DERMATOLOGIA

DERMATOLOGIA PEDIATRYCZNA
BERNARD A. COHEN
PEDIATRYCZNA
WYDANIE 5

BERNARD A. COHEN DERMATOLOGIA

Dermatologia pediatryczna Bernarda A. Cohena to niezwykle praktyczna, bogata wizualnie publikacja poświę-
cona chorobom skóry u dzieci. Dzięki algorytmom diagnostycznym, wysokiej jakości materiałowi ilustracyjnemu
i  zwięzłemu tekstowi, napisanemu przez wiodące autorytety w tej dziedzinie, podręcznik stanowi doskonałą
pomoc w praktyce klinicznej, a także w przygotowaniu do egzaminów.
PEDIATRYCZNA
Praktyczną wartość tego dzieła podnosi bardzo bogata i oryginalna dokumentacja fotograficzna, która stanowi
podstawę zdobywania i doskonalenia naszej wiedzy dermatologicznej. Podręcznik o wysokim poziomie nauko-
wym i edytorskim zawiera zwięzłe opisy chorób skóry, włosów i błon śluzowych, a także zagadnień z psychoder-
matologii dziecięcej oraz przydatne wskazówki, także w postaci tabel, dotyczące ich patogenezy, diagnostyki,
WYDANIE 5
różnicowania i leczenia.
Dodatkową wartość stanowią zamieszczone na końcu każdego z rozdziałów praktyczne algorytmy podsumowu-
jące właściwą diagnostykę różnicową.
Mam nadzieję, że to kolejne wydanie ze względu na ogromne walory praktyczne i interdyscyplinarne zostanie
dobrze przyjęte nie tylko przez lekarzy dermatologów i pediatrów, ale również przez lekarzy rodzinnych, podsta-
wowej opieki zdrowotnej i studentów medycyny.
prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba

COHEN
W PODRĘCZNIKU:
• prawie 1000 wspaniałych fotografii (100 nowych lub zaktualizowanych), zrównoważonych zwięzłym opisem
uwidocznionych zmian
• najnowsze osiągnięcia naukowe i kliniczne w dermatologii pediatrycznej, w tym nowe warianty chorób naczy-
niowych, malformacji naczyniowych i zmian barwnikowych u niemowląt i dzieci
• liczne tabele podsumowujące i algorytmy diagnostyki różnicowej

WYDANIE 5

Tytuł oryginału:
Pediatric Dermatology.
Publikację wydano na podstawie
umowy z Elsevier.
REDAKCJA WYDANIA POLSKIEGO

ANDRZEJ KASZUBA
www.edraurban.pl
DERMATOLOGIA
PEDIATRYCZNA WYDANIE PIĄTE

Bernard A. Cohen

Redakcja wydania polskiego

Andrzej Kaszuba
Tytuł oryginału: Pediatric Dermatology
Fifth edition

This edition of Pediatric Dermatology by Bernard A. Cohen is published by arrangement with Elsevier Inc.

Książka Pediatric Dermatology (autor: Bernard A. Cohen) została opublikowana zgodnie z umową
z Elsevier Inc.

Copyright © 2022 by Elsevier Inc. All rights reserved.

ISBN 978-0-7020-7963-4

Tłumaczenie niniejszej publikacji zostało podjęte przez wydawnictwo EDRA URBAN & PARTNER na
jego własną odpowiedzialność. Lekarze kliniczni oraz prowadzący badania naukowe, oceniając oraz wy-
korzystując jakiekolwiek opisane tu informacje, metody, związki chemiczne czy eksperymenty, muszą
zawsze opierać się na swoim osobistym doświadczeniu i wiedzy. Ze względu na szybko dokonujący się
postęp w dziedzinie nauk medycznych należy w szczególności zwrócić uwagę na niezależną weryfikację
rozpoznania oraz dawkowania leków. W najpełniejszym zakresie dozwolonym przepisami prawa Elsevier,
autorzy, redaktorzy ani inne osoby, które przyczyniły się do powstania niniejszej publikacji, nie ponoszą
żadnej odpowiedzialności w odniesieniu do jej tłumaczenia ani za jakiekolwiek obrażenia czy zniszczenia
dotyczące osób czy mienia związane z  wykorzystaniem produktów, zaniedbaniem lub innym niedopa-
trzeniem ani też wynikające z zastosowania lub działania jakichkolwiek metod, produktów, instrukcji czy
koncepcji zawartych z przedstawionym tu materiale.

© Copyright for the Polish edition by Edra Urban & Partner, Wrocław 2022

Redakcja naukowa III wydania polskiego: prof. dr hab. med. Andrzej Kaszuba

Tłumaczenie z języka angielskiego: lek. med. Natasza Błaszczyna

(Tłumaczenie II wydania polskiego: dr n. med. Aleksandra Kaszuba, dr n. med. Marek Ziarkiewicz)

Prezes Zarządu: Giorgio Albonetti

Dyrektor Wydawniczy: lek. med. Edyta Błażejewska
Redaktor prowadzący: Renata Wręczycka
Redaktor tekstu: Joanna Juszkiewicz
Opracowanie skorowidza: Justyna Szamrowicz

ISBN 978-83-66960-99-2

Edra Urban & Partner

ul. Kościuszki 29, 50-011 Wrocław
tel. 071 7263835
biuro@edraurban.pl

www.edraurban.pl

Łamanie i przygotowanie do druku: Anna Noga Grochola

Druk: KDD, Konin
 WS P Ó Ł AU T O R Z Y

Anna M. Bender, MD Kalyani S. Marathe, MD

Assistant Professor of Dermatology Division Director
Department of Dermatology Division of Dermatology
Weill Cornell Medical College Associate Professor
New York, New York Department of Pediatrics
University of Cincinnati
Bernard A. Cohen, MD Cincinnati, Ohio
Professor of Pediatrics and Dermatology
Johns Hopkins Children’s Center John C. Mavropoulos, MD MPH PhD
Johns Hopkins University School of Medicine Resident in Dermatology
Baltimore, Maryland Department of Dermatology
Johns Hopkins University School of Medicine
Sherry Guralnick Cohen, MS, CRNP Baltimore, Maryland
Nurse Practitioner
Dermatology Katherine Brown Püttgen, MD
Skin Care Specialty Physicians Director, Pediatric Dermatology
Lutherville, Maryland Dermatology
Intermountain Healthcare
George O. Denny, MD, MS Salt Lake City, Utah
Physician–Fellow Adjunct Associate Professor
Dermatology Dermatology
Johns Hopkins University School of Medicine Johns Hopkins University School of Medicine
Baltimore, Maryland Baltimore, Maryland

Jessica L. Feig, MD, PhD Saleh Rachidi, MD, PhD

Attending Physician Resident Physician
Dermatology Dermatology
Dermatology Laser and Surgery Johns Hopkins University School of Medicine
New York, New York Baltimore, Maryland

Kaiane Anoush Habeshian, MD Nidhi Shah, BS

Assistant Professor of Dermatology and Pediatrics Medical Student
Children’s National Hospital Department of Dermatology
George Washington University School of Medicine and Health George Washington University School of Medicine and Health
Sciences Sciences
Washington, District of Columbia Washington, District of Columbia

Tina Ho, MD, PhD Dr. Nikhil Shyam, MD, FAAD

Resident Physician Board-certifi ed Dermatologist
Department of Dermatology Private Practice
University of Cincinnati Wayne, PA
Cincinnati, Ohio
Daren J. Simkin, MD
A. Yasmine Kirkorian, MD Assistant Professor
Associate Professor of Dermatology and Pediatrics Department of Dermatology
Children’s National Hospital Johns Hopkins University School of Medicine
George Washington University School of Medicine and Health Baltimore, Maryland
Sciences
Washington, District of Columbia

ix
SPIS TREŚCI
Wstęp v
Podziękowania vi
Przedmowa viii
Współautorzy ix
1. Wprowadzenie do dermatologii pediatrycznej  1
Bernard A. Cohen
2. Dermatologia noworodkowa  16
Katherine Brown Püttgen i Bernard A. Cohen
3. Wykwity grudkowo-złuszczające  77
Jessica L. Feig i Bernard A. Cohen
4. Wysypki pęcherzykowo-krostkowe  122
Nidhi Shah i A. Yasmine Kirkorian
5. Guzki i guzy  149
Kaiane Anoush Habeshian i Bernard A. Cohen
6. Zaburzenia barwnikowe  175
Daren J. Simkin, John C. Mavropoulos i Bernard A. Cohen
7. Rumienie odczynowe  199
George O. Denny i Bernard A. Cohen
8. Choroby włosów i paznokci  249
Saleh Rachidi, Anna M. Bender i Bernard A. Cohen
9. Jama ustna  285
Nikhil Shyam i Bernard A. Cohen
10. Choroby narządów płciowych  314
Tina Ho i Kalyani S. Marathe
11. Psychodermatologia  324
Sherry Guralnick Cohen i Bernard A. Cohen
Skorowidz 342

Wprowadzenie do dermatologii pediatrycznej
ANATOMIA I FUNKCJA SKÓRY
Większość osób traktuje skórę jako prostą, trwałą strukturę
okrywającą szkielet i narządy wewnętrzne, a naprawdę skóra
jest bardzo złożonym i  dynamicznym narządem składają-
cym się z wielu części oraz przydatków (ryc. 1.1). Najbardziej
zewnętrzne warstwy skóry, takie jak naskórek oraz warstwa
rogowa naskórka, są skuteczną barierą hamującą penetrację
czynników drażniących, toksyn oraz drobnoustrojów, a także
odgrywają rolę błony zatrzymującej płyny ustrojowe. Pozostałe
warstwy naskórka, takie jak warstwa ziarnista, kolczysta oraz
podstawna, tworzą tę ochronną strefę. Obecne w  naskórku
melanocyty odgrywają ważną rolę ochronną przed szkodli-
wymi wpływami promieniowania ultrafioletowego, a komórki
Langerhansa stanowią pierwszą linię obrony immunologicz-
nej ustroju i odgrywają kluczową rolę w chorobach ogólno-
ustrojowych i skórnych, takich jak reakcje na leki i infekcje.
Skóra właściwa, złożona w dużej mierze z fibroblastów i kola-
genu, tworzy mocną barierę mechaniczną chroniącą przed
skaleczeniami, ugryzieniami owadów oraz stłuczeniami. Kola-
genowa macierz skóry właściwej zapewnia również strukturalną
podporę licznym przydatkom skóry. Włosy wyrastające z miesz-
ków włosowych zlokalizowanych głęboko w skórze właściwej
stanowią nie tylko istotny element o znaczeniu estetycznym,
ale też chronią przed promieniowaniem słonecznym. Gruczoły
łojowe powstają z mieszków włosowych, tworząc razem z nimi
jednostkę włosowo-łojową. Łój wytwarzany przez te gruczoły
służy do natłuszczania powierzchni skóry oraz przyczynia się
do zachowania przez naskórek funkcji ochronnej. Paznokcie
są wyspecjalizowanymi narządami manipulacyjnymi, chro-
niącymi równocześnie bardzo wrażliwe opuszki palców. Ter-
moregulacja skóry zachodzi dzięki aktywności ekrynowych
gruczołów potowych, a także w następstwie zmian przepływu
krwi w obrębie naczyń krwionośnych skóry, którego nasile-
nie regulowane jest przez komórki kłębkowe (glomus cells).
Skóra zawiera również wyspecjalizowane receptory odbierające
bodźce termiczne, bólowe, dotykowe oraz uciskowe. Bodźce
czuciowe odbierane przez te receptory pomagają w  zabez-
pieczeniu skóry przed działaniem urazów pochodzących ze
środowiska zewnętrznego. Poniżej skóry właściwej, w obrębie
tkanki podskórnej gromadzi się tłuszcz będący źródłem energii
oraz wywierający działanie ochronne na zasadzie elastycznej
poduszki.
1
Bernard A. Cohen
METODY BADANIA I OCENY SKÓRY
Skóra jest największym, najbardziej dostępnym i łatwym do
badania narządem, najczęściej sprawiającym pacjentowi pro-
blemy. Dlatego wszyscy praktykujący lekarze powinni umieć
rozpoznawać podstawowe choroby skóry oraz objawy der-
matologiczne wskazujące na możliwość występowania scho-
rzenia układowego.
Badanie skóry należy przeprowadzać w  dobrze oświetlo-
nym gabinecie. Klinicysta powinien zbadać całą powierzch-
nię skóry, nie wyłączając skóry owłosionej głowy, włosów,
paznokci i błon śluzowych. Badanie może nastręczać trudności
u małych dzieci oraz nastolatków, dlatego aby uniknąć zmarz-
nięcia lub skrępowania, należy je przeprowadzać etapami. Do
przeprowadzenia badania nie jest konieczny specjalny sprzęt,
ale korzystanie z  ręcznego szkła powiększającego i  dobrego
źródła światła jest bardzo przydatne podczas dokonywania
oceny struktury powierzchni skóry oraz dyskretnych zmian
skórnych. W wielu gabinetach można w tym celu zaadapto-
wać otoskop, zdejmując plastikowy wziernik.
Istnieje również szereg stosunkowo niedrogich przeno-
śnych urządzeń dermatoskopowych, które można również
wykorzystać do poprawy jakości badania (znanych również
jako mikroskopia epiluminescencyjna). Instrumenty te tra-
dycyjnie zapewniają powiększony (10×) obraz skóry dzięki
obecności źródła światła niespolaryzowanego, przezroczystej
płytki i płynnej substancji na granicy między dermatoskopem
a skórą. Pozwala to na uwidocznienie powierzchownych struk-
tur w skórze bez zakłóceń ze strony odblasków z powierzchni.
Do końcówek otoskopowych/oftalmoskopowych można kupić
głowice dermatoskopowe, a olej mineralny lub żel alkoholowy
nakładać bezpośrednio na zmianę skórną. Nowsze urządzenia
pozwalają na przełączanie się między światłem niespolaryzo-
wanym i spolaryzowanym, co zapewnia wizualizację głębszych
struktur w skórze właściwej (ryc. 1.2).
Pomimo rozlicznych schorzeń, które mogą być przyczyną
zmian skórnych, usystematyzowane podejście do kwestii
oceny danej wysypki skórnej ułatwia i upraszcza proces sta-
wiania diagnozy oraz przeprowadzania rozpoznania różnico-
wego. Po dokonaniu oceny ogólnego stanu zdrowia dziecka
lekarz praktyk powinien zebrać dokładny wywiad dotyczący
występowania zmian skórnych, obejmujący czas pojawienia się
pierwszych objawów, czynniki wywołujące, ewolucję wykwi-
1
2 ROZDZIAŁ 1  Wprowadzenie do dermatologii pediatrycznej
Naskórek
Naskórek
Mieszek włosowy
Skóra
właściwa
Skóra
właściwa
Gruczoł łojowy
Podskórna
Tkanka tkanka
tłuszczowa tłuszczowa
Ekrynowy gruczoł
a potowy b
Ryc. 1.1 (a) Mikrofotografia skóry oraz (b) schematyczny diagram przedstawiający anatomię prawidłowej skóry.
a b
Ryc. 1.2  Badanie znamion barwnikowych za pomocą (a) ręcznego dermatoskopu DermLite firmy 3Gen, (b) dermatoskopu
DermLite DL4W firmy 3Gen oraz (c) otoskopu Welch Allyn.
tów skórnych oraz obecność lub brak świądu. Do pojawienia
się zmian skórnych mogą się przyczyniać przeprowadzane
w ostatnim czasie szczepienia, przebyte infekcje oraz reakcje
alergiczne. Dokładnie zebrany wywiad rodzinny dotyczący
występowania chorób skóry może nasunąć sugestię wskazu-
jącą na genetyczne uwarunkowanie podłoża obecnych zmian
skórnych, w związku z czym może zachodzić potrzeba prze-
prowadzenia badań u członków rodziny pacjenta. Zapoznanie
się z dokumentacją pielęgniarską oraz ewentualną dokumen-
tacją fotograficzną może ułatwić stwierdzenie występowania
w danej rodzinie zmian skórnych o podłożu dziedzicznym.
Należy zwrócić uwagę na rozmieszczenie zmian skórnych
oraz ich układ. Rozmieszczenie dotyczy dokładnej lokalizacji
zmian skórnych, natomiast przez pojęcie „wzór” rozumie się
specyficzny układ anatomiczny lub fizjologiczny. Na przykład
Naczynia włosowate
Gruczoł łojowy
Mięsień
przywłośny
Łodyga włosa/
/mieszek włosowy
Ekrynowy gruczoł
potowy
c
rozmieszczenie wysypki skórnej może dotyczyć kończyn, twarzy
lub tułowia, natomiast rodzaj zmian skórnych można określać
jako zgięciowy (występowanie w obrębie np. skóry powierzchni
zgięciowych stawów kolanowych, łokciowych itp.) lub wyprze-
niowy – zajmowanie powierzchni fałdów skórnych (ryc. 1.3a).
Inne powszechnie spotykane lokalizacje obejmują tzw. obszary
ekspozycji na promieniowanie słoneczne (np. twarz, dekolt,
odsłonięte części ciała), skórę kończyn (predylekcja do zaj-
mowania dalszych [dystalnych] części kończyn), powierzch-
nie przylegania odzieży, wysypki o układzie trądzikowym oraz
wzdłuż przebiegu linii Blaschko (ryc. 1.3b–h).
Następnie lekarz prowadzący badanie powinien uwzględ-
nić miejscową konfigurację wykwitów skórnych, określając
związek zachodzący pomiędzy tzw. wykwitami pierwotnymi
i wtórnymi w obrębie danej lokalizacji (tab. 1.1) oraz kształt
 ROZDZIAŁ 1  Wprowadzenie do dermatologii pediatrycznej 3

a. Zmiany skórne zajmujące b. Obszary narażone na c. Zapalenie skóry dystalnych

powierzchnie zgięciowe
Atopowe zapalenia skóry
(dermatitis atopica)
Łojotokowe zapalenie skóry
u dzieci
Wyprzenie (intertrigo)
Drożdżyca (candidiasis)
Grzybica skóry podudzi (tinea Wielopostaciowe osutki
cruris)
Hiperkeratotyczna
epidermolityczna rybia łyska Osutki o etiologii wirusowej
(icthyosis)
Łuszczyca o układzie
odwróconym
działanie promieniowania
słonecznego
Reakcje fototoksyczne
(oparzenie słoneczne)
Reakcje fotoalergiczne
Liszaj rumieniowaty (lupus
erythematosus)
świetlne (polymorphic skin
light eruptions)
Porfiria
Skóra pergaminowata
i barwnikowa (xeroderma
pigmentosum)
d. Zmiany przypominające e. Powierzchnie f. Wysypki o okładzie
części kończyn
łupież różowy (pityriasis zasłonięte przez trądzikowatym
(acrodermatitis)
roseaform) odzież Trądzik pospolity (acne
Zapalenie grudkowe
Łupież różowy (pityriasis rosea) Kontaktowe zapalenie vulgaris)
(acrodermatitis papularis; osutki
Kiła drugorzędowa (lues skóry (contact Trądzik polekowy (np.
wirusowe)
secundaria) dermatitis) posteroidowy, po związkach
Acrodermatitis enteropathica
Reakcje polekowe (np. sole Potówki (miliaria) litu, izoniazydzie)
Atopowe zapalenie skóry (postać
złota) Łuszczyca (psoriasis Trądzik w przebiegu zespołu
niemowlęca)
Łuszczyca kropelkowata vulgaris) (w okresie Cushinga (wywołany przez
Grzybica stóp z towarzyszącą
(psoriasis guttata) letnim) steroidy endogenne)
reakcją alergiczną (tzw. idy
Atopowe zapalenie skóry Trądzik wywołany związkami
grzybicze)
(dermatitis atopica) chloru (chloracne)
Wyprysk potnicowy (eczema
dyshidroticum)
Złuszczanie naskórka po przebytej
infekcji paciorkowcowej

g. Linie Blaschko
Wzory rozmieszczenia zmian skórnych h. Zaburzenia segmentalne
lub anomalii barwnikowych Malformacje naczyniowe
Liszaj pasmowaty (lichen striatus) Plamy café-au-lait
Znamię łojowe (naevus sebaceus) Wrodzone anomalie
Nietrzymanie barwnika (incontinentia barwnikowe
pigmenti) Nerwiakowłokniakowatość
Ogniska niedorozwoju skóry Bielactwo
(hypoplasia focalis cutis)
Zespół MIDAS
Chondroplasia punctata
Zespół KID
Zespół CHILD
Ryc. 1.3 (a–h) Rozpoznawanie na podstawie układu zmian.
4 ROZDZIAŁ 1  Wprowadzenie do dermatologii pediatrycznej

TABELA 1.1  Organizacja i konfiguracja wykwitów skórnych

Układ linijny Układ Układ Układ Układ Układ Układ nitkowaty Układ
odpowiadający girlandowaty obrączkowaty opryszczkowaty siateczkowaty geograficzny
przebiegowi (serpiginous)
dermatomów
Znamiona Półpasiec (herpes Łuszczyca (psoriasis) Grzybica skóry Opryszczka zwykła Skóra marmurkowata Brodawki zwykłe Łuszczyca (psoriasis)
naskórkowe (naevi zoster) Rumień brzeżny gładkiej (herpes simplex) (cutis marmorata) Dermatosis papulosa Zmiany o układzie
epidermales) Bielactwo (vitiligo) (erythema Ziarniniak Półpasiec (herpes Marmurkowatość nigra geograficznym
Liszaj pasmowaty Znamiona marginatum) obrączkowaty zoster) siateczkowata Gruczolak potowy w obrębie śluzówki
(lichen striatus) bezbarwne (naevi Infestacja pasożytem (granuloma Opryszczkowate (livedo reticularis) brodawkujący języka (język
Kontaktowe achromici) skóry – larwa annulare) zapalenie skóry Wrodzona (syringocystade- geograficzny)
zapalenie skóry Znamiona Beckera wędrująca (larva Podostry liszaj (dermatitis żylakowatość noma papilliferum) Wyprysk
(contact dermatitis) Plamy typu migrans) rumieniowaty herpetiformis) (phlebectasia conge- Znamię barwnikowe pieniążkowaty
Brodawki zwykłe café-au-lait Elastosis perforans (subacutus cutaneus nital) Włókniaki (eczema nummulare)
(verrucae vulgares) Plamy naczyniowe serpiginosa lupus erythemato- Papillomatosis Ziarniniak
Rybia łuska (barwy czerwonego sus) confluens et obrączkowaty
(ichthyosis) wina) Atopowe zapalenie reticularis odśrodkowy
Łuszczyca (psoriasis) skóry (dermatitis Gougerot-Carteaud (granuloma annulare
Porokeratoza atopica) Przewlekłe centrifugum)
(porokeratosis) Ziarniniak uszkodzenie
Nietrzymanie obrączkowaty cieplne skóry
barwnika odśrodkowy (erythema ab igne)
(incontinentia (granuloma
pigmenti) annulare
centrifugum)
Przewlekły rumień
wędrujący (erythema
chronicum migrans)
Rumień brzeżny
(erythema
marginatum)

TABELA 1.2  Anatomiczna głębokość zmian

Struktura skóry Objawy przedmiotowe Schorzenie skóry
Naskórek Zmieniona powierzchnia łuski Liszajec zakaźny (impetigo contagiosa)
Pęcherzyki, strupy zmiany Plamy o typie café-au-lait
Zabarwienia (kolor czarny, brązowy, biały) Atopowe zapalenie skóry
Bielactwo
Piegi

Naskórek + skóra Zmieniona powierzchnia Łuszczyca

właściwa Łuski, pęcherzyki, strupy Atopowe zapalenie skóry
Wyraźne granice Postać skórna liszaja rumieniowatego
Zmiany zabarwienia (kolor czarny, brązowy, biały i/lub czerwony)
Obrzęk

Skóra właściwa Powierzchnia skóry bez zmian Pokrzywka

Zmiany barwnikowe Ziarniniak obrączkowaty
Zmieniona elastyczność skóry Naczyniak krwionośny
Znamię błękitne

Tkanka podskórna Powierzchnia skóry bez zmian Krwiak

Prawidłowy kolor skóry lub zaczerwienienie Zapalenie tkanki podskórnej wywołane niską temperaturą
Zmieniona elastyczność skóry Rumień guzowaty
 ROZDZIAŁ 1  Wprowadzenie do dermatologii pediatrycznej 5

TABELA 1.3  Kolor wykwitów skórnych

Kolor czerwony Kolor fioletowy Kolor brązowy Kolor szary Kolor niebieski Kolor brunatny Kolor zielony Kolor żółty
Schorzenia o etiologii Plamica, zmiany Znamiona Plamy mongolskie, Tatuaże, Schorzenia typu Tatuaże, infekcje Xanthogranuloma,
zapalnej: wyprysk, o podłożu barwnikowe, tatuaż, znamię Oty nieprawidłowości progresywnych wywołane xanthoma, przerost
łuszczyca, naczyniowym, przebarwienia naczyniowe, dermatoz bakteriami gruczołów łojowych,
pokrzywka, naczyniaki pozapalne, piegi, znamię błękitne, plamiczych, z rodzaju zamknięte torbiele
przewlekły rumień krwionośne, krwiaki plamy typu plamy mongolskie wchłaniające się Pseudomonas, złogi naskórkowe
wędrujący oraz café-au-lait, krwiaki, minocykliny, plamy
inne odmiany znamiona phytophotodermati- mongolskie,
rumieni naskórkowe tis – powstające wchłaniające się
w następstwie krwiaki
kontaktu z sokiem
różnych roślin
i następową
ekspozycją na
promieniowanie
słoneczne

tych zmian. Powinien też określić, czy zmiany skórne są roz-
siane, czy skupione (o charakterze opryszczkowatym), czy mają
one układ odpowiadający poszczególnym dermatomom, linijny
liszajowaty okrężny, obrączkowaty, czy też siateczkowaty.
Należy określić głębokość, na jaką sięgają wykwity skórne,
dokonując oceny wzrokowej oraz badając zmiany palpacyjnie
(tab. 1.2). Przerwanie ciągłości skóry w następstwie powstawa-
nia wykwitów, takich jak łuska, grudki, pęcherzyki lub krosty,
wskazuje na zajęcie naskórka. Nieprawidłowości polegające
jedynie na zmianie koloru skóry mogą występować w przebiegu
procesów dotyczących skóry właściwej i naskórka. W scho-
rzeniach z zaburzeniami barwnikowymi skóry intensywność
i rodzaj zabarwienia mogą wskazywać na anatomiczną głębo-
kość lokalizacji zmian. Odcienie brązu występują w obrębie
płaskich znamion łączących oraz plamach soczewicowatych
(lentigo), plamach typu café-au-lait, w których zwiększona ilość
barwnika występuje w naskórku lub górnych warstwach skóry
właściwej. W plamach mongolskich oraz znamieniu Oty efekt
Tyndalla powoduje zabarwienie o  odcieniu wahającym się
od niebieskawo-zielonkawego do szarego ze względu na to,
że ziarna melaniny zlokalizowane są w obrębie środkowych
warstw skóry właściwej. Jeżeli wygląd naskórka jest prawi-
dłowy, a występujące zmiany skórne powodują jego uwypukle-
nie, wskazuje to na ich lokalizację w obrębie skóry właściwej.
Zmiany w obrębie skóry właściwej mogą być dobrze odgrani-
czone od otoczenia i mieć twarde brzegi. Guzki oraz guzy zlo-
kalizowane głęboko w skórze właściwej lub tkance podskórnej
mogą wpływać na zmianę wyglądu powierzchni skóry, która
nie jest zmieniona w inny sposób. Niektóre głęboko umiejsco-
wione zmiany mogą być wyczuwalne jedynie w dokładnym
badaniu palpacyjnym.
Kolor zmian skórnych może dostarczyć ważnych wskazó-
wek ułatwiających rozpoznanie oraz dotyczących patofizjologii
leżącego u ich podstaw procesu chorobowego (tab. 1.3). Kolory
brązowy, niebieski, szary, brunatny i  czarny związane są ze
schorzeniami barwnikowymi, natomiast białe ogniska mogą
mieć związek ze schorzeniami przebiegającymi z utratą barw-
nika, nagromadzeniem łusek, strupów lub wysięków. Zmiany
o zabarwieniu czerwonym i niebieskim wskazują na związek
z  procesami zapalnymi oraz o  podłożu naczyniowym. Jeśli
ogniska nie bledną pod wpływem ucisku, mają zabarwienie nie-
bieskawe lub szkarłatne, może to sugerować obecność plamicy
(purpura). Zmiany o żółtym zabarwieniu występują przy nacie-
kaniu skóry komórkami zapalnymi lub komórkami zawiera-
jącymi lipidy. Inne rodzaje barwników zawartych w środkach
stosowanych zewnętrznie (np. srebro, złoto), lekach podawa-
nych doustnie (np. minocyklina, amiodaron), ciałach obcych
(np. drobiny asfaltu, barwniki stosowane w tatuażach), czyn-
niki zakaźne (np. bakterie z rodzaju Pseudomonas i Coryne-
bacterium) mogą być przyczyną specyficznego zabarwienia
wykwitów skórnych.
Wreszcie lekarz może ustalić diagnostykę różnicową wyko-
rzystując morfologię zmian skórnych. Mianem wykwitów pier-
wotnych określa się zmiany pojawiające się w obrębie skóry
de novo. Należą do nich: plama (macula), grudka (papula),
pęcherzyk (vesicula), pęcherz (bulla), krosta (pustula), bąbel
(urtica), guzek (nodulus), guz (tumor) oraz zmiany określane
mianem plaque –  ognisko blaszkowate (ryc. 1.4). Wykwity
wtórne (łuska [squama] strup [crusta] nadżerka [erosio] owrzo-
dzenie [ulcus] blizna [cicatrix] –  blizny zanikowe i  przero-
stowe, przeczos [excoriatio], rozpadlina [fissura]) rozwijają
się z wykwitów pierwotnych lub są następstwem ich rozdra-
pywania przez pacjenta (ryc. 1.5).
Lekarze praktycy mający pewne doświadczenie w zakresie
dermatologii uwzględniają wymienione wyżej cechy zmian
skórnych w postępowaniu diagnostycznym u dzieci z proble-
mami skórnymi. Takie postępowanie diagnostyczne przedsta-
wiono także w niniejszym opracowaniu.
6 ROZDZIAŁ 1  Wprowadzenie do dermatologii pediatrycznej
Plama (macula, patch) Grudka (papula, plaque)
Guzek (nodulus) Guz (tumor)
Pęcherzyk (vesicula) Pęcherz (bulla)
Bąbel (urtica)
Ryc. 1.4  Pierwotne wykwity skórne. Plama (macula): mały (zwykle o średnicy
<1 cm), płaski wykwit skórny zmieniający zabarwienie, leżący w  poziomie
skóry. Duże plamy określa się mianem patch. Grudka (papula): mała, zwykle
o średnicy <1 cm, ostro odgraniczona, uniesiona zmiana skórna. Duże grudki
określa się mianem plaque. Guzek (nodulus): miękka lub o większej spoistości
zmiana zlokalizowana w skórze właściwej lub tkance podskórnej. Guz (tumor):
duża zmiana guzowata, ograniczona i wyczuwalna w badaniu palpacyjnym,
o  zróżnicowanej wielkości i  spoistości. Pęcherzyk (vesicula): drobna zmiana
zawierająca przejrzysty płyn. Pęcherz (bulla): duży wykwit z odwarstwiającym
się naskórkiem na poziomie różnych jego warstw. Bąbel (urtica): przelotnie
pojawiający się wykwit o charakterze obrzękowym, stosunkowo dobrze odgra-
niczony od otoczenia, uniesiony powyżej poziomu skóry, charakteryzujący
się zdolnością szybkiego pojawiania się i zanikania (wg: CIBA).
Łuska Krosta
Nadżerka Wrzód
Włóknista blizna Blizna o charakterze zanikowym
Przeczos Pęknięcie/rozpadlina
Ryc. 1.5  Wtórne wykwity skórne. Łuska: suche, tłuste fragmenty martwego
złuszczającego się naskórka. Krosta: ostro odgraniczony wykwit o charakterze
małego pęcherzyka zawierającego treść ropną. Strup: zaschnięta wydzielina
pochodząca z  nadżerki lub pękniętych pęcherzyków albo krost, składająca
się z surowicy, zaschniętej krwi, łusek i treści ropnej. Nadżerka: powierzchowny
ubytek naskórka. Wrzód: dobrze odgraniczony, głęboki ubytek naskórka, który
może sięgać do tkanki podskórnej. Blizna: trwała zmiana skórna, polegająca
na tworzeniu się nowej tkanki łącznej w następstwie uszkodzenia naskórka
i skóry właściwej podczas urazu. Przy znacznym uszkodzeniu może powstać
blizna o charakterze zanikowym. W obrębie twardych i zgrubiałych grudek
może wystąpić proces włóknienia. Przeczos to podłużny ubytek naskórka
w następstwie drapania skóry, występujący np. w schorzeniach skóry prze-
biegających ze świądem. Pęknięcie/rozpadlina: podłużne pęknięcie skóry,
któremu zazwyczaj towarzyszą stan zapalny oraz bolesność (wg: CIBA).
 DERMATOLOGIA

DERMATOLOGIA PEDIATRYCZNA
BERNARD A. COHEN
PEDIATRYCZNA
WYDANIE 5

BERNARD A. COHEN DERMATOLOGIA

Dermatologia pediatryczna Bernarda A. Cohena to niezwykle praktyczna, bogata wizualnie publikacja poświę-
cona chorobom skóry u dzieci. Dzięki algorytmom diagnostycznym, wysokiej jakości materiałowi ilustracyjnemu
i  zwięzłemu tekstowi, napisanemu przez wiodące autorytety w tej dziedzinie, podręcznik stanowi doskonałą
pomoc w praktyce klinicznej, a także w przygotowaniu do egzaminów.
PEDIATRYCZNA
Praktyczną wartość tego dzieła podnosi bardzo bogata i oryginalna dokumentacja fotograficzna, która stanowi
podstawę zdobywania i doskonalenia naszej wiedzy dermatologicznej. Podręcznik o wysokim poziomie nauko-
wym i edytorskim zawiera zwięzłe opisy chorób skóry, włosów i błon śluzowych, a także zagadnień z psychoder-
matologii dziecięcej oraz przydatne wskazówki, także w postaci tabel, dotyczące ich patogenezy, diagnostyki,
WYDANIE 5
różnicowania i leczenia.
Dodatkową wartość stanowią zamieszczone na końcu każdego z rozdziałów praktyczne algorytmy podsumowu-
jące właściwą diagnostykę różnicową.
Mam nadzieję, że to kolejne wydanie ze względu na ogromne walory praktyczne i interdyscyplinarne zostanie
dobrze przyjęte nie tylko przez lekarzy dermatologów i pediatrów, ale również przez lekarzy rodzinnych, podsta-
wowej opieki zdrowotnej i studentów medycyny.
prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba

COHEN
W PODRĘCZNIKU:
• prawie 1000 wspaniałych fotografii (100 nowych lub zaktualizowanych), zrównoważonych zwięzłym opisem
uwidocznionych zmian
• najnowsze osiągnięcia naukowe i kliniczne w dermatologii pediatrycznej, w tym nowe warianty chorób naczy-
niowych, malformacji naczyniowych i zmian barwnikowych u niemowląt i dzieci
• liczne tabele podsumowujące i algorytmy diagnostyki różnicowej

WYDANIE 5

Tytuł oryginału:
Pediatric Dermatology.
Publikację wydano na podstawie
umowy z Elsevier.
REDAKCJA WYDANIA POLSKIEGO

ANDRZEJ KASZUBA
www.edraurban.pl