03.04.17 - FINAL - Community Ugnayan Proceedings

PROCEEDINGS
A COMMUNITY EXTENSION PROJECT

OF THE BS DEVELOPMENT COMMUNICATION
PROGRAM OF BATANGAS STATE UNIVERSITY
2016
Table of Contents
PROJECT BRIEF ........................................................................................................................................... 3

OBJECTIVES ................................................................................................................................................ 4
LECTURES ..................................................................................................................................................... 5
WORKSHOP OUTPUTS ............................................................................................................................. 27
DOCUMENTATION .................................................................................................................................. 40
EVALUATION ............................................................................................................................................. 44
PROJECT MANAGEMENT COMMITTEE .............................................................................................. 57
2
PROJECT BRIEF
The Community Ugnayan: Capacity Building Training and Workshop Series on Sustainable Community
Management Systems and Participatory Local Governance is a capacity-building project of Batangas State
University BS Development Communication program which aims to provide training-workshops to
representatives from Batangas coastal communities in the Verde Island Passage (VIP) Marine Key Biodiversity
Area.
Community Ugnayan was made possible through the United States Agency for International Development
(USAID) - Ecosystems Improved for Sustainable Fisheries (ECOFISH) project titled “Support for the Development
of Social Enterprises for Fishing Communities in Verde Island Passage MKBA.” PUSOD Inc., a nongovernment
organization focused on nature preservation and promoting the country’s heritage, tapped the BS Development
Communication program to develop a training and workshop series featuring modules, presentations and
activities for the project’s participants.
The BS Development Communication program served as the training provider while PUSOD Inc. handled
the overall organization and coordination including the provision of logistical support.
Community Ugnayan has the following identified communities as target participants:

1. Nasugbu, Batangas Barangay Wawa
Barangay Papaya
2. Calatagan, Batangas Barangay Balitoc
Barangay Tanagan
3. Lian, Batangas Barangay Binubusan
4. Balayan, Batangas Barangay Palicpican
5. Lemery, Batangas Barangay Sambal Ilaya
6. Taal, Batangas Barangay Butong
5. Mabini, Batangas [Representatives from Mabini People’s
Organizations]
6. Lobo, Batangas Barangay Malabrigo
Barangay Olo-Olo
Barangay Lagadlarin
Barangay Sawang
7. Batangas City, Batangas Barangay Tabangao
Barangay San Andres in Isla Verde
3
OBJECTIVES
Community Ugnayan Capacity Building Training and Workshop Series on Sustainable Community Management
Systems and Participatory Local Governance aims to:
1. Provide training series on sustainable community management systems and participatory local governance;
2. Assist the training participants in developing their sustainable community plans; and
3. Promote participatory local governance in the community.
4
LECTURES
Lecture 1: Gabay sa Pagsasanay Ukol sa Sustainable Community Management System

ni: Benedict O. Medina, Ph.D.
Kolehiyo ng Agham at Sining
Pambansang Pamatasan ng Batangas
Mga Layunin
Matapos basahin at pag-usapan ang araling ito, inaaasahan ang mga kalahok na:
1. Maunawaan ang kahulugan ng “community” o komunidad;

2. Isa-isahin ang iba’t-ibang klase ng komunidad na mayroon ang ating lipunan; at
3. Maisagawa nang maayos ang mga pagsasanay na magpapatibay pa ng pang-unawa sa konsepto.
Talakayan
Ano ang Komunidad?

Ang komunidad ay maaaring isang pangkat ng nag-uugnayang mga tao, na nabubuhay na magkakalapit, na ang
kalapitan ay ayon sa puwang, oras, o ugnayan.
Ang pamayanan ay pangkaraniwang tumutukoy sa isang yunit na panlipunan o pakikipagkapwa na mas malaki
kaysa sa isang tahanan, mag-anak, o pamamahay (kabahayan) na may pinagsasaluhang ka-raniwang mga
pagpapahalaga at may matibay na pagsasamahang panlipunan (kohesyong panlipunan).
Ang kataga ay maaari ring tumukoy sa pambansang pamayanan o sa pandaigdigang pamayanan (pamayanang
internasyunal).
Ang pangalawang pangunahing kahulugan ng pamayanan ay ang pagiging isang pangkat ng mga organismo,
maaaring ibang hayop na bukod pa sa tao, na may interaksiyon o ugnayan na namumuhay at nagsasalo ng isang
kapaligirang may populasyon.
Sa mga pamayanang pantao, maaaring mayroong intensiyon (hangarin), paniniwala, likas na mga
mapagkukunan, mga preperensiya (pagpili o paghihirang ng mga kagustuhan), mga pangangailangan, mga
panganib o pakikipagsapalaran, at iba’t-iba pang mga kondisyon o kalagayan na pangkaraniwan at nakakaapekto
sa katauhan ng mga nakikiisa o nakikilahok at sa antas ng kanilang kohesyon o pagsasamahan.
Magmula noong pagsilang o pagdating ng Internet, ang diwa ng pamayanan ay masasabing nalampasan ang
limitasyon o hangganang pangheograpiya dahil sa ang mga tao ay birtwal na nakapagtitipon sa loob ng tinatawag
na pamayanang "nasa linya" o online community, at may pinagsasaluhang pangkaraniwang mga hangarin kahit
na saan man sila naroroon. Bago ang pagsapit ng Internet, ang mga pamayanang birt-wal (katulad ng mga
5
organisasyong panlipunan o akademiko) ay talagang mas limitado dahil sa mga kaampatan o kasalatan ng
magagamit na mga teknolo-hiyang pangkomunikasyon at pangtransportasyon.
Ang salitang "komunidad", na nangangahulugang "pamayanan" ay mula sa wikang Kastila. Samantala, ang
katumbas nito sa wikang Ingles na community ay nag-buhat sa Lumang Pranses na communité na hinango naman
mula sa wikang Lat-in na communitas (cum, "may/magkasama" + munus, "alay/regalo/aginaldo"), isang malawak
na kataga o katawagan para sa samahan o inayos na lipunan (organisadong kapisanan).
Iba pang mga kahulugan ng komunidad
Ang komunidad ay isang konsepto upang mailarawan ang isang panlipunang organisasyon na itinuturing at
tinatanggap na tradisyunal na pundasyon ng lipunan kagaya ng kanayunan, relihiyon, sekta, at iba pa.
Ang iba’t-ibang komunidad ay isinasaalang-alang bilang natural na grupo base sa pagiging magkakadugo o
magkakaanak, salita, kasaysayan, teritoryo, at higit sa lahat ay sa kultura (Upadhya, 2006).
Samantala, sa nirebisang aklat na may pamagat na Lives in Context: the Art of Life History Research ni Coles at
Knowles (2001: 11), ang ibig sabihin ng komunidad ay mga grupo ng indibidwal na naninirahan at bumubuo ng
mga komunidad, lipunan, at kultura. Upang manunawaan ang ilang mga kumplikado at nakalilitong mga konsep-
to at bagay sa isang komunidad, dapat itong bigyang pansin sa panlahat na perspek-tibo.
Ayon naman kay Bill Lee (1992) ang komunidad ay isang grupo ng mga tao na may pagkakapare-pareho sa iba’t
ibang mga bagay.
Sa salitang Griyego ito ay nangangahulugang “fellowship” o pagsasama o grupo ng mga tao na nagsama-sama at
nagkakaunawaan upang matugunan ang kanilang mga pangunahing pangangailangan.
Para naman kay Boothroyd (1990), ang isang komunidad ay isang sistema ng mga tao kung saan ang mga
miyembro ay nagkakaroon ng interaksyon sa bawat isa, ang kanilang mga pag-uugali at mga gawain ay kolektibong
ginagabayan ng kani-kanilang mga pamantayan at desisyon na kung saan ay malaya silang sumunod o tumiwalag
dito.
Ayon naman kay Roberts (1979), ang komunidad ay koleksyon ng mga tao na may kamalayan sa ilang mga
problema o malawak na mithiin, na sumailalim sa proseso ng pagkakatuto tungkol sa kani-kanilang mga sarili
tungkol sa kani-kanilang mga kapa-ligiran at may nabuong mga pang-grupong layunin.
Mga Gawain at Tungkulin na Bumubuo ng Komunidad
Ang komunidad ay binubuo ng iba’t-ibang mga indibdiwal o tao na nakatira dito. Ang bawat isa ay may kanya-
kanyang mga tungkulin at gawain na dapat tuparin bilang sila ay bahagi ng komunidad:
Pamilya – sa kanya-kanyang tahanan nakatira ang mga pamilyang bumubuo sa komunidad. Bukod sa pag-aalaga
ng kanilang pamilya, marapat lamang na makilahok sa mga gawaing pang-kaunlaran ang lahat sa ikagaganda ng
komunidad.
6
Paaralan – ang ating mga magulang ang ating unang mga guro at ang ating tahanan ang ating unang paaralan.
Subalit upang maging pormal at makapagtapos tayo ng ele-mentarya, sekundarya junior at senior sa makabagong
panahon, at kolehiyo, ay kailangan nating magtungo sa paaralan upang mag-aral.
Simbahan – Nakasaad sa ating batas na tayo ay may karapatang pumili ng ating relihi-yong paniniwalaan. Kung
kaya naman, sa ating komunidad ay mayroon tayong mga ba-rangay chapel o tuklong kung saan tayong mga taga-
barangay ay nagtitipon tipon upang dumalo sa misa, at magsagawa ng mga aktibidades na naayon sa ating
paniniwa-la, hindi lamang ng mga Katoliko, kundi maging iba’t-iba pang mga relihiyon o sekta.
Health Center – isa ito sa mga pangunahing serbisyo na dapat matugunan ng ating pamahalaan. Kung kaya
minarapat na ang bawat barangay o komunidad ay may health center. Dito pumupunta ang mga tao upang
magpakonsulta ng kanilang mga na-raramdaman. May libreng bakuna at mga gamot na ipinamamahagi sa mga
mamamayan.
Bahay-Pamahalaan – sa ating mga komunidad, ito ang ating tinatawag na barangay hall, at sa bayan naman ay ito
ang tinatawag na pambayang bahay-pamahalaan o munisipyo. Ang ating mga ibinotong mga opisyales ng
komunidad o ng barangay o ng bayan ang siyang namamahala sa kaayusan, katahimikan, at kapayapaan ng ating
mga komunidad. Sa ating barangay, ang kapitan o ang pangulo kasama ng kanyang mga ka-gawad ang gumagawa
ng mga ordinansa at mga batas pambarangay upang mapanatili ang kaayusan ng komunidad.
Pamilihan o Palengke – dito pumupunta ang lahat ng mga mamamayan ng komuni-dad upang mamili ng kanilang
mga pangangailan sa araw araw. Kaya naman, marapat lamang na maging maganda, maayos at malinis ang
palengke sapagkat isa ito sa mga serbisyong panglipunan na maaring pagkunan ng kita o ng pinansyal na pangan-
gailangan ng isang komunidad.
May mga pagkakataon rin namang nagtatayo ng mga “tyangge” o “talipapa” sa ilang mga bakanteng lote ng isang
komunidad upang maging mas malapit ang pamimili ng mga mamamayan.
Iba pang mga gawain at serbisyong pang-komunidad:
Basketball Court, Computer Shop, Silid-Aklatan, Ospital, atbp. – ang mga malalaki at mayayamang komunidad
ay may kakayahang magkapagtayo at mapanatili ang panlipunang serbisyong nabanggit. May kamahalan ang
magpatayo at magsustento ng pagpapanatili nito, kung kaya naman, sa mga lungsod at mga unang klaseng bayan
lamang ang karaniwang nakakatugon at may mga iba pang panlipunang serbisyo.
Iba’t-ibang Uri ng Komunidad
Sa mas malawak na perspektibo, ay may limang uri o klase ng komunidad. Ang komunidad ay maaaring uriin
depende sa layunin na nagbubuklod sa mga residente o mamamayan sa komunidad.
7
Interes – mga tao o mamamayan sa komunidad na may pare-parehong interes o layunin sa buhay.
Aksyon – mga tao o mamamayan sa komunidad na gusto ng magandang pagbaba go o pagbabago para sa pansarili
at panglipunang kaunlaran.
Lugar - mga tao o mamamayan sa komunidad na pinagsama-sama o nagkasama- sama dahil sa pisikal na
heograpiya at mga hangganan.
Mga Gawain - mga tao o mamamayan sa komunidad na may pare-parehong propesyon o gumagawa ng mga pare-
parehong gawain o mga aktibidades.
Pangyayari - mga tao o mamamayan sa komunidad na pinagbuklod at nagkasama -sama dahil sa iba’t-ibang mga
sitwasyon at ugnayang panlabas.
Ang Komunidad ay Maari ding Uriin sa Tatlong Kategorya: (Cheri Hallifax Turman)
Urban – ang mga urbanisadong komunidad; ang halimbawa nito ay ang mga lungsod; mataas ang bilang ng
populasyon o bilang ng mga taong naninirahan sa mga maliliit na espasyo; at dahil sa kakulangan ng espasyo ay
nagsisiksikan ang mga tao sa paggawa ng mga gawaing pang-komunidad.
Kalimitan ang mga sasakyang makikita sa urbanisadong mga komundad ay bus, tren, taxi, o mabilis na naglalakad
ang mga tao dito; maraming mga nagtataasang gusali sa isang urbanisadong lugar, at nagmumukha nga itong abot
sa langit, tinatawag din itong skyscrapers.
Rural – ang mga rural na komunidad naman ay kalimitang tinatawag na kabukiran; kakaunti ang bilang ng mga
naninirahan dito at kalat-kalat; malawak ang mga natural na espasyo na pwedeng pagdausan ng iba’t-ibang mga
aktibidades.
Kalimitang nagsasakay ng dyip o ng traysikel o ng paragos na hila-hila ng kalabaw kung bibisita ang mga kamag-
anak sapagkat malalayo o magkakalayo ang mga bahay nila, malimit naman ay naglalakad na lamang dahil wala
namang mga dadaan na masasakyan kagaya ng mga nabanggit. Malimit din na baku-bako ang mga daan kung kaya
mga espesyal o heavy-duty ang klase ng mga sasakyan ang ginagamit sa pagda-dala ng mga kalakal at produkto sa
bayan, ang halimbawa ng mga sasakyang ito ay traktora at mga malalaking trak.
Sub-urban – ang mga sub-urban naman na mga komunidad ay maihahalintulad sa mga urbanisadong komunidad,
subalit mas angat o higit pa din ang urban kumpara sa mga serbisyo at iba pang mga salik na makikita at
maoobserbahan dito; mas kakaunti din ang tao dito kumpara sa urban subalit mas marami naman kumpara sa
mga rural na komunidad; maraming mga natural na lugar at kalimitan na ang mga bahayan ay may kanya-kanyang
bakuran sapagkat may tamang espasyo din sila sa kani-kanilang lugar. Sa sub-urban ay kalimitang may kanya-
kanyang sasakyan ang mga naninirahan dito, pero mayroon din namang naglalakad na lang o sumasakay sa bus.
8
Mga Pinakaimportanteng Salik na Bumubuo sa Isang Komunidad
Mga Tao/Mamamayan – mga taong naninirahan sa isang komunidad. Mahalaga ang mga tao sa isang komunidad
sapagkat tayo ang mangangasiwa at gagamit ng mga iba’t-ibang likas na yaman na matatagpuan sa isang
komunidad. Gayundin, kailangan namang maging matalino at maging masinop sa paggamit ng iba’t ibang yaman
na ito sa komunidad, huwag abusuhin ang paggamit nito sapagkat maaari itong maubos.
Panlipunang aspeto – napapaloob dito ang iba’t ibang serbisyo kagaya ng edukasyon, seguridad, kalusugan at
medikal, kagalingang panlipunan at pagpapaunlad, transportasyon, at iba pa.
Ang biophysical na kapaligiran naman ay tumutukoy sa ating likas na yaman na matatagpuan sa ating kapaligiran.
Isa sa mga serbisyong nakasandig o nakadepende sa ating kapaligiran ay ang agrikultura. Kapag naabuso ang ating
kapaligiran, mahigit at malaki ang epekto nito sa ating mga produktong pangagrikultura sapagkat sa ating mga
yamang-lupa nakatanim ang ating mga produktong agrikultural gayundin ay napakalaki ng yaman na ating
nakukuha sa ating mga karagatan. Sa kasalukuyan, ang malaking problema na ating nararanasan ay ang epekto ng
climate change, na isang pandaigdigang suliranin.
Ekonomiya – Ang ekonomiya ay binubuo ng mga sistemang ekonomiko ng isang bansa o lugar: ang trabaho,
puhunan, at mga pinagkukunang lupain at ang pag-mamanupaktura, produksiyon, pangangalakal, distribusyon at
paggamit ng mga kalakal at serbisyo ng lugar na ito. Samakatuwid, ang ekonomiya ay ang may kinalaman sa
pinansyal na kalakasan ng isang bansa, na nagsisimula sa isang maliit na komunidad. Ang mga produkto ng isang
komunidad kapag pinagsamasama ay maaring magkaroon ng malaking ambag sa ikauunlad ng ekonomiya ng ating
bansa, lalu’t higit ay sa ekonomiya ng ating komunidad.
Politikal na aspeto – Ang pulitika ay mula sa Griyegong politikos, na ang ibig sabihin ay "ng, para sa, o nauugnay
sa mga mamamayan;" ito ay ang kasanayan at teorya ng impluwensya sa mga ibang tao sa isang sibika o indibidwal
na mga antas.
Ang pulitika ay tumutukoy din sa pagkamit ng ehersisyo at mga posisyon ng pa-mumuno o organisadong kontrol
sa isang tao sa komunidad, lalo na ng estado. Ang iba't-ibang pamamaraan ng partisipasyon sa pulitika ay madalas
nasasaksihan sa mga indibidwal na hinahalal sa katungkulan, kung saan bahagi ng kanilang papel ang pagsulong
ng sariling pulitikal na tanawin o idelohiya katulong ng mga pina-mumunuan, pag-aayos ng iba pang mga
pampulitikang mga paksa, paggawa ng ba-tas, at pag-papakita ng puwersa, kabilang ang digma, laban sa mga
kaaway ng estado.
Ang pulitika ay naisasakatuparan sa isang malawak na hanay ng mga panlipunang antas, mula sa mga angkan at
tribo ng tradisyonal na lipunan, sa pama-magitan ng modernong mga lokal na pamahalaan, mga kumpanya at
institusyon at hanggang sa pinakamataas na punong estado, at pang-internasyonal na antas. Ang isang sistemang
pulitikal ay isang balangkas na tumutukoy sa katanggap-tanggap na mga pamamaraang pampulitika sa loob ng
isang lipunan. Ang kasaysayan ng pulitikal na pag-iisip ay maaaring matunton pabalik sa sinauna pang panahon,
9
na may matagumpay na pagpapatupad nito tulad na lamang ng Republika na akda ni Plato, ang Pulitika ni Aristotle,
at opus ni Confucius. Samantala, ang mga modernong puli-tikal na diskurso ay tumutuon sa demokrasya at ang
ugnayan sa pagitan ng mga tao at pulitika. Ito ay nag-uugat sa paniniwalang ang tao ay nararapat "pumili ng opisyal
ng gobyerno at gumawa ng mga pagpapasya tungkol sa patakarang pampubliko."
Kultura at Tradisyon - Ang kultura o kalinangan ng Pilipinas ay pinaghalong impluwensiya ng mga katutubong
tradisyon at mga kultura ng mga unang mangan-galakal at mananakop nito noon.
Ang pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas, sa pamamahala ng Mehiko, na tumagal ng mahigit 333 taon, ay may
malaking kontribusyon sa kultura ng Pilipinas. Ang wikang Filipino, na mas kadalasang kilala bilang Tagalog, ay
maraming hiniram na salita galing Kastila.
Karamihan sa mga pinagdiriwang na mga tradisyon ay magkahalong Kristiyano, Pagano, at iba pang lokal na
seremonya. Bilang halimbawa, bawat taon, ang mga bayan sa buong bansa ay nagsasagawa ng malalaking Pista at
nagpapaalala sa mga Santong Patron ng mga bayan, barangay, o ng mga distrito.
Ang mga Pista ay kadalasang may patimpalak sa katutubong pagsayaw, at sa ibang lugar ay mayroon pang
sabungan. Ang mga ganitong tradisyon ay ginaganap din sa mga bansang nasakop ng mga Kastila. Sa katimugang
bahagi ng bansa na karamihan ay mananalig ng Islam ay nagdiriwang din ng kanilang mga tradisyon at nakagawian
Bago pa man dumating ang mga unang mananakop, ang mga mangangalakal gal-ing sa India, Malaysia, Indonesia,
Tsina at Hapon ay may malaking kontribusyon din sa Kultura ng Pilipinas. Ang Hinduismo at Budismo ay may
impluwensiya sa mga ka-tutubong paniniwala ng mga Pilipino bago dumating ang mga Kastila at ang mga man-
gangalakal na Muslim.
Ang wikang Tagalog at iba pang wika sa Pilipinas ay marami ring hiniram sa wikang Sanskrito. Isang mabuting
halimbawa ang karma, na hanggang ngayon ay pinaniniwalaan pa rin ng mga Pilipino. Marami sa mga pamahiin,
hiniram na salita at pagkain, tulad ng pansit, siopao at iba pa ay minana sa mga mangangalakal na Instik. Mula sa
mga nabanggit na halimbawa, masasabing ang kultura ay ang paraan ng pa-mumuhay ng mga tao na nagpapakita
ng kaugalian, tradisyon, mga sining, sistema ng edukasyon, musika at pamahalaan.
Mga kaugaliang Pilipino: bayanihan, matinding pagkakabuklod-buklod ng mag-anak, pakikisama, hiya, utang na
loob, amor propio, delikadeza, at palabra de honor.
Gawain: Pagmamapa ng Komunidad o “Community Mapping”
Paano ito gagawin:
Kailangan ng Manila Paper, Crayon, at Pentel pen. Iisa-isahin at iguhit o gumawa ng isang mapa ng inyung
komunidad base sa mga salik na bumubuo nito o ng inyung lugar. Pagandahan ng pagguhit. Iharap sa mga kasama
at ipakita kung gaano kaganda ang inyung komunidad.
10
Sanggunian:
OED Online. July, 2009. Oxford University Press.

Tungkol sa pakikisama, at utang na loob". Flavier, Juan M., "Doctor to the Bar-rios" (New Day Publishers). 1970.
Lecture 2: Konsepto ng Kaunlaran

ni: Gerard B. Remo, Ph.D.
Kolehiyo ng Agham at Sining
Pambansang Pamatasan ng Batangas
Mga Layunin
1. Maunawaan ang kahulugan ng kaunlaran o pag-unlad;
2. Maintindihan ang pagkaka-iba ng mga salitang pag-unlad at pagsulong; at
3. Matutunan ang ibig sabihin ng at kahalagahan ng “sustainable development.”
Talakayan
Kahulugan ng Kaunlaran
Ang pag-unlad ay pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pa-mumuhay (Merriam-Webster
Dictionary).
Ang pag-unlad ay isang progresibong proseso ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas
ng kahirapan, kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala (Fajardo, 1994).
Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw niyang inilahad ang pagkakaiba ng
pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pag-unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong
ay ang bun-ga ng prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay bunga ng pag-unlad. Halimba-wa, ang makabagong
pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito
ay mas maraming ani, at ito ang pagsulong.
Sa akdang Development as Freedom (2008) ni Amartya Sen, kanyang ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo
lamang kung mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito. Upang matamo ito,
ma-halagang bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang kalayaan tulad ng kahirapan,
diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na naglilimita sa kakayahan ng mga
mamamayan.
Dalawang Magkaibang Konsepto ng Kaunlaran
11
Ayon kina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na Eco-nomic Development (2012), may
dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad: ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw .
Sa tradisyonal na pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng antas ng
income per capita (pagtaas ng kita) nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa ang kaniyang output kaysa
sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.
Sa makabagong pananaw ng pag-unlad, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang

pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa iba’t-ibang pangangailangan at
nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-
ayang kondisyon ng pamumuhay tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya.
Pangmatagalang Kaunlaran (Sustainable Development)
Ang sustainable development ang pag-unlad kung saan ang pangangailangan ng mga tao sa kasalukuyan ay
natutugunan habang hindi nai-sasakripisyo ang kakayahan ng mga susunod na henerasyon na tugunan ang sariling
pangangailangan.
Saklaw ng konseptong ito ang matalinong paggamit ng mga renewable at non-renewable resources sa
pamamaraang natutugunan ang mga pangkasalu-kuyang pangangailangan ng hindi nakokompormiso ang mga
natitirang resources sa hinaharap.
Ang konsepto ng sustainable development ay unang ipinakilala noong unang bahagi ng 1980s sa pagtatanghal ng
World Conservation Strategy Summit na pinangunahan ng International Union for Conservation of Nature and
Natural Resources (IUCN), United Nations Environment Programme (UNEP) at World Wildlife Fund (WWF) upang
pagtugmain ang mga programang nagpapanatili ng maayos na kondisyon ng kapaligiran sa mga pang-kaunlarang
mga gawain.
Kahalagahan ng Sustainable Development
12
Ayon sa mga bumuo ng konsepto ng sustainable development, ito ay may apat na pangunahing layunin: pag-unlad
ng kakayahan at pagkakapantay-pantay ng mga tao; pangangalaga sa kalikasan o kapaligiran; pag-preserba ng
kalikasan o kapaligiran; at pang-ekonomiyang paglago.
Ang mga layuning ito ng sustainable development ay para balansehin ang ating mga pang-ekonomiko, pang-
kapaligiran at pang-taong pangangailangan para sa kasalukuyan at pang hinaharap na henerasyon. Ito ay binubuo
ng pang-matagalang stratehiya upang makamit ang isang maunlad at malusog na komunidad sa pamamagitan ng
sama-samang pagtugon sa mga problemang pang-ekonomiko, pang-kapaligiran at pang-taong isyu kagaya ng pag-
iwas sa sobra at di matalinong paggamit ng mga pangunahing likas na yaman ng mundo.
Ang sustainable development ay humihikayat din na ating pangalagaan at pagyamanin pang lalo ang mga likas-
yaman na mayroon tayo ngayon sa pamamagi-tan ng paggamit ng mga bagong teknolohiya. Ang bawat bansa ay
dapat masig-uradong natutugunan ang kanilang pangunahing pangangailangang pantrabaho, enerhiya, pagkain,
tubig at sanitasyon.
MGA DAPAT TANDAAN:
Imposibleng magkaroon ng pag-unlad nang walang pagsulong sapagkat kakabit ng pag-unlad ang pagsulong kahit
sa anumang bagay. Hindi masasabing umuunlad ang isang bagay kapag walang nakitang pagsulong mula sa dating
kalagayan. Ang pagsulong ay isang malinaw na indikasyon ng pag-unlad.
Mahalagang ang bawat tao, grupo, o mga organisasyon, pampubliko man o pribado ay ma-isabuhay ang konsepto
ng sustainable development. Sa panahon ngayon na lumalala ang problema ng mundo sa mga pangunahing
pangangailangan kagaya ng pagkain, tubig, enerhiya, at pangkabuhayan habang hinaharap natin ang nagaganap
na pagbabago ng klima (climate change), lubhang mahalagang matutunan na at maisagawa ang mga programang
makakatulong para tugunan ang pangangailangan ng mga tao sa kasalukuyan nang hindi makokompormiso ang
pangangailangan ng mga susunod na henerasyon.
Repleksyon:
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?
2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag.
3. Bilang miyembro ng isang organisasyon, ano ang mga bagay na maaari mong mai-ambag para makamit ang
mga pang-kaunlarang layunin ng inyong grupo?
Lecture 3: Kapakinabangan, Suliranin at mga Hamon na Dulot ng Kaunlaran

ni: Vanessah Valle–Castillo, Ph.D.
Kolehiyo ng Sining at Agham
Pambansang Pamantasan ng Batangas
Mga Layunin
13
1. Matutukoy ang mga kapakinabangan at suliranin sa pag-unlad;
2. Matatalakay ang mga hamon na dulot ng pag-unlad; at
3. Masusuri ang mga solusyon sa mga hamong maaring kaharapin dulot ng kaunlaran.
Talakayan
Sa puntong ito, mayroon ka nang ganap na kaalaman tungkol sa kaunlaran. Gamitin mo ngayon ang konsepto ng
kaunlaran upang maunawaan ang mga mabuti at hindi mabuting dulot ng kaunlaran.
Upang masabi na maunlad ang isang komunidad, dapat ay isaalang-alang ang mahahalagang bagay gaya ng
pagkakaroon ng mahaba at malusog na buhay; makakuha ng sapat na kaalaman; at magkaroon ng disenteng
pamantayan at kalidad ng buhay.
Maaaring sukatin ang kaunlaran sa pamamagitan ng pagkakaroon ng hustong pagkain, damit at tahanan;
makabuluhang trabaho; pagkakapantay-pantay; at edukasyon. Sa pagbabago ng panahon, sinasabi ng mga
ekseprto na nagbabago na rin ang mga indikasyon o palatandaan ng kaunlaran. Nabibilang dito ang papel ng mga
kababaihan sa kaunlaran; kapaligiran; katutubong mamamayan; kaligtasan at seguridad; mahusay na pamumuno;
at kalayaan. Ang pag-unlad ay para sa tao kung kaya ang batayan ng pag-unlad ay ang pagtugon sa pangangailangan
ng tao at pagtaas ng kalidad ng buhay ng tao. Ang kaunlaran ay maaaring pang-espiritwal (Spiritual Development),
pantao (Human Development), panlipunan (Social Development), pangkultura (Cultural Devel-opment),
pampulitika (Political Development), pang-ekonomiya (Economic Development), at pang-ekolohiya (Ecological
Development).
Gawain 1: Pag-isipan mo
Ang isang bansa ay masasabing maunlad kung may:

1. _____________________________________
2. _____________________________________
3. _____________________________________
Ang isang bansa ay maunlad kung walang:

1. _____________________________________
2. _____________________________________
3. _____________________________________
Mga Kapakinabangan ng Kaunlaran
1. Mabuting kalidad ng buhay ng tao
14
Ang pagkakaroon ng mabuti at magandang kalidad ng buhay ng tao ay nagdudulot ng ginhawa sa kanilang buhay
pagdating sa mga serbisyong maari nilang makuha gaya ng magandang edukasyon, maayos na pangangalaga sa
kalusugan, sapat at masustansyang pagkain at ligtas na tahanan at pamayanan.
2. Karagdagang trabaho
Ang paglikha ng karagdagang tabaho ay isa sa magandang dulot ng pag-unlad. Ang pagsisikap ng mga pribado at
pampublikong ahensya na makapagbigay ng maka-buluhang trabaho ay lalong magpapaunlad sa isang
komunidad. Kalakip din ng sahod na natatanggap ng mga manggagawa ay ang iba’t-ibang mga benepisyo na
makaka-pagpaginhawa sa kanila at mga miyembro ng kanilang pamilya.
3. Makabago at malinis na teknolohiya (cleaner technology)

Isa sa magandang naidudulot ng kaunlaran sa isang bansa o pamayanan ay ang pagkaroon ng kakayahan upang
makabili o makapagpundar ng mga makabago at malinis na teknolohiya na mangangalaga sa ating kapaligiran at
kalusugan. Ang cleaner technology ay isang magandang pangkapaligirang puhunan upang mabawasan kung hindi
man tuluyang mawala ang mga masasamang epekto ng proseso ng produksyon na maaaring maging sanhi ng
sakit at polusyon sa mga likas na yaman.
4. Maayos na pangangalaga sa kalusugan

Ang positibong kaunlaran ng isang bansa ay nakakapagbigay daan sa gobyerno upang makapaglaan ng iba’t
ibang programang pangkalusugan na hindi kailangang magbayad ng mahal ang mga tao. Ang pagkakaroon ng
tiyak na maayos na kalusugan ng mga mamamayan ay magdudulot ng positibong pananaw at maganang pag-
aaral o pag-tatrabaho.
5. Maayos at epektibong pampublikong transportasyon

Dahil sa pag-unlad, nagkakaroon ng pagkakataon ang gobyerno na mapabuti ang pampublikong transportasyon
para sa mga mamamayan. Ang maayos at epektibong pampublikong transportasyon ay nakakapagdulot hindi
lang ng ginhawa sa mga tao kundi napapabilis ang iba’t-ibang mga transaksyon na may kinalaman sa ekonomiya
gaya ng pag-aangkat. Ito rin ang makakapagpabuti ng daloy ng trapiko na siyang malimit maging sanhi ng iba’t-
ibang pang-ekonomiya, pang-kalusugan at pang-kapaligirang suliranin.
Mga Suliraning Dulot ng Kaunlaran
1. Polusyon
Ang pag-unlad ay nagdadala ng iba’t ibang panganib para sa mga mamamayan. Ka-bilang dito ang polusyon sa
ating kapaligiran na nanggagaling sa mga pabrika, makaba-gong teknolohiya, at sasakyang pantransportasyon.
Ang mga dalang panganib ng polusyon ay nagiging sanhi ng hindi na mabilang na sakit sa mga tao, pagkasira ng
kalikasan at ang pagkawala ng natural na tirahan ng mga hayop.
2. Matinding pagsisikip sa daloy ng trapiko
15
Dahil maraming tao na ang may kakayahang bumili ng kanilang sariling sasa-kyan, patuloy ang pagtaas ng bilang
ng mga sasakyan sa ating mga kalsada ngunit nananatiling hindi sapat ang laki ng mga lansangan, kaya naman ang
mga mamamayan ay naiipit sa matinding trapiko. Ito ay nagdudulot ng pag-aaksaya ng oras at panahon na maari
sanang mailaan sa kapaki-pakinabang ng mga bagay at gawain. Inilalagay rin ng masikip at matinding daloy ng
trapiko sa panganib ang kalusugan ng mga mamamayan dala ng matinding polusyon.
3. Sobrang basura sa bahay

Ang pagtaas ng kapasidad ng mga tao na makapamili ng maraming kailangan at gustong mga bagay ay nagiging
sanhi ng pagkakaroon ng napakaraming basura sa kani-kanilang mga tahanan. Ang mga labis na basurang ito ay
likha ng pagluluto, paglilinis at iba pang gawaing pambahay. Kakulangan sa kaalaman sa pag gamit ng mga
organikong bagay at paggamit muli (recycling) ang sanhi nito. Ang maling pamamahala sa mga bas-ura sa bahay
ay maaring maging dahilan ng pagkasira ng kalikasan at pagkalat ng iba’t- ibang uri ng sakit sa mga tao.
4. Malaking agwat sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap

Ang lalong paglaki ng agwat sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap ay da-la ng maraming pagkakataon na
naibibigay para sa mga mayayaman katulad ng mas mataas at mas magandang edukasyon at mas magandang
benepisyo para sa kalusugan.
5. Paglobo ng populasyon sa lungsod
Dahil sa pag-unlad ng isang lungsod, napipilitang lumipat (migration) ang mga nasa pamayanang rural upang
makahanap ng mas magagandang trabaho at buhay para sa kanilang pamilya. Hindi maikakaila na nasa mga
lungsod ang mahuhusay na paaralan, ospital, at magagandang serbisyong pampubliko.
Mga Hamon na Dulot ng Kaunlaran
1. Pagpapanatili ng lebel ng kaunlaran sa pamayanang urban (sustaining and managing urban growth)
Ang kakulangan ng trabaho sa pamayanang urban dahilan ng pagtaas ng popu-lasyon ay kailangan matugunan
upang mapanatili ang lebel ng kaunlaran. Ang mahusay na pamamahala sa pag-unlad ng isang komunidad ay
kailangan upang mapanatili ang kaunlaran. Kailangang magkaroon ng wastong kakayahan ang gobyerno at
mamamayan na mapamahalaanan ang pag-unlad, kasama na rito ay ang wastong pagtugon sa oras ng kalamidad.
2. Desentralisasyon sa pamahalaang panlunsod
Ang pag-unlad ay may kaakibat na malalaking responsibilidad sa pambansang pamunuan. Upang lalong
mapayabong ang kaunlaran, kinakailangang maipamahagi o mai-atang ang ilang mga responsibilidad at gawain sa
lokal na pamahalaan. Ngunit dapat laging tandaan ang pagpapanatili ng kolaborasyon sa pagitan na nasyonal at
lokal na pamahalaan.
16
3. Pagtugon sa globalisasyon
Ang pagtugon ng pambansang pamahalaan sa mga hakbakin upang palakasin ang papel na gagampanan ng isang
bansa sa adbokasiya ng yamang tao, pagbibigay ng mga bagong trabaho, at pagpapatibay ng pang ekonomiyang
relasyon ng mga bansa.
Gawain 2: Problem Tree
1. Bumuo ng grupo ayon sa lugar na pinanggalingan. Gumuhit ng isang ma-laking puno at isulat sa mga ugat ng
puno ang ugat ng problema (root causes) at sa mga sanga nito ang mga epekto ng problema.
2. Talakayin ang nilalaman ng “problem tree” sa mga miyembro ng grupo. Pu-mili ng lider na magbabahagi ng
nilalaman ng “problem tree” sa lahat.
Tandaan Mo!
1. Bahagi ng pag-unlad ay ang pagtaas ng kalidad ng iba pang aspeto ng pag-unlad.
2. Ang pagtaas ng Pambansang Kita ay hindi sapat na batayan sa pag-unlad ng isang bansa.
3. Tao ang sentro ng pag-unlad, kaya ang tao ang dapat makinabang dito. Ang tunay na pag-unlad au tumutugon
sa pangangailangan ng mga tao at nagtataas ng kalidad ng kanilang buhay.
4. Bilang isang mamamayang Filipino, may tungkilin tayo na makilahok at makibahagi sa mga programang
pangkaunlaran na isinasagawa n gating pamahalaan.
Lecture 4: Sistema ng Pamamahala sa Patuloy na Kaunlaran ng Komunidad

ni: Vaberlie P. Mandane-Garcia, MC
Mga Layunin
1. Maunawaan ang sistema ng pamamahala ;
2. Magamit ang kaalaman tungkol sa sistema ng pamamahala sa pagpaplanong pangkaunlaran ng komunidad; at
3. Makabuo ng plano na isinasaalang-alang ang mahahalagang aspeto tungo sa kaunlaran ng komunidad.
Talakayan
17
Ang kaunlaran ng komunidad ay kailangang planuhin upang matiyak na ito ay akma at tumutugon sa
pangangailangan ng mga mamamayan. Dahil dito, kailangan ang kaalaman at kasanayan ng mga aktibong kabahagi
sa paggawa ng plano.
Ang bahaging ito ay tatalakay sa sistema ng pamamahala upang tagumpay at patuloy na maitaguyod ang kaunlaran
ng pamayanan.
Kinapapalooban ng dalawang bahagi ang talakayan tungkol sa sistema ng pamahahala ng kaunlaran: ang sistema
ng pamahala at ang konsepto ng patuloy na kaunlaran; at pagpaplano tungo sa tuloy-tuloy na kaunlaran ng
komunidad.
Unang Bahagi: Ang sistema ng pamahala at ang konsepto ng patuloy na kaunlaran
Marahil ay iyong itinatanong kung bakit nga ba kailangang pag-aralan ang sistema ng pamamahala ng kaunlaran.
Para sa iyong kabatiran, kapag ikaw ay may kaalaman at kasanayan sa pamamala at pagpaplano, nagiging mas
maingat at masinop ka sa pag-iisip ng mga gawain, programa at proyekto para sa iyong komunidad. Tinitingnan
mo kung ang mga ito ay tumutugma sa pangangailangan ng iyong pamayanan.
Ang pamamahala ng isang komunidad ay dapat na mayroong maayos na sistema. Dahil dito, may mga pamamaraan
upang matiyak na nasa maayos na sistema ang pamamahala. Sapagkat ang pamamahala ay dapat na may sistema,
nangangahulugang dumadaan ito sa isang proseso.
Una dito ay ang pag-alam kung ano ang bisyon o pananaw ng komunidad. Tu-mutukoy ito sa ano ang tunguhin o
direksyon na nais maaabot o sa madaling salita, ano ang gusto mong maging tayo sa hinaharap? Mahalagang
malinaw ito sa bawat bahagi at miyembro ng anumang institusyon at organisasyon sapagkat dito nakabatay ang
mga planong pangkaunlaran. Kapag ang mga plano ay malayo sa tunguhin ng komunidad, maaring hindi ito
makatulong sa pagpapasigla ng kaunlaran. Kung sakaling wala pang napagkakasunduan tunguhin, maari kayong
lumikha nito.
Ang mga sumusunod ay mga konsiderasyon sa pagbuo ng pananaw o tunguhin ng inyong komunidad:
 Dapat ay simple o payak;
 Kayang abutin; at
 Maaring masukat ang resulta at kinahinatnan.
Samantala, maari ring sagutin ang mga sumusunod na katanungan:

 Ano ang naisin ko para sa aming komunidad?
 Makakatulong ba ito sa pagkalinga at pangangalaga ng kapaligiran?
 Sumasalamin ba ito sa pananaw at saloobin ng buong komunidad?
Tandaan, ang bisyon o tunguhin ay dapat naglalarawan ng layunin at tunguhin ng komunidad sa pangkalahatan.
Ito rin ang pagbabatayan natin ng mga gawain, proyekto at programang ating ipapanukala sa ating pamayanan.
18
Halimbawa:
Maging isang matatag na pamayanan na kumakalinga sa panangangailangan ng mamamayan, nangangalaga ng

kalikasan, at nagtutulak ng mga gawain tungo sa ikauun-lad ng pang sosyo-ekonomikong aspeto ng komunidad.
Matapos maging malinaw sa iyo kung ano ang inyong tunguhin, mahalaga ring isipin kung ano ba ang mga maaring
gawin o mga konkretong pagkilos upang mai-sakatuparan ang inyong mga naisin.
Gawain 1: Pag-isipan mo
1. Pakaisiping mabuti kung nasaan ba ngayon ang inyong komunidad at kung ano ang kanyang kalagayan at
larawan. Maaring isulat ito sa isang papel o sa iyong dyornal.
2. Gamit ang kasalukuyang kaalaman tungkol sa kalagayan, pangangailangan, suliranin at hamon sa inyong
komunidad, lumikha at isulat ang inyong bisyon para sa komunidad.
Ikalawang Bahagi: Pagpaplano tungo sa tuloy-tuloy na kaunlaran ng Komunidad
Gamit ang kaalaman mula sa paglikha ng bisyon o tunguhin, maaari ka nang magsimulang lumikha ng plano. Sa
bahaging ito ay iniisip na natin at binabanghay ang mga posibleng programa, proyekto at mga gawain upang
maitaguyod ang tunguhin ng komunidad. Dito ay inilalatag din natin ang mga pamamaraan na magbibigay
katuparan sa mga nakaplanong gawain.
May mga hinihingi at pangangailangan ang isang pagpaplano. Narito ang na-rarapat na gawin sa pagpaplano.
1. Kolektahin at ihanda ang mga mahahalagang impormasyon sa inyong komunidad o barangay gaya ng inyong
propayl na nagsasaad ng bilang ng populasyon, bilang ng lalaki at babae, mga pampubliko at pampribadong
pasilidad, mga taunang ulat, sosyo-ekonomiko at kultural na impormasyon at iba pang mga tala na maaring
makatulong sa inyo. Kung may mga pag-aaral nang isinagawa sa inyong barangay, maaring magamit ang mga
resulta nito sa pagsasaalang-alang ng mga gawain.
2. Tingnang mabuti at ianalisa ang mga dokumento at impormasyong nakalap. Sa pamamagitan kasi ng mga
datos ay makapagbubuo ka ng pansamantalang haka o kongklusyon sa kalagayan ng komunidad, ano ang
nagiging takbo at saan kaya ito patungo. Maari mo rin ditong makita ang lakas, kahinaan at mga opur tunidad
na mayroon sa inyong lugar. Upang madali mo itong malaman, maari mong itanong ang mga sumusunod:
anu-ano ang mga mayroon na kami? Ano naman ang wala kami o may kakulangan pa, dahil sa mga bagay na
mayroon kami, ano naman kaya ang mga pwede naming gawin?
3. Isulat ang mga layunin. Magtakda ng panahon kung kailan ito nais na mata mo. Halimbawa, kung nais mo ay
magkaroon ng kamalayan at kaalaman ang mga mamamayan tungkol sa pangangalaga ng ilog, anong
timeline mo rito? Kailan ninyo ito nais maabot, sa loob ba ng isang taon? Anim na buwan?
19
4. Konsultahin ang stakeholders sa inyong komunidad. Ito ay maaring mga kab abaihan, senior citizens, mga
may kapansanan o persons with disability (PWD), mga kabataan, mga organisasyon at nagnenegosyo sa
inyong lugar.
5. Panghuli, isulat at isalin sa papel ang inyong plano. Isaalang-alang sa plano ang guguguling pondo, mga
taong makakatuwang dito, paano gagawin, at kung kailan ito isasakatuparan.
Gawain 2:
Magbuo ng plano ng komunidad na isinasaalang–alang ang mga salik sa epek tibong pagpaplano
Mga Dapat Tandaan:
1. Ang pamamahala ng kaunlaran ng ating komunidad ay isang sistematikong pamamaraan na

kinapapalooban ng mga proseso.
2. Ang tunguhin o bisyon ng ating barangay o komunidad ang nagsisilbing bata yan ng ating mga plano.
3. Kailangang may datos at sapat na impormasyon bago magplano.
4. Dapat na isinasaalang-alang sa pagpapaplano ang mga stakeholders sa ating pamayanan.
5. Ang plano ay dapat na simple at kayang maabot sa isang tiyak na panahon.
Repleksyon:
Alam mo ba na ang pagpaplano para sa kaunlaran ay nagsisimula sa sarili? Hindi ba’t kung magpaplano ka ng iyong
karera at mga gawain, mahalagang alam mo ang iyong kalakasan, kahinaan, at kakayanan. Gayundin sa komunidad;
mangangailagan ka ng sapat na kaalaman upang makapagplano at maipatupad ang planong nabuo. Nakagawa ka
na ba ng mga plano para sa iyong komunidad? Kung hindi pa, ito ang isang ma-gandang pagkakataon upang maging
bahagi ng tuloy-tuloy na kaunlaran ng inyong ma-payanan.
Maaring gamitin ang template sa ibaba.

I. Maikling Propayl ng Komunidad: VI. Panahon at timeline sa
pagsasakatuparan:
II. Tunguhin: VII. Mga katulong na grupo, ahensiya at
organisasyon:
III. Layunin: VIII. Halaga ng pondong gugugulin:
IV. Mga panakulang gawain, proyekto at programa: IX. Saan kukuhanin ang pondo:
V. Pamamaraan ng pagpapatupad:
20
Lecture 5: Lokal na Pamamahala
ni: Alvin R. de Silva, MDM, LLB
Mga Layunin:
Kapag nakatapos ka na sa araling ito, makakaya mo nang:

1. Ilahad ang kahulugan ng pakikilahok;
2. Ipaliwanag ang kahalagahan ng pakikilahok at ang mga papel na maaring gampanan hinggil dito; at
3. Matukoy ang mga programa/proyekto kung saan maiisakatuparan ang pakikilahok.
Talakayan
Kahulugan ng Paggugubyerno o Governance
Ito ay interaksyon at inter-kooperasyon ng ibaít-ibang sektor ng lipunan sa kanyang gobyerno na may layunin ng
pagbubuo ng polisiya at plano, pagpapatupad ng mga programa at pagsubaybay at pagtatasa ng mga gawain na
itaguyod ang pangka-lahatang kagalingang panlipunan.
Demokratisasyon ng Kapangyarihan o Democratization of Power
Ang paggugubyerno ay maaring tingnan bilang isang instrumento ng pag-sasakapangyarihan ng mamamayan. Ang
proseso ng demokratisasyon ay kailangang tumalakay sa dalawang uri ng pagsasakapangyarihan sa mamamayan,
Ito ay desen-tralisasyon o awtonomiya ng lokal na pamahalaan at ang partisipasyon ng mamama-yan. Hindi
hiwalay ang dalawang bahagi ng estratehiya bagkus komplementaryo. Habang pinapalakas ang kapasidad ng lokal
na pamahalaan para maging makabulu-han ang paggugubyerno, pinalalawak din ang karapatan ng mamamayan
sa pama-magitan ng pakikisangkot sa gawain ng estado.
Pagsasagawa ng Desentralisayon o Decentralization
Hindi madaling proseso ang desentralisasyon at hindi ito kaagad-agad maisasagawa. Sa pagsasagawa ng
desentralisasyon, may tatlong pangunahing hakbang:
1. Deconcentration. Sa hakbang na ito, inililipat ang kapangyari-han, gawain, tungkulin at responsibilidad

mula sa sentral na tanggapan ng isang departamento ng pamahalaang sentral patungo sa mga tanggapan
nito sa rehiyon. Halimbawa: Dati, ang lahat ng programa ng Departamento ng Edukasyon ay nanggagaling
sa sentral na tanggapan, partikular sa tanggapan ng Kalihim ng Departamento, at ibinababa na lamang sa
mga tanggapan sa mga rehiyon ng departamento. Sa ilalim ng desentralisasyon, nabibigyan ng higit na
kapangyarihan ang mga tanggapan ng Departamento ng Edukasyon sa mga rehiyon na magpasya para sa
21
kanilang sarili at magplano ng sarili nilang programa. Hindi na lamang sila umaasa sa programa at
pagdedesisyon ng ka-nilang sentral na tanggapan.
2. Devolution. Sa hakbang na ito, lumalabas ang kapangyarihan, gawain, tungkulin at responsibilidad mula sa
pamahalaang sentral patungo sa mga pamahalaang lokal. Halimbawa: Ang operasyon ng mga traysikel na
dati ay nasa ilalim ng pamamahala ng Departamento ng Transportasyon at Komu-nikasyon ay nailipat na
ngayon sa mga pamahalaang lokal, partikular sa mga bayan at lungsod.
3. Debureaucratization. Sa hakbang na ito, nagkakaroon ng paglilipat ng mga gawain, tungkulin at

responsibilidad mula sa pamahalaang sentral patungo sa mga pribadong samahan. Halimbawa: Ang
pagpapalakad ng mga pamilihan ay maaaring gawin ng mga pribadong samahan.
Lokal na Awtonomiya o Local Autonomy
Dahil layunin ng desentralisasyon na bigyang pansin ang kaunlaran ng maliliit na pamayanan sinisikap na
magkaroon ng mga pamayanang malakas at nakatatayo sa kanilang sariling paa. Magkakaroon sila ng sapat na
kapangyari-han para magamit nila ang kanilang angking yaman at kalakasan para sa kanil-ang sariling pag-
unlad. Hindi na sila magiging palaasa sa pamahalaang sentral. Sila na ang magpapasya sa direksiyong gusto
nilang tahakin tungo sa landas ng kaunlaran. Mahalagang bahagi ng layuning ito na palakasin ang mga lokal na
pamayanan at ang pagbibigay sa kanila ng tiwala ng pamahalaang sentral, na kaya nilang gampanan ang
pamamahala nang hindi masyadong umaasa sa pa-mahalaang sentral. Dahil dito, hindi maiaalis sa
desentralisasyon ang pagka-karoon ng mga pamahalaang lokal ng kalayaan mula sa pagkontrol ng pamaha-laang
sentral. Ito ang tinatawag na lokal na awtonomiya. Ang prinsipyo ng lo-kal na awtonomiya para sa mga
pamahalaang lokal ay isang batayang prin-sipyo na isinasaad sa mismong Saligang Batas ng Pilipinas.
Pakikilahok ng Taumbayan sa Lokal na Pamamahala
Hindi maihihiwalay sa desentralisasyon ng pamamahala ang pakiki-lahok ng taumbayan sa lokal na pamamahala.

Dahil ang layunin nga ng desen-tralisasyon ay ang makamit ang kaunlarang magbibigay ng biyaya sa lahat sa
pamamagitan ng makatarungang pagbabahagi ng yaman. Napakahalaga na pati ang kapangyarihan ay maibahagi
rin sa makatarungang paraan. Dito ngayon pumapasok ang bahagi ng desentralisasyon na may kinalaman sa
pakikilahok ng taumbayan - ang Demokratisasyon. Dapat isaisip na ang taumbayan ay binubuo ng kababaihan at
kalalakihang may pantay na karapatang makilahok sa mga usapin ng lokal na pamahalaan. Ang demokratisasyon
ng lokal na pa-mamahala ay nangangahulugan ng pagkakaroon ng mas maraming puwang para sa pakikilahok ng
taumbayan sa lokal na pamamahala. Sa prinsipyo ng demokratisasyon, binibigyan ng higit na pagkakataon ang
taumbayan na makilahok sa mga balangkas ng pamamahala. Tunay ngang hindi lamang para sa mga namumuno
sa pamahalaan ang lokal na pamamahala. Higit sa la-hat, ang lokal na pamamahala ay para sa taumbayan na rin na
maaaring akti-bong makilahok sa mga balangkas ng pamamahala.
Samantala, nasa ibaba ang ilustrasyon na nagsasaad kung ano ang du-lot ng partisipasyon sa local na pamamahala
batay sa World Bank.
22
Mga Dapat Tandaan:
1. Ang konsepto ng debolusyon ang pinaka-epektibong sistema ng pa-mamahala ng isang demokratikong bansa.
Kapag pinalakas ang lokal na pa-mahalaan, hanggang sa Barangay, nagkakaroon ng kapangyarihan ang mga
tao, at tunay na nalalapit sa kanila ang gobyerno.
2. Kung ang sistema ay maayos at ang nagpapatakbo ay matino, sig-uradong maganda ang pag-unlad ng
barangay. Ang sistema ng barangay ay naaayon sa demokratikong bansa. Ito ay pamahalaang nagpapalakas sa
tao at sa kanilang partisipasyon sa pamamahala. Ang nagpapalakad ay dapat sery-oso at may kakayahan. Ito
ang kombinasyong tutugon sa problema ng bansa.
3. Sa pamamagitan ng barangay, mayroon tayong gobyernong tutugon sa mga detalyadong problema ng

komunidad. Problema ng mag-asawa, rekla-mo ng magkakapitbahay, mga asong nangangagat, mga lasing sa
kanto, kahit mga lugar kung saan mayroong nagtutulak ng mga ipinagbabawal na gamot, ay mga bagay na
kayang pagtuunan ng pansin ng barangay. Sa katunayan, dahil sa kaalaman ng mga opisyal ng barangay sa mga
nangyayari sa kanilang maliit na komunidad, sila ang tanging pamahalaan na makapagbibigay ng epektibong
hakbang para sa solusyon sa problema.
Repleksyon:
Suriin ang inyong komunidad/barangay.
Anu-ano ang mga pangunahing isyu/problema na sa ngayon ay kinakaharap ng komunidad/barangay? Anung

mga hakbang na maaring gawin tungo paglutas ng mga ito?
Samantala, anu-ano naman ang mga kasalakuyang proseso o stratehiya o pamamaraan ng komunidad/barangay
na napatunayang mabisa?
23
Sanggunian:
http://www.philstar.com/opinyon/161450/barangay-demokratikong-pamahalaan
Women Voters Education Manual (2004). National Council of Women in the Philippines.
Parker, A & Serrano, R 2000. Promoting Good Governance through Social Funds and Decentralization. Social
Protection Unit, Human Development Network, The World Bank, Washington, DC.
Lecture 6: Lokal na Pamamahala

ni: Heidi B. Gonzales, MPA
Pambansang Pamantansan ng Batangas
Mga Layunin:
Matapos basahin at pag-usapan ang araling ito, inaasahan ang mga kalahok na:
1. Ilahad ang kahulugan ng pakikilahok;
2. Ipaliwanag ang kahalagahan ng pakikilahok at ang mga papel na maaring gampanan hinggil dito; at
3. Matukoy ang mga programa/proyekto kung saan maiisakatuparan ang pakikilahok.
Talakayan
Ano ang kahulugan ng pakikilahok? Maaari nating sabihin na ang pakikilahok ay ang aksyon ng mga indibidwal
tulad mo, o ng mga samahan sa iyong komunidad, na sama-samang nagtatrabaho upang subukan at tuluyang
malutas ang mga problema sa komunidad. Ang isang komunidad ay uunlad kung ang mga residente ay makikilahok
at magkakaisang lutasin ang mga suliranin ng kanilang pamayanan sa pamamagitan ng ibat-ibang programa at
proyekto. Ang mga mamayan ng komunidad ay dapat kasama sa mga proseso ng pagpaplano at sa pagpapatupad
ng mga proyekto. Ang pinakamahalaga, dapat sila rin ang makikinabang sa mga proyekto.
Ayon sa mga dalubhasa, ang isang barangay ay maaring humaharap sa maraming suliranin at mga
pangangailangan. Ang karamihan sa mga suliraning ito na karaniwan sa maraming pamayanan ay:
 Kawalan ng trabaho;
 Malnutrisyon;
 Kakulangan ng mga pasilidad sa pabahay;
 Mahinang serbisyong pang-kalusugan o pasilidad;
 Kakulangan ng mga pangunahing pasilidad gaya ng kuryente at suplay ng tubig;
 Hindi maayos na kondisyon ng mga daan;
 Maling pamamaraan ng pagtatapon ng basura; at
 Mataas na bilang ng krimen;
Kung nais ng komunidad na umunlad at yumabong, mahalaga na ang mga kasapi nito ay makilahok.
24
Paano magkakaroon ng partisipasyon sa komunidad? Dapat nating alalahanin na ang mga suliraning posibleng
matukoy ay ang pangangailangan ng mga tao. Kung kaya mahalagang konsultahin ang mga tao kung anong mga
suliranin o pangangailangan ang nais nilang matugunan kaagad. Ang pagkonsulta sa mga tao ukol sa mga
suliraning natukoy nila ay makatutulong sa kanil-ang magkaroon ng kamulatan ukol sa kanilang sitwasyon.
Nagiging kritikal at analitikal sila kung paano makaaapekto ang mga suliranin sa kanila at sa kanilang mga
pamilya. Dahil dito, makikita nila ang kahalagahan ng paglahok sa mga proyekto o mga gawaing lulutas sa
kanilang problema.
Ang pakikilahok ay mahalaga sa pagpapatupad ng mga proyekto o aktibidad sa komunidad dahil:
1. Ang mga tao ay natututo kung paano haharapin ang mga pangangailangang pangkomunidad. Ang mga
proyekto o aktibidad na ito ay nangangailangan ng tulong ng lahat sa komunidad at kinakailangan din
maipagpatuloy ang mga ito.
2. Mula sa pakikilahok, natututong magsarili ang mga tao.
3. Natutunan din nila kung papaano gagamitin ang yamang pangkomunidad o resources at maging yaong
galing sa labas. Mayroong konsepto ng pagaari o sense of ownership para sa mga residente sa mga proyekto
o aktibidad para sa kaunlaran.
4. Ang pakikilahok ng mga tao ay maaaring tumungo sa pagkakaisa at pagkilos nila. Ang pagkakaisa at
pagkilos ay maaaring humantong sa mas maraming pamimilian o options sa pag-iisip ng mas mabubuting
proyekto o aktibidad na maaaring makatulong sa komunidad.
Ang pakikilahok ay maaaring pasimulan sa pamamagitan ng mga sumusunod na paraan:
1. Mula sa Taas tungo sa Ibaba (Top-to-down) — ang mga tao ay nahihi kayat na makilahok dahil sa
pamumunong ipinapakita ng mga lider ng kanilang komunidad. Nagagawang ipatampok ng mga lider na ito
sa mga residente ang pangangailangan ng pakikilahok sa mga aktibidad ng komunidad upang mapabuti ang
kalidad ng kanilang pamumuhay.
2. Mula sa Ibaba tungo sa Itaas (Bottom-up) — ang mga residente sa komunidad ay nakakapagtulak para sa
mga aktibidad at proyektong kinakailangang maipatupad sa komunidad. Tinitingnan ng mga residente ang
mga aktibidad o proyektong ito bilang mga solusyon sa pagharap sa kanilang mga pangangailangan. Sa
pamamagitan ng mga paraang ito ng pagpapasimula ng pakikilahok, masasabi nating ang pakikilahok ay
parehong nangan gailangan ng pananagutan o commitment ng pamunuan mula sa itaas, at ng motibasyon ng
mga tao mula sa ibaba.
Bilang isang nakikilahok na kasapi ng iyong komunidad, mayroon kang papel na dapat gampanan sa pagtugon sa
mga problema ng iyong komunidad. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:
25
1. Pagiging instrumento o ahente ng pagbabago o agent of change. Ang isang taong instrumento o ahente
ng pagbabago ay maaaring magpadaloy ng pagbabago sa komunidad batay sa kayang mga obserbasy on
hinggil sa komunidad.
2. Maaari ring maging bahagi sa alinmang proyektong pangkaunlaran ng komunidad. Bilang residente
ng iyong komunidad, inaasahang ikaw ay magiging aktibong bahagi ng bawat proyekto at magibigay ng iyong
buong suporta sa mga gawaing pangkomunidad.
3. Maaari ring magsilbing linya sa mga iba’t ibang eksperto sa anumang larangan ng pag-aaral na
maaaring makatulong sa inyong komunidad sa pagharap sa mga problema nito. Ito ay maaaring
doktor, ekolohista, enhinyero, manananggol o sinu mang maaaring makatulong upang harapin ang mga
suliranin ng komunidad.
Mga Dapat Tandaan:

Narito ang mga bagay na dapat mong tandaan mula sa araling ito:
1. Mayroon kang papel na dapat gampanan upang matulungang umunlad ang iyong komunidad.
2. Ang isang komunidad na nakasandal lamang sa pamahalaan para sagutin ang kanilang mga suliranin ay hindi
maabot ang ganap nitong pag-unlad.
3. Mahalaga ang pagsali at masiglang paglahok sa mga proyektong pangkaun laran upang makatulong sa
paglutas sa mga problema ng iyong komunidad.
4. Ang pag-unlad ng isang barangay ay hindi lamang nakasalalay sa pagsisikap ng isa, dalawa, o tatlong tao;
bagkus, nakakamit ito sa pamamagitan ng sama- samang pagsisikap ng bawat miyembro ng komunidad.
Kasama sa mga miyembrong ito ang kanilang mga lider, ahente ng pagbabago, at mga boluntaryong mamamayan.
Repleksyon:
Nakapag-volunteer ka na ba bilang tagabantay ng balota sa iyong barangay? Sumali ka na ba sa Clean and Green
Campaign sa iyong komunidad? Nagpaka lat ka ba ng impormasyon hinggil sa masasamang epekto ng mga
nakalululong at ipinagbabawal na gamot? Maraming aktibidad o proyekto para sa kaunlarang pangkomunidad ang
maaari nating salihan. Makakaisip ka pa ba iba pang paraan kung paano ka makikilahok sa mga aktibidad para sa
pagpapaunlad ng komunidad ng iyong barangay? Isulat ang mga ideyang ito sa ibaba.
PROGRAMA HALIMBAWA KUNG PAANO MAKIKILAHOK

♦ Clean and Green Campaign ♦Maaari kang sumama sa iyong mga ka-pitbahay
upang linisin ang kapaligiran.
♦ Day Care Centers ♦
26
WORKSHOP OUTPUTS
BatStateU Hostel, ARASOF-Nasugbu Campus, Nasugbu Batangas | November 3, 2016

Concepts of Community
Community Maps
27
Concepts of Development and Progress
Problem Tree
28
Problem Tree
Vision Statements
29
Enrique Zobel Technical Training Center Calatagan, Batangas | November 11, 2016
Community Maps
30
31
Problem Tree
Vision Statements
32
The Fishery Biological Station Complex Research Center, Barangay Butong, Taal Batangas | November 25,
2016
Community Maps
33
Problem Tree
Vision Statements
34
Flordeliz Beach Resort & Co., Brgy Soloc Lobo, Batangas | December 9, 2016
Community Maps
35
36
Problem Tree
37
Vision Statements
38
39
DOCUMENTATION
NASUGBU LEG – NOVEMBER 3, 2016
Dr. Benedict Medina starts the training with his The participants are working hard in drawing
talk. their community map.
A participant leads the group in making their A representative from a barangay is presenting
community map. their community map to the audience.
Asst. Prof. Vaberlie Mandane-Garcia

discussing her topic for the training workshop
40
CALATAGAN LEG – NOVEMBER 11, 2016
A representative explaining their barangay’s Dr. Gerard Remo discussing his topic with the
development and growth. audience.
Barangay participants working on their The participants, faculty, facilitators, and

community map. PUSOD, Inc. posed for a group picture.
Asst. Prof. Vaberlie Mandane-Garcia

discussing her topic to the participants.
41
TAAL/LEMERY LEG – NOVEMBER 25, 201
A participant is presenting their output.

Dr. Gerard Remo is conducting his lecture
about Sustainable Development.
The participants are writing their ideas and Group members from their own respective
definitions of what a community is. barangays collaborate on a workshop output
Dr. Benedict O. Medina explaining the differences

between urban and rural communities.
42
LOBO LEG – DECEMBER 9, 2016
Dr. Vanessah Castillo is explaining the The participants from each barangay are listing
problems and challenges faced by a down the developments in their barangay and
developing community its respective results.
The workshop outputs made by each

barangay were presented at the end of the Participants psed for a group photograph at the
lecture. end of the training.
EVALUATION
NASUGBU, BATANGAS
PANGKALAHATANG EBALWASYON
Napakahusay Mahusay Katamtaman ang Husay Nangangailangan ng dagdag na Kasanayan
18 18
15 15
13
12
11 11
10 10
9
7
6 6
5 5
4 4
1 1
Tagal ng Sesyon Lugar na Pagkakataong Serbisyo ng Awdyo-Biswal Pangkalahatang

Pinagdausan Makiisa Staff na Kagamitan Pagtataya
Of the thirty-three (33) participants who attended the Nasugbu leg of the Community Ugnayan:
Capacity Building Training and Workshop Series on November 3, 2016, eleven (11) participants said that the
Tagal ng Sesyon (Duration of the Session) was Napakahusay (Very Good), Fifteen (15) participants rated it as
Mahusay (Good) and the other six (6) said that it was Katamtaman ang Husay (Fair).
In terms of Lugar ng Pinagdausan (Venue of the Event), eighteen (18) participants rated it as
Napakahusay (Very Good), ten (10) participants said that it was Mahusay (Good), while the other four (4) said
that it was Katamtaman ang Husay (Fair).
Thirteen (13) participants assessed Pagkakataong Makiisa (Opportunity to Participate) as

Napakahusay (Very Good), eleven (11) evaluated it as Mahusay (Good), six (6) participants rated it as
Katamtaman ang Husay (Fair) and one (1) participant said that it was Nangangailangan ng Dagdag na
Kasanayan (Needs Improvement).
In Serbisyo ng Staff (Staff’s Service), eighteen (18) participants stated that it was Napakahusay (Very
Good), nine (9) assessed it as Mahusay (Good), and four (4) participants rated it as Katamtaman ang Husay
(Fair).
About the Kalidad ng Ginamit na Awdyo-Biswal na Kagamitan (Quality of the Audio-Visual Materials
Used), fifteen (15) evaluated it as Napakahusay (Very Good), seven (7) participants said that it was Mahusay
(Good) and the other five (5) participants assessed it as Katamtaman ang Husay (Fair).
In Pangkalahatang Pagtataya (General Reckoning), twelve (12) participants said that it was
Napakahusay (Very Good), ten (10) also rated it as Mahusay (Good), five (5) participants assessed it as
Katamtaman ang Husay (Fair) and one (1) participant evaluated it as Nangangailangan ng Dagdag na
Kasanayan (Needs Improvement).
EBALWASYON NG PAGTUTURO
Napakahusay Mahusay Katamtaman ang Husay
19 19
16
15
13
12
11
9 9
7
5 5 5
4 4
Tagapagsalita Kahalagahan ng Presentasyon Pagkakataong Pagtataya sa oras

Paksang Makiisa ng sesyon
Tinalakay
In terms of teaching effectiveness, nineteen (19) participants said that the Speaker (Tagapagsalita) was
Napakahusay (Very Good), nine (9) participants rated it as Mahusay (Good) and four (4) participants assessed
it as Katamtaman ang Husay (Fair).
In Kahalagahan ng Paksang Tinalakay (Importance of the Subject Discussed), nineteen (19)

participants rated it as Napakahusay (Very Good), the other seven (7) participants said that it was Mahusay
(Good) and five (5) participants evaluated it as Katamtaman ang Husay (Fair).
Fifteen (15) participants evaluated Presentasyon (Presentation) as Napakahusay (Very Good), eleven
(11) assessed it as Mahusay (Good) and four (4) participants rated it as Katamtaman ang Husay (Fair).
About the Pagkakataong Makiisa (Opportunity to Participate), sixteen (16) participants evaluated it as
Napakahusay (Very Good), nine (9) participants said that it was Mahusay (Good) and five (5) assessed it as
Katamtaman ang Husay (Fair).
In Pagtataya sa Oras ng Sesyon (Length of Session), thirteen (13) participants said that it was
Napakahusay (Very Good), twelve (12) rated it as Mahusay (Good), and five (5) remaining participants assessed
it as Katamtaman ang Husay (Fair).
COMMENTS AND FEEDBACK
1. “Mahusay at naunawaan ko lahat ng sinabi.”

2. “Ang masasabi ko lang ay nakapagbigay sila ng tulong sa amin kung paano tayo magkakaroon ng
kaunlaran sa ating pamayanan.”
3. “Naunawaan at naintindihan ko lahat.”
4. “Ang kumento ko ay napakahusay magsalaysay.”
5. “Mas maraming workshop na naaangkop sa mga kalahok upang mas lalong makuha ang atensyon ng
mga ito.”
45
6. “Dagdagan ang kabuhayan.”
7. “Magaling silang magsalaysay ng pagtuturo para sa amin.”
8. “Palagiang magkaroon ng handouts ang bawat sesyon, nang sa ganon ay mabalikan ng kasapi ang
bawat asignatura.”
9. “Mahalaga ang paksang tinalakay, maraming natutunan ang bawat participants malaman ang isang
komunidad, pakikipagsalamuha sa mga nanunungkulan.”
10. “Mahalaga ang sesyong dinaluhan namin dahil ditto marami kaming natutunan.”
11. “Mahusay at maayos at higit sa lahat, nagkaroon ng kaalaman.”
12. “Sana mas marami pa kayong matulungan.”
13. “Mahusay magpaliwanag at binibigyang-halaga ang mga dumalo.”
14. “Mahusay silang magpaliwanag at tumanggap ng mga dumalo.”
15. “Wala pong kumento, para sa akin napakalaking kaalaman ang naidagdag pa.”
16. “Magaling magpaliwanag at mahusay magsalita.”
17. “Ang kumento ko dito ay magagaling ang lahat ng nagbabahagi.”
18. “Madami naman akong natutunan about sa komunidad. About good governance and community
participation.”
19. “Napakaliwanag na pagpapaliwanag ng bawat isa.”
20. “Wala pong tubig.”
21. “Mahusay ang kanilang paliwanag at tumanggap ng dumalo.”
CALATAGAN, BATANGAS
Napakahusay Mahusay Katamtaman ang Husay Nangangailangan ng Dagdag na Kasanayan
12 12 12
11 11 11
10 10 10
9 9 9
2 2
1 1 1 1 1
Tagal ng Sesyon Lugar na Pagkakataong Serbisyo ng Awdyo-Biswal Pangkalahatang

Pinagdausan Makiisa Staff na Kagamitan Pagtataya
According to twenty-five (25) of the participants who attended the Community Ugnayan: Capacity
Building Training and Workshop Series held at Calatagan on November 11, 2016, eleven (11) said that the
Tagal ng Sesyon (Duration of the Session) was Napakahusay (Very Good), ten (10) participants rated it as
Mahusay (Good) and the other four (4) said that it was Katamtaman ang Husay (Fair).
In terms of Lugar ng Pinagdausan (Venue of the Event), twelve (12) participants rated it as
Napakahusay, ten (10) participants said that it was Mahusay, while the other two (2) said that it was
Katamtaman ang Husay, and only one (1) rated it as Nangangailangan ng dagdag na Kasanayan (Needs
Improvement).
46
Twelve (12) participants assessed Pagkakataong Makiisa (Opportunity to Participate) as
Napakahusay, eleven (11) evaluated it as Mahusay and one (1) participant rated it as Katamtaman ang Husay.
About the Kalidad ng Ginamit na Awdyo-Biswal na Kagamitan (Quality of the Audio-Visual Materials,
ten (10) evaluated it as Napakahusay, nine (9) participants said that it was Mahusay and the other two (2)
participants assessed it as Katamtaman ang Husay.
Eleven (11) participants assessed Serbisyo ng staff (Staff Service) as Napakahusay, twelve (12) for
Mahusay and one (1) participant said that it was Katamtaman ang husay.
In Pangkalahatang Pagtataya (General Reckoning), nine (9) participants said that it was Napakahusay,
another nine (9) also rated it as Mahusay, two (2) participants assessed it as Katamtaman ang Husay and as
Nangangailangan ng Dagdag na Kasanayan.
Napakahusay Mahusay Katamtaman ang Husay
13 13
12 12 12 12 12
11
10 10
2
1 1 1
Tagapagsalita kahalagahan ng Presentasyon Pagkakataong Pagtataya sa

Paksang Makiisa Oras ng Sesyon
Tinalakay
In terms of teaching effectiveness, twelve (12) participants said that the Tagapagsalita (Speaker) was
Napakahusay (Very Good), another twelve (12) participants rated it as Mahusay (Good) and one (1) participant
assessed it as Katamtaman ang Husay (Fair).
In Kahalagahan ng Paksang Tinalakay (Importance of the Subject Discussed), 12 participants rated it

as Napakahusay, and the other 12 participants said that it was Mahusay.
Twelve (12) participants evaluated Presentasyon (Presentation) as Napakahusay, eleven (11) assessed
it as Mahusay and two (2) participants rated it as Katamtaman ang Husay.
About the Pagkakataong Makiisa (Opportunity to Participate), ten (10) participants evaluated it as
Napakahusay, thirteen (13) participants said that it was Mahusay and only one (1) assessed it as Katamtaman
ang Husay.
In Pagtataya sa Oras ng Sesyon (Length of Session), ten (10) participants said that it was Napakahusay,
thirteen (13) rated it as Mahusay, and one (1) remaining participant assessed it as Katamtaman ang Husay.
COMMENTS AND FEEDBACK
1. “Ipagpapatuloy ko ang pagpapalakad sa aking mga kamyembro.”

2. “Sana maipagpatuloy ang pagshare ng kaalaman sa marami pang mga pamayanan.”
47
3. “Napakahusay n gating mga nagpaliwanag at pinakinggan ukol sa mga nagturo mula sa BSU.”
4. “Ipagpatuloy ang patulong at pagshare ng kaalaman sa pagpapaunlad ng pamayanan.”
5. “Sana maipagpatuloy ang pagshare ng kaalaman sa mga mamamayan.”
6. “Ok po.”
7. “Excellent.”
8. “Ok na ok.”
9. “Masaya at marami kang matututunan about sa kapaligiran at s pangkalahatang pakikiisa ng mga
bawat isa. Dito malalaman mo ang kahalagahan ng isang pamayanan.”
10. “Maraming natutunan tungkol sa isang komunidad kung paano mo ito bibigyan ng pansin.”
11. “May natutunan at may pamamahagi doon sa aming lugar.”
12. “The best ang araw na ito. Natutunan ko kung ano ang meaning ng pag-unlad at ang solusyon.”
13. “Mahusay ang pagtatalakay sa pinag-aralan ngayon.”
TAAL/ LEMERY, BATANGAS
Napakahusay Mahusay Katamtaman ng husay Nangangailangan ng dagdag na kasanayan
13 13
12 12 12
11
7 7 7
6 6
5
1 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0
Tagal ng Sesyon Lugar ng Pagkakataong Serbisyo ng Awdyo Biswal Pangkalahatang

pinagdausan makiisa staff na Kagamitan Pagtataya
A. An extension service activity entitled Community Ugnayan: Capacity Building Training and Workshop
Series was conducted on November 25, 2016 at Butong, Taal, Batangas. An evaluation was also conducted
among the participants.
The Taal–Lemery leg gathered feedback from nineteen (19) of the participants. Eleven (11) of them
evaluated the Tagal ng Sesyon (Duration of the Session) as Napakahusay (Very Good), six (6) said Mahusay
(Good), one (1) said Katamataman ang Husay (Fair) and the other one (1) said Nangangailangan ng dagdag
na kasanayan (Needs Improvement).
48
In terms of Lugar ng pinagdausan (Venue of the event), thirteen (13) of the participants said that
location is Napakahusay, five (5) participants said Mahusay and one (1) said Katamtaman ng Husay.
Twelve (12) appraised Pagkakataong Makiisa (Opportunity to participate) as Napakahusay. On the

other hand, seven (7) of the participants voted Mahusay.
For the Serbisyo ng Staff (Staff service), thirteen (13) participants satisfactorily said Napakahusay and
six (6) said Mahusay.
Twelve (12) participants assessed that the Kalidad ng ginamit na Awdyo Biswal na Kagamitan (Quality
of Audio-Visual materials) is Napakahusay, and seven (7) assessed it as Mahusay.
Last on the list for the first part of the evaluation includes: twelve (12) participants, who casted their
marks on Pangkalahatang pagtataya (General Reckoning) as Napakahusay and the other seven (7) casted
Mahusay.
14
14 13 13 13 13
12
10
8
6 6 6
6 5 5 5
4 3
2 2
2 1
0 0 0 0 0
0
Tagapagsalita Kahalagahan ng Presentasyon Pagkakataong Pagtataya sa
paksang makiisa oras ng sesyon
tinatalakay
B. The second part of the evaluation revolves on the mechanism of the way it is taught. The Ebalwasyon
sa Pagtuturo has five (5) categories including:
49
 Tagapagsalita (Speaker). Thirteen (13) participants said Napakahusay and six (6) participants said
Mahusay in terms of the said category.
 Kahalagahan ng paksang tinatalakay (Importance of the subjects discussed), where fourteen (14) of
the participants said Napakahusay and five (5) said Mahusay.
 Presentasyon(Presentation). With thirteen (13) participants who said Napakahusay and six (6)
assessed as Mahusay.
 Pagkakataong Makiisa (Opportunity to participate). Thirteen (13) participants said that it is
Napakahusay and six (6) said Mahusay.
 Pagtataya sa Oras ng Sesyon (Length of session.) where thirteen (13) participants said that is
Napakahusay, five (5) said Mahusay and only one (1) said Katamtamang husay.
LOBO, BATANGAS
25
21 21 21
19 19
18
17
16
13
10
9
8
7
6
4
2 2
1 1 1
0 0 0
Tagal ng Sesyon Lugar ng Pagkakataong Serbisyo ng Awdyo Biswal Pangkalahatang

pinagdausan makiisa staff na Kagamitan Pagtataya
A. The Community Ugnayan: Capacity Building Training and Workshop Series was completed on December 9,
2016 in Lobo, Batanags. Forty-two (42) of the participants assessed the extension service in terms of Tagal ng
Sesyon (Duration of the session); sixteen (16) of them evaluated it as Napakahusay (Very Good) , nineteen (19)
50
participants on Mahusay (Good), six (6) said that it was Katamtaman lang ng husay (Fair) and one (1) person
said evaluated Nangangailangan pa dagdag na kasanayan (Needs Improvement).
For the Lugar na Pinagdausan (Venue of the Event), eight (8) participants said that it is Napakahusay,
twenty-one (21) of them said that it is Mahusay, thirteen (13) participants said that it is only Katamtaman ng
Husay.
In terms of Pagkakataong Makiisa (Opportunity to Participate), seventeen (17) said that it is Napakahusay,
twenty-one (21) said that it is Katamtaman ng Husay and one (1) person said Nangangailangan pa ng dagdag
na kasanayan.
Nineteen (19) participants that it is Napakahusay in terms of the Serbisyo ng staff (Staff Service), eighteen
(18) said that it is Mahusay, two (2) participants that it is only Katamtaman ang husay and one (1) person said
Nangangailangan pa ng dagdag na kasanayan.
In Kalidad ng ginagamit na Awdyo-biswal na kagamitan (Quality of Audio-Visual Materials used); ten (10)
participants said that it is Napakahusay, twenty-five (25) participants said that it is Mahusay, four (4) said that it
is Katamtaman ang husay.
Nine (9) participants said that it is Napakahusay in Pangkalahatang Pagtataya (General Reckoning),
twenty-one (21) participants said that it is Mahusay, seven (7) of them said that it is Katamtaman ang Husay.
29
30
25
21
20 20 20
20
17
16 16 16
15
11
10
5 3
2 2
1 1 1 1
0 0 0
0
Tagapagsalita Kahalagahan ng Presentasyon Pagkakataong Pagtataya sa
paksang makiisa oras ng sesyon
tinatalakay
B. The second part of the evaluation is the Ebalwasyon ng Pagtuturo, which includes the category
Tagapagsalita (Speaker). It garnered twenty-nine (29) participants that rated it as Napakahusay and
eleven (11) assessed it as Mahusay.
51
Twenty (20) participants evaluated that it is Napakahusay in terms of Kahalagahan ng paksang
tinatalakay (Importance of the subjects discussed), sixteen (16) said Mahusay, and two (2) of them said
that it is Katamtan ang husay.
About the Presentasyon (Presentation), twenty (20) of them appraised that it is Napakahusay, sixteen
(16) participants said that it is Mahusay, two (2) of them said that it is Katamtman ang Husay and one (1)
assessed it as Nangangailangan pa ng dagdag na Kasanayan.
21 evaluated that it is Napakahusay in terms of Pagkakataong Makiisa (Opportunity to participate),

seventeen (17) said that it is Mahusay, one (1) person said that it is Katamtaman ang husay and another
one (1) person evaluated Nangangailangan pa ng dagdag na kasanayan.
Twenty (20) participants said that it is Napakahusay in at terms of Pagtataya sa oras ng sesyon
(Length of Session), sixteen (16) said that it is Mahusay, three (3) participants said that it is Katamtaman
ang husay, and one (1) person voted Nangangailangan pa ng Dagdag na Kasanayan.
COMMENTS AND FEEDBACK:
1. Mahusay at mababait ang mga staff ng BSU.

2. Mahusay.
3. Ipagpatuloy ang magandang layunin para sa pagsulong at pag-unlad.
4. Napakahusay ng pagpapalowanag, madaling maunawaan.
5. Wala ng komento at ang rekomendasyon po ukol sa sesyong ito, sana maaulit uli.
6. Magkaroon pa po ng maraming trainings.
7. Maayos at malinaw na pagsasalita.
8. Karagdagan pang serbisyo ng lokasyon, masikip at hindi komportable.
9. Dagdagan pa ang serbisyo ng lokasyon maayos ang paseminar ng PUSOD Inc and BSU Devcom
10. Magkaroon ng marami pang trainings.
11. Maayos.
12. Maayos.
13. Wala.
14. Huwag kayong magsasawa na ipagpatuloy ang ganitong pagsasanay. God bless!
15. Maraming natutunan sa naganap na training workshop.
16. Wala ako komento sa dinaluhan ko seminar napakahusay. Maraming Salamat po.
17. Maayos at maliwanag ang pagpapaliwanag madaling maunawaan.
18. Ok?
19. Ok naman lahat wala po akong masasabi.
20. Napakahusay magpaliwanag.
21. Maayos at maliwanag.
52
Community Ugnayan: Capacity Building Training and Workshop Series
“Sustainable Community Management Systems & Participatory Local Governance Training”
November 3, 2016 – Nasugbu, Batangas
Registration Form
Pangalan Edad Kasarian Organisasyong Hanapbuhay Numerong

Kinabibilangan maaaring
tawagan
1. Irene Jugo Ripa 31 Babae SB/ Samapa Brgy. 09155493450
Secretary
2. Charlon Ramos 37 Lalake Samapa Kagawad 09061293279
3. Richele B. Gyone 37 Babae Samapa B.H.W. 09264556791
4. Lolita L. Botobara 61 Babae Samapa 09363152353
5. Carmilita Delos Santos 63 Babae Samapa
6. Marilou Carpenter 49 Babae Samapa 09161330784
7. Daisynar Katdula 33 Babae Samapa BSC 09262341642
8. Mariliza Cansarola 32 Babae Samapa 09757407585
9. Ma.Teresa Apolinario 42 Babae Samapa
10. Lysri Lim 29 Babae Samapa BHW 09262341778
11. Arlene Corpin 41 Babae Samapa 09273804226
12. Charilyn Tapang 34 Babae Samapa
13. Julieto Masangkay 51 Lalake Samapa Fisherman
14. Ronnel Ansilig 30 Lalake Samapa Fisherman 09289601534
15. Violeta Fernando 57 Babae Samapa
16. Roberto Fernando 58 Lalake Samapa
17. Isabelita Bilan 54 Babae Samapa
18. Nerissa Munog 36 Babae Samapa
19.Leonoldo Gatdilla 57 Lalake Samapa
20. Arnel Damiguy 50 Lalake Samapa
21. Erwin Belen 27 Lalake Samapa
22. Edwin Belen 49 Lalake Samapa
23.Teto Tadaran 47 Lalake Samapa 09365036275
24.Sonny Catapang 36 Lalake Samapa
25.Tomas E. Limboc 35 Lalake Samapa Kagawad 09163457077
26.Geraldin R. Belen 45 Babae Samapa Fisherman 09286034458
27.Ricardo Bilan 58 Lalake Samapa Fisherman
28.Marlon E. Limboc 37 Lalake Samapa P. Barangay 09272988373
29.Silverio B. Ayo Lalake B-D Fisherman 09061617302
30.Hespito P. Rolle Lalake B-D 09357559439
31.Maria Luisa Disente Babae SFJ Porga Therapist 09359773157
32.Rosalina G. Quirao Babae SFJ Porga 09289420271
33.Angelina V. Beringuela Babae SFJ Porga
34.Solita A. Andino Babae SFJ Porga
35.Rossana M. Sisner Babae SFJ Porga 09203949705
36.Felicisimo S. Lirasan Lalake TIP TODA Operator 09997175590
37.Flora H. Atige Babae Buwan Fish Vendor 09367529130
Fisherfolk
38.Jemary I. Magnaye Babae Buwan Fish Vendor 09295595950
Fisherfolk
39.Jacquelymac A. Ramirez Babae SFJ Porga 09366481589
40.Ranatalia Tolentino Babae Bulihan Farmer 09213479477
Farmers
53
41.Karmina M. Canovas Babae LGU-Nasugbu Municipal 09365674275
Employee
42.Darwin D. Salanguit Lalake LGU-Nasugbu SR. 09056220110
Agriculturist

November 11, 2016 – Calatagan, Batangas
Registration Form

tawagan
1. Gemma D. Lopez 50 Babae SBMD
2. Rojemarie R. Lopez 32 Babae SMMP 09094259440
3. Melinda M. Anzaldo 60 Babae SBMD
4. Edna B. Anaz 55 Babae SBMD 09752609263
5. Reynato B. Lopez 39 Lalake SMMP Kagawad 09356884890
6. Adonis Samize 31 Lalake SMMP 099975242580
7. Angelica Lopez 20 Babae SMMP 09366772090
8. Lorie Ann Catapang 19 Babae SMMP 09752182794
9. Renato Banagnas 42 Lalake SMMP Captain 09358333884
10. Noel Benter 42 Lalake SMMP Fisherman
11. Restituto A. Lopez 45 Lalake SMMP Fisherman 09351216270
12. Edmon De Jesus 29 Lalake SMMP Fisherman 09363547533
13. Glenn Joey Banuaguas 26 Lalake SMMP Fisherman 09269564578
14. Ricardo Lopez 47 Lalake SMMP Fisherman
15. Antinio Montille 52 Lalake SMMP Fisherman
16. Demetrio G. Lopez 48 Lalake SMMP Fisheries 09056867121
17. Ramiro S. Mortel 50 Lalake SMMP Fisherman 09268095202
18. Judith A. Velasco 44 Babae Burot Fish Vendor 09486339289
19. Cirilo C. Catulmo 45 Lalake Burot Fish Vendor 09974150332
20. Nenita S. Estremos 48 Babae Burot Fish Vendor
21. Rufino M. Fernandez Jr. 24 Lalake CCSG 09504433287
22. Mry Ann B. Pedraza 39 Babae CCSG Mandaragat
23. Leila Beltran 51 Babae CCSG Buyer 09502546632
24. Dennis Serramo 29 Lalake CCSG Dagat
25. Jenalyn Masusi 24 Babae CCSG Dagat 09127262854
26. Susan Fernandez 46 Babae CCSG Dagat 09329577531
27. Regina Fernandz 73 Babae CCSG Dagat
28. Marife Beltran 32 Babae CCSG Dagat
29. Jacel Beltran 20 Babae CCSG Dagat 09502546632
30. Jeymar Villadavez 20 Lalake CCSG Mandaragat 09106168667
31. Joel Estremos 48 Lalake Burot Mandaragat 09269444140
32. Evelyn Roque 32 Lalake Burot 09204041522
33. Daniel G. Obani 44 Lalake Mangingisda 09999786068
54
November 25, 2016 – Taal, Batangas
Registration Form

tawagan
1. Edimaco M. Ilagan 56 Lalake P.O. Brgy. Captain 09498563452
2. Anacleto C. Isla 47 Lalake P.O. Brgy. Captain 09292777365
3. Marissa D. Mores 49 Babae P.O. Brgy. 09122752455
Councillor
4. Romeo A. Foroa 40 Lalake P.O. Brgy. Gasang 09129597072
5. Caroline Beloso 42 Babae P.O. 09065858294
6. Eusebio Casa 65 Lalake P.O. Boatman
7. Jean Boongaling 49 Babae Tourism Staff Employee 09272499701
8. Constantino Rey D. 44 Lalake P.O. Employee 09162883588
Castillo
9. Zoraida M. Francisco 57 Babae Kapitana Business 09175758443
Store
10. Brenda B. Cauntay 49 Babae Sanggunian Brgy. 09278261672
Councillor
11. Rogelio C. Berena 76 Lalake
12. Marilou C. Quiden 30
13. Rosario E. Bolante 57 Babae Sambal Fresh Store owner
14. Julieta Balboa 58 Babae Sambal Fresh Fish Vendor
15. Maricl M. Arandia 32 Babae Sambal Fresh Fish Vendor
16. Rosemarie M. Castillo 39 Babae Sambal Fresh Fish Vendor
17. Nestor Maril Babae Sambal Fresh
18. Avelina Dsepeda 59 Babae Sambal Fresh Fish Vendor

December 9, 2016 – Lobo, Batangas
Registration Form

tawagan
1. Redentor J. Delacion 59 Lalake Nagsaulay Fisherman 09228069506
Groovies
2. Enecio R. Mercado 63 Lalake Nagsaulay 09470429606
Groovies
3. Pablito R. Rosales 74 Lalake Nagsaulay 09399178097
Groovies
4. Emelita M. Cueto 62 Babae Nagsaulay 09282376787
Groovies
5. Romeo M. Uliaw 55 Lalake Nagsaulay 09503492710
Groovies
55
6. Levy Buendia 53 Lalake Nagsaulay
Groovies
7. Leo Glenn B. 54 Lalake SNMPBS 09358346314
Macatangay
8. Victor P. Amiec 49 Lalake SNMPBS 09056977734
9. Rouel Panganiban 48 Lalake Brgy. Kagawad Fisherman 09085755571
10. Jessie P. Roxas 46 Lalake Brgy. Kagawad Fisherman 09103148618
11. Teddymar B. Escarez 46 Lalake Brgy. Kagawad 09079571002
12. Josie F. Cay 34 Babae P.L. 09307750821
13. Rosene D. Macatangay 57 Babae
14. Ismael Ramie 46 Lalake Tanod Farmer 09129546876
15. Jackson R. Untalan 36 Lalake OLSWA Farmer 09128700476
16. Noel T. Gamboa 48 Lalake OLSWA Fisherman
17. Irene D. Chavez 48 Babae OLSWA Bantay Dagat 09081677483
18. Danilo B. Baredo 40 Lalake Brgy. Kagawad 09202035510
19. Roberto T. Cuadro 45 Lalake Brgy. Captain Brgy. Official 09063523987
20. Romel D. Casilihan 46 Lalake OLSWA Fisherman 09077722052
21. Ailene C. Casilihan 40 Babae OLSWA Brgy. 09358346755
Kagawad
22. Jhunal de Chavez 37 Lalake Brgy. Malabrigo Kagawad
23. Bryant Christopher 34 Lalake MFA Diver 09179788432
Canatuan
24. Fredel C. Abanilla 37 Lalake Brgy. Malabrigo
25. Victor M. Duenos 43 Lalake Brgy. Malabrigo Brgy. P.
26. Billosane Badal Jr. 46 Lalake MFA Diver 09473473343
27. Gleceria G. Sulit 58 Babae MFA 09214419126
28. Pancho P. Sulit 60 Lalake MFA Fisherman 09184170670
29. Nicasio M. Duenas 61 Lalake Brgy. Captain LGU 09174448011
30. Godofredo Evangelista 62 Lalake Bantay Dagat 09196675740
31. Remy S. Magtibay 61 Lalake Brgy. Malabrigo Treasurer 09959789432
32. Noli C. Mangubat 49 Lalake Brgy. Malabrigo Kagawad
33. Sancha A. Macatangay 48 Babae Asinan 09172779315
34. Dayo Abanilla 48 Babae Kagawad
35. Naneth C. Estiva
36. Normelita A. Arguelles 64 Lalake Asinan Justice 09068234540
37. Maria M. Clanerin 61 Babae Women Group President 09154604580
38. Senen A. Barraga 65 Lalake Brgy. Captain 09365693530
39. Miguelito E. Arguelles 56 Lalake BOD Driver 09214890286
40. Rommel E. Credo 33 Lalake LGU Government 09475405788
Employee
41. Desiree E. Legaspi 41 Babae Samasa 09493071505
42. Jocelyn M. Panganiban 44 Babae Samasa Brgy. Clerk 09993533148
43. Jocelyn C. Datinguinoo 44 Babae Samasa Treasurer 09480453251
44. Tranquilino G. Mariano 60 Lalake Samasa Chairman 09214856518
45. Rodel Ineco 58 Lalake Brgy. Kagawad Lagadlarin
46. Rodolfo T. Arongon 55 Lalake Brgy. Tanod Lagadlarin
47. Noel C. Cascalla 52 Lalake SMMPKBL Lagadlarin 09063884337
48. Mafriel G. Dimaano 56 Lalake SMMPBKL BC/ARCH 09185696421
49. Maureen Reloreana 37 Babae SMMPBKL Staff 09204215328
50. Merlie Briobo 51 Babae SMMPBKL Staff 09465223003
51. Romeo M. Asia 54 Lalake Brgy. Tanod 09094117881
56
PROJECT MANAGEMENT COMMITTEE
Faculty Members:
Dr. Benedict O. Medina

Dr. Vanessah Valle-Castillo
Dr. Gerard B. Remo
Asst. Prof. Vaberlie M. Garcia
Mrs. Heidi B. Gonzales
Mr. Alvin R. De Silva
Mr. Gem Eiroll D. Manalo
Students:
Kevin Joseph A. Dinglasan

Elmer L. Delen
Mikee L. Magsombol
Evelyn L. Delos Reyes
Hayden Patulot
Almirah V. De Chavez
Anabelle Rosantina
Jorge E. Marquez II
Kimzel Joy T. Delen
Rafael Gonzales
Nina Valerie U. Talagtag
Bryan Jed C. Barola
Baby Jane L. Eroa
Bianca M. Marasigan
Ma. Lorraine Ane R. Abriza
Anna Nicole B. Boongaling
Zorren A Chavez
Yra Alexis G. Frago
Prepared by:
Documentation and Evaluation Committee

Signed:
(Signature)
Gem Eiroll D. Manalo
Head, Documentation and Evaluation Committee
57

03.04.17 - FINAL - Community Ugnayan Proceedings

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

03.04.17 - FINAL - Community Ugnayan Proceedings

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROCEEDINGS

A COMMUNITY EXTENSION PROJECT

PROJECT BRIEF ........................................................................................................................................... 3

Community Ugnayan has the following identified communities as target participants:

Lecture 1: Gabay sa Pagsasanay Ukol sa Sustainable Community Management System

1. Maunawaan ang kahulugan ng “community” o komunidad;

Ano ang Komunidad?

Iba pang mga kahulugan ng komunidad

Mga Gawain at Tungkulin na Bumubuo ng Komunidad

Iba pang mga gawain at serbisyong pang-komunidad:

Iba’t-ibang Uri ng Komunidad

Gawain: Pagmamapa ng Komunidad o “Community Mapping”

Paano ito gagawin:

OED Online. July, 2009. Oxford University Press.

Lecture 2: Konsepto ng Kaunlaran

Dalawang Magkaibang Konsepto ng Kaunlaran

Sa makabagong pananaw ng pag-unlad, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang

Pangmatagalang Kaunlaran (Sustainable Development)

Kahalagahan ng Sustainable Development

MGA DAPAT TANDAAN:

2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag.

Lecture 3: Kapakinabangan, Suliranin at mga Hamon na Dulot ng Kaunlaran

Ang isang bansa ay masasabing maunlad kung may:

Ang isang bansa ay maunlad kung walang:

Mga Kapakinabangan ng Kaunlaran

1. Mabuting kalidad ng buhay ng tao

3. Makabago at malinis na teknolohiya (cleaner technology)

4. Maayos na pangangalaga sa kalusugan

5. Maayos at epektibong pampublikong transportasyon

Mga Suliraning Dulot ng Kaunlaran

2. Matinding pagsisikip sa daloy ng trapiko

3. Sobrang basura sa bahay

4. Malaking agwat sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap

5. Paglobo ng populasyon sa lungsod

Mga Hamon na Dulot ng Kaunlaran

2. Desentralisasyon sa pamahalaang panlunsod

Gawain 2: Problem Tree

1. Bahagi ng pag-unlad ay ang pagtaas ng kalidad ng iba pang aspeto ng pag-unlad.

Lecture 4: Sistema ng Pamamahala sa Patuloy na Kaunlaran ng Komunidad

Unang Bahagi: Ang sistema ng pamahala at ang konsepto ng patuloy na kaunlaran

Samantala, maari ring sagutin ang mga sumusunod na katanungan:

Maging isang matatag na pamayanan na kumakalinga sa panangangailangan ng mamamayan, nangangalaga ng

Ikalawang Bahagi: Pagpaplano tungo sa tuloy-tuloy na kaunlaran ng Komunidad

Mga Dapat Tandaan:

1. Ang pamamahala ng kaunlaran ng ating komunidad ay isang sistematikong pamamaraan na

3. Kailangang may datos at sapat na impormasyon bago magplano.

4. Dapat na isinasaalang-alang sa pagpapaplano ang mga stakeholders sa ating pamayanan.

5. Ang plano ay dapat na simple at kayang maabot sa isang tiyak na panahon.

Maaring gamitin ang template sa ibaba.

Kapag nakatapos ka na sa araling ito, makakaya mo nang:

Kahulugan ng Paggugubyerno o Governance

Demokratisasyon ng Kapangyarihan o Democratization of Power

Pagsasagawa ng Desentralisayon o Decentralization

1. Deconcentration. Sa hakbang na ito, inililipat ang kapangyari-han, gawain, tungkulin at responsibilidad

3. Debureaucratization. Sa hakbang na ito, nagkakaroon ng paglilipat ng mga gawain, tungkulin at

Lokal na Awtonomiya o Local Autonomy

Pakikilahok ng Taumbayan sa Lokal na Pamamahala

Hindi maihihiwalay sa desentralisasyon ng pamamahala ang pakiki-lahok ng taumbayan sa lokal na pamamahala.

3. Sa pamamagitan ng barangay, mayroon tayong gobyernong tutugon sa mga detalyadong problema ng

Anu-ano ang mga pangunahing isyu/problema na sa ngayon ay kinakaharap ng komunidad/barangay? Anung

Lecture 6: Lokal na Pamamahala

Ang pakikilahok ay mahalaga sa pagpapatupad ng mga proyekto o aktibidad sa komunidad dahil: