Το θερινό ηλιοστάσιο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Της Χρυσής Μεραμβελιωτάκη (Γεωπόνος PhD)

Το θερινό ηλιοστάσιο είναι ένα αστρονομικό φαινόμενο. Η 21η Ιουνίου 2022

σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου για το βόρειο ημισφαίριο και τη
μικρότερη για το νότιο ημισφαίριο.

Για να καταλάβουμε γιατί συμβαίνει, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο άξονας

της Γης έχει κλίση (περίπου 23,5 μοίρες από το επίπεδο της τροχιάς του γύρω
από τον Ήλιο). Υπάρχουν μόνο δύο φορές το χρόνο που ο άξονας της Γης δεν
γέρνει ούτε προς, ούτε μακριά από τον Ήλιο, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα
σχεδόν ίση ποσότητα φωτός σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη. Αυτές οι ημέρες
είναι γνωστές ως ισημερίες και συμβαίνουν γύρω στις 20 Μαρτίου και στις 23
Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο. Τα ηλιοστάσια, από την άλλη πλευρά, συμβαίνουν τη
στιγμή ακριβώς που η κλίση της Γης προς τον Ήλιο γίνεται μέγιστη. Το
ημισφαίριο που είναι τότε πιο κοντά στον Ήλιο θα έχει καλοκαίρι και το
Ηλιοστάσιο ονομάζεται Θερινό, ενώ εκείνο που είναι πιο μακριά έχει χειμώνα
και ονομάζεται χειμερινό.

Στο κανάλι μου στο Youtube «Elevate Your Heart», θα βρείτε ένα σχετικό βίντεο
για τις Ισημερίες και τα Ηλιοστάσια, πατώντας ΕΔΩ:
https://youtu.be/AoPooNrfNf8.

Ο Ήλιος δεν ανατέλλει κάθε μέρα από το ίδιο σημείο. Στο βόρειο ημισφαίριο
που βρισκόμαστε, ανατέλλει την εαρινή ισημερία στις 90 μοίρες ανατολικά και
μετά κάθε μέρα ανεβαίνει όλο και πιο βόρεια μέχρι το θερινό ηλιοστάσιο που
σταματάει για 3 μέρες. Μετά αρχίζει και πάλι να κατεβαίνει προς το νότο, μέχρι
το πιο νότιο σημείο της πορείας του στο χειμερινό ηλιοστάσιο, που και πάλι
σταματάει για 3 μέρες πριν αρχίσει να ανεβαίνει βόρεια.
https://en.wiktionary.org/wiki/analemma

Εκτός όμως από το σημείο της ανατολής και δύσης που μετατοπίζεται
καθημερινά στον ορίζοντα, ο Ήλιος δεν ακολουθεί ούτε την ίδια πορεία στον
ουρανό. Το καλοκαίρι το τόξο που διανύει είναι μεγαλύτερο από το χειμώνα και
φτάνει στο υψηλότερο σημείο του. Αν θέλουμε να αποτυπώσουμε αυτή την
πορεία του, μπορούμε να βγάζουμε μια φωτογραφία τον Ήλιο κάθε εβδομάδα
για ένα έτος, την ίδια πάντα ώρα κάθε φορά και έπειτα να συνδυάσουμε τις
εικόνες. Τότε θα δούμε το «ανάλημμα» όπως λέγεται του Ήλιου. Μια αρχαία
ελληνική λέξη, άγνωστη στους περισσότερους Έλληνες, όπως και σε μένα
μέχρι να αρχίσω να μελετάω αστρονομία και αρχαιοαστρονομία. Οι θέσεις που
λαμβάνει ο Ήλιος στον ουρανό σχηματίζουν σχεδόν τον αριθμό οκτώ ή το
σύμβολο του άπειρου ∞. Στο ηλιοστάσιο του Ιουνίου, ο Ήλιος βρίσκεται στο
βορειότερο υψηλότερο σημείο της πορείας του. Διεθνώς, χρησιμοποιείται ο
ίδιος ελληνικός όρος «analemma».

Τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες ήταν σημαντικές για όλους τους αρχαίους

πολιτισμούς που γνωρίζουμε. Και ενώ οι τρόποι που γινόταν οι εορτασμοί
έχουν χαθεί μέσα στους αιώνες, μπορούμε ακόμα να δούμε την ηχώ τους
αποτυπωμένη σε μεγαλιθικές κατασκευές σε ολόκληρο τον κόσμο, που είναι
ευθυγραμμισμένες με κάποιο τρόπο με την ανατολή και δύση του Ήλιου.

Αυτές τις ημέρες το φως του Ήλιου διεισδύει από συγκεκριμένα ανοίγματα σε
χώρους που δεν μπορεί να φτάσει όλο τον υπόλοιπο χρόνο και φωτίζει
συγκεκριμένα σημεία, για το σαφή καθορισμό ή επαναπροσδιορισμό του
ημερολογίου που διατηρούσε ο κάθε πολιτισμός. Για παράδειγμα, εάν το
άνοιγμα μίας πόρτας είναι προσανατολισμένο στην ανατολή την ημέρα του
θερινού ηλιοστασίου, τότε οι ηλιακές ακτίδες θα ευθυγραμμιστούν με την πόρτα
και θα φωτίσουν μέχρι το βάθος του δωματίου.

Στην Αρχαία Ελλάδα, το θερινό ηλιοστάσιο σηματοδότησε την αρχή του νέου
έτους και σηματοδότησε επίσης την αντίστροφη μέτρηση για την έναρξη των
Ολυμπιακών Αγώνων. Οι πρώτοι καταγεγραμμένοι Ολυμπιακοί Αγώνες
διεξήχθησαν το 776 π.Χ. στην πρώτη πανσέληνο μετά το θερινό ηλιοστάσιο.

Κατά το θερινό Ηλιοστάσιο γιόρταζαν επίσης την ανάσταση της Κόρης της
Δήμητρας, Περσεφόνης και δόξαζαν τον Διόνυσο, ως ελευθερωτή των
ανθρωπίνων ψυχών. Η Περσεφόνη είναι η ψυχή της Γης, η οποία πέρασε απ’
όλες τις καταστάσεις των τεσσάρων εποχών και κατόπιν ανέβηκε στον Όλυμπο,
αφού ενώθηκε με τον Διόνυσο και έτσι θα ζήσει μαζί του την αιώνια νεότητα και
ευθυμία. Για το λόγο αυτό, η νύχτα του θερινού ηλιοστασίου ήταν η γιορτή μιας
ερωτικής μαγείας, με τους νέους να ανταλλάσσουν ερωτικούς όρκους και να
πηδούν πάνω από τις φωτιές για να εξαγνίσουν αυτούς τους όρκους
διώχνοντας κάθε επιβουλή. Ήταν οι φωτιές της τύχης, πηδώντας πάνω από τις
φλόγες τρεις φορές.
Πριν ο Χριστιανισμός κυριαρχήσει στην Ευρώπη, γερμανικές, κελτικές και
σλαβικές ομάδες καλωσόρισαν το θερινό ηλιοστάσιο με παρόμοιο τρόπο: με
γλέντια και φωτιές για να εξορίσουν τα κακά πνεύματα και δαίμονες, καθώς και
για να τιθασεύσουν τη δύναμη του Ήλιου και να εγγυηθούν μια καλή συγκομιδή
το φθινόπωρο. Ορισμένες ομάδες εξασκούσαν ένα τελετουργικό στο οποίο τα
ζευγάρια πηδούσαν μέσα από τις φλόγες για να προβλέψουν πόσο υψηλές θα
γίνουν οι καλλιέργειες του έτους.

Όλα αυτά μας θυμίζουν τη δική μας παράδοση με τις «φωτιές του Κλήδονα»,
που γίνεται την ίδια περίοδο. Ο «ΚΛΗΔΟΝΑΣ» είναι ένα πολύ παλιό έθιμο που
το συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά και σε Ευρωπαϊκές χώρες.
Είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία αποκαλύπτεται στις
άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Το έθιμο πραγματοποιείται στις 23 και 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με την
περίοδο του θερινού ηλιοστασίου. Η λέξη Κλήδονας είναι αρχαία ελληνική και
σημαίνει οιωνός ή μήνυμα. Από όλο το χριστιανικό Αγιολόγιο επιλέχθηκε ο
Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος για να συνδεθεί το έθιμο, ήταν ο σημαντικότερος
προφήτης που προανήγγειλε τον ερχομό του Ιησού. Αν και δεν υπάρχουν
πληροφορίες για τη μορφή και τη σημασία του εθίμου στους βυζαντινούς
χρόνους, το έθιμο αυτό φαίνεται ότι προϋφίστατο και εξελίχθηκε. Ο πρώτος που
κάνει αναλυτική περιγραφή του εθίμου ήταν ο Θεόδωρος Βαλσαμών. Τον 7ο
αιώνα η εν Τρούλλω Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος με τον 65ο κανόνα της,
είχε καταδικάσει μεταξύ άλλων εθίμων και τον κλήδονα. Παρόλα αυτά, επιβιώνει
μέχρι τις μέρες μας!

Οι Αρχαίοι Ρωμαίοι γιόρταζαν κατά το θερινό ηλιοστάσιο με τη «Βεστάλια», για

να τιμήσουν τη Βέστα, τη θεά της Εστίας. Κατά τη διάρκεια της Βεστάλιας, οι
παντρεμένες γυναίκες έμπαιναν στο ναό της Βέστα για να αφήσουν τις
προσφορές της θεάς με αντάλλαγμα ευλογίες στις οικογένειές τους.
Διεξάγονταν από τις 7 μέχρι τις 15 Ιουνίου, διότι κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, εκείνη
την περίοδο λάμβανε χώρα το θερινό ηλιοστάσιο. Έχω υπολογίσει μέσα από
ένα ειδικό πρόγραμμα, το SkyMap Pro την εικόνα του ουρανού της Αρχαίας
Αθήνας στις 10 Ιουνίου 1 π.Χ. που δείχνει ότι το θερινό ηλιοστάσιο λάμβανε
χώρα εκείνες τις ημέρες.

Η απόλυτη ημερομηνία μπορεί να διαφέρει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα,

όμως τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες θα δείχνουν πάντα τις πραγματικές εποχές
του έτους και θα προσφέρουν αλάνθαστη καθοδήγηση για τις καλλιεργητικές
φροντίδες των φυτών.

Στην Αρχαία Κίνα, το θερινό ηλιοστάσιο ήταν μια εποχή για να τιμήσουν τη Γη,
τη θηλυκότητα και τη δύναμη γνωστή ως γιν. Αυτός ο εορτασμός περιελάβανε
διάφορες παραδόσεις και τελετουργίες, συμπεριλαμβανομένου ενός αγώνα
σκαφών δράκων στο Zhejiang, ο οποίος εξακολουθεί να συμβαίνει μέχρι
σήμερα.

Αλλά και στην αμερικανική ήπειρο, πολλές αυτόχθονες φυλές λάμβαναν μέρος
σε τελετουργικούς χορούς για να γιορτάσουν το ηλιοστάσιο. Οι Μάγια, οι Ίνκας
και οι Αζτέκοι έχτισαν ναούς και αστρολογικά παρατηρητήρια που
ευθυγραμμίζονται με την ανατολή και δύση του Ήλιου στις ισημερίες και τα
ηλιοστάσια.

Ας δούμε τώρα τα πιο γνωστά από τα αρχαία μνημεία που ευθυγραμμίζονται

με τον Ήλιο στις 21 Ιουνίου.

Στόουνχετζ στην Αγγλία

Ίσως το πιο γνωστό από όλα είναι το Στόουνχετζ (Stonehenge) στην Αγγλία
(όπου παρεμπιπτόντως έχουν βρεθεί σύμβολα της Γραμμικής Α πάνω σε έναν
από τους λίθους, που το συνδέουν με το Μινωικό πολιτισμό).
Ο σχεδιασμός του επιτρέπει τη λειτουργία του ως αστεροσκοπείου και την
πρόβλεψη εκλείψεων, ηλιοστάσιων, ισημεριών και άλλων ουράνιων
γεγονότων. Κατά την ανατολή του θερινού ηλιοστάσιου, οι ηλιαχτίδες
ευθυγραμμίζονται με την επονομαζόμενη «heel stone» έξω από τον πέτρινο
κύκλο και διέρχονται ακριβώς από το κέντρο του κύκλου, όπως συμβαίνει και
κατά τη δύση του χειμερινού ηλιοστασίου από την αντίθετη βέβαια κατεύθυνση.

Γκίζα, Αίγυπτος

Άλλη μία πολύ διάσημη περιοχή είναι η Γκίζα στην Αίγυπτο. Μπροστά από την
μεγάλη πυραμίδα του Χέοπα, βρίσκονται 3 άλλες μικρότερες, που παίζουν
σημαντικό ρόλο στις ισημερίες και τα ηλιοστάσια, καθώς κατά την ανατολή του
Ήλιου στο χειμερινό ηλιοστάσιο η σκιά και των τριών πέφτει πάνω στην
πυραμίδα του Χέοπα. Στην ισημερία μετά από 3 μήνες, πέφτει η σκιά των 2
μικρών πυραμίδων και στο θερινό ηλιοστάσιο 3 μήνες μετά, πέφτει η σκιά της
μίας. Ένα ακριβέστατο ημερολόγιο!!! Ενώ κατά τη δύση της ίδιας μέρας, αν
κάποιος στέκεται μπροστά από την Σφίγγα, θα δει το Ήλιο να χάνεται ακριβώς
ανάμεσα στις 2 μεγάλες πυραμίδες.
Simuatation by Andras Goeczey, architect & Bence Benedek, CAD designer
Λούξορ, Αίγυπτος

Αν κινηθούμε νοτιότερα κατά μήκος του Νείλου, στην περιοχή των αρχαίων
Θηβών, του σημερινού Λούξορ, θα βρεθούμε στο περίφημο συγκρότημα ναών
του Καρνάκ, το πιο μεγάλο στην αρχαία Αίγυπτο και από τα μεγαλύτερα στον
κόσμο.
Το Θερινό Ηλιοστάσιο δεν είναι απλώς μια αρχαία υπενθύμιση των ετήσιων
πλημμυρών του Νείλου που ξεκινούσαν εκείνη την περίοδο. Κατά τη δύση του
ηλίου εκείνη την ημέρα, το φως του διασχίζει το Νείλο και την λεωφόρο με τα
κριάρια και ευθυγραμμίζεται με τη δυτική πύλη του Ναού του Καρνάκ,
φωτίζοντας από άκρη σε άκρη το εσωτερικό ιερό του ναού του Άμων-Ρα,
γνωστό και ως το Ιερό των Ιερών.

Αυτό το αστρονομικό γεγονός συμβαίνει δύο φορές το χρόνο, με το δεύτερο να

συμβαίνει κατά την ανατολή του ηλίου στο χειμερινό ηλιοστάσιο, ακριβώς από
την αντίθετη κατεύθυνση.

Και από το βόρειο ημισφαίριο, ας ταξιδέψουμε σε δύο μέρη του νότιου

ημισφαιρίου, που στις 21 Ιουνίου θα γιορτάζουν το χειμερινό ηλιοστάσιο και τη
μικρότερη μέρα του χρόνου.

Ελ Καστίγιο, Μεξικό

Η πιο διάσημη ίσως πυραμίδα των Μάγια στην Τσιτσέν Ιτζά (Chichen Itza) του
Μεξικού, γνωστή ως Ελ Καστίγιο (El Castillo), υπολογίζεται ότι χτίστηκε πριν το
1000 π.Χ. Όμως κατάφεραν να ευθυγραμμίσουν την βορειοανατολική ακμή της
πυραμίδας με την ανατολή του Ήλιου στο θερινό ηλιοστάσιο, ενώ κατά τη δύση
φωτίζεται μονάχα η δυτική πλευρά της πυραμίδας και οι άλλες είναι σκοτεινές.

Μάτσου Πίτσου, Περού

Οι Ίνκας είναι γνωστοί για τις αστρονομικές τους δεξιότητες και βασίζουν μια
σύνθετη σειρά ετήσιων τελετουργιών στις κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνης και
των πλανητών. Η προσοχή τους στον ουρανό είναι ενσωματωμένη στην
αρχιτεκτονική τους και οι αρχαιολόγοι έχουν βρει αρκετές δομές που σχετίζονται
με τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια.

Μια από τις πιο μαγικές στιγμές είναι το χειμερινό ηλιοστάσιο στο Μάτσου
Πίτσου. Στην εποχή των Ίνκας, το χειμερινό ηλιοστάσιο ήταν γνωστό ως «Inti
Raymi» ή το «Φεστιβάλ του Ήλιου». Την αυγή, όταν το πρώτο φως ανατέλλει
πάνω από τα μακρινά βουνά, λάμπει μέσα από ένα από τα δύο παράθυρα του
Ναού του Ήλιου (Temple of the Sun) και φωτίζει την τελετουργική πέτρα-βωμό
λαξευμένη στο βράχο που βρίσκεται εκεί.
Το δεύτερο παράθυρο ήταν για τις ακτίνες του Ήλιου στο θερινό ηλιοστάσιο. Ο
Ναός του Ήλιου χρησιμοποιήθηκε για να τιμήσει τη θεότητα των Ίνκας, γνωστή
ως «Inti». Στη σύγχρονη εποχή, το Inti Raymi γιορτάζεται με φεστιβάλ στους
δρόμους του Κούσκο από τις 16 έως τις 24 Ιουνίου. Αυτή είναι μια από τις
καλύτερες και πιο πολυσύχναστες περιόδους για να επισκεφτεί κανείς το
Κούσκο.

https://cuscomachupicchu.org/en/USD/machupicchu-temple-of-the-sun

Κνωσσός, Κρήτη

Στρέφοντας την προσοχή μας στη χώρα μας, βρίσκουμε ένα εντυπωσιακό
φαινόμενο στην Κνωσσό, ακριβώς δίπλα στο Ηράκλειο. Τα παλαιότερα ίχνη
κατοίκησης στο χώρο του ανακτόρου ανάγονται στη νεολιθική εποχή (7000-
3000 π.Χ.). Το ανάκτορο που βλέπουμε σήμερα ανεγέρθηκε περίπου το 1700
π.Χ. στα ερείπια που προηγούμενο που καταστράφηκε μάλλον από σεισμό.
Όπως λένε οι ειδικοί, στην ακμή του ήταν ανώτερο σε παροχές ακόμα και από
τις Βερσαλλίες.

Η διάσημη αίθουσα του θρόνου «κοιτάζει» ακριβώς προς την ανατολή μέσα
από ένα πολύθυρο με 4 ανοίγματα. Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται η ανατολή
του Ήλιου μέσα από το νοτιότερο άνοιγμα κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο (κάτω
δεξιά), όπου φωτίζει ακριβώς το θρόνο. Με την πάροδο του χρόνου περνάει
σιγά-σιγά στο διπλανό άνοιγμα και βλέπουμε την ανατολή του κατά την εαρινή
ισημερία (κάτω αριστερά), όπου φωτίζει στο βάθος της αίθουσας, ένα ιερό
δωμάτιο. Έπειτα, στο επόμενο στις αρχές Απρίλη/αρχές Σεπτέμβρη (πάνω
δεξιά) και φτάνει στο πιο βορειότερο άνοιγμα κατά το θερινό ηλιοστάσιο (πάνω
αριστερά), όπου φωτίζει την αίθουσα καθαρμών. Και έπειτα αρχίζει πάλι την
πορεία του προς το νότο.

Goodison, L., (2001) & Goodison, L., (2004).

Το φως του Ήλιου ήταν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα πηγή χαράς και
ευκαιρία για γιορτή. Η έκθεση στο φως του Ήλιου προκαλεί απελευθέρωση
σεροτονίνης, μιας χημικής ουσίας που είναι υπεύθυνη για συναισθήματα
ευτυχίας και έξαψης στον εγκέφαλό μας. Ως αποτέλεσμα, όσο περισσότερο
λάμπει ο Ήλιος, τόσο πιο ευτυχισμένοι τείνουμε να είμαστε.

Ας γιορτάσουμε αυτή τη μέρα πιο συνειδητά, εκφράζοντας με τον δικό μας

τρόπο την ευγνωμοσύνη μας στη φύση και στον ζωοδότη Ήλιο, αφού χωρίς
αυτόν δε θα υπήρχε ζωή στη Γη.

Στο κανάλι μου στο Youtube «Elevate Your Heart», θα βρείτε 2 βίντεο με
καθοδηγούμενους διαλογισμούς για την ανατολή και για την δύση του θερινού
ηλιοστασίου, πατώντας ΕΔΩ: https://youtu.be/AYAR1vMnvFM &
https://youtu.be/Yay70F3S7VU