Zapadna Evropa u drugoj polovini 16.

vijeka

1. Mir u Kato-Kambreziju
Sukobi dvije moćne porodice Habzburgovaca i Valoa se završavaju mirom u
Kato-Kambreziju 1559.godine. Dogovor Španije i Francuske predstavlja
privremeno učvršćivanje katoličkih snaga.
Sam ugovor je povoljan po Španiju koja zadržava značajne dijelove Italije u koje
spadaju:Napulj, Sicilija, Sardinija, Milano i dio Toskane. Ugovor je nepovoljan za
papu Pavla IV jer Savoja ostaje uz Španiju, Dorija veže Đenovu za Španiju, a
Venecija čuva neutralnost. Francuzi zadržavaju Kale, Mec, Tul i Verden.
Filip II (1555-1598) se odriče imperijalnih planova i obaveza Karla V. On je
potpuni Španac i nema mnogo zajedničkog sa ostalim dijelovima Carstva. Svoje
dužnosti shvata ozbiljno i uporno radi na njima, potpuno je vjeran katolicizmu i kao
svoju misiju prihvata širenje istog. Po njegovoj izjavi iz 1566.godine on nije
zainteresovan da vlada jereticima tj. svim onima koji nisu Rimokatoličke vjere.
Pristalica je apsolutističkog načina vladavine i svoju misiju za očuvanje
katolicizma poistovjećuje sa misijom da očuva sve teritorije Španije, što ostalima
izgleda protivrječno. Zbog toga mir u Kato-Kambreziju predstavlja samo primirje,
ali ne rješava sporove.
Francuska i dalje samo čeka priliku da Španiju porazi, problemi u Nizozemskoj
nisu riješeni već samo na čekanju, politika Engleske je nepredvidljiva a prilike u
Škotskoj neizvjesne. Ovi politički sukobi dobijaju i vjersku stranu, jer se sukob
odvija u više država, čime dobija i posebni kvalitet i oštrinu.

2.Pitanje nasljeđa u Francuskoj

Tokom većeg dijela ovog perioda Francuska je u stanju unutrašnje anarhije.
Razdiru je vjerski ratovi pa neki istoričari ovaj dio francuske istorije zovu i „erom
fanatika“. Vjerski ratovi imaju više karaktera kao što su klasni, regionalni, politički
i privatni, a takođe su i izuzetno svirepi. Najznačajnija politička ličnost dijela ovog
perioda je Katarina Mediči (1559-1589).
Reformacija je uspješnija ukoliko je država podržava, jer podrška samo nižih
slojeva stanovništva nije dovoljna za uspjeh. Širenje kalvinizma predstavlja širenje
nove, snažne i uvažene vjere koju prihvataju viši i niži slojevi društva. Takođe,
mješavina političkih i ekonomskih razloga sa moralnim i vjerskim dilemama su
pogodno tlo za vjersku propagandu.
Ovo je prijetnja zapadnim državama, sa kojima bi se jak i sposoban vladar mogao
obračunati. Ipak od 1559.godine vlast u Francuskoj i Engleskoj prelazi u ruke
manje sposobnih ljudi, kao i u Škotskoj i Portugalu par godina ranije. Zbog ovoga
odanost i poslušnost se smanjuju što dovodi do dvorskih borbi koje prerastaju u
borbu za vlast.

3.Hugenoti
Kriza u Francuskoj je uslovljena brzim širenjem kalvinizma. Širenje je olakšano
i potpisivanjem konkordata (1516.) od strane katoličke crkve. Iako su u manjini,
kalvinisti (zvani i hugenoti) su moćna politička snaga. Njihov prvi sinod je održan
1559.godine u Parizu iako je Ženeva njihov centar. Javno ispovjedaju svoju vjeru
posle stupanja na presto Šarla IX. Njihovi sveštenici protjeruju katoličke sveštenike
širom Francuske. U njihov red pristupaju i članovi visokog plemstva koji
preuzimaju nadzor nad crkvom i nameću joj političku i vojnu organizaciju.
U to vrijeme 3 porodice u Francuskoj se bore za vlast i pretendiraju da vrše nadzor
nad francuskim kraljevima, sinovima Katarine Mediči i Anrija II. Porodica Giz iz
Lorene koja je bila bogata i uticajna, veoma snažna i u zemlji. Monmoransi, su
vezani za dvor svojim funkcijama. Treća porodica su Burboni, na čelu sa
Antoanom, kraljem Navare i njegovim bratom princom Konde, ova porodica ima
najviše prava na nasljeđe. Oni su u međusobnom rivalstvu koje pojačavaju vjerske
razlike. An Monmoransi, konetabl Francuske i glava porodice, ostaje katoličanstvu
dok njegova tri sina, uključujući i Gaspara de Kolinjija, kasnijeg vođu hugenota
prelaze u novu vjeru.
Sinovi Anrija II i Katarine Mediči ne posjeduju vladarske sposobnosti. Posle smrti
Anrija kralj postaje Fransoa II, bolešljivi petnaestogodišnjak koji brzo umire
(1560). Nasljeđuje ga brat Šarl IX koji je tada imao samo 10 godina, Umjesto njega
Katarina drži vlast. Šarl umire 1574.godine i nasljeđuje ga brat Anri III (1574-
1589), ali ni on nije sposoban da upravlja zemljom.
Kolinji je odan monarhiji ali želi da obezbjedi prelazak Francuske u kalvinizam.
Kondeova vjerska uvjerenja su nesigurna. Teška finansijska situacija u zemlji
prisiljava Giza da sazove državne staleže. Konde i hugenoti to koriste za napad na
vladu i slabljenje njene vlasti u provincijama što prouzrokuje vjerske i stranačke
sukobe. U proljeće 1560.godine vlada dozvoljava slobodu vjeroispovjesti, a
zabranjuje držanje oružanih trupa.

4.Katarina Mediči i vjerski ratovi

Decembra 1560.godine umro je Fransoa II a vlast u ime Šarla IX preuzima
Katarina Mediči. Ona nije vjerski ekstremista, pohlepna je i teži da učvrsti svoju
vlast i vlast svojih sinova. Podržava Filipa II u nastojanjima da očuva
katoličanstvo. Dvije francuske porodice Giz i Monmoransi udružuju se i stvaraju
Katoličku ligu 1561.godine. Hugenoti se naoružavaju tek posle masakra u Vasiju
1562.godine. Između 1562-1568.godine Francuska se tri puta suočava sa vjerskim
borbama. Hugenoti trpe poraze ali se ne predaju, primaju pomoć iz Engleske a
katolici iz Španije. Sama snaga hugenota leži u njihovoj organizaciji i vođi
Kolinjiju. Južni dio teritorije je pripadao hugenotima. Katarina pokušava da smiri
situaciju sklapanjem braka između njene ćerke i jednog od vođa hugenota Anrijem
Navarskim. Kolinji predlaže da se Francuska ujedini ratom sa Španijom. Kralj Šarl
prihvata prijedlog, ali se on ne pita ništa, nego njegova majka, koja odbija
prijedlog. Nepoštovanje kralja i kraljice predstavlja priliku da Francuska pređe u
ruke hugenota.

5.Bartolomejska noć
Kada Kolinji postaje važna ličnost u Francuskoj, Katarina mijenja svoju politiku
i odlučuje da ga ubije. Prilika za to je vjenčanje Margarete od Valoa sa Anrijem
Navarskim, gdje će biti svi hugenoti, međutim taj plan propada. Hugenoti traže
osvetu, a kralj obećava istragu. Da ne bi bila otkrivena Katarina sinu Šarlu govori
da hugenoti spremaju zavjeru, te Šarl koji vjeruje majci odlučuje sve da ih ubije. U
zoru, na dan svetog Bartolomeja 1572, Katarinin sin, vojvoda od Anžuja, Gizi,
gradske vlasti Pariza i razjarena gomila napadaju hugenote i ubijaju oko 4000 njih,
uključujući i samog Kolinjija. Katarina je zbog Kolinjijeve smrti konačno mirna.
Njen zet, Anri Navarski prelazi u katoličanstvo i tako spašava svoj život.
Bartolomejska noć se slavi širom katoličke Evrope, naročito u Španiji i u Vatiknu
gdje papa slavi „Te Deum“. Ipak ovim masakrom se rat i dalje nastavlja. Tri velike
porodice su sada svjesne svog uticaja na dvoru i u provincijama. Stupanje na presto
Anrija III (1574-1589) ne mjenja značajno situaciju. On je slab vladar, zauzet
porodičnim životom i nije sposoban za upravljanje državom. Posle 1580.godine
Katarina pregovara i sa katolicima i hugenotima kako bi uspostavila ravnotežu.
Obje strane učestvuju u ekspediciji vojvode od Anžuja u Nizozemskoj. To navodi
Filipa II da pregovara sa
Anrijem Navarskim, kako bi obnovio ratove u Francuskoj i onemogućio francusku
pomoć Nizozemskoj, što odbija Anri Navarski 1584.godine.

6.Filip II i Morisci
Filip II želi homogenost stanovništva i podstiče zahtjeve za čistokrvnošću. Ova
borba se ispoljila u ratu protiv Moriska, potomaka Mavara iz Granade, koji prelaze
u katoličanstvo pod velikim pritiskom. Filip izdaje dekret 1566.godine o zabrani
upotrebe arapskog jezika i njihovih običaja. Morisci su sada nezaštićeni i građani
drugog reda. Međutim, sa pojačanim napadima Turaka u Sredozemlju, javlja se
opasnost da se Morisci njima pridruže, te Filip primorava Moriske da se odreknu
svojih običaja, što izaziva oružanu pobunu 1568.godine. Pobuna je ugušena, a Filip
naređuje Moriscima da se isele iz Andaluzije i dijelom nasele u Kastilji. Problem je
riješen tek 1609.godine kada Filip III protjeruje Moriske iz Španije.
7.Početak i tok revolucije u Nizozemskoj.
Sama Holandija je po očevoj liniji bila dio nasljedstva Filipa II. U to vrijeme je
predstavljala skup teritorija koje su Habzburzi stekli na razne načine i pod
različitim okolnostima. Dijelila se na 17 pokrajina čiji je jedine zajedničke političke
institucije bile Opšti staleži Holandije, vrsta parlamenta gdje je svaka pokrajina
imala svog predstavnika. Iako je on sazivan veoma rijetko, u njegovom radu je
učestvovao lični saradnik suverena – guverner.Za vrijeme Filipovog prethodnika
Karlosa I ovo zvanje je obično pripadalo nekoj ženi iz njegove porodice. Kao
garancija vlasti caru su u koristi išli međusobni sukobi između plemića, veliki
zemljoposjednika i bogate gradske buržoazije.
Ipak, Filipov dolazak na presto je imao velike posljedice. Za razliku od oca, koji je
nastojao da održi ravnotežu u flamanskim gradovima gdje je protestanizam brzo
rastao, Filipu su smjernice bile španska nacionalnost i katolička religija. Njegovom
ugledu u tim područjima nije pomoglo ni imenovanje Margarete, njegove sestre po
ocu, za guvernera. Ona nije bila upućena ni najmanje u prilike u Flandriji, a njen
dolazak je uzrokovao ogromno nezadovoljstvo. Početni razlog tog nezadovoljstva
je bila njena neupućenost u prilike tog dijela države, a mjere koje je ona preduzela
po dolasku na tu poziciju kao što su povećanje poreza, snažno djelovanje isusovaca
( jezuita ), i utvrđivanja španskih garnizona u samim gradovima su samo pojačale
početno nezadovoljstvo.
Godinu dana nakon dolaska na vlast Filip II pokušava da zaustavi širenje
protestantizma u Holandiji. Taj potez naravno izaziva odlučne proteste plemstva
predvođeni grofom Egmontom i princem Vilijemom Oranskim, koji traže sazivanje
Opšteg staleža Holandije. Na ljeto su izbile gradske pobune kojima su motivi bili
socijalno i ekonomsko nezadovoljstvo, doduše pod izgovorom vjerskog neslaganja.
Najnezadovoljniji su bili pripadnici moćnog esnafa tekstilnih zanatlija. Kralj
popušta donekle i ukida Inkviziciju, ali protestanti nisu zadovoljni samo sa ovim, i
traže slobodu vršenja vjerskih obreda. Kraljev odgovor na ovo je bio slanje
sposobnog generala i fanatičnog katolika Fernanda Armasa de Toleda, inače
vojvodu od Albe, i koji je imao najšira ovlašćenja za gušenje pobune. Vojvoda je
uspostavio vojnu okupaciju, uspostavio Tribunal za huškače i drastično povećao
porez radi izdržavanja trupa. Dodatno pogoršavanje odnosa između monarhije i
Flamanaca usljedilo je nakon javnog pogubljivanja grofova Egmonta i Horna juna
1568. Godine. Posljedice ove pobune su se mogle vidjeti jako brzo kada je buknula
nova pobuna na sjeveru od strane ribara Zelanda, Holandije, Utrehta, Gerderlenda i
Frizije, koji su uglavnom bili kalvinisti. Nanosili su ozbiljne štete španskoj trgovini
prije svega jer su imali pomoć od strane kraljice Engleske Elizabete i francuskih
hugenota, poznatijih pod nazivom morski prosjaci.
Taman kada su se stekli uslovi za ofanzivu na jugu, pod vodstvom Vilijema
Oranskog, u Francuskoj su ponovo počeli vjerski ratovi. Vojvoda Albe je iskoristio
ovu priliku i krenuo u ofanzivu, zauzeo Harlem ali dalje nije mogao da napreduje.
U isto vrijeme počinju surovi sukobi u cijeloj Holandiji čija je posljedica sazivanje
opštih staleža 1576. godine koje se nakon toga ujedinjuju u federaciju po nazivom
Ujedinjene pokrajine. U južnom, i većinom katoličkom dijelu Španija se nadala da
će i dalje imati potpunu kontrolu. Ipak, krajem iste godine vojnici španske
pješadijske regimente pljačkaju bogati grad Antverpen, koji je tada bio vjerovatno
najveći trgovački centar Evrope. Nakon zahtjeva Opšteg staleža da španska vojska
napusti zemlju, Madrid odgovara slanjem dodatnih trupa pod zapovjedništvom
Alesandra Farnezea. Rat se brzo zaoštrava i španske trupe gube zemlju. Farneze je,
kao sposoban diplomata, ujedinio katoličke pokrajine na jugu u Arasku uniju, i
ponovo osvojio Antverpen, Ipr, Gent i Brisel. Posljedica ovoga je da su Opšti
staleži ujedinjenih pokrajina odbacili Filipa II kao kralja 1581. godine i započeli
put ka željenoj nezavisnosti.

8.Alba u Nizozemskoj
Krupno plemstvo staje uz Margaretu, a Egmont i ostali se zaklinju na vjernost
Filipu. Viljem Oranski gubi svoje funkcije i prelazi u Njemačku. Filip upućuje i
Nizozemsku elitne jedinice “terciose“ pod komandom vojvode od Albe 1567. Sa
ciljem da uguši pobunu. Alba zavodi vladavinu terora. Do kraja 1567. Hapsi
vodeće ličnosti, a naredne godine izvodi na gubilište preko 100 ljudi medju kojima
su Egmont i Horn. Stvara Prijeki sud, poznat i kao „Krvavi savet“, koji osudjuje 12
000 ljudi za učešće u pobuni. U želji da bude finansijski nezavistan od madrida,
Alba traži da generalni staleži izglasaju porez od 10% na svu prodatu robu.
Stanovništvo je odlučno protiv poreza i širi se duh pobune, i ubrzo Albina politika
doživljava krah. Pored Albin odlazak 1573. Protestanti i katolici djeluju zajedno.
Početjom 1572. Grupa „morkih geza“ u službi Viljema Oranskog zauzima
strategijski važnu luku Bril u Holandiji. Drugi gradovi u Zelendiji i Holandiji
takodje padaju u njihove ruke. Nizozemski gradovi, iako odani kralju, puštaju
„geze“ da preuzmu vlast. Staleži pozivaju Viljema Oranskog da se vrati u zemlju
1572. U borbi protiv Filipa on se oslanja na „geze“.Albin nasljednik Luj Rekesen
zaustavlja teror, ali ne uspijeva da povrati povjerenje u Filipa niti osvojene
gradove. Ratni troškovi padaju na Španiju, koja 1575. Proglašava moratorijum.
Finansijski krah dovodi do njenog vojnog sloma u Nizozemskoj. Rekesen gine, a u
njegovim trupama izbija pobuna. Njegove trupe pljačkaju, ubijaju i čine razne
zločine krajem 1576. U Antverpenu ( Španski bes).

9. Pomirenje u Ganu
Zbivanja u Antverpenu izazivaju reakciju južnih provincija. Brabant sakuplja
trupe i saziva skupštinu staleža svih provincija. Ona se sastaje u Ganu, gdje je
donijeta odluka o pomirenju izmedju sjevera i juga. Savez se zaključuje sa ciljem
da se Španci protjeraju iz zemlje i da se riješi vjersko pitanje. Vjersko pitanje ne
može lako da se riješi, jer nijedna strana ne želi toleraniciju, već uništenje
protivnika. Kalvinisti protjeruju mnoge katoličke sveštenike. Filip II za guvernera i
pomiritelja postavlja svog polubrata don Huana Austrijskog. Pod pritiskom
kalvinista i „geza“ Holandija i Zeland odbacuju njegovu ponudu, da se španske
trupe povuku pod uslovom da katolička crkva bude obnovljena u svim
provincijama. Don Huan odgovara zauzećem Nemura 1577., ali umire već naredne
godine, pa Filip imenuje Aleksandra Farneze, vojvodu od Parme, za generalnog
guvernera. Farneze nastoji da bez terora i žrtava povrati pobunjene provincije pod
špansku vlast. U tome ima mnogo uspjeha što zabrinjava Viljema Oranskog, koji
traži i dobija pomoć od Francuske. Politički i vjerski sukobi oživljavaju pa
gradjanski rat izbijs punom snagom. Predudna godina postaje 1579. kada južne
provincije stvaraju Arasku ligu i poklanjaju svoju odanost Filipu, a on im
potvrdjuje stare plemićke i provincijske privilegije, dok katoličanstvo ostaje jedina
vjera. Iste godine 7 sjevernih protestantskih provincija stvaraju Utrehtsku ligu,
koja postaje temelj moderne Nizozemske. Ova unija je vojni savez. Generalni
staleži odbacuju pokornost Španiji 1581. Sjeverne provincije- Holandija, Zelandija
i Utreht potvrdjuju Viljemu Oranskom zvanje štatholdera sa pravom nasljeđa.

10.Španija i Portugalija
Posle smrti Sebastijana 1578.godine, kralja Portugala, pretendenata na presto je
mnogo. Filip je po majčinoj liniji najbliži da zavlada. Za Španiju dobijanje
Portugala može da ima višestruku dobit. Lisabon je centar trgovine začinima, a
kolonijalno carstvo Portugala ide od Indijskog okeana i Molučkih ostrva na istoku
do Brazila na zapadu. Filip upućuje u portugaliju trupe pod komandom vojvode od
Albe 1580.godine. On traži u Lisabonu da se Filip prizna za kralja. Posle odbijanja,
on sa trupama na silu ulazi u Porto i Lisabon i Španska vlast u Portugalu počinje.
Filip je obećao da će poštovati njihove zakone. Godine 1581. Portugalsko vijeće-
Kortes bira Filipa za kralja, koji prihvata da zemljom upravlja Portugalac iz
kraljevske kuće ili vicekralj.

11.Anri III i Liga u Francuskoj

Katarina Mediči želi da Anri Treći vlada zemljom, što on nije u stanju. Velike
porodice otuđuju se i pridružuju hugenotima. Anri Navarski i kraljev brat, vojvoda
od Alansona udružuju se i prihvataju načelo vjerske ravnopravnosti 1576.godine.
To vojvoda od Giza Anri ne može prihvatiti i širom Francuske okuplja katolike i
stvara Katoličku ligu. Program lige donosi se na skupu staleža u Bloa 1576.godine.
Program predviđa očuvanje kraljevske vlasti i jedinstva vjere, a stvarni cilj Lige je
da preuzme vlast u svoje ruke. Anri III stavlja se na čelo Lige. Otvoreni sukobi
počinju već 1577.godine, ali se brzo prekidaju i Liga se raspada. Smrt vojvode od
Anžua, kraljevog brata dovodi do krize. Pošto Anri III nema djece, naslednik
prestola postaje Anri Navarski, zet Katarine Mediči. Vojvoda od Giza 1584.godine
obnavlja Katoličku ligu, a sljedeće 1585.godine postiže sporazum sa Španijom i
stvara francusko-špansku katoličku alijansu, koja obećava da će iskorjeniti
hugenote i umjesto Anrija Navarskog na presto dovesti starog kardinala
Burbonskog. Pod pritiskom Španije Anri III povlači edikte o vjerskoj toleranciji.
Predaja kralja Anrija III predstavlja težak udarac za Anrija Navarskog, koji ostaje
bez prestola i mora se boriti za svoju vjeru. Ovo je početak posljednjeg rata,
takozvanog „rata tri Anrija“. Vojvoda od Giza postaje heroj katolika, a Katolička
liga otvorena istupa protiv Anrija III 1587.godine. Stanovništvo Pariza primorava
kralja Anrija III da napusti grad 1588.godine, a on ponižen naređuje ubistvo
vojvode Giza.

12.Engleska, Španija i Nizozemska

Uspjesi Alesandra Farnezea dovode do osipanja u redovima Utrehtske unije.
Njegove trupe 1584.godine zauzimaju Gan, Flandriju, veći dio Brabanta, Brisel i
Antverpen 1585.godine Španski uspjesi izazivaju uznemironst u Engleskoj. Viljem
Oranski je ubijen 1584.godine. Oko njegove ličnosti stvara se osjećanje
nacionalnog identiteta. Staleži Utrehtske unije se obraćaju za pomoć Engleskoj i
Francuskoj. Pod pritiskom Španije i unutrašnjih zbivanja, Anri III odustaje od
slanja pomoći Nizozemskoj. U Engleskoj se Erl Lester i ser Fransis Volsingem
zalažu za aktivnu spoljnu politiku. Oni tvrde da nakon što Španci unište
protestantizam u Nizozemskoj, na red će doći Engleska. Nizozemska delegacija
nudi Elizabeti suverenitet nad Unijom, što ona prihvata. Obavezuje se da će da
uputi 5000 vojnika i 1000 konjanika. Lester ima pravo da sjedi u Nizozemskom
savjetu. Engleski komandant ne pokazuje sposobnost da snađe u složenim
unutrašnjim i spoljašnjim vojnim pitanjima. Dolazi u sukob sa mnogim ličnostima,
kao i sa Elizabetom. Njegova ekspedicija završava se neuspjehom. Strah od Španije
održava savez sa Ujedinjenim provincijama, iako on nema nikakve vrijednosti,
takođe nizozemski političari počinju u borbi za nezavisnost da se oslanjaju na svoje
snage.

13.Nepobjediva armada
Početkom 1585.godine Filip II odlučuje da pokori Englesku. Papa Sikst daje
podršku Filipu. Pripremanje brodova-španskih armada-je dug proces. Armada treba
da ima 500 brodova i da preveze 60000 vojnika. U aprilu 1587.godine ser Frensis
Drejk upada u Kadiz i uništava 24 brodova. Napad je odložen 1588.godine zbog
smrti admirala Santa Kruza. Novi admiral, komandant armade je Medin Sidonij
koji 1588.godine sa 130 brodova izlazi na pučinu. Plan predviđa spajanje armade i
Španskih trupa u Nizozemskoj. To je teško jer u Nizozemskoj nema dubokih luka.
U julu armada ulazi u Lamanš gdje ih čeka pokretljivija i bolja za manevrisanje
engleska flota. Engleska flota otvara vatru i armada se razbila. Samo su se 44 broda
vratila u Španiju. To je ozbiljan udarac Španiji, koji uzdiže Englesku i stavlja je u
niz Španskih neprijatelja. Filip II umire 1598.godine. U suštini, uspjeva da proširi
svoje teritorije i odbrani katoličku vjeru gdje god je moguće. Ne uspjeva pokoriti
Englesku i vratiti Nizozemsku, što mu je bio osnovni politički cilj. Uspjeva dobiti
Portugal i spriječiti širenje kalvnizma u Francuskoj. Ipak, Španija će zbog ovakve
politike imati velikih posljedica tokom 17.vijeka.

14.Anri IV Navarski
Posle poraza španske armade od Engleske 1587.godine, Anri III dobija snagu
da se obračuna sa svojim neprijateljima. U decembru 1588.godine naređuje ubistvo
vojvode od Giza i njegovo brata, kardinala Giza. Katarina Mediči je zabrinuta, ali
uskoro umire. Novi vođa Lige je vojvoda Majen, brat vojvode Giza. Anri III Sklapa
sporazum sa Anrijem Navarskim, priznaje ga za nasljednika a ovaj dovodi trupe i u
julu 1589. Opsjeda Pariz. U gradu je haos, a neki fanatik ubija Anrija III, koga
nalazi sudbina Kolinjija i Giza. Anri III na samrti potvrđuje Anrija Navarskog za
nasljednika pod uslovom da pređe u katolicizam. Međutim, teško je prihvaćen kao
novi vladar Francuske. On je hugenot, a ne prihvata ga ni Filip II koji planira da
krene na Francusku. Stavlja kandidaturu svoje ćerke na presto 1589.godine, a
podržava ga papa Sikst koji želi katoličku Francusku. Međutim, sljedeće godine
mijenja politiku i zalaže se za prelazak Anrija Navarskog u katolicizam. Tu politiku
nastavlja i novi papa Klement koji nastoji osloboditi španskog pokroviteljstva. Anri
shvata da je njegova vjera ključno pitanje te odbija hugenote od sebe. Pokušao je
vojvoda Španski da pokori Francusku, međutim neuspješno. Anriju Navarskom ovo
ide na ruku i 1593.godine ističe se njegov legitimitet, slabost Lige i neophodnost
protjerivanja Španaca iz Francuske. Sljedeće godine kruniše se u Šartru kao Anri
IV Navarski i ulazi u Pariz. Godine 1598. Izdaje Nantski edikt-edikt o vjerskoj
toleranciji. Potvrđuje hugenotima pravo vjere, osim u Parizu i biskupijama.
Hugenoti ovim postaju država u državi.

15.Kraj španskih ratova

Anri IV 1595.godine objavljuje rat Španiji. Ona više nema saveznika (Liga), pa
sukobi u Bretanji, Burgundiji i Provansi prerastaju u pljačku i razaranja. Španija
zauzima Kale i to izaziva strah kod Engleza, pa sa Francuskom sklapaju ugovor o
saradnji kome pripada i Nizozemska. Erl Eseks upada u Kadis i dvije sedmice
pljačka i uništava. Filip II priprema armadu, za napad na Englesku, ali ona propada.
Filip II proglašava bankrot 1596.godine. Španija ne može da dobije rat, iako njene
trupe zauzimaju Amijen 1597.godine. Posredovanje Klementa VIII dovodi do
potpisivanja mira u Vervenu 1598.godine. Potvrđuju se odluke ugovora u Kato
Kambreziju. Španija napušta Bretanju, Kale i krajeve duž Nizozemske granice.
Francuska postiže teritorijalni integritet. Rat sa Španijom razvija vjersku
monolitnost, a to predstavlja pobjedu državnih razloga nad vjerskim. Postepeno se
izrađuje evropski sistem, a Francuska i Engleska prihvataju Nizozemsku kao
ravnopravnog člana. Filip II umire 1598.godine, pa njegovi veliki planovi bivaju
prekinuti.