Okulistyka

psów w 3D
FERNANDO LAGUNA SANZ
FERNANDO SANZ HERRERA

Redakcja wydania polskiego

KATARZYNA SZULC
Okulistyka psów w 3D
FERNANDO LAGUNA SANZ
FERNANDO SANZ HERRERA

Redakcja wydania polskiego

Katarzyna Szulc
Tytuł oryginału: 3d Ophthalmology in Dogs
Autorzy: Fernando Laguna Sanz, Fernando Sanz Herrera

Copyright © 2021 Grupo Asís Biomedia, SL

Plaza Antonio Beltrán Martínez n.º 1, planta 8 - letra I
(Centro empresarial El Trovador)
50002 Zaragoza – Spain

First printing: October 2021

ISBN 978-84-18020-47-6

This book was original ly published in Spanish under the title:

Oftalmología 3D en el perro
© 2021 Grupo Asís Biomedia, SL

ISBN Spanish edition: 978-84-18020-46-9

All rights reserved

Wszelkie prawa zastrzeżone, szczególnie prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki.

Żadna z części tej książki nie może być reprodukowana lub przenoszona w jakiejkolwiek formie na
wszelkie nośniki elektroniczne, mechaniczne lub inne, włączając kserokopiowanie, nagrywanie lub
inne systemy składowania i odzyskiwania informacji bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa.

Ze względu na stały postęp w naukach weterynaryjnych lub odmienne opinie na temat

diagnozowania i leczenia, jak również możliwość wystąpienia błędu, prosimy, aby w trakcie
podejmowania decyzji terapeutycznej uważnie oceniać zamieszczone w książce informacje.

© Copyright for the Polish edition by Edra Urban & Partner, Wrocław 2022

Redakcja naukowa wydania polskiego: lek. wet. Katarzyna Szulc

Tłumaczenie z języka angielskiego: lek. wet. Magdalena Stasiowska
Prezes Zarządu: Giorgio Albonetti
Redaktor naczelny: lek. Edyta Błażejewska
Redaktor tekstu: Elżbieta Kossarzecka
Redaktor prowadzący: lek. wet. Anna Stasiak

ISBN 978-83-66960-98-5

Edra Urban & Partner

ul. Kościuszki 29
50-011 Wrocław
tel.: + 48 71 726 38 35
biuro@edraurban.pl

www.edraurban.pl

Skład i przygotowanie do druku: Anna Noga-Grochola

Druk: Zakład Poligraficzny Moś i Łuczak sp.j.
Okulistyka psów w 3D

Autorzy
Fernando Laguna Sanz
Fernando Laguna ukończył medycynę weterynaryjną na Uniwersytecie Madryckim w  2009 r. Początko-
wo pracował na oddziale weterynarii ratunkowej w Paryżu, następnie kolejno odbył staże podyplomowy
i  specjalizacyjny w  dziedzinie okulistyki w  Państwowej Szkole Weterynaryjnej w  Alfort (Francja). W  latach
2012–2015 ukończył rezydenturę w Europejskim Kolegium Okulistów Weterynaryjnych (ECVO – European
College of Veterinary Ophthalmologists) na Uniwersytecie Autonomicznym w Barcelonie (UAB – Universitat
Autònoma de Barcelona). Uzyskał dyplom specjalisty ECVO w 2016 r.
Fernando jest autorem licznych publikacji naukowych, swoje dokonania prezentował na wielu między-
narodowych konferencjach. Obecnie pracuje w Madrycie w Klinice Weterynaryjnej Puchol (Hospital Veteri-
nario Puchol) i w centrum referencyjnym Optivet w Havant, w Anglii.

Fernando Sanz Herrera

Fernando Sanz ukończył medycynę weterynaryjną na Uniwersytecie w Kordobie. W 1997 r. uzyskał tytuł specjalisty
w dziedzinie okulistyki weterynaryjnej na Uniwersytecie Madryckim. Uzupełniał swoją edukację w takich placów-
kach, jak Klinika Oftalvo (miasto Meksyk) z dr. Gustavem Adolfem Garcíą, oraz The Long Island Veterinary Specialists
(Nowy Jork) z dr. Johnem Sapienzą.
Jest członkiem kilku hiszpańskich i międzynarodowych stowarzyszeń okulistycznych oraz jednym z za-
łożycieli pierwszego komitetu wykonawczego Hiszpańskiego Stowarzyszenia Okulistyki Weterynaryjnej
(SEOVET – Spanish Society of Veterinary Ophthalmology) oraz członkiem grupy roboczej European Network
in Veterinary Ophthalmology and Animal Vision (REOVVA).
Był prelegentem na wielu kursach, warsztatach oraz seminariach poświęconych okulistyce. Oprócz tego
jest autorem i współautorem oryginalnych prac opublikowanych w uznanych hiszpańskich i międzynarodo-
wych czasopismach naukowych. Jest współautorem serii książek La Oftalmología en Colores, napisał rozdziały
poświęcone okulistyce w książkach La leishmaniosis canina: una visión práctica, Inmunología clínica del perro
oraz Inmunología clínica del gato, jest autorem Manual of Ophthalmology in the Dog, książki przetłumaczonej
na języki angielski oraz japoński, a także Veterinary Ophthalmology: Examination Procedures and Basic Surgical
Techniques. W  kwietniu 2008  r. otworzył Weterynaryjną Klinikę Okulistyczną Visionvet – pierwszy ośrodek
referencyjny w południowej Hiszpanii, gdzie w pełni realizuje swoje zainteresowania zawodowe.

VI
 Okulistyka psów
Przedmowa w
| Spis3D
treści

Spis treści
01 BUDOWA ORAZ DZIAŁANIE OKA
I JEGO PRZYDATKÓW ................................................................. XII
Wprowadzenie  ................................................................................................... 2
Anatomia oka ......................................................................................................... 2
Rogówka i twardówka ......................................................................................... 2
Błona naczyniowa ..................................................................................................... 3
Soczewka ............................................................................................................................. 4
Ciało szkliste ..................................................................................................................... 4
Siatkówka i nerw wzrokowy ......................................................................... 4
03 UKŁAD ŁZOWY ............................................................................................ 16
Anatomia przydatków oka .............................................................. 5
Powieki ................................................................................................................................... 5
Trzecia powieka ........................................................................................................... 5
Spojówka ............................................................................................................................. 5
Układ nosowo-łzowy ............................................................................................. 6
Anatomia oczodołu ..................................................................................... 6
02 POWIEKI. LECZENIE NAJCZĘŚCIEJ
SPOTYKANYCH CHORÓB ................................................. 8
Wprowadzenie ..................................................................................................... 10
Nieprawidłowości otwierania powiek
u noworodków .................................................................................................... 10
04 SPOJÓWKA I TRZECIA POWIEKA ................. 24
Szczeliny powiek ............................................................................................... 10
Dwurzędowość rzęs (distichiasis) ........................................ 10
Rzęsy ektopowe ................................................................................................. 11
Nieprawidłowe ułożenie włosów
lub rzęs (trichiasis) .......................................................................................... 11
Podwinięcie i wywinięcie powiek
(entropium i  ectropium) ..................................................................... 12
Rany (rozdarcia) powiek ....................................................................... 13
Zapalenie powiek (blepharitis) ................................................. 14
Gradówka (chalazion) ........................................................................................... 14
Bakteryjne zapalenie powiek ....................................................................... 14
Wrzodziejące zapalenie powiek kąta
przyśrodkowego oka ............................................................................................. 14
Ostre alergiczne zapalenie powiek i spojówek ....................... 14
Przewlekłe alergiczne zapalenie powiek i spojówek ........ 14
Guzy powiek ............................................................................................................ 15
Plastyka typu H ............................................................................................................. 15
Wytwarzanie i odprowadzanie łez ..................................... 18
Atrezja punktów łzowych i zwężenie
przewodu nosowo-łzowego ........................................................ 19
Zapalenie woreczka łzowego
(dacryocystitis) i niedrożność przewodu
nosowo-łzowego ............................................................................................. 19
Ilościowe suche zapalenie rogówki
i spojówek (quantitative keratoconjunctivitis
sicca) ...................................................................................................................................... 20
Jakościowe suche zapalenie rogówki
i spojówek .................................................................................................................... 22
Budowa anatomiczna i funkcja spojówki .............. 26
Choroby spojówki .......................................................................................... 26
Grudkowe zapalenie spojówek (follicular
conjunctivitis) ................................................................................................................. 26
Zapalenie grudek chłonnych spojówki
(conjunctival folliculitis) ...................................................................................... 26
Przewlekłe alergiczne zapalenie powiek i spojówek ........ 27
Objawy kliniczne choroby spojówki ................................................... 28
Pasożytnicze zapalenie spojówek .......................................................... 29
Guzy nowotworowe spojówki ................................................................... 30

IX
Okulistyka psów w 3D
Skórzaki spojówki ...................................................................................................... 30
Oparzenia spojówki ................................................................................................ 30
Anatomia i fizjologia trzeciej powieki .......................... 32
Choroby trzeciej powieki ................................................................... 32
Wypadnięcie gruczołu łzowego trzeciej powieki ................ 32
Wywinięcie chrząstki trzeciej powieki ............................................... 33
Plazmocytoma .............................................................................................................. 34
Rozdarcia trzeciej powieki ............................................................................... 34
Nowotwory trzeciej powieki ........................................................................ 35
05 ROGÓWKA I TWARDÓWKA ........................................ 36
Wprowadzenie ..................................................................................................... 38
Badanie rogówki i twardówki .................................................... 40
Choroby rogówki i twardówki .................................................. 42
Choroby dziedziczne rogówki .................................................................... 42
Keratopatie niezapalne ....................................................................................... 42
Keratopatie zapalne ................................................................................................ 43
Nowotwory rogówki i twardówki .......................................................... 48
Rany rogówki i twardówki ............................................................................... 49
Ciała obce w rogówce ......................................................................................... 49
06 BŁONA NACZYNIOWA OKA
I JEJ ZAPALENIE (UVEITIS) ............................................. 50
Anatomia i fizjologia błony
naczyniowej oka ............................................................................................... 52
Objawy kliniczne zapalenia błony
naczyniowej oka (uveitis) ................................................................... 52
Przyczyny uveitis ............................................................................................... 55
Przyczyny oczne .......................................................................................................... 55
Przyczyny ogólnoustrojowe .......................................................................... 56
Przyczyny metaboliczne .................................................................................... 57
Przyczyny immunologiczne .......................................................................... 57
Przyczyny nowotworowe ................................................................................. 58
Leczenie zapalenia błony naczyniowej oka ....... 59
Leczenie miejscowe ................................................................................................ 59
Leczenie ogólnoustrojowe ............................................................................. 59
X
07 JASKRA ............................................................................................................................. 60
Etiopatogeneza jaskry ............................................................................. 62
Klasyfikacja jaskry ............................................................................................. 63
Jaskra wrodzona .......................................................................................................... 63
Jaskra pierwotna ......................................................................................................... 63
Jaskra wtórna .................................................................................................................. 65
Mechanizmy patofizjologiczne jaskry .......................... 66
Rozpoznawanie jaskry ............................................................................. 66
Leczenie jaskry ...................................................................................................... 67
Leczenie farmakologiczne ............................................................................... 67
Leczenie chirurgiczne ........................................................................................... 68
08 SOCZEWKA OKA ..................................................................................... 70
Wprowadzenie ..................................................................................................... 72
Badanie soczewki oka i objawy
chorobowe ................................................................................................................. 72
Choroby soczewki oka ........................................................................... 73
Nieprawidłowości wrodzone ....................................................................... 73
Zaćmy ...................................................................................................................................... 73
Zwichnięcie soczewki ........................................................................................... 76
Pęknięcie torebki soczewki ............................................................................ 79
09 SIATKÓWKA ........................................................................................................ 80
Anatomia i fizjologia siatkówki ................................................. 82
Badanie siatkówki ............................................................................................ 82
Wrodzone choroby siatkówki ..................................................... 84
Nabyte choroby siatkówki ............................................................... 84
Retinopatie dziedziczne ..................................................................................... 84
Retinopatie wtórne do chorób zakaźnych ................................... 84
Retinopatia nadciśnieniowa .......................................................................... 85
Zespół nabytego zwyrodnienia siatkówki
(SARDS – sudden acquired retinal degeneration
syndrome) .......................................................................................................................... 85
Odwarstwienie siatkówki .................................................................................. 86
Choroby nerwu wzrokowego ..................................................................... 87

10 OCZODÓŁ .................................................................................................................. 88
Anatomia i fizjologia oczodołu ................................................ 90
Badanie oczodołu ........................................................................................... 90
Choroby oczodołu ......................................................................................... 91
Choroby wrodzone oczodołu ..................................................................... 91
Choroby nabyte oczodołu .............................................................................. 92
Inne choroby oczodołu ...................................................................................... 93
Leczenie chorób oczodołu .............................................................. 94
11 NEUROOKULISTYKA ..................................................................... 96
Neuroanatomia ................................................................................................... 98
Szlaki wzrokowe .......................................................................................................... 98
Odruchy źreniczne ................................................................................................... 98
Badanie neurookulistyczne ............................................................. 99
Odpowiedź na zagrożenie .............................................................................. 99
Odruch powiekowy ................................................................................................ 99
Odruch oślepienia  ................................................................................................... 100
Odruchy źreniczne ................................................................................................... 100
Inne badania widzenia ........................................................................................ 100
Zmiany odpowiedzialne za uszkodzenia
szlaków wzrokowych lub źreniczno-
-ruchowych ................................................................................................................ 100
Zmiany odpowiedzialne za uszkodzenia
zarówno szlaków wzrokowych, jak
i ruchowo-źrenicznych ........................................................................... 101
Zmiany odruchów źrenicznych
bez deficytu wzroku ................................................................................... 101
Zespół Hornera .................................................................................................... 101
Porażenie twarzy .............................................................................................. 101
12 WRODZONE CHOROBY OCZU ............................ 102
Szczeliny (colobomata) .......................................................................... 104
Bezocze (anophthalmos) i małoocze
(microphthalmos) ........................................................................................... 104
Okulistyka psów wSpis3D
treści
Choroby wrodzone powiek i spojówek .................... 104
Szczeliny powiek ......................................................................................................... 104
Skórzaki .................................................................................................................................. 105
Choroby wrodzone układu łzowego ............................. 105
Agenezja lub hipoplazja gruczołów łzowych ........................... 105
Brak perforacji lub niedorozwój punktów łzowych ........... 106
Agenezja przewodu nosowo-łzowego ............................................ 106
Choroby wrodzone rogówki i twardówki ............. 106
Skórzaki rogówki ......................................................................................................... 106
Dystrofia podnabłonkowa ............................................................................... 106
Przetrwała błona źreniczna tęczówkowo-
-rogówkowa ..................................................................................................................... 106
Szczelina twardówki ............................................................................................... 106
Choroby wrodzone tęczówki ...................................................... 107
Przetrwała błona źreniczna ............................................................................ 107
Nieprawidłowe źrenice ....................................................................................... 107
Wrodzony niedorozwój ...................................................................................... 107
Odbarwienia tęczówki ......................................................................................... 107
Znamię tęczówki ........................................................................................................ 107
Zespół Waardenburga .......................................................................................... 107
Choroby wrodzone soczewki oka ...................................... 107
Zmiany wielkości i kształtu ............................................................................. 107
Zaćmy wrodzone ....................................................................................................... 108
Choroby wrodzone ciała szklistego ................................. 108
Przetrwała tętnica szklista ................................................................................ 108
Przetrwała osłonka naczyniowa soczewki  .................................. 108
Przetrwałe hiperplastyczne pierwotne ciało szkliste ........ 108
Choroby wrodzone siatkówki .................................................... 108
Dysplazja siatkówki .................................................................................................. 108
Anomalia oka collie (CEA – collie eye anomaly) ...................... 109
Szczeliny siatkówki ................................................................................................... 109
Choroby wrodzone nerwu wzrokowego ............... 109
XI
 01
Budowa oraz
działanie oka i jego
przydatków
Okulistyka psów w 3D
Wprowadzenie
Wzrok jest zdolnością żywych stworzeń do interpretacji ich
środowiska za pośrednictwem promieni światła (fotonów).
Układ wzrokowy składa się z oczu, dróg wzrokowych i kory
wzrokowej. Aby zwierzę mogło widzieć, fotony światła muszą
wniknąć do jego oczu i dokładnie skupić się na siatkówce. Fo-
topigmenty siatkówki przekształcają energię świetlną w ener-
gię elektryczną. Wszystkie właściwości obrazu (jasność, orien-
tacja, głębokość itd.) następnie są interpretowane przez korę
wzrokową, która wydobywa z nich najistotniejsze informacje.
Oko, które jest niemal idealnie kuliste, jest jednym z naj-
bardziej wyspecjalizowanych narządów. Głównym zadaniem
oka jest skupienie obrazu i regulowanie ilości światła padają-
cego na siatkówkę; w ten sposób dochodzi do zmniejszenia
zniekształceń optycznych i zapewnienia możliwie najlepszej
ostrości wzroku. Każda zmiana w  przezroczystości lub fizjo-
logicznym układzie struktur oka może ograniczyć zdolność
widzenia.
Przydatki oka obejmują wszystkie struktury wspomaga-
jące gałkę oczną; otaczają oko i biorą udział w jego funkcjo-
nowaniu. Należą do nich między innymi powieki, spojówka,
układ nosowo-łzowy oraz trzecia powieka. Gałka oczna znaj-
duje się w oczodole, gdzie jest utrzymywana przez mięśnie
zewnątrzgałkowe i powięź oczodołu.
Przydatki i oczodół mają podstawowe znaczenie dla pra-
widłowego funkcjonowania oka.
Anatomia oka
Tradycyjnie oko dzieli się na trzy warstwy:
• Błona włóknista: tworzą ją rogówka oraz twardówka.
Jest to warstwa bogata w kolagen, która nadaje oku struk-
turę, a jej przednia część jest przezroczysta, co umożliwia
przenikanie światła do oka. Nerw wzrokowy wychodzi
z  tylnej części oka i  przechodzi przez strukturę zwaną
blaszką sitową.
• Błona naczyniowa: warstwa o  wysokim stopniu unaczy-
nienia, składają się na nią tęczówka, ciało rzęskowe oraz
naczyniówka.
• Siatkówka i  nerw wzrokowy: siatkówka jest odpowie-
dzialna za transdukcję, czyli akt przekształcania światła
w sygnał elektryczny. Informacja w tej postaci jest przeka-
zywana do układu nerwowego poprzez nerw wzrokowy.
Soczewka oka, która pomaga w skupieniu obrazu na siat-
kówce, oddziela przedni i tylny odcinek oka. Odcinek przed-
ni jest wypełniony cieczą wodnistą, odżywiającą zawarte
w nim struktury, i pomaga w zachowaniu ciśnienia śródgał-
2
kowego. Ciecz wodnista jest wydzielana przez ciało rzęskowe
i  przesącza się przez kąt tęczówkowo-rogówkowy. Odcinek
tylny zawiera ciało szkliste, które obfituje w kolagen i poma-
ga w zachowaniu kształtu oka oraz utrzymywaniu siatkówki
we właściwej pozycji.
Rogówka i twardówka
Rogówka stanowi najbardziej zewnętrzną część błony włók-
nistej. Jest warstwą przezroczystą, u  psów jej szerokość
nieznacznie przekracza wysokość. Grubość rogówki wyno-
si około 0,5 mm. Rogówkę budują cztery warstwy: nabło-
nek warstwowy, zrąb kolagenowy, błona Descemeta oraz
śródbłonek. 
Nabłonek składa się z komórek podstawnych, pośrednich
oraz płaskich – wszystkie są stale odnawiane. Nie zawiera ke-
ratyny, co zwiększa jego przezroczystość.
Zrąb stanowi większość grubości rogówki. Tworzą go
włókna kolagenowe i keratocyty, które są wyspecjalizowany-
mi fibroblastami odpowiedzialnymi za utrzymywanie prze-
zroczystości rogówki, gojenie wrzodów i syntezę składników
zrębu. Kolagen rogówki formuje się w postaci płytek (lamelli)
ułożonych prostopadle w  stałych odstępach. Ten specjalny
układ pozwala na przechodzenie światła i odróżnia rogówkę
od innych struktur bogatych w kolagen, takich jak twardów-
ka, która jest nieprzezroczysta. Dodatkowo zrąb obfituje w gli-
kozaminoglikany, co również przyczynia się do zachowania
przezroczystości. 
Niektóre procesy bliznowacenia mogą powodować utratę
przezroczystości rogówki.
Błona Descemeta jest błoną podstawną śródbłonka ro-
gówki. Stanowi elastyczną warstwę, która ulega pogrubieniu
wraz z wiekiem zwierzęcia.
W przypadkach jaskry może dojść do pękania błony De-
scemeta i powstania tak zwanych prążków Haaba.
Owrzodzenie rogówki z towarzyszącym mu pełnym ubyt-
kiem zrębu prowadzi do odsłonięcia błony Descemeta (de­
scemetocele).
Śródbłonek rogówki  jest warstwą najbardziej aktywną
metabolicznie. Ta warstwa pojedynczych komórek odwadnia
rogówkę, pomagając w  utrzymywaniu jej przezroczystości.
Komórki śródbłonka rogówki są postmitotyczne, dlatego
nie mają zdolności regeneracyjnych, a  ich liczba zmniejsza
się z wiekiem. Pozostałe komórki zwiększają swoje rozmiary,
aby wypełnić przestrzenie pozostawione przez te, które ob-
umarły. Jeżeli ich liczba spadnie poniżej wartości krytycznej,
niemożliwe jest zachowanie odpowiedniej równowagi po-
między ilością wody, która „wchodzi” do zrębu i „wychodzi”
 Okulistyka
Budowa oraz działanie oka i jego w
z niego, co prowadzi do dekompensacji rogówki i w konse-
kwencji do jej obrzęku.
Zdrowa rogówka powinna być gładka, połyskująca,
bezna­czyniowa i wolna od pigmentu. Zrąb rogówki jest bez-
naczyniowy i  zawiera niewiele komórek, dlatego otrzymuje
tlen i  metabolity z  łez, cieczy wodnistej i  twardówki. Każda
zmiana w obrębie tych struktur powoduje zmiany w rogów-
ce. Częstym przykładem jest suche oko, gdzie rogówka może
gromadzić pigment, doświadczać neowaskularyzacji i  tracić
gładkość swojej powierzchni.
Rogówka jest jedną z najczulszych części ciała. Jest uner-
wiona przez długie nerwy rzęskowe, które wchodzą promieni-
ście do przedniej części zrębu rogówki i następnie przyłączają
się do gałęzi ocznej nerwu trójdzielnego. Czułość rogówki jest
większa na powierzchni i w przedniej części zrębu, dlatego jak
zmiany stają się głębsze, czucie ulega zmniejszeniu.  światła dostaje się do oka, dopasowując wielkość źrenicy do
Psy ras brachycefalicznych mają mniejszą czu-
łość rogówki niż psy ras mezocefalicznych lub
dolichocefalicznych, co tłumaczy, dlaczego wy-
kazują one mniejsze objawy bólowe w przypad-
kach owrzodzeń rogówki.
Twardówka buduje większość błony włóknistej i  dzieli się
na 3  warstwy: najbardziej powierzchowna z  nich to nad-
twardówka, środkowa to zrąb twardówki, a leżąca najgłębiej
jest zwana blaszką brunatną (lamina fusca). Nadtwardówka
stanowi połączenie między torebką Tenona a zrębem twar-
dówki. Jest ona wysoce unaczynioną warstwą włóknistą. Po-
dobnie jak w przypadku rogówki, zrąb twardówki składa się
Ryc. 1. Soczewka oka, tęczówka i ciało rzęskowe widoczne od strony siatkówki oka.
psów
3D
przydatków
z kolagenu i fibroblastów, jednak w tym przypadku kolagen
jest nieuporządkowany, dlatego zrąb twardówki jest nieprze-
zroczysty. Blaszka brunatna jest miejscem przylegania do
twardówki najbardziej zewnętrznych warstw naczyniówki
i ciała rzęskowego.
Błona naczyniowa
Błona naczyniowa stanowi środkową warstwę oka. Można
ją podzielić na błonę naczyniową przedniego odcinka, skła-
dającą się z tęczówki i ciała rzęskowego, i błonę naczyniową
tylnego odcinka oka, zwaną naczyniówką.
Tęczówka jest przesłoną, która kontroluje ilość świa-
tła wnikającego do oka. Wykorzystuje w  tym celu działanie
dwóch mięśni – rozwieracza i zwieracza źrenicy. Mięśnie te
otwierają lub zamykają źrenicę, w zależności od tego, jak dużo
warunków otoczenia. Przednia powierzchnia tęczówki nie ma
nabłonka i składa się z komórek zrębu. Powierzchnia tylna jest
pokryta pigmentowanym nabłonkiem. Tęczówka ma dwie
tętnice (rzęskowe przednie i  tylne długie), które wnikają do
niej donosowo i  doskroniowo, tworząc koło tętnicze, które
może być pełne lub częściowe.
Ciało rzęskowe jest umiejscowione za tęczówką (ryc. 1).
Jego przednia część cechuje się obecnością licznych fałdów
(pars plicata), zwanych wyrostkami rzęskowymi. Fałdy te stają
się coraz mniejsze i przechodzą w część płaską (pars plana),
która łączy się z siatkówką w miejscu zwanym rąbkiem zęba-
tym (ora serrata). Ciało rzęskowe jest pokryte podwójną war-
stwą komórek nabłonka i ma u podstawy mięsień z gładkich
włókien mięśniowych, unerwiony przez układ przywspółczul-
ny. Te włókna mięśniowe są przytwierdzone do podstawy
ciała rzęskowego i silnie związane z kątem tęczówkowo-ro-
gówkowym. Zapalenie błony naczyniowej oka powoduje bo-
lesny skurcz tych mięśni, zwiększający objętość przesączania
prawidłową drogą.
Naczyniówka znajduje się w  tylnej części błony naczy-
niowej. Jest cienką warstwą bardzo unaczynionej tkanki
o  zmiennym stopniu pigmentacji. Trójkątna błona odbla-
skowa (tapetum lucidum) [zwana także makatą odblaskową
– przyp. tłum.] występuje jedynie w tylnej części naczyniówki.
Jej zadanie polega na odbijaniu światła, co podwójnie pobu-
dza fotoreceptory siatkówki. Wielkość i  barwa błony odbla-
skowej są różne, w zależności od rasy psa, może być ona też
fizjologicznie nieobecna.
Jedną z  najważniejszych funkcji błony naczyniowej jest
tworzenie bariery krew–oko. Oddziela to oko od ogólnego
krążenia krwi w  organizmie, zapobiegając przechodzeniu
białek i makrocząsteczek do cieczy wodnistej i ciała szkliste-
go. Stan zapalny może zmienić przepuszczalność tej bariery.
3
Okulistyka psów w 3D
Soczewka
Soczewka jest obustronnie wypukła i beznaczyniowa, utrzy-
mywana we wnętrzu oka przez włókna obwódki rzęskowej.
Jej powierzchnia przednia jest bardziej płaska niż tylna; so-
czewka ma równik, który przebiega na obwodzie styku obu
powierzchni. Soczewka jest otoczona torebką i ma nabłonek,
który znajduje się pod torebką na przedniej powierzchni
soczewki. Włókna soczewki są ułożone w  koncentrycznych
warstwach wychodzących z jądra soczewki i tworzących jej
korę. Włókna te są wytwarzane przez całe życie zwierzęcia i są
spychane w kierunku jądra soczewki.
Głównym zadaniem soczewki jest akomodacja dla obiek-
tów znajdujących się w  różnych odległościach i  skupianie
obrazu na siatkówce.
Ciało szkliste
Ciało szkliste jest elastycznym, przezroczystym hydrożelem,
który wypełnia tylną komorę oka i zajmuje około 80% objęto-
ści gałki ocznej. Składa się głównie z wody, włókien kolageno-
wych, kwasu hialuronowego i hialocytów. Hialocyty wykazują
aktywność fagocytarną i mogą przekształcać się w fibroblasty
i dzięki temu wytwarzać tkankę bliznowatą.
Anatomicznie w  tym żelu można wydzielić ciało szkliste
przednie, tylne, obwodowe i środkowe; warto zauważyć, że
włókna kolagenowe są szczególnie zagęszczone w części ob-
wodowej, gdzie silnie przywierają do powierzchni siatkówki.
Zwyrodnienie i  upłynnienie obwodowego ciała szklistego
mogą zmniejszyć siłę jego oddziaływania na siatkówkę, co
zwiększa możliwość odwarstwienia siatkówki.
Istnieje jeszcze jedno miejsce silnego przylegania włókien
ciała szklistego do struktury wewnątrzgałkowej. Soczewka
oka jest umiejscowiona w  zagłębieniu ciała szklistego zwa-
nym dołem ciała szklistego (hyaloid fossa), które jest miejscem
silnego przyczepu tylnej powierzchni soczewki do ciała szkli-
stego. Przemieszczenie soczewki, towarzyszące jej zwich-
4
nięciu, wywołuje trakcję w  obrębie włókien ciała szklistego
i w konsekwencji pociąganie siatkówki.
Siatkówka i nerw wzrokowy
Siatkówka jest najważniejszą częścią oka. Ostatecznym
celem działania wszystkich struktur oka jest skupienie obra-
zu na komórkach fotoreceptorowych i  stworzenie widoku
o możliwie najlepszej ostrości. Siatkówka jest bardzo złożoną
tkanką, zbudowaną z wielu rodzajów komórek zaangażowa-
nych w  wytworzenie końcowego impulsu elektrycznego.
W  uproszczeniu – siatkówka zawiera komórki światłoczułe,
przewodzące impulsy elektryczne do komórek dwubiegu-
nowych, które z kolei przekazują je do komórek zwojowych.
Aksony komórek zwojowych tworzą nerw wzrokowy. Fotore-
ceptory składają się z czopków i pręcików; oba z nich zawiera-
ją fotopigmenty reagujące na światło i wytwarzają potencjał
czynnościowy.
Czopki są bardziej wrażliwe na światło o większej intensywności i za-
pewniają widzenie kolorów, natomiast pręciki są pobudzane świa-
tłem o mniejszej intensywności.
Fotoreceptory są zależne od nabłonka barwnikowego siat-
kówki, ponieważ pełni on kilka funkcji, w  tym przetwarza
fotopigmenty. Jeżeli dojdzie do odwarstwienia siatkówki,
nabłonek barwnikowy zawsze pozostaje przytwierdzony do
naczyniówki.
Nerw wzrokowy powstaje po połączeniu wszystkich ak-
sonów komórek zwojowych w  tarczy nerwu wzrokowego.
Następnie nerw przechodzi przez blaszkę sitową, przez stożek
wytworzony przez mięśnie zewnątrzgałkowe i otwór nerwu
wzrokowego w oczodole, po czym łączy się z nerwem wzro-
kowym drugiego oka w  miejscu zwanym skrzyżowaniem
wzrokowym (ryc. 2).
Ryc. 2. Gałka oczna
z wychodzącym z niej
nerwem wzrokowym.
 Okulistyka
Budowa oraz działanie oka i jego w
Anatomia przydatków oka
Powieki
Powieki są płatami mięśniowo-skórnymi niezbędnymi do
zachowania zdrowej powierzchni oczu. Składają się z tarczki
(włóknistej płytki nadającej odpowiednią strukturę), mięśni
kontrolujących ich położenie i poruszanie, elastycznej skóry
na powierzchni zewnętrznej i  spojówki powiekowej na po-
wierzchni wewnętrznej. Psy mają rzęsy jedynie na górnej po-
wiece (ryc. 3).
Na brzegu powiekowym znajdują się gruczoły zwane gru-
czołami Meiboma lub tarczkowymi, które wydzielają miesza-
ninę lipidów. Otwory tych gruczołów można zbadać za po-
mocą optycznych przyrządów powiększających, np. lampy
szczelinowej. Inne gruczoły w obrębie powiek, np. gruczoły
Zeisa i Molla, nie są istotne klinicznie.
Zamykanie powiek odbywa się głównie za pośrednic-
twem skurczu mięśnia okrężnego oka, który jest umiejsco-
wiony przednio od tarczek obu powiek. U psów powieka gór-
na jest bardziej ruchoma od dolnej i unerwiona przez nerw
okoruchowy, natomiast inne mięśnie powiek są unerwiane
przez nerw twarzowy. Powieki mają więzadło w  przyśrod-
kowym kącie oka i mięsień, który pełni rolę więzadła w kącie
bocznym – mięsień cofacz bocznego kąta oka (retractor an­
guli oculi lateralis).
Informacje czuciowe z  powiek są przekazywane za po-
średnictwem nerwu trójdzielnego. Przy wykryciu bodźca bó-
lowego dochodzi do silnego skurczu mięśnia okrężnego oka,
co wywołuje kurcz powiek.
Powieki ochraniają oczy i  pomagają w  rozprowadzeniu
i usuwaniu łez. Podczas mrugania powieki początkowo zamy-
kają się w bocznym kącie oka i zamknięcie przesuwa się jak
zamek błyskawiczny aż do osiągnięcia kąta przyśrodkowego
Brzeg powieki górnej
Rzęsy
Kąt boczny
oka
Wolny brzeg
trzeciej powieki
Kąt przyśrodkowy oka Brzeg powieki dolnej
Ryc. 3. Budowa powiek u psów.
psów
3D
przydatków
oka. Powoduje to skierowanie łez w stronę punktów łzowych,
skąd drenowane są w stronę jamy nosowej.
Trzecia powieka
Wiele zwierząt towarzyszących ma trzecią powiekę, zwaną
także migotką, umiejscowioną przyśrodkowo i  dobrzusz-
nie od gałki ocznej. Sztywność trzeciej powieki zapewnia
chrząstka w  kształcie litery T. Podstawa chrząstki jest po-
łączona z  gruczołem łzowym; obie powierzchnie trzeciej
powieki – gałkową i powiekową – pokrywa spojówka. We-
wnętrzna powierzchnia spojówki jest pokryta grudkami lim-
fatycznymi.
Trzecia powieka psów ma szczątkową muskulaturę, która
porusza się biernie podczas cofania się gałki ocznej (uner-
wionej przez nerw odwodzący). Gruczoł łzowy znajdujący się
w  obrębie trzeciej powieki jest ważny, ponieważ wytwarza
30–50% komponenty wodnistej łez (ryc. 4).
Spojówka
Spojówka jest ruchomą, elastyczną błoną śluzową pokrywają-
cą wewnętrzną powierzchnię powiek (spojówka powiekowa)
oraz powierzchnię gałkową [również powierzchnię powieko-
wą – przyp. tłum.] trzeciej powieki; jest ona przytwierdzona do
rąbka rogówkowo-twardówkowego, gdzie tworzy spojówkę
gałkową (ryc. 5). Ma również ślepo zakończone sklepienie,
które łączy spojówki powiekową i gałkową w powiekach gór-
nej i dolnej.
Spojówka jest zbudowana z nierogowaciejącego nabłon-
ka walcowatego lub kolumnowego, który zawiera komórki
kubkowe wydzielające mucynę. Mucyna stanowi fazę białko-
wą łez i poza innymi funkcjami pomaga w przywieraniu łez
do powierzchni oka.
Mięsko
łzowe
Wolny brzeg trzeciej
powieki
Worek spojówkowy
(sklepienie)
Ujścia gruczołów
Meiboma
Ryc. 4. Trzecia powieka i elementy spojówki powiekowej.
5
Okulistyka psów w 3D
Każdy proces zapalny lub zakaźny w obrębie powierzchni
oka może wpływać na morfologię spojówek, wywołując utra-
tę komórek kubkowych i zmianę ich właściwości.
Pod nabłonkiem znajduje się warstwa zwana istotą właści-
wą (substantia propria), zbudowana z tkanki łącznej.
Spojówka odgrywa zasadniczą rolę w układzie immuno-
logicznym, a w odpowiedzi na stymulację antygenową poja-
wiają się w niej liczne grudki limfatyczne. 
Istotną cechą szczególną spojówki jest jej znaczna zdol-
ność do regeneracji i  gojenia; zmiany w  spojówkach mogą
ulec wygojeniu dosłownie w ciągu kilku godzin.
Układ nosowo-łzowy
Układ nosowo-łzowy wydziela, dystrybuuje i drenuje łzy z po-
wierzchni oka. Należą do niego:  główny gruczoł łzowy znaj-
dujący się w okolicy skroniowej oczodołu, gruczoł trzeciej po-
wieki i pewne gruczoły dodatkowe. Gruczoł łzowy wydziela
łzy przez małe przewody otwierające się w górnym sklepieniu
spojówki. Gruczoł trzeciej powieki ma kilka przewodów wy-
prowadzających na powierzchni gałkowej spojówki trzeciej
powieki.
Powierzchnia oka (rogówka i  spojówka), główny gruczoł
łzowy i dodatkowe (trzeciej powieki) gruczoły łzowe i gruczo-
ły tarczkowe tworzą jednostkę czynnościową układu łzowe-
go. Wszystkie zmiany w  obrębie jednego z  wymienionych
elementów pogarszają funkcjonowanie układu łzowego
i mogą mieć bardzo poważne konsekwencje.
Choć zwykle uważa się go za kompletną całość, to film
łzowy można podzielić na trzy warstwy:
1. Faza lipidowa, wydzielana przez gruczoły tarczkowe, za-
pobiega nadmiernemu parowaniu łez i zmniejsza napię-
cie powierzchniowe filmu łzowego, działając stabilizująco.
2. Faza wodna, wydzielana przez główny gruczoł łzowy
i  gruczoł trzeciej powieki, stanowi najgrubszą warstwę
i transportuje substancje odżywcze, tlen itd. Ponadto od-
grywa znaczącą rolę w zwalczaniu drobnoustrojów przez
spłukiwanie ich z powierzchni oka i niszczenie za pomocą
substancji o działaniu przeciwbakteryjnym, takich jak lak-
toferyna i lizozym.  proste (dogrzbietowy, dobrzuszny, przyśrodkowy i  boczny),
3. Faza białkowa, wydzielana przez komórki kubkowe, jest
lipofilna i dlatego pozwala na przywieranie łez do nabłon-
ka rogówki. Wszystkie zmiany w obrębie tej fazy skracają
czas przerwania filmu łzowego.
Łzy są rozprowadzane po powierzchni oka przez powieki
i trzecią powiekę, a odprowadzane przez punkty łzowe, które
znajdują się na spojówce powiekowej, około 5 mm od kąta
przyśrodkowego oka. Przewody górny i dolny łączą się i two-
rzą woreczek łzowy, który jest stosunkowo niewielki u zwie-
6
Tęczówka
Rąbek rogówki
Spojówka gałkowa
Brzeg źreniczny
Ryc. 5. Elementy budowy przedniego odcinka oka.
rząt towarzyszących. Przewód nosowo-łzowy transportuje
łzy do jamy nosowej, gdzie zostają one ostatecznie usunięte.
U niektórych psów przewód nosowo-łzowy może uchodzić
do jamy ustnej. 
Anatomia oczodołu
Oczodół jest stożkowatą jamą otaczającą oko; u domowych
zwierząt drapieżnych występuje w  postaci otwartej, pole-
gającej na połączeniu kostnej krawędzi oczodołu z  więza-
dłem oczodołowym bocznym, przebiegającym od wyrostka
jarzmo­wego kości czołowej do wyrostka czołowego kości
jarzmowej. Taka budowa pozwala zwierzęciu na szersze
otwarcie jamy ustnej.
Położenie oczodołu determinuje pole widzenia zwierzę-
cia. Kość tworząca oczodół ma liczne otwory, przez które
przechodzą nerwy oraz naczynia krwionośne zmierzające
do oka i jego przydatków. Kość ta jest pokryta okostną oczo-
dołu, do której przytwierdzone są mięśnie zewnątrzgałkowe
i w obrębie której znajduje się tłuszcz oczodołowy (ryc. 6). To-
rebka Tenona jest powięzią łączącą się z nadtwardówką.
Zwierzęta drapieżne udomowione mają cztery mięśnie
dwa mięśnie skośne oraz mięsień wciągacz gałki ocznej.
Mięśnie proste (z wyjątkiem bocznego) i mięsień skośny do-
brzuszny są unerwione przez mięsień okoruchowy. Mięsień
prosty boczny i  wciągacz gałki ocznej są unerwione przez
nerw odwodzący. Mięsień skośny dogrzbietowy jest uner-
wiony przez nerw bloczkowy.
Nerw wzrokowy znajduje się w najbardziej wewnętrznej
części oczodołu, otoczonej mięśniami zewnątrzgałkowymi.
Jest osłonięty oponami i dlatego uważa się go za część cen-
tralnego układu nerwowego.
 Okulistyka psów
Budowa oraz działanie oka i jego w 3D
przydatków

Ryc. 6. Gałka oczna i struktury okolicy oczodołu.

Struktury
Budowa gałki ocznej zewnątrzgałkowe

7
Okulistyka psów w 3D w nowoczesny i nieszablonowy sposób przed-
stawia choroby oczu u psów. Dzięki wysokiej jakości zdjęciom, ilu-
stracjom i materiałom wideo publikacja jest źródłem bardzo reali-
stycznych i praktycznych informacji z dziedziny anatomii i fizjologii
oka oraz dostarcza wskazówek na temat najczęstszych interwencji
chirurgicznych w leczeniu chorób narządu wzroku u psów. Proste,
zwięzłe opisy uzupełnione wspomnianym materiałem graficznym
wpływają na wyjątkową użyteczność tego podręcznika.

www.edraurban.pl