EPIDEMIOLOGIJA PRAKTIČNI

1. PRIJAVA ZARAZNIH BOLESTI ZARAZNA BOLEST

ZARAZNA BOLEST-infeketivna bolest je bolest izazvana specifičnim infektivnim agensom ili

njegovim toksičnim produktima. U svim civilizovanim zemljama postoji organizovani sistem
prijavljivanja pojedinih bolesti. Osnovni cilj prijavljivanja je: da se stalno kontroliše
epidemiološka situacija da se što ranije uoči eventualni porast broja oboljelih da se
blagovremeno poduzmu odgovarajuće protivepidemijske mjere Po Medunarodnom
zdravstvenom pravilniku, sve zemlje članice WH0, dužne su da najbržim putem prijave
obolijevanje ili sumnju na: 1. Koleru 2. Kugu 3. Zutu groznicu U nedavnoj prošlosti ove su
bolesti uz velike boginje, nazvane karantinskim bolestimna. Kod prijavljivanja se koristi sistem
otkrivanja bolesti : potvrdena definicija slučaja - laboratorijski verifikovan slučaj i vjerovatan
slučaj - verifikovan na osnovu kliničke i epidemiološke slike; moguć slučaj - indikativna klinička
slika Postoje greške kod prijavljivanja: 1. nepotpunih informacija (prijavljivanje) 2.
neprovjerenih informacija (greške u dijagnostici) 3. različit pristup u zdravstvenom sistemu 4.
pritisak javnosti 5. nemogučnost istraživačke dijagnostike 6. pogrešna zaključivanja na bazi
neprotvrdenih informacija 7. Mogu se prijaviti i pseudoepidemije - dešava se kod ambicioznog
nadzora (prijavljivanje većeg broja oboljelih) što nije u vezi sa stvarnim brojem oboljelih 8.
Epidemije pseudoinfekcije - je vještački ,prozvana" epidemija nastala zbog lažno pozirivnih
rezultata epidemiološkog istraživanja ili dijagnostikovanja. Obavezno prijavljivanje vrši se:
nultom, zbirnom i hitnom prijavom i podinačnom prijavom alert. Zbirnom prijavom prijavljuju
se oboljenja i smrti od gripe i varičele. Hitnom prijavom se prijavljuje svaki slučaj od kolere,
kuge i zute groznice.. Pojedinačnom prijavom alert prijavljuje se oboljena i smrti od zaraznih
bolesti koja nije navedena u nomenklaturi zaraznih bolesti.

2. TERENSKI RAD NA PROBLEMU ZARAZNIH BOLESTI

Terenska epidemiologija je primjena znanja i vještina za sprečavanje i suzbijanje
zdravstvenih problema. Zaraženo područje Je ono na kojem postoji jedan izvor ili više izvora
zaraze i na kojem postoje uvjeti za sirenje zaraze medu stanovništvom. Ugroženo područje je
područje na koje se može prenijeti zarazna bolest sa zaraženog područja i na kojem postoje
uvjeti za širenje zaraze. Mjere koje se provode da do bolesti uopšte ne dode. Dijele se na: -
Opste higijensko-sanitarne mjere Specifične mjere prevencije i suzbijanja zaraznih bolesti
Epidemiološki terenski izvid: Odlazak na teren i prikupljanje podataka o novim bolesnicima,
mjesto gdje se nalazi svaki bolesnik ucrtava se u mapu Crta se 'epidemijski val
Podrazumijeva: Utvrdivanje izvora i puteva širenja bolesti, kontakt sa drugim ljudima,
vrijeme početka i trajanje bolesti; Uzimanje uzoraka. Mjere prema izvoru zaraze
Prijavljivanje; Prijevoz, izolacija i liječenje oboljelih; Obavezna dezinfekcija, dezinsekcija i
deratizacija; Mjere prema putavima sirenja Izbjegavanje kontakta s bolesnikom; Zabrana
konzumacije zaražene vode ili hrane, Dezinsekcijai deratizacija; Mjere prema putevima
širenja infekcije zavise od puta prenošenja infekcije u lancu transmisije. Mjera prema
kontaktima: karantena,Zdravstveni nadzor nad kliconošama, zaposlenimi drugim osobama.

3. PRIJAVA NEZARAZNIH BOLESTI

Na našim prostorima, Prijavom nezaraznih bolesti prijavljuju se oboljeli od malignih

neoplazmi. Zdravstvene ustanove dužne su da prijavljuju lica oboljela od malignih neoplazmi
na propisanom obrascu. Radi se o bolestima koje su veoma rasirene u populaciji (masovne),
koje imaju dugotrajni tok (hronicne) i kod kojih etioloski faktori nisu bioloski agensi
(nezarazne). Javljaju se masovno, u epidemijskom obliku. Kosmopolitski su rasprostranjene.
Nazivaju se "bolestima civilizacije". Izazivaju ozbiljne Ugrožene su sve kategorije (pol,
uzrast, profesija, socijalni status..) stanovništva. posledice. Troškovilječenja i angažovanost
zdravstvene službe su veliki. Obično traju doživotno. Predstavljaju vodeće uzroke smrtnosti
stanovništva u svijetu. U hronične nezarazne bolesti spadaju: ,Bolesti srca i krvnih sudova,
Maligne bolesti, Povrede, Dijabetes,Mentalne bolest, Bolesti ovisnosti, koštano mišićne
bolesti. zubni karijes i druge. 1Zvor podataka za popunjavanje prijave je osnovna medicinska
dokumentacija: Zdravstveni karton, Matični list. Istorija bolesti. Prijavu oboljelog od
oboljenja popunjavaju doktori medicine u primarnoj zdravstvenoj zaštiti: dr opće, porodične
medicine. pedijatar, spec. školske med. spec. med. rada i doktori iz SAVJETOVALISTA
nakon utvrdivanja dijagnoze oboljenja i dostavlja kantonalnom zavodu javnog zdravstva, koji
zbirne (mjesečne) podatke dostavlja Zavodu za javno zdravstvo Federacije BiH.

4. TERENSKI RAD NA PROBLEMU MASOVNIH NEZARAZNIH

BOLESTI

TERENSKA EPIDEMIOLOGIJA Terenska epidemiologija je primjena epidemioloških

metoda pod sljedećim uslovima: problem je neočekivan situacija obično zahtjeva hitno
reagovanje epidemiolog i njegov tim mora da ode na teren i tamo da reaguje koko bi se
riješio problem obim istraživanja je obično ograničen zbog urgentne intervencije CILJ JE . ●
● Model uzročnosti (u epidemiologiji zaraznih bolesti) mora postojati mikroorganizam
postojati predispozicija domaćina za oboljenje moraju postojati dodatni faktori (putevi
prenošenja infekcije) . urgentna identifikacija ,,krivca" (npr. izvora zaraze ili rizika) konačno
suzbijanje epidemije PRIPREMA ZA TERENSKI RAD Po pravilu, epidemiološko
istraživanje se obavlja na terenu, tj. na mjestu gde se odigrava epidemija. Izlasku na lice
mjesta treba da prethode sljedeći postupci: Obaveštavanje nadležnih ustanova i organa vlasti
o planu, cilju i načinu istraživanja, Obezbeđenje kvalifikovanog kadra, potrebnog materijala i
sredstava kojima će se istraživanje obaviti, Planiranje odlaska na mjesto dogadanja epidemije
TERENSKI RAD NA PROBLEMIMA MASOVNIH NEZARAZNIH BOLESTI
Karakteristike nezaraznih bolesti: - Uzroci su multipli faktori Dug period inkubacije Dugo
traju i najčešće su hronične prirode Mjere se stopom icidencije i prevalencije - Visoki
troškovi dijagnostike, liječenja i rehabilitacije To su najčešće: - kardiovaskularna oboljenja, -
maligne neoplazme. - reumatska oboljenja, - šećerna bolest. - neuropsihijatrijska oboljenja, -
pretilost itd. - Masovne patološke pojave kao što su alkoholizam. pušenje, - suicidi, -
narkomanija. - delikvencija itd. You sent s obzirom na razvojne faze masovnih hroničnih
nezaraznih bolesti, prevencija protiv njih se dijeli na primarnu, sekundarnu i tercijarnu
PRIMARNA PREVENCIJA Opšte mjere uključuju stvaranje takvih uslova u kuči, na
radnome mjestu i u koje će pozitivno djelovati na fizičko, psihičko i socijalno zdravlje i
pojedinca i šire društvene zajednice. u kojoj se pjedinac kreće, Specifične mjere su
djelimično ili potpuno uklanjanje poznatih rizičnih faktora, odnosno njihova djelovanja, kao i
otkrivanje novih etioloških faktora. SEKUNDARNA PREVENCIJA Sprovodenje rane
detekcije bolesti, otkrivanje simptoma i znakova. Organizovanje masovnih pregleda
stanovništva. Skrining pregledi određenih grupa stanovništva. Periodični kontrolni pregledi
rizičnih grupa i pojedinaca.

5. ISTRAŽIVANJE EPIDEMIJE

U opštem smislu, straživanje epidemije predstavlja izračunavanje i razumijevanje zakonitosti

epidemijskog procesa. Konkretno, to je epidemiološki rad u cilju razrješavanja i suzbijanja
određene epidemije. Razlika između istraživanja epidemije i epidemiološkog nadzora: u
prvom slučaju se reaguje na problem koji postoji, a u drugom slučaju nadzire se da li će se i
gdje javiti problem. Pojava epidemije je znak poremećenog odnosa izmedju domaćina,
agensa i sredine. Cilj je otkriti i korigovati promjene tako da se povrati narušena ravnoteža,
čime se epidemija dovodi pod kontrolu i na kraju i ,,gasi“. - zašto istražujemo neku
epidemiju? Epidemija je javno-zdravstveni problem Da bi je suzbili Identifikuju se faktori
rizika ▸ Preveniraju se buduće epidemije ▸ Omogućuje se novi pogled na oboljenje
Unapreduje se nadzor, istraživanje epidemije i brzo reagovanje Edukuje se zdravstveno
osoblje Postupak istraživanja sastoji se iz više faza. U svijetu se sve češće primjenjuje shema
Centara za suzbijanje i prevenciju bolesti (CDC) iz SAD-a. koja se sastoji iz deset tačaka. 1.
Priprema za terenski rad You sent Definisanje epidemije - stvarna epidemija - učestalost
bolesti prevazilazi njenu uobičajenu učestalost u određenoj populaciji za dati vremenski
period. 3. Potvrda dijagnoze - oslanjajući se na pouzdane kliničke, laboratorijske i
epidemiološke kriterijume. 4. Definisanje i brojanje oboljelih kriterijumi moraju biti
jednostavni i objektivni, da se u što kraćem vremenu obuhvati što veći broj ispitanika. 5.
Deskriptivno - epidemiološka obrada 6. Postavljanje hipoteze o mogućem uzroku epidemije
7. Testiranje hipoteze - zasniva se na analitičkim studijama. Oboljeli se upoređuju sa
zdravima, kako bi se jasnije uočile razlike koje bi poslužile za potvrdu hipoteze.
8.Eventualno dodatno epidemiološko istraživanje 9. Sprovođenje mjera suzbijanja epidemije
10. Obavještenje stručnjaka i javnosti.

6. EPIDEMIOLOŠKI UPITNIK EPIDEMIOLOŠKI UPITNIK -

INSTRUMENT ZA PRIKUPLJANJE PODATAKA:

-Je instrument istraživanja naglo nastalog poremećaja zdravlja - Upitnikom se prikupljaju

podaci od ispitanika - Podaci nisu uvijek pouzdani Epidemiološki upitnik predstavlja osnovni
instrument istraživanja kojim se od ispitanika prikupljaju podaci od značaja za određeni
zdravstveni problem. Kad se radi o zaraznim bolestima osnovni cilj ispitivanja je otkrivanje
izvora, odnosno načina širenja infekcije, kako bi se što prije preduzele protivepidemijske
mjere. Kod bolesti nezarazne ili nepoznate etiologije je bliže upoznavanje epidemioloških i
drugih karakteristika, koje bi trebalo da ukažu na faktore vezane za njihov nastanak. Način
prikupljanja podataka: Lični kontakt s ispitanicima, bilo u neposrednom kontaktu ili putem
telefona - INTERVJU je instrument za prikupljanje podataka zasnovan na usmeno
postavljenim pitanjima ispitaniku koja evidentira ispitivač. Podjelom upitnika ispitanicima
koje oni sami popunjavaju ili u prisustvu anketara ili samostalno SAMOSTALNO
POPUNJAVAN UPITNIK -rijetko se koristi You sent Upitnike najčešće ispunjavaju dobro
obučeni i motivisani anketari u ličnom kontaktu sa ispitanicima. Prethodno testiranje upitnika
na uzorku potencijalnih ispitanika, ukoliko ne postoji hitnost njegove primjene, može da
ukaže na potrebu korekcije ili dopune pitanja. Važna je i procjena ankete u smislu njene
upotrebljivosti kao instrumenta mjerenja, određivanjem stepena validnosti i pouzdanosti.
Validnost se odnosi na efikasnost kojom upitnik mjeri ono što istraživač želi, a pouzdanost se
odnosi na stepen kojim se anketom obezbjeđuju isti rezultati za istu osobu u 2 ili više
mjerenja, od strane istog ili različitih istraživača. VREDNOVANJE DOBROG UPITNIKA:
Dobar upitnik se poredi sa ,,zlatnim standardom" Ispitivanje njegove pouzdanosti (ponovnim
mjerenjem) Uslovi za prikupljanje podataka trebaju biti isti Pitanja treba da budu: jasna,
razumljiva, gramatički jednostavna sa logičkim slijedom. Sadržaj epidemiološkog upitnika:
Opšti podaci (ime, prezime, mjesto stanovanja, adresa) Demografski podaci (spol, uzrast,
zanimanje) Podaci o oboljenju (datum početka bolesti, simptomi i znaci, eventualna
hospitalizacija, kretanje tokom perioda zaraznosti) Podaci o izloženosti (u kući, na radnom
mjestu; način ishrane, navike; kod zaraznih bolesti-kontakt s bolesnicima, izloženost
vektorima, ranija putovanja, boravak u prirodi, vodosnabdijevanje, konzumiranje određenih
namirnica i sl.) Lična i porodična anemneza (podaci o preležanim bolestima, primljenim
vakcinama i dr.; otkrivanje oboljelih i/ili kliconoša u porodici) KONSTRUISANJE
EPIDEMIOLOŠKE ANKETE Sastavljanje upitnika počinje izborom jedne od dvije vrste
pitanja: OTVORENA PITANJA Nemaju ponuđen odgovor ( Koriste se kad se o pojavi malo
zna Kada treba doći do detaljnijih odgovora ZATVORENA PITANJA Dihotomna pitanja -
koriste DA ili NE. ponekad i MOŽDA kao odgovor. Krajnji cilj epidemiološkog anketiranja
je: You sent Da se pronadu novi bolesnici i da se prikupe osnovne informacije (dob, spol.
zanimanje, stanovanje, vrijeme početka bolesti, itd.); Da se registruju podaci o oboljelim u
obitelji; Da se ispita hipotetički put i način prenošenja bolesti; - Da se laboratoirijskim putem
utvrde asimptomatski oblici bolesti i kliconoše; - Da se pronađe veza između nastanka bolesti
i uzročnih faktora; - Da se ocijeni pojava oboljelih ili epidemije u odnosu na neki prethodni
događaj (poplava, rat, zemljotres, itd.);

7. TIPOVI EPIDEMIJA

Prvi tip epidemija u ovom slučaju kratko traje i odgovara najdužem periodu inkubacije te
bolesti. Ima krivulju sa naglim porastom i naglim padom ("usko zvono"). Izvor infekcije je
zajednički, eksponiranost osjetljivih je velika (morbili, grip, kolera, salmoneloza), a vrijeme
ekspozicije svih obuhvaćenih je isto ili približno isto (radi se o masovnom širenju infekcije).
Drugi tip odlikuje se pojavom novih slučajeva u periodima dužim od najduže inkubacije,
postoji pojava sekundarnih, tercijarnih i kvartarnih izvora infekcije. Bolest se širi "poput
štafete" (gripa, hepatitis A, tifus, streptokokoze, itd.). Krivulja epidemije ovoga tipa se može
prikazati na tri načina: kao grana (arborizacija) kao veoma razvučena sinusoidna kriva
("široko zvono") kod nezaraznih bolesti dugog trajanja (hipertenzija, pretilost i sl), kao više
manjih valova pojave bolesti. U slučaju drugog tipa širenja epidemije govorimo o
progresivnom širenju oboljenja.

8. TOK I TRAJANJE EPIDEMIJE

Epidemije se uzajamno razlikuju po početku,toku i završetku. Početak epidemije može biti

nagao ili postepen. Nagli početak - unutar pola sata pa do 3dana, sa velikim brojem
istovjetnooboljelih u vrlo kratkom vremenskom intervalu. Ta naglost je nekada eksplozivna,
uglavnom je brza. Vida se, osim kod trovanja hranom, i hidričnih epidemija, i kod
trihineloze, enteroviroza, ali i kod Q-groznice, gripe, morbila, varičela. Postepen, razvučen
početak čest je kod kontaktnih epidemija (virusni hepatitis A, parotitis) Može pri tome da
bude migrirajući u kolektivima (vrtići, škole, kasarne): varičele, parotitis, šarlah, trbušni
tifus, tularemija, hemoragijska groznica sa renalnim sindromom, leptospiroza). TRAJANJE
EPIDEMIJE Epidemije su nekada kratkotrajne, a nekad traju dugo. Primjer kratkotrajne
epidemije je hidrična ili/i alimentarna epidemija. Završetak epidemije može da bude
brz/nagao ili postepen. Naglo završavanje epidemije uglavnom nastaje zbog brzog uklanjanja
izvora infekcije. prekidanja puteva širenja zaraze.stavljanja oboljelih pod kontrolu i terapiju,
dakle zbog brzo preduzetih potrebnih zdravstvenih mjera. Npr. trovanje sladoledom
uzrokovano stafilokokom: uklanjanje i uništavanje namirnice; salmoneloza: brza izolacija
uzročnika, izvora zaraze, uklanjanje izvora, liječenje. You sent Postepeni završetak epidemije
vida se kod kod bolesti koje imaju neujednačeno dugu inkubaciju (bruceloza, Q groznica) i
kada potrebne preventivne mjere nisu mogle biti dovoljnio brzo preduzete. Razvučeno
povlačenje epidemije, posebno kontaktne, vida se i kod zapuštene zdravstvene službe i
nebrige društva. Naglo povlačenje epidemije, ali sa dugim "repom" događa se kod
eksplozivnih hidričnih epidemija tifusa, šigeloze i hepatitisa A, pjegavca, poliomijelitisa.
Postoji veliki broj zaraženih bez simptoma ili oskudnom simptomatologijom. Takvi često
izmiču potrebnoj kontroli i predstavljaju izvor fekalno - oralnih kontaminacija i infekcija
među osjetljivim pripadnicima populacije.

9. MJERE ZA SPREČAVANJE I SUZBIJANJE ŠIRENJA

INTRAHOSPITALNIH INFEKCIJA

Pregled, trijaža i sanitarna obrada pacijenta pri prijemu na bolničko liječenje, a prema
kliničkim indikacijama, mikrobiološka i epidemiološka obrada pacijenta; Provedba
sanitarno-higijenskih postupaka pri radu te ponašanje zaposlenih, pacijenata i posjetitelja
unutar zdravstvene ustanove, ambulantama primarne zdravstvene zaštite i ordinacijama
privatne prakse, te stacionara; Čišćenje, pranje, provjetravanje radnih prostorija i pripadajuće
opreme; Higijena i dezinfekcija ruku, kože, sluznica; Dezinfekcija instrumenata,
medicinskog pribora i okoline; Sterilizacija opreme i pribora za medicinske postupke;
Aseptični i higijenski postupci pri radu; Prikupljanje, razvrstavanje, pranje, sterilizacija i
transport bolničkog rublja; Osiguranje zdravstvene ispravnosti namirnica, uključujući vodu
za piće te sanitarno - tehničkih i higijenskih uvjeta pripreme, čuvanja i podjele hrane;
Osiguranje zdravstvene ispravnosti i kvaliteta vode za potrebe hemodijalize; Osiguranje
kvalitete zraka; Dezinsekcija i deratizacija; Zbrinjavanje infektivnog otpada; Rano
otkrivanje, izolacija i liječenje osoba oboljelih od bolničke infekcije u bolničkim ili kućnim
uslovima; Prijavljivanje bolničkih infekcija (sporadični slučajevi i bolničke infekcije u
endemskom i epidemijskom obliku); Praćenje učestalosti bolničkih infekcija u odnosu na
mjesto pojave-odjele, vrstu infekcije, uzročnike, populaciju pacijenta, primjenu
dijagnostičkih ili terapijskih postupaka; Praćenje učestalosti rezistencije pojedinih vrsta
mikroorganizama, praćenje potrošnje antibiotika u svrhu profilakse i liječenja, formiranje
liste rezervnih antibiotika, te uspostava kriterija za korištenje istih; Provođenje preventivnih i
specifičnih mjera (imunizacija, hemoprofilaksa, seroprofilaksa) te mikrobiološka kontrola
žive i nežive sredine; Osiguranje sanitarno-tehničke ispravnosti objekta, opreme i instalacija.
Trajna edukacija cjelokupnog osoblja (zdravstvenog i nezdravstvenog) o sprječavanju.
suzbijanju i praćenju bolničkih infekcija. Provođenje interne i eksterne kontrole bolničkih
infekcija.

10.EPIDEMIOLOŠKI NADZOR NAD INTRAHOSPITALNIM

INFEKCIJAMA

Epidemiološki nadzor nad bolničkim infekcijama je: organizovano prikupljanje, obrada,

tumačenje, dostavljanje podataka o učestalosti bolničkih infekcija, Zakonska obaveza. Cilj
epidemiološkog nadzora nad bolničkim infekcijama je : You sent utvrdivanje realne
epidemiološke situacije, - blagovremeno otkrivanje porasta bolničkih infekcija, - smanjenje
učestalosti, - evaluacija efikasnosti uspostavljenih mjera za sprječavanje i suzbijanje
bolničkih infekcija. Tim za kontrolu bolničke infekcije vrši epidemiološki nadzor na način da
je neophodno najmanje: - Jednom mjesečno obići sve rizične pacijente, a po potrebi i češće. -
Jednom mjesečno izvršiti analizu temperaturnih i terapijskih listi rizičnih odjela odnosno
pacijenata. - Odmah obići odjel/pacijenta po dobijenom mikrobiološkom nalazu.