1 PRZEGLAD GORNICZY 2 Systemy klimatyzacji wyrobisk gorniczych w polskich kopalniach Air conditioning systems for mining excavations in polish coal mines Prof. dr hab. inz. Nikodem Sclqzak ® Dr hab. int. Dariusz Obracaj® Dr hab. Justyna Swolkien® ‘Tresé: W wytobiskach podziemnych, kiérymi przeplywa powietrze wystepujg naturalne i technologiczne Zrédta doptywu strumienia ciepla. W wyniku tego notuje sig w nich wysokie temperatury, co po uwzglednieniu rbwnie wysokie) wilgotnosei powietr7s, powoduje mace pogorszenie warunk6w klimatyeznyeh. Skutkuje to pogorszeniem takich funkeii oganizmu ezlowicka jak: zéolnosé percep, koncentraci, uwagi,spostrzegawezosci, Ten nickorzystny wplyw temperatury i wilgotnosci na organizm Iudaki okreslamy pojgciem zagrozenia Klimatycznego. Prablematyka poprawy warunkéw klimatyeznych w wyrobiskach _gomiezych stanowita istotng dvieding dziatalnosci naukowe} pracownikéw Wydziaha Gomictwa i Geoinzynierii Akademii Gérniczo-Iutniezej w Krakowie. Aktualnie problemy 2wigzane z projektowaniem przewietrzania i klimatyzacji wyrobisk ‘w kopalniach podziemnych nabieraigcoraz wigkszego zaczenia z wwagi na 7wigkszajaca sig glebokose prowadzenis robot g6rni- czych, Wlasciwe zaprojektowanie Klimatyzacji powinno zapewnié jak najwigks2a efektywnose wykorzystania mocy chlodniczs} ww wytobiskech gémiczych. Diatego tez w artykule przedstawiono, ns podstawie przeprowadzonych pomiaréw, efektywnose wykorzystania zabudowane] mocy ehlodnieze) oraz przedstawiono ceynniki wplywajace na jakosé uzyskivanych parametrow pracy instaaejiKlimatyzaeyjnych. W kosicowe) czesi artykulu podano ezynniki, kre mogg prayezynié sie do wazostu efek- tywnosei Klimatyzacji “Abstract: In underground excavations with airflow the natural and technological sources of heat stream inflow occur. As ares, high ‘temperatures occur in underground excavations, which, afer taking into aecount equally high humidity, causes significant deterioration of climatic conditions. This causes a decrease in such functions of the human body asthe ability to perceive, ‘concentrate tention, and perceptiveness, We refer to this adverse effect of temperature and humidity on the human body as climate hazard. The issue of improving climatic conditions in mining excavations was an important area of scientific activity of employees of the Faculty of Mining and Geoengincering ofthe AGH University of Science and Technology in ‘Krakow. Currently, problems related to the design of ventilation and airconditioning of excavations in underground mines are ‘becoming increasingly important due tothe increasing depth of mining works. Proper designing of airconditioning should ‘ensure the greatest efficiency inthe use of cooling power in mining excavations. Therefor, the atcle presents, based on the ‘measurements carried out, the effectiveness of the use of built-in cooling power and presents factors afecting the quality of the obtained parameters of airconditioning systems, The final part of the article lists the factors that can contribute to the increase in the elliciency of air conditioning. Stowa kluczowe: agrotenie Klimatycane, Mimatyzacia, Key words: climate haz ‘metody Klimatyzacj.efekaywnosé systemu klimatyzacjt 1d, air condition, methods of air conditioning, efficiency of air-conditioning systems 1, Wprowadzenie przede wszystkim rozproszeniem miejse pracy na znacenym obszarze oraz nieprzyjaziym dla czlowieka stodowiskiem ‘Warunki pracy w kopalniach podziemnych pasiadaja swoja specyfike w poréwnaniu z tymi wystepujacymi w zakladach nna powierzehni, W kopalniach podziemnych cechujg sig one AGH Akademi Séeniezo Huticaa, WAG pracy (Szlqzak i in.. 2005). |W wyrobiskach podziemnych wystepuja naturalne itech- nologiczne érédia doplywu ciepla, W wyniku tego obserwaje sig wysokie temperatury (Szlazak 1999, Szlazak iin,.2013a), co po uwzglednieniu réwnie wysokiej wilgotnosci powietrza,a PRZEGLAD GORNICZY 2019 powoduje znaczne pogorszenie warunkow klimatyeznych (Waclawik 2010, Szlgzak tin. 20150), O zagrozeniv klimatyeznyma w wyrobiskach podziemnych decyduja parametry powietrza kopalnianego. Podezas prze- plywu przez wyrobiska zaréwno one, jak sklad powietrza Ulegaja zmianie (Szlgzak in. 2002) Zmiany temperatury powietrza kopalnianego zachodza na skutek procesbu sprezania powiettza w pou sil cigakoseh, ‘wymiany eiepla wilgoci pomiedzy gorotworem ilokelnymi ddatkowymi drélami eepla.aprzeplywajgeym powietrzem, Dodatkovre Zrodia ciepla stanowia preede wszystkim ma sayny i urzadzenia, a w szezegélnosei napedy elektryeze i spalinowe. Najwigks2y wplyw na zmiane temperatury ma wymiana ciepla pomigdzy powietrzem a otaczajacymi wy- robiska podztemne skalami. Charakter oraz intensywnos tj wymiany zale2y od wielu ezynnikéw, z ktorych gtowna role tndgrywva glebokosé zalegania i wiqzana 7 nig temperaira pierwotna skal, Droga preeplywu powietrza z powierzchni do stanowisk pracy pod ziemia, podezas ktdre dochodzi do vwymiany cieplaf wilgoci, wynosi nawetkilke kilometrow (Szlazak i in.. 2009a). O bezpostednim stanie zagrozeniaklimatycrnego decye duje révnie? wlaseiwe planowanie wyrobisk podziemnych, transportu urabin i lokalizajiurzadzen clektrycznych oraz racjonalna wentylacja wyrobisk w aspekecie minimalizaeji bgrzewania powietrza doplywajacego do stanowisk pracy Warost glcbokosci prowadzenia robst gémiczych po- woduje, 2e zapewnienie stabilnych w czasie parametrOw mikroklimatu droga wentylajiw wyrobiskach g6miczych est ttudne do uzyskania, Wtedy Konicezne saje sig zastosowanie klimatyzach [fektem wieloletich prac naukowo-badawezych pracow= nik6w Wydzi Gomictwa i Geoinzynieri (WGiG) Akademi Gémiczo Hutnicze) w Krakowie w zakresic Klimatyzaeji w kopalniach podziemnych jest kompleksowa metoda ooeny abciazenia eiepinego wyrobisk gomiczych oraz metodyka projektowania scentalizowanych uktadow klimatyzacyjnych (Waclawik 1971, Szlazak i in. 2008e, Nowak, Filek 2009, Sclazake Obraca) 2017), Klimatyzacia kopalioparta jest 0 mobile wymienniki ciepla (chlodnice powietr),pracz co instalaje Klimatyzacyjne musca spelniae wymogi szybkiej przcbudowy i automatycanej regulacji parametrSw pracy (Salyzakii..2014b, 2016), Zesp6tparovinikkw WGIG opracowal wérozone rozwia- zania ukladw klimatyzacii we wszystkich polskich kopal- niach wegla Kamiennego, poczawszy od projektu pierws7ej klimatyzacji centralnej w KWK ,,Pniéwek” (uruchomienie w_ rok 2000 ri rozbudowa w 2008 r),ktora dziaa w ukladzie trigeneracyjnym (CHCP) (Szlazak i in.. 2000, 2001a, 20016), a skoticzyvwszy na klimatyzac)icentralne} w KWK ,Borynia- Zofiewka-Jastrzebie, Ruch ,Zofiswka” (uruchomiona w 2019 roku). Uktad klimaiyzacji centralne) w KWK “Borynia-Zofiowka-lastrzgbie, Ruch ,Zofiewka” jako Dierwszy w Polsce wykor7ystuje zaréwno podziemne, jak i powierzchniowe agregaty chlodnicze (Szlazak i in 2010). Zespst parownikew WGiG zaprojektowal rownie? itimatyzacie centralng w OKD Dil CSM (unuchomienie w roktt 2010), jak rowniez w kopaliukraiskiej AO ,IAXTA, VIM. Ab. SACHJUSKO" w 2012 roku Jako pierwsiw Polsce opracowali zasadg klimatyzacji grupowej (Szlazak i in.. 2004a, 20040), wdrazajac ja w KWK ,70Rdwka" w roku 2002, a nastgpnie w KWK ,Borynia” ~2005 r, KWK .Jas-Mos" 2006 r, KWK ,Rydultowy-Anna” ~ 2006 | 2008, KWK “Krupifiski”~3008 r, KWK ,Bielszowice” ~2009 r, KWK. Szezyglowiee" ~ 2009 r, ORD DilDarkov ~ 2009 r, KWK "Staszie’ 20107. Zesp5l opracowatrévniet licae projekty ioncepeyine poprawy warunkow klimatyemyeh w kopalniach rud miedzi KGHM ,Polska Mied2” S.A.. Doswiadezenie pracownikw Pracowni Acrologii Gérnicze) WGIG zostalo docenione na arenie migdzynarodowej, co skutkowalo wyko- nnaniem projektaw koncepeyjnych klimatyzac}i w kopalniach CHRL, Indi, Tureji, Argentyny. W dalszej ezesci przedstawiono istotne zalozenia opraco- wanych rozwiqzai klimatyzacyinych, 2. Rozwigzania klimatyzac]i podziemaych wyrobisk gérniczych Prey konieemosci chlodzenia zmacong los miese pracy na dale kopalni i zapotrzebowaniu na wigksze moce chlodni- ve stosije sig agregaty chlodnicze,kidre sa usytuowane na povierzchni lub pod ziemia, W miare wzzost iosci maszyn Klimatyzacyjnych instalowanych na dole, w kopaliosigga si rownie? granieg, powy2e) tore) nie mona juz odprowadzie ciepla skraplana do 2uzytego prada powiirza, W take] 3) ‘uac}iciepto skraplania musi Bye odprowadzane za pomoca wody na powierzchnig (Szlazak i in.. 2002), Projektuiae systemy Klimatyzacji eentalne}nalezy zwracaé uwage na mosiivosé wykorzystania cepla odpadowego 7 innych proce- sow technologicmych w kopalni oa na zasacnos¢ i celowose stosowania odzysku ciepta skraplania (Szlqzak i in.. 2001a, 2001b, 2010). W warumkach klimatyeanych panujacych w iopalniach wicla krajsw nalezy uvvzgledniae mozliwoset wykorzystania swobodnego chlodzenia (Siazak in. 2008) W technice klimatyzacji polskich kopala wystepuig obecnie dvietendeneje(Szlqzak in. 2005, Sviazak, Obraca 2017} = stosowanie klimatyzaeji lokalne} lub grupowej poprzez instalowanie maszym klimatyzacyinych mniejsze) mocy w bezpostednim sasiedztwie oddzialow wydobywezych is. I, — stosowanie klimatyzaciicentralnej poprzez instalowanie maszyn klimatyzacynycho duzych mocach chlodniczych na powierzchni lub maszyn klimatyzaeyjnych na dole w centralnym miejscu kopali i ransportujgeych ,chlod™ do oddzishiw wydobywezych (rys. 1b). W wigkszosei Kopali podziemiych nastepuje etapowy wazost zagrozenia klimatyemego zwigzany z konieezoscig ‘ybierania zloza na corae nizszych poziomach glebokosco- yeh. 'W wymienionych ukladach klimatyzacji wykorzystue sig urzadzeniachlocnicze, kore w zalemnosci od czy postede niczacego w wymianie ciepla (chtodziwa) mozna podzieli¢ na: AN zadzenia chlodnieze bezposredniego dvialania, = urzadzenia ehlodniczs posredniegodziataniaschladzajace ‘wode (temperatura wody schladzane} 1,55 — urzadzeniach wytwarzajgce 6d szuczny (wykorzystywa- hy nastepnie do produkeji wody lodowe) lub zawiesiny Todove) = urzadzenia chlodnicze wytwarzajace zawiesing lodowa {czasem zwang réwniez lodem zaWiesinowym) Wopolskich kopalniach podziemnych wykorzystywane sa urzadzenin chlodnieze bezposredniego dzisania i urzadze= nia ehiodnicze postedniego dziatania do sehladzania wody (Selazakiin. 2007, 20080, 20090, 2017). Whlimatyzaci cen tralne| wykor2ystuje sie powierzchniowe asregaty schladzaja~ ce wode, kta transportowana jest pniowymi rurociagami na 461 kopaini i rozprowadzana siecigrurocigg6w do podziem= nych chlodnie powietrza, Wzrost clsnienia hydrostatyeanego ‘vody w kim obiegu chiodnicym uniemozliwin bezposred nie zasilanieehlodnic powietrza, Chlodnice i podziemna Salajachlodnicza projektowane sana maksymalne eisnienia, 4/MPa, Zwigkszenie dopuszezalnego eisienia w insta‘Wyparne chladnice wody PRZEGLAD GORNICZY Chlodnice owietrza [Rys. Ia, Schemat ideowy klimatyzacji z podziemnymi urzadzeniami chlodniczymi o dziataniu posrednim (S2lqzak, Obraca) 2017) Fig. 1a. Schematic diagram of indirect cooling system with an underground refrigeration plant (Salyzak, Obracaj 2017) Obieg parownika Rys. Ib. Schemat ideowy klimatyzacji z powierzchniowymi urzqdzeniami chlodniezymi o dziata- niu poSrednim (S2iyzak, Obaca} 2017) Fig, 1b, Schematic diagram of indirect cooling system with an surface refrigeration plant (S2iy- zak, Obracaj 2017) nie jest ckonomicznic uzasadnione, Sposoby redukeji tego cisnienia hydrostatycznego przedstawiono migdzy innymi w pracach: (Szlazak, Obracaj 2014a, Szlazak i in.. 2018b). 'W Swiatowe) technice klimatyzacyjne] powszechnie -wykorzystuje sig energie chtodnicza z ciepla topnienia lodu (Salazak i in.. 2011). Aktualnie rozwaza sie wprowadzenie ‘echnologii produkeji zawiesiny lodowej dla ukladéw klima- ‘tyzacyjnych polskich kopalh podziemnych, ktéra we7esnie} zostala teoretycznie opracowana (Szlazak i in.. 2012). ‘Wedlug stanu na koniec 2016 roku w polskich kopalniach catkowita zainstalowana moc urzadzef chiodniczych wy nosita 193 MW.,.Zmiany zainstalowane} mocy chlodnicze} ww poszczegélnyéh latach przedstawiono na rysunku 2.26 PRZEGLAD GORNICZY 2019 40 no LY 100 Zainstalowana mocchlodnicza, MW ys. 2. Zmiana mocy chlodaiezej zainstalowane) w polskich kopalniach Fig. 2. Changes of cooling power installed in polish coal mines 3. Badania efektywnosei pracujgeych ukladéw klimaty- zacyjayeh ‘Whateiwe zaprojektowanie ukladu klimatyzacji powin no zapewnie jak najwicksza efektywnosé wykorzystani moey chlodniczej w wyrobiskach gémniczyeh (Szlazak iin. 2007, 2018), Datego te2 w artykule przedstawiono, ha podstawie przeprowadzonych pomiar6w, efektywnose wykorzystania zabudowane) mocy chlodniczej oraz opisa- no ezynniki wplywajace na obnizenie efektywnosei pracy ukladu klimatyzacji. W celu oceny efektywnoset intalaii klimatyzacii proc prowadzono badania dialania ukladow klimatyzacyjnych w ‘wybranych kopalniach wegla kamiennego. Badania polegaly na okresleniu bilansu wymiany ciepla w chlodnicach powie~ trza oraz w skraplaczach urzadzen bezposrednicgo dzialania, ak rownie2 w pozostalych elementach dofowe) instaac)i kl matyzacyjngj. W tym celu Konieczne bylo skontrolowanie pa- rametrw wody lodowe] w sieci rurociag6w oraz parametrow pracy agregatow chlodniczych i wyparaych chlodnic wody. Metodyka badari (Szlqzak i in...2018a) Realizacja przedstawionego wy2ej celu obeimowala: = pomiary strumienia ciepla odbieranego w chlodnicach powietrza, = pomiary przeplywu wody i ocena stanu instalacji ruroci g6w wody lodowe} oraz wody chtodzacej (w przypadku Klimatyzaeji grupowe)), = pomiary wydajnosci chlodniczej agregatéw wody lodowe} (w przypadku klimatyzaeji grupowe}) oraz mocy ehtodni- ze) dostarczane) z powierzchniowych stacji klimatyzacji centralnych, = oceng stanu technicznego instalacji, — okreslenie kierunk6w poprawy efektywnosei dziatania Klimatyzacji Przeprowadzone pomiary dotyczyly 62 chtodnic powietrza oraz skraplaczy urzadzeh bezposredniego dzialania, kontroli parametréw wody lodowej w sicci rurociggéw oraz, w przy- padku klimatyzacji grupowe), parametrow pracy agregatow chlodniczych i wyparnych chiodnic wody. Pomiary przepro- wadzono w 6 kopalniach wegla kamiennego. ‘Wymiana ciepia w chtodnicach przeponowych zwiazana Jest z bilansem entalpii czynnikow przeplywajacych po obu stronach przepony, ktérymi sq powietrze Kopalniane oraz chlodziwo, Chtodziwem byla woda lodowa doprowadzana i odprowadzana siecig rurocigg6w. Efektywnosé tego procesu zalezy od parametrow powie- ‘trzaii wody lodowe} na wejsciu do chlodnicy powietrza. Uzyskiwana moc chtodnicza chiodnic powietrza Q, jest zvigzana 7 bilansem entalpii powietrza i wody. Bilans ten moina praedstawié nastepujaca zaleznoscig Qa =H, Hy ~ Hye, + Qoy =H, Iyo-2 Ayo o dz: H,— strumief entalpi powietrza na wlocie do chlodnicy (za wentylatorem lutniowym), j)~ strumief entalpi powietrza na wylocie do chtodniey (z uwzglednicniem entalpii ewentualnych kropel Symesznyeh pre wyplywnjecez clodnicy por wietrze), Hig, ~strumied entalpi wykroplone} pary wodne} (odpro- wadzanej 7 chlodnicy niezaleznie od kropel w po- wwietrzu wyplywajgcym), Q,, -strumief cieplay wymieniony migdzy plaszevem chlodnicy a otoczeniem, Faqs ~ sttumiei entalpi wody na wlocie do wezownicy chlodnicy, Figo 2~ strumiei entalpi wody na wylocie z wezownicy chlodnicy. Jezeti uwzglednimy moc ukiadu wentylator—chiodnica, to ‘moc chiodnicza Q catego ukladu przedstawia signastepujaco: 4, @) dic: ©, — strumien ciepla doplywajacy od wentylatora do powictrza wlotowego chlodnicy. \W celu wykonania bilansu cieplnego chlodnie powietrza i wyznaczania entalpi konieczne bylo przeprowadzenie po- miaru temperatury i zawartosei wilgoci w powietrzu przed i za chlodnica oraz natezenia objetosciowego przepywu powietrza, Podobnie dla bilansu entalpii wody konieczneNel PRZEGLAD GORNICZY a bylo przeprowadzenie pomiaru temperatury wody na wlocie i wylocie z chlodnic powietrza oraz przeplywu objgtoscio- weeo wody, 'W celu oceny efektywnosci schtadzania powietrza prze- prowadzono pomiary nastepujacych wielkosci: = temperatury powietrza we termometru suchego i wilgot- nego na wlocie do wentylatora chlodnicy. = temperatury powietrza we termometru suchego i wilgot- nego na wylocie z chlodnicy, = temperatury powietrza wg termometru suchego i wilgotne- go pomiedzy wylotem wentylatora a wlotem do chiodnicy, = predkoSei Srednie} powietrza z przekroju poprzecznego wylotu 2 chlodnicy powietrza i wlotu do wentylatora chlodnicy, = temperatury wody lodowej zasilajqce| i powrotnej (chlod- neg lub urzadzenie chlodnicze bezposrednicgo dzialania), = cignienia atmostferycznego powietrza w miejscu zabudowy chlodniey, = pomiary przeplywu wody i ocena stanu instalac}i rurocia- g6w wody lodowej oraz wody chlodzace) = oceng stanu technicznego instalacji Na rysunku 3 przedstawiono punkty pomiarowe dla bax danych chlodnie powietrza, W trakcie prowadzonych pomiaréw wytwarzana moc chlodnicza ukladéw klimatyzacj w szeSeiu kopalniach wegla kamiennego wynosita 13 940 kW w stosunku do dyspozyey- nnej mocy chtodniczej 24 900 kW. Réanica w wytworzonej mocy clitodnicze} i dyspozyeyine) wynikata z faktu brakuy ‘odpowiedniego odbioru chtodu w wyrobiskach émiczych lub w przypadku Klimatyzaeji grupowej odbioru ciepla skrapla- nia na chlodnicach wypamych. Uzyskiwana moc chlodnicza wykorzystywana byla w nastepujacy sposéb: =" wchtodnicach powietrza 7380 KW, w podlaczonych skraplaczach urzadzen chlodniczych, 2980 kW, = straty w rurociggach 3580 KW, = RAZEM 13 940 kW, Efektywnosé klimatyzacji okreslono poprzez. wskaénik uuzyskiwane} mocy do dyspozycyjne} mocy chlodnieze} badanych ukladéw klimaiyzacyjnych, W takim wskazniku. konieczne jest uwzglednienie mocy urzadzef chlodniczych bezposredniego (lub posredniego) dzialania, ktérych skra- placze sq podiaczone do instalacji klimatyzacji. Koniecosé uwzglednienia skraplaczy wynika z tego, Ze ezesé mocy przekazywana jest na ich chlodzenie. Suma mocy agrega- tow chiodniczyeh i urzadzef chiodniczych bezposredniego oraz posredniego dzialania podlaczonych do rurociagow Klimatyzaeji wynosita 26 792 kW. Wskafniki efektywnosei przedstawiono w tabeli 1 — —_ —_ pe PUNK (powietrae ‘wlgotnot wage powietra, % AL aati nay pat, in PUNKT 2 (powietae: {temperatura wa termometru sueege, a lotnose wage powiera, % PUNKT 3 (powietrae): ‘temperatura wa termometru suchege, a" wigotnose walgdna powietea, % 0 wydatek objgtoscony power, min PUNKT 4 (wods lodowa: powrot zasilanie > rower dopronatne tes tempersturs wey nde (raion. °C 1 temperatura wo dowel (owt. "C ep ata as ber wo ao PUNK (nice sebusowy wriqdcenih = sane Pm nenie tmoserycne powites, Pa pone Rys. 3. Chodnica powictrza z lokalizacjg punktw pomiarowych Fig. 3. Air cooler with location of measuring points Tubela 1, Wekuénik efektywnosel dzialania analizowanych ukladéw Klimatyzacyjayeh Table 1. Performance indicator of analysed air conditioning systems. awa Uavskana moe Dyaponeiname | waamuciumwnoea po eae hlodieza, KW thlodaiza, KW _| Wsk#nik efektywnos Catone T3980 267 a3 Bez ww7g hao a w OAC 10360 26792 039 Bez uwzeledneni skraplavey waadzeh 5 7 ehlodicaych oraz sat w rurociagach 7380 21 700 oo28 PRZEGLAD GORNICZY 2019 Zgodnie 2 przeprowadzonymi pomiarami instalacje klimatyzacji uzyskiwaly sredni wskadnik efektywnosei wykorzystania mocy na poziomie 34%. Po uwzelednieniu dzialania urzadzen bezposredniego i posredniego dzialani podigczonych do tych ukladow wykorzystanie wynosi 39% pray jednoczesnym wzroscie 2u2ycia energi elektryczne} reyezyna tak niskiej efektywnosei sa straty chiodu w rurociggach, brak mozliwosci doprowadzenia wymegancgo strumienia ‘wody do chlodnie powietrza (duze opory przeplywu, brak regulacji w rozprowadzaniu wody lodowe}), niewlasciwa lokalizacja chlodnie powietraa, Chodnice powietrza nie wzyskiwaly mozliwie maksymalk nych wy dajnoSeichlodniczych. Kopalnie nie wykorzystuja w pelni posiadane} mocy chlodnicze) z uwagi na niski odbiér ciepla w chtodnicach, Dlatego w_wigkszosei podlaczaja skraplacze urzadzeh chiodniczych do siecirurociagéw wody lodowej, pogarszaigc wskainik efektywnoSei wykorzystania wytwarzane) mocy chlodniz} Prayeayny nishie} efektywnosei deiatania hlimatyzacji 'Na podstawie przeprowadzonego audytu wyrézniono na- stepujgce podstawowe problemy we wlasciwe} efektywnosei klimatyzacji straty mocy ehlodniczej w rurociagach, problemy z uzyskiwaniem wymaganej mocy chlodnicze} przez chlodnice powietrza oraz urzadzenia chlodnicze, problem z.obnizeniem temperatury powietrza w kontekscie wilgotnosei powietrza. Ponize} scharakteryzowano te problemy oraz podano ich preyezyny. Straty ,chtodu” w rurociggach Straty mocy chlodnicze} w rurociagach istotnie wplywa- jg na wartosé mocy chlodniczej, ktora moma wykorzystaé 'W migjscach schladzania powietrza, W projektach klimatyzacji byly one uwgledniane i generalnie w wigkszosci kopali nie sq one znacznie wigksze niz zakadano, Niemniejjednak wy nikajg one czeSciowo z braku dbatosc o stan izolacjiruroci g6w doprowadzajacych wodle lodowa do chtodnic powietrza, ‘Moma przyiaé zalozenie,e straty chlodu w rurociagach nie sa do kosca straami, edy2 rurociggi przeimujg ciepio od powie~ trza doprowadzanego do rejondw, jednak przyezyniaja sig one 5 Timayenenyel ddo warostu temperatury wody na wlocie do chtodnic, co obniza skutecznose schladzania powietrza, Nalezy réwnie2 pamigtac, 2 sraty chlodu w rurociggach sa odwrotnie proporejonalne do predkoSci wody w rurociggach, W praypadku niskie) predkosei ‘wody (Ponizej 0,5 mis) nastepuje wiekszy doptyw strumie ciepla od powietrza do wody nia pray wyaszych predkos (powyanj 1S mis). Jednakze zwigkszanie predkosei przepiywu. ~wighsza straty cisnienia przeptywajace} wody. Dlatego istor- na jest przebudowa rurociagéw w rejonach w zalezmosci od \wymagane} liezby podlaezanych chtodnie powietrza, Opory przeplywu w sieci rurociagéw musza bye Kazdorazowo pr2y przebudowie wyznaczone w kontekseie parametrow pracy pomp obiegowych, Na rysunku 4 przedstawiono strate mocy chlodniezej w rurociagach w poszczeg6lnych kopalniach. Problemy z uzyskiwaniem wymaganej mocy chlodnicze} przez chlodnice powietrza oraz urcadzenia chlodnicze ‘Badane chtodnice powietrza jako wymienniki ciepta typu woda-powietrze podzielono na dwie grupy w zaleznosei od. smocy chlodnicze podawane) przez producents chlodnice powietrza 0 jednostkowe} mocy znamionowe} ww przedziale od 250 do 300 kW 45 sztuk objetych po- ‘miarami, chlodnie powietrza o mocy zamionowe) w przedziale od 300 KW do 450 kW ~ 17 sztuk objetyeh pomiarami, ‘Tylko jedna z szesédziesigciu dwéch przebadanych chlodnie powietrza uzyskiwala wymagang moc chtodnicza, Na rysunkach 5 16 przedstawiono histogramy mocy uzyski- ‘wanych przez chlodnice objete audytem, przy czym rysunck $ ‘odpowiada chtodnicom o mocach podawanych przez produ- ccentéw w przedziale od 250 do 350 kW, natomiast rysunck 6 ‘odpowiada chtodnicom © mocach od 350 do 450 kW. Urzadzenia chlodnicze podiaczone do instalacji klima- tyzacji rowniez nic uzyskiwaly wymaganych wydajnosci chlodniezyeh, Praycayny niskie} mocy chlodnic powietrza: zbyt maly strumies doprowadzane) wody (brak kontroli przeplywu i regulaeji rozplywu wody, zbyt duze opory przeplywu, brak przebudowy rurociagow magistralnych). ‘Na rysunku 7 przedstawiono zalezmosé mocy chlodnicy od strumienia objetosciowego wody, ys. 4, Strata mocy chlodniczej w rurociagach Klimatyzacyjayeh analizowa- nych kopali the air condi es of analysed coalNel PRZEGLAD GORNICZY 2» Ticztachlodrie powierza ° 30 100 130 200 250 300 ‘Uysvana moc cwoaniza, xt Rys. 5. Histogram mocy uzyskiwanych przez chlodnice objgte audytem (0 znamionowe) ‘mocy chlodnieze} od 280 do 300 kW) Fig. 5. Histogram of the power obtained by the coolers covered by the audit (rated ‘cooling capacity from 250 £0 300 kW) Liczba chlednie powietrza : = 0 30 100150200250 30038040080 TIaysinana mn cheer, KM Rys. 6, Histogram mocy uzyskiwanych przez chlodnice objete audytem (0 znamionowej rmocy chlodniczej od 300 do 450 kW) Fig. 6. Histogram of the power obtained by the coolers covered by the audit (rated co- ling capacity or power from 300 to 450 kW) — zbyt wysoka temperatura doprowadzane} wody (brak kontrol iregulaeji rozplywu wody). Na rysunku 8 przed= stawiono zaleznosé mocy chlodnicy od temperatury wody, — byt niska temperatura powietrza w miejscu lokalizacii chlodnicy (niewlasciwa lokalizacja chtodnic). Narysunku 9 przedstawiono zalemnosé mocy chlodnicy od temperatury powietrza przed chlodnicg ‘Na rysunkach 7-9 zacieniowano obszar wymaganych parametrow wody i powietrza, Aby uzyskaé wymagana moc chlodnicza, zaréwno parametry wody jak i powietrza wloto= ‘Wego musza zawieraé sie w tych przedzialach, Istotne znaczenie ma rowniez dbalosé 0 czystosé we- zownie w chlodnicach powietrza, Czgstotliwosé zmywania ‘wezownie w chlodnicach powinna wynikaé z warunkéw ich zabudowy iw wigkszosei przypadk6w powinna byé ezestsza nizpodaje producent w Dokumentacji Techniczno-Ruchowe) eblodnicy. Problemy z obniteniem temperatury powietrza w kontekScle wilgotosei powietrza CChiodnice powietrza speiniaja zarowno funkeie obnizania ‘temperatury, jak réwnie? osuszania powietrza. W praypadku ‘wysokiej wilgotnosei powietrza, jaka ma miejsce w wyrobi-30 PRZEGLAD GORNICZY = ot iow * i z 3 é 0 5 10 is 0 as x0 35 Strumles:objetosclowy wody, mM ys 7. Zaletnofé mocy chladnicy od strumieniaobjetociowego wody Fig. 7. Dependence of cooler power on water flux 200 + . z > i 2 S . 3 0 3 ~-. ce § + — oy —— 2 wt g ait Ss . Pe & >> * > 3 + gs ° ° 0 5 “ 7 * ° 0 Temperatura wody zasilajce) chlodnice,*C ys 8, Zaleznosé mocy chlodnicy od temperatury wody wlotows} Fig. 8. Dependence of cooler power on temperature ofintet water Pay . z 20 + z q 5» . 2 o. 10 3 : rr + 3 . er sae = r . 3 * of - eee ’ g 0 to — ° : J : : » a a Py as wu * ‘Temperatura powleirza przed ehlodntes, ys. 9. Zale2mosé mocy chlodnicy od temperatury powietrza przed chlodnicg Fig. 9. Dependence of cooler power on air temperature in front ofthe cooler 20191 PRZEGLAD GORNICZY a skach kopalnianych, ezesé mocy chlodniczej praekazywana jest na wykroplenie pary wodnej z powietrza, a c7gsé na obnizenie temperatury powietrza, Urzadzenia chtodnieze i chlodnice powietrza objete badaniami ezesto nie umo2li- wialy wystarezajacego (do poziomu okreslonego przepisa- mi) obnizenia temperatury powietrza w wyrobisku, nawet .w praypadku, gdy wartosci parametréw takich jak: temperatu- ra oraz strumien doprowadzanej wody, temperatura powietrza Ww miejscu zabudowy chlodnicy strumien objetosciowy prze= plywajacego powietrza, byly zblizone do podawanych przez producenta, Zwigzane to byto wiainie zosuszaniem powietrza, Czgsto podawana przez producent6w moc chtodnicza dotyezy wilgotnosei wzgledne} powietrza ponize| 70%. W takich przypadkach eksploatowane chtodnice w warun- kach wilgotnosci 80% lub wy2szej nie osiagng podawanych mocy chtodniczych, nawet przy zapewnieniu wszystkich porostalych parametrow powietr7a (temperatura i strumieh objetosci) i wody. Na rysunku 10 przedstawiono srednig Srednia wigetnéwagldna powietrza,% wilgotnose wzgledna w poszezeg6inych kopalniach. Duza zawartosé wilgoci w powietrzu kopainianym powoduje, 2 trudniej obni2y¢ jego temperaturg (rysunek 11), edy2 zmaczna ezgsé mocy przemaczana jest na jego osuszenie. Na rysunku 12 preedstawiono udzial mocy chiodnicze) w wymianie ciepia \w chlodnicach w poszezegsinych kopalniach, _Wawigqzku z wysok wilgotnoscia powietrza w kopalniach objetych audytem nalezy dazyé do ograniezania niepotrzeb- nego nawilzania powietrza w rejonach (likwidacja rozlewisk wody w wyrobiskach), ‘Audyt przeprowadzony by! w okresie zimowym. ‘W okresie letnim efektywnoSé wykorzystania mocy chtodni ezej powinna wzrosnaé. Kopalnie powinny podjaé diatania ~mierzajgce do lepszego wykorzystywania mocy chodnicze Niemniej jednak w kilku kopalniach wystepowaé bedzie brak mocy chiodniczej z uwagi na zakres robét gomiczych ‘w warunkach wysokie) temperatury pierwotnej gorotworu. re sre Wilgotnosé wzgledna powietraa w wyrobisku,%2 PRZEGLAD GORNICZY 2019 Udaial ogy chlodnicza] w osuszaniu powitrza Udzial ocbioruciepla w chlodnicach 7 wopamia ys. 12. Udzial mocy chlodniczej w wymianie cispla w chlodnicach w poszczegélnych kopalniach Fig. 12. The share of cooling power in the heat exchange in coolers of individual coal mines 4. Podsumowanie \W kopalniach podziemnych stosue sig urzadzenia chtod nicze o dzialani posrednim lub bezposrednim. Urzadzenia te wykorzystue sie w systemach klimatyzacj lokalne, grupo we) i centralne Stosowanie Klimatyzacji jest ekonomicznie uzasadnione w preypadku zapotrzebowania znacznych mocy chodniczej w réaych rejonach kopalni i braku moaliwosci odprowadzenia ciepla skraplania do rejonowych pradow powietrza odprowadzanego. Praeprowadzone badania szeSciu uktadéw Klimatyzacji cpartych 0 wode dow jako chlodziwo wykazaly, 2 pomimo klimatyzacji w kopalniach wystepowaly przekroczenia do- puszezalne) temperatury powietrza 28°C wedlug termometru suchego. Efektywnosé chlodnic powietrza zalezy migdzy innymi od ich budowy i utrzymywania w nich ezystosei powierzchni wymiany ciepta, Zasadnicza prayczyna uzy= skiwania niskich parametrow chlodniczych jest jednak brak moaliwosei ich lokalizacji w miejscu najwy2szych temperatur powietrza oraz zbyt maly strumici doprowadzanc) wody 0 byt wysokiej temperaturze Chlodnice powietrza powinny byé precbudowywane w migjsca 0 najwyzszych temperaturach powietrza wraz z po- stepem praodkéw eksploatacyjnych i scianowych oraz chwi- lowymi zmianami parametréw powietrza doprowadzanego. Praebudowa chlodnic pociaga za soba koni¢cznosé ezeste] przebudowy rurociag6w instal} chlodniczej i wymaga prze- prowadzania biczacych regulacji w rozplywie wody lodowe}. Kopalnie w ograniczonym zakresie kontroluja parametty wody Ww sieci rurociagéw, co nie pozwala na prowadzenie biezace) reulac}irozpiywu wody. Zgodnie z opracowanymi projektami klimatyzac}i instalacje klimatyzaeji grupowe) i centralne} musza byé wyposazone w przeplywomierze i miemiki temperatury pozwalajace na biezacy monitoring parametréw wody. Kontrolatych parametréw umozliwia po- deimowanie szybszych decyzjioregulaciirozplywu wody czy koniecenosei przzbudowry chlodnic powietrza lub preebudowy rurociggGw magistralnych. Instalacja rurowa rozprowadzajaca wode lodowa do chlodnic powietrza musi byé przebudowywana zgodnie z zalozeniami projektowymi, Podlaczenie chlodnic powietrza w nowym rejonie, kazdorazowo wymaga przeprowadzenia obliczet strat cignienia wody w instalacji, Na tej podstawie nalezy podejmowaé decy7je 0 przebudowie i wymianie ruro- ciggdw na wieksze Srednice. Wykorzystaé mozna istniejace ‘oprogramowania wspomagajace projektowanie siecirurocia- gow wody lodowe} Artykul zrealizowano w ramach subwencji nr 16.16.100.215. Literatura [NOWAK B, FILEK K,2009-Mathematicl description of medi parameters ‘changes inthe compression refngeretor Archives of Mining Science. Vol 4,385.1, 13-34 SZLAZAK 1, SZLAZAK N., OBRACAL D., BOROWSKI M, 20016 ~ ‘Wykorzysanie cgpla adpadowego w skojarzonym ukladrie energee ‘yemo-chlodniczym. Kwartaliik AGH ,Gormictwo", 2.2, 121-128 SZLAZAKN. OBRACAID, BOROWSKI M. 1999- Waraaki itsatycene "wiwyeobiskachfcanowychprzy miescowym irezozonymschladzaniy powietrza, Kwartalik ,Grmictwo", 24, 283-262 SZLAZAK N , OBRACAID, BOROWSKI M, 2001a- Prayktad wykorzy- sania chlodnicabsorpeyjnych w kojarzonym ukladre energetyemo- -chlodsiczya , Techika codiersilimatyzacyna” 67, 233-236, SZLAZAKN, OBRACAJD, BOROWSKIM,2008a-.F1eeCooing"whli= ‘matyzaji kop podeiemnyeh , Wiadomosei Goenieze” $92), 97-12 SZLAZAK N., OBRACAJ D., BOROWSKI M, 2008 - Methods fr con ‘wlling temperature hard in Polish col mines, Archives of Mining Sciences, Vol 53, iss 4, 497-510, SZLAZAK N., OBRACAJ D., BOROWSKI M. 2008 - Prognozowanie ‘empeatury i wilgotnosci powietrzaw wyrobiskach 2 wenslaja od ebm urzatzenam clodniceymibezpscedniego dzialaniaza poroca program kompurerowego, , Wiadomasei Gémiezs” $9 2), 86-96,Nel PRZEGLAD GORNICZY n SZLAZAK N., OBRACAL D., BOROWSKI M, 20098 - Wykerzystanie ‘swobodnegechodzcniaw sstemach Kimaty2agj opal podzimych -Chiodnstwo i Klimatyzacja™ a 4, 60-64 SZLAZAK N., OBRACAI D,, BOROWSKI M. 2010 - Moaliwossi roz- ‘budowy Klimatyzasi erupows) w kopani podriemne. .Wiadomose Gornize” 61 8), 836548, SZLAZAKN,, BOROWSKI M, OBRACAJ D, SWOLKIEN J, KORZEC IM, PIERGIES K, 2017 = Current ventilation problems i hard oa mines. Fa. by Nikodem Szlqzak. AGH University of Science and “Technology Pres, Krakow S7LAZAK N,, NAWRAT S, JAKUBOW A, 2000 PirszaKimatyzacia ‘centraina w KWWK “Pri6wek" Jastragbskie) Splki Weglowe S.A, ,Prvelad Gornicay" nx 10 SZLAZAK N., OBRACAL D. 2012 - Klimatyzasja kopalni podrimne) 2 wykorzystaniem lodu zawiesinowego. Kwartalik ,Gornictwo i Geologia™ 7,2. 4, 71-86 SZLAZAKN,, OBRACAI D. 2017 + Metody klimatyagji wyrobisk enix ‘xych w Kopalniach podziemnych W: Aktalny stan zerozs eral sicanych w kopaniachpodziemaych, Monografia pod red N.Salazaka ‘Agensja Wydainiczo-Poigrfcana ART-TEKST, Krakéw, 19-36, SZLAZAK N,, OBRACAJ D., BOROWSKI M, 2002 Efektywnase chlo {zona powiet7a w rejonacheksploatacyych W opaci 0 entalag lmatyzacg- Materialy Szkoly Pksploatcji Podzirmg) 2, Wye IGSMIE PAN, Krakéw, 1087-1099, SZLAZAK N,, OBRACAL D., BOROWSKI M. 2005 -Kieruni rozwoju ‘limatyzacii w polskich kopalnisch weela kamicnnego, XXXVI Di Chlodnictva:aktualne tendeneje w razwigzaniachtechnicnych ura isystembw chiodniezyh i Klimatyacyinych. Kenferencia ‘naakowo-echniczna, Poza, 23-24 lstopada 2005. Wyd, Systherm Chlonictwo i Klimatyzaia Sp. 20.0. Poznat, 243-256, SZLAZAKN., OBRACAID., BOROWSKIM. 2007 -Ocena pray pzspo- ‘nowychchlodnicpowietrzaw kopalniach weplakamiennego. Materily XVI Szkoly Fesplostagj Podziemns) Wyd IGSMIEPAN, 363-373 SZLAZAK N, OBRACAID., BOROWSKIM. 2011 -Wykorzstani ada w ‘limatyzaci kopalt, Prace Naukowe GIG. ,Géenietwo i Srodowisko”, ar Ul, 367-378. SZLAZAKN,, OBRACAID,, BOROWSKIM, KUBACZKA Cz, 20048 ~ -Klimaryzacia grupowa podziemnych wyrobisk gémiczych. Materaly Konferenji Naukowo ~ Teshniczne) XXXVI Dni Codi, Nowe ronigzania techicme w chlodnictie + klimatyzac w z= Sosowaniach praktyeznyeh’, Poznafi, 1-15.09 2004, Wy. Systherm CCHonitwo i Klimatyzaia 8p. 20.0, Pazaa. THIELE 5 Tyee meee fees eee Me aico ed Sno) PARE) SZLAZAK N,, OBRACAJ D., BOROWSKI M, SWOLKIEN J. 2009 ‘Methods for improving thermal work conditions in Polish coal mi res, Ninth Intemational Mine Ventilation Congress, Oxford & JBI Publishing Co, Pvt. LTd, New Debi, 253-262 SZLAZAKN, OBRACAJD, GLUCH,2013a-Estimationof microclimate onion in longwalleXewatons in hard coal mines. AGH Joural of| Mining and Geoenginecring; ISSN 2299-287X. Vo 37,no. 1, 117-128 SZLAZAK N., OBRACAL D,, GLUCH B. 2013 - Warunk ikrolimaty ‘wyrobisk chodoikowysh i ssianowyeh na wybranym prayktadzie, -Mecanizacja i Automatyzacja Gémictwa” ne 4, 5-16 S7LATAKN, OBRACAID, PIERGIESK. 20140 Stcrowani paratrami ‘wody lodowejw istlag Klimatyzaecentralne)kopalpodziemnych ,Chiodaictwo & Klimatyaacia" nr 1, $862 SZLAZAK N., OBRACAJ D., SWOLKIEN J, 2016 - Contoling the d= tribution of coldwater in ar cooing systems of underground mines Archives of Mining Sciences. Vo. 6, 5.4, 793-807. SZLAZAK N., OBRACAJ D,, SWOLKTEN J, 2018a «An Evaluation of ‘the Functioning of Cooling Systems inthe Polish Coal Mine Industry negies 11 (), 2267-2277 SZLAZAK N, OBRACAI D., SWOLKTEN J2018B - Ocena imoalivosci pray sana zagrozenia klimatyeznego Ww polskich kopaniah pod Ziermnysh. Agencia Wydawniczo-Poligraiczna ART-TEKST. Krakow SZLAZAKN,, OBRACAJ D.2014a - Sposoby reduksicignienia hydrosta- ‘yeznegow itstaasjch Kimatyzasi centrale) kopala podziemayeh (Chlonitwo sar 1-12, 2-46 SZLAZAKN ,TORA, LUKOSZ M, ZIELEZNIK 1 20049-Rozwigaaic limatyzacji grapowe) w KWK Zofiowka. Materily XI Szkoly ksploatacji Podziemnej, Wyd IGSMiE PAN, Krakow, 513- sis. WACLAWIK J. 1971 «Prognoza kopalnanyeh warunkiw klimatyeznych 2 uwzgledieniem wplywu wilgotnoss. Zeszyty Naukowe AGH, seria Gorn 2.33 'WACLAWIK J 2010 Numerical mods ofheatexchange between a worker ‘body and the ho environmen. Archives of Mining Sstnoes. Vl. 55, no, 3, T3588, Artykut wplynal do redakeji — wrzesief 2019 Artykut akceptowano do druku 25.09.2019 ee eee) ents Tuchwyly transportowe ee eens Pronr cy oer