See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/271019572

Detyra te zgjedhura nga Logjika Matematike (MATEMATIKA 3K Drejtimi i

Kompjuterikes)

Chapter · January 2015

CITATIONS READS

0 42,523

1 author:

Qefsere Doko Gjonbalaj

University of Prishtina
56 PUBLICATIONS   20 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Environmental medicine: social, instrumental and medical aspects (i.e. Delta dilemma, One health concept, Zero waste) View project

“Hulumtim rreth aspekteve metodologjike, kurikulare, teknologjike dhe shkencore të matematikës inxhinierike” View project

All content following this page was uploaded by Qefsere Doko Gjonbalaj on 18 January 2015.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

KA PITU LLI

1
1. Logjika
Matematike
1.  LOGJIKA MATEMATIKE ..................................................................................................................... 1 

1
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

Logjika luan një rol qendror në zhvillimin e çdo fushë të të mësuarit, sidomos në matematikë dhe
shkencat kompjuterike. Shkencat kompjuterike, për shembull, përdorin logjikën për të zhvilluar
gjuhët programuese dhe për të përcaktuar saktësinë e programit. Inxhinierët e elektronikës
zbatojnë logjikën në dizajnimin e çipave kompjuterik.

1. Cilat nga formulat në vazhdim janë të formuluara mir.

a) !pq

b) (¬( p ! (q " p)))

c) (¬( p ! (q = p)))
d) (¬(! (q " p)))
e) ( p !¬q) " (q # r )
f) p¬r.

Përgjigje: Formula 2 dhe 5.

2. Le të jenë p,!q!dhe!r gjykime me vlera të sakësisë ! ( p) = 0,!! ( q ) = 1!dhe!! ( r ) = 1,

përkatësisht. Të caktohet vlera e sakësisë për gjykimet e përbëra në vazhdim:

a) ( p ! ¬q) "¬(r # q)
b) (¬p !¬q) " ( p !¬r )
c) ¬(¬p ! ¬q ) " r

d) ¬(¬p ! q "¬r ).

Përgjigje: Të sakta 7, 9 dhe 10. E pasaktë 8.

3. Në qoftë se "# p ! ( q ! r )$% & 0 , të shqyrtohen vlerat e saktësisë e secilës shprehje në

vazhdim:

a) p!r

b) r !¬q

2
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

c) ( p ! q) " ( p " r )
d) ( p ! q) ! r
e) ¬( p ! r ) " (¬r " ¬q ).

Zgjidhja:

Që implikacioni "# p ! ( q ! r )$% & 0 të jetë i pasaktë duhet që hipoteza p ! 1 dhe përfundimi
q ! r " 0. Nga fakti që q ! r " 0 rrjedhë se q ! 1!!dhe!!r ! 0. Prandaj, ! ( p) = 1,
! ( q) = 1 dhe ! ( r ) = 0 .

a) 1! 0 " 0

b) 0 !¬1 " 0 ! 0 " 1

c) (1!1) " (1" 0) # 1" 0 # 0

d) (1 !1) ! 0 " 1 ! 0 " 0
e) ¬(1! 0 ) " (¬0 " ¬1) # 1 " 0 # 0 .

3. Me anë të tabelës së vërtetësisë të përcaktohet nëse gjykimi ( p ! q ) " ( p ! ¬q ) është i

vlefshëm (tautologji).
Zgjidhja:

p q ¬q p!q p ! ¬q ( p ! q) " ( p ! ¬q)

1 1 0 1 0 1
1 0 1 0 1 1
0 1 0 1 1 1
0 0 1 1 1 1

4. Me anë të tabelës së vërtetësisë të përcaktohet se për çfar vlera të gjykimeve p,!q!dhe!r

gjykimi i përbër A = (¬p ! q ) " ( q # ¬r "¬p) " ( p ! r ) është i saktë.

Zgjidhja:

3
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

p q r ¬p ! q ¬r !¬p q ! ¬r "¬p p!r

A
1 1 1 1 0 0 1 0
p:
Ti1 1 0 1 0 0 1 0
je
ma1 0 1 0 0 1 1 0
te1 0 0 0 0 1 1 0
ma
0
tik 1 1 1 0 0 1 0
an.
0 1 0 1 1 1 0 0
0 0 1 1 0 1 1 1
0 0 0 1 1 1 0 0

Për vlerat të sakësisë ! ( p) = 0,!! ( q ) = 0!dhe!! ( r ) = 1, gjykimi A është i saktë.

q:
5. Me anëJetëi tabelës së vërtetësisë të tregohet se gjykimet p ! ( q "¬q ) !dhe !¬p janë
zgj ekuivalente.
logjikisht
uar
Zgjidhja:
.
p q q !¬q p ! ( q "¬q ) ¬p
1 1 0 0 0
1 0 0 0 0
0 1 0 1 1
0 0 0 1 1

r:
Je i janë logjikisht ekuivalente pasi që kanë vlera të njejta të saktësis pa marrë parasysh
Gjykimet
vleratpas
e saktësisë së gjykimeve p dhe q.
ur
6. Të konstruktohen tabelat e vërtetësisë për secilin nga gjykimet e përbëra.
a) ( p ! p) ! p
b) p ! ( p ! p)
Pre
c) (mis
p ! q) " ( p # q)
at
jan
d) p ! (q " r ) # ( p " r ) ! q
ë:

e) p ! ( q ! p)

f) ( p !¬q) "¬( p # q) .

Për
fun 4
di
mi
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

7. Të përcaktohet me anë të tabelës së vërtetësisë nëse gjykimet në vazhdim janë tautologji ose
kontradiksion.
a) ( p ! q) "¬q ! ¬p
b) ( p ! q) ! ( p ! ¬q)
c) ( p ! q " r) ! p ! q
d) ( p ! q) " ( p # r " q) " (q # ¬r " p)

e) ( p ! ( q ! r )) ! (( p ! q ) ! ( p ! r ))
f) ( p ! q) " (¬q "¬p)

g) (¬p ! q) " (( p #¬r ) $ q)

h) ( p ! q) " ( p ! ¬q)

i) ( p ! (q " r )) " (r ! ¬p).

8. Shprehni argumentin vijues në formën simbolike dhe provoni vlerën e saktësisë duke
përdorur ligjet e logjikës:

“Besa studion kompjuterikën ose ajo nuk studion menaxhmentin. Nëse Besa studion
menaxhmentin atëherë ajo nuk studion kompjuterikën. Prandaj Besa studion kompjuterikën”.

Zgjidhja:

Pëkufizojmë gjykimet e thjeshta në vazhdim:

p: Besa studion kompjuterikën.

q: Besa studion menaxhmentin.

Argumenti “Besa studion kompjuterikën ose ajo nuk studion menaxhmentin. Nëse Besa
studion menaxhmentin atëherë ajo nuk studion kompjuterikën. Prandaj Besa studion
kompjuterikën” i shprehur simbolikisht do të jetë $%( p !¬q ) " ( q # ¬p)&' # p .

Vlera e saktësisë me anë të ligjeve të logjikës:

$%( p !¬q ) " ( q # ¬p)&' # p (

5
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

! ¬%&( p "¬q ) # ( q $ ¬p)'( " p!!!!!!!!!!ligji!i!implikacionit

! ¬%&( p "¬q ) # (¬q "¬p)'( " p!!!!!!!!!ligji!i!implikacionit
! ¬%&¬q " ( p #¬p)'( " p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!distributiv
! ¬[¬q " c ] " p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!i!komplementit!!
! ¬[¬q ] " p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!negacioni!i!dyfisht[!!
! q " p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Si përfundim, pasi që gjykimi nuk është tautologji, rrjedhë se argumenti nuk është i saktë.

8. Shqyrtoni gjykimet në vazhdim:

p: Shkenctarët janë bujar.

q: Djemt urejnë baletin.

Gjykimet e përbëra, të dhënuna me simbole, të shkruhen me fjalë:

a) p !¬q

b) ( q ! p)
c) ¬p ! q

d) ¬p !¬q.

Zgjidhja:

a) Shkenctarët janë bujar ose djemt nuk urejnë baletin (ose të dyja).

b) Nuk është e vërtet se djemt urejnë baletin dhe shkenctarët janë bujar.

c) Nqs shkenctarët nuk janë bujar atëherë djemt urejn baletin.

d) Shkenctarët nuk janë bujar atëher dhe vetëm atëherë nqs djemt nuk urejnë baletin.

9. Shqyrtoni gjykimet në vazhdim:

p: Besa këndon.

q: Forta luan.

r: Rigoni lexon.

Gjykimet e përbëra, të dhënuna me simbole, të shkruhen me fjalë:

6
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

a) p ! (q " r )

b) (r ! q) " p
c) ( p ! ¬q) " (r ! q)
d) p ! (¬q !¬r )

e) ( p ! r ) "¬q.
10. Secili nga gjykimet e përbëra të shprehet me anë të simboleve:

a) Ose Arianiti studjon kompjuterikën dhe Ariana nuk studjon matematikën, ose Ariana
studion matematikën.

b) Në qoftë se x = 7!dhe! y ! 4!dhe!z = 2 , në qoftë se atëherë, nuk është e saktë ose

y = 4!ose!z ! 2!atehere! x = 7!ose!z = 2.

Zgjidhja:

a) Pëkufizojmë gjykimet e thjeshta në vazhdim:

p: A rianiti studjon kompjuterikën.

q: A riana studjon matematikën.

Atëherë gjykimi i përbër “Ose Arianiti studjon kompjuterikën dhe Ariana nuk studjon
matematikën, ose Ariana studion matematikën” simbolikisht shprehet:

( p !¬q) " q .
b) Pëkufizojmë gjykimet e thjeshta në vazhdim:

p: x = 7

q: y = 4

r: z = 2

Atëherë gjykimi i përbër “Në qoftë se x = 7!dhe! y ! 4!dhe!z = 2 , në qoftë se atëherë, nuk
është e saktë ose y = 4!ose!z ! 2!atehere! x = 7!ose!z = 2. ” simbolikisht shprehet:

"#( p !¬q ) ! r $% & "#¬( q '¬r ) & ( p ' r )$%.

7
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

10. Në qoftë se p, q dhe r paraqesin gjykimet

p: Matematika është shkencë.

q: Numrat pjestohen.

r: Detyra ka zgjidhje.

shprehni me anë të simboleve gjykimet e përbëra në vazhdim:

a) Nqs matematika është shkencë atëherë numrat nuk pjestohen.

b) Nqs dhe vetëm nqs matematika është shkencë ose numrat pjestohen atëherë detyra nuk ka
zgjidhje.

c) Detyra nuk ka zgjidhje dhe, nqs matematika është shkencë, atëherë numrat nuk pjestohen.

d) Matematika është shkencë ose numrat pjestohen dhe, nqs numrat nuk pjestohen atëherë
detyra nuk ka zgjidhje.

11. Shqyrtoni gjykimet në vazhdim:

p: Iliri është i pasur.

q: Iliri është joisinqertë.

Në çfarë rethana është i pasaktë gjykimi i përbër “Në qoftë se Iliri është i sinqertë atëherë ai
nuk është i pasur?

Zgjidhja:

Ne duhet të tregojmë se gjykimi i përbër: ¬q ! ¬p është i pasaktë. Që ¬q ! ¬p të jetë i

pasaktë duhet që ¬q ! 1!!dhe!!¬p ! 0!!ose!!q ! 0!!dhe!! p ! 1, d.mth. Iliri është i sinqertë
dhe Iliri është i pasur.

12. Të tregohet se gjykimet në vazhdim janë logjikisht ekuivalente.

a) Nëse nesër bie shi atëherë, në qoftë se unë paguhem, unë do të shkoj në Paris.

b) Nëse nesër bie shi dhe unë paguhem atëherë unë do të shkoj në Paris.

Zgjidhja:

Pëkufizojmë gjykimet e thjeshta në vazhdim:

p: Nesër do të bie shi.

q: Unë do të paguhem.

r: Do të shkoj në Paris.

8
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

Duhet të tregojmë se gjykimiet p ! ( q ! r ) dhe p ! q " r janë logjikisht ekuivalente.

Këtë mund ta vërtetojmë në dy mënyra:

(i) të tregojmë se gjykimiet p ! ( q ! r ) dhe p ! q " r kanë vlera të njejta të

vërtetësis.
(ii) të tregojmë se gjykimi p ! ( q ! r ) " p # q ! r është tautologji.

Duke përdorur mënyrën e parë do të plotsojmë tabelën e vërtetësis për të dy gjykimet

p q r q!r p ! (q ! r ) p!q ( p ! q) " r

1 1 1 1 1 1 1
p:
Ti1 1 0 0 0 1 0
je
ma1 0 1 1 1 0 1
te1 0 0 1 1 0 1
ma
0
tik 1 1 1 1 0 1
an.
0 1 0 0 1 0 1
0 0 1 1 1 0 1
0 0 0 1 1 0 1

Pasi që vlerat e vërtetësis të gjykimeve p ! ( q ! r ) dhe p ! q " r janë të njejta për

çfarëdoq:vlere të p, q dhe r rrjedhë se gjykimet janë logjikisht ekuivalente. Në qoftë se tabelës
i shtojmë
Je edhe
i një kolon me vlerat e gjykimit p ! ( q ! r ) " p # q ! r do të tregojm se ai
gjykimzgjështë tautologji.
uar
.

13. Të thjeshtohen shprehjet duke zbatuar ligjet e logjikës.

a) ( p ! q) "¬p
b) ( p !¬q) " ( p ! q)
c) r: ) " q " (¬p ! q )
( p !¬q
Je i
pas
d) ¬#$ur
p ! ( q "¬p)%&

e) ¬#$ p ! ¬( p " q )%&

Pre
mis 9
at
jan
ë:
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

f) ( p !¬q) " (¬p ! q) " (¬p !¬q)

Zgjidhja:

a) ( p ! q) "¬p #
! ¬p " ( p # q ) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komutativ
! (¬p " p) # (¬p " q ) !!!!!!!!!!!ligji!distributiv
! c # (¬p " q ) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
! ¬p " q!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!identitetit

b) Rezultati: p

c) ( p !¬q) " q " (¬p ! q) #

! $%( p "¬q ) # q&' # (¬p " q ) !!!!!!!!!!!!!!ligji!asociativ

! $%q # ( p "¬q )&' # (¬p " q ) !!!!!!!!!!!!!!ligji!komutativ
! $%( q # p) " ( q #¬q )&' # (¬p " q ) !!!!!!ligji!distributiv
! $%( q # p) "T &' # (¬p " q ) !!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
! ( q # p) # (¬p " q ) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!identitetit
! (¬p " q ) # ( q # p) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komutativ
! $%¬p # ( p # q )&' " $%q # ( p # q )&'!!!!!!!ligji!distributiv
! $%(¬p # p) # q&' " ( p # q ) !!!!!!!!!!!!!!!ligji!asociativ
! (T # q ) " ( p # q ) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
! T " ( p # q ) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!anu lim it
! p # q!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!identitetit

d) Rezultati: ¬( p ! q )

e) Rezultati: p!q

f) Rezultati: ¬( p ! q )

14. Të gjendet bitwise OR, bitwise AND dhe bitwise XOR për secilin nga këto çifte të vargjeve
të bitave.
a) 11100100,!!00111011

b) 11111011101,!!10000100011

10
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

c) 10110000111001,!!01010001001011

14. Të llogaritet secila nga shprehjet

a) 111001! ( 001111" 010101)

b) (101001! 001001) "101011

c) (101001! 001001) !101011

Fazi logjika përdoret te inteligjenca artificiale. Në fazi logjikë, vlera e saktësisë së gjykimit
është numër në mes të 0 dhe 1. Gjykimi me vlerë të saktësisë 0 është i pasaktë ndërsa ai me vlerë
të saktësisë 1 është i saktë. Vlerat e saktësisë që gjenden në mes të 0 dhe 1 përcaktojnë shkallën e
ndryshimit të vërtetësisë. Për shembull, gjykimit “Arianiti është i lumtur” mund ti shoqërohet
vlera e saktësisë 0.8 pasi që Arianiti është i lumtur në shumicën e kohës, dhe vlera e saktësisë 0.4
mund ti shoqërohet gjykimit “Rinori është i lumtur” pasi që Rinori është i lumtur në më pak se
gjysmën e kohës.

1. Vlera e saktësisë së negacionit të gjykimit në fazi logjikë është 1 minus vlera e saktësisë e
gjykimit. Cilat janë vlerat e saktësisë të gjykimeve “Arianiti nuk është i lumtur” dhe “Rinori
nuk është i lumtur”?

2. Vlera e saktësisë e konjuksionit të dy gjykimeve në fazi logjikë është minimumi i vlerave të

saktësisë të dy gjykimeve. Cilat janë vlerat e saktësisë e gjykimeve “Arianiti dhe Rinori janë
të lumtur” dhe “As Arianiti dhe as Rinori nuk janë të lumtur”?

3. Vlera e saktësisë e disjunksionit të dy gjykimeve në fazi logjikë është maksimumi i vlerave të

saktësisë të dy gjykimeve. Cilat janë vlerat e saktësisë e gjykimeve “Arianiti është i lumtur
ose Rinori është i lumtur” dhe “Arianiti nuk është i lumtur ose Rinori nuk është i lumtur”?

4. Le të jenë p, q dhe r gjykime të thjeshta me vlera të saktësisë v( p ) = 1, v(q ) = 0.3 dhe

v(r ) = 0.5. Të llogaritet vlera e saktësisë për gjykim ( p ! q ) " (¬p ! q ).

14. Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohet nëse gjykimi në vazhdim është tautologji:
( p ! q) " (¬p ! q) " ( p !¬q) " (¬p !¬q)
Zgjidhja:

( p ! q) " (¬p ! q) " ( p !¬q) " (¬p !¬q) #

! $%( p " q ) # (¬p " q )&' # $%( p "¬q ) # (¬p "¬q )&'!!!!!!!ligji!asociativ
! $%q " ( p #¬p)&' # $%¬q " ( p #¬p)&'!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!distributiv
! [ q " c ] # [¬q " c ] !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
! q #¬q!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!identitetit
!c

11
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

14. Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohet se gjykimi $%( p ! q ) " ( p # r ) " ( q # r )&' # r
është tautologji.
Zgjidhja:

$%( p ! q ) " ( p # r ) " ( q # r )&' # r (

! $%( p " q ) # (¬p " r ) # (¬q " r )&' ( r!!!!!!!ligji!implikacionit

! $%( p " q ) # ((¬p #¬q ) " r )&' ( r!!!!!!!!!!!!ligji!distributiv
! $%( p " q ) #¬( p " q ) " r &' ( r!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
! [ c " r ] ( r!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!identitetit
! r ( r!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!implikacionit
! ¬r " r!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
!T

14. Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohet se gjykimi ( p ! q ) " ( q ! r ) ! ( p ! r ) është

tautologji.
Zgjidhja:

( p ! q ) " (q ! r ) ! ( p ! r ) #
( )( ) (
! ¬p " q # ¬q " r $ ¬p " r ) ligji i implikacionit
!¬%&(¬p " q )# (¬q " r )'(" (¬p " r ) ligji i implikacionit
!%&¬(¬p " q ) "¬(¬q " r )'(" (¬p " r ) ligji i DeMorganit
!( p #¬q ) " (q #¬r ) " (¬p " r ) ligji i DeMorganit
!%&( p #¬q ) "¬p '(" %&(q #¬r ) " r '( ligji asociativ
! %& ( p "¬p ) # (¬p "¬q )'( " %& (q " r ) # (¬r " r )'( ligji distributiv
! %&T # (¬p "¬q )'( " %& (q " r ) #T '( ligji i identitetit
! (¬p "¬q ) " (q " r ) ligji i anu lim it
!T

15. Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohet se gjykimi #$( p ! q ) "¬q%& ! ¬p është
tautologji.
Zgjidhja:

#$( p ! q ) "¬q%& ! ¬p '

12
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

! ¬$%( p " q ) #¬q&' (¬p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!implikacionit

! ¬$%(¬p ( q ) #¬q&' (¬p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!implikacionit
! ¬$%(¬p #¬q ) ( (¬q # q )&' (¬p!!!!!!!!!ligji!distributiv
! ¬$%(¬p #¬q ) ( c&' (¬p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
! ¬(¬p #¬q ) (¬p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!identitetit
! ¬¬( p ( q ) (¬p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!DeMorganit
! ( p ( q ) (¬p!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!negacioni!dyfishte
! ¬p ( ( p ( q ) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komutativ
! (¬p ( p) ( q!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!asociativ
! T ( q!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!komplementit
! T !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ligji!anu lim it

FORMULIMI I FJALIVE TË THJESHTA

15. Të shqyrtojmë gjuhen e gjykimeve ku:

p është gjykimi “A lbana është e lumtur”.

q është gjykimi “A lbana vizaton”.

r është gjykimi “A lberti është i lumtur”.

Fjalitë në vazhdim të shprehen me formula të logjikës së gjykimeve.

a) Në qoftë se Albana është e lumtur dhe vizaton atëherë Alberti nuk është i lumtur.
b) Në qoftë se Albana është e lumtur atëherë ajo vizaton.
c) Albana është e lumtur vetëm në qoftë se ajo vizaton.

Zgjidhja:

a) p ! q " ¬r

b) p ! q

c) ¬( p !¬q ) që është ekuivalente me p ! q .

16. Të shqyrtojmë gjuhen e gjykimeve ku:

p është gjykimi “x është numër i plotë”.

q është gjykimi “x është numër tek”.

13
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

Fjalitë në vazhdim të shprehen me formula të logjikës së gjykimeve.

a) “x të jetë numër i plotë është kushti i nevojshëm që x të jetë numër tek”.

b) “x të jetë numër tek është kushti i mjaftueshëm që x të jetë numër i plotë”.

Përgjigje: 1 dhe 2 p!q.

17. Le të jetë p: “Iliri është shqiptar” dhe q: “Marku është amerikan”.

Fjalitë në vazhdim të shprehen me formula të logjikës së gjykimeve.

a) “Iliri nuk është shqiptar”.

b) “Iliri është shqiptar dhe Marku është amerikan”.
c) “Në qoftë se Iliri është shqiptar atëherë Marku nuk është amerikan”.
d) “Iliri është shqiptar ose në qoftë se Iliri nuk është shqiptar atëherë Marku është
amerikan”.
e) “Ose Iliri është shqiptar dhe Marku është amerikan, ose as Iliri nuk është shqiptar as
Marku nuk është amerikan”.

Zgjidhja:

a) ¬p

b) p ! q

c) p ! ¬q

d) p ! (¬p " q ) logjikisht ekuivalente me p!q

e) ( p ! q ) " (¬p !¬q ) logjikisht ekuivalente me p ! q.

18. Le të jetë p: “Unë jam fajtor” dhe q: “Unë duhet të ndëshkohem”.

A janë logjikisht të vlefshme (korekte) argumentetet në vazhdim?

a) “Në qoftë se jam fajtor, unë duhet të ndëshkohem; Unë jam fajtor. Prandaj unë duhet të
ndëshkohem”.
b) “Në qoftë se jam fajtor, unë duhet të ndëshkohem; Unë nuk jam fajtor. Prandaj unë nuk
duhet të ndëshkohem”.
c) “Në qoftë se jam fajtor, unë duhet të ndëshkohem; Unë nuk duhet të ndëshkohem.
Prandaj unë nuk jam fajtor”.
d) “Në qoftë se jam fajtor, unë duhet të ndëshkohem; Unë duhet të ndëshkohem. Prandaj
unë jam fajtor”.

Zgjidhja:

14
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

Që të shqyrtojmë korektësinë e argumenteve në fjalë, do ti shprehim ato me formula të

logjikës së gjykimeve.

a) ( p ! q) " p!#!q [argumenti i vlefshëm sepse gjykimet ( p ! q) " p!dhe!q janë

logjikisht ekuivalente].

b) ( p ! q ) "¬p!#!¬q [argumenti i pavlefshëm sepse gjykimet ( p ! q ) "¬p!dhe!¬q

nuk janë logjikisht joekuivalente, p.sh. për ! ( p) = 0!dhe!! ( q ) = 1 ].

c) ( p ! q ) "¬q!#!¬p [argumenti i pavlefshëm sepse gjykimet ( p ! q ) "¬q!dhe!¬p

nuk janë logjikisht joekuivalente, p.sh. për ! ( p) = 0!dhe!! ( q ) = 1 ].

d) ( p ! q) " q!#! p [argumenti i pavlefshëm sepse gjykimet ( p ! q ) " q!dhe! p janë

logjikisht joekuivalente].

FORMULIMI I PROBLEMEVE

19. Besniku ka gjetur dy arka A dhe B në një shpellë. Ai e din se secila nga arkat përmban thesar
ose përmban ndonjë kurth.

Në arkën A shkruan: ”Së paku njëra nga arkat përmban thesar”

Në arkën B shkruan: “A rka A përmban kurthën”.

Besniku e din se të dy mbishkrimet janë të vërteta, ose të dy mbishkrimet janë të pavërteta.

A ekziston mundësia që Besniku të zgjedh arkën duke qenë i sigurtë se aty ndodhet thesari?
Në atë rast cilën arkë duhet hapur Besniku.

Zgjidhja:

Të shqyrtojmë gjuhen e gjykimeve ku:

p është gjykimi “A rka A përmban thesarin”.

q është gjykimi “A rka B përmban thesarin”.

Atëherë ¬p do të jetë gjykimi “A rka A përmban kurthën”. Ngjajshëm edhe ¬q.

Të formulojmë çka din Besniku.

p ! q ”Së paku njëra nga arkat përmban thesar”

¬p “A rka A përmban kurthën”.

Formulimi i problemit: ( p ! q ) "¬p (1)

15
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

“Të dy mbishkrimet janë të vërteta, ose të dy mbishkrimet janë të pavërteta”.

Prandaj, ajo që duhet të bëjm është që të verifikojmë se për cilat vlera të p dhe q formula (1)
është e vlefshme.

Mundësia e vetme që (1) të plotësohet është që ! ( p) = 0!dhe!! ( q ) = 1 .

Kështu Besniku mund të hap arkën B duke qenë i sigurt se aty gjindet thesari.

20. Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohen ekuivalencat logjike:

q ! #$( p " q ) !¬(¬q !¬p)%& ' q

Zgjidhja:

q ! #$( p " q ) !¬(¬q !¬p)%& ' q!!!!!!!!!ligji!i!DeMorganit

!!!!!!!q ! #$( p " q ) ! ( q " p)%& ' q!!!!!!!!!ligji!komutativ
!!!!!!!q ! #$( p " q ) ! ( p " q )%& ' q!!!!!!!!!ligji!idenpotences
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!q ! ( p " q ) ' q!!!!!!!!!ligji!absorbimit
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!q ' q

20. Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohet nëse janë të sakta ekuivalencat logjike:

a) ( p ! q ) " ( p # q ) $ T

b) ¬( p ! q ) " q # T

( )
c) p ! ( p " q ) " q # T

d) p ! q " ¬q ! ¬p

e) ¬(¬p ! q ) " q # p " q

f) ¬(¬p ! q ) " q # q $ p

g) p ! ( q " r ) # p " ( q ! r )

h) p ! ( q " r ) # p ! ( q ! r )

16
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

i) ( p !¬(q !¬r )) " ( p ! q) # r

j) p ! ( p " q ) # T.

21. Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohen ekuivalencat logjike:

a) ( p ! p) " (¬p "¬p) # T

b) ( p ! q) ! q " p ! q
c) ¬p !¬( p ! q ) " ¬p

d) p ! #$( p " q ) " ( p " r )%& ' p

e) q ! #$( p " q ) !¬(¬q "¬p)%& ' q.

22.Duke zbatuar ligjet e logjikës të vërtetohet nëse gjykimet në vazhdim janë tautologji,
kontradiksion ose asnjëra:

a) p ! ( p " q )

b) ( p → q ) ∧ (¬p ∨ q )
c) ( p ∨ q ) ↔ (q ∨ p )
d) ( p ∧ q) → p
e) ( p ∧ q ) ∧ ¬( p ∨ q )
f) (p → q) → (p ∧ q)
g) (¬p ∧ q ) ∧ [ p ∨ (¬q )]

h) ( p → (¬q )) ∨ (¬r → p )
i) [( p ∨ q ) → (¬r )] ∨ [¬p ∨ (¬q )]
j) [ p → (q ∧ r )] ↔ [( p → q ) ∧ ( p → r )]

17
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

(
23. Të përcaktohet nëse është tautologji gjykimi ¬q ! ( p " q ) " ¬p . )
Zgjidhja:

( )
Që të përcaktojmë nëse gjykimi ¬q ! ( p " q ) " ¬p është tautologji do të supozojmë të
kundërtën, pra gjykimi është i pasaktë. Që implikacioni të jetë i pasaktë duhet që hipoteza
(¬q ! ( p " q)) # 1 dhe përfundimi ¬p ! 0 . Nga fakti që ¬p ! 0 rrjedhë se p ! 1. Nga ana
tjetër që (¬q ! ( p " q )) # 1 duhet që ¬q ! 1!!dhe!! p " q ! 1 që do të thotë se q ! 0. Por
tani për p ! 1 dhe q ! 0 fitojmë se p ! q " 0 që është në kundërshtim me faktin se
p ! q " 1 . Prandaj supozimi se gjykimi është i pasaktë është i pavlefshëm, që do të thotë se
( )
gjykimi ¬q ! ( p " q ) " ¬p është tautologji.

(
24.Të përcaktohet nëse është tautologji gjykimi p ! ( q ! r ) ! ) (( p ! q ) ! ( p ! r )).
Zgjidhja:

Udhëzim: Mund të zgjidhet në mënyrë të ngjajshme me detyrën 62.

LOGJIKA E PREDIKATEVE

25.Të shkruhet me anë të simboleve “Disa njerëz mendojnë vetëm për vete e për askend tjetër”.

Zgjidhja:

Përkufizojmë: P ( x ) :! x është person

N ( x ) :! x mendojn vetëm për vete e për askend tjetër.

Atëherë “Disa njerëz mendojnë vetëm për vete e për askend tjetër” mund të shkruhet:

!x #$ P ( x ) " N ( x )%&.

26.Të shkruhet me anë të simboleve “Disa nga fëmijt nuk kërkojnë falje”.

Zgjidhja:

Përkufizojmë: P ( x ) :! x është fëmij

N ( x ) :! x kërkon falje.

18
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

Atëherë “Disa nga fëmijt nuk kërkojnë falje” mund të shkruhet:

!x #$ P ( x ) "¬N ( x )%&.

27. Të shkruhet me anë të simboleve secili gjykim në vazhdim, ku x, y ! R.

a) Për çdo numër x, ekziston numri y ashtu që x + y = 0.

b) Ekziston numri x ashtu që x + y = y për çdo numër y.

c) Për të gjithë numrat x dhe y, x ! y = y ! x.

d) Ekzistojnë numrat x dhe y ashtu që x + y = 5.

Zgjidhja:

( )
a) (!x ) ("y ) ( x + y = 0 ) !!ose!! (!x ) ("y ) ( x + y = 0 )

b) (!x ) ("y ) ( x + y = y )

c) (!x ) (!y ) ( x " y = y " x )

d) (!x ) (!y ) ( x + y = 5).

28.Të përcaktohet vlera e saktësisë për seciln gjykim, ku P ( x, y ) :! y < x 2 , dhe x, y ! R.

a)! (!x ) (!y) P ( x, y) !!!!!!!!!b)! ("x ) ("y) P ( x, y) !!!!!!!!!c)! (!x ) ("y) P ( x, y)

d)! (!y) ("x ) P ( x, y) !!!!!!!!!e)! ("x ) (!y) P ( x, y) !!!!!!!!! f )! ("y) (!x ) P ( x, y).

Zgjidhja:

2
Grafiku i ekuacionit y = x është parabol. Në figurën 1 parabola është paraqitur me vija të
2
ndërprera sepse asnjë pike e saj nuk e plotëson jobarazimin y < x . Pjesa e hijesuar paraqet
zgjidhjen e jobarazimit .

a) A vlen y < x 2 për çdo vlerë të x dhe y? Është e qartë se kjo nuk vlen për çdo vlerë të x
dhe y nga që nuk është i hijesuar i gjithë rrafshi. Si rjedhim gjykimi (a) është i pasaktë.

b) (!x ) (!y ) P ( x, y ) është i saktë në qoftë se y < x 2 për disa numra real x dhe y, që do të
thotë se disa pjesë të rrafshit kartezian janë të hijesuara. Pasi që ky fakt është i saktë, si
rjedhim gjykimi (b) është i saktë.

19
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

Fig.1

c) (!x ) ("y ) P ( x, y ) është i saktë në qoftë se ekziston pika ( x, y ) në pjesën e hijesuar për
çdo vlerë të x; që do të thotë, kjo është e saktë në qoftë se çdo vijë vertikale e pret rrafshin
e hijesuar. Si rjedhim gjykimi (c) është i saktë.

d) (!y ) ("x ) P ( x, y ) është i saktë pasi që çdo vijë horizontale e pret rrafshin e hijesuar.

e) (!x ) ("y ) P ( x, y ) do të thotë se ekziston një x i tillë që y < x 2 për çdo y. Prandaj,
gjykimi është i saktë në qoftë se ekziston vija vertikale e cila e gjitha shtrihet në rrafshin e
hijesuar. Pasi që një vijë e tillë nuk ekziston, gjykimi është i pasaktë.

f) (!y ) ("x ) P ( x, y ) është i saktë në qoftë se ekziston vija horizontale e cila e gjitha
shtrihet në rrafshin e hijesuar. Pasi që vija të tilla ekzistojnë, gjykimi është i saktë.

29.Të shkruhet negacioni i secilit gjykim.

a) Çdo kompjuter është makin e 16-bitave.

b) Disa vajza janë zeshkane.

c) Të gjitha tabelat janë të zeza.

d) Asnjë person nuk ka sy të gjelbërt.

Zgjidhja:

a) Disa kompjuter nuk janë makina me 16-bita.

b) Nuk ka vajza zeshkane.

c) Disa tabela nuk janë të zeza.

d) Disa persona kanë sy të gjelbërt.

20
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

30. Të shkruhet negacioni i gjykimeve:

(
a) !x x > x
2
) ( 2
b) !x x = 2 )
Zgjidhja:

a)!¬!x ( x 2 > x ) " #x¬( x 2 > x )

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!" #x ( x 2 $ x )

b)!¬!x ( x 2 = 2 ) " #x¬( x 2 = 2 )

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!" #x ( x 2 $ 2 )

( )
31.Të përkthehet në shqip gjykimi !x!y ( x > 0 ) " ( y < 0 ) # ( xy < 0 ) , ku domena e
përkufizimit për çdo variabël është bashkësia e numrave real.

Zgjidhja:

“Prodhimi i çdo numri real pozitiv dhe çdo numri real negativ është numër real dhe negativ”.

( ( ))
32.Të përkthehet në shqip gjykimi !x C ( x ) "#y C ( y ) $ F ( x, y ) , ku C ( x ) është “x ka

kompjuter,” F ( x, y ) është “x dhe y janë shokë,” ku domena e përkufizimit për çdo x dhe
y paraqet të gjithë studentët e FIEK-ut.

Zgjidhja:

Gjykimi do të thotë se, për çdo student x në FIEK, x ka kompjuter ose ekziston studenti y i cili
ka kompjuter dhe x dhe y janë shokë. Me fjalë tjera, çdo student në FIEK ka kompjuter ose ka
shok i cili ka kompjuter.

32.Të caktohet vlera e saktësisë e kuantifikatorit !x!Q ( x ) , ku Q ( x ) përkufizon argumentin

" x = x +1" dhe x është numër real.

Zgjidhja:

Pasi që Q ( x ) është joivërtetë për çdo x numër real, kuantifikatori ekzestencial i Q ( x ) është i
pasaktë.

32. Të caktohen vlerat e saktësisë së kuantifikatorëve !y"x!Q ( x, y ) dhe !x"y!Q ( x, y ) , ku

Q ( x, y) përkufizon argumentin " x + y = 0".

Zgjidhja:

21
 Libri i ushtrimeve nga Matematika 3 K – Qefsere Doko Gjonbalaj

Kuantifikatori !y"x!Q ( x, y ) përkufizon gjykimin

“Ekziston numri y ashtu që për çdo numër real x, Q ( x, y ) është i saktë”.

Por, pa marë parasysh se çfarë vlerash merr y, ekziston vetëm një vlerë e x e cila plotëson
barazimin x + y = 0. Pasi që nuk ekziston asnjë numër real y ashtu që x + y = 0 për çdo
numër real x, argumenti !y"x!Q ( x, y ) është i pasaktë.

Kuantifikatori !x"y!Q ( x, y ) përkufizon gjykimin

“Për çdo numër real x ekziston numri real y ashtu që Q ( x, y ) është i saktë”.

Për numrin e dhënun real x ekziston numri real y ashtu që x + y = 0 , y = !x. Prandaj gjykimi
!x"y!Q ( x, y) është i saktë.

32. Të shqyrtohen predikatet në vazhdim:

P ( x, y ) : x > y
Q ( x, y ) : x ! y
R ( x) : x " 7 = 2
S ( x ) : x > 9.

Në qoftë se x, y ! R , të caktohet vlera e vërtetsisë (saktësisë) për secilin nga gjykimet në

vazhdim.

a) !x!R ( x )

b) !y! (¬S(y))

c) !x!"y!P ( x, y )

d) !y!"x!Q ( x, y )

e) !x!!y!#$ P ( x, y ) "Q ( x, y )%&

f) !x!S ( x ) "¬#x!R ( x )

g) !y!"x!$%S ( y ) #Q ( x, y )&'

{ }
h) !x!!y! #$ R ( x ) " S ( y )%& ' Q ( x, y ) .

22

View publication stats