, tyzies, miesigc lub rok Budety czasu moga byé powigzane z zawod6w, grup spolecanych, wiekowych, np, gémikéw, ucznidw, rolnik6w, pracujacych kobiet itd. Moga byé budzety cxasu opracowane na podstawie materialw empirycanych, t, odzwierciedlaé raeczywistoéé badane} zbiorowosc, lub tez opracowane przez zespot specjali- stéw (np. w skladzie: socjolog, ekonomista, pedagog, lekarz) postulujace w20r- cowe budiety czasu. Badania nad budietem czasu zainicjowano wlatach dwudziestych ubiegle- g0 wieku, « na dobre rozwinely sig po TI wojnie Swiatowe), w Polsce w latach pigédziesigtych ubjeglego wieku. Chociaz pojecie budietu czasu jest interpre- towane przez, rétmych badaczy w miarg jednolicie i istnieje takie 2godnosé w ustalaniu skladnikéw elementarnych tego budéetu, to niestety dotychczas nie udato sie badaczom ujednolicié pogladéw na temat kategorii jego skladni- ow ghownych, Praykladowo do sktadnikéw glownych budietu czasu wedlug Aleksandra Kamifiskiego zalicza sie osiem crynnosci, wéréd ktorych jest czas wolny i czas 1na wpél wolny (tabela 4): Tabela 4 Sktadniki gléwne budzetu czasu ~ (wariant 1) 7 Syne Praca zewedowa lub podstawowe eatrudnienie Dodathowa praca zarobhowe Dojezd do pracy Zaspokojente elementaenyeh patrzed organize Obowigzht domowe UUszenisne kstatceniesigpraculacych Cas wolny eas na wpét wolny ‘Fjaisko cxasu wolnego 19 Nieco inaczej przedstawione sq glowne skladniki budéetu czasu w materia tach ze wspomnianej migdzynarodowej konferencji naukowe) na temat: Teoria i praktyka badania modeli wykorzystania czasu przez ludnosé, kt6ra odbyla sie swe wrzeéniu 1988 roku w Jabtonnie koto Warszawy. W Klasyfikacji crynnosci budgetu czasu po pewne} modyfkacji wyréiniamy siedem dviatow (tabela 5) Tabel; Kdadniki ghowne budéetu czasu ~ (wariant II) Caynnose ] Zespokojenie patreb fjlogicanyeh Praca zawodou r 2 3. | Prwjandytcojazt, dojscia) 4 | Wytonnwanie prac éomawyeh 5 | 2ajcie poze domem 6 i? [ses Sktadniki glowne budzetu czasu — czynnosci przedstawione w tabeli 5 ~ rozbija sig nastepnie na grupy. I tak: = zaspokojenie potrzeb fizjologicanych zawiera cztery grupy: 1) sen, 2) czynnosci zwigzane z higieng osobista, 3) spozywanie positkéw (wv domu lub poza domem), 4) odpoczynek bierny, w tym krétki sen (drzemka); = praca zawodowa — dwie grupy: praca poza rolnictwem (praca gléw- na i dodatkowa), praca w rolnictwie (giéwna i dodatkowa); = precjardy - tray grupy: przejazdy (dojazdy, dojécia) awigzane sq 1) zpraca gléwng i dodatowa, 2) zajgciami domowymi i poza do- ‘mem (2 wylgczeniem zajgé zwigzanych z praca), 3) caasern wolnyms = wykonywanie prac domowych ~ siedem grup: 1) praygotowywanie positkow i zmywanie naczys, 2) spraatanie miesckania, 3) pranie i prasowanie, 4) szycie, cerowanie, naprawa odziedy i obuwia, robétki na drutach, 5) reperacja i odnawianie sproetu i urzadzeai, drobne re- monty i naprawy mieszkaf i obe)écia, sprzatanie obejécia, usuwanie sniegu, ogrzewanie itp., 6) opieka nad osobami dorostymi chorymi i niedotgznymi, 7) opicka nad dzieémi, w tym wszystkie rodzajezajee (higiena, wychowanie, pomoc w lekcjach, gry i inne zabavry itd): * zajecia poza domem ~ dwie grupy: 1) zakupy (wszystkich rodzajéw), 2) pozostate zajecia poza domem (w tym korzystanie 2 ustug w stua- bie zdrowia);Ropdsia L = nauka (ksztalcenie i doksztatcanie - dwie grupy: 1) w formie zorga- nizowane) (w szkole, na ucvelni, Kursach, wykladach publiczaych, odezytach itp.) 2) samoksztatcenies = caas wolay ~ trzynaécie grup, ktére wymieniono w tabeli3. 3. Podstawowe kryterium wydzielenia czasu wolnego 2 budzetu czasu Nic wymaga uzasadnienia oczywista teza, #e czas wolny jest szcz2gél- nym przypadkiem czasu ogélnego (dobowego, tygodniowego, miesigcznego, roceniego itp.) czasu, ktory mona doKladnie zmierzyé i opisaé sposdb jego. zagospodarowania (wypelnienia czynnosciami). Ocaywista jest réwnied od- rebnosé caynnosci czasu wolnego od pozostalych czynnosci, bedacych pod- stawg do tworzenia budietu czasu. Jest on zatem saczegélnym skdadnixiern budéetu czasu ogélnego. Precyzowanie pojgcia czas wolnego, wyodrebnianie go sposréd innych sfer aycia jest dosé trudne, suczegélnie dla badaczy 2 krajéw rozwinietych cywilizacyjnie, gdzie wypoczynek staje sig nie tyle kategorig budzetu czasu, co stylem zachowania, mogac 2naledé sig w dowolne} kategorii tego budze- tu, a kadda forma aktywnosci mote praeksztatcié sig w wypoceynek. Mimo to wszyscy jednoznacznie i zdecydowanie opowiadajg sie za tyr wyodreb- nieniem i Scukaniem rozwigeant definicyjnych adekwatnych do wyraéane} reeczywistosei. Ustalenie w miarg ostrych granic pomigdzy czasem zajetym i wolnym nieodzowne jest z uwagi na moiliwosé prowadzenia badai tego jawiska, a zwlaszcza liczenia, mierzenia i poréwnywania réinych odcinkw czasu, ustalania odpowiednich daiatas wychowawerych dla dane} kategorii za- chowai, obserwowania zmian w relacjach pracy i wypoczynku. Wyréznia sig spolecene, ekonomicane i psychologicane mechanizmy determinujace okre- slong strukturg budieta cast. Z réznych perspektyw badawezych preferuje sig tg, w ramach ktérej zajecia jednostki rozpatrywane sq w kategoriach przy- musn i swobody. Z tego punktu widzenia rozpatruje sie caly budzet, olzesla jego clementy i formuluje kryteria ustalania granic pomiedzy czasem zajgtym i wolnym. Do kryteriéw tych zalicza sie dobrowolnosé wezasowania i prace zawodowa, a niekiedy réwnies berinteresownos: Zasada dobrowolnosci jest fundamentalng zasadq autentycenych dzia- Jaf wypoczynkowych. Oznacza to preyjecie x wlasne) woli konkretnych 20 bowigzats i realizowanie ich zaréwno wéwczas, gdy sprawiaja przyjemnose Ddezposrednia, s9 pozadane, jak i wtedy, gdy w ostatecenym rachunku, dajac wise cosa woh 2 calowiekowi moralng satysfakcjg, s¢ Klopotliwe i ucigéliwe. Nie maja prey tym. ‘mnaczenia prayceyny sprawcze podjecia dobrowolne) decyzj. Przyjgcie 20bo- ‘wigeati z wlasnej woli moze byé pobudzone zarévino osobistym pragnieniem, jak i namowg otoczenia. “ Dobrowolnosé zajeé wypoczynkowych zasadniczo rééni sig od samowo- 1s, gdyz niersadko kieruje sig glosem powinnosci. Zajecia te podejmowane 53 cxesto 2 jakichs wyaszych wogledow moralnych. Powoduje to Koniecznosé ich ‘wykonywania wynikajaca 7 sytuacji zewnetrznych, np. gry wymagaja praestrze- ania regul. Zejecia te podlegaja powinnoSciom migdzyosobniczym oraz zobo- wigzaniom wobec organizmow spotecenych i grup, choéby powigzanych tylko checig wepélne} zabawy. Do tych powinnosci mosna zaliczyé motyw awanstt spolecznego (nie zawsze usviadomiony), prestizu wynikajgcego 2 podjgcia okreslonych dzialat, 2 zakresu np. recepcji Kultury, Zycia towarzyskiego lub tuczestnictwa w naboietistwach niedzielnych i swigtecznych w koSciele, Do zajee dobrowolnych motemy ted zalicayé udzial w uroczystosciach narodowych, uxo- czystych spotkantach srodowiskowych, uroczystosciach rodzinnych, pracach spolecunych itp. ajeciach. Nie s9 to bowiem dziatania o charakterze Koniecz- noéci éyciowych, lecz dzialania wypoczynkowe, powinnosciowe, ktérych do- browolnogé jest ewentualnie pomniejszona. Katde w zasadzie zainteresowanie, adda zabawa zawieraja w sobie elementy Koniecznosci, praymusu, bez ktérego zainteresowania nie moglyby sie rozwijaé, zabawa stracilaby sw6) fad Zajecia wypocaynkowe podejmowane dobrowolnie czesto podlegajg eéinym kontrolom zevinetranym, kt6re podobnie jak reguty gry determinujg sposoby ich vwykonywania, Pozornie budzi np. zastrzezenia zaliczanie do zajeé wypoczyn- owych zabaw malych dzieci, ktdre praebiegajg pod Scisia Kontroly dorostych. iwiadomimy sobie jednak, Ze kontrola w zaden sposdb nie pomniejsza charak- teru wypoczynkowego czynnoéci podejmowanych dobrowolnic, jesli weémie ray pod wage fak, i kaada crynnosé wezasowa zespotowa rownied dorostych podlega kontrol. Stowarzyszenia, 2wiqzki, Kuby, placéwki kultury, do ktdrych naleza lub uczeszczajg dorosli, czuwaja nad przestrzeganiem ustalonych norm zachowania moralnego, spoiecznego, towarzyskiego. Réwnied samowola mto- Aaiety jest (powinna byé) ograniczana. Zachowania wypoceynkowe os6b mto- dych powinno sig otoczyé Kontrolg umiejging, taktowna, dapuszczajaca wiele samodzielnosei, Praykladowo tek rozumiana kontrola nad drialalnoscig samo- s2adu szkolnego (uczeloianego) sprawi, té bedzie on wyzwalal i odzwierciedlat rzecaywistg aktywnosé mlodziezy, spontanicenos, inicjatywe i wlasne realiza- je, mlodziez bedzie rozwijac sie wraz z-wiekiem ku coraz wieks2e} wolnosci. Aby dzialanta byly rzecrywiscie dobrowolne, powinny byé zarazem Swia- dome, Nie moina bowiem kierowa€ sig whasng wolg, zgodnie z nig poste-Rondria 1 powaé, nie majac waglednie jasne) orientacji o celach swego postepowania, Srodkach do nich prowadzacych oraz Swiadomosci, aka jest wartosé zaréwno celbw, jak i &rodkéw. 4. Kwestia bezinteresownosci dziatan NiektSrzy do kryteri6w uznania driatalnosci za werasowa zaliczajg bezin- teresownosé jej podejmovania. Nie mozna zgodzié sig takim stanowiskiem. Owszem, daialania wezasowe mogg i czesto 5 podejmowane bezinteresownie. Bezinteresownos dotycayla w przesztosci i w zasadzie w wigkszosci dotycry nadal zajeé podejmowanych w crasie wolnym, mieszcaqcych sig w zakresie pojgcia hobby. Nie oznacza to weale, ie drialania, w ktérych upatrywana jest konkretna korzysé, nie moga naledeé do wezasowych. Bezinteresownosé w zastosowaniu do wypoczynku dotyczyla w preesalosci ludzi bogatych, celebrujacych nieuzytecznie materialnie coyanoéci zabawowe, rozwijajace osobowos, jako jeden z podstawowych rys6w kultury osdb spo- Sr6d upraywilejowanych materialnie warstw spotecznych. Obecnie, gdy sze- rokie rzesze spolecane przyswajajg sobie, niejednokrotnie z korzyscia, cechy ultaralne owe) elity, bezinteresownose w sporcie, milosnictwie hodowlanym, amatorstwie artystycznym stanowi nadal atrybut 2ajeé wypoczynkowych ra- czej wirdd elit spotecenych. Dla ogétu spoleczefstwa KoraySci materialne, Autotelicany - bedgcy celem samy w sobiealbo usprawiedliwiajgeym sig sam praez sie, ale praee okolicznosei aewngtrrne. ‘awisko casa wolnego 23 zasadg autentycanych dzialas\ wypocaynkowych. Podkredlony zostat réwnicé fakt, 2 zasada ta oznacea prayjecie z wlasne) woli konkretnych zobowiazaf { realizowanie ich zarbwno wouczas, gdy sprawiaig prayjemnosé bezposred- nig, sq potadane, jaki wtedy, ady w ostatecanym rachunku, dajac cetowiekowi moralng satysfakcje sq Ktopotliwe i ucigdliwe. Nie maja przy tym znaczenia -prayczyny spraweze podigcia dobrowolne} decyzji(osobiste pragnienie czy na- mova otocrenia). Obecnie rozpatrzymy drugie kryterium wydzielenia czasu ‘wolnego z budetu czasu, jakim jest praca zawodowa. Praca zawodowa, w zakresie podstawowego zatrudnienia bedaca elemen- tem czasu ogélnego, stanowi kryterium dosé precyzyjnego podzialu budéctu czasu na czas wolny i zajety. Kryterium to stosujg zaréwno ekonomisci, jake i socjolodzy, choé do granic podziatu podchodza odmiennie. Pierwsi do cza- su pracy zaliczaia tylko dziatania efektywne, tj. czas pracy produkcyjnej przy warsetacie pracy, wykonywanie czynnosci administracyjnych w urzedzie, ustugowych w instytucjach wzytecanosei publicenej, handlu itp. Dla drugich natomiast donioslejsza podstawa podziatu jest zmierzenie czasu spedzanego przez pracownika w murach zakladu pracy czy ted preee studenta lub ucz- nia w sokole, przy realizowaniu tam wszystkich czyanoéei zwiqzanych z praca (naukg). Dla socjologsw zatem beda sig w tej sferze miescily rownicz nie tyi- ko krétkie momenty odprezenia i czas na positek, ale take godziny postojow w pracy. Nie powinny byé one zaliczane do czasu wolnego, cho¢by pracownik, cxekajgc na dalszy preydzial zajeé, np. caytat ksigeke, chodby jego rozmowy x kolegami zupelnie nie dotyczyly procesu produkcyjnego. Postoje te nie maja tez nic wspélnego z integrowaniem si obu sfer zycia jednostek i grup - pene- ‘tracja 2ajeé wypoczynkowych w proces nowoczesne) pracy. To samo dotyczy tw: okienck ~ przerw ponadplanowych w zajeciach uczelnianych student6w. Praedtuzajg one niekorzystnie pobyt mlodziezy w uczelni, mieszczg sig w sfe- re obowigakowe) budzetu czasu. Z wypowiedzi samych studentéw vrynikea, 2e «zas ten jest z teguly marnotrawiony. W wielu zawodach ustalenie ostrej granicy podaialu budéetu c2asu ogél- nego, y. holdowanie zasadzie dychotomiié pracy i wypoczynku, moze na- strgczaé okreslone trudnosci. Czas pracy nie zamyka sig w wielu preypadkach w okresie pobytu w zakladzie produkcyjmym, biurze czy szkole. Wykorzy- stywany jest w terenie, bibliotece cry wlasnym mieszkani, gdzie np. urzed- nik koficzy opracowywanie plandw, uczet badé nauczyciel praygotowuja sie do lekcji, Limit i struktura godzin pracy i czasu wolnego sq tu w znacznie * Dychotomia (gr. dihotomta] ~ podziat dwucatonowy, dwadzielnosRonda 1 ‘wigkszym stopniu uzaleznione od cech osobowosciowych jednostki. Jesacze ‘w wigkszym stopniu swobodny charakter, zaleinosé od uwarunkowah srodo- wiskowych i osobowosciowych cechujg dodatkowg prace zarobkowa. Ze 2t0- zumialych wagledéw stanowi ona w budéecie czasu razem z zatrudnieniem podstawowym blok obowigzk6w zawodowych. Do czasu wolnego zaliczona byé nie moze, chociaz pewne formy i sposoby realizacji dosé znacznie ja zbi- aaja do zajge wypoczynkowych. Czgsciowo wypoczynkowy charakter majg ‘w pewnych przypadkach dojaady do pracy. Piesza droga od Srodka lokor-ocji do domu, prey umiarkowanej odlegtosci (1-2 km) i na dogodnej, prayjerane} trasie moze wyzwolié proces odpoczywania, suczegéinie po pracy umystowe. W polskich warunkach, przy niedogodne) sytuacji Komunikacyjne}, model taki nieczgsto znajduje sw6j odpowiednik w praktyce. Dlatego, a r6wniet ze wagledu na preymusowy charakter owych dojazd6w, powinno wylgcza¢ sig je x zajeé czasu wolnego. Z powyiszych przykladéw wynika, ie istnieje wile coynnosci zyciowych, tore ze wegledéw metodycznych lub indywidualnych pogladéw badaczy za. licea sig badé do aktywnosci czasa pracy, badé do zajeé czas wolnego. Po- wszechne bowiem uznawanie do poczatku lat osiemdziesiatych ubjegtego stulecia dychotomii pomigdzy pracq i wypoczynkiem uniemozliwialo wydzie- lenie czynnosci postednich. Preyznaé nale?y pray tym, 2e dychotomia miata powazne zalety, poniewad znakomicie upraszczata wszelkie pomiary i analiay ‘w omavianej dziedzinie. Oto prayklady takich czynnosci. Nie zalicza sie do wypoczynkowej sfery budzetu czasu godzin poswigco- rych koniecznosciom zyciowym, zwigzanym 2 zaspokojeniem elementaraych potrzeb organizmu. Takich jak sen nocny, zabiegi higieniczne, spodywanie positkow, choéby praybieraly one niejednokrotnie postaé wypoczynku. Row- niez obowigzki domowe wynikajg zawsze z koniecenosci Zyciowych i czas poswigcany na ich wykonywanie trudno zaliceyé do czasu wolnego, choe nadawanie im cech po czeéci wypoczynkowych moie byé pozyteczne. Tak- 2e praca szkolna os6b doroslych, podejmujacych trud nadrabiania brakéw w wyksztalceniu w placwkach oSwiatowych réznych pozioméw, ma charak- ter dodatkowego zatrudnienia obowigzkowego i nalezy jg wylaczye ze sfery zajgé czasu wolnego. Bardziej skomplikowany problem stanowig samoksstalcenie i krétko- trwale, niezbyt pracochtonne kursy, np. jezyke obcego czy usprawnienia za- wodowego. Za umieszczeniem ich w obrebie czasu wolnego przemavia fakt, 1% organizowane sq w zaleinosci od wlasnych zainteresowan i rozkladu dnia, lecz ludzie uczestniczacy w tych formach podnoszenia kwalifikacji lokuja je vazwycza) w ramach zawodowych dziatad obowigekowych. awidoceasewolnego 25 Z powyiszego wyntka, Ze dychotomia rozpatrywanych dwoch sfer budée- tu czasu kamufluje wzajemne zwigzki wypoczynku z zespotem obowiazkéw instyrucjonalnych i dlatego obecnie zostala uznana za praebremiala. Spree- jenie zwrotne pomigdzy réanymi sferami zycia jest faktem, separowanie za$ ich w Swiadomosci Indzi, w sposobach wykorzystywania czasu, moze te vwspétrale/nos¢ tylko ograniczyé badd poszczegélne sfery zubodyé, powodujac niekorzystne efekty wychowania i samowychowania, Tak wige zamiast seg- mentalistyczego ujecia w analizie sktadnikéw budgetu czasu nieodzowne jest xjgcie holistyczne’. W ujgciu tym modna zbudowaé hierarchie pravidlowych awigzk6w czasu wolnego z obowigzkami i koniecznoéciami ~ praca i wypo- czynkiem. 'piorac ponadko pod uvage pomniejszone cechy dobrowolnofciniektérych zajge wypocrynkowych z pogranicza obowigakow oraz 2ajeé spotecenych, jak tez wymierne korzysci, przede wszystkim finansowe, motywujgce do pode}- mowania dziatat, ktére mozna uzna¢ jako po czgéci obowigzkowe, tworzy sig ‘odrebng Kategori czasu na pét wolnego i sytuuje ja w ramach czasu wolne- 0, nie 226 w ramach ogélnego budzetu crasu. Znajduje to odawierciedlenic wkolejnej definicji crasu wolnego. Rozwinigta definicja czasu wolnego Czas wolny jest to ta czeS¢ budietu czasu, kt6ra nie jest zajeta przez prace zarobkowa normalna i dodatkowa ani przez systematyczne ksztatcenie sig uczelniane, ani przez zaspokajanie elementamych Potvzeb fizjologicznych (sen, positki higiena), ani przez state obowiazki domowe (gotowanie, pranie, sprzatanie, opieka nad catonkarni rodziny niezdolnymi do samoobstugi) i moze by¢ spazytkowana bagé na swobodne wezasowanie, badé na Zycie rodzinne, obowigzki spotecene | laktywnos¢ preynoszaca dorazne korzysci. Konstrukcja tej definicji zawiera dwa elementy: écisle sprecyzowany czas 2ajety i czas pozostaty, ktory mote byé poswigcony zajeciom wypoczynkowym (wczasowym) i pébwypoceynkowym. Z powyiszych rozwaiat, a praede wszystkim z proytoczone| definic{i wy- nika jasno, Ze sfera czasu na pol wolnego zawiera zaréwno Kategorie czynnosei ? Holistycane ~ calosciowe, jako de calosé nie jest prostq sum cxgic, lec capi we waa Jemnym polgczeniu tworzg nov jakoseEd Roudzial) wezasowych, ktére preeobrazaja sig po czgéci w zajecia dochodowe, jak i te, kére charakteryzuje réwnowaga lub nawet czeéciowa prewaga koniecanosci nad dobrowolaoscig, np. z zakresu doksztalcania sig, z zakresu obowigzk6w spotecenych oraz pogranicza obowigzk6w rodzinnych (domowych). Zajecia te realiaujg funkeje wypoczynka lub pracy nad soba inaleég do wezasowych. 6. Badanie budzetu czasu Sposoby badania budzetu czasu moga byé r6znorodne. Czgsto stosowane sq w tym cela ankiety, Ankieter zwraca sig do osoby badangj z lista czynno- Sci, dokonuje intuicyjne} pamieciowej syntezy odcinksw czasu poswigcanego na ich wykonanie w okreslonym przedziale czasowym, np. ile godzin i mi- nut dziennie zajmujg je) przecigtnie poszczegélne czynnosci. Moga rownied sami ankietowani dokonywaé kategoryzacji tych czynnosc, tj. uklada¢ ich liste ezynnosei w ciggu np. dnia, korzystajac jedynie z ogélnych wskazéwek i pomocy ankietera. Zaréwno ankicta skategoryzowana przez ankietera, jak { osobe badang posiada slabe strony, do Ktérych naleéy zaliczyé: 1) polega- nie na pamigci informatora, 2) odnotowywanie subiektywnego sadu o danym jawisku, a nie faktycunego Zjawiska, 3) poleganie na intuicyjaym obliczani przecigtnego czasu przeznaczanego na okreslona kategorig budzetu dzienne- 80, tygodniowego itd. Budzet czasu ustalony metodg takiej ankiety jest racze} odawierciedleniem wyobrazeri dane] osoby czy badane} grupy spolecene} niz reeczywistym budzetem. Innym sposobem badania budéetu czasu jest autorejestracja czynnosei wykonywanych w ciggu okreslonego czasu, np. doby, kilku dai, tygodnia. Po- dobnie jak w ankietowaniu, tu réwniez moga byé dwie odmiany kategoryzecji czynnosci umieszczanych w budzecie czasu, Moze jej dokonywaé prowadzacy badanie i wreczaé osobie badane] stosowny formularz do wypelniania w toku czymnoéci lub tez osoba badana swobodnie, lecz konsekweninie i systematycz- nie zapisuje rodzaje i czas poswigcony danym czynnosciom bezposrednio po ich wykonania. Opracowanie wynikéw badat\ polega na wyznaczeniu parametréw charak- teryzujacych jego wykorzystanie na poszczegélne czynnoéci bedgce skladni- kami budietu caasu. W badaniach czesto okresla sig wykorzystanie budzetu Gobowego. W tym celu prayjmuje sig nastepujgce parametry: 1) Sredni czas tewania czynnosci (dla jedne} osoby biorgce) udziat w badaniu), 2) przecigtny czas wykonywania czynnosci (dla jednej osoby wykonujgcej dang czynnosé) 13) odsetek os6b wykonujacych dang czynnoéé (tabela 6). ‘Zinsisko czasu wolneso Tabela 6 Parametry charakteryzujace wykorzystanie czasu Fearne ‘rein a5 Przecigiy czas dst ost tran ezymnasct wkonywania cammaéci | ' wykonujacyehexyrnoté As x100% 0 Wyniki badatt i obliczen zestawiamy w tabeli, ktérej uproszccony we6r ~ sldadniki gldwne budzetu czasti nie sq podzielone na grupy ~ zilustrowano ‘w ponisze} tabeli 7 Tabela 7 Dobowy budzet czasir (Czas wykonywania coynrodel prese tg osobe (Ya ae caynnoéei 1f2|3}4|s/6{7]elo|io Zespokojenie poze folgicznyeh Praca zawocawa Prien (dojandy, dicen ‘Wiskonywanie prac éerowych Zelecia poza domen I Nauka (atatcenie | dekeratearia) (cass won W tabelach 6 17 prayjeto oznaczenia YY. ~ Sredni czas trwania coynnosci na” na jedng osobe biorgca udzial w badaniach, w godzinach i minutach Y. = preecigtay czas wykonywania caynnosci ya” na jedng osobg ‘wykonujaca tg ezynnosé, w godzinach i minutach Yui ~ ceas wykonywania czynnosci ,2” przez i-ta osobe = liczba oséb bioracych udziat w badania6 Rowdsiat 1 8, ~ liezba os6b wykonujacych caynnoée yal TL ~ odsetek osdb wykonujgcych czynnosé 42” Usyskane dane o wykorzystaniu czasu 7. badati duéych populacji Indnosct modna grupowaé na rééne sposoby, np, wedtug pici, wick, wielkoSci migjsco- Wosdi zamieszkania, poziomu wyksztalcenia, aktywnosci zawodowej, stant cywilnego, dzietnosci, grupy spoteczno-zawodowe), grupy dochodowei, dnia tygodnia, wyposazenia w artykuly gospodarstwa domowego i inne trwatego itp. Rozdzial 2 Znaczenie zdrowotne od poczynku Z definicji wezas6w wynika, Ze wezasowanie jest forma (sposobem) spedzania (zagospodarowywania) czasu wolnego. Omawiajge zjawisko czasu wolnego, aw s7czegdlnosci dokonujac ustalen terminologicenych w jego definiowaniu, sturierdzilismy, 2e ceynnosci wezasowania stosownie do celu moga pelnié rétne fankcje i maja wielkie znaczenie we wszechstronnym rozwoju czlowieka. Kazda ztych czynnosei pelni fankcje rekreacyjng, natomiast ze wzgledu na inne funk- je grupuje sig te czynnosci na kilka sposobdw, wyr6aniajge: wypocaynek i pra- ce nad sobe, odpoczynek i zabawe, gre i rozrywke oraz. zajecia hobbystyczne. Seczegélne miejsce wérdd wymienionych funkeji zajmuje triada: odpocoynek, zabawa i praca nad soba. Funkcje te s3 wzajernie roadzielne, a jednoczesnic pokrywajg bez resaty caly zakres czymnosci rekxreacyjnych. Dlatego celowe jest omawianie znaczenia wychowawezego, zdrowotnego i kulturotwérczego czasi. wolnego Ww oparciu o tg triade, zwang tez triad funke}i czasu wolnego. W ni- niejszym rozdaiale rozpatrzymy znaczenia zdrowotne odpoczynicu. 1, Istota odpoczynku Dokonujgc ustalen terminologicanych w definiowaniu czasu wolnego w rozdziale pierwszym, stwierdzono, te odpoczynek jest forma wypoczyaku, « czynnosé odpoczywania oznacza przerwanie jakiejé pracy polgczone} z wy sitkiem I spedzenie czasu na spoczynku. Wysitek fizyczny i umystowy, a take «aly szereg innych prayczyn, prowadzi do zmeczenia i znuéenia. Zatem sens ‘odpoczynku polega na odreagowaniu zmeczenia i znudenia, na odnowienia sil fizyeenych i psychicenych, zudytych nie tylko w pracy zawodowe, ale réow- nied codziennych Klopotach - wykonywaniu obowiqakéw zycia codziennego, ronwigrywaniu codziennych probleméw. Bowiem zmgczenie i znuzenie to od-Rozdaial 2 powiednio fizycany i psychicany stan organizmu, oba utrudniajgce lub wrecr luniemodliwiajgce prawidtowe jego funkcjonowani, a ich przedluzanie moze by€ niebezpieczne dla zdrowia i Zycia. Upowainia to do zdefiniowania zéro- wotnego znaczenia odpoczyaku. Istota odpoczynku Istota odpoczynku polega na odreagowaniu zmeczenia i znuzenla, Ltrudniajacych lub uniemozliwiajacych prawidiowe funkcjonowanie Ustroju, a tym samym zapobieganiu powstaweniu szeregu niebezpiecznych chord. W pierwszej kolejnosci nalezy zatem zastanowié sig nad istotg zmeczenia i zmutenia oraz innych pryczynach utraty energii ustroju — jego sil fizycznych i psychicanych, aby nastepnie uswiadomie sobie niezbednoéé, istote i skutecz- ne sposoby odpoczynku, ‘Zmeczeniem i mnuzeniem nazywamy odpowiednio niekorzystny stan fi zjologicany i psychiceny ustroju, Zigczenie spowodowane jest wysilkiem fi- zycanym. Jest to zatem rzeczywisty ubytek zasobu sit fizycznych ~ energii zgromadzone) w organizmie, Znutenie natomiast to stan psychiceny odpo- wiadajacy fizycenemu zmgczeni, jest ubytkiem potencjalu psychicanego, su- biektywnym odczuctem naruszenia réwnowagi psychicznej. Znuienie zwykle towarayszy zmeczenity, lecz rownied wystepuje czgsto niczaleénie od stanu fi- zycenego ustroju, Pojawia sie podczas wykonywania niekoniecznie cigélcej lece monotonne} pracy, podczas dlugiego oczekiwania na zalatwienie jakiejé sprawy ww urzedzic, na wizyte u lekarza, oczekiwania na pociag, autobus, nawet podczas ‘wygodnego siedzenia na lavce. Powstaje zatem w przypadku braku bodécéw do aktywnosei umystove) lub gdy zostaje naruszony normalay rytm aktywno- Sci. Doraéne odczuwanie znuzenia ustepuje po zainteresowaniu sie wykonywa- 1g cynnoscig, zaangazowaniu ambicjonalnemu, wystapientu sytuacji wznane} 2a niebezpieczng oraz pod wplywem wszelkiego napigcia i podniecenia. Jezell calowiek wykonuje pracg lubiang, a takie w stanie napigcia psychicanego, nie odezuwa uphywajgcego czasu, znuizenia, a nawet firyconego zmeczenia. Oznacza to, e obnidenic progu odczuwania znuzenia powoduje nuda i zniechgcenie, na- tomiast jego podwyszenie wywoluje napigcie nerwowe i podniecenie Jesli energia jest wydatkowana niezbyt intensywnie, to zniwelowanie znu- 2enia dzieki np. zainteresowaniu sig ciekawym zajeciem jest 2jawiskiem po- zytywnym, Inaczej jest przy intensywaym wysitien, Nalezy bowiem zwrécié oaczeniezdrowotnsedpoceymky uewagg na fat, #e napigcie wwagi, zainteresowanie sie i zaanguzowanie w wy- konywanie okreslone} lubianej czynnoSci powoduje tylko podwyzszenie progu odczuwania negatywnego wplywu na organizm zbyt intensywnie wydatkowa- ne} energii, natomiast nie zmniejsza faktycznego jej zuzycia, Jest to zatem je- dynie ,maskowanie” stant faktycanego ustroju. Bodice podwyzszajace prog odezuwania znuzenia i zmeczenia dziatajg jak narkotyk, likwidujge subie tywne odczucia ubytku energii i odsuwajgc w czasie zupelne jej wyczerpa- nie. Uczucie zmeczenia i znutenia jest mechanizmem ochronnym, swoistym .dawonkiem alarmowym” ostrzegajgcym crlowieka preed niebezpicczeri- stwem. Pray stanach ostrego napigcia nerwowego i przeciazenia obowigzka- ‘mi ustrdj pozbawiony tego mechanizmu mote ulec przemeczenit i znudeniu przewlektemu, a nastepnie wyczerpaniu, bedgcemu cieika choroba, \W opinii fizjologow preemeczenie, znuienie przewlelde i ciagle napiecia nerwowe naleia do gléwnych przycayn stanéw praedzawatowych i zawaldw ser- ca, chorsb wrzodowych przewodu pokarmowego, przedwczesnej bezptodnosci, wezesne} sKlerozy i nadcisnienia, przedwczesnego starzenia sig. W dwadziestym wick, « seczegolnie u jego schylku, zastraszajaco wzrosta czgstosé wystepowa- nia tych chordb i innych dolegliwosci narzgdéw krazenia, ktérych zasadnicza przycyna jest przeciazenie centralnego ukladu nerwowego, Chronicane znuie- nic uznane zostalo przez. fizjologéw za chorobe zawodowg ubieglego wieku. 2. Prayezyny przewlektego znuzenia i przemeczenia Jako gtéwng preyczyne ciaglych napieé nerwowych, przewlekdego znute- nia, preemeccenia i wyczerpania ustroju najceeSciej wymienia sig wspdlczesne warunki 2ycia (praca, warunki srodowiskowe i styl 4ycia ~ tabela 8), Praca utrzymuje czowieka w ciaglym napigciu nerwowym, Czynniki ‘wywolujgce ten stan to intensywnos¢ i niepewnosé. Ciagly warost inten- sywnosci pracy u schytku dziewigtnastego wieku i w pierwsze) potowie dwudziestego kompensowat pracodawcom systematycane skracanie dnia roboczego pracownikéw najemnych. W rezultacie bowiem zorganizow: nych naciskéw zwigzkéw zawodowych i ingereneji wiadz paristwowych wokresie tym czas pracy ulegt skréceniu z 12-16 do 8 godzin na dobe. W zamian jednak w ramach tej same} jednostki czasu praca w przemysle iiustugach stawala sig wydajniejsza. Zjawisko ciggiego doskonalenia parku maszynowego i organizacji pracy eliminowato cigzkq prace fizyczna, zwiek: szajac jednoczesnie wydajnosé oraz tempo produkeji i wymogi w stosuniaa do robotnikow w zakresie uvragi, czujnosci i aktywnosei. Warost napigcia2 Rozdaiat 2 sychicznego, caujnosci, uwagi, niepokoju o wynik wysitkéw, o dokladnosé ‘wykonania prowadzily do praecigzenia uktadu nerwowego 2 wynikajacymi stad konsekwencjami_ Tabela 8 Prayczyny przewlektego znudenia i wyczerpania Pree Cen Tntensyweadé pracy Niepewnosé (riestabiinogé) Prace Dregony Komurskacyiry Kolsjowy Lonicey Wraladiie pracy W otoczeni zakiedu pracy Komunainy Osiediouy ‘Mleszkaniowy (we wet ieszkania) Tien wea Drmsliek weela Drvtinek sir Deatinek sts Festor fee om Zericeyszcrenie Ropa nftowe Srodowiske Pests w bm OT Tienok wee Duatinok wea Scho suttanoe w Terk aot powierzw poreszezentu [Redon amon Hetas Praemystouy Sehocle substancie w atmoserze, wodzie | yun Lathe awiazit organize ym papierosowy, Nedobée ten W pracy Trude Brak fycanoss), upreejmosci TW domw wopeteyca " saczerosel,w tym ciasnota [TW gtacenta w sgl ha Ur srodkach karnueikag tp.) ‘Zoaczenie drowotng odpoceymy Dla duiych odlaméw spoteczeiistwa w ostatniej dekadzie ubiegtego wie- Jeu i na pocegtku biezgcego zwielokrotnity sig napigcia nerwosre zwiazane zpodstawow pracq zarobkowg, a Scislejz je) brakiem. Ogromne bezrobocie pustoszy system nerwowy zaréwno tych, ktérzy utracili prace, jak rowniez satrudaionych, ktorzy ciggle Zyja w niepewnosel o praysclose swoja i swych rodzin, W Polsce obecnie nikt nie jest pewny jutra. Zaldlady pracy, ktére maja niekiedy kilkudziestgcioletnig tradycje stabilne} deiatalnoéci, Kt6re zatrud- nialy rodziny przez kilka pokoled i kidrych produkeja jest dla spoteczetstwa niezbedna, z dnia na dzien bywaja likwidowane, a zalogi okazujg sig nikomu niepotrzebne. Tak wigc glownym sprawca zmeccenia i znuzenia powigzanego 1 praca jest nickoticzace sig napigcie nerwowe. Halas, zanieczyszczenie srodo- wwiska, stloczenie ludzi na niewielkiej preestrzeni naleiq do gléwnych prayeryn, preewlektego zmeczenia i znudenia i towarzyszqcych im niedomagasi psycho- firycznych milionéw ludzt 2yjacych w wielkich skupiskach miejskich. Halas to déwiek niepozgdany lub szkodliwy dla 2drowia ludekiego. Jego stkodlinvosé zaledy od natgéenia, widma czgstotlivosci, charalaera zmian ‘w czasie, awartosei skladowych nieslyszalnych oraz dlugotrwatosci dzialania. Subiektywne odezucie natezenia déwigkéw okresla glosnosé. Odpowiednikiem. pomiara glosnosci déwigka dla hatasu jest poziom halasliwosci, W zaleznosci od rodzaju trédla emisji déwigku rozréinia sig halas przemyslowy (na sta- nowiskach pracy i w otoczenit zakladu), komunikacyjny (drogowy, kolejowy ilotniczy) oraz osiedlowy (komunalny i miesckaniowy). W miescie przenikajq do uszu r6anorodne hatasy. W fabryce lub w jej po- bligu stychaé agroyty, turkoty i warczenia maszyn, na ulicy ze2grzytem przejed- éajg tramvvaje, 2 piskiem hamujg samochody, szumig autobusy i cigdarswi, eksplodujg wybuchami silniki motocykli, aparaty radiowe i telewizyjne, praca odkurzaczy, pralek i inaych mechanicanych urzgdae we wlasnym mieszka- biu i u sasiadéw, treaskanie drawi na Klatce schodowe}, praca windy i réine odgtosy sprzed donu zakkécaja cisze wieczorng i nocng. Natretne odglosy po- wodujg narastajgce uczucie praykrosci, nuza, mgcza, denerwujg. Im czlowiek jest wradliwszy, tym cigzej znosi ataki halast. Bezposredni wplyw halasu na ludzi objawia sig zakéceniami ich aktyw- noéci (wypoczynku, komunikacji towne), pracy umyslowe) ip.) stwarzajac Jednoczesnie odczucie dyskomfortu i ucigdliwosei wywolane} warunkami akustycenymi, Kt6re charakteryzuje poziom natgéenia halasu. W Polsce po- ziom natgienia halasu pochodzacego od wymienionych érédet w duzych mia~ Stach wynosi 65~75 dB, w Srednich i malych 62-73 dB i na terenach wiejskich 45-62 dB, Wplywa nickorzystnie na narzad stuchu, ukdady nerwowy i kra- 4enla oraz inne naraady wewnetrzne. Halas © poziomie nateienia déwig-EI Roudaial 2 ‘ku 45-70 dB jest preyczyng wystepowania uludzi min. uczucia zmeczonia Sogélnego wyczerpania, obnizenia czulosci waroku, zwigkszenia czgstoSci wystepowania béléw i zawrotéw glowy, standw niepokoju i rozdraénienia, nickorzystnie wplywa na sen i wypoczynek. Przy poziomie natgéenia powy- ej 80 dB powoduje usckodzenia narzadowe (trwale obnizenie ostrosci stu- chu lub chwilowa gluchota). Zaniecryseczenie Srodowiska wynikajgce z wprowadzenia do powietrza, wody lub gruntu albo nagromadzenie na powierzchni ziemi sekodliwych substaneji stalych, ciektych lub gezowych ujemnie wplywa na 2drowie czio- wieka i preyrode ozywiong, Sztuczne zanieczyseczenie érodowiska preyrod- niczego nastepuje w wyniku niezamierzone}, lecz systematycane) dziatalnosci czlowieka, polegajgce) na ciaghe) emisji czynnikéw degradujacych srodowi- sko, lub tez jest nastepstwem awarii, bedace} prayczynq naglego uwolnienia zanieczysaceen, Intensywny rozw6j przemyshu i urbanizacja w drugie} polo- wie XX wieku spowodowaly, 2e zanieczyszczenie érodowiska prayrodniczego umienito sw6} zakres przestrzenny zlokalnego (np. wystepowanie smogu) poprzez regionalny (np. zanieczyszczenie Renu, basenu Morza Srédziemnego lub Baltyckiego w latach szeSédziesigtych i siedemdziesiatych) az do global- nego (np. zakwaszenie srodowiska, zanik warstwy ozonu w stratosferze lub zanlecayszczenie oceandw). Diatego tet wedlug ekspertéw UNESCO obecnie najgroéniejszymi czynnikami zaniecryszczajacymi sq: dwtlenek i tlenek we la, dwutlenek siarki i dwutlenek azotu, fosfor, rtgéi ow, ropa nafiowa, DDT tine pestycydy. Jednoczesnie wiele zagroze wynika ze skazenia najblizsze- 0 otoczenia czlowieka, m.in. powietrza w pomieszczeniach zamknigtych (obecnosé divutenka { tlenku wegla, tlenkéw azotu, lotnych 2wigekéw or ganicanych, radonu, dymu papierosowego oraz niedobér tlemn), wody pitne} Taywnosei Stan Scodowiska preyrodniczego w Polsce jest zrdénicowany. Istnieje daiewigtnascie (1995 rok) parkéw narodowych, wiele rezerwatow przyrody, parkéw krajobrazowych i obszaréw chronionego krajobrazu. Jednoczesnie wyrdinionych jest dwadziescia siedem obszarSw ekologiconego zagrozenia, m.in. GOP, Legnicko-Gtogowski Okreg Miedziowy, Zatoka Gdatiska i Gory lnerskie, gdzie niektore wskaéniki zanieczyszczenia érodowiska przyrodnicze: go prackraczajg normy dopuszczalne dla Zycia prayrody i zdrowia czlowie- ka. Z pomiaréw przeprowadzonych w latach 1990-1993 wynika, 2e wediug obowigzujacych norm dopuszczalnego stezenia zanieczyszczeri w atmosferze niekoraystna sytuacja panowala na terenie ponad 10% jednostek administra- cyjnych kraju - najgorsza w miastach i przemyslowych okregach wojew6dztw: slgskiego, dolnostgskiego, matopolskiego i krakowskiego, pray czym najezeé- ‘Zoaczenie 2drowotne odpoczynkis aa ciej wystepowalo ponednormatywne stgzenie pytu, dwutlenku siarki, tlenkéw gzotu, tlenku wegla, formaldehydu, olowiu i fluoru. Nie tylko substancje toksyczne, ale juz niedobér tlenu w powietreu odbija sig negatywnie na fankcjonowaniu ustroju, Brak Swiedego powietrza prowadzi do deficytu tlenowego w organizmie, umnawanego przez fizjologow za ghéwne- {go sprawee zmeczenia i znuzenia. Niedostateczna ilosé tlenu we krwi Zle dzia- Ja na centralny uldad nerwowy. Zmaniejszenic jego steéenia w powietrou jut 01% powoduje spadek wydajnosci pracy umystowe}. Niedotlenienie ustroju jest elementarna preyczyng slabszego dzialania serca, apatii, sennosci, nieche- cido mySlenia, a takze bélu glowy i standw bliskich omdlenia. ‘Teudnosci wspéliycia to jeszcze jedna przyczyna napigé nerwowych we wspétczesnych spoleczetistwach. Zbyt malo jest 2yczliwosei, upracjmosci i saczeroSci w pracy, w sklepach, w stodkach komunikacji publicenej, na ulicy, whilokach miesckaniowych. Trudnosciom wspélzycia towarzysza w licenych praypadkach stany zgryzot i niepokoju, naciski psychiczne 2 jednej strony ireakcje frustracyjne z drugie), wyrazajgce sig badz w postaci wybuchéw nie- pohamowanego gniewu, badé w postaci apatii, 3. Odpoczynek nocny i dzienny Na wstepie stwierdziliémy, 2 sensem odpoczynku jest odreagowanie umeczenia i znuzenia. Po wyjasnieniu tych negatywnych dla zdrowia standw ustroja i przyceyn ich powstawania mozna dodaé, Ze celem odpoczynku jest odayskanie sit izycanych i réwnowagi psychicencj, nabranie checi do pracy i wsvelkiej akrywnosei. Cel ten osigga sie poprzez sen nocay i odpoczywanie diene, Sen noeny jest podstawa odpoczynku. Gruntownie odpoczaé modna oczy. Wikcie podczas ghebokiego, spokojnego i dostatecznie dlugiego smu. NajczeScie) zaleca sig podaial czasu dobowego na trzy cegéci. Osiem godzin pracy, osiem aktywnoSci pozazawodowe) wraz 2 odpoczynkiem dziennym i osiem snw. Wiele Indzi aktywnych zawodowo ze wzgledu na przecigtenie obowigzkami ‘ibrakiem czasu nie stosuje sig do tego podzialu i systematycznie nie dosypia + Si poniej siedmiu godzin na dobe, natomiast polowa ludzi powyie) dwvu- dziestego roku Zycia nie sypia dobrze, nie tylko z braku czasu na wystarczajacy sen, lecz takie ze wegledu na napigcie nerwowe. $3 te? licene grupy zawodo- ‘We, ktére nie stosuja sie do powyiszego tréjpodziatu ze wzgledu na specyfike swego zawodu, Wick dwudziesty nazywano wiekiem bezsennosci, ktéra do dais postrzega sig jako powaany problem spolecany. Jego rozwiazanie to ciagle36 Ropdsiat 2 aktualne wyzwanie dla specjalistéw 2 réanych driedain nauk (medyczaych, technicenych i spolecznych). Szersze oméwienie tego problema wykracca ora ramy niniejszej pracy, bowiem w budzecie dobowym czas preeznaczany za sen nocny nie nalezy oczywiscie do czasu wolnego. Odpoczynek dzienny sprowadza sig w istocie do spedzania czasu w spo- kkoju w jego réznorodnych postaciach. Spok6j to odizolowanie od wszelkich halaséw, 2gietku maszyn, ruchn ulicznego, Hoku w érodkach komunikecj, gwarnych rozméw, a nawet obecnosci innych ludzi, spedzanie czasu w samot- roSci lub w gronie bliskich, przyjaznych os6b i takie warunki, Ze nikt tege spo- koju nie zakléci. Spoke} to jednoczesnie poczucie bezpieczetistwa ~ pewnose, ig nic spotka nas nagle cos praykrego. Potrzeba pelnego odpoczynku stusznie Kojarzy sig czgsto z potraeba .niemyélenia o niczym’ i nic nierobienia? Nie mysleé 0 niczym oznacza anajdowaé sig jakby w péinie, marzyé i pozwolié myslom bigkaé sig dowolnie po obszarach sensu i bezsensu. Modna przy tym lezeé, wygodnie siedziet, spacerowaé, zachowywa€ milczenie, poczytaé 70, co jest pod rekq i na co ma si¢ cheé, lub tez leniwie porozmawiaé. Tak rozumiany ‘odpoczynek, jako pelne odprezenie, jeszcze kilkadviesigt lat temu uwazany by} za naganng bezczynnosé, karygodne lenistwo, strate czasu i nie byt akcepto- wany spolecznie, Obecnie jest w swietle higieny psychicenej czyms w rodzaju zabiegu leczniczego, spetniajgcym waing funkcjg zdrowotna, 4, Warunki dobrego odpoczynku Warunki dobrego odpoczynku to zycrliwosé otoczenia, bezpieczeistwo socjalne i satysfakeja z dobrze wykonane} pracy. Najwainiejsze jednak s¢ spo- k6j i cisza, Spokéj, cisze, a réwniez sémotnosé i Kontemplacje najlepiej mozna przeiywaé w czterech Scianach whasnego pokoju lub w kontakeie 2 przyroda, ‘Warunki te preedstawiono w tabeli 9. Wlasne mieszkanie jest podstawowym srodowiskiem codziennego odpo- czynku. Korzystanie bowiem 2 doméw wezasowych, rétnorodnych ostodkow rekreacyjaych, a nawet parkéw miejskich ogranicza sie do czasu urlopowe- 0 lub weekendu, Natomiast codziening odnowe sit fizycanych i psychicznych moie zapewnié tylko wlasne mieszkanie. Spetnia ono dwa waine posulaty dobrego odpoczynku - odizolowanie od srodowiska zewngtranego i poccucie Dbempieczetistwa. Izolacji od Scodowiska zewnetrznego w chwilach zmeczenia i znuienia pragng wszyscy, nawet najbardziej aktywne, uspotecznione jednost- ki, Dobre odizolowanie od srodowiska zewnetrmego oznacza, te nage nie 2jawi sie nleproszony gos, xe przez Scieny nie przenikaja déwigki od sqsiadéw, ‘oaceeni zdrowone odpoceyalea apres okna z ulicy, ze wlasna rodzina pozostawia czlowieka bodaj na krétki czas samego. Pocoucie bezpieczeristwa oznacea, #e w domu czlowiek ezuje sig u sicbie, na wlasnym terenie, ktéry urzgdza wedlug swego upodobania, we- lug wlasnych potrzeb i gust6w. We wlasnym domu czlowiek moze poabyé sie maski i pozy praybierane) na potrzeby otoczenia ~ dla peinienia réinych 16l spolecanych. Wyzbywa sig ostrodnosci i czujnosci, niepozwalajacych .byé sobq” ze wegledu na opinie przetozonych, podwladaych, kolegow, sasiadéw. ‘Wiasne mieszkanie jest wigc terenem podstawowym dla codziennego odpo cynku, Tabela 9 ‘Waranki dobrego odpocy Wari Charani i addy powinian mies wlasy ka matiwobé ureqdzenia go ‘wedlug wasmych upocoben, gz cauby sie bezpeczn, xizlowany od wszehich nate I Whasne mieszkanie ‘Najwartegciowszy Jest edpoczynek na walnym pawistrau Kontakt z proyoda Prayazne Stodowisho to: ofc, woda,zilek, Swioze powetrze i praostz Kulture codziennych kontakttw w rodzinie, zakixle pracy, Byetincss \w sasiedetwie i w mieiscach publczrych, wyMuczenie aoganc racisw| wymsze. Brak tosk o byt wiasny | nabliesaych, Kixy 2apewnia pesladanie Berpicezerstwo soxjaine | stable) pracy i zarobkéw, pozwalaigcych mezcayénie zapewmié rodznie godzive warunki ici, Praesycenie poczathu odpacayku amastra zakonczanego dzela Pawoduje, ze zacewelenie 2 dobrae wykcrane, pracy pezenosi sig w stergodpoczynka i gwarantule jogo pomysinoss Sayjstekoja x dobre vykananel pracy Do pelnienia tej roli miesckante powinno by¢ odpowiednio wyposaéone, urzgdzone i zorganizowane. Kaidy czlonek rodziny powinien mieé mozli- wos praynajmniej czasowego odizolowania sig nie tylko od sqsiadéw i uli- oy lecz takze od otoczenia wewnatrz mieszkania. Powinien mieé wiasny kat, bezpieceny, umodiswiajacy pelne odprezenie, bez wzajemnego praeszkadzania sobie. Ogromne znaczenie ma takte urzgdzanie mieszkania 0 zadawalajgce} estetyce wnetrze, wyposazonego w nowoczesne urzadzenia higieniczno-sani- tame, spragt gospodarstwa domowego i inne érodki czynigce Zycie kultural- aym i wygodnym. Istotay jest tez problem lokalizacji miesakad, Praed Il wojna Swiatowg w krajach zachodnich i Ameryce, a bezposrednio po wojnie w PolsceRonda silna byla migracja ludnosci z tetendw wiejskich do miast. W miastach byto latwiej 0 prace, a miesckanie w miescie bylo wygodniejsze niz na wsi. Po wo} nie na Zachodzie, @ u nas stosunkowo niedawno, nastapita migracja odwrot- na. Ludzie pragna mieszka¢ bliie} miejsc rekreacji, a nie blize} miejsc pracy. Ucigiliwosci zycia w mieécie (0 czym byla mowa wyie)) oraz rozw6j érodkow transportu i tgcznoSct sprawily, ze o ile zarobki na to pozwalaja, rodziny ze Srédmiege przenosza sig na dalekie przedmiescia do stref éwiedego powietrza, Zieleni i spokoju, Kontakt z przyroda zapewnia najwartosciowsey odpoczynek. Slosice, woda, zieles, éwiete powietrze i przestrzes to najbardziej posaukiwane przez «czlowieka érodowisko odpoczynku. W takich wiagnie korzystnych warunkach usytuowane s domy wezasowe i inne osrodki rekreacyjne. Korzystanie z nich moiliwe jest tylko w czasie urlopu, a ponadto nie sq one ze wzgledéw finan- sowych instytucjami powszechnie dostepnymi. Popularne jest natomiast ko- raystanie z parkéw miejskich i spedzanie dni wolnych od pracy na terenach rekreacyjaych potozonych na obrzedach miast. Podobne warunki odpoczynku xa wolnym powictrzu wiréd zieleni daje dziatka warzywna lub rekreacyjna, a nawet ogrédek praydomowy. ‘ZycaliwoSe jest kolejnym waznym caynnikiem odpoceyaku. Niewiele dajg dobre warunki materialne przy braku ZyczliwoSci ze strony otoczenia. Sidéce- nie, woajemna nieufnosé, dokuczliwe utarccki stowne, upokarzajace wymSw- Ki w domu, szykany przelozonych w pracy, zazdroée i podejraliwose kolegow i sqsiadéw, brak uprzeimoéci w miejscach publicanych (ulica, sklep, tramWvaj itp.) nie poewalaja sensownie skorzystaé z najlepszych warunkow mieszkanio. wych i przyrodniczych dla odpoczynku i regeneracji sit. Warunkiem niezbed- nym odpocaynku jest wyciszenie wewngtrane, stworzenie atmosfery przyjazni i tycaliwosci. Szybko wowczas slabnie napigcie nerwowe i wygasa znuzenie. Doniosta dla dobrego odpoczynku jest zatem kultura codziennych kontaltow w rodzinie, w zakladzie pracy, w sqsiedztwie i miejscach publicanych, zycali ‘wo8é i uprzejmosé oraz wykluczenie arogangji, ponizajacych naciskéw i wry- muszet. Berpieczetistwo socjalne jest r6wniez wadnym czymnikiem dobrego odpo ‘czynku. Troska o byt i niepewnosé jutra nie pozwalaja wielu ludziom spoko} nie zasngé. Wiele rodzin znajduje sig w tradnych warunkach mieszkaniowych ibytowych. Zmora bezrobocia dotkliwie doskwiera wigkszosci spoleczefistwa W tragiczne} nieraz sytuacji znajduja sig rodziny bezrobotnych, kt6re zamiast Korzystania z dorobiai kultury 3 odpoczynku, zabiegajg codaiennie, aby ane- leéé Srodki do przetrwania. Réwnie? i Gi, co maja prace, nawet dobrze platna, ayia w cigglej niepewnosci, pod presia je utraty. ‘rnaczenie deowotne odpocayniy i Satysfakeja z dobrze wykonanej pracy nalezy takie do caynnikéw dobre. go wypoczynku. Okazuje sie bowiem, Ze zwigzek pomiedzy odpoczynkiem ipraca nic polega jedynie na odreagowaniu zmgczenia i znuéenia oraz od- nowie sit zuzytych w pracy. Dobra jakosé pracy wplywa korzystnie na jakosé ‘odpoceynku. Po pracy odbytej skladnie, pomyslnie, eadawalajgco odpoczynek przebiega w atmosferze satysfakcji, natomiast satysfakcfa odpocaynku maleje po niezadavalajgcym przebiegu pracy. Jak twierdza znawcy tej problematyki, ‘wiele os6b woli raczej doprowadzié rozpoczeta prace (lub etap) do pomysine- go korica, nawet kosztem je) przediuzenia, niz przerwac ja w stanie niepewno- Sci. Cagsto jest zatem odpoczynek nie od samej pracy, a od niepewnosci o je) Koricowy wynik. Poczatek odpoczynku bywa rwykle przesycony atmosferg zakoiczonego wlasnie dzialania. Jesli temu zakosiczeniu towarzyszy stan za- dowolenia, to stan ten jest przeniesiony w sfere odpoczynku i gwarantuje jego pomyslnosé.Rozdziat 3 Znaczenie wychowawcze, zdrowotne i kulturotworcze zabawy Pojecie zabawy, na okreslenie kt6rej udywa sig tez terminu ,czynnosci ludycz- ne, obejmuje rozrywke, czyli zabawe bardzie) powierzchowna, w ktérej reguly sq mato eksponowane, czgsto niezauwazalne, oraz gre, czyli zabawe prowa- dzong zgodnie 2 ustalonymi regutami. Ten podzial, kt6ry x teoretycznego punktu widzenia nie budzi zastrzedesi, w praktyce trudny jest do pretyzyine- go stosowania, Wiele bowiem czynnosci wezasowych (form spedzania czasa ‘wolnego) jednoczeSnie zawiera elementy rozrywki i gry. Niewgtpliwie kaida roarywka i kazda gra sa zabawa, Sq jednak zabawy, w ktérych dominuje ele- ‘ment wspélzawodnictwwa nad bezposrednioscig rozrywkow, np. gry sporto- ‘we, komputerowe cay zabawy intelektualne. Czgsto mamy sytuacje odwrotna, Kiedy w zabawie wyeksponowany jest element rozrywki, np. zabawa tanecena, Réwnie cogsto zdarzaja sig jednak sytuacje, w ktdrych jednakowo wyekspono. wane sq obydwa elementy lub zakwalifikowanie zabawy do rozrywki lub gry talety jedynie od subiektywnych odczuc jej uczestnik6w. Dlatego pamictajac © wyr62nikach rozrywki i gry, obydwa elementy zabawy oméwimy Iycanie, 1. Istota zabawy i jej funkcja wypoczynkowa Definiujge pojgcie zabawy, storierdzilismy, 2e zabawa jest wypoczynkiem czynnym, a wige przeciwieiistwem odpoczynku, kt6ry jest wypoceynkiem biernym. Jest to wypoczynek realizowany poprzez réinorodng aktywnosé uumystowa i fieyczng, pod warunkiem jej odmiennosci od aktywnoSei przeja- Wiane| w pracy zawodowe). Warunek ten stanowi istote 2abawy. Oznacza on, 4 jeili zarobkowa praca zawodowa zwigzana jest z wysitkiem fizycanym, to2 Roxdziat3 gonkoie wypocaynkow lepie spetniaa zabawy bardzie} angatujgce umyst nit ‘ijesnle, NP. gra w szachy, kart, kolekcjonerstwo, fl itp, oraz 2e po pra 2p wymagajace} wysila umystowego lepiej wypoczywamy, uprawiajac sport, urystyke itp. { Istota zabawy | slota zebawy polega na aktywncéei umystowej lub fizyczne] odmienne| od altywnasci zawodowej ze wegledu na jej rodzaj i cel. Zabawa w preeciwieristwie do odpoczynku nie wymaga spokoju, ciszy, ;golacj i Kontemplowania, lecz zmiennoici, bogactwa wrates, ryzyka, wep} gawodnictwa, przygody i sytuacji nowych. OdmiennoSé zabavey od pracy 2a- ‘godowe) okresla teZ jej cel. Ot6t pracujemy zawodowo, aby zarobié na iycie, by wyKonywaé swe obowigzki wobec rodziny i spoteczetistwa, natomiast jaestniczymy w zabawie dla samej zabawy, ktéra ma wartosé sama w sobie. Gramy dla same} gry, satysfakcji z wygranej, uprawiamy turystyke dla prze- ayca Wrateti awigzanych 2 uczestnictwem w okreslonym preedsigwzigcin rorystycznym ~ podziwianie krajobrazéw, poznanie zabytkéw architektury, domanie mocnych wrazed w praypadku turystyki kwalifikowane} Zabawa towarzysry czlowiekowiod zarania dziejéw i zwigzana jest 2 wseel- ini dziedzinami kultury. Wigde sie z Zyciem ekonomicenym, obraedami rdiginymi, sztuka. Ciggle rozwija sie i doskonali.Jeszeze niedawno zabawa swigzana byla na ogot ze Swietami rodzinnymi, KoScielnymi, narodowymi lub oiseslonymi sytuacjami spoleccaymi (wyruszenie lub praybycie 2 padréty, roipoczecie lub ukoriczenie watnego przedsiewzigcia ~ pracy, nauki, budo- vay kupna, sprzedazy itp.). Wspélczesnie dzieki srodkom masowego przeka- yu atowiek poznaje zabawy praktykowane w najdalszych zakgtkach éwiata, sdysponujgc nawet niewielkimi srodkami finansowymi i czasem wolnym, wiekstoSé 2 nich moze wyprobowywaé u siebie. Drigki temu repertuar rozry- ssckigiet jest niezwyle urozmaicony. Doskonatym przykladem oszalamiaja- cejlstiery zabaw jest tarystyka I sport. $3 to formy spedzania wolnego czast, adr jeszcze na poczatku dwudziestego wieku nalezaly do luksusowych i eli famych, uprawianych przez ldzi zamoénych, a juz w jego drugie} polowie sty sig og6lnodostepne, uprawiane masowo. W readziale pierwszym w tabeli drugie} przedstawiono jedenaécie form speitania wolnego crasu, We wstgpie do rozdziatu drugiego stwvierdailiémy retomiast, ze odpoczynck, zabawa i praca nad sobg sq wzajemnie rozdziel- “znaczenie wpchowavicze, zdeonotneikulturobirczezabay a ne, a jednoczesnie pokrywaja bez resaty caty zakres exynnosci rekreacyjnych. Oznacza to, it skoro zadna z wymienionych form aktywnosci nie spelnia terium odpoczynka (wypoczynku biernego) pelni zatem funkcje zabawy lub pracy nad soba. Wieksz0S¢ 7 nich pelni funkcje podwojna, a wszystkie bez ‘uyfatka w okreslonych warunkach mofna zaliczyé do zabawy (tabela 10), Tabela 10 Zabawa jako funkeja aktywnosci rekreacyjne| sei w zabawie element Form spedzania czasu woinege Frans Spent L 'Srodhi masowego przekara z "eaty iharnonie, wystany Lmuzes a ‘Semokstaleeie t L [aatoabwo arytvazre 2 2 2 2 2 Masterkowanie | aratorstwo technicene occa aratorska ebany i kontaty towaraystie Kolekcjonerstno [akiwnose speeczna 3 ofefelefelafefefelssals W tabeli przyjeto nastepujgce oznaczenia umowne: 3 - w ramach dane} formy spedzania wolnego czasu wszystkie elementy majg charakter odpowia- dajgcy nazwie kolumny (np. rozrywki), 2 ~ przewaga elementéw odpowia- dajgeych nazwie kolumny, | ~ dana forma zawiera elementy odpowiadajgce nazivie kolumny, lecz preewaga nalezy do elementéw 2 kolumny sasiednie}, 0 dana forma spedzania wolnego czasu nie zawiera elementow odpowiada- Jaeych nazwie kolumny. Postugujac sig danymi x tabeli, mozemy scharaktery- zowaé nastepujgco posaczegélne formy spedzania wolnego czasu. Turystyka ta prmede wiszysthim rozrywka, ktdra zawiera clementy gry (rywalizacji typu sportowego, zdobywanie sprawnosci itp.). Podobnie jest 2 amatorstwem arty- styeznym, majsterkowaniem i amatorstwem technicznym, hodowla amator- skq, zabawami i Kontaktami towarzyskimi oraz kolekcjonerstwem. Te formy spedzania wolnego czasu sa zabawa 0 charakterze rozrywki. Kaéda 2 nich 2a-Roxdsial 3 sviera jednak pewne elementy gry (np. rywalizacja, dokonywanie ocen). Upra- seianie amatorskie sportu jest zabawa 0 elementach rozrywki i gry 2 praewage clement5w gry. Korzystanie ze srodkéw masowego praekazu i instytucji kal- turalaych, takich jak teatry flharmonie, muzea i wystawy, a takée aktywnosé spolecana jest wylacunie rozrywkq inie zawiera elementow gry. Zaliczenie de zabawy pracy nad soba mote niekiedy wywolywae zastrzezenic, jednak blizsza analiza poszczegdlnych czymnosci wskazuje, Ze proces samodzielnego i dobro: ‘wolnego poszerzania swej wiedzy i doskonalenia umiejetnosci praebiega naj cxgécie) w formie rozrywki lub gry. Wiadomo réwnie#, Ze wysoce efektywne jest ksrtalcenie poprzez zabawe. Funkcje wypoczynkowg oraz anaczenie wychowawcze, zdrowotne i kul- turotwércze zabawy scharakteryzujemy poprzez. charakterystyke jej cze- ici skladowych ~ rozrywki i gry. Romrywka umodliwia wypocaynek czynny, urzecrywisiniany w dziataniu stanowigcym cel dla siebie samego, nasycony Dogactwem wraied, zmiennosci, nawet pewnym ryzykiem i angazujgcy wyob- rainie, taspokajajacy cickawos¢ Swiata i ladzi, potrzebe przezyé niezwyklych, Proystosowuje celowieka do Zycia, utatwia zmaganie sie z trudnosciami, do- pelnia egzystowanie Zywg radoscia, taka, jaka jest mozliwa tylko w Swiecie zabawy. Rozrywka czgsto bywa bliska twOrcrosci artystyczne), a niekiedy jest antentycanym uprawianiem sztuki (amatorstwo artystycene). Rozrywka mode zaspokajaé potrzebe prestizu, zapewniaé dobre samopoczucie w grupie prakty- ejace) pewne wspélne wzory zajeé. Wspomniane uprzednio elementy wsp6 aawodnictwa, rywalizacji, ryzyka, a nawet hazardu dotyeza przede wseystkim gry. Sa onicodlacene cechy wszelkich gier sportowych, towarzyskich, kompu- terowych i innych. W powyészym ujeciu znaczenie wychowawere, 2drowotne j kalturotwércze zabawy nie ulega watpliwosci, Naledy jednak 2 praykroscig stiierdzit, Ze znaczente to nie dotycey wszelkich zabave. Zabawy ,na manow- cach, webudzajace dezaprobate moralng (lgczace sie 2 pijristwem, ekscesami seksualnymi, chuligatistwem), ktére nie moga byé aprobowane zaréwno ze ‘wagleda na dobro spolecane, jak ijednostki,realizuja po c2eéci funkeje wypo- caynlt. Nie moga jednak w pelni realizowaé tej funkcji czasu wolnego - czy- ni dycie bardzie} wartosciowym. Stanowig one zaprzeczenie tego postulate, Pray okagji warto réwniez dodac, ze zabawa jest domeng daieciistwa 4 mlodosc. Jest trescig spedzania czasu wolnego, ktOrego wraz ze werastaniem i osiagantem wielas doroslego mtodym Iudziom ciggle ubywa. Czas wolny kuz- cay sig W miare prrybywania obowigrk6w szkolnych, a potem zawodowych i rodzinnych. Zabawa deroslych jest, nie zawsze uswiadomnionym, preediu- ieniem mlodosci, Zagadnienie to rozpatreymy nieco szerze}, omawiajac rol sabawy w Zyciu cztovwieka. W tym miejscu warto zwrécié uwage na fat, iz jest ‘Loaczenie wychowaweze, zdrowotne kulturotwéneze abawy 45 to zjawisko pozytywne, chociaé niekiedy okazuje sig niekorzystne. Cztowiek bowiem, przedhuiajac lata dzieciecej beztroski i satysfakeji zabawowe) w 2ycie doroste, kontynuuje dziecieco-mlodziezowg lekkomySInosé. Przesadne kulty- ‘wowanie czynnoéci rozrywkowych (nawet tych spolecznie aprobowanych ina pevinym etapie Zycia wartosciowych) utrudnia zaangazowanie sie w spraicy powazne i zycle spoteczne. 2. Rola zabawy w zyciu cztowieka Zabavra niesie ze soba bogactwo tresci spotecznych i psychicenych, posiada wieloraki sens i spetnia wazng role w Zyciu kazdego czlowieka. Rola ta polega nie tylko na wspomnianym przy omavrianiu je) funkeji wypoczynkowe} pree- dluzaniu mlodosci, lecz takie na praystosowywaniu do Zycia, zaspokajaniu potrzeby prestizu i pozytywnym wplywie na prace zawodowa (tabela 11). Tabela 11 Rola zabawy w psychicznym i spolecanym dyciu celowicka Rae Charaltenyla j Upodabriane sid jah Gordy aac Jerzoduzanie miccessi | Poawala achowat asrowi pravnsé year, jasrale przosada w tym zakresieobriza odpowiedzialnose raczinna, 2vodowa i spolocena, abana ulstwia czoniekow déwiganie cigiarow énia Preystosowywenie do yeia cotzienrege, poawala spojzes na busy bela ziane| rystesouywanie do Zicia Po rspektyan, podelmouae obowarki dia coczienneg optymizmem i jee | Kaide forma podytecanago zagospadarowania czasu wong ‘aspotajanie potreby Aodaje luéziom prestiza, ale szozegbrieprestzone jest prestzu ezesinietwo w hulturze ponrzez kexzystaniez teat, fiharmanf oraz odwieczanie munedw t wrystaw det stu | Postyweny wpa ebay ra race zawadawa i wykonywanie Ponytywny wpfyw na prace |innych cbowiarkéw prsjawia sig w octwarzaniy energi zewodow, | iyeane| i psychicanej oraz raxciggaciu potasanych spotecnie clementiw gry ra daiesing ycia praktyernes. Praediuzanie mlodosci poprzez udostepnienie Iudziom coraz szerszego vwachlarza zabaw stafo sig domeng dwudziestego wieku. W bogatych kerajach zachodniej Europy i Stanach Zjednoczonych coraz wigce| ludzi po pigédzie- sigtce prébuje upodobnié sig do dwudziestolatkw pod wzgledem ubioru,Rozdziat 3 ‘wygladu, zachowania sig, sposobu bycia, podobnie jak oni spiewaé, flirtowac, wedrowaé, uprawiaé gry sportowe i towarryskie. Przediuiajace sig nawet do pOéne} staroéci dbanie 0 sprawnosé fizyceng, zdrowie, dobry humor, zainte- resowanie Swiatem, kultura, postepemi nauki i techniki jest zjawiskiem wiel- ce pozytywnym, przynoszgcym wiele sukceséw jednostkom i spoteczeristwu. Jednak, podobnie jak wszedzie, tak i w tej driedzinie potrzebay jest umiar. Nicumiarkowana ,ucieczka w mlodose”, pograzanie sig dorostych bez reszty \w Swiat dzieciecy mote doprowadzié do obniéenia poczucia odpowiedzialno- Sei rodzinne}, zawodowe) i spotecane}. Przystosowywanie do Zycia poprzex.zabawe wynika 2 dopelnienia Zy- cia serio w wiecie pracy i obowigzk6w Zyciem w Swiecie wyobraéni, na- syeonym radoicia, ruchem, satysfakcja. Tylko w Siwiecie zabawy cetowiek ayje »pelnym Zycien staje sig ycalym soba’. Zabawa ulatwia c2towiekowi déwiganie trosk dnia codziennego, sprzyja waajemaemu preystosowywa- niu sig ludzi do siebie. Tak wigc doniosta rola zabawy polega nie tylko na ‘odmladzaniu czlowieka poprzez przedhuianie jego dobre} formy fizycone} i duchowe}, ale przy zachowaniu umiaru we wspomnianej wy%e) ,ucieczce w miodose’, éwiat utudy i bajid pozwala spojrzeé na trudy zycia z inne} per- spektywy, podejmowaé obowigzki dala codziennego z wigkszym optymi- zmem i wiarg w siebie. Zaspokajanie prestizu jest znamiennym sensem spoleconym zabawy. Kaida forma podytecznego spedzania wolnego czasu dodaje ludziom presti- ‘eu. Uprawianie turystykt i sportu dla ludzi 2 réénych Srodowisk jest érddtem ‘ywego zadowolenia i powodem do dumy. Czpsto pierwsze spotkania w pracy po urlopach rozpoczynajg sig od wymiany wraten z odbytych podrézy tury- stycanych Krajowych i zagranicanych, dotyczy to w szczeg6lnosci tych os6b, dla Ktérych podrés ta zwigzana byta z poczynieniem pewnych oszcagdnoSci i ograniczeniem innych wydatkéw. Réwniet uprawianie amatorskie sporty, a zwlaszcza uzyskiwanie wynikow wyészych od przzcigtnych w danym sr0- dowisku budai respekt i szacunek i buduje prestiz. sportowea amatora. Naledy dodaé, ze istniejg bardziej i mniej prestizowe dziedziny sportu uprawianego amatorsko. Do tych pierwszych nalezy np. tenis i siatkowka, Seczegélaym pre stizem ciesza sig w swoich Srodowiskach stali bywalcy teatréw, filharmonit, muzeéw i wystaw oraz amatorzy — twércy dziet sztuki w dziedzinie rzezby, malarstwa, grafiki, thactwa, metaloplastyki oraz uczestnicy réznych konkur- sow hodowli amatorskiej, modelarstwa itd, Sq zabawy (rozrywki, gry), Ktdre dostarczaja prestiau mezczyénie (np. pitka nozna, boks, jachting) lub kobiecie (ap. teatr, thactwo artystyczne). ‘Znaceenie wychowaweze, wlrowotn i lturotwércae zabany " Porytywny wplyw praktykowanych rozrywek i gier na prace zawodo- wa iwykonywanie obowigzkéw jest doswiadczany na katdym kok. Katdy niemal codziennie preekonuje sig, Ze rozrywka w czasie wolnym preywraca uiyta w czasie pracy energie fizyezna i psychicena, co pocwala wydajniej in wighsza satysfakcig osobistg wykorzystac czas pracy. Udany, ciekawy week- end, nasycony 2drowa i podyteczng rozrywka, sprawia, Ze celowiek z optymi- zmem, ochots i spravniej realizuje swe cbowiqzki zawodowe w nastepnym tygodaiu, a udany urlop (wakacje) zapowiadajg sukeesy w pracy (nauce). ‘Technike rozciagania potgdanych spotecanie cech gry na dziedzing Zycia praktycanego i studby publicznej od dawna opanowala arystokracja angiel- ska. Klasycenym praykladem sq tam szkoly internatowe dla chlopcéu (public schools) z ideatem gentlemana, stosujacego zasady gier sportowych w Zyciu politycznym, zawodowym i towarzyskim. Oto preyldady tych zasad: ,wrytrwaj do korica gry’ »graj na rzecz zespohu (team spirit)’, .graj uczciwie (fair play)’, szachoweaj umiax w zsvyciestwie’, sprzegrywaj z honorem”. Niczym inniym jak clementami gry jest stosowany w wielu instytucjach, patistwowych rakdadach pracy ifirmach prywataych system nagréd, wyr6inien, dyploméw, odzna- aes itp. 3. Kompensacyjna funkcja zabawy Kompensacyjna funkcja zabawy wynika z naturalnej potrzeby prze- cidziatania monotonii dia codziennego w pracy i poza praca, wyrwania sig spod panowania codziennosci, obowiazkéw, meczacego realizmu, do- kuczliwego praymusu. Teoria o kompensacyjnej funkeji wczas6w, a zabawy weszczegdlnosel, powstala 1 rozwingla sie w potowie dwudziestego wieku, Kiedy socjolodzy, psycholodzy i lekarze amerykafscy i zachodnioniemiec. cy dostrzegli niebezpieczeristwo nudy i potegowanego przez nig znudenia w potokowym systemie pracy fabryczne}, w handl, biurach i urzgdach oraz przedsiebiorstwach ustagowych. Nuda zagraza ludziom o niskim wyksztatce- niu i niskich zacobkach i nieposiadajacym wzoréw pozytecznego spedzania «

You might also like

• Szwecja

  

  Document2 pages

  Szwecja

  Patrycja Jura

  No ratings yet
• Wojny XVII Wiek Zadania

  

  Document2 pages

  Wojny XVII Wiek Zadania

  Patrycja Jura

  No ratings yet
• Psychologia Wykłady

  

  Document25 pages

  Psychologia Wykłady

  Patrycja Jura

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Psychologia 2,3,5,7,8

  

  Document8 pages

  Psychologia 2,3,5,7,8

  Patrycja Jura

  No ratings yet