2.

Atrakcyjność fizyczna
Uroda, która wywodzi się z atrakcyjności seksualnej. Wygląd w dużym stopniu decyduje o
pierwszym wrażeniu. Wyraźnie kieruje naszymi preferencjami w wyborze ludzi.
2.1 Czy kryteria urody są uniwersalne?
Ludzie w obrębie tej samej kultury silnie zgadzają się, co do tego, kto jest bardziej, a kto mniej
piękny. Oceny te nie zależą ani od płci, ani wieku, ani żadnych innych cech demograficznych.
Jeżeli ten sam zestaw twarzy oceniają ludzie pochodzący z różnych kultur, a nawet ludzie z różnych
ras, to oceny poszczególnych grup są równie silnie zbieżne. Badania Langlois na niemowlakach
wykazały, że już dwumiesięczne niemowlęta dłużej patrzą na zdjęcie twarzy atrakcyjnej, niż
przeciętnej, a gdy dorosną chętniej bawią się z atrakcyjną osobą.
2.2 Od czego zależy piękno ciała?
Istotne okazały się dwie własności ciała: wielkość, kształt. Wielkość jest mierzona zazwyczaj
wskaźnikiem masy ciała (BMI). Natomiast zróżnicowanie w kolumnach dotyczy proporcji obwodu
w talii do obwodu w biodrach czyli wcięcia w talii. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej kobiety i
mężczyźni silnie się różnią wielkością tego wcięcia. W naszej kulturze ideał kobiecego ciała
nieustannie chudnie przez okres ostatnich 50 lat. Wystarczy porównać Marylin Monroe (lata 50 XX
wieku) z Kate Moss (lata 90). Z dekady na dekadę chudną Miss America i króliczki Playboya, które
od późnych lat 70 popadły w niedowagę i do dziś w niej pozostają. Ideał urody chudnie  walka o
status, chcemy mieć to, czego nie mogą mieć inni, wyróżniać się. Mężczyźni wolą jednak
umiarkowane poziomy szczupłości. Według Szmajke – dla urody męskiej kluczowe znaczenie ma
proporcja obwodu w ramionach do obwodu w pasie. Według Singha – kobiety o umiarkowanej
masie ciała i wcięciu w talii 0,70 (dobry wskaźnik zdrowia i wartości reprodukcyjnej kobiety;
ponadkulturowy niezmiennik kobiecej urody gdy średnia i mała masa ciała). Pierwsze
wytłumaczenie. Wydatne wcięcie w talii – prawidłowy poziom estrogenu, brak poważnych chorób,
wysoka wartość reprodukcyjna. Drugie wytłumaczenie. Powszechne upodobanie kierowane do
kobiet; w kulturze zachodniej w odniesieniu do kobiet o umiarkowanej i małej masie ciała. Badania
międzykulturowe. Mężczyźni niewidomi też wolą kobiety z wcięciem w talii. Singh i ewolucjoniści
 preferencje mają sens biologiczny, odnoszenie sukcesu reprodukcyjnego. Związek atrakcyjności
fizycznej z liczbą dzieci. Atrakcyjność twarzy kobiet pozwala przewidywać poziom ich estrogenu;
atrakcyjność twarzy mężczyzn – siła fizyczna, jakość plemników.
2.3 Czasowe zmiany atrakcyjności
Fizyczna atrakcyjność kobiet faktycznie zmienia wraz z fazami ich cyklu miesiączkowego. W
czasie owulacji kobiety mają podwyższony poziom estrogenu, co skutkuje tym, że są postrzegane
jako bardziej atrakcyjne i kobiece, a także jako zdrowsze.
2.4 Wpływ urody na spostrzeganie innych
Efekt aureoli – fizyczna atrakcyjność jest sama w sobie przyjemna, powoduje więc skłonność do
ogólnie pozytywnej oceny danej osoby i ta ocena promieniuje na wszystkie pozostałe jej cechy,
prowadząc do zawyżonej ich oceny. Anderson – korzystny wygląd powinien upozytywniać
wszystkie sądy o danej osobie, jeśli tylko mają wartościujący charakter, ale jednak ludzie atrakcyjni
są oceniani jako bardziej próżni, zarozumiali, niewierni. Ponieważ jakość wyglądu jest łatwa do
zaobserwowania, staje się ona podstawą do klasyfikowania ludzi na różne kategorie, z których
każda zawiera szereg cech psychicznych kojarzonych z danym wyglądem. Stereotypy silniej
wpływają na spostrzeganie pod nieobecność szczegółowych, indywidualizujących danych na temat
ocenianego człowieka. Jednak też ludzie, którzy dobrze znają osoby atrakcyjne, oceniają je bardziej
pozytywnie. Ponadto to raczej brzydota obniża ocenę niż piękno je podwyższa. Wiele stereotypów
osoby brzydkiej. Wygląd spostrzeganego człowieka jest źródłem jego pozytywnego lub
negatywnego oznakowania afektywnego funkcjonującego jako wstępna hipoteza na temat tej
jednostki sprawdzana w dalszym procesie jej spostrzegania.
3. Wyznaczniki atrakcyjności interpersonalnej
Atrakcyjność interpersonalna to pozytywna postawa w stosunku do innego człowieka. Zarówno
pojęciowe, jak i czynnikowe analizy skal szacunkowych mierzących atrakcyjność pozwalają
wyróżnić dwa jej składniki: sympatię, która grupuje takie zmienne, jak lubienie i chęć przebywania
z daną osobą; oraz szacunek, grupujący takie zmienne jak podziw i poszukiwanie opinii tej osoby.
3.1 Bliskość przestrzenna
Ogólnie rzecz biorąc, częstość kontaktów sama w sobie nie tyle sympatię budzi, co ją nasila.
Częstość kontaktów nasila więc dowolną emocję początkowo przeżywaną w stosunku do
spotykanego człowieka, a w podobny sposób oddziałuje też bliskość przestrzenna – jeżeli ktoś
zachowuje się w miły sposób bardziej go lubimy gdy siedzi raczej blisko nas niż daleko, kiedy
jednak osoba ta zachowuje się w sposób niemiły, tym bardziej jej nie lubimy im bliżej nas się
znajduje.
3.2 Efekt samej ekspozycji, częstość kontaktów
Lubimy osoby często spotykane. W klasycznym badaniu nad kształtowaniem się wzajemnych
sympatii między lokatorami nowego osiedla stwierdzono, że jeśli dowolne rodziny miały drzwi
wyjściowe w odległości do 7 m, bardzo często wskazywały na siebie nawzajem, jako na blisko
zaprzyjaźnione. Nie działo się tak jednak prawie wcale, kiedy dzieliła je odległość 27 lub więcej
metrów. Duża częstość kontaktów budzi sympatię, co jest przejawem ogólniejszego zjawiska samej
ekspozycji polegającego na tym, że im częściej eksponowany jest nam jakiś obiekt, tym bardziej go
lubimy. Dość oczywiste wyjaśnienie powodów, dla których częste kontakty wzbudzają sympatię
odwołuje się do teorii nagród i kar. Ponieważ w większości kontaktów społecznych zdarzenia
pozytywne są znacznie częstsze niż zdarzenia negatywne, im częstsze są kontakty między jakimiś
osobami, tym więcej mają okazji, aby się wzajemnie nagradzać, co prowadzi do wzajemnej
sympatii. Jednak wyjaśnienie to jest bezsilne wobec faktów wskazujących na to, że nawet
negatywne kontakty rodzą lubienie czy przywiązanie, jeżeli tylko są częste. Rodzice zwykle
kochają swoje nowo narodzone dziecko, choć przynajmniej przez pierwszych kilka miesięcy
swojego życia robi rzeczy skądinąd wyłącznie nieprzyjemne, zaś wielka ulga rodziców przychodzi
dopiero wtedy, gdy dziecko nie robi nic (śpi).
3.3 Podobieństwo
Im bardziej sądzimy, że sami posiadamy jakieś cechy, tym wyżej je cenimy i uważamy za cechy
ogólnie ważne. Nic więc dziwnego, że jednym z najsilniejszych wyznaczników sympatyczności
innego człowieka jest jego podobieństwo do nas. W taki sposób oddziałuje podobieństwo właściwie
pod każdym względem – od cech osobowości i nawyków, do kibicowania tej samej drużynie
piłkarskiej, a nawet drobnych gestów, jak pocieranie nosa czy potrząsanie nogą. Najsilniej wpływa
na sympatię podobieństwo poglądów, postaw i opinii. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze,
podobny znaczy tyle co pozytywny. Drugi powód jest taki, że podobieństwo samo w sobie jest
nagradzające, ponieważ jego napotkanie potwierdza własne racje i poglądy. Trzeci powód dla
którego podobieństwo budzi sympatię, wiąże się z naszym oczekiwaniem, że ludzie podobni do nas
będą nas również lubili.
3.4 Komunikowanie sympatii, zachowania wiążące
Jednym z najsilniejszych wyznaczników atrakcyjności drugiej osoby są ujawniane przez nią
zachowania wiążące, czyli takie, których główną lub jedyną funkcją jest budowanie i
podtrzymywanie więzi społecznych.
Główne typy zachowań wiążących i przykładowe zachowania każdego typu.
Typy zachowań wiążących Główne zachowania
Zachowania seksualne Inicjowanie kontaktu seksualnego, stosunki
seksualne, pieszczoty seksualne, wyznawanie
pożądania, wprowadzanie innowacji do życia
seksualnego

Działanie na rzecz partnera i związku Dbanie o dobrą atmosferę w związku (np. w


Utrzymywanie bliskości fizycznej
rodzinie), czynności wspomagające
pozamaterialny rozwój partnera, czynności na
rzecz partnera wynikające z podziału
obowiązków, troszczenie się o zdrowie partnera,
wspieranie partnera w konflikcie z innymi
osobami
Przytulanie, głaskanie, całowanie, pieszczotliwe
zwracanie się do partnera, obejmowanie

Zachowania pojednawcze Świadczenie uprzejmości, spoglądanie na siebie

i uśmiechanie się, poczęstunki, komplementy,
zaproszenia

Zachowania imponujące Manifestowanie statusu finansowego,

manifestowanie pozycji społecznej, opowiadanie
o własnych osiągnięciach, demonstrowanie
przed partnerem siły po porażce doznanej poza
związkiem

5. Zjawisko hiperuległości
Hiperuległość odnosi się do problematyki wpływu społecznego, który opisuje sytuacje, w których
jeden człowiek ulega drugiemu wbrew swoim poglądom i swemu interesowi, co w konsekwencji
może przynieść tragiczne skutki (np. samobójstwo tej osoby).
5.1 Syndrom sztokholmski
Budulcem syndromu sztokholmskiego są: 1. Odczuwanie zagrożenia i przekonanie, że agresor
( porywacz) gotów jest bez wahania spełnić swe groźby. 2. Doznawanie, w odczuciu ofiary,
odruchów życzliwości od porywcza np. karmienie, dbanie o higienie, rozmowy, mówienie, że się jej
nie zabije itp. 3. Izolowanie ofiary od opinii innych ofiara jest zamknięta z porywaczem i zna tylko
jego punkt widzenia. Nie ma kontaktu ze światem zewnętrznym 4. Niemożność ucieczki (realna lub
wyobrażona) Ofiara odczuwa presje razem z porywaczem odnośnie próby odbicia czuje nieustanne
napięcie.
Historia sterroryzowanych pracowników banku w Szwecji - Znany przypadek syndromu
sztokholmskiego (od niego pochodzi nazwa). Kasjerka przetrzymywana przez 5 dni przez
terrorystę, zakochała się w nim i po tym, jak trafił on do aresztu, odwiedzała go.
5.2 Syndrom maltretowanego małżonka
Osoby, pomimo iż są bite i poniżane przez współmałżonka, nie opuszczają go, ale tkwią w
toksycznym związku. Przyczyny tego mogą być różne (np. ekonomiczne czy kulturalno-religijne),
jednak gdy te nie stanowią problemu, może pojawić się jedno z dwóch zjawisk, które powoduję, że
osoby decydują się na niezmienianie status quo. Są to: syndrom braku wyjścia i efekt utopionych
kosztów. Syndrom braku wyjścia – to przeświadczenie, że nie istnieje szansa na to, aby zmienić
obecną, krzywdzącą sytuację. Osoba lęka się podjęcia radykalnej decyzji, nie wierzy, że zmiana jest
możliwa. Zjawisko jest subiektywne, pojawia się w stanach podobnych do depresji czy wyuczonej
bezradności. Efekt utopionych kosztów – związane z dysonansem podecyzyjnym (zbyt dużo
włożyłem w związek emocji, czasu, pieniędzy, zaangażowania, żeby teraz to zepsuć). Ludzie mają
poczucie odpowiedzialności, czują się zobowiązani do kontynuacji związku, który zawiązali, choć
przynosi on straty.
5.3 Huśtawka emocjonalna
Głównym problemem eksperymentatorów było wyjaśnienie faktu że ludzie przeżywający stan
huśtawki emocjonalnej stawali się ulegli wobec kierowanych do nich próśb i propozycji.
Podstawowym kluczem do zrozumienia tego mechanizmu może być natura emocji. Poszczególne
emocje pojawiają się pod wpływem rożnych, odmiennych zdarzeń w środowisku i uruchamiają
specyficzne programy działania. Np. Strach pojawia się wtedy gdy dochodzi do zagrożenia
własnego „ja” lub do konfliktu wytyczonych celów. Program uruchamiany w takich warunkach
polega na zatrzymaniu bieżących działań , wzroście czujności wobec zew środowiska. Nagle
wycofanie źródła emocji może prowadzić do zakłóceń w funkcjonowaniu podmiotu. Uruchomiony
program działania okazuje się nieadekwatny do sytuacji. Przez jakiś czas organizm znajduje się w
stanie „miedzy programami” i reaguje automatycznie i bezrefleksyjnie. tak wiec można stwierdzić
że mechanizm leżącym u podłoża uległości w warunkach huśtawki emocjonalnej jest stan
bezrefleksyjności.

7. Prawidłowości spostrzegania innych osób

Jednym z najważniejszych zadań, jakie stoi przed nami podczas kontaktów społecznych, jest
orientacja kim są nasi partnerzy. Najważniejszym źródłem informacji na temat innego człowieka
jest to, co on robi – czyli jego zachowanie.
7.1 Ukryte teorie osobowości
Ukryta teoria osobowości – Odnosi się do sieci automatycznie funkcjonujących przekonań o
powiązaniach pomiędzy różnymi cechami osobowości napotykanych osób. Ukryta teoria
osobowości została po raz pierwszy opisana przez Salomona Ascha w 1946 roku. Badania
statystyczne nad współwystępowaniem cech przy opisywaniu tej samej osoby umożliwiły opisanie
ukrytej struktury powiązań pomiędzy różnymi cechami. Ukryta teoria osobowości wskazuje na
tendencję do przypisywania wielu cech skojarzonych w naszym umyśle, jeżeli wykryliśmy u danej
osoby choćby jedną z nich. Na przykład, jeżeli uznamy kogoś za nietowarzyskiego, będziemy
prawdopodobnie skłonni wnioskować także o tym, że jest nielubiana, smutna, pesymistyczna, bez
poczucia humoru itp.
7.2 Cztery rodzaje atrybucji

7.3 Deformacje procesu atrybucji

Klasyczne koncepcje zainspirowały wiele badań, pokazały one, że atrybucje faktycznie
dokonywane przez ludzi często odbiegają od normatywnych postulatów modelu współzmienności,
czy teorii wniosków korespondentnych. Problem ten jest znany pod nazwą deformacji procesu
atrybucji, z których najważniejszymi są: podstawowy błąd atrybucji, różnica perspektywy aktor-
obserwator oraz egotyzm i egocentryzm atrybucyjny.
7.3.1 Podstawowy błąd atrybucji
Podstawowy błąd atrybucji to skłonność do wyjaśniania przyczyn zachowań innych ludzi poprzez
ich cechy charakteru i niedocenianie wpływu czynników zewnętrznych(środowiska). Przykład
sytuacji, w której można popełnić podstawowy błąd atrybucji, zaczerpnijmy z ruchu drogowego.
Załóżmy, że na czerwonym świetle stoi sznur samochodów. Światło zmienia się na żółte, potem na
zielone, a pierwszy kierowca nie rusza. Pozostali kierowcy prawdopodobnie myślą, że jest on
powolny, nieuważny, nie umie zachować się na drodze, zaczną na niego trąbić. Tymczasem
przyczyną może być nagła awaria samochodu.
7.3.2 Krańcowy błąd atrybucji
Krańcowy(zwany też ostatecznym) błąd atrybucji polega na przesunięciu ocen własnej grupy w
kierunku bardziej pozytywnych i ocen grup obcych w kierunku bardziej negatywnych.
Pozytywne zachowanie własnej grupy, a negatywne obcej są wyjaśniane w kategoriach cech,
podczas gdy negatywne postępowanie własnej grupy i pozytywne obcej jest raczej przedstawiane w
świetle czynników sytuacyjnych.
Krańcowy błąd atrybucji przypomina obronny wzorzec atrybucji na poziomie jednostki, co
zapewne wynika z występowania tożsamości społecznej osoby – jej identyfikacji z grupą, do której
należy.
7.3.3 Egotyzm atrybucyjny
Egotyzm atrybucyjny – jest jedną z form deformacji procesu atrybucji. Egotyzm atrybucyjny to
tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób. Własne sukcesy są
szczególnie chętnie wyjaśniane czynnikami wewnętrznymi (takimi jak cechy charakteru), a własne
porażki – czynnikami sytuacyjnymi. Przypisywanie sobie zasług za sukcesy wydaje się bardziej
konsekwentną tendencją – w przypadku porażek częściej ludzie nieco częściej są skłonni uznać, że
wina za nie wynikała z czynników wewnętrznych. Z tego powodu podejrzewa się, że egotyzm
atrybucyjny dotyczy nie tylko motywu związanego z samooceną, ale także mechanizmu zgodności-
niezgodności – w sytuacji gdy nie zdajemy egzaminu, po którym wcześniej spodziewamy się, że
będzie trudny, łatwiej jest nam przyjąć odpowiedzialność za poniesioną porażkę niż w sytuacji w
której porażka nie jest oczekiwana.
7.3.4 Egocentryzm atrybucyjny
Egocentryzm atrybucyjny – jest to jedna z deformacji procesu atrybucji. Egocentryzm atrybucyjny
odnosi się do tendencji ludzi do zawyżania znaczenia własnego wkładu w przedsięwzięcie
realizowane wspólnie z innymi osobami. Przyczyn, z których ma wynikać egocentryzm atrybucyjny
badacze doszukują się m.in. w motywie autowaloryzacji, czyli skłonności do wykorzystywania
nadarzających się okazji na podwyższenie swojej samooceny. Jednakże egocentryzm atrybucyjny
dotyczy także tych działań, w których rezultat był niekorzystny. Z tego powodu wskazuje się także
na to, że ludzie łatwiej są w stanie przypomnieć sobie własne działania niż działania innych ludzi.
Egocentryzm atrybucyjny dotyczy także przeceniania stopnia, w jakim inni ludzie zauważają
zachowania i wygląd osoby, np. jej błędy popełnianie przy wygłaszaniu referatu.
7.3.5 Efekt fałszywej powszechności
Błąd ten polega na przecenianie powszechności własnych poglądów i częstości ich występowania u
innych osób. Wynika on z faktu, że otaczamy się ludźmi podobnymi do nas, pracujemy i obracamy
się w pewnym środowisku i zakładamy, że inne grupy myślą podobnie lub podzielają podobne
wartości.
7.3.6 Wiara w sprawiedliwy świat
Fenomen sprawiedliwego świata albo hipoteza sprawiedliwego świata – błąd poznawczy polegający
na tendencji do wierzenia, że świat jest w jakiś sposób „sprawiedliwy” i w związku z tym ludzie
mieliby zasługiwać na nieszczęścia lub szczęścia, które ich spotykają.
Doświadczenia psychologiczne pokazały, że przyczyny różnych nieszczęść ludzie zwykle
doszukują się przede wszystkim w ich ofiarach. Badania pokazują, że ludzie wierzący w
„sprawiedliwy świat” częściej zrzucają winę za gwałt na jego ofiary, oceniają maltretowane żony
jako winne swojej sytuacji, chorych albo ubogich jako ludzi, którzy sami doprowadzają do swoich
nieszczęść itp. I na odwrót, jeśli ktoś przykładowo wygra dużą sumę na loterii, jest przez takich
ludzi oceniany jako bardziej wartościowy.

8. Agresja
8.1 Czym jest agresja i jakie są jej formy
Agresję określa się jako zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi,
który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia. Jeżeli cierpienie ofiary jest głównym bądź
jedynym celem sprawcy, mamy do czynienia z agresją wrogą (gniewną). Jeżeli cierpienie to służy
sprawcy jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu (w przypadku rabunku czy
wymuszenia), mamy do czynienia z agresją instrumentalną. Wyróżniamy także: agresja
prospołeczna – chroniąca interesy społeczne, obrona (służąca interesom jednostki i społeczeństwa)
agresja indukowana – powstająca w efekcie psychomanipulacji
autoagresja – agresja skierowana na własną osobę W myśl tej definicji np. zabiegi dentysty nie są
agresją („ofiara” godzi się na cierpienie), zaś aby działanie sprawcy można było za agresję uznać
niekonieczne jest ani faktyczne cierpienie ofiary (np. jeżeli agresja okazała się nieskuteczna), ani
świadoma intencja sprawcy, aby krzywdę wyrządzić, bowiem nie wszystkie swoje rzeczywiste cele
człowiek sobie uświadamia, szczególnie jeśli są one nieakceptowalne na gruncie przyjmowanych
przezeń norm.
8.2 Mechanizmy agresji

8.2.1. Podejście biologiczne

Agresja jako pojęcie biologiczne – to uwarunkowany genetycznie rodzaj zachowania zmierzającego
do pokonania lub zmuszenia przeciwnika do ucieczki. Agresja jest procesem o stosunkowo dobrze
zbadanym podłożu biologicznym, kierowanym przez ośrodkowy układ nerwowy. Reakcja
wściekłości regulowana jest również na wyższych piętrach układu nerwowego, w tzw. układzie
limbicznym. Badania nad drażnieniem i usuwaniem jądra migdałowego (fragment układu
limbicznego) ujawniły, że agresywne zachowanie pozostaje w związku ze stanem funkcjonalnym
tego obszaru. Drażnienie grzbietowo- przyśrodkowej części jądra migdałowego wyzwala zespół
reakcji obronnych: ucieczki lub ataku. Przy obustronnym( z lewej i prawej półkuli mózgu) wycięciu
tego fragmentu mózgu (tzw. lobotomii, zabiegu obecnie nie praktykowanego) u ludzi (wyjątkowo
agresywnych przestępców) dochodzi do całkowitego zaniku agresywności. Kora mózgowa z kolei
pełni funkcję integracji agresji ( i oczywiście wszystkich innych form działania) ze zjawiskami
zachodzącymi w świecie zewnętrznym. Na poziomie biochemicznym agresje regulują hormony i
neuromediatory (czyli związki chemiczne pośredniczące pomiędzy neuronami w przekazywaniu
informacji w formie pobudzenia). Jak wykazują liczne badania, istotnym w regulacji zachowań
agresywnych neuromediatorem jest serotonina. Jej niski poziom wykryto zarówno u dzieci
torturujących zwierzęta, jak i u dorosłych skłonnych do impulsywnych napadów agresji. Także u
samobójców wykryto obniżony poziom serotoniny. Także niektóre uszkodzenia mózgu mogą
prowadzić do agresji. Np. padaczka występuje wśród przestępców dziesięć razy częściej niż u nie
popełniających przestępstw.
8.2.2. Agresja jako reakcja na frustracje
Pośród głównych przyczyn wywołujących agresję autorzy psychologicznych publikacji wskazują
na stan, określany mianem frustracji. Funkcję zachowania agresywnego stanowi wyładowanie tego
napięcia. W ten sposób nie zostaje wprawdzie osiągnięty zamierzony cel, ale przykre napięcie
emocjonalne jest złagodzone. Jeśli jednostka dążąca do jakiegoś celu zostanie w tym
powstrzymana, to wynikająca stąd frustracja zwiększa prawdopodobieństwo agresywnej reakcji.
Nie znaczy to, że frustracja zawsze prowadzi do agresji. Znany jest eksperyment Rogera Barkera,
Tamary Dembo i Kurta Lewina, który przytacza w swej publikacji E.Aronson. / E. Aronson 1997 /
Psychologowie ci wywoływali frustrację u dzieci, pokazując im pokój pełen zabawek, ale zakazując
się nimi bawić. Natomiast druga grupa maluchów bawiła się nimi zgodnie, spokojnie i wesoło od
początku. Kiedy po długim oczekiwaniu pozwolono dzieciom się bawić, sfrustrowana grupa
zachowywała się destruktywnie: rozbijała zabawki, rzucała nimi o ścianę, deptała je.
Frustracja ma więc miejsce wtedy, gdy jednostka, dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb
(biologicznych, bądź psychicznych) i osiągnięcia określonych celów, napotyka w toku działania na
trudne do pokonania przeszkody. Przeszkoda może wywołać gniew, który zostaje skierowany na
określone osoby lub rzeczy, przybierając postać ataku fizycznego lub werbalnego.
8.2.3. Agresja jako rezultat społecznego uczenia się
Człowiek uczy się zachowań agresywnych według tych samych zasad jak np: asertywnych czy
prospołecznych.
Nagradzanie zachowań agresywnych zwiększa prawdopodobieństwo ich występowania. Z drugiej
strony zaś - nadmierne karanie może powodować frustrację i agresję jako skutek frustracji.
Modelowanie zachowania polega na wprowadzaniu nowych zachowań, które wcześniej były
zaobserwowane u innej osoby, która jest wzorcem do naśladowania.
Oglądanie przemocy w mass-mediach powoduje wzrost zachowań agresywnych zarówno u
dorosłych, jak i u dzieci. W książce Aronsona i in. wyjaśnione są inne niż społeczne uczenie się
mechanizmy wyjaśniające wpływ środków masowego przekazu na zachowania agresywne.
Mianowicie oglądanie scen grozy i przemocy, również wtedy, gdy mamy do czynienia z materiałem
dokumentalnym, a nie fabularnym, powoduje naturalną potrzebę niesienia pomocy. Jednak ta
potrzeba nie może być zrealizowana przez widza ( no bo jak?), który przeżywa napięcie
emocjonalne związane z tą sytuacją. Sposobem na redukcję tego nieprzyjemnego napięcia jest więc
znieczulenie, osłabienie wrażliwości na te bodźce związane z przeżywanie cierpienia przez innych.
Przemoc w środkach masowego przekazu wpływa na gotowość do reagowania agresją poprzez:
- wrażenie społecznego przyzwolenia na takie zachowanie,
- dostarczanie informacji, pomysłów na zachowanie agresywne,
- lepsze uświadomienie własnej złości i szybsze uruchamianie zachowań agresywnych,
- łatwiejsze zaakceptowanie zachowań przemocowych.
8.2.4 Rola rodziny w uczeniu się agresywności
Okazuje się, że ważnym czynnikiem wyzwalającym agresję jest otoczenie, w którym dziecko
przebywa. Szczególnie zaś środowisko rodzinne. Rodzice powinni zaspokajać podstawowe
potrzeby dziecka takie jak: poczucie bezpieczeństwa, bliskości z członkami rodziny, uznania,
a nade wszystko miłości. Gdy w rodzinie panuje chaos, a rola matki i ojca nie jest w pełni
realizowana, gdy rodzice mają negatywny i chłodny emocjonalnie stosunek do własnego
dziecka, gdy nie potrafią jasno określić, co dziecku wolno, a czego robić nie powinno,
wówczas traci ono grunt pod nogami, czuje się zagubione i reaguje agresją w stosunku
do innych. Dzieci, które czują się bezpieczne w swoim domu, mają dobre kontakty
z rodzicami są mniej agresywne i lepiej radzą sobie ze swoimi emocjami. Otoczenie miłością
i zainteresowaniem mają mało powodów do okazywania wrogości. Agresję stosują tylko
wtedy, gdy się boją, czują się samotne, pełne rozterek lub gdy mają silną potrzebę zwrócenia
na siebie uwagi. Rodzice powinni nauczyć swoje dzieci, ze prezentowane przez nich
zachowania, nie mogą przekroczyć określonych granic. Jeżeli dzieci będą stosowały agresję
i przemoc jako metody rozwiązywania problemów, a ze strony rodziców spotkają akceptację
lub pobłażliwość, poziom ich agresji będzie wzrastał. Rodzice powinni być zatem
konsekwentni w stosowaniu dyscypliny.
8.3. W jakich sytuacjach agresja nasila się
Najważniejsze czynniki nasilające agresję to: prowokacja, pobudzenie emocjonalne, alkohol, normy
społeczne i oglądanie cudzej przemocy.
8.4. Jak można zmniejszyć agresję
Czy agresję można zahamować, a jeżeli tak, to w jaki sposób? Dwa najczęściej wskazywane
sposoby to likwidacja agresji przez rozładowanie napięcia oraz karanie agresji. Wyróżniamy 3
rodzaje katharsis:
1. katharsis właściwa – polega na rozładowaniu pobudzenia przez człowieka przeżywającego owo
pobudzenie w postaci jakiegoś aktu agresji. W wyniku tego zachowania agresja i pobudzenie spada
oraz zmniejsza się prawdopodobieństwo dalszego zachowania agresywnego.
2. katharsis pomocnicza – również polega na rozładowaniu pobudzenia, jednak odbywa się to w
inny sposób niż poprzez agresję. Obniżyć agresję można dzięki aktywności fizycznej, gry sportowe
czy fantazje na temat przemocy.
3. katharsis zastępcza – polega na rozładowaniu agresji poprzez obserwację innego człowieka, który
w zastępstwie obserwatora rozładowuje swoje i jego pobudzenie, czy to za pośrednictwem agresji,
lub innych działań obniżających napięcie(oznacza to na przykład, że ludzie powinni chodzić na
mecze, czy do kina i to sprawi, że będą mniej agresywni)
Badanie psychologiczne każą jednak patrzeć na hipotezę katharsis sceptycznie. W wielu badaniach
odkryto, że agresja faktycznie powoduje spadek napięcia fizjologicznego, lecz później następuje
wzrost agresji. Czyli przejawienie agresji nasila skłonność do dalszej agresji w stosunku do tej
samej ofiary.
Podoba sytuacja odnosi się do wyników nad katharsis pomocniczym. Wynika z nich, że fantazje
agresywne nie powodują spadku napięcia do poziomu sprzed prowokacji, a walenie młotkiem czy
aktywność sportowa wymagająca ostrej rywalizacji powoduje raczej wzrost niż spadek agresji.
Oznacza to, że udział w agresywnych grach i ćwiczeniach fizycznych nie obniża agresji, lecz ją
nasila.
W przypadku katharsis zastępczej sytuacja ma się tak samo, przyglądnie się cudzej agresji, czy
kibicowanie sportowe budzi więcej agresji niż powoduje jego rozładowanie.
Dochodzimy do wniosku, że wbrew hipotezy katharsis, przemoc rodzi dalsze stosowanie przemocy,
co nazwiemy spiralą przemocy.
Drugim sposobem hamowania agresji jest jej karanie. Psychologowie na ogół sceptycznie odnoszą
się do karania, uważając je za mało skuteczne i zbyt kosztowne dla karanego. Kary mogą pełnić
dwie funkcje: funkcje odstraszającą – polegającą na tym, że ukaranie agresji hamuje jej
występowanie u innych osób, które jeszcze się jej nie dopuściły, oraz funkcje korekcyjne –gdzie
ukaranie agresji hamuje je przyszłe występowanie u ukaranej osoby.
Odstraszająca funkcja kar faktycznie udowodniona jest przykładami z rzeczywistych zjawisk
społecznych. Na przykład przestępczość hamowana jest publiczną informacją o wykonaniu kary
śmierci czy karze dożywocia. Ważne jest tu jednak, że sam rozmiar kary nie ma tak wielkiego
znaczenia, jak jej nieuchronność odbycia.
Funkcja korekcyjna może być zarówno skuteczna jak i nieskuteczna. Z jednej strony wynika, że im
surowiej policja reaguje na sprawcę przemocy w rodzinie, tym rzadziej tak przemoc jest powtarzana
w przyszłości, z drugiej jednak strony najsilniej karane dzieci są też najczęściej agresywne.
Aby kara była skuteczna powinna ona nastąpić natychmiastowo, nie pozwalając dokończyć agresji
ani czerpać z niej korzyści, bądź też kara powinna być na tyle silna, że negatywne konsekwencje są
większe niż zyski. Spora liczba badań sugeruje, że karanie agresji przy nagradzaniu pozytywnych
wzorów osłabia agresję.
Skutecznym sposobem odstraszania od agresji jest zagrożenie jej nieuchronną, sprawiedliwą karą.
W pewnym zakresie warunków kary mogą też usuwać agresję u osób agresywnie już się
zachowujących. Jednak najbardziej skuteczne są złożone interwencje psychologiczne, których istotą
nie jest karanie, lecz podsumowanie i nagradzanie pozytywnych wzorców zachowania.