JAVNA USTANOVA TEHNIČKA ŠKOLA

BRČKO DISTRIKT
BOSNE I HERCEGOVINE

ŠKOLSKA 2014/2015. GODINA

RAZRED: III-3

PODRUČJE RADA: Mašinstvo i obrada metala

ZANIMANJE:Automehaničar

ZAVRŠNI RAD

TEMA: Elastične veze Golf II benzin

MENTOR: Miroslav Varcaković UČENIK: Mustafa Avdić

_______________________ ______________________

BRČKO:___Maj 2015. GODINE

ZADATAK:

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________
4. _____________________________________________________________________

IZRADITI / PRORAČUNATI / NACRTATI:

1. Elastični elementi
2. Lisnate opruge
3. Zavojne opruge
4. Torzione opruge
5. Amortizeri sa polugom
6. Stabilizatori

MIŠLJENJE KOMISIJE O PISANOM DIJELU ZAVRŠNOG RADA:

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

PITANJA ZA USMENU ODBRANU PISANOG ZAVRŠNOG RADA:

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________

OCJENA USMENE ODBRANE PISANOG ZAVRŠNOG RADA: __________________

ZAKLJUČNA OCJENA ZAVRŠNOG RADA: ___________________

IZDVOJENO MIŠLJENJE KOMISIJE:

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
_____________________________________________

KOMISIJA:

1. PREDSJEDNIK: ________________________
2. ISPITIVAČ: ____________________________
3. STALNI ČLAN: _________________________
 Sadržaj

1. Uvod................................................................................................................1
2. Elastični elementi............................................................................................2
2.1. Lisnate opruge (gibnjevi)..........................................................................2
2.2. Zavojne opruge.........................................................................................3
2.3. Torzione opruge (torzioni štapovi)...........................................................5
3. Elementi za prigušenje oscilovanja.................................................................7
3.1. Amortizeri sa polugom.............................................................................7
3.2. Teleskopski amortizeri..............................................................................8
4. Stabilizatori...................................................................................................10
5. Literatura.......................................................................................................11
 1. Uvod

Pod sistemom oslanjanja se podrazumijevaju mehanizmi i elementi koji

imaju zadatak da sve reaktivne sile i momente koji se pojavljuju između točkove
i tla u raznim uslovima kretanja prenesu na ram ili karoseriju uz što je moguće
veće ublažavanje udarnih opterećenja, kao i obezbjeđenje potrebne stabilnosti
vozila posebno pri kretanju u krivinama. Sistem oslanjanja u opštem slučaju
predstavlja jedan vrlo složen sistem koji se sastoji iz četiri posebna sistema ili
mehanizm i to:
- Mehanizmi za vođenje točka (elementi za vođenje)
- Elastični oslonci (elastični elementi)
- Elementi za prigušemje oscilovanja
- Stabilizatori.
Mehanizam za vođenje točka ima zadatak da obezbijedi što povoljnije njihovo
relativno pomjeranje u odnosu na okvir ili karoseriju vozila. Elementi za
vođenje moraju, također, da obezbjede i prenošenje horizontalnih reaktivnih sila
i reaktivnih momenata sa samog točka na okvir, odnosno karoseriju vozila.
Elastični oslonci (elastični elementi) u suštini imaju zadatak da prenesu na ram
ili karoseriju vertikalne reaktivne sile, ustvari, njihov suštinski zadatak je da pri
prenošenju ovih vertikalnih sila obezbjede njihovo što veće ublažavanje,
odnosno da se ostvari što veće smanjivanje veličina udarnih opterećenja.
Elementi za prigušivanje imaju osnovni zadatak da prigušuju oscilacije
elastičnih oslonaca, odnosno sistema ovješenja i vozila u cjelini, kao i
smanjivanje udarnih opterećenja. Na drumskim prevoznim sredstvima, pored
prethodno definisanih mehanizama i elemenata sistema oslanjanja, ponekad se
sreću i neki posebni elementi koji imaju za cilj obezbjeđenje što veće stabilnosti
vozila, pri njegovom kretanju u krivini. Ovi elementi se zovu stabilizatori. Kod
određenog broja sistema ovješenja jedan elastični element može da ispuni
funkciju i elementa za vođenje i elementa za prigušenje oscilovanja. Tako, npr.
kod velikog broja teretnih vozila uzdužni lisnati gibnjevi, pored svoje funkcije
elastičnog elementa, određuju kinematiku točkova, primaju sve vidove
opterećenja i prigušuju oscilovanje usljed trenja između listova gibnja. Kod
određenog broja sistema ovješenja sva tri podsistema su izvedena odvojeno:
elastični elementi – u vidu opruga, elementi za vođenje – u vidu poluga,
oslonaca i zglobova, a elementi za prigušenje oscilovanja – u vidu amortizera.

4
 2. Elastični elementi

Elastičnu karakteristiku sistema oslanjanja u najvećoj mjeri predodređuju

elastični elementi. Kako je, sa druge strane, ova karakteristika jedan od
najbitnijih pokazatelja sistema ovješenja u cjelini, to su elastični elementi
doživjeli različita konstruktivna rješenja, a danas se izrađuju od metala i
nemetala. Elastični elementi od metala izrađuju se kao:
- lisnate opruge (gibnjevi)
- zavojne opruge
- torzioni štapovi.
U nemetalne elastične oslonce spadaju:
- pneumatski elastični elementi
- hidraulični elastični elementi
Na novijim konstrukcijama vozila često se susreću dva pa i više vrsta elastičnih
elemenata. U tom lučaju se govori o kombinovanim elastičnim elementima.

2.1. Lisnate opruge (gibnjevi)

Lisnati gibnjevi se obično upotrebljavaju kod zavisnog sistema ovješenja.

Kako je ranije napomenuto, kod zavisnog sistema ovješenja sa uzdužno
postavljenim gibnjevima nisu potrebni elementi za vođenje. Da bi gibanj mogao
predavati i primati uzdužne sile, mora biti sa ramom ili karoserijom vezan preko
jednog krutog i jednog pomoćnog oslonca (obično preko poluge koja je sa jedne
strane zglobno vezana za ram a sa druge za gibanj). Da bi lisnati gibanj zadržao
most od okretanja oko svoje osovine mora biti sa njim kruto vezan.

Slika 1. Vezivanje lisnatog gibanja na vozili

5
Lisnati gibanj je uglavnom sastavljen od lisnatih, valjanih ili vučenih čeličnih
traka, a zbog opterećenja na savijanje sastoji se od više listova različite dužine i
različitog radijusa krivine a u cilju smanjenja trenja između listova postavljaju
se slojevi od plastike. Da ne bi došlo do pomjeranja listova gibnja služi centralni
zavrtanj. Pored prednosti lisnatog gibnja koje su naglašene ranije oni imaju i niz
nedostataka koji se ogledaju u relativno velikoj sopstvenoj težini, nedovoljnom
vijeku trajanja i linearnoj karakteristici.

Slika 2. Lisnati gibanj – sklop

2.2. Zavojne opruge

Zavojne opruge kao elastični elementi primjenjuje se uglavnom kod lakih

vozila koja imaju nezavisno ovješenje. Opruge se izrađuju od okruglog ili
pravougaonog profila.

Slika 3. Zavojna opruga na vozilu

6
Često se u cilindričnom šupljem prostoru ugrađuje teleskopski amortizer.
Zavojne opruge ne mogu da prenesu božne i uzdužne sile. S toga se primjenjuju
u takvim konstrukcijama ovješenja u kojima se sile kočenja, pogonske i bočne
sile prenose posebnim elementima za vođenje. Opruga se postavlja postavlja na
vozili sa određenim prednaponom. Težina zavojne opruge je manja od težine
ekvivalentnog lisnatog gibnja. Zavojne opruge se često primjenjuju zajedno sa
lisnatim gibnjevima, te im na taj način popravljaju karakteristiku.

Slika 4. Sistem nezavisnog vješanja prednje upravljačke osovine

Slika 5. Mc Phersonova opružna noga

7
 Slika 6. Ovješenje dvostrukim poprečnim ramenima

2.3. Torzione opruge (torzioni štapovi)

Torziona opruga, kao elastični element, primjenjuju se uglavnom kod

nezavisnog ovješenja. Na slici 7. prikazan je jedan torzioni štap, dužine “l” kod
koga je jedan kraj čvrsto učvršćen, a drugi na kraku “a” na točak. Vertikalni
udari puta stvaraju silu Z koja uvija torzioni štap. Po prestanku djelovanja sile Z,
elastičnost torzione opruge vraća točak u prvobitni položaj. Dobra osobina
torzionih opruga je mala težina i gabarit, a ne zahtijevaju posebno održavanje.
Upotreba im je ograničena, pošto je teško dobiti materijal koji odgovara
potrebnim karakteristikama na uvijanje (30 °/1 m).

Slika 7. Torziona opruga

8
Izrađuju se od pravih štapova okruglog ili pravougaonog presjeka bilo iz jednog
komada ili više komada. Neka konstruktivna rješenja vide se na slici 8. Primjer
ugradnje torzionih opruga dati su na slici 9.

Slika 8. Konstruktivni oblici torzionih opruga

Slika 9. Torzione opruge kod zadnjeg oslanjanja Volkswagen vozila

9
 3. Elementi za prigušenje oscilovanja

Zbog postojanja elastičnih elemenata u sistemu oslanjanja se javljaju

oscilacije čak i prilikom kretanja po najkavalitetnijim putevima. Kako su pojave
oscilovanja neprijatne za vozača i putnike a također loše utiču i na stabilnost
tereta mora se vršiti njihovo brzo prigušenje ne samo iz razloga navedenih gore
nego i zbog sprečavanja pojave rezonancije. Ovo prigušenje vrše elementi za
prigušenje ili amortizeri. Amortizer služi za brzo prigušivanje oscilovanja vozila
i sprečavanje pojave rezonancije koja se može pojaviti ukoliko se oscilacije brzo
ne priguše. Prigušenje oscilovanja karoserije i osovine vozila, koje se javlja pri
kretanju po neravnom putu, vrši se pod uticajem sila otpora u sistemu ovješenja.
Otporne sile su: trenje u elastičnom elementu i elementu za vođenje (npr.
između listova lisnatog gibnja, osovinicama i zglobovima elemenata za
vođenje), a također i sila otpora koju pruža amortizer. U današnje vrijeme na
vozilima se primjenjuju isključivo hidraulični amortizeri i to:
- Amortizeri sa polugom
- Teleskopski amortizeri

3.1. Amortizeri sa polugom

Amortizeri sa polugom rade na taj način da se prilikom nailaska točka na

neravninu primijeni uzajamni odnos između rama na kome je pričvršćen
amortizer i osovine za koju je vezana poluga.

Slika 10. Hidraulični amortizer sa polugom

10
Pri pomjeranju poluge hidraulično ulje u amortizeru prelazi iz jednog prostora u
drugi. Povratkom poluge nadolje, ulje se potiskuje nazad, ali sada kroz prigušni
ventil, i na taj način stvara silu koja se suprotstavlja daljnjem oscilovanju.
Polužni amortizeri se rade kao jednosmjerni (prigušenje samo u jednom hodu) i
dvosmjerni (prigušenje se ostvaruje u hodu na gore i na dolje).

3.2. Teleskopski amortizeri

Teleskopski amortizeri su lakši od amortizera sa polugom (skoro duplo),

prostije su konstrukcije i imaju dug vijek trajanja. Kod teleskopskih amoretizera
cilindar i klip su neposredno vezani za nadopružne i podopružne mase (ram i
most). Teleskopski amortizeri rade sa pritiscima ulja od 60-80 bar, dok se kod
amortizera sa polugom ti pritisci kreću od 250-400 bar.

Slika 11. Šema dvocjevnog teleskopskog amortizera

Princip rada teleskopskog amortizera može se objasniti na primjeru dvocjevnog

teleskopskog amortizera datog na slici 296. Ovakav prigušivač ima radni prostor
(A), tj. radni cilindar, klip (1) sa ventilima, klipnjaču (6), podnožne ventile (4),
vođenje klipnjače (8) koja ujedno služi za smještaj zaptivača (5). Između
11
cilindra (2) i (3) nalazi se prostor za izjednačavanje (c ) napunjen do polovine i
naziva se obično kompenzaciona komora. Ostatak prostora u kompenzacionoj
komori služi za prihvatanje povećane zapremine ulja usljed zagrijavanja kao i za
slučaj istisnutog ulja usljed uvlačenja klipnjače. Nivo ulja u kompenzacionom
prostoru je takav da obezbijedi i pri ekstremno niskim temperaturama (-40 °C)
da ne dođe do ulaska zraka na podnožnim ventilima. Konstrukcijska slika i šema
rada dvocjevnog teleskopskog amortizera data je na slici 12.

Slika 12. Konstrukcija i šema teleskopskog dvocjevnog amortizera

Sastavljen je od čeličnog rezervoara (16) na koji je sa donje strane zavarena

ušica (1), koja obrazuje dno rezervoara u kome je postavljen radni cilindar (17).
Unutar radnog cilindra nalazi se klipnjača amortizera (18), koja je spojena
gornjim dijelom za gornju ušicu (1) za koju je spojen zaštitni oklop (19)
amortizera. Na donjem dijelu klipnjače je postavljen klip (14) i sklop ventila (7)
koji radi prilikom istezanja, te prelivni ventil (5). U donjem dijelu radnog
cilindra u specijalnom tijelu postavljeni su usisni ventili (9) i ventil koji radi
prilikom sabijanja (10). Princip dejstva teleskopskog amortizera je da prilikom
istezanja ili sabijanja amortizera tečnost koja se nalazi u njegovoj unutrašnjosti,

12
protiče iz jednog prostora u drugi kroz male poprečne presjeke usljed čega
amortizer daje silu otpora koja smanjuje energiju oscilatornog kretanja.

4. Stabilizatori

Elastično oslanjanje vozila ima i svoje negativne posljedice, što se ogleda u

bočnom naginjanju vozila pri kretanju u krivini, i u pogoršanju karakteristika
stabilnosti. U cilju smanjivanja bočnih naginjanja vozila koriste se
stabilizatorske opruge – stabilizatori i to najčešće torzioni. Mehanički torzioni
stabilizator po konstrukciji je veoma jednostavan, ne zahtijeva posebnu pažnju i
jeftin je. Može da bude postavljen poprečno i uzdužno u odnosu na uzdužnu osu
vozila. Obično se izvodi u obliku dvokrake poluge kao cjelina, a pričvršćen je za
okvir vozila preko stega sa tvrdom gumom, a vođicama se povezuje sa veznim
polugama. Uloga stabilizatora je da se torzijom suprostavi bočnom naginjanju
vozila u slučaju kada se jedan točak izdiže, tj. da kao sila rekacije pritiskivanjem
suprotnog točka na kolovozu ispravlja vozilo i ne dozvoljava njegovo bočno
naginjanje.

Slika 13. Šema stabilizatora

13
 5. Literatura

1. Hnatko E.: “Motorna cestovna vozila”, Tehnička knjiga Zagreb, 1977.

2. Simić D.: “Motorna vozila”, Naučna knjiga, Beograd, 1988.
3. Božidar Krstić: Tehnička eksploatacija motornih i vozila i motora, 1990.
4. Todorović, Jovan: Koĉenje motornih vozila, Zavod za udţbenike i
nastavna sredstva, Beograd, 1988.
5. Stefanović, Aleksandar: Motori sa unutrašnjim sagorevanjem – istorijat
motora, Mašinski fakultet u Nišu, 2001

14