Deniz yirtilir kimi zaman, Bilmezsiniz kim diker: Ben dikerim. Onnan Veul Kanix bul: Vahk Yayintan, 1970, Dalgocr Mahmet. Bain Sirer, 1. Bask, BOLUM XVI SOLUNUM DiNAMIGi 16-1. SOLUNUM SISTEMI VE iSLEVi Bazi mikroorganizmalar disinda tim canhlar, metabolik siireglerinde kullanmak iizere molekiiler oksijene gereksinim duyarlar. Canlilar oksijeni farkh sckillerde alabilmekte- dir, Tek hicrelilerde hcre zarnndan difizyonla, boyutlani ktigik canltlarda deriden difiizyonla oksijen saglanabilmektedir. Karakteristik uzunlugu L olan bir hayvanin oksijen harcama hiz1, kitlesi veya hacmi ile, yani L? ile orantulidhr, Birim zamanda deri yolu ile girebilecek oksijen miktan ise yazeyi ile, yaniL? ile oranuilidit. Canlinin Bitim acim bagina yzey slant, ae SL] Vt [16-1] seklinde yaztlabilir ve hayvan itilestikee azalir, Bu nedenle deri yolu ile alimabilecek oksijen miktan iri hayvanlada yetersiz kalir, gereksinim baska yollardan karisilanur. insanin dinlenim halinde oksijen gereksinimi 0,21 litre/kg.saat’tir ve bunun ancak % 2 gibi Snemsiz bir miktan deri yolu ile saglanabilmektedir. Gereksinimin geri kalant zal solunum sistemi ile saglanmaktadur. Solumum kavrami gene olarak keigerlerde havaninyeitenmesi, akcigerhavast ile kan arasinda gaz gazlarin hg ile tasinimu, ig ortamla’hilcreler mn “alig | cdi aksi¢nin hilcrede kullanuimast sireglerini igerir. Akcigerlerde ‘imosfer havast ile kan arasinda gaz alig verisine dis solunum denir ve islevsel olarak, Sek. 15-1 de sematize edildigi gibi Ug iglemin toplam olarak diisiinilir. Akcigerler ve solunum sistemi, oksijen ve karbondioksit degi-tokusu yaninda, kan pH sinin sabit tutulmasinda, 1st aktaraminda da rol alir. Solunum sistemi konusma, aksirma, dkstirme, higkirma, gilme, koklama ve esneme gibi davranislarimuz igin ger- kl kontrollii hava akisini da saglar. Kusma gibi eylemlerimiz sirasinda da hava yollart bloke edilerek ig basncin yiikselmesi salam. Konusma sirasinda gerekli anlamh sesleri solunum sistemi yardimt ile gikarabil- mekteyiz. Konusurken uzun stireli degisik sesler gikarmayt planiayan birey, dneelikle hizh ve derin bir soluk alir, Anlamh sesler, akcigerlerden kontrollit olarak hava gtkartulirken olusturutur Atmosfer havasinin akcigerlere girig gikts siregleri ventilasyon olarak adlandirthr. Solunumla ilgili kaslarin eylemleri sonucu akcigeer igi basing atmosfer basiemmn altina disgirildrse atmosfer gazlani akeigerlere girer ki bu silrece soluk alma (inspirasyon)268 BiYOFIziK denir. Akciger igi basinei daha yiiksek oldugu soluk verme (ekspirasyon) stirecinde ise akeigerlrdeki havanin bir kis disar ati. Dig solunumun ikinci evresi olan dif Jon, akciger havas i damarlari arasinda gaz alig verig sirecidir. Oksijen ‘Ve karbondioksit bu alis verig siiregleri, oksijen ve karbondioksit kismi ising gradyen- leri etkisinde strdirildr. Kanin akcigerlerdeki kileal damarlara gig stireci ise dis solu- numun tigiincii evresi olarak gorilebilir ve perfiizyon olarak adlandirii. ventilasyon ORTALAMA DEGERLER: Dis Soluk hacmi: SOLUNU Vg = 500 cms 610 bosluk haem: Vp = 150 cm? Aitizyon Solunum frekanst: f=15dakt ms Toplam ventilasyon: igietel = 7 500 cmS/dk ont veiayor: ee Alveol \y=5 250 omiiak ‘SOLUNUM Akciger kan debisi: Q=5 000 emS/ak Sek. 16-1. Solunumun eveleri ve solunum paramettlerinin ortalama degerer Atmosfer havasinin akcigerlere giris ve cikis, az ve burun kapilarmndan baslayip alveol olarak adiandirilan hava keseciklerine kadar uzanan, hava yollan araciligs ile olur. Soluk borusu (crakea) capi 1,5-2,5 cm, kesit alant ortalama 2,54 cm?, uzunlugu ortalama T1 cm dir: Soluk borusu sol ve sag akcigerlere dogru énce iki ana bronsa ayrilr, daha Sonfa bu dallanmalar alveollere ulasmncaya kadar 30-30 kez yinelenir. Her bir dallanma sonundaki toplam kesit alam, bir dnceki kesitin yaklastk 6/5" oraninda genisleyerek, sonunda 140-180 cm? ye gikar. Insanda toplam 250-300 milyon kadar alveol vardir ve ¢aplari 100-300 jum arasinda olan bu alveollerin toplam dis yitzey alan- lari 50-100 m: ye ulastr. Insanda toplam deri yiizeyi ise 1,75 m? kadardir. Yani, akciger havasi ile kan arasindaki gaz alig verigi deri yiizeyiriden 50 kat fazla bir ylzeyde gergeklesmektedir, Bir alveol basina 1 000, ttim Solunum sisteminde 280.10° dolayinda kalcal damar bulunmnaktadi. — ~ Oldukga Karmasik bir isleyige sahip olan solunum sisteminin baz Gnemli kavramlanina karsthk ortalama degerler Sek. 16-1 de verilmistt. Bir solunum gevrimi sirasinda_alinan veya verilen hava miktarma soluk hacmi (tidal volume) denit ve Yetiskinlerde normal solumada V. ="500 cm’ kadardir. Ancak bir Sofuk almada bu kadar hhavanin hepsi alveollere kadar ulasamaz. Hava yollarinda kalan ve li bosluk olarak adlandinlan bu hacim V, =150 em? kadardir. Gevrimsel, ritmik bir strey olan solunumun frekansi egzersizle, gevreye gore ve konusma surasinda degisir. Yetiskinlerde ortalama frekans 15 dak! kadardir Birim zamanda solunan hava miktarma ventilasyon veya solanum dakika hacmi adi verilir ve toplam ventilasyon igin, OVENS [16-2] ilir ve yetiskinlerde ortalama degeri 7 $00 cm'/dak kadardhr, Alveol ventilasyonu. V,, olmak tizere, WyeVyS 5, [163] 29D ee = 500cen* — 150 exe BID Ens Y= 659) 5 en = $250 en ell16. SOLUNUM DiNAMIGI 269 seklinde tammlamir ve ortalam degeri 5 250 em/dak kadardir. Ver wronsit), nefes darli (astim) gibi rahatstzliklardan nem Solunumla dolasimin uyumtulugunu antatmada kullantlan bir kavram da ventilas- yon perfiizyon orant olarak adlandiniir ve, ventilasyon _ V4 [16-4] perfiizyon Q) seklinde tanmlanir, Bu oran normal kosullarda'T dolaylarindadi. Solunumun kontrol merkezi medulladadir ve kandaki CO, diizeyinden gok etkile- nit. Sinitsel yollarla solunum Kaslarina gonderilen emirlerle, solunum frekansi ve derinligi degistirilir, Kandaki CO, diizeyindeki bir arti solunum frekans ve hacminde artmayi stimiile eder, O, diizeyindeki bir azalma da benzer etkide bulunur. 16-2, SOLUNUMLA iLGiLi GAZ YASALARI Gazlarn kinetik teorisine gore, gaz molekillerinin birbirlerine uzaktan kuvvet cetkimeleri énemsizdir. Ancak, gelisigizel hareketleri sirasinda birbirleri ile esnek Ktire- cikler gibi garpisarak, momentum alig verisinde bulunabilirler. Boltim 2-3 de tartistldigt gibi, bir gazin mutlak stcakliga molckillerinin ortalama kinetik enerjisinin bir Oletistidur. Benzertarigmalar, birgizin basincinin da moleKtllerin “rasgeleareketlerinden kaynaklandigimi ve, n birim hacimdeki molekiil sayist olmak tizere, an 1 A) Pap nim) [16-5] yazilabilecegini gdstermistir. Gaz basincs, molekillerin gazi sinirlayan kap geperlerine esnek carpmalarindan kaynaklanmaktadir. Avogadro Hipotezi ‘Ayni sicakhik, basing ve hacim altunda gazlar ayn sayida molekil igerirler. Normal kosullarda (273,15 K, 1 atmosfer = 760 mm Hg = 1,013.10° Pa) bulunan 1 mol (N, = 6,02.10 molekiil) gaz, cinsi ne olursa olsun, 22,4 litre hacim isgal eder. Boyle Yasast Sabit sicaklikta tutulan belirli bir miktar gazin hacmi ile basincinin garpim sabittir ve, T= sabit igin, (16-6) yazalabilir. Gay-Lussac Yasast Sabit basing altinda tutulan belirli bir miktar gazin hacmi sicaklikla dogru orantih olarak artar, “hacimce genlesme katsayisi” bitin gazlar igin aym ve b= (1/273,15) K" dir, Sabit hacim altunda tutulan bir gazin basinct da sicaklikla dogru orantilt olarak artar ‘ve “basing artma katsayisi” da bitin gazlarigin ayna ve B = (1/273,15) K" di. Bir gazin 4, x t= 0°C (veya T =273,15 K) deki hacmi V, , basin P, ile sxsteries, Nas P=sabit igin, fro TC V= V+ BO=V,B [16-7] V= sabit igin, P=P (+ B0=P,BT [16-8] yazalabilir. tut Lybeainc, Hr coke ideal Gaz Yasast ~ Belirli bir miktar gazin_ (n mol) basinca, hacmi ve sicokligr arasinda, PY=aRT [16-9] iligkisi vardir. Ideal bir gaz. igin “genel gaz denklemi” olarak bilinen bu ifadede, R= EN, = 8,314 JK! mol" dit ve genel gaz sabiti_olarak,adlandirilr270 BiYOFIZziK Dalton Yasast, V~ Bir gaz karisimt iginde bulunan gazlardan her bir cinsi, kap iginde yalniz basina bulunuyormus gibi davramir ve kap geperlerine diger gazlarin varhigindan etkilenmeyen bir basing uygular. Her bir gazin uygulayacaji basinca kismi (parsiyel) basing dent. Dalton yasasina gére, gaz kariguminin basinct kismi basinglarn toplamina —esittir, Omegin’ atmosfer basincl, fe Por + Poor + Pao * Pino, seklinde O,, CO,, N, ve su bubarina ait kismi basinglanin toplamina esittir. Bir kansimdaki gazlann bagi! hacimleri, Avogadro hipotezine gore, sayisal olarak mol kesirlerine esittit. Ideal gaz yasast, Dalton yasast ile birlikte dikkate alindiginda, karisimdaki bir gazin kismi basinct, mol kesri ile toplam basinem garpumina esit olur, Kuru havanun bilesimindeki gazlann mol kesirleri ve kismi basinglan Tablo 16-1 de verilmistt. [16-10] kismi basing 21,3 kPa (160 mmHg) 60,0 kPa_(600 mmHg) Ti ie 0,04 kPa (0,3mmHg) | Kuru havada bulunan gazlann mol 101,3kPa (760 mmhig) kesirleri ve kismi basinglar, Su yizeyi ile degmede bulunan bir gaz ortam, buharlasma ile yogunlasma arasinda bir denge kurulacak sekilde, bir miktar su buhan: igerir. Akciger havasinda da bir miktar su buhart bulunue, iki bélmeli bir kabin bolmelerinde Sek. 16-2A daki gibi, farkli toplam basing ve kasmi basinglarda gazlar bulunsun. Ara kapak agilinca, toplam basincr bilylk olandan Ktigdk olana dogru Poiseuille yasasina gore hizli bir gaz akist olusur (Sek. 16-2B), Toplam basinglar esitlenince gaz. akist durur, ancak kismi basinglar heniiz fark oldugu ‘gin, Fick yasasina gore kasmi basine gradyentleri (veya konsantrasyon gradyentleri) etkisinde diftizyon olaylani ster (Sek. 16-2C). Ksmi basinglar da esitlenince denge tam saglanmus olur (Sek. 16-2D ). Arte Bh C P=P PAP; Beh; Pi#P) a GAZ AKISI DIFUZYON DENGE Sek. 162 Toplam ve asm bsnl fh iki ge ovtamyarsinda gu tpn, Once toplam Basinger eieninceye kadar Poseile yasasna pore gn akin kur, Gs skye se daha uzan sen ditayn yl ile hsm basing du eplenrck Wi sent eng vs 16-3. SOLUNUM KASLARININ ISLEVLERi Akcigerler koni li, singer goriindmindedirler. Sag akciger iig, sol akciger iki par- aidan (ob) olusur Sat eR ee Ee yaineeee sariaten Bil STR akc. “Bere, Sltnum islemine aktif olarak katilmazlar, esneklik ve direng dzellikleri ile pasif yamitlarda bulunurlar, Gdais kafesi ig yOzeyi ile akcigerlerin disim gevreleyen plevra zarlar1 arasinda bulunan plevra sivsi, statik strtiinmeleri ortadan kaldirdhgindan, akei- Herler g6gtis kafesi iginde serbestge kayabilirler.16. SOLUNUM DINAMIGi 271 Soluk alip vermede birgok kas grev alabilir. Bunlarin en énemlileri kaburgalar arast kaslar, diyafram ve karin kaslanidir. Kaburgalar arast dig kaslarin (intercostalis externi) kasilmalani, Sek. 16-4a da sematize edildigi gibi, kaburga kemiklerine net ‘y, Sirtinme ‘, yay sabi ‘model, b: Sistemin mekanik analog, ¢ Sistemin elektriksel_ analogu,