16. SOLUNUM DINAMIGi 275 birinci tirevini, iki nokta ise ikinci trevini gstermektedir. Sistem parametrelerinden I hhareket eden kitlelere bagh bir eylemsizlik parametresi, R dokular arast siirtinmeler, dokulann ig siirttinmelerinden ve hava yollarindaki siirtinmelerden kaynaklanan diren- ¢lerin toplamina, C ise akciger-gigiis sisteminin kompliyansina karstliktir. Sisteme uygulanan yiritici etki, P.,,, ve P,.,, basinglani dledlerek belirlenebilir. Plevra igi basincin dlgiilmesi igin plevra zarlan arasina gok ktigik hacimde bir miktar hava veya sivi enjekte edilerek, manometreye bagh bir igne ile bu bolgeye girili. Yemek borusu (6zofagus) ig basincinmn plevra igi basinca her zaman esit oldugu bilindiginden, balonlu bir kateter aracihgt ile 6zofagus igi basinein dlgtilmesi ile de plevra igi basing belirlenebilmektedir. 16-6. AKCIGER VE GOGUS KOMPLIYANSI Ikinci dereceden tiirev igeren [16-15] denkleminin g6zimi, I, R, ve C parametrelerinin degerlerine gore farkli desenler gdsterir. Ancak uygulanan sabit bir etkinin stiresi uzatilirsa, zamanla degisimlerin énemsizlestigi, gaz akisinin olmadig ve, 1 Py=h¥ - Port [16- 16] seklinde yazilabilen kararh bir duruma ulasabilit. Kararly durumda yirittica etki olan uygulanan basing, P.,, akcitter-g6gis sisteminin 0 hacimde iken olusturduklan geri gagricr kuvvetleri tain kargilar, Kompliyansi deneysel olarak belirlemek igin, hacim istemli ve basamakh olarak artinihr ve élgildr. Hava giris yollan kapatilarak kaslar gevsetilir. Bu durumda dlgdilen _P,, ve, arasindaki fark (P), bu yeni hacme ulasmak igin gerekli etkiye (P,) karsihktr. Korarht durumlar arasindaki hacim farklan basing farklanina oranlanarak, =) C=AV/AP [16-17] den akciger-g6giis sisteminin kompliyanst belirlenir. Normal olarak bu kompliyans 1,8- 2,7 cm*/Pa arasindadu Kompliyansla ilgili iglemiler, elektrikteki kondansatérlerle ilgili iglemlere benzer. iki akciger paralel bagh olduklarindan, akcigerlerin esdejer kompliyanst iki akcigerin kompliyanslan toplamina esittir. Diger yandan, g63tis(C,) veakeiger (C, )kompliyanslart seri bagh olduklarindan, tim solunum sisteminin esdeger kompliyanst, Lol J ( icin “¢* G [16-18] olur. 16-7. SOLUNUMDA DiRENC FAKTORU Solunum sisteminde yiriticti etki (P,) iginde ivme verici bilesenin (P.,) payrmn % 5 den Kugdk oldugu saptanmusts, Bu "hedenle [12°15] baginusimdaki bu terim ihmal edilir ise, denklem, —)~ 7 \ Pry=R body [16- 19] seklini alir, Solunum sisteminde R direng teriminin % 20 sinin doku direncine, % 80 kadarmin ise hava yollarmn direncine karsihk geldigi anlasilmisuir. Solunum yollarindaki silindirik bir akis yolu igin, girdapsiz ve diizgin akis_Kosullarinda Poiseuille yasasi gecerlidir, yani debi basing diigmesi ile orantilidir ve, { Py=R y=8a} y [16-20] N. pide sasclas=> 276 Bivorizik yazilabilir. Akis direncini belirleyen parametreler iginde r yarigapi 6 a alma sirasinda brons ve bronsiyel gaplarindaki kiigdk artmalar direnci oldukga diigtirir. Have jolie direnci ortalama 0,2 kPa.s/l kadardir. lay 3000 2900 ates +2800 RIL R>R 4 z Sek. 16-8, Solunumda ae Sek. 16-8, Solunum direng ve _kompliyans faktorlerinin akeiger RC 2c) eeeaecepaieree 2600 - fe cikisi a: Normal. bir akeiger, b: Hava yolla- ace finda direne artmasimin 2500 ___etkisi, e: Sert akcigerde ei luk alma ><. S0luk verme kompliyans azalmasimin (inspirasyon) (ekspirasyon) etkist Normal bir soluk alma sirasinda, Sek. 16-7 deki mekanik modelde yiiritiicti etki- nin basamakh olarak aniden P_= sabit bir degere yiikselerek bu degerde kaldigimt diigiinelim. Direng nedeni ile aiveol igi hacim ve basing kararli durum degerlerine, aniden degil, bir kondansatériin bir direng dzerinden dolarken yiik ve potansiyelin degisimleri gibi, agir agir yaklasir. Akciger igi hacimdeki artma miktan igin, [16-19] diferansiyel denklemi géziilerek, Vigiy = Puy. C (1-€80) = V (1-00) ws bulunur. Burada V. PY C, akciger hacim degisiminin kararh durum degeridir. Alveol igi basincin degisimi ise P,, = (1/C) V,, yazilabileceginden, Paty = Pyy (1-00) [16-22] seklindedir. Zaman sabiti, T=RC [16-23] seklinde direng ve kompliyansin ¢arpimina esittir ve alveol igi basinein etki basincmin % 63°tine ulasmast igin gereken stireye kargihktr Belirli bir yiritiicd etkinin (P,,) uygulama siresi yeterince uzun olursa, akcigerle- re girecek hava miktan, [16-21] bagintisina gore kompliyansa baghidir. Kararli hacim degerine ulasma gabuklugu ise, t = RC ifadesine gore, hem kompliyansa hem de diren- ce baglidir. Omegin, Sek. 16-Ra da goriilen normal bir akcigerin dolmasina kargtlk olan eéride, akciger hacmi 0,5 litrelik kararli durum degerine asimtotik olarak yaklasmusti, Kompliyans aym, ama direncin biraz daha biiyiik oldugu Sek, 16-8b émeginde, zaman “Sabiti, dolayist ile Kararli duruma ulasma stireci uzamistir, ancak yeterince uzun stireli bir etki aym akciger hacmini ayn 0,5 litrelik kararh durum degerine kadar artrabilit. Sek 16-8 ci Kompliyansi digik, sert bir akeiger dikkate ahnmustit. Kompliyansin kigil- degerini (soluk hacmi) dugdirir, zaman sabitini kisalt. ia (Soluk alma) siresinin kisa olmast halinde, akciger basing ve hac- minin ulasabildigi kararh durum degerlerine ve bu degerlere ulayma gabuklugunda direng ve kompliyansin her ikisi de etkli16.9, a: Bir alveol seri baglt bir akiy diel ve bir Komplians dpe be birimlerinin paralel baglanmalae il Clusan_akciger ign bir elekriksel_ model. Elektriksel direngler akisdirenglerinin,siga- EE ET AE ST laise kompliyansiannkarigee ger, bir alveole karsilk tutulabilen seri baglanmis bir direng ve bir instan olusmus birimlerin birgogunun Sek. 16-9da sematize edildigi gibi, para- i ile olusmustur, Bayle bir sistemin her bir birimine giren hava miktart direncine, kompliyansina ve etkinin uygulama stiresine baglidir. &: ‘a) Dazgan (laminar akig 1b) Girdaph (turbulent akig——_) Brongye sister AP arene= KV REI BP iyo = Kp V2 RK MPaiven= KV 4K Re Ky +K2V Sek. 16-10, Fark biimlerde hava akislan, bu akilan strdtrmek ign gerekli basilar ve aks direnglei , Girdaph Akis ve Direng Solunum yollannda akisin girdapli olmast halinde Poiseuille yasasi gegerliligini yitirir, aym debinin saglanmast igin gerekli basing farki ve dolayist ile hava yollarmin direnci _artar, Girdaphi aki halinde basing diiymesinin, iki terimin toplam: olarak, APaireng= KV +K2 V? [16-24] seklinde yazslabilecegi gdsterilmistir. Dazgtin akista akiy direnci, Poiseuille Yasasi’na g6re debiden bagimstz iken, girdaplt akista, AP, ; Gm gre! [16-25] ie seklinde, debiye de baghiir. ~~ Rahat bir soluk alma sirasinda solunum yollarmin dogrusal kesimlerinde akis diizgiindir. Solunum yollarimn dallanmalan sirasinda, yangap kiigilirken toplam kesi- ‘artmast nedeni ile, hiz da azalir. Yaricapin ve hizin kiigilmesi Re = vr p / n yeklin- deki Reynolds sayisin: da kigiteceginden, dallanmalarla hiza bagh girdaph akts oles igi azalir. Girdapl: akis, dallanma yerlerindeki yansimalarla da ortaya gikabilir, Hava igimleri ve bu akislan siirdtirmek igin gerekli basing farklarinin i Sek. 16- stir, Solunu ida girdaph akislar sira- *. ses duyulur. re ae at soluk alip verirken hava yollan direncinin % 50 kadar bir filtre sistemi olan n kaynaklanmaktadir, YUksek tempoda solumada ise agiz da agilinea, dist solu- yollarinin toplam direng igindeki pay % 25 dolaylarina inmektedir, Solunum yol- direncini belirlemek igin, akist sUirdiricd etki olan, P,,,-P,, basinglar farka alveol basinci ve hava. simi ise, sekilde gorildag gibi yaklasik sintizoidal bigimde bulunmaktadir. Herhangi bir anda, Sp Pyi- Page = (Ppi- Paty) + (Paty Page) olacagi agiktur. Hava akism: yirtten etken P,.-P.,oldugundan, Sek. 16-11 de gordlen akis debi- sinin zamanla degisimi alveo! igi basintin zamanta degisimine benzemektedir. Uygulandigs sistemde, kendi dogrultusunda cok kiigtik dx kadar yerdegistirmeye neden olan bir kuvvetin yaptigt is, dW=F.dx kadardir. Benzer sekilde bir P basinci etkisinde dV kadar hacim degisimi oluyor ise, yapilan is dW= PdV_kadardhr. Solunum sisteminde, eylemsizlik terimleri Gnemsenmez ise, hacim degismeleri sirasinda yaprtan is, [16-26] Wa] Py dV =J Prag AV + | Pan, AV [16-27] seklinde yazilabilir. fen fe Normal bir soluk alma (inspirasyon) sirasinda_em® om basing-hacim egrisi Sek. 16-12a da gériilmektedir. ‘FE gO. Direng terimi de dnemsiz olsaydi, hacim-basing 280° degisimi dogrusal olur, yekildeki AC dogrusuna 2700— izlerdi. Bu sirada yapilan is ise AC dogrusu ile hacim ekseni arasinda kalan yamuk alanina esit bulunurdu. Ancak direngleri yenmek igin ek bir basing fark (P,.) uygulanmast ve ek bir ig yapilmast ” gerektiginden, hacim-basing degisimi ABC e&risini izler, Bu sirada, ABC e@risi ile hacim ekseni arasinda kalan ve yapilan toplam ise esit olan alanin yamuk alanina karsilik olant akcigerlere esneklik potansiyel enerjisi olarak depolanr, arta alan: ise siirtiinme kuvvetlerine karst yapilan ig oldugundan, 1stya déntigerek kaybolur. Normal bir soluk alma sirasinda yapilan top- 305 lam isin % 60-70 kadar esneklik kuvvetlerini, orta- . lama % 25 kadari hava yollardaki stirtimmeleri, gg % 5 kadar ise dokulardaki siirtinmeleri yenmek sek. 16-11, Bir solunam evrisi igin yapthr. sliresince akeiger hacminim plevra Normal bir soluk verme (ekspirasyon) pasiftir ve soluk alma sirasinda akcigerlere depolanmis ‘dled basinemin, solu- potansiyel enerji ile stirdirdlir. Normal soluk ver- {voll hava akiy debs ‘me sirasinda hacim-basing degisimi Sek, 16-12b " debisialana kargihk olan kesimi yine siirtiinmeleri yenmek igin, geri kalan kesi- ‘kasilmalarim: stirdiren inspirasyon kaslarimt uzatmaya harcanur ki bu da ‘kaslarda isiya doniiserek kaybolur. am b om P, ob Pa as wpa | 05 KPa | {s}om H,0 [10] [SlomH,0 [10 [BjemH,0 (10) {Hava yollan sirtunmelerine Kars yapian i ‘Doku stnmelerine karst yapilan is Se snekli kuvvetiorine arg! yapulan is ‘Sek. 16-12. Soluk alip vermede hacim-basing efrileri ve Solunum igi. a: Normal bir soluk almada (inspirasyon) Yapilan is, doku sUrtinmelerine, hava yollandaki si- inmelere ve esneklik kuvvetlrine karst olmak tzere, ti terimden olusur, b: Normal bir soluk verme (ekspiras. yor) aki gerektrmez, depolanmms esneklik potansiyel f enerjsi ile sirdiraldr, ¢: Normal bir solunum gevrimi 05 kPa ‘rasinda yapilan Varad i kapal bOlgenin alanina esi Blom#iz0 {10} 4 Zorlu bit soluk verme sirasinda, depolanmis potansi- =e Yel ene yetmediginden, kts yapiimastgereki Normal bir solunum gevrimi sirasinda hacim-basing degisim egfrisi ise Sek. 16-12c deki kapah eBtiyi (histerezis) izler ve bu erinin simrladigi alan, gevrim surasinda direngleri yenmek igin yapilan toplam ise karsiliktr. Yiksek frekanslarda solumada etkime basinci (P.) negatif, plevra igi basing ise pozitif degerler alabilir ve hacim-basing earisi Sek. 16-12d deki gibi olabilir. Bu durum- da soluk alma sirasinda depolanan esneklik potansiyel enerjisi soluk verme sirasinda irengleri yenmeye yeterli olmayabilir ve ckspirasyon kaslarimin galigarak ek bir ig yapmast gerekebilir. Soluk ap verme sirasinda solunum sisteminin belirli bir miktar yararl mekanik ig -yapabilmesi igin, bu isten daha fazla enerji harcamast gerektigi agiktr. Harcanan top- Jam enerji, solumanin oksijen bedeli dlgiilerek, yaklasik olarak belirlenebilmektedir. Bu 6lgtimlere dayali olarak, solunum sisteminin verimi, if) ee veri! Trarcanan toplam enerji [16-28] tanimuina gre, % 3-25 arasinda bulunmaktadhr. ‘Solunumun Frekanst Eylemsizlik terimlerinin 6nems sisteminde yiiritiicii basing, ancak girdaplarin énemli oldugu durumda, solunum Pyy=(I/C) V+ KV +Kz V2 [16-29]nimumdan gepmektedir. En uygun frekans- solumada solunum islemi minimum bir ‘gaba ile gergeklesmekte, verim en yiksek bulun- ‘maktadir. Bu frekanstan uzaklastikea verim diiy- mektedit. Genel olarak, organizmann kiitlesi arttikea en uygun solunum frekansi (f,.,.., kigilir. Bebeklerde bu frekans 60 dak iken,'T- ylda 30-40 Sp 1619, Sotumunda ditty dake, yetiskinlerde 12-15 dak'’e diiger. Diger _argulik gulerin solunumun yandan farelerde ortalama solunum frekansi 200 frekans: ile degisimi. dak" dolaylarinda iken fillerde 5 dak' dolaylarna diismektedir. 16-9. KAN GAZLARININ COZUNURLUGU VE ALVEOLLERLE KAN ARASINDA GAZ ALIS VERISi Aynt veya farkli molekiler yapilardaki biri gaz, digeri stv1 durumundaki iki ortam deg- mede iken, genel olarak gaz ortam iginde buharlasmi sivi molekiillerini, sivi ortam iginde ise gziinmits halde gaz molckiillerini bulmak olanakhidir. Denge durumunda da, net geeisler stfir olmak kosulu ile, iki ortam arasindaki gegisler stirer. Bir gazin stv1 bir ortam iginde gztinme miktart, genel olarak sivi ve gazin cinsine, miktarlarna, stcakliga ve ilgilendigimiz gazin gaz karisum igindeki kismi (parsiyel) basincima baghdur. Henry yasasina gore, sabit sicaklikta siv1 ortam iginde gdztinebile- eek gaz miktan, gazin gaz fazindaki kismi basinc ile dogra orantildir Hacmi V, (cm’) olan bir stvi iginde ¢dzinmils olan gaz miktan, bu gazin standart kosullarda (101,325 kPa = 1 atm basing altinda ve 273,15 K sicaklikta) iken dolduraca- 1, (cm*) hacmi cinsinden, bagi! olarak verilir ve bagil géziinme miktart, S, Y - Vifgaz hacmi) _ 4 p V, (sivt hacmi) i [16-30] seklinde yazilir. Bagintidaki P, gazin gaz fazindaki kismi basineidir, « parametresine ise gazin géziinitrlOgd (solubility) adi verilir. Bazi gazlarin su, plazma ve kan igindeki ‘gbzinirlakleri Tablo 16-3 de verilmistir. Sivi ve gaz fazlart arasindaki net gecis yoniinii mol basina serbest enerji farki be- linler. Denge sajlandginda, gaz fazindan sivi faza gecisi yaneten etkenin, yani kismi ba- sinci, sivi fazdan gaz faza gecisi yoneten etkene esit olmasi gerekir, Bu ikinci etkeni anlatmak igin, gazan sivs faz icinde bir gerilimi (tension) veya kismi basinci oldugu sy- Jenir. Sv igindeki bir gazin gerilimi veya kismi basinci, bu ortamla dengede bulunan gaz fazindaki kismi basinca eyit diginilir ve aynt birimlerle anlar, ak? ‘solunum frokans: te ae281 Tablo 16-3. {Ho tonsanrasyoru, Kan gazlarimin su, plazma ve kan iginde 15 9 Ho / 100 em kan) sonimirlikleri ‘a: (om gaz)/(em? sivi.Pa) aaa Su | Plazma| Kan} oT oe peso | asenm, [2mas0" om 4 6B) 160 mtg 5609.10" '50/94.107 .Plazmann ve arteryel Kani oki Net tzttor fava |1zesor| Sh teas; heme ton ce Arteriyel kanin 100 cm’ inde, 21,3 kPa (160 mm Hg) kismi basing altinda, Tablo 16-3 verilerine ve [16-30] bagintisina gore, 0,3 cm’ oksijen edzinebilit.Insan safoksi- jen soludugunda, kismi basing 101,3 kPa (760 mm Hg) olacagandan, 100 cny kan icin- de, fiziksel yoldan 2,3 em? oksijen gdziinebilir. Halbuki insanin dinlenim halinde bile oksijen gereksinimi bu degerden cok daha yiiksektir ve bagil gereksinim (5 em’ oksi- jen/100 cm’ kan) dolaymndadhr. ‘Alyuvarlarda bulunan hemoglobin molekillei,fiziksel yoldan kanda ¢6ziinebilen oksijen miktarinin 65 kat daha fazlasim kimyasal yoldan baglayabilmekte ve oksijen tasimiminda temel bir rol oynamaktadirlar. Sivi igindeki molekiillere kimyasal yoldan baglanmis gaz molekiillerinin stvidaki gaz gerilimine katkilant yoktur Pulmonar Pulmonar vem fan arter kant Sek, 16-18, Alveol havas ile kaeal damar kam. rasinda gaz alg verisini yneten kismi basinglar (kPa cinsinden), Oksijenin hemoglobine (Hb) kimyasal yoldan baglanabilmesi, Hb +O, <> Hb O. reaksiyonunda bir dengenin kurulabilmesi, reaksiyona P¢,, pH gibi birgok faktériin ‘eikili olmast yitziinden, arteriyel kanin oksijen icerigi oksijen kismi basmnet ile dogrusal degigmez. Sek. 16-14 de oksijen kismi basincina bag olarak, plazma ve kandaki bagi! oksijen haemi gorilmektedir. Kanin oksijen igerigi hemoglobin konsantrasyonunca belirlenen bir doygunluk (sarurasyon) degerine ulasinca, oksijen kismi basmet artsa da, anin oksijen igerigi degismemektedir: ‘Alveol havasi ile alveo! Kilcal damarlani arasinda oksijen ve karbondioksit alts verisi, gaz molillerinin 0,1 jm-0,4 jum kalinikh bir tabakadan (alveoeapillary mem brane) gecislerini gerektirmektedir, Homojen olmayan bu tabakada oksijenin ortalama diffizyon katsayist D=10? m’/s dolaylarindadut. Bir oksijen motekiinin 0,2 um kalin- Iikh béyle bir tabakayr ortalama gegis sires = x/2D = 2.105 s = 20 ms dir Goraldiig6 gibi difiizyon mekanizmast bu gesisler igin oldukga hizlidu. Karbondioksit molekiilleri ise bu tabakay! daha da kolay gegebilmektedir.bs manda gaz aligverisinin oldukga verimli olmasinda, bir z wii, ee (bola) igi | align, lle damar ign S77 oldukga yiksek olmasinin énemli rolit vardir. wzin alveol havasindaki ve alveol kilcal damar kanindaki kismi basing- gisterilirse, alveolden kilcal damarlara birim zamanda aktarilan gaz Took D(P-P) =D, (PP) (1631) it. Burada A gegis ylizey alant, 5 tabaka kalinhigi, D diflizyon katsayrsidir. D, gdsterilen parametreye ise akcigerlerin difiizyon kapasitesi denir. ‘Kan gazlarinin atmosfer havasinda, alveol havasinda ve kandaki kismi basinglart Sek. 16-15 de verilmistir. Sekilden anlasilacagi gibi, oksijeni alveol-kilcal damar ara- sindaki zardan gegise zorlayan kismi basing farki P, - P, = 8,5 kPa (64 mm Hg) kadar- dir, Karbondioksit igin bu kismi basing farkt ise, P, ° P, -0,8 kPa (-6 mm Hg) kadardir ‘ve ters yonkidir. Tabakanin CO, igin diflizyon katSayisi daha yiiksek oldugundan, daha diigik bir gradyent yeterli olmaktadi. 16-10. AKCIGER HACIM VE KAPASITELERi Spirometre Akciger hacim degismelerinin bir kismum spirometre adi verilen basit bir sistemle Slemek olanaklidir. Spirometre, Sek. 16-16a da sematize edildigi gibi, silindirik bir su abr ile bu kap igine ters batirilmis ikinci bir kaptan olusmaktadir. Tkinci kabin agirhgt bir makara-agirhik sistemi ile dengelenmistir. Boru aracihgi ile soluk alimp verilirken, ‘ist silindirin asagi yukart hareketleri dénen bir kagat iizerine cizdirilebilir ve ayarlama yapilarak akciger hacim ve kapasiteleri belirlencbilir. Akciger hacim ve kapasiteleri ile ortalama deerleri Sek. 16-16b de bir spirogram efrisi iizerinde igaretlenmistir. Sekilde belirtilen bu parametrelerden AH (artik hacim) ve bunun dahil oldugu FAK (fonksiyonel artik kapasite) ve TAK (toplam akciger kapa- sitesi) spirometre ile dledlemezler. Bunlarin tayini igin baka yéntemler gelistirilmistir Terimlerin anlamlan sdyledir: V.-soluk hacmi (V, tidal volume), hethangi bir solunum gevriminde alan hava miktan. YH: inspirasyon yedek hacmi (IRV; inspiratory reserve volume), bir soluk alma sonun- dda maksimum bir gabs ite akcigerlere alinabilecek ek hava hacmi, EYH: ekspirasyon yedek hacmi (ERY, expiratory reserve volume), bir soluk verme sonunda zorla atilabilecek ek hava hacmi. AH: artik hacim (RY, residual volume), zorlu bir soluk verme sonunda atilamayarak akcigerde kalan hava hacmi. TAK: toplam akeiger kapasitesi (TLC, total lung capacity), yukarda sayilan dért hacmin toplamidir (TAK V,+1VH+EYH+AH). IK: inspirasyon kapasitesi (IC, inspiratory capacity), rahat soluk verme diizeyinden baslayarak alinabilecek maksimum hava haemi (/K=VS+1YH).. VK: vital kapasite (VC, vital capacity), zorlu bir soluk almayt izleyerek zorta bir soluk -verme ile akeigerterden atilabilecek hava hacmi (VK= V,+1VH+EYH), FAK: fonksiyonel artik kapasite (FRC, functional residual capacity), wormal bit soluk ‘verme sonunda akcigerlerde kalan hava hacmi (FAK=EYH +41)."Sek. 16-16, Spirometi ike yemasi (a) ve akciferhacim ve kapasiteler (b). Spiromete ile, yekildeki tarah balgenin girdigi hacim ve kapasiteler (411, FAK, TAK) blglemez. __ Sek. 16-16 da belirtlen solunum parametreleri statik parametrelerdir, Solunumla ilgili bazi dinamik parametreler de spirometre aracilgt ile tayin edilebilmektedir. Bun- Jardan Onemili birkaginin tanimlanasagida verilmisti. Zorlu ekspirasyon hacmi (forced expiratory volume, PEV,): Zorlu bir inspirasyonu izle- ‘yen zoriu bir ekspirasyonun ilk 1 saniyesi iginde disan atilan hava hacmi (ortalama 4 litre). Ekspirasyon debisi tepe degeri (peak expiratory flow rate, PEFR): Zorlu soluk almayt ‘zleyen zoriu bir soluk verme sirasinda maksimum akrs debisi (ortalama 7 litres) “Maksimum istemli ventilasyon (maximum voluntary ventilation, MPV): Bireyin belilt bir zaman araliginda alabildigi ve verebildigi maksimum hava miktanidir, Tayini igin bireye genellikle 15 saniye sire ile olduksa yiksek frekansta (50 dak) ve derin soluma yaptinhir ve alan toplam hava miktan olga (ortalama 150 litre/dak). ‘Azozhhacim ylzdes! x, zor hacim yizdesi 0k (Loganimek oe) ‘ b A co lle 024 6B 0 10.20 90 40 ‘Solunum sayis lunum says fonksiyonel artk kapasite (FAK) igerlerdeki azot bagil ik Olgekte azot basil ‘sayis ile degisimii [1632] tisina gore fonksiyonel artik kapasite hesaplanir. ___Bireyin azinda her bir soluma sonrast azot konsantrasyonunu 6lgmek olanakht ise, azot konsantrasyonunun zaman veya solunum sayist ile degisimi gizilebilir, Elde edilen - Sek, 16-17b deki gibi dstel (eksponansiyel) azalan egrinin zaman sabiti belirlenebilir (ortalama t~ 40 s veya 7 soluma kadard:r). Bu egri ve zaman sabiti, akcigerlerin gazl nm kanistirma yetisi hakkinda bilgi veri. Denemeye, normal yerine zorlu bir soluk verme sonrast baslanursa, ayn yéntemle fonksiyonel artik kapasite (FAK) yerine ark hacim (AH) tayin edilebili. Helyum Kapalt Devre Teknigi Birey normal bir soluk verdikten sonra, c, konsantrasyonunda He igeren bir gaz odacigi ‘Yeya spirometre ile kapalt bir devre haline getirilir (Sek. 16-18a). Ardisik solumalar sonucu, gaz odaciginin He igerigi azalirken alveol gazmin He igerigi artar. Gaz ‘odacrgindaki He konsantrasyonu her bir soluma sonunda, bir gaz analizleyici ile Olgil- fir. Denge saglandiginda, odaciktaki ve akcigerdeki He konsantrasyonlan aynilasir ve degismez. Toplam He miktan degismediginden, denge durumunda He konsantrasyonu cise, Vc, = (V, + FAK) c yazalabilir ve FAK, FAK =V,(c,-0) fe [16- 33] bagintisina gore hesaplanir, Odacik gazindaki He konsantrasyonunun zamanla veya solunum sayist ile degisimi akcigerlerin gaz Karistirma yetisi hakkinda bilgi verit. Deneye normal bir soluk verme yerine zorlu bir soluk vermeyi izleyerek baslani- sa, fonksiyonel artik kapasite yerine aruik hacim belirlenebilir. peat Gaz odaciojinda [He} Konsantrasyonu ‘Akcijerorde [He] konsantrasyonu ~ Zaman veya solunuimi sayish Normal bir soluk 1k solumalar sonucunda, laciktaki ve akcigerlerdekitaki gaz basinct P,, gaz hacmi ¥, olsun. Akcigererin gaz hacmi AV kadar azalirken basinct P, gibi bir degere [16-34] r. Oncelikle bilinen bir AV hacminde hava solutarak, soluma éncesi ve sonrast P, basinglan dlgiiliir ve dlgtim sonuglart [16-34] denkleminde yerlerine konularak ameyen V, hacmi belirlenir. Bu ayarlamadan sonra ¥, bilinince, P, ve P,” Olgiilerek dacik hacim deisimi, dolayis ile akciger hacim degisimi belirlenebilir. Ayarlama yapildiktan sonra, normal bir soluk vermeyi izleyerek, yani akciger hacmi FAK'a esitken, agrz yolu kapatiir, Gaz akist kesildig igin, bu sirada agizda Olcalecek P., bbasinci alveo! igi basinca esittir. Aym anda gaz odasinin basinei P, da kaydedilit. Daha sonra hava yollan kapatilarak birey zorlu bir soluk almaya galistr, Bu strada akeiger hacmi AV kadar artarken, odacik gaz. hacmi AV kadar azalir. Bu islem sonunda, ajiza baght ‘manometreden P,, basinct ve diger manometreden odacijan P, basinc1 dleiilr ve [16-34] bagintisindan AV belirlenir. Bu kez Boyle yasast akeiger igin yazihrsa, Pat. FAK = Pap. (FAK+AV) ee — PapAV hana ale Paz 16-36] den fonksiyone! ark kapasite hesaplanr, Diger yOntemlerde oldugu gibi, normal bir soluk vverme yerine zorlu bir soluk verme ile baslandijinda, FAK yerine AH tayin edilebili. nig OeBisi OPERASYONEL GIKTIS! ‘SMPLIFIATOR INTEGRATOR ac IKTISL > Sait dren Sek. 16-20. Pnewmoiakograf ilke sem. [ ‘Aksy debisi bilgi tapiyanelektriksel ger 2 lim bir imtegrtOeden geqirilerek, hacim ‘Sek. 16-19. Tum vicut pletismografisilke semast bilgi de elds edilebilic™ Gaz Akagi Olgimit Soluk alip veriken gaz akisi debisini dlgmek dzere birgok yontem gelistirilmisti, Pme- umotakograf olarak adlandinlan bir gaz akis debisi dlgerinin 3-4 env’ hacimli baghganan ike gemasi Sek. 16-20 deki gibidir. Ortadaki gizenekli yap. hava akisina karst bitatif akimlara karst empedansi, 6zdirenci, dielektrik sabiti gibi ortam sistemin geometrisine de baglidir. Gogis gevresine yerlestirilen iki Co alternatif bir gerilim uygulanarak empedans dlgilebilir. Ortalama 200 layinda olan bu empedans, soluk alip verirken, g6gtis geometrisinin degismele- sonucu 1 ohm dolayinda dalgalanmalar yapmaktadir, Akciger hacim degismeleri __ bilgisi tastyan bu dalgalanmalar elektrikse! bir gozlem aract ile ¢izdirilebilir. Mutlak __dlgimler yapmaya uygun degildir. Dokularin uyariimamast igin 25 kHz den yilksek frekansl 2 mA den kilgik akimlarla galistir, 16-12. PROBLEM UYGULAMALARI 16-1. Soluk borusunun yarigapr yaklasik 0,9 em, havanin yogunlugu 1,2 kg/m’, viskozIuk kkatsayis1 ise 1,8.10°N.s/nv dit. Normal bir soluk alma sirasinda akcigerlere 2 s de 500 em hava almiyor ise, havanin soluk borusundaki ortalama hrzi ve Reynolds sayist ne olur? Zorlu bir soluk alma strasinda 2 s de 2 500 cm” hava alinirken hz ve Reynolds sayist ne olur? [I mis, 600; 5 m/s, 3 000] 16-2. Helyum kapal: devre teknigi ile FAK tayin edilirken, 5 litrelik bir gaz odaciginda baslangicta % 10 He gazi vardir. Denge saglandignda He konsantrasyonu % 6,6 olarak dlgiimals isc, FAK ne kadardir? [2.500 cm’) 16-3. Oksijenin plazma igindeki géztinurlagu 2,12.10° (cm°O, fom’ plazma.kPa) olduguna {g6re, hava ile degmede bulunan 200 emy plazma iginde fiziksel yoldan ne kadar oksijen cOziinir? ol hhavada kismi basinct 21,3 kPa di. (09 cm] 16-4. Normal bir soluk alma sirasida akciger hacim ve basic, Sek. 16-12a da gordldaga gibi, 2 500 cm’, 5 kPa degerlerinden 3 000 cm’, 10 kPa degerlerine degismig ise, bu siregte ‘esneKlik kuvvetlerine karst yapulan is ne kadar olur? (3,753) 1655. Bir kilcal damar igin yiizey/hacim (S/V) oranimin yalmzca yangapa bagh ve ters orantil oldugunu gosteriniz [sv-2"1) 16-13, KAYNAKLAR Brown, B. H., Swatiwooo, R. H. (1981). Medical Physics and Physiological Measurement. Oxford Blackweel ‘Cameron, JR, Skornowick, J. G. (1978). Medical Physics. New York: John Wiley. Canoes, E. J, Dickinson, C. J, State, J. D., Eowasos, C. R. W,, Sikota, K. (eds). (1984), Clinical Physiology. Oxford: ELBS’Blackwell (CronweLt, L,, Wevartt, FJ, Przitex, EA. (1980). Biomedical Instrumentation and Measurements. 2nd ed New Jersey: Prentice-Hall. Dass AC: (1978). Medial Physics. VoL. Physiological Physics, Extemal Probes. New York Academic sur-Suumy, D, Paragon, CR, Sovarceno,, Reao,N. W. (eds) (1988), Textbook of Physolouy Edinburg: ELBS Church Livingstone Perens, R:M.(1973). The respiratory apparaus In: Engineering Principles in Physialgy Il. Eds: Brow, H.U, Gan, B.S. New York Academie Press A Wensre, 1G. (2), (1978). Medea Instrumentation. Applicaton and Design, Boston: Houghton Min,