Çeltik ve

Gübrelenmesi
 Çeltik, kültür bitkileri
içerisinde insan
beslenmesinde yer alan
önemli bir tahıl cinsidir.
Çeltik tarımı ilk olarak MÖ
3000’li yıllarda Hindistan’da
başlamış, daha sonra
Batı’ya doğru yayılmıştır.
Avrupa’ya gelişi ortaçağa
rastlar. Türkiye’ye ise 500
yıl önce geldiği
sanılmaktadır.
 Tropik ve ılıman
bölgelerde yaygın olarak
tarımı yapılan çeltik su
içerisinde yetiştirilen tek
tahıl bitkisidir. Diğer tahıl
bitkileri su içinde uzun
süre yaşayamayıp
canlılığını yitirdiği halde,
Çeltik suda erimiş
oksijeni kullanarak
gelişir.
 Hasadın ardından elde
edilen çeltik kavuzları çıkartılarak
parlatılır ve beyaz renkli pirinç
tanelerine dönüştürülür.
Tanelerin görünümünü
düzeltmek amacıyla yapılan
parlatma işlemi, aslında ürünün
besleyici değerinin büyük ölçüde
yitirilmesine neden olur. Bu işlem
sırasında tanelerin yüzeyini
çevreleyen protein, yağ, B
vitamini, demir, kalsiyum’ca
zengin dış katman kaybolur.
Geriye yalnızca nişasta’ca
zengin bir ürün kalır
 Dünya’da pirinç
özellikle Uzakdoğu
ülkelerinde tüketilen bir besin
maddesidir. Çeltik üretimi
bakımından Çin, Hindistan,
Tayland, Bangladeş,
Endonezya, ve Vietnam
önde gelen ülkelerdir.
Ülkemiz verim bakımından
dünya ortalamasının
üzerinde olup, Japonya ve
Çin’den sonra gelmesine
rağmen, ekiliş alanı ve
üretimi bakımından oldukça
gerilerde yer almaktadır.
Ülkemizin tüm bölgeleri,
çeltik tarımı için uygun
ekolojiye sahip olmasına
rağmen, çeltik üretimi
özellikle Marmara ve
Karadeniz bölgelerinde
yoğunlaşmıştır. Bu iki
bölgemiz 2008 yılı
rakamlarıyla Türkiye
çeltik ekiliş ve üretiminin
yaklaşık % 91'ini
oluşturmaktadır.
 Dünya ortalamasında verim 340
kg/da’dır. Dünya’da 153 milyon ha alanda
ekiliş, 589 milyon ton üretim

Türkiye 700 kg/da, 70 bin ha, 450 bin

ton üretim (2008, TUİK)

Baldo, Osmancık…….
Toprak İsteği
Toprak isteği bakımından seçici değildir. Su geçirgenliği az, derin, tınlı ve
besin maddelerince zengin topraklarda daha iyi yetişir. Çeltik tarımı için
optimum pH 5.5-7.5 arasıdır. Tuzlu toprakların ıslahında en ideal
bitkilerden biridir.

Ekim Nöbeti
Aynı tarlaya üst üste sürekli çeltik ekilirse verim düşer, yabancı otlar ve
hastalıklarla mücadele zorlaşır. 2-3 yıl üst üste çeltik ekildikten sonra
tarlaya yem bitkilerinden birisi ekilmelidir. Baklagil yem bitkileri topraktaki
azot bileşiklerini arttırdığı için tercih edilmelidir.

Toprak Hazırlığı
Arazi tesviye işlemleri küçük parsellerde tesviye bıçağı,daha geniş
parsellerde hafif ağırlıklı greyder ya da lazerle çalışan tesviye aleti ile
yapılır. Sonbaharda derin sürüm yapılmalıdır. İlkbaharda tavalar
yapıldıktan sonra diskaro veya kazayağı ile işleme yapılır.
Tohumluk
Tohumluk hastalıklardan, yabancı otlardan ve kırmızı çeltik
tohumlarından temizlenmiş ve sertifikalı olmalıdır.
Mümkünse 3-4 yılda bir sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır.
Ekilecek tohum miktarı çeşidin özelliklerine, ekim zamanına
ve toprağın verimlilik durumuna göre değişir. Küçük daneli
çeşitler 15kg/da, orta daneli çeşitler 17-18 kg/da ve iri daneli
çeşitler 20 kg/da tohum ekilebilir. m2 ye atılacak tohum 500-
600 adettir.

Tohumların Ekime Hazırlanması

Tohumlar 2 gün önce su içine konulup ön çimlendirme
yapılır. Ön çimlendirme esnasında çeltik yanıklık hastalığı ile
mücadele amacıyla fungusitlerden birisiyle (Benomyl,
Carbendazim) ilaçlama yapılmalıdır. Beyaz uç nemotoduyla
mücadele için ön çimlendirmeden önce tohumlar 55-
60C sıcak suda 10 dakika tutulması tavsiye edilmektedir.
Ekim Zamanı
Ekim zamanını yetiştirilecek çeşidin vejetasyon süresi, hava
ve sulama suyu sıcaklığı belirler. Çeltik için çimlenme ve fide
devresinde en uygun sıcaklık 18-35 derecedir. Çeltik ekim
zamanı Nisan ortasından Haziran sonuna kadar uzanan 2,5
aylık bir süre içinde bölgesel özelliklerin belirlediği bir tarihtir.
Bir yerde ekim tarihinin saptanmasında, çeşidin vejetasyon
süresi ve çiçeklenme zamanı göz önünde bulundurulur.

Ekim Yöntemi
Ekim yöntemleri 1.Serpme (elle, gübre saçıcıları ile, uçakla),
2.Mibzerle 3. Fideleme. Ekimden önce tavalar iyice
bulandırılmalı ve tohum üstünde ince mil örtüsü oluşması
sağlanmalıdır. Tohumlar toprak yüzeyine tutunduktan 3-4
gün sonra tavalardaki su boşaltılır. Tavalara 5-6 gün sonra
ince bir su verilir.
EKİM SIKLIĞI

Çeltikten iyi bir verim almak için m2 de 400-500 salkımın

bulunması gerekir. Buna göre m2 ye atılacak tohum sayısı
250-350 dir. Fidelemeyle çeltik yetiştirmede fideliğe
ekilecek tohumluk miktarı o çeşidin o yerde tarlaya ekilmesi
için dekara atılması gereken tohumluk miktarının 8-10 katı
kadar fazla tutulur. Fideleme yoluyla çeltik yetiştiriciliği aynı
tarladan yılda iki ürün alma ve çeltik tarlasında ot savaşını
azaltma yönünden önemlidir.
 100 kg/da ürün ile…
Besin Maddesi Değişim Aralığı Ortalama

Azot 0.6-2.4 kg N 1.2 kg N

Fosfor 0.2-1.2 kg P2O5 0.5 kg P2O5

Potasyum 0.4-3.7 kg K2O 1.5 kg K2O

Değişken koşullarda birim ürünle (Dane+Sap) KALDIRILAN BESİN

MADDESİ MİKTARLARI FARKLIDIR (Özellikle Potasyum da bu değişim
daha yüksektir).
1 ton pirinç ile…
Ülkemizde sürekli olarak su altında tutularak yetiştiriliyor.

Sulama suyunun oksijen içeriği önemli (Oksijen çokluğunda verim iyi)

Oksijen yetersiz olursa ANAEROBİK KOŞULLARDA

-Aşırı Fe Bronzlaşmaya neden olur

-H2S oluşumu artar
-Denitrifikasyon meydana gelir.

Çeltik buğdaya göre daha fazla kuru madde oluşturması nedeniyle birim alandan daha
fazla besin maddesi kaldırır.

❖ Azot Alımı Tüm Gelişme Döneminde Sürekli Olsa da DANE OLUŞUM DÖNEMİNDE
EN FAZLA.
❖ Fosfor Alımı Tüm Gelişme Döneminde Sürekli Olsa da YETİŞME DÖNEMİNİN
İKİNCİ YARISINDA DAHA FAZLA.
(Ancak Kökler İyi Gelişmişse Toprak Fosforundan Yararlanabiliyor, Yıkanma da
Olmadığından, İyi kök Gelişimi İçin Ekimde Uygulama)
❖ POTASYUM Gelişmenin 3/4 ‘lük Süresinde HIZLI, Son Çeyreğinde YAVAŞ
Birçok ülkede Çeltiğe verilen gübreler içerisinde;
AZOT, POTASYUM ve FOSFOR varken

ÜLKEMİZDE; AZOT ve FOSFOR ön plandadır (

Potasyum kullanımı AZDIR. Bunun en önemli
nedeni ülkemiz topraklarının ve sulama sularımızın
potasyumca zengin olduğunun düşünülmesidir.
 Azot
1960’lı yılların başında, azotlu gübrelemeye iyi
cevap veren, kısa boylu ve yatmaya dayanıklı çeltik
çeşitlerinin geliştirilmesiyle, azotlu gübre
kullanımında önemli artışlar olmuştur. Azotlu
gübreleme, verimi belirleyen bir faktör olarak
karşımıza çıkmıştır. Hatta azot kullanmadan yapılan
fosfor ve potasyum gübresi uygulamaları, dane
verimini düşürmüştür (De Datta ve ark., 1988).
 Azot uygulamasının, çeltik bitkisinin gelişmesinde meydana getirdiği değişiklik
(De Datta, 1981).
- Bitkinin gövde ve yapraklarına koyu yeşil bir görünüş verir,
- Gelişmeyi hızlandırır veya bitki boyu ve kardeşlenmeyi arttırır,
- Yaprak ve dane boyutlarını arttırır,
- Salkımda başakçık ve fertil dane sayısı artar,
- Dane protein içeriği yükselir.
 Murayama (1979) bir ton çeltik ürünü almak için bitkilerin 19-21 kg azot aldığını
belirtmiştir. Verimin artması ile tabi olarak N alımı da artmaktadır.
Atanasiu ve Samy (1983) çeşitleri azot ihtiyacına göre aşağıdaki şekilde
sınıflandırmışlardır

a) Yüksek verimli japonica veya ıslah edilmiş indica çeşitleri, 18 kg/da’a kadar varan
dozlarda azota ihtiyaç duyarlar.
b) Düşük verimli eski veya geleneksel çeşitler, toprakta bulunan veya 3-5 kg/da’lık
bir azot dozu ile yetiştirilebilir.
c) 150-160 günde olgunlaşan geççi çeşitler, 100-120 günde olgunlaşan erkenci
çeşitlerden daha fazla miktarda azota ihtiyaç duyarlar.

Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde yürütülen N’lu gübre denemeleri sonucunda,

ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin 17-18 kg/da azot ile optimum verime ulaştıkları görülmüştür.
Toprak su altında bırakılarak yapılan çeltik
tarımında, denitrifikasyon ve buharlaşma ile azot
kaybını asgari seviyede tutmak için Amonyum
Formlu azotlu gübreler kullanılmalıdır. Bunun için en
uygun azotlu gübreler, amonyum sülfat ve üredir
(Hill, 1992).
Grist (1975) genç bitkilerin NH4’a ve daha
yaşlı bitkilerin ise NO3-’a daha iyi cevap verdiğini
belirtmiştir. Tanaka ve ark., (1959) yaptıkları bir
çalışmada, toprak solüsyonunda, bitkiler salkım
oluşum devresine kadar NH4 ve daha sonraki
devrelerde ise NO3-’la gübrelediğinde, daha iyi
gelişme ve daha yüksek verim elde etmişlerdir.
 Çeltik bitkisi, salkım sayısını maksimum
seviyeye çıkarmak için kardeşlenme devresi
başlangıcından, kardeşlenme ortalarına
kadar önemli ölçüde azota ihtiyaç duyar.
Salkım oluşum devresi başlangıcında
uygulanan azot ise salkımda dane sayısını
arttırır. Bir miktar azota, dane doldurma
devresinde de ihtiyaç duyulabilir (De Datta,
1981).
 Azot uygulaması, uygulanacak azot üç
eşit parçaya ayrılarak, 1/3’lük kısmı ekim
öncesi toprağa, 1/3’lük kısmı kardeşlenme
başlangıcında ve kalan 1/3’lük kısmı ise
mutlaka salkım oluşum devresi
başlangıcında (Ekimden 55 veya 60 gün
sonra) uygulandığında en iyi sonuç
alınmıştır. Ancak, en kritik uygulama zamanı
salkım oluşum devresi başlangıcı olarak
ortaya çıkmıştır. Bu dönemde uygulanan azot
yüksek verim için çok önem taşımaktadır.
En uygun Azotlu Gübreler;
Amonyum Klorür; Ülkemizde kullanılmıyor

Amonyum Sülfattır; Bazı dezavantajları var;

-Anaerobik koşullarda S’lü istenmeyen
bileşiklerin oluşumu teşvik edebilir.
-Fazla yıkanmış ve fazla asit topraklar için uygun
değil.

Nitratlı gübreler yıkanma ve denitrifikasyon

kayıplarından dolayı tercih edilmezler.

Üre kullanılabilir.
Azotun uygulama derinliği;
Ağır Bünyeli topraklarda: Yıkanma olmadığı için derine verilmelidir.
Denitrifikasyonla kayıp azalır.

Hafif Bünyeli topraklarda: Yıkanmadan korumak için biraz yüzeye

verilmelidir.

N Uygulanması Sıklığı ve zamanı;

Pratikte 2 defada verilir.
-Azotun bir kısmı (Çoğunlukla yarısı) ekim öncesi
-Kalan kısmı Salkım oluşum devresi başlangıcı
Daha hafif bünyeli topraklarda ise;
1. Ekim öncesi
2. Kardeşlenme Başlangıcı
3. Salkım oluşum devresi başlangıcı
• BAŞLIK AZOT UYGULAMASI SERİN GÜN VE SAATLERDE
YAPILMALIDIR. Aksi taktirde amonyak halinde azot kaybı meydana
gelir.
Bölgelere göre toprak analiz sonuçlarına göre çeltik bitkisine verilmesi
gereken azot miktarları kg/da

Bölge Toprağın Organik Madde Miktarı, %

0-1.0 1.1-2.0 2.1-3.0 3+
Trakya 12 10 9 8
Marmara 12 10 9 8
Karadeniz 12 10 9 8
Orta Anadolu 12 10 9 8
Güney Doğu Anadolu 12 10 9 8
Doğu Anadolu - - - -
Ege 13 12 10 8
Göller 10 8 7 6
Akdeniz 12 10 9 8
Toprağın organik madde düzeyi % 1-2
Hedef Ürün (Çeşit, kültürel tedbirler)’e göre

Çeltiğe uygulanacak AZOT miktarları

300> 10 kg N/da

300-400 kg 10-14 kg N/da

400-600 kg 14-20 kg N/da

600< 20< kg N/da

S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
 Fosfor
Fosfor ihtiyacının bulunduğu sahalarda, ekim
öncesi toprağa, uygun miktarda fosforlu
gübrenin karıştırılması, çeltik veriminde
artışlar meydana getirmektedir (Hill, 1992).
 De Datta (1981) fosforun bitki
gelişmesinde, meydana getirdiği değişiklikleri
şu şekilde açıklamıştır.

Fosfor uygulamanın etkisi;

•Kök gelişmesini arttırır,

•Erken çiçeklenmeyi ve özellikle serin iklim
koşullarında dane doldurmayı teşvik eder,
•Kardeşlenme ve dane gelişmesini arttırır,
Fosfor eksikliğinin meydana getirdiği belirtiler;

- Az sayıda kardeşe sahip, kısa boylu bitkilerin oluşması,

- Dar, kısa, dik ve koyu yeşil yaprakların teşekkülü,
- Genç yapraklar, kahverengi renk alıp daha sonra ölen yaşlı yapraklardan daha
sağlıklıdırlar,
- Yaprak sayısı, salkım ve salkımda dane sayısı azalır,
- Saplar incedir ve bitki gelişmesi gecikir,
- Olgunlaşma gecikir,
- Bin dane ağırlığı ve dane kalitesi düşer
- Uygulanan N’a cevap alımında azalma olur,
Su yüzeyinde yosun oluşmaz
 Tarla su altında bırakılır bırakılmaz, topraktaki
fosforun yararlılık oranı düşer ve çeltiğin erken
gelişme devrelerinde fosfora ihtiyacı çok fazladır.
Bunun için iyi bir kök gelişmesi ve bitki yapısı
oluşumu için uygulanacak fosforun hepsinin ekim
öncesi toprağa uygulanması çok yaralı olacaktır
(Braun ve Roy, 1985).
Genelde, uygulanacak fosfor miktarı, hedef
verime ve toprağın fosfor miktarına göre değişmekle
birlikte çeltik tarımında ortalama 8-10 kg/da
arasındadır. Fosforlu gübre olarak, 25-30 kg/da
arasında, 20-20-0, veya 30-35 kg arasında 15-15-
15 kompoze gübrelerden veya çeltik ürünü için özel
olarak bazı firmalar tarafından geliştirilmiş ve üç
ana besin elementini içeren kompoze gübrelerden
yararlanılabilir.
Bölgelerin toprak analiz sonuçlarına göre çeltik bitkisine verilmesi gereken P2O5
kg/ da miktarları

Bölge Bitkilere Yarayışlı Fosfor Miktarı, kg P 2O5 / da

0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0 9.0

Trakya 10 9 8 7 6 5 4 3 - -
Marmara - - - - - - - - - -
Karadeniz 10 9 8 7 6 5 4 3 - -
Orta Anadolu 11 10 9 7 6 5 4 3 - -
Güney Doğu Anadolu 9 8 7 6 5 4 3 - - -
Doğu Anadolu - - - - - - - - - -
Ege 9 8 7 6 5 4 3 - - -
Göller 9 8 7 6 5 4 3 - - -
Akdeniz 11 9 8 7 6 5 4 3 - -
 Topraktaki Bitkiye yarayışlı fosfor

Hedef Verim

Çok Fakir Fakir Kısmen Yeterli

(4 kg P2O5/da) (4-7 kg P2O5/da) (7-10 kg P2O5/da)

250-400 kg 7-8 6-7 4-5

400-600 kg 10-12 8-10 6-8

600< 12-16 10-12 8-10

 Potasyum
Üst üste çeltik ekilen veya ağır arazi tesviyesi
yapılan tarlalarda potas eksikliği duyulabilir. Bu
durumda, yüksek ve kaliteli verim amacıyla,
ihtiyaca göre 2 veya 3 yıl ara ile bir miktar potaslı
gübrenin kullanılması uygun olur. Potas eksikliği
durumlarında, ürün kalitesi ve azotlu gübreden etkili
şekilde faydalanma düşer. Potas kaynağı olarak,
30-35 kg arasında 15-15-15 kompoze gübresi veya
çeltik ürünü için özel olarak bazı firmalar tarafından
geliştirilmiş ve üç ana besin elementini içeren
kompoze gübrelerden yararlanılabilir.
Ancak Oransal Olarak Hafif Bünyeli ve
Potasyumca Fakir Olan Topraklarda
POTASYUMLU GÜBRELEME
GEREKEBİLİR. Bu Koşullarda, Toprak
Analizi ile Noksanlığın Olup Olmadığı
kontrol Edilmeli. ÖZELLİKLE YÜKSEK
VERİM HEDEFLENİYORSA (600-700
kg/da ve Uzun Yıllar Çeltik Ekilip, K+
Takviyesi Yapılmayan Alanlarda......)
Eğer potasyum gerektiği belirlenirse
tamamı ekimde verilebilir.
Ayrıca potasyum takviyesi için bir miktar
çeltik sapı da toprağa karıştırılabilir.
Bölgelerin toprak analiz sonuçlarına göre çeltik bitkisine verilmesi
gereken K2O kg/ da miktarları
BÖLGELER Bitkilere Yarayışlı Potasyum Miktarı, kg K 2O/da
0-10.0 10.1- 20.1- 25.1-30.0 30 +
20.0 25.0
Trakya Bölgesi 12 10 7 5 -
Marmara Bölgesi 12 10 8 6 -
Karadeniz Bölgesi 13 11 7 4 -
Orta Anadolu Bölgesi 12 10 6 4 -

Güney Doğu Anadolu Bölgesi 12 10 8 6 -

Doğu Anadolu Bölgesi - - - - -

Ege Bölgesi 12 10 8 5 -
Göller Bölgesi 12 10 6 4 -
Akdeniz Bölgesi 13 10 7 4 -

Çoğunlukla yeterli; ancak 0-10 kg K2O /da uygulanabilir.

 MİKRO BESİN NOKSANLIKLARI Görülebilmektedir.
- Yaprak Gübrelemesi veya
- Topraktan ÇİNKO SÜLFAT ya da MANGAN SÜLFAT Uygulanabilir.

Zn ORTA ANADOLUDA, Çeltik Tarımı Yapılan Topraklara Çinko

Uygulaması Sonucunda % 46 Oranındaki Arazide Üründe Artış
Elde Edilmiştir.
Mn ORTA ANADOLUDAN Alınan 41 Çeltik Toprağından % 95’
inde Mn Az ya da Çok Az Olarak Belirlenmiştir.
B ORTA ANADOLUDA Çeltik Tarımı Yapılan 40 Toprakta Yapılan
Analizlerde BOR YÖNÜNDEN Sorun Olmadığı Belirlenmiştir.
 Havasız Koşulların Oluşmasında Fe+3
Toprakta Fe+2 ‘ye İndirgenerek Demirin
Çözünürlüğü Artar. Bu İse Bazen Çeltik
Tarlalarında Fe Zehirlenmesine
( BRONZLAŞMAYA ) Neden Olabilir. Ancak
Yüksek pH Bunu Engelleyici Etki Yapar.