1

LEARNING OUTCOMES

6.1 WAVES 6.2 REFLECTION OF WAVES 6.3 REFRACTION OF WAVES

• Describe what is meant by
wave motion
• Recognize that waves
transfer energy without
transferring matters
• Compare transverse and
longitudinal waves and give
examples of each
• State what is meant by a
wavefront
• State the direction of
propagation of waves in
relations to wave fronts
• Define amplitude, period,
frequency, wavelength and
speed of wave
• Sketch and interpret a
displacement time graph
and displacement-distance
graph
• Clarify the relationship
between speed, wavelength
and frequency
• Describe damping in an
oscillating system
• Describe resonance in an
oscillating system.
• Describe reflection of waves • Describe refraction of waves
in terms of the angle of in terms of the angle of
incidence, angle of reflection incidence, angle of
wavelength, frequency, refraction wavelength,
speed and direction of frequency, speed and
propagation direction of propagation
• Draw a diagram to show • Draw a diagram to show
reflection of wave refraction of wave
6.4 DIFFRACTION OF WAVES 6.5 INTERFERENCE OF WAVES
• Describe reflection of waves • State the principle of
in terms of wavelength, superposition
frequency, speed and • Explain the interference of
direction of propagation and waves
shape of wave • Draw interference patterns
• Draw a diagram to show • Interpret interference
reflection of wave patterns
• Solve problem λ = ax/D
6.6 SOUND WAVES
• Describe sound waves
• Explain how the loudness relates to amplitude
• Explain how the pitch relates to frequency
• Describe applications of reflection of sound waves
• Calculate distances using the reflection of sound wave

6.7 ELECTROMAGNETIC WAVES

• Describe the electromagnetic spectrum
• State the visible light is a part of the electromagnetic spectrum
• List sources of electromagnetic waves
• Describe the properties of electromagnetic waves
• Describe application of electromagnetic waves
• Describe the detrimental effects of excessive exposure to certain components of the electromagnetic
spectrum.
 2

➢ Gelombang air merambat di atas permukaan air.

Arah perambatan gelombang air ialah daripada
6.1 _________ ke ________.

➢ Gabus mewakili zarah ________.

IDEA
➢ Gabus tidak bergerak bersama gelombang air,
Seketul batu yang
tetapi ia bergerak ke ________ dan ke _________
dibaling ke dalam
dari kedudukan asal.
air. Apakah yang
anda lihat?
➢ Apa yang dipindahkan oleh gelombang?

………………………………………………………

➢ Gelombang memindahkan tenaga semasa

Aktiviti 1: merambat di sepanjang zarah-zarah air. Tetapi,
Mengkaji getaran pencelup dalam tangki riak dan gelombang tidak membawa zarah-zarah air
getaran tala bunyi bersama-sama.

1. Pasangkan rod Aktiviti 2

pencelup sehingga Mengkaji perambatan gelombang sebagai
hujung yang berbentuk pemindahan tenaga
sfera bersentuhan
dengan permukaan air Sebatang lilin bernyala diletakkan di
Perhatikan permukaan hadapan sebuah pembesar suara.
air apabila: Perhatikan nyalaan lilin semasa
(a) Motor tidak pembesar suara menghasilkan
bergetar / bunyi.
…………………………………

(b) Motor bergetar /

➢ Nyatakan arah nyalaan api.
…………………………………………………………..
………………………………………………………………...
2. Pegang sebuah tala bunyi .
➢ Bagaimanakah nyalaan api itu memperoleh tenaga
Dapatkah anda mendengar
untuk bergerak?
bunyi yang dihasilkan oleh
tala bunyi jika alat itu
___________________________________________
(a) Tidak bergetar
(b)
……………………………… Apabila tenaga dipindahkan oleh gelombang daripada
sumber yang bergetar kepada penerima, maka tidak
(c) Bergetar terdapat pemindahan _____________ antara dua titik.

………………………………

Apakah gelombang?
Aktiviti 3
Untuk memerhati gelombang membujur dan
gelombang melintang menggunakan spring slinki.

Bagaiamana gelombang memindahkan tenaga?

1. Pegang hujung spring slinki dan getarkan secara

➢ Apabila batu dijatuhkan ke dalam kolam,
gelombang _________ dihasilkan. Tenaga batu
itu ditukar ke bentuk gelombang.
berterusan ke hadapan dan ke belakang.
Perhatikan pergerakan spring.
(a) Label bahagian mampatan dan regangan
spring serta panjang gelombang bagi
gelombang yang dihasilkan.

(b) Tunjukkan arah perambatan getaran benang
berwarna dan arah perambatan gelombang
spring.
(c) Gelombang yang dihasilkan oleh spring
slinki adalah :
Gelombang melintang
Gelombang membujur
(d) Arah perambatan gelombang spring {selari /
berserenjang} dengan arah pergerakan
gelombang}
(e) Gelombang yang merambat di sepanjang
spring mengandungi siri kawasan _________
dan kawasan __________.
(f) _____________ ialah jarak di antara dua
kawasan mampat berturutan atau dua
kawasan regangan berturutan.
2. Dengan menggunakan spring slinki yang sama,
getarkan satu hujung spring dari sisi ke sisi
berterusan. Perhatikan pergerakan spring.
(a) Label panjang gelombang.
(b) Tunjukkan arah getaran benang dan arah
perambatan gelombang spring.
(a) Gelombang yang dihasilkan oleh spring
slinki adalah :
Gelombang melintang
Gelombang membujur
(b) Arah perambatan gelombang spring {selari /
berserenjang} dengan arah pergerakan
gelombang}
3
Conclusion
Gelombang membujur ialah gelombang yang
zarah-zarahnya bergetar pada arah yang
_________ dengan arah perambatan
gelombang itu.
Contoh: _____________________
Gelombang melintang ialah gelombang
yang zarah-zarahnya bergetar pada arah
yang ________ dengan arah perambatan
gelombang itu.
Contoh: ___________________
Apakah maksud muka gelombang?
Nota:
Dua titik mempunyai fasa yang sama jika kedua-dua
titik itu mempunyai sesaran yang sama dan sedang
bergerak pada arah yang sama.
Aktiviti 4
Memerhatikan muka gelombang
1. Masukkan air ke dalam besen. Hasilkan
gelombang satah dan gelombang bulat.
Tandakan arah perambatan gelombang dengan
anak panah.
Gelombang Satah Gelombang bulat
Plane wave Circular wave
2. Berdasarkan pemerhatian anda, nyatakan
hubungan antara perubahan muka gelombang
dengan arah perambatan gelombang
Muka gelombang adalah ____________ dengan arah
perambatan gelombang.
 4

4. Nyatakan maksud frekuensi

(a) Tentukan masa yang diambil untuk membuat

10 ayunan / getaran lengkap.
(b) Tentukan tempoh.
(c) Tenentukan frekuensi sistem itu. Tunjukkan
langkah kiraan anda.
Aktiviti 4
Mengkaji amplitud, tempoh, frekuensi gelombang dan Masa 10
panjang gelombang ayunan / Tempoh Frekuensi
1. Nyatakan maksud getaran @ ayunan lengkap : getaran s / Hz
lengkap s
Pendulum

Spring

(d) Tulis satu persamaan yang

(a) Gerakkan ladung dan pemberat. tandakan
menghubungkaitkan tempoh, T dengan
kedudukan semasa ladung (atau pemberat)
frekuensi, f.
berehat dengan huruf X. kedudukan ini
dikenali sebagai kedudukan keseimbangan.
……………………………………………………

(e) Unit SI bagi tempoh dan frekuensi masing-

masing ialah saat, s, dan hertz, Hz. Apakah
unit yang setara dengan hertz?

……………………………………………………
5. Nyatakan maksud panjang gelombang.

(b) Tulis lintasan yang betul untuk satu ayunan

@ getaran lengkap.

Pendulum : ……………………………………………….

Spring: ……………………………………………………
(a) Tanda dan label panjang gelombang.
2. Nyatakan maksud amplitude

(a) Tandakan dan labelkan dengan huruf a bagi

amplitud sistem ayunan / getaran pada
gambarajah di atas.

3. Nyatakan maksud tempoh

 5

Latihan 1 : (c) Frekuensi

1. Rajah 1 menunjukkan satu gelombang merambat Aktiviti 5:

di dalam air laut bermula daripada titik A. Graf sesaran – masa dan Graf sesaran – jarak bagi
suatu gelombang.

1. Gerakan bagi getaran spring boleh dilukis di atas

graf sesaran lawan masa.

Lengkapkan Jadual 1./ Complete Table 1

(a) Nyatakan jarak yang mewakili
panjang gelombang.

(b) Nyatakan pasangan-pasangan titik

yang berada pada fasa yang sama.
O : ……………………………………………………………..
(c) Nyatakan arah perambatan
gelombang air itu. a : …………………………………………………………….

T : ……………………………………………………………
2. Berpandukan Rajah 2, hitung panjang
gelombang. 2. Graf sesaran- jarak

Rajah 2

3. Rajah 3 menunjukkan sebatang pembaris keluli

yang diapitkan pada tepi meja dan sedang
berayun mengikut lintasan A-B-C-B-A.
a = …………………….. λ = …………………

Latihan 2

1. Rajah 4 menunjukkan graf sesaran-masa bagi satu

gelombang.

Masa yang diambil untuk 10 ayunan lengkap itu Hitung frekuensi gelombang tersebut.
ialah 8.0 saat dan jarak AC ialah 12.0 cm. .
Tentukan

(a) Amplitude

(b) Tempoh
 6

2. Rajah 5 menunjukkan graf sesaran-masa dan (c) Nyatakan hubungn antara frekuensi dan panjang
sesaran-jarak masing-masing bagi suatu gelombang pada laju yang malar.
gelombang air.
………………………………………………………………….

(d) Lakar graf f lawan λ dan graf f lawan 1/λ.

2. Hubungan antara halaju, panjang gelombang dan

frekuensi

Berdasarkan graf-graf tersebut, tentukan:

(a) Amplitud

(b) Tempoh

(c) Frekuensi

Rajah 7a / Diagram 7a
(d) Panjang gelombang

Aktiviti 6 /:
Frekuensi, panjang gelombang dan halaju gelombang

1. Hubungan antara frekuensi dan panjang

gelombang
Relationship between frequency and wavelength

Rajah 7b / Diagram 7b

Berpandukan Rajah 7a dan Rajah 7b, namakan:

(a) Jarak antara dua puncak berturutan.

Rajah 6a / Diagram 6a
………………………………………………………………

(b) masa diambil untuk bergerak antara dua puncak

yang berturutan itu.

………………………………………………………………

Rajah 6b / Diagram 6b (c) Diberi persamaan:

(a) Bandingkan frekuensi antara Rajah a & Rajah b. Laju /Speed = jarak / distance
Masa / time
…………………………………………………………….

(b) Bandingkan panjang gelombang antara Rajah a Terbitkan persamaan untuk laju gelombang:
dan Rajah b.

…………………………………………………………..
 7

Latihan 3 / Exersise 3:
1. Hitung frekuensi gelombang air dengan panjang 5. Rajah 10 menunjukkan satu gelombang.
gelombang 4.0 cm dan merambat dengan kelajuan
1.6 cm s-1 .

2. Sebelum suatu konsert dimulakan, seorang ahli

muzik menala satu tali gitarnya kepada not A yang
mempunyai frekuensi 440 Hz. Berapakah panjang
gelombang bunyi yang dihasilkan oleh tali
tersebut jika laju bunyi di dewan muzik itu ialah
340 m s-1?
Laju gelombang itu ialah 4.0 ms-1. Jarak untuk 5
puncak berturutan ialah 8 m. Hitung frekuensi
gelombang itu.

6. Graf manakah yang mempunyai frekuensi paling

tinggi?
A

3. Rajah 8 menunjukkan graph sesaran-masa bagi

suatu gelombang.

Hitung:
(a) Amplitud Aktiviti 7 / Activity 7
(b) Tempoh Kesan Pelembapan dalam sistem bergetar
(c) frekuensi

4. Rajah 9 menunjukkan satu graph sesaran-masa

yang dihasilkan oleh spring slinki yang bergetar
pada frekuensi 5 Hz.

1. Gerakkan plastisin ke posisi X dan lepaskan.

2. Perhatikan amplitud getaran apabila masa
bertambah.

Tentukan: ………………………………………………………………
(a) Amplitud
3. Nyatakan hubungkait antara amplitude getaran
(b) panjang gelombang dengan masa.

(b) halaju gelombang ………………………………………………………………

4. Beri satu sebab kepada jawapan di 5.

………………………………………………………………
 8

5. Apakah yang berlaku kepada tenaga di dalam (a) Apakah yang berlaku kepada buaian kain sarung
plastisin dan bilah gergaji? apabila ibu memberhentikan gerakan buaian itu
ke atas dan ke bawah?
………………………………………………………………
………………………………………………………..
6. Apakah yang berlaku kepada ayunan bilah gergaji (b) Cadangkan satu sebab untuk gerakan buaian
selepas beberapa ketika. dalam (a).

……………………………………………………………… ……………………………………………………….

7. Apakah maksud pelembapan? (c) Apakah yang perlu dibuat untuk membantu ibu
itu meneruskan gerakan buaian?

………………………………………………………..

Terangkan jawapan anda.

8. Apakah bentuk tenaga yang akan dihasilkan kesan …………………………………………………………..

daripada berlaku pelembapan tersebut?
……………………………………………………………
………………………………………………………………
……………………………………………………………
9. Bagaimana anda mengatasi kesan pelembapan ke
atas ayunan? Aktiviti 8
Resonans dalam sistem ayunan
……………………………………………………………..
1. Ikat seutas tali ke dua kaki retort seperti
10. Lakar graf sesaran-masa untuk menunjukkan ditunjukkan dalam Rajah 1.15.
proses pelembapan itu.

Rajah 1.15 / Diagram 1.15

Latihan 4 (a) Manakah antara dua bandul yang

1. Seorang ibu meletakkan bayinya untuk tidur di mempunyai panjang yang sama?
dalam buaian kain sarung. Dia perlu
menggerakkan buaian ke atas dan ke bawah itu ……………………………………………………
secara berterusan.
(b) Manakah antara dua bandul yang mempunyai
frekuensi asli yang sama?

……………………………………………………

(c) Apabila bandul C ditolak, apakah yang

berlaku kepada bandul-bandul yang lain?
Mengapa?

………………………………………………………

………………………………………………………..

(d) Bandul yang manakah akan berayun dengan

amplitude yang paling maksimum?

……………………………………………………….
 9

(e) Manakah antara dua bandul yang akan terus

berayun walaupun bandul-bandul yang lain
sudah berhenti? Mengapa?

………………………………………………………

2. Apa yang terjadi apabila resonans berlaku?

(a) Terangkan mengapa jambatan itu runtuh.

………………………………………………………

Latihan 5 ………………………………………………………

1. Satu sistem bergetar dengan frekuensi aslinya. ………………………………………………………

Jika satu daya yang bergetar dengan frekuensi
yang sama diberikan kepada sistem itu, apakah ………………………………………………………
yang akan berlaku?
TUTORIAL 6.1
............................................................................... 1. A simple pendulum is oscillating through 3
different positions, A, B and C.
2. Lihat video daripada Youtube tentang sebuah
gelas dipecahkan dengan bunyi yang mempunyai
kelangsingan tinggi.

One complete oscillation is from

A. A to B
B. A to C
Rajah 1.16 / Diagram 1.16 C. A to C and C to B
D. A to C and C to A
Terangkan pemerhatian anda.
2. The diagram shows the displacement-distance
………………………………………………………………… graph for a wave at a given instant. The
amplitude of the water waves varies with distance
………………………………………………………………… from their starting point.

………………………………………………………................

…………………………………………………………………

3. Pada 7 November 1940, tiupan angin telah

menghasilkan resonans pada jambatan gantung
Tacoma Narrows di Washington. Jambatan itu
runtuh seperti ditunjukkan dalam Rajah 1.17. Which symbols represent the amplitude and the
wavelength?

3. Diagram 1 below shows the cross section of

water waves.
Rajah menunjukkan keratan rentas gelombang
air.
 10

6. Hitung frekuensi gelombang di bawah.

Antara pernyataan berikut, yang manakah benar

mengenai gelombang air?
A. T dan U mempunyai fasa yang sama
B. Tenaga gelombang dipindahkan dari
kedudukan S ke U A. 8 Hz. D. 1/8 Hz
C. Panjang gelombang adalah jarak antara S B. 4 Hz. E. ¼ Hz
dan U
D. Zarah di U berayun pada arah selari dengan 7. Rajah menunjukkan corak muka gelombang yang
arah perambatan gelombang terhasil apabila satu pencelup bergetar di dalam
tangki riak dengan frekuensi 12 Hz.
4. Rajah 5 menunjukkan dua situasi sebiji bola
terapung dan bergerak di atas permukaan air.

Berapakah laju gelombang itu?

A. 2 cms-1
B. 8 cms-1
C. 12 cms-1
D. 18 cms-1

8. Manakah antara kuantiti berikut berkurang

apabila satu sistem mengalami pelembapan?
Arah pergerakan bola adalah….
A. amplitud
A. selari dengan arah perambatan gelombang
B. halaju
B. berserenjang dengan arah perambatan
C. panjang gelombang
gelombang
D. frekuensi
C. sama arah dengan arah perambatan
gelombang
D. Bertentangan dengan arah perambatan
9. Manakah antara berikut menunjukkan hubungan
gelombang
antara tempoh dan frekuensi bagi satu
gelombang?
5. Rajah menunjukkan satu gelombang merambat di
laut.

Manakah antara dua titik merupakan satu

panjang gelombang?
A. P and R
B. Q and S
C. P and S
D. Q and T
 11

10. Berdasarkan graph di bawah, berapakah amplitud 14. Satu pencelup menghasilkan satu gelombang
gelombang? satah dengan kadar x gelombang per saat dalam
satu tangki riak. Panjang gelombang bagi
gelombang satah itu ialah λ cm. Berapakah
panjang gelombang bagi gelombang satah itu
jika pencelup menghasilkan 2x gelombang per
saat?
A.  C. 2
1 1
E.  D. 
A. 5m
2 4
B. 10 m
C. 15 m
Structure Questions
D. 20 m
1. SPM 08 kertas 2 A1 Soalan 3:
11. Rajah menunjukkan graf sesaran-masa bagi satu
Rajah 1 menunjukkan spring slinki digerakkan secara
sistem ayunan.
berterusan ke kiri dan ke kanan.

Sistem yang menghasilkan graf ini mengalami ..

A. Getaran paksaan
B. Pelembapan (a) Lengkapkan ayat di bawah dengan menanda
C. resonans (x) dalam kotak yang betul. [1 mark]

12. Satu sistem mempunyai frekuensi asli bersamaan Gelombang yang dihasilkan oleh spring
f. Satu daya luar memberikan tenaga kepada slinki adalah
sistem itu untuk meneruskan ayunan. Resonan Gelombang melintang -------
akan berlaku dalam sistem itu jika tenaga
diberikan kepada sistem itu pada frekuensi yang Gelombang membujur -------
sama dengan ....
f (b) Pada Rajah 1, tandakan ‘X’ pada mana-mana
f satu puncak gelombang itu. [1 mark]
(A) f B. 2f C. D.
2 2
(c) Lengkapkan ayat berikut dengan
13. Rajah menunjukkan keratan rentas gelombang menggariskan frasa yang betul di dalam
air. Gelombang yang manakah mempunyai kurungan.
tenaga yang paling besar?
Arah pergerakan tangan adalah {sama,
bertentangan, berserenjang} dengan arah
pergerakan gelombang.
[1 mark]

(d) Apakah yang dipindahkan oleh gelombang?

……………………………………………………
[1 mark]
 12

2. SPM 2010: Question 1 3. SPM 2010: Question 2

Rajah 1.1 menunjukkan ayunan sebuah bandul. Rajah 2.1 menunjukkan sebuah spring berbeban
berayun secara menegak di dalam air. Sistem ayunan
itu mengalami pelembapan. Rajah 2.2 menunjukkan
graf sesaran-masa untuk sistem ayunan itu.

(a) Berdasarkan Rajah 1.1, pilih lintasan yang betul

untuk satu ayunan lengkap. Tanda (x) jawapan
yang betul dalam petak yang disediakan.
Diagram 2.1

[1 mark]
(b) Jam randik dalam Rajah 1.2 menunjukkan masa
yang diambil untuk bandul tu membuat 20
ayunan lengkap.
Diagram 2.2

(a) Garis jawapan yang betul dalam kurungan untuk

melengkapkan ayat di bawah.

Pelembapan adalah suatu situasi apabila

{amplitud, panjang gelombang} ayunan
berkurang.
[1 mark]

(b) Nyatakan satu sebab mengapa pelembapan

berlaku pada sistem ayunan itu.

…………………………………………...................
Berdasarkan Rajah 1.2, nyatakan [1 mark]
(i) senggatan terkecil bagi jam randik itu. (c) Berdasarkan Rajah 2.2,
(i) nyatakan tempoh bagi sistem ayunan itu.
………………. s [1 mark]
……………… s [1 mark]
(ii) Masa yang diambil untuk 20 ayunan lengkap.
(ii) berapakah frekuensi bagi sistem ayunan
………………. s [1 mark] itu?
(c) Apakah jenis kuantiti fizik bagi masa? Tanda (x) ……….... Hz [1 mark]
jawapan yang betul dalam petak yang
disediakan. (d) Apakah yang akan berlaku kepada tempoh bagi
sistem ayunan itu apabila beban yang lebih
Kuantiti skalar berat digunakan?
Kuantiti vektor [1 mark] …………………………………………...................
[1 mark]
 13

4. SPM 2012: Question 2 Paper 2 (a) (i) Bandul manakah yang akan berayun
Rajah 2 menunjukkan keratan rentas gelombang air dengan amplitud maksimum?
dalam tangki riak. Kawasan cerah dan gelap
terbentuk pada skrin. ……………………………………………………………..

(ii) Beri satu sebab bagi jawapan di 4(a)(i).

...............................................................................
[1 mark]
(iii) Namakan fenomena berdasarkan jawapan di
4(a)(i).

………………………………………………..[1 mark]

(b) Hitung tempoh ayunan bandul X. [2 marks]

(a) Apakah jenis gelombang bagi gelombang air

ini?
(c) Bandul X akan berhenti berayun selepas beberapa
.......................................................................
minit. Pada Rajah 4.2, lakar graf sesaran-masa
[1 mark]
untuk proses pelembapan itu.
(b) Pada Rajah 2,
[2 marks]
(i) Lengkapkan alur cahaya yang melalui
satu daripada puncak untuk
menunjukkan bagaimana kawasan cerah
dihasilkan pada skrin. [1 mark]

(ii) Tanda satu jarak yang bersamaan

dengan satu panjang gelombang air itu.
Label jarak itu menggunakan simbol λ.
[1 mark]

(c) Apabila frekuensi gelombang air bertambah,

apakah yang berlaku kepada:
i. Panjang gelombang air itu? SPM 2017 ; Question 6
Rajah 6.1(a) dan Rajah 6.2(a) menunjukkan titisan air
.............................................................. jatuh ke permukaan air di dalam besen. Imej pegun
[1 mark] untuk titisan air yang menitis dari kedua-dua pili
ii. Kelajuan gelombang air? diambil pada masa yang sama.
Rajah 6.1(b) dan Rajah 6.2(b) menunjukkan muka
.............................................................. gelombang membulat yang terhaisl apabila titisan air
[1 mark] mencecah permukaan air dalam besen.

5. SPM 2011: Question 4 Paper 2

Rajah 4.1 menunjukkan enam bandul dengan panjang
yang berbeza diikat pada seutas benang.

Diagram 6.1(a) Diagram 6.1(b)

Bandul X diayun pada frekuensi 2 Hz. Bandul-

bandul lain mula berayun disebabkan ayunan
bandul X.
 14

6.2

Idea mengenai pantulan gelombang

Perhatikan Rajah 1.2.3, apakah akan berlaku apabila
suatu gelombang laut bertemu dengan batu?

Diagram 6.2(a) Diagram 6.2(b)

(a) Gariskan jawapan yang betul dalam kurungan

untuk melengkapkan ayat-ayat di bawah.

Muka gelombang adalah satu garisan yang

menghubungkan semua titik yang mempunyai
sama (fasa, halaju).
[1 mark]
(b) Perhatikan Rajah 6.1 dan Rajah 6.2.

(i) Bandingkan kedalaman air di dalam besen.

………………………………………………………………… Pantulan gelombang akan berlaku apabila suatu

[1 mark] gelombang tuju mengena dengan permukaan yang
keras dan dibalikkan. Permukaan itu memainkan
(ii) Bandingkan bilangan titisan air yang menitis peranan sebagai pemantul.
pada masa yang sama.
Nyatakan hukum pantulan:
…………………………………………………………………
[1 mark]

(iii) Bandingkan frekuensi air yang menitis dari pili.

………………………………………………………………….
[1 mark] Eksperimen 1: Pantulan gelombang air satah di dalam
(iv) Bandingkan panjang gelombang bagi tangki riak
gelombang membulat yang tersebar keluar di
dalam besen. Tujuan: Memerhati pantulan gelombang air satah di
dalam tangki riak
…………………………………………………………………
[1 mark] Radas: Tangki riak, pemantul satah, kertas putih,
(v) Hubung kait frekuensi air yang menitis dengan lampu, bekalan kuasa, motor dan stroboskop
panjang gelombang bagi gelombang mekanikal.
membulat. :

…………………………………………………………………
[1 mark]

(c) Kedalaman air di dalam besen pada Rajah 6.1(a)

dikurangkan.
(i) Apakah yang berlaku kepada panjang
gelombang bagi gelombang membulat
tersebut?

…………………………………………………………………
[1 mark]
(ii) Beri satu sebab bagi jawapan di 6(c)(i).

…………………………………………………………………
[1 mark]
 15

1. Hidupkan suis motor untuk memulakan getaran.

Tambahkan frekuensi gelombang dengan
menambahkan beza keupayaan bekalan kuasa ke 6.3
motor.
2. Perhatikan gelombang tuju dan gelombang
pantulan dengan menggunakan stroboskop.
Keputusan:
Idea mengenai pembiasan gelombang
Lukis rajah untuk menunjukkan pantulan gelombang.
Rajah 1.3.1 menunjukkan gelombang laut yang
menuju ke arah pantai. Perhatikan gelombang itu dan
bandingkan bentuknya ketika jauh dari pantai dengan
ketika menghampiri pantai.

Tandakan sudut tuju, i, dan sudut pantulan, r.

Pembiasan gelombang menyebabkan muka

gelombang mengikut bentuk pantai apabila ia
menghampiri pantai.

Aktiviti 1
Apa berlaku kepada gelombang yang merambat ke
kawasan berlainan kedalaman air?
Soalan
1. Bandingkan sudut tuju, i, dengan sudut pantulan, Sekeping kaca berbentuk segiempat direndamkan
r. dalam tangki riak untuk mewujudkan perbezaan
kedalaman air seperti dalam Rajah 1.3.2.
………………………………………………………………….

2. Apabila gelombang air dengan panjang

gelombang, λ bergerak ke arah pemantul satah,
apakah panjang gelombang bagi gelombang
yang dipantulkan?

………………………………………………………………….

3. Bandingkan antara gelombang tuju dan

gelombang dipantulkan dari segi:

Berubah / kekal
Laju 1. Perhatikan Rajah 1.3.2.
Panjang gelombang (i) Bandingkan frekuensi gelombang air di
Frekuensi kawasan air dalam dan kawasan air cetek.
Arah perambatan Terangkan jawapan anda.

4. Apabila frekuensi penggetar satah tangki riak itu ……………………………….........................

dikurangkan,
(a) Apa yang akan berlaku kepada panjang (ii) Bandingkan laju gelombang di kawasan
gelombang, λ, bagi gelombang tuju? dalam dan kawasan cetek.

.............................................................................. ............................................................................

(b) Adakah halaju gelombang air akan berubah? (iii) Bandingkan panjang gelombang di kawasan
Terangkan jawapan anda. air dalam dengan kawasan air cetek.

………………………………………………………. ……………………………….................................
 16

(iv) Kaitkan kedalaman air dengan laju

gelombang air.

...........................................................................

(v) Kaitkan kedalaman air dengan panjang

gelombang air.

..........................................................................

(vi) Kaitkan laju gelombang dengan panjang Rajah 1.3.4 / Diagram 1.3.4
gelombang gelombang.
(b) Bagaimana arah perambatan gelombang air
………………………………............................... berubah apabila ia bergerak daripada kawasan
air cetek ke kawasan air dalam?
2. Fenomena ini dipanggil pembiasan gelombang.
Nyatakan apa maksud pembiasan gelombang. ………………………………………………………..

...................................................................................... Aktiviti 2:
Pembiasan Gelombang Air menggunakan tangki riak.
......................................................................................

......................................................................................

3. Tulis persamaan yang melibatkan pembiasan

gelombang. Gunakan perkataan, ‘bertambah’,
‘berkurang’ atau ‘kekal’.

Air bergerak Air bergerak

Ciri-ciri dari air dalam dari air cetek
ke air cetek ke air dalam

Laju

Panjang
Gelombang
Frekuensi

1. Lukis rajah pembiasan gelombang

4. Perhatikan Rajah 1.3.3 dan Rajah 1.3.4.
Kaedah melukis rajah pembiasan gelombang
(a) Lukis garis lurus yang mewakili arah
perambatan gelombang tuju.
(b) Lukis garis normal, N, yang berserenjang
dengan sempadan dua kawasan
(c) Lukis garis lurus yang mewakili arah perambaan
gelombang yang dibiaskan.
(d) Lukis muka gelombang yang dibiaskan.

(a) Bagaimana arah perambatan gelombang air

berubah apabila ia bergerak daripada kawasan
air dalam ke kawasan air cetek?

………………………………………………………..

3.
Latihan 1/ Exercise 1
1. Satu gelombang satah mempunyai panjang
gelombang 2 cm dan halaju 8 cm s-1 semasa ia
bergerak di kawasan air cetek. Apabila ia
bergerak di kawasan air dalam, halajunya
menjadi 12 cm s-1. Berapakah panjang
gelombang di kawasan air dalam?
17
2. Rajah 1.3.6 menunjukkan satu gelombang air
bergerak dari kawasan P ke kawasan Q yang
berbeza kedalaman.
Hitung laju gelombang air dalam kawasan Q jika laju
gelombang air di kawasan P ialah 18 cm s-1.
.
Rajah 1.3.7 menunjukkan gelombang air yang
merambat dari kawasan P ke kawasan Q yang
berlainan kedalaman.
(a) Kawasan yang manakah adalah lebih cetek?
Mengapa?
………………………………………………………………….
(b) Bandingkan laju dan frekuensi gelombang air di
kedua-dua kawasan.
………………………………………………………….
4. Rajah 1.3.8 menunjukkan sebuah tangki berbentuk
tangga dengan tiga kawasan X, Y dan Z dengan
kedalaman masing-masing yang semakin
meningkat. Sebuah penggetar menghasilkan
gelombang air yang lurus di kawasan X dan
bergerak ke kawasan Y dan X.
Lukis rajah untuk menunjukkan pembiasan
gelombang.
 18

Aktiviti 3 2. Berpandukan Rajah 1.3.10, terangkan mengapa

Pembiasan gelombang air laut bunyi tidak boleh didengar pada jarak yang jauh
pada waktu siang yang panas.
Pergerakan muka gelombang air dari tengah laut ke .
arah pantai telah ditunjukkan pada Rajah 1.3.9.

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………
1. Mengapakah gelombang menjadi lebih rapat
antara satu sama lain dan mengikut bentuk pantai …………………………………………………………………
apabila menghampiri pantai?
…………………………………………………………………
………………………………………………………………
3. Terangkan mengapa bunyi boleh didengar dengan
……………………………………………………………… jelas pada jarak yang jauh pada waktu malam
yang sejuk.
………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

2. Mengapakah air di tanjung berombak tinggi?

………………………………………………………………

………………………………………………………………
…………………………………………………………………
………………………………………………………………
…………………………………………………………………
3. Mengapakah air di teluk adalah tenang?
…………………………………………………………………
………………………………………………………………
…………………………………………………………………
………………………………………………………………

………………………………………………………………

Aktiviti 4
Tujuan: Membandingkan pembiasan gelombang
bunyi pada waktu siang dengan waktu malam

1. Bandingkan laju gelombang bunyi dalam udara

panas dengan udara sejuk. Mengapa?

………………………………………………………………

………………………………………………………………
 19

Pemerhatian
1. Huraikan corak gelombang selepas melalui celah
6.4 yang berlainan saiz.

Celah kecil Celah besar

Idea mengenai pembelauan gelombang

Rajah 1.4.1 menunjukkan dua buah benteng yang

dibina di tepi pantai. Bandingkan corak gelombang
air sebelum dan selepas melalui bukaan di antara
benteng tersebut. Apakah fungsi benteng-benteng
ini?

Apakah maksud pembelauan gelombang? Pembelauan (jelas / tidak Pembelauan (jelas /

jelas) tidak jelas)

2. Bandingkan panjang gelombang sebelum dan

selepas gelombang melalui celah?
Celah kecil Celah besar

Aktiviti 1 :
Pembelauan gelombang air dalam tangki riak

Tujuan: Untuk mengkaji ciri-ciri gelombang yang

dibelaukan.

1. Hidupkan suis bekalan kuasa. Gunakan

penghalang untuk menghalang gelombang tuju.
Perhatikan corak gelombang yang dibelaukan
selepas melalui penghalang itu.
2. Gelombang air yang lurus melalui celah.
Perhatikan corak gelombang yang dibelaukan
selepas melalui celah.
3. Gelombang air yang lurus melalui celah yang
lebih kecil. Perhatikan corak gelombang selepas
melalui celah kecil. 3. Apa yang boleh dikatakan tentang arah
gelombang selepas melalui celah?
Celah kecil Celah besar
 20

4. Nyatakan perubahan yang berlaku kepada 8. Apa hubungan di antara bentuk gelombang yang
gelombang tuju selepas ia melalui celah. dibelaukan dengan saiz panjang gelombang?
Frekuensi
……………………………………………………………
Panjang gelombang
……………………………………………………………
Laju gelombang
9. Nyatakan 2 faktor yang menyebabkan kesan
Arah perambatan pembelauan lebih jelas.

Amplitud ……………………………………………………………

…………………………………………………………..
5. Huraikan corak gelombang selepas melalui
halangan yang berlainan saiz. 10. Lukis gelombang yang dibelaukan selepas melalui
Halangan kecil Halangan besar celah atau halagan.

i. Celah besar

ii. Celah kecil

Pembelauan (jelas / Pembelauan (jelas / tidak

tidak jelas) jelas)

6. Apa hubungan di antara bentuk gelombang yang

dibelaukan dengan saiz celah?

……………………………………………………………..

………………………………………………………………
iii. Halangan kecil
7. Huraikan corak gelombang yang berlainan
panjang gelombang selepas melalui celah yang
sama saiz.

Panjang gelombang Panjang gelombang

pendek panjang

iv. Halangan besar

Pembelauan (jelas / Pembelauan (jelas /

tidak jelas) tidak jelas)
 21

Aktiviti 2 Aktiviti 3
Tujuan: Mengkaji pembelauan gelombang cahaya
Tujuan: Mengkaji pembelauan gelombang bunyi
1. Lihat sumber cahaya menerusi satu celah sempit
1. Gelombang bunyi audio mempunyai panjang seperti ditunjukkan dalam Rajah 1.4.4. Lukis
gelombang antara julat 1.5 cm ke 15 m. corak pembelauan.
Gelombang cahaya pula mempunyai panjang
gelombang antara julat antara 4 – 7 x 10-7 m.
Rajah 1.4.3 menunjukkan sebuah radio diletakkan
di sebalik dinding. Radio itu dihidupkan.

2. Anda boleh menggunakan jari-jari anda untuk

(a) Bandingkan panjang gelombang antara
gelombang radio dengan gelombang cahaya.
………………………………………………………….
membentuk celah sempit seperti ditunjukkan
dalam Rajah 1.4.5. Perhatikan sumber cahaya
yang jauh menerusi dua jari untuk melihat corak
pembelauan. Sekiranya anda tidak dapat melihat
corak pembelauan yang jelas, celah itu mungkin
lebar. Cuba dengan merapatkan lagi jari-jari itu.

(b) Bolehkah anda melihat radio itu? Apakah inferens

anda tentang pembelauan gelombang cahaya?

………………………………………………………………

……………………………………………………………… Rajah 1.4.5 / Diagram 1.4.5

(c) Bolehkah anda mendengar siaran radio itu? Huraikan corak pembelauan yang anda lihat.
Apakah inferens anda tentang pembelauan
gelombang bunyi? …………………………………………………………

………………………………………………………………
3. Satu sumber laser, celah sempit dan skrin disusun
(d) Kaitkan antara panjang gelombang dengan kesan untuk melihat corak pembelauan seperti
pembelauan untuk menerangkan mengapa siaran ditunjukkan di dalam Rajah 1.4.6.
radio dari sebalik dinding boleh didengar tetapi
kita tidak boleh melihatnya.

………………………………………………………….

………………………………………………………….

………………………………………………………….

………………………………………………………….

2. Burung hantu boleh berkomunikasi pada jarak

Apa yang berlaku pada cahaya setelah ia melalui
yang jauh di dalam hutan kerana mereka
celah itu?
mempunyai sahutan bunyi yang mempunyai
panjang gelombang yang panjang. Terangkan.
………………………………………………………….
………………………………………………………….
………………………………………………………….
………………………………………………………….
 22

4. Eksperimen itu diulangi dengan menggunaan

lubang halus seperti ditunjukkan dalam Rajah
1.4.6.

Jika laju gelombang air ialah 5 cms-1 di

dalam kawasan air dalam, hitung laju
gelombang air di dalam kawasan air
cetek.
Apa yang berlaku kepada cahaya selepas ia A. 1.5 cms-1
melalui lubang halus itu. B. 2.5 cms-1
C. 3.0 cms-1
…………………………………………………………. D. 5.0 cms-1

…………………………………………………………. 5 Satu siri gelombang satah dihasilkan di

dalam tangki riak yang mempunyai
TUTORIAL 6.2 kedalaman yang seragam. Manakah
antara graf berikut menunjukkan
1 Manakah antara rajah berikut hubungan yang betul antara panjang
menunjukkan corak pantulan gelombang dan frekuensi gelombang?
gelombang air yang betul?

6 Manakah rajah yang betul yang

menunjukkan gelombang air yang
2 Manakah antara ciri-ciri gelombang melalui satu celah kecil?
yang berikut, berubah apabila
gelombang dipantulkan?
A. Arah perambatan
B. Panjang gelombang
C. Frekuensi
D. laju

3 Manakah antara berikut menunjukkan

kesan ke atas gelombang apabila
gelombang air bergerak daripada
kawasan dalam ke kawasan cetek? 7 Rajah menunjukkan corak air
laju Panjang frekuensi menghampiri pantai. Manakah lokasi
gelombang yang paling sesuai untuk seorang
A bertambah bertambah berkurang kanak-kanak berenang?
B Malar berkurang bertambah
C berkurang berkurang Malar
D bertambah bertambah Malar

4 Rajah menunjukkan pembiasan

gelombang air.

8. Rajah 3 menunjukkan sebuah tangki riak dengan
dasar condong dan penggetar digetarkan.
Antara corak gelombang berikut, yang manakah
boleh diperhatikan di atas skrin?
9. Sebuah besen berisi air diletakkan condong.
Air dititiskan pada kadar sekata ke dalam
besen itu seperti ditunjukkan pada gambar
rajah di bawah.
Corak muka gelombang yang manakah akan
diperhatikan dalam besen itu?
23
10. Rajah menunjukkan muka gelombang satah
ditujukan ke pemantul satah.
Pernyataan yang manakah betul tentang
gelombang pantulan dan gelombang tuju?
A. Laju gelombang pantulan sama dengan laju
gelombang tuju
B. Panjang gelombang bagi gelombang
pantulan lebih pendek daripada panjang
gelombang bagi gelombang tuju.
C. Frekuensi gelombang pantulan lebih kecil
daripada frekuensi gelombang tuju
D. Arah gelombang pantulan sentiasa bersudut
tegak dengan arah gelombang tuju.
11. Rajah di bawah menunjukkan gelombang air
merambat dalam kawasan yang berlainan
kedalaman.
Antara rajah berikut, yang manakah menunjukkan
dengan betul perambatan gelombang itu?
12. Apakah yang berlaku kepada panjang
gelombang dan magnitude halaju bagi suatu
gelombang air apabila dipantulkan?
Panjang Magnitud halaju
gelombang
A Tidak berubah Tidak berubah
B Bertambah Berkurang
C Bertambah Bertambah
D Bertambah Tidak berubah
 24

13. Rajah menunjukkan gelombang air melepasi

sebongkah batu dalam sungai.

Fenomena yang manakah menerangkan

perambatan gelombang itu? Structure Question
A. Pantulan 1. Question 2:SPM 2016
B. Pembiasan Rajah 2 menunjukkan satu imej gelombang satah air
C. Pembelauan apabila ia merambat dari kawasan air dalam ke
D. Interferens kawasan air cetek.

14. Rajah menunjukkan suatu gelombang bunyi (a) Namakan fenomena gelombang yang ditunjukkan
dipantulkan daripada dinding konkrit. dalam Rajah 2.

......................................................................................
[1 mark]

(b) Apakah yang berlaku kepada laju gelombang di

kawasan air cetek?

......................................................................................
[1 mark]
(c) Dalam Rajah 2:
(i) Lukis satu garisan untuk menunjukkan normal
pada P. [1 mark]
Perbandingan manakah yang betul bagi
gelombang bunyi terpantul dengan gelombang (ii) Lukis satu garisan bagi menunjukkan arah
bunyi tuju? perambatan gelombang air di kawasan air
A. Panjang gelombang bagi gelombang tuju dalam dan di kawasan air cetek sebelum dan
adalah lebih pendek daripada gelombang selepas melalui P. [2 marks]
terpantul
B. Laju bagi gelombang tuju dengan gelombang
terpantul adalah sama
C. Frekuensi gelombang tuju adalah lebih keci
daripada gelombang terpantul
D. Sudut tuju gelombang tuju adalah lebih besar
daripada sudut pantulan gelombang
terpantul

15. Rajah menunjukkan gelombang air merambat

melalui satu blok perspeks di dalam tangki riak.

Corak gelombang manakah yang dilihat semasa

gelombang melalui blok perspeks itu? (2009)
2. SPM 09: Question 6
Rajah 6.1 menunjukkan pandangan sisi dua buah
tangki riak. Apabila suis motor dihidupkan,
gelombang air dengan frekuensi yang sama
dihasilkan.
 25

3. SPM 2015: Question 6

Rajah 6.1 menunjukkan corak gelombang apabila
gelombang air bergerak dari kawasan A ke kawasan
B di dalam tangki riak.

Diagram 6.1 / Rajah 6.1

Rajah 6.2 menunjukkan gelombang yang dibentuk di
atas skrin.
Rajah 6.2 menunjukkan keratan rentas sebuah tangki
riak itu.

Diagram 6.2 / Rajah 6.2

(a) Apakah maksud frekuensi? Panjang gelombang bagi gelombang air itu berubah
apabila ia bergerak dari kawasan A ke kawasan B.
……………………………………................................. (a) Berdasarkan Rajah 6.1 dan Rajah 6.2,
[1 mark] (i) Bandingkan panjang gelombang antara
(b) Perhatikan Rajah 6.1 dan Rajah 6.2. kawasan A dengan kawasan B.
(i) Bandingkan kedalaman air di kawasan X dan
kawasan Y. [1 mark] ………………………………………………………………
[1 mark]
………………………………........................................... (ii) bandingkan sudut tuju, θ1 dengan sudut biasan
θ2.
(ii) Bandingkan panjang gelombang bagi
gelombang di kawasan X dan di kawasan Y. ………………………………………………………………
[1 mark]
………………………………........................................... (iii) bandingkan kedalaman air antara kawasan A
[1 mark] dengan kawasan B.
(iii) Hubungkaitkan kedalaman air dengan
panjang gelombang bagi gelombang ………………………………………………………………
tersebut. [1 mark]
(b) Berdasarkan jawapan anda dalam 6(b),
……………………………….......................................... (i) nyatakan hubugnan antara kedalaman air
[1 mark] dengan panjang gelombang.

(iv) Namakan fenomena gelombang yang terlibat. ………………………………………………………………

………………………………..........................................
[1 mark]
(c) Terangkan mengapa muka gelombang air laut
akan mengikut bentuk pantai apabila menghampiri
pantai. [3 marks]
………………………………………......................................
…………………………………………………………………
[1 mark]
(ii) Lengkapkan ayat di bawah. [1 mark]
Apabila gelombang air bergerak dari kawasan
……………… ke kawasan ………………. arah
perambatan gelombang adalah terbias ……………
garis normal.
(c) Terangkan mengapa kebanyakan pusat
peranginan tepi pantai dibina di kawasan teluk
berbanding tanjung. [2 marks]

………………………………………………………………… …………………………………………………………………

…………………………………………………………………

6.5
Idea
Rajah 1.5.1 menunjukkan gelombang air apabila dua
biji batu di baling ke dalam air. Apakah akan terjadi
jika gelombang tersebut bertindih?
Aktiviti 1:
Tujuan: Memerhatikan superposisi gelombang
1. Pegangkan spring slinki pada dua hujung seperti
dalam Rajah 1.5.2. Satu denyutan diberi pada
setiap hujung spring masing-masing secara
serentak.
Perhatikan apa akan terjadi apabila dua denyutan
gelombang yang bergerak pada arah bertentangan
bertemu.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
2. Lukis pemerhatian anda sebelum, semasa dan
selepas kedua-dua denyutan bertemu.
Sebelum
Semasa / During
Selepas / After
26
3. Bandingkan amplitud gelombang yang bertemu
dengan amplitud gelombang tunggal sebelum
kedua-dua denyutan gelombang bertemu.
………………………………………………………………
4. Tulis persamaan untuk kaitkan kedua-dua
amplitud sebelum bertemu dengan paduan
amplitud selepas kedua-dua bertemu.
………………………………………………………………
5. Pergabungan dua gelombang yang bertindih
boleh diterangkan melalui prinsip superposisi.
6. Apa maksud interferens gelombang?
7. Lengkapkan dengan menyatakan jenis interferens
yang betul bagi setiap situasi.
(a) Superposisi antara dua puncak
…………………………………………
(b) Superposisi antara dua lembangan
………………………………………..
(c) Superposisi antara puncak dan lembangan
……………………………………….
 27

Lengkapkan:
Sumber
koherens

Interferens
membina

Interferens
memusnah

(a) Tanda dan label pada rajah kawasan

Antinod (i) interferens membina.
(ii) interferens memusnah.
.
(b) Apa yang berlaku kepada air di kawasan
Nod interferen membina?

………………………………………………………..
Garis antinod (c) Apa yang berlaku kepada air di kawasan
interferens memusnah

………………………………………………………..
Garis nod
3. Rajah 1.5.5 menunjukkan corak interferens
gelombang air yang dihasilkan oleh dua
sumber gelombang air yang koherens.
Aktiviti 2: Lengkapkan jadual.
Tujuan: Mengkaji corak interferens gelombang air
Jenis interferens
Titik A: dua puncak
bertemu
Titik B: dua lembangan
bertemu
Titik C: puncak bertemu
lembangan

4. Pada Rajah 1.5.5

(a) tandakan titik-titik antinod dan nod.
(b) Lukis dan label garis antinode (pen biru)
(c) Lukis dan label garis nod (pen merah)

5. Panjang gelombang bagi satu gelombang boleh

dihitung dengan menggunakan formula Young:
ax
1. Kedua-dua pencelup sfera dipasangkan pada =
motor yang sama. D
(a) Bandingkan frekuensi kedua-dua set Symbol Penerangan
gelombang membulat yang bergerak explaination
berterusan itu.
λ
………………………………………………………………

(b) Apakah nama yang diberikan kepada sumber-

a
sumber yang mempunyai frekuensi dan fasa
yang sama?
D
…………………………………………………………

2. Rajah 1.5.4 menunjukkan corak interferens

gelombang air yang diperhatikan melalui X
stroboskop.
 28

B
C
A
 29

Latihan 1 Corak interferens bergantung pada nilai x.

1. Rajah 1.5.6 menunjukkan satu corak interferens Apabila x berubah, corak interferens juga
bagi dua sumber koheren. ax
(a) Pada Rajah 1.5.6, lukis dan label garis berubah. Tulis persamaan  = dalam
antinode untuk menunjukkan tempat D
berlaku interferens membina. sebutan x.

(b) Ukur a, x dan D

a = …………………………
4. Jarak antara dua sumber koherens, a
x = …………………………

D = …………………………

(c) Hitung panjang gelombang λ dengan

menggunakan persamaan:
ax
: =
D
2. Dalam satu eksperimen interferens
gelombanng air dengan menggunakan tangki
air yang besar, jarak di antara dua punca Rajah 1.5.8a Rajah 1.5.8b
penggetar ialah 5.0 cm dan jarak dari penggetar
ke kedudukan di mana pemerhatian garis
antinode dibuat ialah 50.0 cm. Jika jarak di
(i) Bandingkan jarak, a, di antara dua sumber.
antara garis antinod yang bersebelahan ialah
16.0 cm, hitungkan panjang gelombang bagi
………………………………….......................................
gelombang yang dihasilkan oleh penggetar.
(ii) Bandingkan jarak, X, di antara dua garis nod
berturutan.

..................................................................................

(iii) Nyatakan hubungan di antara a dan X

………………………………….......................................

(iv) Nyatakan dua kuantiti fizik lain yang perlu

ditetapkan untuk memastikan hubungan di atas
benar.
Aktiviti 3:
Tujuan: Faktor yang mempengaruhi corak
………………………………………………………………
interferens
Rajah 1.5.7 menunjukkan corak interferens
(v) Lukis graf X lawan a.
gelombang air.
 30

5. Panjang gelombang, λ (iii) Lukis graf X lawan λ.

Wavelength of the wave , λ

Rajah 1.5.9a
(i) Bandingkan panjang gelombang, λ.
………………………………….......................................
Eksperimen 1
Tujuan: Eksperimen dua celah Young untuk
Rajah 1.5.9b
mengkaji hubungan antara jarak antara dua celah
dan skrin, D dengan jarak antara dua pinggir merah
cerah berturutan, x, bagi cahaya merah.

(ii) Bandingkan frekuensi, f.

......................................................................................

(iii) Bandingkan jarak, X, di antara dua garis nod

berturutan.

..................................................................................

(iv) Nyatakan hubungan di antara λ dan f.

......................................................................................

(v) Nyatakan hubungan di antara λ dan X Radas: penunjuk laser, dwicelah, skrin putih,
pembaris meter, kaki retort
………………………………….......................................
(vi) Nyatakan dua kuantiti fizik lain yang perlu Arahan:
ditetapkan untuk memastikan hubungan di atas 1. Mulakan eksperimen dengan mengukur jarak
benar. antara dwi celah dan skrin, D = 1.0 m.

……………………………………………………………… 2. Pinggir-pinggir merah dan gelap terbentuk di

atas skrin. Jarak antara lima pinggir merah
(vii) Lukis graf X lawan λ. cerah yang berturutan, y, diukur dan direkod.

3. Jarak antara dua pinggir merah cerah yang

6. Jarak daripada dua sumber ke titik di mana berturutan, x, dihitung dan direkod.
ukuran X dibuat, D
D
Formula x= : Keputusan:
a
(i) Nyatakan hubungan di antara D dan X (a) Kenal pasti:
(i) Pemboleh ubah dimanipulasikan
…………………………………..........................................
………………………………………………………………..
(ii) Nyatakan dua kuantiti fizik lain yang perlu
ditetapkan untuk memastikan hubungan di atas (ii) Pemboleh ubah bergerak balas
benar.
……………………………………………………………….
………………………………………………………………
 31

(iii) Pemboleh ubah dimalarkan (b) Red light from laser pointer is replaced
with blue light.
………………………………………………………………
………………………………………………………….
(b) Berdasarkan graf dalam (c), nyatakan
hubungan antara x dan D. (c) Jarak pemisahan celah itu diperbesarkan.

……………………………………………………………… ……………………………………………………

Aktiviti 4:
Perbincangan: Tujuan: Untuk mengkaji interferens gelombang
1. Cahaya merah daripada penunjuk laser ialah bunyi
cahaya monokromatik. Apa maksud cahaya
monokromatik? Arahan:
1. Penjana audio dihidupkan. Berjalan lurus pada
……………………………………………………………… jarak D daripada pembesar suara.

2. Huraikan corak interferens yang diperhatikan

apabila cahaya melalui dwi celah.

.........................................................................................

.........................................................................................

4. Panjang gelombang bagi satu gelombang boleh

dihitung dengan menggunakan formula Young:
ax
=
D
Symbol Penerangan
Rajah 1.5.12
λ

Rajah 1.5.13
5. Dalam satu eksperimen dwi celah Young, jarak Perbincangan:
antara dwi celah, a yang digunakan ialah 0.4 1. Dua pembesar suara merupakan sumber
mm. didapati jarak bagi pinggir-pinggir merah koherens gelombang bunyi. Mengapa?
cerah yang berturutan ialah 2.6 mm. Jarak
antara dwicelah ke skrin ialah 4 m. Hitung ........................................................................................
panjang gelombang cahaya merah itu.
2. Berdasarkan Rajah 1.5.13, apa yang anda boleh
perhatikan apabila dua gelombang bunyi
bertindih.

......................................................................................

......................................................................................
6. Apakah yang terjadi kepada pinggir-pinggir
yang terbentuk pada skrin itu apabila 3. Terangkan pemerhatian anda.
(a) Jarak di antara dwicelah dan skrin
dikecilkan .......................................................................................

………………………………………………….. .......................................................................................
 32

4. Mengapakah eksperimen ini mesti dibuat di 2. Dalam satu eksperimen interferens gelombang,
kawasan lapang? dua pembesar suara diletakkan pada jarak 1.5
m antara satu sama lain. Mereka
....................................................................................... disambungkan pada penjana isyarat audio
yang menghasilkan sumber koheren dengan
5. Panjang gelombang bagi satu gelombang bunyi frekuensi 0.5 kHz.
boleh dihitung dengan menggunakan formula Calculate
Young: (a) Panjang gelombang bagi gelombang
bunyi jika laju bunyi ialah 300 ms-1.
ax
=
D
Symbol Penerangan

λ
(b) Jarak antara dua bunyi lemah berturutan
pada jarak 5 m daripada sumber bunyi
itu.
a

X
3. Dalam eksperimen dwi celah Young, jarak
antara dwi celah dan skrin ialah 4.0 m dan jarak
6. Dalam satu eksperimen interferens gelombang pemisahan antara dua celah ialah 0.5 mm.
bunyi, dua pembesar suara diletakkan pada Hitung jarak antara dua pinggir cerah
jarak 2.0 m antara satu sama lain. Jarak antara berturutan untuk cahaya merah yang
dua bunyi kuat berturutan ialah 1.0 m dan mempunyai panjang gelombang 7.0 x 10-7 m.
pendengar berada pada jarak 3.0 m dari
pembesar suara. Berapakah panjang
gelombang bunyi yang digunakan?

4. Panjang gelombang boleh ditentukan dengan

menggunakan plat dwi celah. Rajah 1.5.15
menunjukkan pinggir bagi corak interferens
Latihan 2 /Exercise 2 yang didapati daripada eksperiment dwi celah
1. Rajah 1.5.14 menunjukkan fenomena interferens Young. Jarak pemisahan antara dua celah
gelombang air. Apakah panjang gelombang bagi ialah 0.25 mm dan jarak antara skrin dan dwi
gelombang air itu? cleh ialah 3.0 m. Hitung panjang gelombang
bagi cahaya yang digunakan dalam eksperimen
ini.

Rajah 1.5.15
Rajah 1.5.14

TUTORIAL 6.5
1. Dalam rajah yang manakah interferens
memusnah akan berlaku apabila gelombang-
gelombang itu bertemu?
4. Dalam eksperimn dwi celah Young, cahaya biru
2. Rajah 20 menunjukkan corak interferen bagi
gelombang air dari dua sumber, S1 dan S2 yang
koheren.
5.
Antara yang berikut, yang manakah
menunjukkan superposisi gelombang pada titik
Y?
6.
3. Rajah menunjukkan pinggir-pinggir yang
diperolehi daripada eksperimen dwi celah
menggunakan cahaya monokromatik yang
mempunyai panjang gelombang 550 nm.
33
Jika jarak antara dwi celah dan skrin ialah 1.5
m, berapakah jarak pemisahan antara dwi
celah?
A. 0.10 mm
B. 0.17 mm
C. 0.28 mm
D. 0.35 mm
dan cahaya merah digunakan untuk
menghasilkan pinggir interferen. Pinggir-
pinggir biru lebih pendek berbanding pinggir-
pinggir merah kerana cahaya biru
A. bergerak lebih cepat daripada cahaya
merah
B. terbias lebih daripada cahaya merah
C. mempunyai panjang gelombang yang
pendek daripada cahaya merah
D. Mempunyai frekuensi lebih rendah
daripada cahaya merah.
Rajah menunjukkan corak interferen bagi dua
sumber koheren bagi gelombang air, P dan Q.
Pada kedudukan A, B, C dan D yang manakah
menunjukkan amplitud gelombang adalah
sifar?
Apakah kesan ke atas gelombang air selepas
ia merambat melalui dua celah?
A. pembiasan dan pantulan
B. pantulan dan pembelauan
C. pembiasan dan interferen
D. Pembelauan dan interferen
 34

7. Rajah menunjukkan corak gelombang yang 10. Rajah 25 menunjukkan satu corak interferens
terbentuk daripada dua sumber gelombang gelombang air daripada dua punca, S1 dan S2.
yang koheren, X dan Y.

Bentuk gelombang yang manakah berlaku

Manakah titik berikut merupakan antinod? pada titik X daripada punca S1 dan S2?
A. W and X
B. X and Z
C. Y and Z
D. W and Y

8. Sebuah penjana isyarat audio disambung

kepada dua pembesar suara. Seorang pelajar
mendengar secara berselang seli bunyi kuat, K
dan lema, L semasa dia berjalan di sepanjang
lintasa lurus XY.

11. Rajah 21 menunjukkan dua denyutan

gelombang dihasilkan pada P dan Q. P dan Q
adalah sama jarak dari X.

Jarak antara dua bunyi kuat berturutan akan

bertambah jika ….
A. Diameter pembesar suara bertambah.
B. Frekuensi isyarat audio bertambah
C. Jarak antara dua pembesar suara Bentuk gelombang yang manakah
bertambah diperhatikan di X?
D. Jarak antara dua pembesar suara dan garis
XY bertambah

9. Rajah 18 menunjukkan dua gelombang

koheren merambat ke arah satu sama lain.

Rajah manakah yang betul apabila kedua-dua

gelombang itu bertemu?
12. Rajah 23 menunjukkan pinggir-pinggir yang
diperoleh apabila cahaya merah digunakan
dalam eksperimen dwicelah Young.
 35

Antara yang berikut, yang manakah Apakah panjang gelombang bagi gelombang
merupakan pinggir-pinggir yang diperhatikan itu?
jika cahaya merah digantikan dengan cahaya A. 0.27 cm
biru? B. 0.71 cm
C. 1.88 cm
D. 3.75 cm

1. SPM 2005 Question 2

Dua pembesar suara yang serupa diletakkan
sejarak 0.8 m antara satu sama lain. Pembesar
suara itu menghasilkan gelombang bunyi yang
koheren. Seorang pelajar berjalan perlahan pada
jarak 3.2 m selari di hadapan pembesar suara itu.
Pelajar itu mendengar bunyi kuat dan bunyi
perlahan berselang seli. Rajah 2.1 menunjukkan
kedudukan bunyi kuat dan bunyi perlahan.

13. Rajah 21 menunjukkan satu susunan radas

eksperimen dwicelah Young. Panjang
gelombang cahaya monokromatik ialah 6.5 x
10-7 m. Jarak antara dua celah ialah 0.5 x 10-3
m dan jarak antara dwicelah dengan skrin
ialah 3 m.

(a) Apakah yang dimaksudkan dengan gelombang

yang koheren?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

Jarak di antara tiga kedudukan bunyi kuat

ialah 4.5 m seperti ditunjukkan pada Rajah 2.1.
Hitungkan panjang gelombang bagi
gelombang bunyi itu.
Apakah jarak antara dua pinggir cerah?
A. 3.9 x 10-3 m
B. 7.8 x 10-3 m
C. 1.1 x 10-10 m
D. 1.6 x 10-10 m

14. Rajah 18 menunjukkan satu corak interferens.

(b) Bunyi kuat itu kedengaran disebabkan oleh

interferens membina. Nyatakan bagaimana
interferens membina berlaku.

………………………………………………………………

………………………………………………………………
 36

2. SPM 2010: Question 6 (ii) What happens to the distance between

Rajah 6.1 dan Rajah 6.2 menunjukkan eksperimen two consecutive loud sounds?
mengenai gelombang bunyi. Apakah yang berlaku kepada jarak di
antara dua bunyi kuat yang bertututan?

…………………………………..................
[1 mark]
(iii) Give one reasons for the answer in
6(b)(ii).
Beri satu sebab bagi jawapan di 6(b)(ii)

…………………………………..................

………………………………….................
[1 mark]

(a) Perhatikan Rajah 6.1 dan Rajah 6.2.

(i) Bandingkan jarak, X, di antara dua bunyi kuat
yang berturutan dalam kedua-dua situasi ini.

..................................................................................
[1 mark]
(ii) Bandingkan jarak, a, di antara dua pembesar
suara itu.

………………………………….......................................
[1 mark]
(iii) Nyatakan hubungan di antara a dan X.

………………………………….......................................
[1 mark]
(iv) Nyatakan satu kuantiti fizik lain yang perlu
ditetapkan untuk memastikan hubungan di
(a)(iii) adalah betul. . [1 mark]

………………………………….......................................

(v) Namakan fenomena fizik yang terlibat.

………………………………….......................................
[1 mark]

(b) Frekuensi penjana isyarat audio ditinggikan.

(i) Apakah maksud frekuensi?

………………………………….......................................

………………………………….......................................
[1 mark]
 37

(ii) Namakan kawasan Y,

6.6
…………………………………..........................

(iii) Tandakan satu jarak yang sama dengan

panjang gelombang bagi gelombang
bunyi. Label jarak itu dengan simbol λ.

(iv) Tandakan arah getaran molekul udara.

.
(v) Tandakan arah pergerakan bunyi.

Kelawar ialah satu-satunya mamalia yang boleh ii. Buat kesimpulan tentang arah getaran
terbang. Mereka mempunyai kebolehan untuk molekul-molekul udaran dengan arah
navigasi mencari jalan di dalam keadaan yang perambatan gelombang bunyi.
sangat gelap. Bagaimana kelawar ‘melihat’ di
dalam gelap? ..........................................................................

Activity 2 iii. Apakah jenis gelombang bagi gelombang

Tujuan: Bagaimana bunyi dihasilkan oleh sistem bunyi.
bergetar
..........................................................................
1. Rajah 1.6.2 menunjukkan seorang lelaki
memetik gitar dan seorang budak memukul iv. Apakah yang dipindahkan oleh gelombang
drum. bunyi?

.........................................................................

Aktiviti 2
Tujuan: Untuk mengkaji kekuatan dan kelangsingan
bunyi

1. Petik tali gitar dengan sesaran yang kecil. Petik

tali gitar dengan sesaran yang besar.
(a) Apa berlaku kepada tali gitar apabila Bandingkan kekuatan bunyi.
dipetik? Apa berlaku bila drum dipukul?
…………………………………………………………..
…………………………………………………….
…………………………………………………………..
…………………………………………………….
2. Terangkan bagaimana kekuatan berkait dengan
(b) Buat satu kesimpulan anda tentang bunyi. amplitude.

…………………………………………………… …………………………………………………………

……………………………………………………. ………………………………………………………….

2. Rajah 1.6.5 menunjukkan tala bunyi itu bergetar 3. Petik tali gitar pada panjang tali yang berbeza.
berterusan dan menghasilkan gelombang bunyi Bandingkan bunyi yang dihasilkan oleh gitar.
di udara.
………………………………………………………….

………………………………………………………….

4. Terangkan bagaimana kelangsingan berkait

dengan frekuensi.

………………………………………………………….
i. Berdasarkan Rajah 1.6.5:
(i) Namakan kawasan X, ……………………………………………………….

...................................................................
 38

2. Terangkan bagaimana kekuatan bunyi berkait 3. Rajah menunjukkan satu sistem sonar
dengan amplitude. digunakan untuk menentukan kedalaman dasar
laut. Sistem sonar mempunyai frekuensi yang
………………………………………………………… sangat tingg.

………………………………………………………….

3. Terangkan bagaimana kelangsingan bunyi

berkait dengan frekuensi.

………………………………………………………….

……………………………………………………….

4. Kenal pasti bunyi kuat dan bunyi perlahan. (a) Apakah maksud sonar?
…………………………………………………………….

……………………………………………………………

(b) Nyatakan fenomena gelombang bunyi bagi

mengukur kedalaman dasar laut.

…………………………. ……………………. ………………………………………………………….

5. Kenal pasti kelangsingan rendah dan (c) Terangkan mengapa sonar menggunakan
tinggi. bunyi berfrekuensi tinggi.

…………………………………………………………..

…………………………………………………………..

……………….. (d) Terangkan bagaimana kedalaman laut

diukur?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

……………... ………………………………………………………………

………………………………………………………………
Aktiviti 3
Tujuan: Mengkaji applikasi gelombang bunyi ………………………………………………………………

1. Namakan gelombang yang dipantulkan. ………………………………………………………………

…………………………………………………………… (e) Masa yang diambil untuk gelombang

ultrasonic bergerak pergi dan balik dasar
2. Senaraikan tiga jenis gelombang bunyi dan julat laut ialah 0.28 s. Jika laju bunyi dalam air
frekuensi. ialah 1 500 ms-1, hitung kedalaman dasar
laut itu.
Jenis bunyi Julat frequency

(f) Terangkan mengapa laju bunyi dalam air

lebih tinggi daripada laju bunyi di udara.

………………………………………………………………

………………………………………………………………
 39

4. Rajah menunjukkan sistem mengesan

kandungan dalam perut ibu menggunakan
gelombang ultrasonic.
Diagram 1.6.8 shows a system to scan a fetus in
a mother’s womb.

2. Seorang pelajar mendengar bunyi di dalam

(a) Apakah fungsi: julat frekuensi daripada 20 Hz ke 20 kHz.
What is the function: Manakah panjang gelombang berikut yang
boleh didengar oleh pelajar itu.
Pemancar P / Transmitter P: [laju bunyi di udara = 330 ms-1]
A. 3 x 10-3 m
………………………………………………………….. B. 3 x 10-1 m
C. 3 x 101 m
Penerima R / Detector R: D. 3 x 102 m

………………………………………………………….. 3. Manakah fenomena gelombang bunyi yang

membolehkan kita mendengar bunyi dari
(b) Terangkan bagaimana kandungan itu halangan di mana kita tidak boleh melihatnya?
dikesan sehingga membentuk imej. A. Pantulan
B. Pembiasan
……………………………………………………………… C. Pembelauan
D. Interferens
………………………………………………………………
4. Rajah menunjukkan gelombang ultrasonic yang
……………………………………………………………… dipancarkan daripada sebuah bot ke dasar laut
untuk menentukan kedalaman laut, D. Laju
……………………………………………………………… gelombang ultrasonic di dalam air ialah 1 500
ms-1. Gema diterima 2.0 s selepas dipancarkan.
(c) Mengapa gelombang ultrasonic digunakan
dan bukan sinar X?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

TUTORIAL 6.6

1. Graf manakah mewakili gelombang bunyi Berapakah nilai D?

dengan kelangsingan yang tinggi. A. 375 m C. 1 500 m
B. 750 m D. 3 000 m

5. Seorang penjaga masa bagi acara pecut

memulakan jam randik apabila ia melihat asap
daripada pistol dan bukan bila mendengar
tembakan. Tindakan ini diambil kerana
A. sound produces echoes bunyi
menghasilkan gema
B. cahaya bergerak lurus
C. cahaya bergerak lebih laju daripada bunyi
D. Suhu sekeliling memberi kesan ke atas laju
bunyi
 40

6. Ahmad menjerit di hadapan dinding tinggi. Dia Hitung jarak kapal selam dari batu besar tu.
mendengar bunyi gema suaranya 1.2 saat [Halaju gelombang ultrasonic = 1 560 ms-1]
kemudian. Laju bunyi di udara ialah 340 ms-1. A. 3.9 km
Berapakah jarak antara Ahmad dan dinding? B. 7.8 km
A. 204 m C. 15.6 km
B. 283 m D. 31.2 km
C. 340 m
D. 408 m
10. Angkasawan di dalam kapal angkasa mengorbit
7. Sebuah radar memancarkan isyarat ke arah bulan. Mereka melihat letupan di permukaan
sebuah kapal terbang. Halaju isyarat itu ialah bulan. Mengapa mereka tidak boleh
3.0 x 108 ms-1. Selepas 4.0 x 10-3 s, radar itu mendengar bunyi letupan?
mengesan isyarat yang dipantulkan. A. Letupan tidak berlaku di angkasa lepas
Berapakah jarak kapal terbang itu daripada B. Bunyi tidak boleh bergerak melalui vakum
radar? C. Bunyi dipantulkan daripada kapal angkasa
A. 2.4 x 106 m D. Bunyi merambat terlalu cepat melalui
B. 1.2 x 106 m angkasa lepas untuk memberi kesan pada
C. 6.0 x 105 m gegendang telinga
D. 1.5 x 105 m
11. Rajah 19 menunjukkan suatu wayar keluli yang
8. Tali gitar halus dipetik dengan kuat. Ia akan tegang yang menghasilkan bunyi yang kuat
menghasilkan bunyi yang langsing dan nyaring. apabila wayar itu dipetik.
Graf yang paling sesuai mewakili situasi di atas
ialah

Bunyi yang kuat bermaksud

A. Laju yang tinggi
B. Amplitud yang tinggi
C. Frekuensi yang tinggi
D. Panjang gelombang yang besar

12. Question 2: Spm 2006

Rajah menunjukkan dua pembesar suara yang
disambung pada suatu penjana frekuensi audio.
Murid-murid berdiri pada kedudukan di mana bunyi
kuat kedengaran.

9. Rajah 21 menunjukkan sebuah kapal selam

memancarkan gelombang ultrasonic kea rah
batu besar di dasar laut. Selepas 10 saat, kapal
selam itu mengesan gelombang yang (a) Apakah jenis gelombang bagi gelombang
dipantulkan. bunyi?

………………………………………………………………..
[1 mark]
(b) Mengapakah bunyi kuat kedengaran oleh
murid-murid pada kedudukan itu?

………………………………………………………………..
[1 mark]
 41

(c) Jarak antara dua pembesar suara itu ialah 1.5

m. Pada kedudukan 10.0 m dari pembesar
suara, jarak di antara dua barisan pelajar
bersebelahan adalah 4.0 m Hitung panjang
gelombang bunyi itu.
[2 marks]

(d) Frekuensi gelombang bunyi itu ditinggikan.

(i) Apakah yang akan berlaku kepada jarak
pemisahan di antara dua barisan bersebelahan
di mana bunyi kuat kedengaran? Diagram 6.2

………………………………………………………………..
[1 mark]
(ii) Beri sebab bagi jawapan anda di (d)(i).

………………………………………………………………..
[1 mark]

2. SPM 2016
Rajah 6.1 menunjukkan seorang budak lelaki
berjalan sepanjang PQ di hadapan dua pembesar
suara yang disambungkan kepada sebuah penjana
frekuensi audio. Kedua-dua pembesar suara
adalah sumber koheren. Budak lelaki itu akan
mendengar bunyi yang kuat dan bunyi yang
perlahan berselang seli. Diagram 6.3

Perhatikan Rajah 6.2 dan Rajah 6.3 .

(i) Bandingkan jarak antara kedua-dua pembesar
suara, a.

………………………………………………………………
[ 1 mark]
(ii) Bandingkan jarak antara dua bunyi kuat yang
berturutan, x.

………………………………………………………………
[1 mark]
(iii) Bandingkan jarak antara garis PQ dan dua
pembesar suara, D.

………………………………………………………………
Diagram 6.1 [1 mark]
(iv) Hubungkait jarak antara kedua-dua pembesar
(a) Apakah maksud dua sumber koheren? suara, a, dengan jarak antara dua bunyi kuat
berturutan, x.
………………………………………………………………
[1 mark] ………………………………………………………………
[ 1 mark]
Rajah 6.2 dan Rajah 6.3 menunjukkan corak (v) Namakan fenomenon gelombang itu.
gelombang terbentuk oleh kedua-dua pembesar
suara. ………………………………………………………………
[1 mark]
(c) Berikan sebab mengapa bunyi kuat dan bunyi
perlahan terbentuk oleh kedua-dua pembesar
suara itu. [2 marks]

………………………………………………………………
 42

(b) Apa yang boleh anda katakan mengenai

6.7 arah getaran kedua-dua komponen itu?

……………………………………………………..

(c) Apa yang boleh anda katakana mengenai

Aktiviti 1:
Tujuan: Mengkaji spectrum elektromagnet
1. Cahaya nampak merupakan satu jenis
gelombang dalam keluarga gelombang
electromagnet. Rajah 1.7.1 menunjukkan
gelombang-gelombang yang lain dalam
spectrum gelombang electromagnet serta
panjang gelombangnya.
arah getaran kedua-dua component itu
dengan arah perambatan gelombang
elektromagneti?
……………………………………………………..
(d) Apakah jenis gelombang electromagnet?
……………………………………………………..

3. Nyatakan ciri-ciri gelombang electromagnet.

(a) Apakah yang dipindahkan oleh gelombang
electromagnet?

…………………………………………………..

(b) Apakah jenis gelombang electromagnet?

(a) Gelombang manakah yang mempunyai panjang ……………………………………………………..

gelombang paling panjang.
(c) Bolehkah gelombang electromagnet
…………………………………………………………… bergerak melalui vakum?

(b) Gelombang manakah yang mempunyai ……………………………………………………

frekuensi yang paling tinggi?
(d) Halaju semua jenis gelombang
…………………………………………………………… electromagnet dalam vakum adalah sama.
Berapakah halaju gelombang
(c) Gelombang manakah yang mempunyai tenaga electromagnet dalam vakum?
paling tinggi?
……………………………………………………..
……………………………………………………………
(e) Berikan empat fenomena yang dapat
(d) Susun gelombang-gelombang dalam spectrum dipamerkan oleh semua jenis gelombang
electromagnet ini mengikut susunan frekuensi electromagnet.
menurun.
…………………………………………………….
………………………………………………………………
……………………………………………………
2. Rajah 1.7.2 menunjukkan komponen bagi
gelombang electromagnet. (f) Berikan persamaan gelombang yang
menghubungkan v, f dan λ.

……………………………………………………

Aktiviti 2
Tujuan: Senaraikan sumber gelombang
electromagnet dan aplikasinya

Sumber Aplikasi
Rajah 1.7.2 / Diagram 1.7.2 Sinar Gama

(a) Namakan dua komponen bagi gelombang

electromagnet.

………………………………………………………………..
 43

Sinar X TUTORIAL 7
1. Rajah menunjukkan alat mengesan bagasi yang
digunakan di lapangan terbang untuk
keselamatan mengesan bagasi penumpang.

Sinar ultraungu

Radiasi manakah yang sesuai untuk mengesan

kandungan dalam bagasi?
A. infra merah
B. gelombang ultrasonik
C. sinar gamma
D. Sinar X
Cahaya nampak
2. Rajah menunjukkan spectrum electromagnet.

Inframerah
Gelombang P, Q, R dan S adalah …..

P Q R S
A Ultra X - rays Mikro Infra red
violet wave
B X - rays Ultra Infra red Mikro
violet wave
C Mikro Infra red Ultra X - rays
wave violet
D X rays Infra red Ultra Mikro
Gelombang mikro violet wave

3. Manakah ciri-ciri yang sama untuk sinar gama,

sinar ultraungu dan gelombang mikro?
A. halaju
B. frekuensi
C. amplitud
D. panjang gelombang
Gelombng radio
4. Manakah antara gelombang berikut merupakan
gelombang membujur?
A. gelombang infra merah
B. gelombang radio
C. gelombang cahaya
D. gelombang bunyi
 44

5.Manakah antara berikut yang benar untuk

menghuraikan perbezaan antara sinar X dan
cahaya merah?
sinar X Cahaya merah
A Gelombang Gelombang melintang
membujur
B Mempunyai halaju Mempunyai halaju
tinggi rendah
C Mempunyai panjang Mempunyai panjang
gelombang pendek gelombang panjang
D Boleh merambat Tidak boleh merambat
dalam vakum dalam vakum Pasangan manakah yang betul tentang ciri-ciri
gelombang yang digunakan?
6. Manakah antara ciri-ciri berikut yang sama bagi frekuensi panjang gelombang
gelombang radio, sinar infra merah, sinar X dan A Tinggi pendek
sinar ultra ungu? B Tinggi Panjang
A. ASemuanya mempunyai frekuensi yang C rendah Panjang
sama. D rendah pendek
B. Semuanya boleh terpesong dalam medan
elektrik.
C. Semuanya merbahaya kepada manusia. 11. SPM 2014:Question 3
D. Semuanya bergerak dalam vakum dengan Rajah 3.1 menunjukkan spectrum electromagnet.
laju yang sama.

7. Manakah antara pernyataan berikut yang benar

mengenai gelombang electromagnet?
A. Mereka adalah gelombang membujur.
B. Mereka adalah gelombang yang
memerlukan medium untuk merambat.
C. Halaju gelombang dipengaruhi oleh
panjang gelombang.
D. Mereka terdiri daripada medan magnet dan
medan elektrik.
8. Manakah pernyataan yang benar mengenai
ciri-ciri gelombang electromagnet? (2010)
A. Gelombang electromagnet adalah
gelombang membujur.
B. Gelombang electromagnet merambat
pada 300 m/s.
C. Gelombang electromagnet mengalami
pantulan, pembiasan, pembelauan dan
interferens.
D. Gelombang electromagnet terdiri
daripada medan elektrik dan medan
magnet yang berayun selari antara satu
sama lain.
(a) Nyatakan gelombang elektromagnet R.
.............................................................................
[1 mark]
(b) Beri satu sebab mengapa gelombang mikro
digunakan dalam komunikasi satelit.
................................................................................
[1 mark]
(c) Sebuah stesen radio mengeluarkan
gelombang radio pada frekuensi 100 MHz.
(i) Nyatakan frekuensi dalam unit Hz.
[1 mark]
Hitung panjang gelombang untuk gelombang
radio itu.
[laju gelombang radio ialah 3 x 108 ms-1]
[2 marks]

9. Gelombang ultra ungu boleh digunakan

untuk
A. Membunuh sel kanser. (d) Rajah 3.2 menunjukkan bentuk gelombang
B. Mengesan wang kertas palsu bagi gelombang ultraungu.
C. Menentukan kedalaman laut
D. Memeriksa bagasi di lapangan terbang

10. Rajah 24 menunjukkan penggunaan

gelombang elektromagnet.

Lakar bentuk gelombang bagi cahaya nampak

dalam kotak Z.

ESSAY QUESTIONS
1. Essay Part B, SPM 2005
Rajah 10.1 menunjukkan susunan radas bagi
eksperimen untuk mengkaji satu fenomena
gelombang.
Rajah 10.2 menunjukkan jalur terang dan jalur
gelap bagi corak gelombang yang terbentuk
pada tabir apabila gelombang satah melalui
celah kecil dan celah besar.
Figure 6.2
(a) (i) Terangkan bagaimana jalur terang dan jalur
gelap terbentuk pada tabir. [4]
(ii Perhatikan Rajah 10.2. Bandingkan corak
gelombang dan panjang gelombang sebelum
dan selepas gelombang air itu melalui celah-
celah itu. Hubungkaitkan antara saiz celah,
corak gelombang dan panjang gelombang
untuk menyimpulkan suatu konsep fizik yang
sesuai. [5 marks]
(iii) Namakan fenomena gelombang yang
ditunjukkan pada Rajah 10.2.
[1 mark]
(a) Rajah 10.3 menunjukkan pantai bagi satu
kampung nelayan. Semasa musim tengkujuh,
saiz gelombang adalah besar. Pada suatu
tahun gelombang ini menghakis pantai
meruntuhkan jeti dan merosakkan bot-bot
nelayan.
45
Figure 6.3
Untuk mengelakkan kerosakan yang serupa
berulang pada masa hadapan, nelayan-nelayan itu
bercadang untuk membina benteng dan
memindahkan jeti ke tempat yang baru. Buat
cadangan selanjutnya tentang cara untuk
membantu nelayan itu mengatasi masalah mereka.
Anda perlu menggunakan pengetahuan tentang
pantulan, pembiasan dan pembelauan gelombang
bagi menerangkan cadanga itu, yang merangkumi
aspek-aspek berikut:
(ii) Reka bentuk dan struktur benteng.
(iii) Lokasi jeti yang hendak dibina.
(iv) Saiz atau tenaga gelombang
[10 marks]
2. SPM 2008 paper 2 C12
Rajah 12.1 menunjukkan ombak sedang bergerak
menuju ke sebuah pelabuhan.
(a) (i) Apakah maksud belauan? [1 mark]
(ii) Lukis corak gelombang bagi ombak itu
selepas melalui laluan masuk pelabuhan
itu. [1 mark]
(b) Laluan masuk itu dijadikan lebih lebar
untuk membenarkan lebih banyak
memasuki pelabuhan.
(i) gelombang yang melalui laluan masuk
itu?
[2 marks]
(ii) Pelabuhan itu? [1 mark]
(c) Rajah 12.1 menunjukkan satu lagi
pengubahsuaian kepada pelabuhan untuk
mengatasi masalah laluan kapal-kapal yang
bertambah. Corak gelombang yang dihasilkan
 46

di laluan adalah seperti ditunjukkan dalam Rajah 3. SPM 2007 (section C)

12.2. Rajah 1 menunjukkan penjana frekuensi audio
disambung kepada pembesar suara dan diletakkan
berdekatan satu penjuru dinding. Tiga orang murid
A, B, dan C, berdiri di penjuru yang bersebelahan.
Penjana dan pembesar suara dapat menghasilkan
bunyi pada kelajuan yang sama tetapi dengan
kelangsingan yang berbeza.

(i) Corak gelombang yang terbentuk adalah

disebabkan oleh superposisi gelombang-
gelombang dari dua sumber yang koheren.
Apakah maksud sumber yang koheren?
[1 mark]

(ii) Huraikan gerakan dua buah kapal yang
serupa yang berada di A dan B. Terangkan
jawapan anda.
[4 marks]
(d) Sebuah pelabuhan baru hendak dibina di satu
lokasi yang baru. Lokasi baru dicadangkan
sama ada di teluk atau di tanjung. Empat
model untuk struktur binaan tembok penahan
diberi. Jadual 12 menunjukkan lokasi dan ciri-
ciri bagi empat tembok penahan itu.
(a) Nyatakan kuantiti fizik yang mempengaruhi
kelangsingan bunyi.
(b) Apabila bunyi dengan kelangsingan tinggi
dijanakan, hanya murid C dapat mendengar
bunyi itu dengan jelas. Apabila bunyi dengan
kelangsingan rendah dijanakan, ketiga-tiga
murid itu boleh mendengar dengan jelas.
Terangkan keadaan ini. [4 m]

[
Terangkan lokasi yang terbaik dan kesesuaian
setiap ciri dalam Jadual 12. Tentukan tembok yang
paling sesuai untuk digunakan. Beri sebab untuk
pilihan anda.
10 marks]
 47

(c) Rajah 12.2 menunjukkan sebuah sistem radar 4. SPM 2010: Section B
di sebuah lapangan terbang. Isyarat dihantar Rajah 10.1 menunjukkan pinggir-pinggir merah
dari sistem radar untuk menentukan yang terbentuk dalam eksperimen dwicelah Young.
kedudukan kapal terbang.

Diagram 10.1

Rajah 10.2 menunjukkan pinggir-pinggir hijau yang

terbentuk apabila cahaya merah yang mempunyai
Diagram 2 panjang gelombang 7.0 x 10-7 m diganti dengan
Jadual 12.3 menunjukkan spesifikasi empat sistem cahaya hijau yang mempunyai panjang gelombang
radar, K, L, M dan N yang boleh digunakan untuk 5.0 x 10-7 m.
menentukan kedudukan kapal terbang.
[10 marks]
Sistem
radar K L M N
Diameter
piring 10 5 7 12
parabola/m Diagram 10.2
dics
(a)(i) Apakah maksud panjang gelombang?
Jarak Sama Kurang Sama Kurang
[1 mark]
penerima dengan daripada dengan daripada
isyarat dari panjang panjang panjang panjang
(ii) Berdasarkan Rajah 10.1 dan Rajah 10.2,
pusat fokus fokus fokus fokus
bandingkan panjang gelombang bagi sumber
piring
cahaya yang digunakan, jarak antara dua
parabola
pinggir berturutan yang terbentuk oleh
Jenis
cahaya-cahaya itu dan jarak antara dua
gelombang Gelom- Gelom- Gelom- Gelom-
pinggir berturutan bagi cahaya merah dan
yang bang bang bang bang
cahaya hijau. Hubungkaitkan panjang
dipancar mikro mikro mikro mikro
gelombang cahaya dengan jarak antara dua
pinggir berturutan. Namakan fenomena
Ketinggian gelombang yang terlibat.
piring [5 marks]
parabola Tinggi Rendah Rendah Tinggi
dari bumi (b) Rajah 10.3 menunjukkan sebuah keretapi di
dalam terowong. Gelombang bunyi dari
Anda diminta untuk mengenal pasti sistem radar keretapi itu boleh didengar dengan kuat dan
yang paling sesuai. Kaji spesifikasi keempat-empat jelas pada waktu malam.
sistem radar itu berdasarkan aspek berikut:
- Diameter piring parabola
- Jarak penerima isyarat dari pusat piring
parabola
- Jenis gelombang yang dipancar
- Ketinggian piring parabola dari bumi
Terangkan kesesuaian aspek-aspek tersebut.

Jarak gelombang bunyi adalah lebih besar di

(d) Kedalaman suatu laut ialah 90 m. sebuah kapal
memancar gelombang ultrasonic berfrekuensi
50 kHz ke dasar laut dan menerima gema 0.12 s
kemudian.
Hitung:
(i) laju gelombang ultrasonic dalam air,
(ii) panjang gelombang bagi gelombang ultrasonic
dalam air
atas berbanding di permukaan bumi.
Terangkan bagaimana situasi ini terjadi dan
nyatakan bagaimana ini boleh menyebabkan
bunyi kedengaran lebih kuat dan jelas.
[4 marks]

(c) Rajah 10.4 menunjukkan reka bentuk sebuah
piring yang dibuat oleh seorang murid untuk
mendidihkan air di dalam cerek menggunakan
tenaga suria.
Anda dikehendaki untuk mengubahsuaikan reka
bentuk di dalam Rajah 10.4 supaya air mendidih
dalam masa yang lebih singkat. Nyata dan
terangkan pengubahsuaian berdasarkan aspek-
aspek berikut:
(i) bentuk piring
(ii) jenis permukaan piring
(iii) saiz piring
(iv) kedudukan cerek
(v) Orientasi piring
[10 marks]
5. SPM 2012, Section B
Rajah 10.1 menunjukkan seorang budak lelaki
sedang memukul gendang yang menghasilkan
bunyi yang boleh didengar oleh seorang lelaki.
(a) (i) Apakah jenis gelombang bagi gelombang
bunyi?
[1 mark]
(ii) Terangkan bagaimana bunyi dihasilkan oleh
gegendang itu dan dapat didengar oleh
telinga manusia.
[4 marks]
(b) Rajah 10.2 menunjukkan gelombang bunyi
dihasilkan oleh sebuah kereta api yang jauh
pada waktu malam.
48
Bunyi dapat didengar lebih kuat pada waktu
malam berbanding pada waktu siang.
(i) Berdasarkan Rajah 10.2, bandingkan
panjang gelombang bunyi antara kawasan
sejuk dengan kawasan panas. [1 mark]
(ii) Berdasarkan Rajah 10.2, bandingkan
kawasan sejuk dengan kawasan panas.
[1 mark]
(iii) Hubungkait panjang gelombang dengan
kelajuan gelombang bunyi antara kawasan
sejuk dengan kawasan panas. [1 mark]
(iv) Berdasarkan sudut antara kawasan sejuk
dan kawasan panas, nyatakan arah
perambatan gelombang bunyi dari
kawasan sejuk ke kawasan panas.
[1 mark]
(v) Nyatakan konsep fizik yang berkaitan.
[1 mark]
(c) Rajah 10.3 menunjukkan satu sistem
komunikasi yang terlibat dalam penghantaran
maklumat antara dua lokasi yang jauh.
Gelombang dipancarkan dari pemancar dan
diterima oleh penerima tersebut. Walau
bagaimanapun isyarat yang diterima tidak jelas.
Anda dikehendaki memberi beberapa cadangan
untuk mereka bentuk satu sistem komunikasi
yang dapat menambahbaik kualiti
penghantaran isyarat.
Menggunakan pengetahuan tentang
gelombang, terangkan cadangan anda
berdasarkan aspek-aspek berikut:
(i) Jenis gelombang yang dipancarkan
(ii) frekuensi gelombang
(iii) diameter penerima
(vi) Kaedah yang terlibat yang membolehkan
gelombang itu merambat dalam jarak yang
lebih jauh.
(v) Lokasi pemancar dan penerima
[10 marks]
 49

6. SPM 2014, Section C Sistem Lokasi Jarak Bahan Lokasi

(a) Rajah 12.1 menunjukkan seekor kelawar bunyi pembes antara yang mikrofon
sedang menggunakan gelombang ultrasonik ar suara kedua- digunak
untuk mengesan penghalang di hadapannya. dua an untuk
pembesa menutup
r suara i dinding
W Tinggi Kecil Papan Di
lembut belakang
pembesar
suara
X Rendah Besar Kayu Di
keras hadapan
pembesar
(i) Apakah yang dimaksudkan dengan suara
gelombang ultrasonik? Y Tinggi Besar Papan Di
[1 mark] lembut belakang
pembesar
(ii) Terangkan bagaimana gelombang suara
ultrasonik digunakan oleh kelawar untuk Z Rendah Kecil Kayu Di
mengesan jarak penghalang itu. keras hadapan
[4 marks] pembesar
suara
(b) Satu alat sonar dengan kelajuan 1450 m s-1
dihantar ke sekumpulan ikan yang berada di
bawah bot nelayan.
hitung
(i) Kedalaman kumpulan ikan itu berada
apabila gema diterima balik selepas 100
milisaat.
[3 marks]

(ii) Panjang gelombang untuk gelombang

sonar apabila frekuensi ialah 40 kHz.
[2 marks]

(c) Tiga bilik darjah di sekolah anda digabungkan

untuk menjadi sebuah dewan kuliah.
Jadual 12 menunjukkan empat jenis sistem
bunyi yang akan digunakan dalam dewan kuliah
tersebut.
Anda dikehendaki menyiasat rekabentuk sistem
bunyi untuk menghasilkan kualiti bunyi yang
lebih baik. Terangkan kesesuaian setiap ciri
pada sistem bunyi tersebut. Tentukan sistem
bunyi yang paling sesuai. Berikan sebab-sebab
untuk pilihan anda. [10 marks]

7.1 ELECTRIC FIELD AND
CHARGE FLOW
9. State the relationship
between electron flow and
electric current
10. Define electric current
11. Describe an electric field
12. Sketch electric field lines
showing the direction of the
field
13. Describe the effect of an
electric field on a charge
14. Solve problem involving
electric charge and current
7.4 ELECTROMOTIVE FORCE
AND INTERNAL RESISTANCE
15. Define electromotive force,
emf.
16. Compare e.m.f and potential
difference
17. Explain internal resistance
18. Determine e.m.f and internal
resistance
19. Solve problems involving
e.m.f and internal resistance.
7.2 THE RELATIONSHIP
BETWEEN ELECTRIC
CURRENT AND POTENTIAL
DIFFERENCE
1. Define potential difference
2. Plan and conduct an
experiment to find the
relationship between current
and potential difference
3. Describe the relationship
between current and potential
difference
4. State Ohm’s law
5. Define resistance
6. Explain factors that affect
resistance
7. Solve problems involving V, I
and R
8. Describe superconductors
7.3 SERIES AND PARALLEL
CIRCUITS
1. Identify series and parallel
circuit
2. Compare the current and
potential difference of series
and parallel circuit.
3. Determine the effective
resistance of resistors
connected in series.
4. Determine the effective
resistance of resistors
connected in parallel.
5. Solve problems involving V, I
and R in series circuits,
parallel circuits and their
combination
6. Describe the effect of an
7.5 electric
ELECTRICAL ENERGY
field on a charge
AND POWER
7. Solve problem involving
20. Define
electricelectrical
charge andenergy
current
21. Define electric power
22. Solve problems involving
electrical energy and power
23. Compare power rating and
energy consumption of
various electrical appliances
24. Compare various electrical
appliances in terms of
efficient use of energy
25. Describe ways of increasing
energy efficiency
50
 51

Perbincangan
1. Terangkan pemerhatian pada prosedur 2.
7.1
………………………………………………………………

………………………………………………………………
IDEA
Rajah 7.1.1 menunjukkan sebiji lampu yang ………………………………………………………………
disambungkan kepada sumber bekalan elektrik.
Diagram 7.1.1 shows a light bulb is connected to a 2. Apakah kuantiti fizik yang boleh diukur
power supply. dengan mikroammeter?

………………………………………………………………

3. Apakah yang boleh disimpulkan apabila

terdapat pesongan pada jarum
mikroammeter.

………………………………………………………………

Apakah yang menyebabkan filament lampu itu 4. Terangkan pemerhatian pada prosedur 4.
bernyala?
………………………………………………………………
Aktiviti 1:
Mengkaji hubungan antara arus dengan cas ………………………………………………………………

………………………………………………………………

5. Nyatakan hubungan antara masa yang

diambil untuk mengecas penjana Van de
Graaff dengan kuantiti cas yang dihasilkan
pada kubah.

………………………………………………………………

6. Nyatakan hubungan antara kuantiti cas yang

dihasilkan pada kubah dengan arus yang
terhasil.
1. Hidupkan motor penjana Van de Graaff
………………………………………………………………
selama beberapa minit untuk menghasilkan
cas positif pada kubah penjana.
Kesimpulan
2. Bawa jari anda menghampiri kubah generator.
1. Nyatakan definasi arus elektrik.
Perhatikan apa yang berlaku.

………………………………………………………………

3. Sentuh hujung dawai kubah yang

disambungkan ke mikroammeter. Perhatikan
jarum micrometer.
2. Terbitkan unit SI bagi arus.
………………………………………………………………

4. Sentuh kubah penjana Van de Graaff dengan

jari anda. Perhatikan apa yang berlaku.

………………………………………………………………
3. Nyatakan maksud arus bernilai 15 A.
5. Matikan suis motor penjana Van de Graaff.
………………………………………………………………
Perhatikan jarum mikroammeter.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
 52

4. Tuliskan persamaan yang menghubungkan Keputusan:

cas, masa dan arus.

5. Dalam wayar logam, cas dibawa oleh

electron. Setiap elektron membawa cas
bernilai 1.6 x 10-19 C. Berapakah elektron
dalam 1 C cas.

Medan Elektrik
Definasikan medan elektrik.

Aktiviti 2: Perbincangan
Tujuan: Memetakan medan elektrik
1. Corak yang dihasilkan oleh biji benih rumput
dikenali sebagai corak medan elektrik. Medan
elektrik diwakili oleh satu siri garis beranak
panah yang dipanggil garis daya medan
elektrik. Apakah yang diwakili oleh garis itu?

………………………………………………………………

2. Garis daya medan elektrik tidak akan

bersilang. Huraikan arah garis daya medan
elektrik dalam aktiviti ini.

………………………………………………………………
Prosedur:
1. Dua elektrod logam plat yang disambungkan 3. Bagaimana kekuatan medan elektrik diwakili
kepada terminal bekalan kuasa VLT direndam dengan garis-garis medan elektrik?
ke dalam piring petri yang mengandungi
minyak masak. ………………………………………………………………
2. Bekalan VLT dihidupkan dan sedikit biji benih
rumput yang kering ditaburkan di permukaan 4. Mengapa minyak masak dan bukan air
minyak. digunakan dalam aktiviti ini?
3. Perhatikan corak biji benih rumput di
permukaan minyak dan lakarkan pemerhatian ………………………………………………………………
anda.
4. Aktiviti ini diulangi dengan menggunakan ………………………………………………………………
elektrod berbentuk titik atau satah mengikut
susunan dalam Rajah 7.1.3. Untuk setiap 5. Mengapa bekalan kuasa VLT digunakan?
susunan, lakarkan corak biji benih rumput
yang dihasilkan. ………………………………………………………………

6. Mengapa plat logam digunakan?

………………………………………………………………

Aktiviti 3:
Tujuan: Mengkaji kesan medan elektrik ke atas
cas
1. Bola bercas di dalam medan elektrik
Rajah 7.1.4 menunjukkan susunan radas.
Pada mulanya, bola pingpong itu berada di
kedudukan pertengahan di antara plat logam.
(i) Apakah yang berlaku apabila suis
bekalan VLT dihidupkan?
………………………………………………………………
(ii) Tandakan dua daya yang bertindak pada
bola pingpong itu pada Rajah 7.1.5.
(iii) Terangkan pemerhatian anda pada (a)(i).
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(a) Rajah 7.1.6 menunjukkan bola itu disesarkan
supaya menyentuh salah satu plat logam.
53
(i) Apakah yang berlaku pada bola
pingpong?
………………………………………………………………
(ii) Terangkan pemerhatian anda di (b)(i).
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(b) Tambahkan beza keupayaan VLT.
(i) Bandingkan pemerhatian anda di (b)(i).
………………………………………………………………
(ii) Nyatakan hubungan antara beza
keupayaan dengan gerakan bola
pingpong itu.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(c) Tambahkan jarak antara dua plat logam.
(i) Bandingkan pemerhatian anda di (b)(i).
………………………………………………………………
(ii) Nyatakan hubungan antara jarak antara
dua plat logam dengan gerakan bola
pingpong itu.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
2. Kesan medan elektrik ke atas nyalaan
llilin.
Gantikan bola dengan lilin bernyala seperti dalam
Rajah 7.1.7.
 54

(a) Nyatakan dua pemerhatian tentang bentuk Latihan 1 :

nyalaan lilin. 1. Arus mengalir di dalam mentol ialah 0.5 A.
a. Hitung nillai cas elektrik yang mengali melalui
……………………………………………………………… mentol lampu dalam 2 jam.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

(b) Rajah 7.1.8 menunjukkan lilin diletakkan di b. Jika satu elektron membawa cas 1.6 x 10-19 C,
antara dua plat logam X dan Y yang cari bilangan elektron yang dipindahkan
disambung pada bekalan kuasa VLT. melalui metol dalam 2 jam.

2. Cas elektrik mengalir melalui mentol lampu

pada kadar 20 C setiap 50 saat Apakah nilai
(i) Apakah cas pada plat X dan y? arus yang ditunjukkan pada ammeter?

X: ……………………. Y: ………………….

(ii) Lukis bentuk nyalaan lilin yang diletakkan

di dalam medan elektrik pada Rajah 7.1.8.

(c) Apakah kesan nyalaan lilin terhadap udara di 3. Apabila kilat menyambar antara dua awan
sekeliling lilin itu? bercas, satu arus elektrik bernilai 400 A
mengalir dalam masa 0.05 s. Apakah kuantiti
……………………………………………………………… cas yang dipindahkan?

(d) Dengan merujuk pergerakan cas di antara

dua plat logam, terangkan bentuk nyalaan
yang diperhatikan.

………………………………………………………………

………………………………………………………………
TUTORIAL 7.1
……………………………………………………………… 1. Which of the following diagrams shows the
correct electric field? (2003)
……………………………………………………………… Manakah antara rajah berikut menunjukkan
medan elektrik yang betul?
(e) Terangkan mengapa nyalaan lilin tidak
seimbang.

………………………………………………………………

………………………………………………………………
 55

2. When the switch is on, the current that flows

in an electronic advertisement board is 3.0 x
10-5 A. What is number of electrons flowing in
the advertisement board when it is switched
on for 2 hours? [charge of electron = 1.6 x 10-
19 C] (2004)

Apabila suis dihidupkan, arus yang mengalir

di dalam papan iklan elektronik adalah 3.0 x
10-5 A. Berapakah nombor elektron yang
mengalir dalam papan iklan itu apabila suis
dihidupkan selama 2 jam. [cas elektron = 1.6 x
10-19 C]
A. 3.84 x 1011 Diagram 8 / Rajah 8
B. 1.67 x 1014
C. 1.35 x 1018 What are the charges on plate X and plate Y?
D. 4.17 x 1023 Apakah cas-cas pada plat X dan plat Y?
E. 1.50 x 1027 (2011)
X Y
3. An electric appliance has been switched on A Positive Negative
for 2 hours. Calculate the quantity of electric B Positive Positive
charge passing through the circuit in this C Negative Negative
time if the current is 2 A. (2007) D Negative positive
Sebuah alat elektrik dhidupkan selama 2 jam.
Hitung kuantiti cas elektrik yang mengalir
dalam litar itu pada tempoh masa ini jika arus 6. Diagram 9 shows a polystyrene ball coated
ialah 2 A. with conducting material in a strong electric
A. 4 C field.
B. 120 C Rajah 9 menunjukkan satu bola polisterina
yang bersalut dengan bahan konduktor dalam
C. 240 C satu medan elektrik yang kuat.
D. 14 400 C
4. The charge flowing in a electric circuit in one
minute is 3.0 C. what is the current in this
circuit? (2011)
Cas elektrik yang mengalir dalam satu litar
elektrik dala satu minit ialah 3.0 C. Berapakah
arus dalam litar ini?
A. 0.05 A
B. 3.0 A
C. 20.0 A
D. 180.0 A The polystyrene ball is moved towards the
positive metal plate P and is then let go. What
5. Diagram 8 shows the shape of a candle flame
happens to the ball next? (2010)
when the candle is placed between two
Bola polistirena itu digerakkan ke arah plat
plates, X and Y, which are connected to an
logam positif P dan kemudian dibiarkan.
EHT power supply.
Apakah yang berlaku kepada bola itu
Rajah 8 menunjukkan bentuk nyalaan lilin
seterusnya?
apabila lilin tersebut diletakkan di antara dua
plat, X dan Y, yang disambung ke bekalan A. Remains at P
kuasa VLT. Kekal di P
B. Moves towards O and remains at O
Bergerak ke arah O dan kekal di O
C. Moves towards Q and remain at Q
Bergerak ke arah Q dan kekal di Q
D. Moves continuously between P and Q
Bergerak berterusan antara P dan Q
 56

7. SPM 2015: Question 8 (ii) Jisim bola bersalut logam:

Rajah 8.1 menunjukkan satu bola polisterina
bersalut logam digantung antara dua plat logam R ......................................................................................
dan S.
Sebab:

......................................................................................
[2 marks]

(iii) Beza keupayaan bekalan V.L.T.:

......................................................................................

Sebab:

......................................................................................
[2 marks]
Plat-plat logam itu disambung ke bekalan Voltan
Lampau Tinggi, V.L.T. Satu medan elektrik yang (d) Berdasarkan jawapan dalam (c)(i), (c)(ii) dan
kuat antara plat logam R dan S dihasilkan apabila (c)(iii), pilih kaedah yang paling sesuai untuk
suis dihidupkan. meningkatkan frekuensi ayunan.
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan medan
elektrik? …………………………………………………………..
[1 mark]
………………………………………………………………
[1 mark] (e) Benang nilon di dalam Rajah 8.1 digantikan
(b) Apabila bola polisterina bersalut logam itu dengan benang kuprum.
berayun antara dua plat selama 3 minit, 0.3 A (i) Apa yang berlaku kepada gerakan bola
arus mengalir dalam litar. Hitung jumlah cas polisterina bersalut logam itu?
yang dipindahkan antara dua plat itu.
[2 marks] ………………………………………………………………
[1 mark]
(ii) Beri sebab untuk jawapan anda dalam (e)(i).

………………………………………………………………
(c) Frekuensi ayunan bola polisterina bersalut
logam itu boleh ditingkatkan dengan ………………………………………………………………
menggunakan satu daripada kaedah yang [1 mark]
disenaraikan dalam Jadual 8.1.

Jarak Jisim bola Beza

Kaedah antara dua polisterina keupayaan
plat bersalut bekalan
logam V.L.T.
X Jauh Sederhana Rendah
Y Sederhana Tinggi Sederhana
Z Dekat Tinggi
Rendah

Berdasarkan Jadual 8.1, nyatakan kaedah yang

sesuai untuk meningkatkan frekuensi ayunan.
(i) Jarak antara dua plat:

......................................................................................

Sebab:

......................................................................................
[2 marks]
 57

(d) Arus akan mengalir daripada titik A ke B,

melalui mentol dalam circuit dan mentol
7.2 menyala. Terangkan mengapa.

………………………………………………………………

……………………………………………………………..

Idea Beza Keupayaan Semasa cas mengalir daripada A ke B, kerja

Rajah 7.2.1 menunjukkan sebiji epal pada dilakukan apabila tenaga elektirk
kedudukan X dan Y. ditransformasikan ke tenaga cahaya dan haba.
Kerja dilakukan untuk menggerakkan positif cas
X antara titik A dan B sama dengan perbezaan
tenaga keupayaan elektrik.
Perbezaan tenaga keupayaan elektrik dikenali
sebagai beza keupayaan.

Definasikan beza keupayaan antara dua titik

dalam satu litar.
Y

(a) Bandingkan tenaga keupayaan gravity pada

titik X dan Y.

………………………………………………………………

(b) Nyatakan arah pergerakan epal apabila ia Formula beza keupayaan

dilepaskan.

………………………………………………………………

(c) Nyatakan inferens anda tentang perbezaan

tenaga keupayaan gravity dan arah
Terbitkan unit SI untuk beza keupayaan.
pergerakan epal itu.

………………………………………………………………

………………………………………………………………
Apakah maksud 1 Volt?
Rajah 7.2.2 menunjukkan satu litar elektrik.
………………………………………………………………

………………………………………………………………

Bulb
Latihan 1
A B 1. Tandakan (√) untuk jawapan yang benar.
Benar
Salah
(a) Nyatakan terminal bateri pada titik A dan B
(a) Unit untuk beza
A: ………………… B: ……………….. keupayaan ialah J C-1.

(b) Namakan tenaga yang diperolehi pada titik A. (b) J C-1 ≡ volt, V

…………………………………………………………….. Beza keupayaan antara

dua titik ialah 1 Volt jika 1
(c) Bandingkan tenaga keupayaan elektrik pada (c) Joule kerja diperlukan
titik A dan B. untuk menggerakkan 1
Coulomb cas daripada
……………………………………………………………… satu titik ke titik yang lain.
 58

2 V ialah 2 J kerja yang 2. Mengukur Arus Elektrik

dilakukan untuk
memindahkan 2 C cas Rajah 7.2.3 menunjukkan susunan radas untuk
(d) daripada satu titik ke titik mengukur arus.
yang lain dalam medan
elektrik.

2. Jika cas sebanyak 5.0C mengalir melalui wayar

dan jumlah tenaga elektrik ditukar ke haba
ialah 2.5 J, hitung beza keupayaan merentasi
hujung-hujung wayar.

(a) Lukis rajah litar.

3. Satu mentol dihidupkan untuk beberapa

ketika. Dalam masa tersebut, 5 C cas
melaluinya dan 25 J tenaga elektrik ditukarkan
kepada tenaga cahaya dan haba. Apakah beza
keupayaan merentasi mentol itu? (b) Namakan alat untuk mengukur arus elektrik.

……………………………………………………..

(c) Apakah unit SI bagi arus elektrik? Tulis

symbol untuk unit arus
4. Apabila beza keupayaan merentasi mentol ialah ………………………………………………………
20 V, arus yang mengalir ialah 3 A. Berapakah
kerja yang dilakukan untuk menukarkan tenaga (d) Bagaimana ammeter di sambungkan dalam
elektrik kepada tenaga cahaya dan haba dalam litar elektrik?
masa 50 s.
……………………………………………………….

(e) Terminal positif sebuah ammeter perlu

disambung ke terminal mana sebuah bateri?

……………………………………………………….

(f) Apakah yang akan berlaku jika positif

terminal ammeter disambung ke negatif
Aktiviti 1: terminal bateri?
1. Radas dan simbol
………………………………………………………..
ammeter Bateri
Cells 3. Mengukur Beza Keupayaan

Suis Rajah 7.2.4 menunjukkan susunan radas untuk

voltmeter
Switch mengukur beza keupayaan.
Wayar
Wayar constantant
peyambung

Mentol
Perintang

rheostat
 59

(a) Lukis rajah litar.

(b) Namakan alat untuk mengukur beza

keupayaan.

………………………………………………………….
(b) Apakah unit SI bagi beza keupayaan? Tulis
simbol untuk unit beza keupayaan.
………………………………………………………….
(c) Bagaimana voltmeter di sambungkan dalam
litar elektrik?
……………………………………………………….
(d) Terminal positif sebuah voltmeter perlu
disambung ke terminal mana sebuah bateri?
Prosedure:
1. Hidupkan suis dan laraskan rheostat sehingga
bacaan ammeter menunjukkan arus, I = 0.2 A.
2. Rekodkan bacaan ammeter dan voltmeter.
3. Kira nisbah V/I
4. Ulang eksperimen untuk I = 0.3 A, 0.4 A, 0.5 A
dan 0.6 A.
1. Bagi eksperimen yang diterangkan pada
halaman 74, nyatakan:
(i) Satu hipotesis yang sesuai
......................................................................................

………………………………………………………. ………………………………………………………………

(e) Apakah yang akan berlaku jika positif (ii) Pembolehubah dimanipulasikan
terminal voltemeter disambung ke negatif
terminal bateri? ………………………………………………………………

……………………………………………………….. (iii) Pembolehubah bergerakbalas

Hubungan antara arus dengan beza keupayaan ………………………………………………………………

Rajah 7.2.5(a) dan 7.2.5(b) menunjukkan dua litar
elektrik. Mengapa ammeter menunjukkan bacaan
yang berbeza? Mengapa mentol menyala dengan
kecerahan berbeza?
(iv) Pembulehubah dimalarkan
………………………………………………………………
2. Jadualkan data anda bagi semua nilai I, V dan
nisbah V/I dalam ruang di bawah.

I/A V/V

Rajah 7.2.5(a) Rajah 7.2.5(b)

Eksperiman 1
Tujuan: Mengkaji hubungan di antara arus elektrik
dan beza keupayaan untuk konduktor Ohm.

3. Pada kertas graf , lukis graf V melawan I.

Radas : 4. Berdasarkan graf di (c), nyatakan hubungan
Rheostat, dawai konstantan, suis, wayar antara V dan I.
penyambung, bateri, ammeter, voltmeter
………………………………………………………………

………………………………………………………………
 60

5. Nyatakan satu langkah berjaga-jaga yang

11. Nyatakan unit bagi rintangan
perlu diambil untuk memperbaik ketepatan
bacaan dalam ekperimen ini.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
12. Tulis persamaan Hukum Ohm.
6. Apakah fungsi rheostat dalam litar ini?

………………………………………………………………

Discussion
7. Nyatakan hukum Ohm.
13. Apakah konduktor Ohm?

……………………………………………………………..

14. Apakah konduktor bukan Ohm?

………………………………………………………………

15. Lukis graf V lawan I untuk menunjukkan

konduktor Ohm dan konduktor bukan Ohm.

8. Hitung kecerunan graf untuk konduktor Ohm.

Tunjukkan pada graf.

9. Apakah kuantiti fizik yang diwakili oleh Konduktor Ohm Konduktor bukan Ohm
kecerunan graf itu?

………………………………………………………………

10. Definasikan rintangan:

......................................................................................
 62

i
 63

Faktor-faktor yang mempengaruhi rintangan Eksperiman

1. Rintangan suatu konduktor ialah ukuran
kebolehan konduktor untuk (menentang /
membenarkan) arus mengalir melaluinya.
2. Daripada formula V = IR, arus, I berkadar
(langsung / songsang) dengan rintangan, R.
3. Apabila nilai rintangan, R, besar maka arus
yang melalui konduktor akan (berkurang,
bertambah).
Tujuan: Mengkaji hubungan di antara panjang
konduktor dan rintangan, R.
Radas:
Rheostat, dawai konstantan s.w.g 28, suis, wayar
penyambung, bateri, ammeter, voltmeter,
pembaris meter

4. Apakah factor-faktor yang mempengaruhi

rintangan konduktor?

a) ……………………………………………………

b) ……………………………………………………
Prosedure:
c) …………………………………………………… 1. Susunkan radas seperti dalam Rajah 7.2.7.
dengan menggunakan panjang dawai
d) …………………………………………………… konstantan, l = 20.0 cm.
2. Hidupkan suis dan laraskan rheostat sehingga
5. Tulis hypothesis yang sesuai untuk faktor bacaan ammeter menunjukkan arus, I = 0.2 A.
yang mempengaruhi rintangan dalam table di 3. Rekodkan bacaan ammeter dan voltmeter.
bawah. 4. Kira rintangan, R = V/I.
Faktor Hipotesis Graf 5. Ulang eksperimen untuk l = 40.0, 60.0, 80.0 dan
100.0 cm.
Panjang kondktr

(a) Nyatakan:

(i) Satu hipotesis yang sesuai

,l

.....................................................................................

………………………………………………………………

(ii) Pembolehubah dimanipulasikan

Luas keratan
rentas, A

………………………………………………………………

(iii) Pembolehubah bergerakbalas

…………………………………………………………….

(iv) Pembolehubah dimalarkan

Jenis bahan

………………………………………………………………
konduktor
conductor

(b) Jadualkan data anda bagi semua nilai l, I, V

dan R dalam ruang di bawah.
l / cm I/A V/V R/Ω
Suhu kondktor
 64

(c) Pada kertas graf, lukis graf R melawan l. (i) Satu hipotesis yang sesuai

(d) Berdasarkan graf di (c), nyatakan hubungan .....................................................................................

antara R dan l.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(ii) Pembolehubah dimanipulasikan
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(e) Nyatakan satu langkah berjaga-jaga yang
perlu diambil untuk memperbaiki ketepatan
bacaan dalam ekperimen ini.
(iii) Pembolehubah bergerakbalas
………………………………………………………………
…………………………………………………………….
………………………………………………………………
(iv) Pembolehubah dimalarkan

Eksperiman 3 ………………………………………………………………

Tujuan: Mengkaji hubungan di antara luas keratan (b) Jadualkan data anda bagi semua nilai s.w.g
rentas kondutor, A dan rintangan, R (A), I, V dan R dalam ruang di bawah.

Radas: A / s.w.g I/A V/V R/Ω

Rheostat, dawai konstantan (s.w.g 24, s.w.g 26,
s.w.g 28, sw.g 30 dan s.w.g 32), suis, wayar
penyambung, bateri, ammeter, voltmeter,

(c) Pada kertas graf pada halaman 67 lukis graf R

melawan A.
Prosedure:
1. Susunkan radas seperti dalam Rajah 7.2.8.
(d) Berdasarkan pada keputusan eksperimen,
Sambungkan dawai konstantan s.w.g 24
nyatakan hubungan antara R dan A.
dengan panjang, l = 50.0 cm.
2. Hidupkan suis dan laraskan rheostat sehingga
………………………………………………………………
bacaan ammeter menunjukkan arus, I = 0.2 A.
3. Rekodkan bacaan ammeter dan voltmeter.
………………………………………………………………
4. Kira rintangan, R = V/I.
5. Ulang eksperimen untuk size dawai s.w.g 26,
s.w.g 28, sw.g 30 dan s.w.g 32.

(a) Bagi eksperimen yang diterangkan di atas,

nyatakan:
65
66
 67

Latihan 2 :

1. Apakah nilai rintangan dalam Rajah 7.2.9, jika

bateri membekalkan 2.0 V dan bacaan
ammeter ialah 0.5 A?
(e) Rajah 7.2.12 menunjukkan satu litar elektrik.
Bacaan ammeter ialah 2 A. Hitung beza
keupayaan.

2. Rajah 7.2.10 menunjukkan keputusan satu

eksperimen untuk menentukan rintangan Rajah 7.2.12 /
suatu wayar. Hitung rintangan wayar itu.

(f) Rajah 7.2.13 menunjukkan seekor burung yang

bertenggek di atas kabel yang mempunyai
beza keupayaan tinggi.

3. Rajah 7.2.11 menunjukkan graf V lawan I bagi

menentukan rintangan untuk dawai constantan
s.w.g 24 dan s.w.g 30.
Mengapakah burung itu tidak mengalami
kejutan elektrik?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

(i) Apakah kuantitik fizik yang diwakili oleh (g) Apakah superkonduktor?
kecerunan graf? What is a superconductor?

...................................................................................... ………………………………………………………………

………………………………………………………………
(ii) Dawai konstantan yang manakah mempunyai
rintangan yang paling tinggi? ………………………………………………………………

............................................................................. ………………………………………………………………
 68

TUTORIAL 7.2 6. Rajah 9 menunjukkan satu pengawal atur

1. Graf manakah yang menunjukkan hubungan kelajuan kipas.
antara beza keupayaa, V dan arus, I untuk satu
perintang yang mematuhi hukum Ohm?

Kuantiti fizik manakah berubah apabila

tombol diputar?
A. Power
B. Voltage
C. Resistance
D. Electric current
2. Litar manakah yang boleh digunakan untuk
menentukan rintangan sebuah mentol. 7. Diagram 10 shows an electrical circuit.
Rajah 10 menunjukkan suatu litar elektrik.

Perubahan manakah pada dawai yang akan

menghasilkan bacaan tertinggi pada
ammeter?
3. Rajah 8 ialah graf yang menunjukkan Panjang dawai Diameter dawai
hubungan antara beza keupayaan dan arus A Lebih panjang Lebih besar
bagi empat konduktor yang berlainan jenis P, B Lebih panjang Lebih kecil
Q, R dan S. C Lebih pendek Lebih besar
D Lebih pendek Lebih kecil

8. Diagram 11 shows a voltage-current graph.

Rajah 11 menunjukkan graf voltan-arus.

Konduktor yang manakah mempunyai

rintangan paling tinggi?
A. P C. R Litar manakah yang digunakan untuk
B. Q D. S memperoleh graf itu?

4. Antara faktor berikut, yang manakah tidak

mempengaruhi rintangan bagi suatu dawai?
A. panjang dawai
B. Bahan dawai
C. Luas keratan rentas dawai
D. Kekerasan dawai

5. Antara yang berikut, yang manakah

konduktor ohm?
A. Dawai konstantan
B. Filamen mentol
C. Diod vakum
 69

9. Rajah 12 menunjukkan suatu litar elektrik.

Bacaan voltmeter ialah 8 V. Berapakah nilai

arus yang mengalir melalui perintang R?
A. 2.0 A
B. 3.0 A
C. 4.0 A
D. 5.0 A

10. Graf manakah yang menunjukkan hubungan

yang betul antara rintangan, R dengan
panjang, l bagi konduktor?

(i) Ammeter manakah yang lebih peka?

………………………………………………………….
[1 mark]

(ii) Nyatakan satu sebab bagi jawapan di

(b)(i).

…………………………………………………………..
11. SPM 2006 [1 mark]
Rajah 13.1 menunjukkan sebuah litar elektrik.
12. Question 4: Kelantan 09
Rajah 14.1 menunjukkan satu litar yang
digunakan untuk mengkaji hubungan antara arus
dengan beza keupayaan merentasi satu dawai
konstantan s.w.g 24 dengan panjang 10 cm.

(a) (i) Namakan alat Q.

..........................................................................

(ii) Apakah fungsi R dalam litar? (a) Namakan alat pengukur berlabel X dan Y.

X = .................... Y = .........................
..............................................................................
[1 mark] (b) (i) Apakah hubungan antara bacaan
yang diukur oleh alat X dan Y?
(b) Rajah 13.2 menunjukkan dua jenis ammeter,
X dan Y, yang boleh digunakan dalam litar ....................................................................................
pada Rajah 13.1.
(ii) Nyatakan hukum fizik yang terlibat
dalam (b)(i).

......................................................................................
[1 mark]
 70

5. Tanggalkan mentol D daripada pemegangnya.

7.3 Hidupkan suis Q. Apakah pemerhatian anda?

………………………………………………………………..

Rujuk Rajah 7.3.4

Idea mengenai litar bersiri dan litar selari

Berdasarkan Rajah 7.3.1, mengapakah lampu,

pembakar roti dan computer disambung secara
selari? Mengapakah fius dan pemutus litar 6. Mentol yang manakah akan tetap menyala
disambung secara bersiri dengan bekalan sesalur? apabila anda menanggalkan setiap mentol
berikut daripada pemegangnya?
Aktiviti 1:
Tujuan: Mengenal pasti litar siri dan selari (a) E : ………………. (d) H : ………………

Rujuk Rajah 7.3.2 (b) F : ………………. (e) J : ………………

(c) G : ………………

Kesimpulan: Bagaimana anda mengenal pasti

Litar series:

…………………………………………………………...

Litar selari:
1. Hidupkan suis. Apakah pemerhatian anda?
…………………………….…………………………………
………………………………………………………………

2. Tanggalkan mentol A daripada pemegangnya. Aktiviti Tambahan

Apakah pemerhatian anda? 1. Cadangkan dalam situasi yang sebenar di mana
alat-alat elektrik yang disambung secara sesiri.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
Rujuk Rajah 7.3.3
2. Beri situasi yang lain di mana litar selari
digunakan.

………………………………………………………………

3. Kenal pasti jenis sambungan yang digunakan

dalam rajah di bawah.

3. Hidupkan kedua-dua suis P dan Q. Apakah

pemerhatian anda?
…………………… ………………… ………………..
………………………………………………………………..

4. Tutup suis Q. Apakah pemerhatian anda?

……………………………………………………………….
 71

4. Kenal pasti perintang yang disambung secara Tujuan: Menentukan rintangan berkesan untuk
selari dengan bateri dalam Rajah 7.3.5. perintang yang disambung secara selari

………………………………………………………………

5. Dalam Rajah 7.3.6, V1 dan V2 adalah voltmeter

sementara A1 dan A2 adalah ammeter.

Tulis jumlah beza keupayaan, V dalam ungkapan

V1 , V2 , V3

Rajah 7.3.6 / Diagram 7.3.6

Tulis jumlah arus, I dalam ungkapan I 1 , I2 , I3
Ammeter dan voltmeter yang manakah yang tidak
disambung dengan betul?

………………………………………………………………
Guna I = V/R untuk cari jumlah rintangan dalam
ungkapan R1 ,R2 , R3
Aktiviti 2 :

Tujuan: Menentukan rintangan berkesan bagi

perintang yang disambung dalam litar sesiri.
Bandingkan kecerahan mentol

Kenal pasti litar siri dan litar selari

Tulis jumlah arus, I dalam ungkapan I1 , I2 , I3

Tulis jumlah beza keupayaan, V dalam ungkapan

V1 , V2 , V3
(a) (b)

Guna V = IR untuk cari jumlah rintangan dalam

ungkapan R1 ,R2 , R3

Bandingkan kecerahan mentol

 72

Aktiviti 3: Aktiviti 4:
Bacaan Voltmeter = Beza keupayaan = Voltan
Bacaan ammeter = Arus

Aktiviti 5: Rintangan berkesan, R

(a)

(b)
 73

(c) (j)

(d)

Aktiviti 6:

1. Hitung rintangan berkesan bagi semua

perintang.

(e)

(f)

(g)

2. Tiga perintang R1, R2 dan R3 disambung secara

sesiri ke bateri 6 V.

(h)

Hitung:
(a) Rintangan berkesan, R bagi litar itu.
(b) Arus, I dalam litar.
(i) (c) Beza keupayaan merentasi setiap
perintang, V1, V2 dan V3.
 74

3. Satu perintang 8 Ω dan satu perintang 12 Ω 6. Apakah bacaan ammeter?

disambung ke bateri 12 V. Berapakah beza
keupayaan merentasi:
(a) 8 Ω perintang
(b) 12 Ω perintang

4. Ketiga-tiga perintang R1, R2, dan R3 disambung

secara selari ke bateri.

TUTORIAL 7.3

1 Apabila dua perintang yang sama disambung

secara selari, rintangan berkesan adalah 3 Ω.
Hitung Berapakah rintangan berkesan jika kedua-dua
(a) Beza keupayaan merentasi setiap perintang perintang itu disambung secara sesiri?
(b) Rintangan berkesan R bagi iitar itu A. 3 Ω
(c) Arus, I dalam litar itu B. 6 Ω
(d) Arus I1, I2, dan I3 melalui setiap perintang. C. 9 Ω
D. 12 Ω

2 Semua mentol dalam litar di bawah adalah

serupa.
5. Beza keupayaan 3 V dikenakan pada rangkaian
perintang.

Manakah kenyataan berikut yang betul?

(2004)
A. Reading A1 > A2 > A3
B. Reading A1 > A3 > A2
C. Reading A2 > A1 > A3
(a) Apakah bacaan ammeter A? D. Reading A3 > A1 > A2
(b) Apakah beza keupayaan merentasi cabang
selari?
(c) Apakah arus yang mengalir melalui
perintang 6 Ω
 75

3 Dua perintang 2 Ω yang serupa disambung 6 Rajah di bawah menunjukkan tiga cara di
secara sesiri dalam Rajah i. Kemudian kedua- mana tiga mentol disambung.
dua perintang itu disambung secara selari
seperti dalam Rajah ii.

Manakah yang menunjukkan turutan yang

betul bagi rintangan berkesan mengikut
susunan menaik?
Jika arus I1 mengalir dalam litar Rajah I dan I2 A. X, Y , Z
ialah arus yang mengalir dalam litar Rajah ii, B. Y, Z, X
berapakah nisbah I1: I2? C. Z, Y, X
A. 1 : 4 D. X, Z, Y
B. 1 : 2
C. 2 : 1 7 Tiga perintang serupa R1, R2 dan R3
D. 4 : 1 disambung ke bateri dalam lima susunan
berlainan.
4 Dua perintang bernilai 20 Ω dan x disambung
secara selari. Arus yang mengalir melalui
perintang 20 Ω ialah 200 mA dan yang melalui
perintang x ialah 800 mA.

Berapakah nilai x?
A. 4
B. 5
C. 10 Di antara susunan litar J, K, L, M dan N,
D. 20 susunan manakah yang berada dalam kelas
yang sama?
5 Lima perintang yang serupa dan dua ammeter Class I Class II Class III
A1 dan A2 disambung kepada bekalan kuasa.
A J, K L, M N
B J, L K,M N
C J,M K,L N
D J,K L,N M

Jika bacaan ammeter A1 ialah 1.2 A, berapakah 8 Rajah menunjukkan satu litar yang
bacaan ammeter A2? mengandungi empat mentol A, B, C dan D
A. 0.4 A yang menyala pada kecerahan normal. Apabia
B. 0.8 A mentol terbakar, tiada arus yang mengalir.
C. 1.2 A Mentol manakah yang apabila terbakar akan
D. 2.4 A menyebabkan mentol-mentol yang lain tidak
menyala?
 76

9 Mentol dalam litar akan menyala dengan 12. Rajah menunjukkan tiga mentol yang serupa
kecerahan normal apabila suis S1 dan S 2 disambung secara sesiri kepada bateri dan satu
ditutup. ammeter.

Apakah yang akan berlaku kepada bacaan

ammeter dan kecerahan mentol apabila satu
lagi mentol yang serupa ditambah ke dalam
Apa yang akan berlaku kepada kecerahan litar?
mentol jika hanya S1 atau S2 ditutup?
Hanya S1 ditutup Hanya S2
ditutup Bacaan Ammeter kecerahan mentol
A bertambah berkurang A. bertambah bertambah
B bertambah bertambah B. bertambah berkurang
C berkurang bertambah C. berkurang berkurang
D berkurang / berkurang D. berkurang berkurang

10. Ammeter dan voltmeter yang sama disambung 13. Rajah di bawah menunjukkan satu litar elektrik
kepada perintang R1 dan R2. Rintangan R1 lebih yang mengandungi tiga perintang yang serupa.
besar daripada R2.

Manakah antara bacaan ammeter dan voltmeter

yang betul? Manakah bacaan berikut yang betul? (2006)
A. A1 = A2
Bacaan ammeter Bacaan Voltmeter B. A1 > A2
A. A1 = A2 V1 > V2 C. V1 = V2
B. A1 = A2 V1 < V2 D. V1 > V2
C. A1 > A2 V1 = V2
D. A1 > A2 V1 > V2 14. Rajah menunjukkan litar selari. R 1 tidak sama
dengan R2.

11. Litar manakah yang menghasilkan mentol yang

paling cerah? (2006)

Manakah kuantiti fizik yang mesti sama bagi R 1

dan R2?
A. Kuasa
B. Voltan
C. Arus
D. Tenaga
 77

15. Rajah menunjukkan satu litar elektrik. 19. Rajah 21 menunjukkan satu litar elektrik.

Berapakah bacaan ammeter?

A. 14.3 A C. 2.5 A Bacaan voltmeter ialah 8 V. Berapakah nilai
B. 1.6 A D. 0.6 A arus yang mengalir melalui perintang R?
A. 2.0 A C. 4.0 A
16. Rajah 21.1 menunjukkan sebuah litar sesiri dan B. 3.0 A D. 5.0 A
Rajah 21.2 menunjukkan sebuah litar selari.
20. Rajah 24 menunjukkan tiga perintang P, Q dan
R disambung dalam litar.

Pernyataan manakah yang betul mengneai litar-

litar itu?
A. Mentol dalam litar sesiri adalah lebih cerah
daripada litar selari.
B. Rintangan berkesan bagi litar sesiri adalah Jenis susunan litar yang manakah betul bagi
lebih tinggi daripada litar selari. perintang-perintang itu?
C. Jumlah voltan dalam litar sesiri adalah
lebih tinggi daripada litar selari. P and Q Q and R
D. Jumlah arus yang mengalir dalam litar A sesiri sesiri
sesiri adalah lebih besar daripada litar B sesiri selari
selari. C selari sesiri
D selari selari
17. Rajah 31 menunjukkan satu litar dengan dua
perintang, R1 dan R2 yang berbeza. Arus yang 21. Tiga perintang berbeza disambung secara
mengalir melalui R1 iaah I1 dan yang melalui R2 bersiri. Pernyataan manakah adalah betul?
ialah I2. A. Beza keupayaan merentasi setiap perintang
adalah sama
B. Kuasa dilesapkan oleh setiap perintang
adalah sama.
C. Rintangan berkesan lebih kecil daripada
rintangan individu
D. Arus yang melalui setiap perintang adalah
sama.
Perbandingan manakah yang betul?
A. I1 = I2
B. I1 < I2
C. I1 > I2 1. SPM 2008 paper 2 A3
Rajah 3.1 dan Rajah 3.2 menunjukkan dua fotograf
18. Rajah 32 menunjukkan satu litar elektrik. litar elektrik.

Bacaan ammeter ialah

A. 0.30 A C. 1.20 A
B. 0.75 A D. 4.80 A
 78

(a) Rajah manakah yang menunjukkan litar (b) Apabila satu perintang yang serupa
selari? disambung secara selari dengan perintang Z,
apa yang berlaku kepada bacaan P dan Q?
……………………………………………………..
[1 mark] P...................................................

(b) Lukis rajah litar elektrik bagi fotograf dalam Q...................................................

Rajah 3.1.
(c) Perintang X, Y dan Z digantikan dengan tiga
mentol yang serupa K, L dan M.

(c) Rajah 3.3 menunjukkan satu litar elektrik.

Bandingkan kecerahan antara mentol:

(i) K dan L: …………………………….

(ii) L dan M : ……………………………..

3. SPM 2011:Question 6
Rajah 6.1 dan Rajah 6.2 menunjukkan dua litar
elektrik. Ammeter, sel kering dan mentol adalah
serupa dalam kedua-dua rajah. Anggap rintangan
(i) Hitung rintangan berkesan bagi litar dalam sel kering adalah sifar.
itu.
[2 marks]

(ii) Berapakah bacaan ammeter itu?

[1 mark]

(iii) Satu daripada perintang 10 Ω Diagram 6.1

dikeluarkan dari litar itu. Apakah yang
berlaku kepada bacaan ammeter itu?

……………………………………………….
[1 mark]
2. Rajah menunjukkan satu litar yang
mengandungi tiga perintang yang serupa
X, Y, Z dan dua alat pengukur P dan Q.

Diagram 6.2

(a) Garis jawapan yang betul dalam kurungan

untuk melengkapkan ayat di bawah. [1 mark]

Mentol-mentol dalam Rajah 6.1 dan Rajah 6.2

disambungkan secara (siri, selari).
(a) Namakan alat pengukur:

P............................. Q.....................................
 79

(b) Berdasarkan Rajah 6.1 dan Rajah 6.2, (a) (i) Garis jawapan yang betul dalam kurungan
(i) Bandingkan bilangan mentol. untuk melengkapkan ayat di bawah.

……………………………………………………………..
Mentol-mentol dalam Rajah 6 disambung
(ii) Bandingkan bacaan ammeter. [ 1 mark] ssecara (siri, selari) [1 mark]

…………………………………………………………….

(iii) Nyatakan hubungan antara bilangan mentol

dengan bacaan ammeter. [ 1 mark]
(ii) Apakah yang berlaku kepada mentol-
……………………………………………………………….. mentol lain jika satu mentol terbakar?

(c) Beri satu sebab yang menyebabkan perbezaan ………………………………………………………………

bacaan pada ammeter dalam Rajah 6.1 dan
Rajah 6.2. (b) Semua mentol dalam Rajah 6 berlabel ‘240 V,
60 W’.
………………………………………………………………. (i) Apakah yang dimaksudkan dengan ‘240 V,
50 W’?
(d) Buat satu deduksi yang menghubungkaitkan
jawapan (c) dengan bilangan mentol. ……………………………………………………………….

……………………………………………………………… ……………………………………………………………….
[1 mark]
(e) Rajah 6.3 menunjukkan satu litar elektrik. (ii) Hitung arus dalam llitar bila hanya satu
Mentol-mentol P, Q, R dan S adalah serupa. mentol dinyalakan..

[1 mark]

(iii) Hitung jumlah rintangan dalam litar itu

apabila semua mentol dinyalakan.

[3 marks]

(iv) Bagaimanakah mentol-mentol itu boleh

(i) Dua mentol yang manakah yang menyala
disambung untuk menambah jumlah
dengan lebih cerah?
rintangan bagi litar itu?
………………………………………………………………
………………………………………………………
[ 1 mark]
[1 mark]
(ii) Beri satu sebab bagi jawapan di (e)(i).

………………………………………………………………
[ 1 mark]

4. SPM 2007 Question 6

Rajah 6 menunjukkan litar lampu sebuah rumah.
 80

7.4

Idea tentang daya gerak elektrik, d.g.e, E

Rajah 7.4.1 menunjukkan satu lampu suluh ringkas 5. Antara bateri 1.5 V dengan bateri 9 V, yang
dan litarnya, yang mengandungi satu bateri, satu manakah membekalkan kuantiti tenaga yang
suis dan satu mentol. lebih besar kepada mentol?

………………………………………………………………

Definasikan daya gerak elektrik (d.g.e), E

Apabila suis ditutup, litar itu akan lengkap. Mentol

menyala menunjukkan arus mengalir dalam litar.
Arus adalah hasil daripada pengaliran cas. Apakah Apakah maksud label 1.5 V pada bateri?
yang menggerakkan cas supaya dapat mengair
dalam suatu litar elektrik?

Aktiviti 1
Mentol yang manakah lebih terang?

Aktiviti 2
Litar terbuka dan litar tertutup

1. Rajah 7.4.3 menunjukkan sambungan litar

terbuka.

1. Pasangkan litar seperti dalam Rajah 7.4.2. Tekan

suis. Apakah yang dapat anda perhatikan
tentang kecerahan mentol 6.2 V 0.5 A?

………………………………………………………………

2. Gantikan bateri 1.5 V dengan bateri 9 V. Tekan

suis untuk seketika. Bandingkan kecerahan
mentol.

………………………………………………………………

3. Dalam suatu litar elektrik, tenaga elektrik Lengkapkan jadual berdasarkan maklumat pada
dibekalkan oleh sumber tenaga seperti bateri. Rajah 7.4.3.
Nyatakan perubahan tenaga yang berlaku pada Adakah arus, I mengalir
mentol itu. dalam litar?
Apakah bacaan voltmeter?
………………………………………………………………
D.g.e = bacaan voltmeter merentasi terminal
4. Apakah hubungan antara kecerahan mentol bateri
dengan tenaga yang dibebaskan? Berapakah d.g.e, E?

………………………………………………………………
 81

2. Rajah 7.4.4 menunjukkan sambungan litar tertutup. Kesimpulan

1. Berapakah daya gerak elektrik bagi bateri itu?

……………………………………………………………….

2. Berapakah beza keupayaan merentasi mentol

apabila suis S ditutup?

………………………………………………………………

Perbincangan
1. Bandingkan bacaan ammeter apabila suis S
dibuka dan apabila suis S ditutup?

………………………………………………………………
Lengkapkan jadual berdasarkan maklumat pada
Rajah 7.4.4. ………………………………………………………………

2. Bandingkan bacaan voltmeter semasa suis S

Adakah arus, I mengalir
ditutup dan semasa suis S dibuka.
dalam litar?
………………………………………………………………
Apakah bacaan voltmeter?
3. Berapakah kuantiti tenaga yang dibekalkan
untuk menggerakkan 1 C cas yang mengalir
Bandingkan bacaan melalui bateri?
voltmeter dalam litar
tertutup dengan litar ………………………………………………………………
terbuka.
Hitung kehilangan beza 4. Apakah transformasi tenaga yang berlaku pada
keupayaan. mentol?

………………………………………………………………
Aktiviti 3: 5. Berapakah kuantiti tenaga elektrik yang
Tujuan: Membanding dan membezakan daya gerak dibebaskan oleh mentol bagi setiap 1 C cas
elektik dengan beza keupayaan yang mengalir melaluinya?

………………………………………………………………

6. Bacaan voltmeter apabila suis dibuka ialah

d.g.e bateri. Bacaan voltmeter apabila suis
ditutup ialah beza keupayaan merentasi mentol.
Apakah perbezaan antara d.g.e dan beza
keupayaan.

Daya gerak elektrik, d.g.e

Prosedur
1. Suis S berada dalam keadaan dibuka.
Perhatikan apa yang berlaku pada mentol.
Rekodkan bacaan ammeter dan voltmeter. Beza keupayaan
2. Suis S ditutup dan perhatikan apa yang berlaku
pada mentol. Rekod bacaan ammeter dan
voltmeter.
Suis S buka Suis S tutup
Keadaan
mentol 7. Mengapa terdapat perbezaan di dalam kedua-
dua bacaan voltmeter
Bacaan
Ammeter / A
………………………………………………………………..
Bacaan
Voltmeter/V
………………………………………………………………..
 82

8. Apakah rintangan dalam bagi satu bateri? 3. Ulang eksperimen dengan arus, I = 0.3 A, 0.4 A,
0.5 A dan 0.6 A.
4. Plot graf V melawan I pada graf pada muka
surat 79.

Keputusan

Persamaan menghubungkan , E, V, I and r I/A

D.g.e bateri E
Beza keupayan merentasi mentol V V/V
Rintangan dalam r
Current flow in the circuit I
Kehilangan beza keupayaan Ir Perbincangan
Tulis persamaan yang menghubungkan E, V,
I dan r 1. Daripada graf V lawan I yang diplot, nyatakan
hubungan antara beza keupayaan merentasi
bateri dan arus yang mengalir.

Dengan menggunakan persamaan V = IR, ………………………………………………………………

tulis satu persamaan yang menghubungkan
E, V, I, R dan r 2. Bandingkan persamaan V = E – Ir dengan y =
mx + c. Kenal pasti nilai yang boleh ditentukan
daripada:

(a) Kecerunan

………………………………………………………………
Eksperimen 1
Tujuan: Menentukan d.g.e dan rintangan dalam
(b) Pintasan paksi y..
Radas: Bateri, rheostat, ammeter, voltmeter,
……………………………………………………………..
perintang 1 Ω @ 5 Ω, suis dan wayar penyambung
3. Tentukan nilai d.g.e, E. Tunjukkan pada graf
bagaimana anda tentukan E.

E = ……………………..
4. Tentukan nilai rintangan dalam, r bagi bateri.

Prosedur
1. Sambung litar seperti ditunjukkan dalam Rajah
7.5.6. Hidupkan suis, laraskan rheostat r = ……………………
sehingga bacaan ammeter I = 0.2 A.
2. Rekod bacaan voltmeter, V.
83
 84

Latihan 1 (b) rintangan dalam

1. Rajah 7.4.7 menunjukkan satu sel kering
dengan d.g.e 2 V dan rintangan dalam 1 Ω
disambungkan ke perintang 4 Ω.
(c) rintangan, R

TUTORIAL 7.4
1. Apakah daya gerak elektrik?
A. Kerja yang dibuat oleh satu cas dalam
Apakah bacaan voltmeter apabila ia litar.
disambungkan merintasi perintang 4 Ω itu? B. Kerja yang dibuat oleh satu coulomb cas
dalam litar.
C. Kerja yang dibuat oleh satu sumber
tenaga untuk menggerakkan satu cas
mengelilingi satu litar lengkap.
2. Rajah 7.4.8 menunjukkan mentol M D. Kerja yang dibuat oleh satu sumber
disambungkan ke bateri. Satu voltmeter juga tenaga untuk menggerakkan satu
disambungkan merentasi bateri. Apabila suis coulomb cas mengelilingi satu litar
dibuka, bacaan voltmeter ialah 6.0 V. Apabila lengkap.
suis ditutup, bacaan voltmeter alah 4.8 V.
2. Litar manakah yang boleh digunakan untuk
menentukan daya gerak elektrik sebuah
bateri?

(a) Apakah d.g.e bateri itu?

…………………………………………………..

(b) Jika rintangan mentol M ialah 8 Ω,

berapakah arus yang melalui mentol M 3. Manakah graf berikut yang berkait dengan
apaila suis ditutup. bacaan ammeter dan voltmeter dalam rajah di
bawah?

(c) Cari nilai rintangan dalam, r, bagi bateri

itu.

3. Apabila suis S dibuka, bacaan voltmeter ialah

1.5 V. Apabila suis ditutup, bacaan voltmeter
ialah 1.35 V dan bacaan ammeter ialah 0.3 A.

4. Tiga perintang dengan rintangan ditunjukkan

disambung kepada sebuah bateri. Daya gerak
Hitung: elektrik dan rintangan dalam adalah E dan r.
(a) d.g.e
 85

7.5

Manakah antara pernyataan berikut yang benar?

Idea
A. E = bacaan voltmeter V1 + V2
Rajah 7.5.1 menunjukkan alat-alat elektrik yang
B. A1 = A2
mengeluarkan pelbagai bentuk tenaga. Lampu
C. V1 > V2
mengeluarkan tenaga cahaya dan haba manakala
D. Rintangan berkesan litar = 3R
radio mengeluarkan tenaga bunyi. Apakah bentuk
tenaga yang dikeluarkan oleh sterika dan kipas?
5. Daya gerak elektrik dan rintangan dalam bagi
sebuah sel kering dalam litar di bawah ialah
1.5 V dan 0.5 Ω.

Apakah bacaan voltmeter apabila suis Walaupun alat ini mengeluarkan pelbagai bentuk
dihidupkan? tenaga, semua alat ini menggunakan tenaga
A. 0 V
elektrik.
B. 1.5 V
C. kurang daripada 1.5 V Definasikan tenaga elektrik
D. lebih daripada 1.5 V

6. Satu sel mempunyai d.g.e. 1.5 V. Bila ia

disambung kepada perintang luar, beza
keupayaannya ialah 1.3 V dan arus ialah 0.2
A. Berapakah nilai rintangan dalam?
A. 0.2 Ω C. 1.0 Ω
B. 6.5 Ω D. 7.5 Ω
Hubungan antara tenaga elektrik dengan beza
7. Rajah 25 menunjukkan satu litar elektrik. keupayaan, arus dan masa
Apabila suis dibuka bacaan voltmeter adalah
9.0 V. Rintangan dalam bagi sel adalah 1 Ω. 1. Beza keupayaan, V ialah tenaga elektrik, E
[2014] yang digunakan atau dipindahkan oeh 1 C
cas, Q yang bergerak antara dua titik.
E
V =
Q
2. Arus ialah
kadar
Q = It
pengaliran
Berapakah bacaan ammeter apabila suis ditutup?
A. 3.0 A C. 4.5 A
cas
E = VQ = VIt
E = I 2 Rt
B. 3.5 A D. 6.0 A 3. Daripada
hukum Ohm,
V = IR
V V 2t
I = E=
R R
Unit tenaga elektrik ialah Joule, J
 86

Definasikan kuasa elektrik 3. Maklumat tentang dua biji mentol lampu suluh
Kuasa ialah kadar L dan M adalah seperti dalam jadual di bawah.
E
P=
tenaga elektrik
digunakan atau Mentol L M
dipindahkan.
t Beza keupayaan, V / V
Arus pengendalian
2.5 6.2

Kuasa = Tenaga normal , I / A 0.3 0.5

masa
VIt
unit = J s-1 = Watt = W
P = = VI Bandingkan kecerahan dua biji mentol ini
apabila digunakan secara normal.
t
Untuk perintang, lampu P = VI ………………………………………………………………
dan elemen pemanas,
gabung V = IR dengan V P = I 2R ………………………………………………………………
= IR
V2 4. Berapakah joule tenaga elektrik yang terdapat
P= dalam 1 kWj?
R ………………………………………………………………
Kadaran Kuasa
Cerek elektrik berlabel 240 V 1500 W bermaksud 5. Lengkapkan jadual di bawah dengan mengira
cerek itu akan menggunakan tenaga elektrik tenaga yang digunakan
sebanyak 1500 J setiap 1 saat jika ia dibekalkan
dengan beza keupayaan 240 V. Alat Kadaran Masa Penggunaan
kuasa / jam tenaga / kWj
Formula untuk tenaga yang digunakan W
Kipas 50 1
Tenaga digunakan = Kuasa x masa
E = Pt
Television 100 1

Kuasa disukat dalam unit kilowatt dan masa komputer 200 1

dalam unit jam. Unit bagi tenaga elektrik ialah
kilowatt x jam = kilowatt jam atau kWj Penyaman 1 000 1
1 kWj = 1 unit elektrik udara
Mesin 1 800 ½
Latihan 1 basuh
Pemanas 3 600 ½
1. Satu mentol dilabel “240 V, 60 W”. Hitung air
tenaga yang digunakan oleh mentol dalam
masa satu minit jika mentol itu disambungkan 6. Satu alat elektrik mempunyai kuasa 2 kW yang
ke bekalan 240 V. digunakan selama 10 minit, tiga kali sehari.
Jika kos satu unit tenaga ialah 25 sen, apakah
kos mengendalikan alat itu sepanjang bulan
April?

2. Rajah 1 menunjukkan satu litar elektrik.

Berapakah kuasa yang hilang dalam perintang

apabila suis ditekan?
 87

Latihan 2: 5. Rajah 7.5.5 menunjukkan dua perintang 1 Ω

1. Satu cerek elektrik disambungkan ke 240 V dan 2 Ω disambung secara sesisri ke bateri 12
bekalan kuasa. Jika rintangan elemen V. Hitung kuasa yang digunakan oleh setiap
pemanas ialah 40 Ω, hitung perintang.
(a) Arus yang mengalir

(b) Kuantiti haba yang dihasilkan dalam

masa 10 minit.

6. Rajah 7.5.6 menunjukkan dua perintang 1 Ω

dan 2 Ω yang disambung secara selari ke
2. Satu pemanas rendam mempunyai bateri 12 V. Berapakah kuasa yang digunakan
kadaran kuasa “240 V, 750 W”. oleh setiap perintang?
(a) Apakah maksud kadaran kuasa itu?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

(b) Apakah rintangan pemanas rendam?

7. Sebiji lampu dilabel ‘240 V, 100 W’.

Berapakah kecekapan lampu itu jika ia
menghasilkan output cahaya 12 W?
(c) Berapakah tenaga elektrik yang
digunakan dalam masa 15 minit?

8. Rajah 7.5.7 menunjukkan sebuah motor

3. Sebiji lampu motorsikal dilabel “12 V, 15 W”.
elektrik disambung ke bekalan kuasa 240 V.
(b) Berapakah nilai arus yang mengalir
Arus 2.5 A mengalir apabila motor itu
melalui lampu itu apabila ia
mengangkat beban seberat 20 kg.
disambungkan ke bekalan 12 V?

(c) Berapakah rintangan filament lampu

itu?

Beban itu bergerak ke atas dengan laju

seragam ke tinggi 25 m dalam masa 10 saat.
Berapakah kecekapan motor itu?
4. Rajah 7.5.4 menunjukkan tiga mentol A, B
dan C disambung ke bekalan kuasa 12 V.
Hitung bacaan ammeter.
 88

9. Kegunaan alat elektrik di rumah Ali dalam 3. Two filament bulbs P and Q are connected in
satu hari ditunjukkan dalam jadual di bawah. parallel to a 12 V power supply.

Alat Number Kuasa Masa

of units Time
Lamp 8 100 W 12 hr
Television 1 700 W 8 hr
Kettle 1 2 kW 1 hr
Fridge 1 400 W 12 hr
Fan 3 70 10 hr Which observation below is not true?
A. Bulb Q is brighter than bulb P
(a) Tentukan jumlah tenaga elektrik (dalam B. The current passing through bulb Q is
kWj) yang digunakann dalam satu hari bigger than the current passing through
(b) Hitung kos penggunaan tenaga elektrik di bulb P.
rumah Ali dalam masa satu bulan jika kos C. Resistance of bulb P is lower than that of
setiap unit seperti berikut. bulb Q.
100 pertama = 22 sen per unit D. Bulb Q produces more heat per second
Setiap tambahan unit = 26 sen per unit than bulb P.

4. Graf manakah yang menunjukkan hubungan

antara kuasa, P, dengan kuasa dua arus, I 2,
bagi suatu dawai pada rintangan tetap?

5. Apakah maksud 60 W?
A. Kadar perubahan kuasa ialah 60 W.
B. Kadar perubahan tenaga ialah 60 W.
C. Kadar perubahan voltan ialah 60 W.
D. Kadar perubahan arus ialah 60 W.

6. Rajah 27 menunjukkan satu litar elektrik.

TUTORIAL 7.5
1. Satu mentol elektrik berlabel “240 V, 60 W”.
Berapakah tenaga yang digunakan oleh
mentol dalam masa satu minit jika mentol itu
disambungkan kepada bekalan kuasa 240 V?
A. 60 J Berapakah kuaa yang dilesapkan dalam
B. 240 J perintang apabila suis dihidupkan?
C. 360 J A. 0.8 W
D. 3600 J B. 1.2 W
C. 7.2 W
2. Sebuah lampu florescent digunakan dalam D. 30.0 W
rumah normal yang mempunyai kuasa 40 W.
Jika kos tenaga elektrik yang digunakan per 7. Rajah 26 menunjukkan satu litar elektrik.
unit ialah 20 sen, berapakah kos untuk Bacaan ammeter ialah 0.2 A manakala bacaan
menghidupkan lampu selama 20 jam? voltmeter ialah 2.8 V.
A. 1.6 cents
B. 16 cents
C. RM 1.60
D. RM 16.00
 89

(ii) Rintangan pemanas rendam.

(c) Seorang pelajar menjalankan satu

Hitung tenaga elektrik yang dibebaskan oleh
mentol dalam tempoh 2 minit.
A. 0.56 J
eksperimen untuk membandingkan kesan
pemanasan oleh pemanas rendam P, Q dan
R.

heater
Immersion

difference/V
Potential

Current/A

boiling/ minute
water to tart
Time for the
B. 1.12 J
C. 28.00 J
D. 67.20 J

8. Sebuah alat motor elektrik mempunyai tenaga

input sebanyak 200 J dan tenaga output
sebanyak 180 J. Pernyataan manakah yang
betul? P 240 6.0 8.0
Kecekpakan alat Perubahan tenaga Q 240 5.0 10.0
(%) R 240 4.0 9.0
A 90 Elektrik ke kinetik
B 111 Keupayaan ke kinetik (i) Nyatakan perubahan tenaga yang berlaku
C 180 Keupayaan ke kinetik apabila pemanas rendam dihidupkan.
D 200 Kinetik ke elektrik
………………………………………………………………
9. Jumlah tenaga elektrik yang ditukarkan
kepada tenaga haba ialah 2.0 J apabila arus (ii) Hitung tenaga yang dibekalkan oleh
0.4 A mengalir melalui wayar selama 10 saat. setiap pemanas rendam P, Q dan R untuk
Berapakah beza keupayaa merentasi mentol? mula mendidihkan air.
A. 0.5 V
B. 0.8 V
C. 4.0 V
D. 8.0 V

1. SPM 2004: QUESTION 8

Rajah menunjukkan satu pemanas rendam
dengan label 240 V, 1 000 W.

(iii) Menggunakan jawapan di (c)(ii)

cadangkan pemanas rendam yang
paling sesuai untuk memanaskan air.
Beri satu sebab untuk jawapan anda.

………………………………………………………………

(a) Namakan satu bahan yang sesuai untuk ESSAY QUESTIONS:

digunakan sebagai elemen pemanas dalam
pemanas rendam.
………………………………………………………………
(b) Pemanas rendam disambung kepada bekalan
kuasa 240 V. Hitung:
(i) Arus yang melalui pemanas rendam
1. SPM 2003 B10
Rajah (a) dan Rajah (b) menunjukkan fotograf
untuk dua litar. Setiap litar mengandungi empat
mentol yang serupa yang disambungkan kepada
empat bateri baru yang serupa.
 90

2. SPM 2013 Section B

Rajah 10.1(a) dan Rajah 10.2(a) menunjukkan dua
penjana Van de Graaff yang serupa, masing-
masing dicaskan dalam masa 1 minit dan 5 minit.
Rajah 10.1(b) dan Rajah 10.2(b) menunjukkan
pesongan penunjuk micrometer apabila kubah
logam disambungkan kepada mikroammeter dan
sebuah paip logam.

Figure (a) Figure (b)

(a)(i) Nyatakan perubahan tenaga yang berlaku

dalam mentol.

(ii) Lukis litar untuk setiap fotograf.

(c) Perhatikan fotograf dalam Rajah (a) dan

Rajah (b) untuk mendeduksikan satu konsep
fizik yang berkaitan dengan beza keupayaan
dan arus yang mengalir melalui mentol
dalam litar sesiri dan selari.
[5 markah]

(d) Rajah 18 menunjukkan satu model sebuah

inkubator yang digunakan untuk
menetaskan telur. Suhu dalam inkubator
mesti ditetapkan sekitar 39 ⁰C. Setiap
bahagian telur mesti menerima haba yang
sekata. Telur ditetaskan dalam 20 hari.

(a) Apakah kuantiti fizik yang boleh diukur dengan

mikroammeter?
[1 mark]

(b) (i) Menggunakan Rajah 10.1 dan Rajah 10.2,

Dengan menggunakan konsep fizik, terangkan
pengubahsuaian yang diperlukan oleh incubator
di atas supaya dapat menetaskan 200 telur
dengan berkesan.
[ 10 marks]
bandingkan masa yang diambil untuk
mengecas janakuasa Van de Graaff, kuantiti
cas yang dihasilkan pada kubah dan sudut
pesongan penunjuk mikroammeter.
[3 marks]
(ii) Nyatakan hubungan antara:
Masa yang diambil untuk mengecas janakuasa
Van de Graaff dengan kuantiti cas yang
dihasilkan pada kubah.
[1 mark]

Kuantiti cas yang dihasilkan pada kubah

dengan arus yang terhasil.
[1 mark]

(c) Rajah 10.3 menunjukkan sebuah lampu

berfilamen. Terangkan mengapa filamen
dalam bentuk yang bergelung menghasilkan
lebih cahaya.
[4 marks]
 91

3. SPM 2014 Section B

Rajah 10.1 dan Rajah 10.2 menunjukkan dua litar
elektrik. Ammeter, voltmeter dan sel kering
adalah sama dalam kedua-dua rajah.

(d) Rajah 10.4 menunjukkan reka bentuk sebuah

perintang boleh laras lilitan dawai yang dibuat
oleh seorang murid untuk mengawal jumlah
arus melalui suatu litar. Rintangan perintang
boleh laras ini boleh diubah sehingga nilai
maksimum 10 Ω.

Anda dikehendaki untuk mengubahsuai reka

bentuk dalam Rajah 10.4 supaya rintangan
maksimum lebih besar dari 10 Ω. Nyata dan
terangkan pengubahsuaian berdasarkan
aspek-aspek berikut:
(i) Luas keratan rentas dawai yang digunakan.
(ii) Panjang dawai yang digunakan.
(iii) Bilangan lilitan dawai
(iv) Kekonduksian pelaras (a) Nyatakan kuantiti fizik yang diukur oleh
(v) Jenis dawai yang digunakan. ammeter.
[10 marks]
………………………………………………………………
[1 mark]
(b) Dengan menggunakan Rajah 10.1 dan Rajah
10.2,
i. Bandingkan panjang konduktor, bacaan
ammeter dan bacaan voltmeter.
[3 marks]
ii. Hubungkaitkan panjang konduktor dengan
rintangan konduktor itu. [3 marks]
iii. Hubungkaitkan panjang konduktor dengan
rintangan konduktor itu. [1 mark]
iv. Deduksikan hubungan antara rintangan
bagi konduktor dengan arus yang mengalir
dalam luar. [1 mark]
 92

(c) Rajah 10.3 menunjukkan satu reostat. 4. SPM 2010: SECTION C

Rajah 12.1 menunjukkan nyalaan lilin diletakkan
di antara dua plat logam, P dan Q.

Terangkan bagaimana reostat itu digunakan

untuk mengawal aliran arus dalam litar
elektrtik.
[3 marks]
(d) Rajah 10.4 menunjukkan satu unsur
pemanas yang digunakan untuk
mendidihkan air sebuah cerek elektrik.
Plat-plat logam itu disambungkan kepada sebuah
bekalan Voltan Lampau Tinggi, V.L.T. yang
menghasilkan suatu medan elektrik yang kuat
antara P dan Q apabila suis dihidupkan.
(a) (i) Apakah yang dimaksudkan dengan medan
elektrik? [1 mark]

(ii) Apakah yang berlaku kepada nyalaan lilin

apabila suis dihidupkan. Terangkan jawapan
anda.
[4 marks]

(b) Rajah 12.3 menunjukkan litar elektrik.

Anda dikehendaki untuk mengubahsuai

cerek elektrik itu supaya ia dapat
mendidihkan air dengan lebih cepat, senang
dibawa dan lebih selamat.
Nyata dan terangkan pengubahsuaian
berdasarkan aspek berikut:
D.g.e sel itu adalah 2.0 V dan rintangan dalam
(i) Bilangan lilitan pada gegelung unsur
adalah 1.0 Ω. Hitung bacaan ammeter bila
pemanas tersebut.
(i) hanya suis S1 dihidupkan,
(ii) Ketumpatan bahan bagi unsur pemanas
(ii) kedua-dua suis S1 dan S2 dihidupkan.
tersebut.
[5 marks]
(iii) Kadar pengoksidaan bagi unsur pemanas
(c) Rajah 12.2 menunjukkan empat litar, W, X, Y
tersebut.
dan Z, yang mengandungi tiga sel kering
(iv) Diameter wayar bagi gegelung.
dengan daya gerak elektrik, d.g.e, setiap
(v) Jenis bahan yang digunakan sebagai
satu 1.5 V, dua mentol berlabel 2 V, 0.5 W
unsur pemanas tersebut. [10 marks]
dan sebuah perintang R.
 93

5. SPM 2009: SECTION C

Beza keupayaan 240 V dari sesalur utama
dibekalkan kepada sebiji lampu filamen. Lampu
itu menyala dengan kecerahan normal.
(a) Apakah maksud beza keupayaan?
[1 mark]
(b) Rajah 12.1 menunjukkan graf beza
keupayaan, V, melawan arus, I, untuk sebiji
lampu filamen.

(i) Berdasarkan graf, nyatakan satu hubungan

antara V denan I. Apakah kesimpulan yang
Anda dikehendaki menentukan litar yang paling
dapat anda buat tentang rintangan lampu
sesuai untuk menyalakan mentol-mentol itu pada
tersebut? Beri satu sebab bagi jawapan
kecerahan normal. Anda mungkin perlu
anda. [3 marks]
melakukan pengiraan.
Kaji spesifikasi keempat-empat litar itu
(ii) Apakah yang berlaku kepada tenaga yang
berdasarkan aspek-aspek berikut:
dilesapkan di dalam lampu filamen itu
(i) Jenis sambungan sel.
apabila arus yang mengalir dikurangkan?
(ii) Sambungan terminal sel.
(iii) Sambungan antara perintang dengan
(c) Rajah 12.3 menunjukkan sebuah mentol jimat
mentol.
tenaga. Apabila disambungkan kepada
(iv) Jenis sambungan mentol.
bekalan kuasa 240 V, mentol itu
Terangkan kesesuaian setiap aspek dan
menghasilkan 10 joule per saat tenaga
seterusnya tentukan litar yang paling sesuai. Beri
cahaya.
sebab untuk pilihan anda.
[10 marks]

Hitung:
(i) Arus yang mengalir melalui mentol.
(ii) Tenaga haba yang hilang daripada
mentol dalam 1 saat.
(iii) TKecekapan mentol itu.
[5 marks]

(d) Anda ditugaskan untuk mengkaji reka bentuk

dan ciri-ciri bagi lima lampu filamen seperti
ditunjukkan dalam Rajah 12.2. Terangkan
kesesuaian setiap ciri lampu itu dan tentukan
lampu yang boleh menghasilkan cahaya yang
paling cerah. Beri sebab untuk pilihan anda.
[10 marks]
 94

(iii) Jumlah tenaga yang dilesapkan oleh

mentol-mentol tersebut dalam masa 2
minit. [5 marks]

(d) Rajah 12.3 menunjukkan empat pengering

rambut R, S, T dan U dengan spesifikasi
yang berbeza. Anda dikehendaki
menentukan pengering rambut yang paling
sesuai untuk mengeringkan rambut dengan
cepat dan selamat.
Kaji spesifikasi keempat-empat pengering
rambut itu daripada aspek-aspek berikut:
• Jenis unsur pemanas
• Ketebalan dawai unsur pemanas
• Kuasa kipas
• Fius yang sesuai
Terangkan kesesuaian aspek-aspek berikut dan
tentukan pengering rambut yang paling sesuai.
[10 marks]

6. SPM 2012 section C

Sebuah mentol mempunyai perkadaran kuasa 6 V,
18 W.
(a) Apakah maksud kuasa? [1 mark]

(b) Dua mentol yang serupa, P dan Q

disambungkan dalam satu litar seperti
ditunjukkan dalam Rajah 12.1

Jika sebuah mentol yang

serupa disambungkan kepada XY selari
dengan mentol P, terangkan apa yang
berlaku kepada bacaan aeter dan bacaan
voltmeter.
[4 marks]

(c) Tiga mentol yang serupa berlabel 6 V, 18 W

disambung seperti dalam Rajah 12.2.

Hitung:
(i) Rintangan satu mentol.
(ii) Jumlah rintangan dalam litar tersebut.
 95

7. Section C: SPM 2016

Rajah 12.1 menunjukkan seekor burung sedang
hinggap di atas suatu kabel bervoltan
tinggi yang menghantar kuasa elektrik kepada
pengguna.

(a) (i) Apakah yang dimaksudkan dengan kuasa?

(ii) Berdasarkan Rajah 12.1, burung itu tidak

mengalami sebarang kejutan elektrik.
Terangkan situasi tersebut dalam konteks
panjang kabel di antara kaki burung
dengan beza keupayaan merentasi kaki
burung itu. [4 marks

(c) Rajah 12.3 menunjukkan suatu litaryang

mengandungi duaperintang dan sebuah
(b) Rajah 12.2 menunjukkan reka bentuk dan ciri- mentol. Bacaan ammeter ialah 1.5 A apabila
ciri agi empat litar yang berbeza. Kaji suis S dimatikan.
spesifikasi keempat-empat litar itu. Terangkan
kesesuaian bagi setiapp reka bentuk dan ciri-
ciri litar dan tentukan litar yang paling sesuai
untuk memboldhhkan alat-alat elektrik
berfungsi dengan cekap. Beri sebab untuk
pilihan anda. [10 marks]

Hitung
(i) rintangan mentol
(ii) bacaan ammeter dan voltmeter apabila
suis S dihidupkan.

[5 marks]
96
 97

Garis daya
8.1 menunjukkan:

Arah jarum kompas

menunjukkan:
Idea:
Peraturan Genggamann Tangan Kanan
The Right-Hand Grip Rule

Ibu jari menunjukkan

4 jari yang lain

menunjukkan

Rajah 8.1.1 menunjukkan sebatang magnet kekal
yang menarik beberapa paku. Kesan yang sama
juga boleh didapati apabila sebatang paku besi
dililitkann dengan dawai yang membawa arus.
Aktiviti 1:
Tujuan: Lukis corak medan magnet dan tentukan
arah medan magnet di sekeliling dawai membawa
arus

Paku dan lilitan dawai membentuk satu

elektromagnet. Apakah yang terjadi jika arus tidak
mengalir lagi dalam dawai?

Apakah medan magnet?

1. Taburkan serbuk besi pada kadboard.

2. Ketuk kepingan kadboard sehingga serbuk
besi menghasilkan corak.
3. Lukiskan corak dan arah medan magnet.
Apakah electromagnet?
Dawai lurus

Bagaimana corak medan magnet diwakilkan?

 98

Gegelung bulat

Perbincangan
1. Apakah tujuan menggunakan serbuk besi?

………………………………………………………………

2. Apakah maklumat yang diperolehi daripada

kompas?

………………………………………………………………

3. Apakah yang berlaku kepada medan magnet

apabila sambungan bekalan kuasa
diterbalikkan?

………………………………………………………………

Solenoid 4. Apakah perbezaan yang diperhatikan jika

Tunjukkan arah kompas. arus dalam solenoid ditambah?

………………………………………………………………

Eksperimen 1:
Tujuan: Mengkaji bagaimana kekuatan
electromagnet dipengaruhi oleh:
1. bilangan lilitan gegelung
Lukis corak medan magnet 2. kekuatan arus
3. bahan teras

Radas: ammeter, wayar penyambung, rheostat,

kaki retort, suis, bekalan kuasa a.t., paku besi,
jarum peniti, dawai kuprum bertebat

Nota: Bagaimana mengukur kekuatan electromagnet?

Peraturan genggaman tangan kanan untuk
solenoid: Ibu jari tunjuk kutub utara ; jari-jari yang ………………………………………………………………
lain tunjuk arah arus.
 99

Prosedur Jadualkan keputusan faktor bahan untuk teras

1. Lilitkan dawai kuprum bertebat di sekeliling
paku besi sebanyak 20 kali untuk
menghasilkan satu solenoid
2. Susun paku besi seperti dalam Rajah 8.1.
3. Hidupkan suis. Kira bilangan klip kertas yang
tertarik pada paku besi.
4. Ulang eksperimen dengan 30, 40, 50 dan 60
pusingan di sekeliling paku besi.
5. Gunakan paku besi dengan 30 lilitan dan
laraskan rheostat untuk mengubah arus.
6. Dengan mengekalkan kedua-dua bilangan
lilian gegelung dan arus, gantikan paku besi
dengan rod kaca. Ulang eksperimen.
Bilangan Kekuatan
lilitan arus
gegelung
Hipothesis
Bahan teras Bilangan klip kertas yang
tertarik pada electromagnet
N
Paku besi
Rod kaca
Kesimpulan
1. Nyatakan factor-faktor yang mempengaruhi
kekuatan electromagnet.
………………………………………………………………
……………………………………………………………..
………………………………………………………………
2. Bagaimanakah teras besi lembut dapat
menambahkan kekuatan electromagnet?

………………………………………………………………

3. Bandingkan teras besi lembut dan teras besi

Pembolehubah keluli.
manipulasi
Pembolehubah kebolehan Sesuai menjadi
bertindakbalas menjadi magnet magnet
Pembolehubah dan sementara atau
malar dinyahmagnetkan magnet kekal?

Jadualkan keputusan faktor bilangan lilitan Teras besi

gegelung lembut

Bilangan lilitan Bilangan klip kertas Teras besi

gegelung yang tertarik pada keluli
electromagnet, n
20
30 4. Bentuk yang manakah lebih sesuai untuk
40 menjadi electromagnet? Beri sebab untuk
50 jawapan.
60

Jadualkan keputusan faktor arus yang mengalir

Kekuatan arus, A Bilangan klip kertas

yang tertarik pada
electromagnet, N
0.2
0.3
0.4
0.5 ………………………………………………………………
0.6
………………………………………………………………
 100

Huraikan aplikasi elektromagnet (d) Terangkan mengapa teras geganti adalah besi
lembut.
1. Loceng Elektrik
………………………………………………………………

(e) Terangkan bagaimana geganti berfungsi

sebagai suis

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

(f) Beri kelebihan menggunakan suis geganti.

(a) Apabila suis ditutup, …………….. mengalir di
dalam solenoid dan teras besi lembut ………………………………………………………………
……………..
………………………………………………………………
(b) Teras besi lembut armature ………………. Ke
arah electromagnet dan pengetuk akan pukul Cuping Telinga Telefon
…………….

(c) Pada masa yang sama, sesentuh ……………..

dan teras besi lembut ……………….

(d) ………………. Akan membawa armature balik

semula ke kedudukan asal.

(e) Sesentuh ………………. semula dan proses itu

berulang.

Suis Geganti

(a) Apakah peranan mikrofon?

………………………………………………………………

(b) Apa yang berlaku apabila arus berubah-ubah

mengalir ke solenoid?

………………………………………………………………
(a) Apakah fungsi suis geganti?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(b) Bandingkan arus yang mengalir antara litar
(c) Apa yang berlaku apabila diafragma bergetar
pertama dan litar kedua.
dengan frekuensi yang sama dengan getaran
arus?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(c) Nyatakan alat lain yang biasa disambungkan
ke litar pertama.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
 101

(d) Bandingkan frekeuensi antara gelombang Apabila suis dihidupkan, jarum kompas akan..
bunyi yang dihasilkan dengan bunyi yang A. bergerak ke barat
asal. B. bergerak ke timur
C. kekal arah utara
……………………………………………………………… D. bergetar pada kedudukan asalnya.

2. Rajah menunjukkan satu corak medan

Pemutus Litar magnet yang dihasilkan daripada satu
eksperimen. Corak medan magnet adalah
disebabkan oleh…

(a) Apakah fungsi pemutus litar? A. Gegelung

B. dawai lurus
……………………………………………………………… C. solenoid
D. bar magnet
………………………………………………………………
3. Rajah menunjukkan satu electromagnet PQR.
(b) Bilakah situasi yang menyebabkan arus
mengalir dengan tinggi dalam litar di rumah?

………………………………………………………………

(c) Apakah hubungan antara arus yang mengalir Apakah kutub magnet pada P, Q dan R?
dalam litar dengan kekuatan medan magnet P Q R
bagi electromagnet? A Utara Selatan Selatan
B Selatan Utara Utara
……………………………………………………………… C Selatan Utara Selatan
D Utara Selatan Utara
(d) Terangkan bagaimana pemutus litar
berfungsi. 4. Rajah menunjukkan satu dawai kuprum
dililitkan di sekeliling teras besi lembut
……………………………………………………………… bentuk-U. Dawai kuprum itu disambungkan
ke bateri.
………………………………………………………………

(e) Bagaimana cara untuk menghidupkan litar

semula?

………………………………………………………………

TUTORIAL 8.1
1. Rajah menunjukkan sebuah kompas
diletakkan mengufuk di atas sekeping kadbod
dan mulanya ia menunjukkan ke arah utara.
Apabila suis dihidupkan, kutub magnet bagi
X, Y dan Z adalah …..
X Y Z
A Utara Utara Selatan
B Utara Selatan Utara
C Selatan Utara Utara
D Selatan Utara Selatan

5. Rajah menunjukkan dua teras besi dililitkan
dengan wayar.
Apakah yang berlaku kepada A dan B apabila
arus mengalir?
A. A dan B pegun
B. A dan B tertarik pada satu sama lain
C. A dan B menolak antara satu sama lain
D. A dan B menolak kemudian tertarik.
6. Rajah menunjukkan dua paku besi
digantungkan secara bebas dalam satu
solenoid.
Apabila arus mengalir dalam solenoid, paku
akan
A. berada pada kedudukan asal mereka
B. tertarik ke arah satu sama lain
C. menolak antara satu sama lain
D. berayun dengan frekuensi yang tetap
7. Manakah antara berikut yang menunjukkan
kutub electromagnet yang betul?
8. Besi lembut digunakan sebagai teras satu
electromagnet kerana
A. ia adalah konduktor elektrik yang baik
B. takat lebur besi sangat tinggi
C. ia hilang semua kemagnetan apabila arus
tidak mengalir
D. Ia mengekalkan semua kemagnetannya
apabila arus tidak mengalir.
102
9. Rajah menunjukkan satu electromagnet.
Manakah faktor yang tidak mempengaruhi
kekuatan electromagnet?
A. Bahan yang digunakan untuk wayar.
B. Bahan digunakan untuk insulator wayar.
C. Bilangan lilitan wayar
D. Arus yang mengalir melalui wayar.
10. Rajah menunjukkan satu eksperimen untuk
mengkaji teras yang sesuai bagi satu
electromagnet. Empat rod logam yang
berlainan diletakkan dalam gegelung kuprum.
Jadual di bawah menunjukkan bilangan klip
kertas yang tertarik kepada rod logam apabila
suis dihidupkan dan kemudian dimatikan.
Rod Bilangan klip kertas yang tertarik ke
logam rod logam
suis dihidupkan suis dimatikan
A 40 35
B 38 5
C 25 4
D 1 0
Manakah rod logam A, B, C dan D yang
sesuai digunakan sebagai teras satu
electromagnet?
11. Rajah 22 menunjukkan satu radas digunakan
untuk mengkaji kesan elektromagnet.
Perubahan manakah yang akan meningkatkan
bilangan klip kertas yang tertarik ke rod besi?
A. Guna wayar nipis untuk bentuk gegelung
B. Guna wayar tidak bertebat untuk
membentuk gegelung
C. Kurangkan bilangan gegelung
D. Tambah magnitud arus
 103

12. Rajah 22 menunjukkan empat kompas yang

serupa diletakkan di sekeliling satu
konduktor.

Suis dihidupkan dan arus melalui konduktor.

Arah medan magnet manakah yang
ditunjukkan oleh kompas P, Q, R dan S? 15. Rajah 21 menunjukkan satu kompas memplot
diletakkan di atas kadbod berhampiran satu
konduktor membawa arus.

13. Rajah 33 menunjukkan susunan radas untuk

memerhati medan magnet yang disebabkan Kompas manakah menunjukkan arah medan
oleh arus dalam gegelung. magnet yang betul?

Structured Questions
1. Rajah menunjukkan empat kompas yang
diletakkan di atas kadbod secara mengufuk.
Satu dawai lurus melalui bahagian tengah
Rajah manakah menunjukkan medan magnet kadbod itu. Apabila arus tidak mengalir,
yang betul? semua jarum kompas menunjuk ke utara.

14. Rajah manakah menunjukkan corak medan

magnet yang dihasilkan oleh konduktor lurus (a) Pada rajah di bawah, lukis anak panah
yang membawa arus? menunjukkan arah jarum apabila arus
mengalir melalui dawai lurus ke dalam
kadbod.
 104

(b) Arus mengalir melalui gegelung PQ Bahan

seperti ditunjukkan dalam Rajah di digunakan Bentuk teras
bawah. Bulatan mewakili kompas. untuk teras

keluli

Besi lembut

Aluminium

(ii) Lukis anak pana dalam bulatan untuk

menunjukkan arah kompas.
(iii) Gegelung PQ bertindak sepert magnet. (c) Based on Table 2, state the suitable
Nyatakan kutub pada: properties to be chosen to built an
electromagnet and state the reason for
P : ………………….. Q : ………………….. your choice.
Berdasarkan Jadual 2, nyatakan ciri yang
2. Rajah menunjukkan satu electromagnet sesuai yang patut dipilih untuk membuat
ringkas digunakan untuk mengangkat dan electromagnet dan nyatakan sebab bagi
melepaskan satu bola logam yang kecil. pilihan anda.
(i) Material used for the core.
Bahan digunakan untuk buat teras.

………………………………………………………………
Reason / Sebab

………………………………………………………………
[2 marks]
(ii) Shape of the core
Bentuk teras
(a) Tandakan arah arus yang mengalir dalam
solenoid apabila suis dihidupkan. ………………………………………………………………
[1 mark] (iii) Reason / sebab

(b) (i) Namakan kutub magnet pada hujung ………………………………………………………………

Teras P apabila suis dihidupkan. [2 marks]
3. SPM 2014, Question 1
……………………………………………………………… Rajah 1 menunjukka sejumlah paku tekan tertarik
[1 mark] kepada satu electromagnet.

(ii) Nyatakan hukum yang digunakan

untuk menentukan kutub medan
magnet.

………………………………………………………………
[1 mark]
(iii) Berdasarkan solenoid dalam rajah,
lukis garis medan magnet yang
terbentuk di sekitar solenoid apabila
suis dihidupkan. [2 marks]

(a) Berdasarkan Rajah 1,

(i) Tanda (√) pada jawapan yang betul
dalam kotak yang disediakan.
 105

Elektromagnet adalah satu

(ii) Kekuatan medan magnet pada kawasan P
......... magnet sementara dan kawasan Q. [1 mark]

........ Magnet kekal [1 mark] ………………………………………………………………

(ii) Pada wayar PQ, label arah pengaliran arus. (d) Berdasarkan jawapan di (c), nyatakan
hubungan antara kekuatan medan magnet
(b) Arus yang mengalir melalui wayar PQ dengan
ditambah. (i) Kepadatan serbuk besi
(i) Nyatakan apa yang berlaku kepada
bilangan paku tekan yang tertarik kepada ……………………………………………………………
elektromagnet. [1 mark]
(ii) Jarak daripada gegelung dawai
………………………………………………………………
……………………………………………………………
(ii) Beri satu sebab bagi jawapan anda di [1 mark]
(b)(i).

......................................................................................

4. SPM 2012 Question 6

Rajah 6 menunjukkan medan magnet yang
dihasilkan oleh satu konduktor yang membawa
arus.

(a) Pada Rajah 6,

(i) Tanda arah pengaliran arus dalam gegelung
dawai itu. [1 mark]

(i)
Tanda dengan anak panah dalam kompas
memplot untuk menunjukkan arah medan
magnet.
[1 mark]
(b) Namakan peraturan yang digunakan untuk
menentukan arah medan magnet. [1 mark]

…………………………………………………………

(c) Berdasarkan Rajah 6, bandingkan:

(i) Kepadatan serbuk besi di kawasan P dan
di kawasan Q. [1 mark]

………………………………………………………………

(ii) Jarak kawasan P dengan kawasan Q

daripada gegelung dawai. [1 mark]

………………………………………………………………
 106

8.2

IDEA
Perbincangan
1. Adakah terdapat medan magnet dalam
kawasan di sekeliling dawai kuprum pendek
sebelum arus mengalir?

………………………………………………………………

2. Namakan dua sumber medan magnet di dalam

kawasan di sekeliling dawai kuprum apabila
arus mengalir.

…………………………………………………………….

………………………………………………………………

Rajah 8.2.1 menunjukkan satu kipas elektrik yang 3. Daripada pemerhatian anda, apakah yang
digerakkan oleh motor arus ulangalik (a.u). menyebabkan dawai kuprum pendek itu
Bagaimana motor elektrik berfungsi? bergerak?

Aktiviti 1 Tujuan: Mengkaji daya ke atas …………………………………………………………

konduktor yang membawa arus dalam medan
magnet. 4. Apakah hukum yang menghubungkan arah
daya, arus dan medan magnet?
Prosedur:
……………………………………………………………

5. Apakah hubungan antara arah medan magnet,

arus dan daya yang bertindak pada
konduktor?

……………………………………………………………
1. Susun radas seperti dalam Rajah 8.2.2.
Hidupkan suis. Perhatikan apa yang berlaku
6. Jelaskan mengapa dawai itu tidak bergerak
kepada dawai kuprum yang pendek.
apabila medan magnet selari dengan arah
pengaliran arus dalam dawai kuprum pendek.
Keputusan
Situasi Arah gerakan dawai
………………………………………………………………
kuprum
Arus dialirkan dalam litar
7. Apakah perbezaan kepada gerakan dawai jika:
i. Magnet lebih kuat digunakan?
Arah arus
disongsangkan ………………………………………………………………
Kutub magnet
disongsangkan ii. Arus dalam konduktor meningkat?
Arah medan magnet
selari dengan arah arus ………………………………………………………………
 107

Kesimpulan
Apakah syarat supaya satu daya bertindak ke atas
konduktor membawa arus?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

Activity 2:
Tujuan: Huraikan bagaimana konduktor membawa
arus dalam medan magnet mengalami satu daya.
(a) Tanda dan labelkan pada Rajah 8.2.4,
kawasan di mana dua medan magnet
Rajah 8.2.3 menunjukkan satu susunan untuk
bergabung pada arah yang sama.
mengkaji kesan medan magnet ke atas rod
(b) Tanda dan labelkan pada Rajah 8.2.4,
kuprum yang membawa arus.
kawasan di mana dua medan magnet
bergabung pada arah bertentangan.
(c) Apa yang boleh dikatakan tentang
kekuatan medan magnet jika:
(i) Medan magnet bergabung pada arah
yang sama

……………………………………………..

(ii) Medan magnet bergabung pada arah

bertentangan.

…………………………………………….

(d) Tanda dan labelkan dalam Rajah 8.2.4,

kawasan medan magnet yang kuat.
1. Pada rajah, tanda dan labelkan dengan B arah (e) Tanda dan labelkan dalam Rajah 8.2.4
medan magnet. kawasan medan magnetic yang lemah.

2. Apabila suis ditutup, rod kuprum bergerak di
sepanjang landasan kuprum. Pada rajah,
• Tanda dan label arah arus, I, mengalir
melalui rod kuprum.
• Tanda dan label, F, arah gerakan rod.
5. Apa itu medan lastik?
……………………………………………………………..
………………………………………………………………

3. Lukis pada rajah di bawah, medan magnet 6. Lukis medan lastik pada Rajah 8.2.5
yang dihasilkan oleh:

Magnet kekal konduktor membawa arus 7. Satu daya paduan, F bertindak daripada
kawasan medan kuat ke kawasan medan
4. Draw combination of two magnetic fields magnet lemah. Tunjukkan pada Rajah 8.2.5,
below. arah daya paduan, F.

8. Namakan hukum untuk menentukan arah daya.

………………………………………………………………
 108

9. Apa yang berlaku pada gerakan rod kuprum
dan terangkan jawapan anda.
(a) Laraskan rheostat sehingga rintangan
berkurang.
………………………………………………………….
Aktiviti 3:
Tujuan: Terangkan bagaimana gegelung
membawa arus dalam medan magnet mengalami
satu daya putaran.
Rajah 8.2.6 menunjukkan suatu arus mengalir
melalui gegelung dalam medan magnet seragam.

………………………………………………………….

(b) Bateri digantikan dengan bekalan a.u

…………………………………………………………

…………………………………………………………

10. Kesimpulan: Terangkan bagaimana gerakan

rod kuprum dalam Rajah 8.2.3 dapat
dihasilkan. 1. Lukis medan magnet untuk magnet magnadur
(kekal).
(a) Apabila suis ditutup, …………… mengalir
melalui dawai kuprum pendek.

(b) Interaksi antara medan magnet dihasilkan

daripada konduktor …………… dan medan
magnet daripada magnet …………….. akan
berlaku. 2. Lukis medan magnet untuk gegelung
membawa arus.
(c) Interaksi antara dua medan magnet ini
menghasilkan …………….

(d) Rod kuprum pendek akan ……………

Latihan 1:
Lukis medan magnet untuk magnet kekal dan
konduktor berarus.

N S
3. Lukis medan magnet untuk menunjukkan
mdan lastik. Tunjukkan arah daya paduan.

Dengan menggunakan Hukum Tangan Kiri

Fleming, tentukan arah daya. Lukis medan lastik
dan tunjukkan arah gerakan konduktor.

N S
 109

(iv) Tunjukkan pada Rajah 8.2.8 dan nyatakan

arah daya yang dialami oleh sisi:

AB: ……………… CD: ………………

(v) Namakan peraturan yang digunakan untuk

menentukan arah daya.
Apa yang berlaku pada gegelung dalam Rajah
………………………………………………………………
8.2.7?
(vi) Apakah kesan dua daya yang dihasilkan pada
………………………………………………………………
sisi AB dan CD ke atas pergerakan gegelung?
Nyatakan factor-faktor yang mempengaruhi
………………………………………………………………
kelajuan putaran motor.
Faktor Kelajuan putaran ………………………………………………………………
motor
1. Tambah saiz arus ………………………………………………………………

2. Tambah kekuatan medan (vii) Apakah arah putaran gegelung itu?

magnet.
3. Tambah bilangan lilitan ………………………………………………………………
gegelung
4. Tambah luas gegelung 2. Gegelung itu berputar sehingga ia berada pada
kedudukan menegak.

(a) Apa yang berlaku pada sentuhan antara

Aktiviti 4 berus karbon dan komutator?
Tujuan: Huraikan bagaimana motor arus terus
berfungsi. ………………………………………………………………

1. Rajah 8.2.8 menunjukkan motor arus terus ………………………………………………………………

yang ringkas.
………………………………………………………………

(b) Apa yang menyebabkan gegelung terus

berputar ketika dalam kedudukan
menegak?

………………………………………………………………

3. Rajah 8.2.9 menunjukkan gegelung berada

pada kedudukan mengufuk semula.

(i) Apakah fungsi motor elektrik?

………………………………………………………………

(ii) Labelkan bahagian-bahagian yang

ditunjukkan pada Rajah 8.2.8.

(iii) Nyatakan dua medan magnet yang

berinteraksi apabila arus, I mengalir daripada
A → B → C → D.

……………………………………………………………… (a) Nyatakan arah arus dalam gegelung.

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

(b) Bandingkan arah arus dalam gegelung
bagi kedudukan dalam Rajah 8.2.8
dengan kedudukan dalam Rajah 8.2.9
………………………………………………………………
(c) Nyatakan fungsi komutator dalam sebuah
motor a.t.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(d) Tunjukkan pada Rajah 8.2.9 dan
nyatakan arah daya yang dialami oleh
sisi:
AB: ……………… CD: ………………
(e) Apakah arah putaran gegelung itu?
…………………………………………………………
TUTORIAL 8.2
1. Berdasarkan rajah di bawah, apakah arah
gerakan rod apabila suis ditutup?
2. Rajah 29 menunjukkan tangan kiri yang
mewakili Petua Tangan Kiri Fleming.
X mewakili
A. gerakan
B. arus
C. medan magnet
D. beza keupayaan
110
3. Satu wayar kuprum disambung ke litar yang
terletak antara dua magnet bar. Apabila suis
dihidupan, arus mengalir keluar daripada
kertas.
Manakah arah daya yang bertindak ke atas
wayar kuprum yang betul?
4. Rajah menunjukkan satu dawai konduktor
diletakkan dalam medan magnet.
Apabila suis dihidupkan, dawai konduktor
pada awalnya bergerak ke arah
A. W C. Y
B. X D. Z
4. Rajah 34 menunjukkan satu konduktor
diletakkan dalam satu medan magnet.
Apakah arah pergerakan konduktor itu
apabila arus mengalir?
A. W
B. X
C. Y
D. Z
5. Rajah (a) menunjukkan medan magnet
dihasilkan oleh konduktor membawa arus.
Rajah (b) menunjukkan medan magnet
daripada magnet magnadur yang kekal.
 111

7. Rajah di bawah menunjukkan dua wayar yang

selari M dan N melalui satu kadbod. Wayar M
disambungkan ke bekalan kuasa arus terus
manakalah wayar N disambungkan ke satu
perintang.

Apabila kedua-dua medan magnet saling

bertindak, rajah manakah menunjukkan
paduan medan magnet?

Manakah corak medan magnet berikut yang

dihasilkan di atas kadbod?

6. Rajah menunjukkan susunan radas untuk

mengkaji corak medan magnet yang
terbentuk apabila arus mengalir melalui
konduktor.

8. Rajah di bawah menunjukkan satu gegelung

membawa arus di dalam satu medan magnet.

Manakah corak medan magnet yang terbentuk

atas kadbod apabila kedua-dua suis ditutup?

Apakah yang akan berlaku kepada gegelung?

A. pegun
B. putar arah jam
C. putar lawan jam
D. bergetar
 112

8. Rajah di bawah menunjukkan konduktor C. Magnitud medan magnet berkurang

membawa arus di dalam medan magnet. D. Rintangan gegelung dawai berkurang

11. Rajah 25 menunjukka suatu konduktor lurus

diletakka dalam medan magnet. Kedua-dua
spring lembut memanjang apabila suis
dipasang.

Pada arah manakah daya itu bertindak ke atas

konduktor? Perubahan manakah yang akan
mengurangkan pemanjangan spring?
9. Rajah di bawah menunjukkan struktur sebuah A. Menggunakan magnet yang lebih kuat
motor elektrik ringkas. B. Menggunakan konduktor yang lebih tebal
C. Manambahkan bilangan bateri.
D. Menambahkan jarak antara magnet.

12. Rajah 26 menunjukkan satu wayar QR

digantung bebas di antara dua magnet kuat.

Manakah corak medan magnet yang betul

apabila gegelung dalam keadaan mengufuk?

Sudut pesongan, θ, bertambah dengan

A. Menambah arus
B. Mengubah kekuatan magnet
C. Menambah rintangan wayar QR
D. Menambah jarak antara kutub magnet.

Structure Question:
1. SPM 2009 PAPER 2 A7
Rajah 7.1 menunjukkan satu dawai pembawa arus
yang terletak antara dua magnet magnadur yang
berlawanan kutub. Dawai itu berayun ke atas.
10. Rajah 23 menunjukkan sebuah motor elektrik.

Magnitud daya F bertambah apabila

A. Bilangan lilitan gegelung dawai berkurang
B. Magnitud arus elektrik berkurang
 113

(a) Kombinasi medan magnet dengan arus di
dalam dawai menghasilkan daya paduan, F.
(i) Namakan petua yang digunakan untuk
menentukan arah daya itu.
………………………………….......................................
………………………………….......................
[1 mark]
(ii) Pada Rajah 7.2, lukis medan magnet
paduan yang terhasil. [2 marks]
(iii) Menggunakan anak panah, tunjukkan
arah daya paduan, F, di Rajah 7.2.
[1 mark]
(ii) Beri satu sebab mengapa magnet itu
sepatutnya mesti mempunyai bentuk
seperti yang dicadangkan di 7(b0(i).
[1 mark]
(iii) Ralat paralaks berlaku apabila bacaan
diambil menggunakan suatu ammeter.
Cadang satu komponen tambahan
untuk mengatasi masalah ini. Jelaskan
jawapan anda.
komponen: …………………………

Penjelasan: ………………………………………

……………………………………………………….
[2 marks]

2. SPM 2013: Questions 8

Rajah 8.1 menunjukkan arah jarum kompas S
dengan suis dimatikan.

(b) Rajah 7.3 menunjukkan sebuah ammeter

gelung bergerak.
(a) Apabila suis dalam Rajah 8.1 dihidupkan,
(i) Tunjukkan dengan menggunakan anak
panah arah arus dalam litar. [1 mark]
(ii) Lukis corak medan magnet di atas
kadbod tersebut. [2 marks]

(iii) Tunjukkan dengan menggunakan anak

panah arah jarum kompas T.
[1 mark]
(b) Namakan petua yang digunakan untuk
menentukan arah medan magnet dalam
Rajah 8.1.

………………………………………………………..........
[1 mark]
(c) Rajah 8.2 menunjukkan tiga reka bentuk
Skala ammeter dalam Rajah 7.3 tidak motor elektrik X, Y dan Z yang digunakan
seragam disebabkan oleh kesilapan bentuk untuk membina sebuah kipas mudah alih
magnet yang digunakan. yang kecil.
Berdasakan Rajah 8.2, nyataan ciri-ciri bagi
(i) Pada ruang di bawah, lukis bentuk sebuah motor elektrik yang boleh
magnet yang betul dan corak medan memusingkan bilah kipas dengan lebih laju.
magnet yang terhasil apabila magnet Beri sebab untuk kesesuaia ciri-ciri itu:
ini digunakan. (i) Bilangan lilitan gegelung
[3 marks]
……………………………………………………........
 114

Sebab

…………………………………………………….........
[2 marks]
8.3

Idea
Rajah 8.3.1 menunjukkan dynamo basikal yang
dapat menyalakan lampu apabila diputarkan oleh
roda basikal.

Apabila konduktor digerakkan dalam medan

magnet, arus dapat dihasilkan.
Penghasilan arus dalam suatu konduktor di
bawah aruhan suatu medan magnet yang
berubah-ubah dikenali sebagai aruhan
electromagnet.

Huraikan aruhan elektromagnet

(ii) Bilangan bateri yang digunakan

…………………………………………………….........

Sebab Aktiviti 1:
Tujuan: mengkaji aruhan electromagnet.
…………………………………………………….........
[2 marks] 1. Aruhan Elektromagnet dalam dawai lurus.
(iii) Bentuk magnet kekal Prosedur:

…………………………………………………….........
Sebab

…………………………………………………….........
[2 marks]

(iv) Tentukan reka bentuk motor elektrik yang

paing sesuai, yang boleh digunakan
untuk memusingkan bilah kipas dengan
lebih laju.

……………………………………………………
[1 mark]
 115

1. Pegang rod kuprum pegun di antara dua
kutub magnet magnadur. Perhatikan bacaan
jarum galvanometer.
2. Gerakkan rod itu dengan cepat mengikut arah
1. Perhatikan pesongan jarum galvanometer.
3. Ulang langkah 2 untuk arah yang lain.
f) Apa yang berlaku kepada penunjuk
galvanometer jika dawai dibiarkan pegun
tetapi magnet digerakkan ke atas dan ke
bawah? Mengapa?
………………………………………………………………

Pesongan pada ………………………………………………………………

Tindakan
Pegang pegun
Arah 1: Gerakan ke atas
Arah 2: Gerakan ke bawah
Arah 3,4,5,6: Gerakan
sebelah
Gerakan dengan lebih laju
galvanometer
………………………………………………………………
g) Hubungkan gerakan rod kuprum yang
mengalirkan arus melaluinya dengan arah
garis medan magnet.
………………………………………………………………
………………………………………………………………

Perbincangan 2. Aruhan electromagnet dalam solenoid

a) Apakah yang berlaku kepada penunjuk
galvanometer apabila dawai digerakkan ke Radas: Magnet bar, wayar penyambung, sensitif
atas dan ke bawah merentasi medan magnet? galvanometer, solenoid.
………………………………………………………..

b) Apakah yang ditunjukkan oleh pesongan

penunjuk galvanometer?

………………………………………………………..

c) Berpandukan pada keputusan ekseperimen,

bagaimanakah arus aruhan dihasilkan?

………………………………………………………..
Prosedur
……………………………………………………….
Pesongan pada
d) Apakah yang berlaku pada penunjuk Tindakan galvanometer
galvanometer apabila dawai pegun di dalam Tolak magnet bar ke
medan magnet. Terangkan jawapan anda. dalam solenoid.
………………………………………………………………
Pegang magnet bar
pegun di dalam
………………………………………………………………
solenoid.
………………………………………………………………
Tarik keluar magnet bar
keluar daripada
e) Apakah yang berlaku kepada penunjuk
solenoid.
galvanometer apaila dawai bergerak selari
dengan medan magnet? Beri sebab.
Pegang magnet bar
pegun. Tolak solenoid
………………………………………………………………
ke arah magnet bar.
………………………………………………………………
Pegang magnet bar
……………………………………………………………… pegun di dalam
solenoid.
Tarik keluar solenoid
daripada magnet bar.
 116

Perbincangan (b) Berdasarkan Rajah 8.3.4 dan 8.3.5, mengapa

a) Apakah pesongan penunjuk galvanometer penunjuk galvanometer terpesong?
apabila magnet dan solenoid mendekati
antara satu sama lain? …………………………………………………………….

………………………………………………………… …………………………………………………………….

………………………………………………………… Aktiviti 2
Tujuan; Menentukan arah arus aruhan dalam
b) Apakah pesongan galvanometer apabila dawai lurus: Peraturan tangan kanan Fleming
magnet dan galvanometer menjauhi antara
satu sama lain?

………………………………………………………..

………………………………………………………..

c) Terangkan bagaimanan arus aruhan

dihasilkan dalam solenoid menggunakan
magnet.
2. Gariskan jawapan yang betul untuk
……………………………………………………… menunjukkan arah arus aruhan.

……………………………………………………….

d) Apakah yang berlaku pada penunjuk

galvanometer apabila magnet pegun di dalam
solenoid. Beri sebab ada jawapan anda.

………………………………………………………..

Kesimpulan (a) Gerakkan dawai ke bawah: [ PQ / QP]

Rajah 8.3.4 menunjukkan satu dawai lurus
digerakkan dalam medan magnet. (b) Gerakkan dawai ke atas: [PQ / QP]

3. Gariskan jawapan yang betul untuk

menunjukkan arah arus aruhan.

Rajah 8.3.5 menunjukkan satu magnet bar (a) Gerakkan dawai ke bawah: [ PQ / QP]
digerakkan masuk ke dalam solenoid.
(b) Gerakkan dawai ke atas: [PQ / QP]

4. Tentukan kutub magnet pada P dan Q

(a) Nyatakan dua cara untuk menghasilkan arus

aruhan dalam konduktor.

……………………………………………………….. P : ………………… Q: …………………..

 117

Aktiviti 3 (b) Magnet digerakkan keluar dari solenoid

Tujuan: Menentukan arah arus aruhan

Nyatakan hukum Lenz:

(i) Apa yang berlaku apabila magnet ditolak

(a) Magnet bergerak ke dalam solenoid keluar daripada solenoid?

………………………………………………………

(ii) Apa yang dihasilkan pada solenoid sekiranya

arus mengalir melaluinya?

………………………………………………………

(i) Apa yang berlaku apabila magnet ditolak
masuk ke dalam solenoid?
………………………………………………………
………………………………………………………
(ii) Apa yang dihasilkan pada solenoid sekiranya
arus mengalir melaluinya?
………………………………………………………
(iii) Gerakkan magnet masuk ke arah solenoid
akan menghasilkan arus. Mengikut hukum
Lenz, apakah yang perlu dibuat oleh soloneid
supaya menentang gerakan yang
menghasilkan arus itu?
………………………………………………………..
(iv) Nyatakan kutub magnet pada hujung solenoid
P? Terangkan jawapan anda.
(iii) Gerakkan magnet keluar daripada solenoid
akan menghasilkan arus. Mengikut hukum
Lenz, apakah yang perlu dibuat oleh gegelung
supaya menentang gerakan yang
menghasilkan arus itu?
………………………………………………………..
(iv) Nyatakan kutub magnet pada hujung solenoid
P? Terangkan jawapan anda.
…………………………………………………………
………………………………………………………….
………………………………………………………….
(v) Berdasarkan Rajah 8.3.7, nyatakan:
Arah arus : ……………………………….
Arah pesongan galvanometer: ………………….

………………………………………………………… (vi) Hukum Lenz merupakan suatu contoh prinsip

keabadian tenaga. Kerja dilakukan untuk
…………………………………………………………. menggerakkan magnet menentang daya yang
cuba menolaknya. Nyatakan perubahan tenaga
…………………………………………………………. yang terlibat.

(v) Berdasarkan Rajah 8.3.6, nyatakan: ………………………………………………………………

Arah arus : ………………………………. Tunjukkan pada Rajah 8.3.7 arah arus aruhan
yang betul apabila magnet digerakkan mengikut
Arah pesongan galvanometer: …………………. arah yang ditunjukkan.
 118

(c) Namakan hukum yang digunakan untuk

menentukan arah arus.

………………………………………………………

Aktiviti 4:
Tujuan: Mengkaji faktor-faktor yang
mempengaruhi magnitud arus aruhan oleh Hukum
Faraday

Nyatakan hukum Faraday:

Pemerhatian dan inferens daripada aktiviti

menyiasat faktor-faktor yang mempengaruhi
magnitud arus aruhan dalam solenoid.

Rajah 8.3.8 / Diagram 8.3.8

Prosedur Pemerhatian dan

Procedure inferens

1. Laju gereakan
(a) Magnet digerakkan
dengan perlahan ke
dalam solenoid 10
lilitan.

(b) Magnet di gerakkan

(a) Apakah yang menyebabkan arus aruhan pada kelajuan tinggi.
dihasilkan dalam konduktor di atas
2. Bilangan lilitan
……………………………………………………… Number of turns.
(a) Magnet digerakkan ke
……………………………………………………… arah solenoid yang
mempunyai 10
(b) Apakah nama yang diberikan pada arus yang bilangan lilitan
dihasilkan di atas?
(b) Magnet digerakkan ke
……………………………………………………… arah solenoid yang
mempunyai 20
bilangan lilitan.
 119

3. Kekuatan medan Apa yang berlaku kepada arah pesongan

magnet penunjuk galvanometer apabila spring
(a) Satu magnet bergetar?
digerakkan ke arah
solenoid Gerakan Hujung A Hujung B
magnet (utara (utara/selatan)
(b) 3 magnet bar /selatan)
digerakkan sekali ke
arah solenoid Kutub
selatan ke
bawah
Latihan 1 / Exercise 1 Kutub
1. Rajah 8.3.9 menunjukkan dawai kuprum yang selatan ke
lurus dan tebal yang disambungkan ke atas
galvanometer digerakkan menegak ke bawah Kutub utara
dalam medan magnet. ke bawah
Kutub utara
ke atas

3. Arah arus aruhan mengalir dari X to Y seperti

ditunjukkan dalam Rajah 8.3.11.

(a) Tandakan pada dawai arah arus aruhan

yang mengalir melaluinya.

(b) Namakan peraturan yang digunakan

untuk menentukan arah arus.

…………………………………………………… Apakah arah pergerakan dawai?

(c) Huraikan kesan ke atas arus aruhan jika: ………………………………………………………

(i) Dawai digerakkan menegak ke atas
pada kelajuan yang rendah. Latihan 3

……………………………………………… 1. Penjana Arus

(a) Apakah fungsi penjana arus?
(ii) Dawai digerakkan menegak ke atas
pada kelajuan yang tinggi. …………………………………………………………

……………………………………………… …………………………………………………………

(iii) Dawai diletakkan pegun di antara dua (b) Namakan fizik konsep yang melibatkan
kutub magnet. prinsip kerja penjana arus.

…………………………………………….. ………………………………………………………..

2. Rajah 8.3.10 menunjukkan satu magnet diikat (c) Namakan dua jenis penjana arus.
pada spring.
…………………………………………………………
 120

2. Rajah menunjukkan struktur penjana arus Rajah menunjukkan gegelung berada pada
terus. kedudukan menegak.

(g) Tunjukkan kedudukan penunjuk

galvanometer.

(h) Apa yang boleh dikatakan tentang kecerahan

(a) Labelkan bahagian-bahagian.
(b) Terangkan bagaimana penjana arus terus
menghasilkan arus.
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
…………………………………………………………
Rajah menunjukkan gegelung berada dalam
kedudukan mengufuk. Gegelung diputarkan
mengikut arah jam.
mentol dan magnitud pesongan penunjuk
galvanometer?
…………………………………………………………….
(i) Terangkan jawapan anda di (b).
……………………………………………………………..
……………………………………………………………..
……………………………………………………………..
Rajah menunjukkan gegelung berada pada
kedudukan mengufuk tetapi gegelung AB dan
CD bertukar tempat.

(c) Tunjukkan arah gerakan gegelung AB dan

gegelung CD.
(j) Tunjukkan arah gerakan gegelung AB dan
gegelung CD.
AB: …………….. CD: ………………
AB: …………….. CD: ………………
(d) Nyatakan arah arus aruhan dalam gegelung
dan galvanometer.
(k) Nyatakan arah arus aruhan dalam gegelung
dan galvanometer.
…………………………………………………………
…………………………………………………………
(e) Namakan peraturan untuk menentukan arah
arus aruhan.
(l) Apakah arah pesongan penunjuk
galvanometer? Tunjukkan kedudukan
…………………………………………………………
penunjuk galvanometer pada rajah.
(f) Apakah arah pesongan penunjuk
…………………………………………………………
galvanometer?

…………………………………………………………
 121

Rajah menunjukkan graf arus aruhan (b) Tunjukkan arah gerakan gegelung AB dan
melawan sudut putaran. gegelung CD.

AB: …………….. CD: ………………

(c) Nyatakan arah arus aruhan dalam gegelung

dan galvanometer.

…………………………………………………………

(d) Apakah arah pesongan penunjuk

galvanometer? Tunjukkan kedudukan
penunjuk galvanometer pada rajah.

…………………………………………………………

(m) Lengkapkan graf tersebut. Rajah menunjukkan gegelung berada pada

kedudukan menegak.
(n) Apa yang anda boleh katakan tentang
magnitud dan arah arus aruhan yang
dihasilkan?

…………………………………………………………

………………………………………………………..

(o) Apakah nama yang diberikan kepada arus

yang dinyatakan dalam (n). (e) Tunjukkan kedudukan penunjuk galvanometer.

………………………………………………….. (f) Apa yang boleh dikatakan tentang kecerahan

mentol dan magnitud pesongan penunjuk
Penjana Arus Ulang Alik galvanometer?

3. Rajah menunjukkan struktur penjana arus …………………………………………………………

ulangalik.
(f) Terangkan jawapan anda di (e).

…………………………………………………………

…………………………………………………………

…………………………………………………………

Rajah menunjukkan gegelung berada pada

kedudukan mengufuk tetapi gegelung AB
dan CD bertukar tempat.
(a) Labelkan bahagian-bahagian yang
ditunjukkan pada Rajah.

Rajah 8.3.18(a) menunjukkan gegelung

berada dalam kedudukan mengufuk.
Gegelung diputarkan mengikut arah jam.

(g) Tunjukkan arah gerakan gegelung AB dan

gegelung CD.

AB: …………….. CD: ………………


(h) Nyatakan arah arus aruhan dalam gegelung
dan galvanometer.
…………………………………………………………
(i) Apakah arah pesongan penunjuk
galvanometer? Tunjukkan kedudukan
penunjuk galvanometer pada rajah.
…………………………………………………………
(j) Apa yang anda boleh katakan tentang arah
arus aruhan yang dihasilkan?
…………………………………………………………
Rajah menunjukkan graf arus aruhan melawan
sudut putaran.
(k) Lengkapkan graf tersebut.
(l) Apa yang anda boleh katakan tentang
magnitud dan arah arus aruhan yang
dihasilkan?
…………………………………………………………
(m) Apakah nama yang diberikan kepada arus
yang dinyatakan dalam (d).
…………………………………………………..
Latihan 4 / Exercise 4
1. Rajah 8.3.22 menunjukkan graf arus lawan
masa bagi arus terus dan arus ulang alik.
Arus terus Arus ulang alik
122
(a) Bagaimana arus terus yang mengalir berbeza
daripada arus ulang alik?
……………………………………………………….
………………………………………………………..
(b) Graf yang mewakili arus terus dari bateri
mempunyai garis lurus mendatar. Ini
menandakan apa mengenai magnitude dan
arah arus?
………………………………………………………
………………………………………………………
(c) Graf yang mewakili arus ulang alik
mempunyai bentuk sinus. Ini menandakan
apa mengenai magnitude dan arah arus?
………………………………………………………..
………………………………………………………..
2. Rajah menunjukkan pengaliran arus terus
dan arus ulang alik melalui satu kapasitor.
(a) Bandingkan kebolehan arus terus dan arus
ulang alik mengalirkan arus melalui
kapasitor?
………………………………………………………
………………………………………………………
(b) Bandingkan kesan pemanasan oleh arus
terus dan arus ulang alik.
………………………………………………………..
………………………………………………………..
3. Rajah menunjukkan graf arus lawan masa dan
graf beza keupayaan lawan masa.
 123

Manakah antara pemerhatian yang betul?

A. Medan magnet melalui gegelung tidak
berubah.
B. Arus aruhan melalui galvanometer ikut arah
P ke Q.
C. Arus aruhan melalui galvanometer ikut arah
Q ke P.
D. Tenaga haba dihasilkan dalam gegelung
lebih banyak daripada kerja yang dilakukan
untuk menggerakkan magnet.

2. Rajah 24 menunjukkan susunan solenoid dan

magnet

Antara yang berikut, yang manakah bukan

Hitung tempoh arus ulang alik jika frekuensi
kaedah menghasilkan d.g.e. teraruh dalam
ialah 50 Hz.
solenoid itu?
A. Magnet ditarik keluar dari solenoid.
B. Solenoid digerakkan ke arah magnet.
4. Rajah menunjukkan arus ulang alik yang
C. Magnet digerakkan masuk ke dalam
berubah magnitud dengan masa.
solenoid
D. Magnet dan solenoid digerakkan dengan
halaju yang sama

3. Gambar rajah yang manakah menunjukkan

arah aliran arus yang betul apabila magnet
digerakkan mengikut arah yang ditunjukkan?

(a) Berapakah arus puncak?

(b) Apakah tempoh arus ulang alik?

(c) Hitung frekuensi arus ulang alik.

4. Rajah menunjukkan satu magnt berayun di
dalam solenoid.

TUTORIAL 8.3

1. Rajah di bawah menunjukkan magnet kekal

digerakkan ke arah hujung gegelung wayar
yang disambungkan ke galvanometer yang
peka.

Tindakan manakah yang tidak menambahkan

pesongan penunjuk galvanometer?
 124

A. Songsangkan kutub magnet. 7. Rajah di bawah menunjukkan satu gegelung

B. Tambah bilangan lilitan gegelung dalam berputar pada kelajuan seragam dalam
solenoid medan magnet.
C. Kurangkan diameter solenoid
D. Tambah kelajuan ayunan magnet.

5. Rajah menunjukkan satu gegelung wayar

diletakkan berdekatan magnet. Penunjuk
galvanometer terpesung apabila magnet
ditolak ke dalam gegelung.

Graf manakah yang menunjukkan perubahan

arus mengalir melalui lampu bermula bila
gegelung dalam kedudukan mengufuk?

Tindakan manakah yang akan menambahkan

pesongan penunjuk galvanometer?
A. Songsangkan kutub magnet.
B. Bilangan lilitan gegelung bertambah
C. Gegelung dibuat daripada wayar bertebat
D. Magnet ditolak ke dalam gegelung
dengan perlahan

6. Satu konduktor lurus digerakkan

berserenjang dengan medan magnet. Antara
rajah berikut, yang manakah menunjukkan
arah yang betul bagi arus teraruh dalam
konduktor itu?
8. Rajah di bawah menunjukkan satu penjana
elektrik di mana terminal otuputnya
disambung kepada osiloskop sinar katod.

Manakah antara rajah berikut yang

menunjukkan surihan pada oscilloscope sinar
katod apabila gegelung berputar dengan
halaju malar?
 125

9. Rajah di bawah menunjukkan satu penjana 11. Rajah 24 menunjukkan suatu konduktor
arus terus. Bahagian gegelung XY berputar diletakkan di antara dua magnet.
ikut arah jam.

Tindakan yang manakah menghasilkan d.g.e.

Manakah antara kedudukan gegelung XY teraruh dalam konduktor itu?
berikut yang tidak menghasilkan arus A. Gerakkan konduktor sepanjang WV
aruhan? (1995) B. Gerakkan konduktor sepanjang PQ
C. Gerakkan konduktor sepanjang XY
D. Gerakkan konduktor dan magnet bersama-
sama sepanjang PQ

12. Rajah 30 menunjukkan sebatang magnet yang

dilepaskan dari satu ketinggian dan
memasuki sebuah gegelung yang disambung
ke sebuah galvanometer.

Pesongan jarum galvanometer akan

bertambah apabila
10. Rajah 24 menunjukkan satu eksperimen A. Kekutuban magnet bertambah
untuk menghasilkan arus dalam medan B. Lilitan pada gegelung dijarakkan
magnet. C. Luas keratan rentas dawai bertambah
D. Magnet itu dilepaskan dari kedudukan
yang lebih tinggi.

13. Rajah 28 menunjukkan satu penjana elektrik.

Pergerakan rod kuprum yang manakah Graf manakah yang menunjukkan output
mengaruhkan arus maksimum? yang betul antara voltan dengan masa apabila
Arah Halaju gegelung itu mula berputar?
A ke bawah Rendah
B Mengufuk Rendah
C ke bawah Tinggi
D Mengufuk Tinggi
 126

14. Rajah 23 menunjukkan proses menghasilkan 8.4

arus aruhan di dalam suatu dawai.

Idea

Proses ini diterangkan oleh

A. Hukum Hooke
B. Peraturan tangan kanan Fleming
C. Hukum gerakan Newton ketiga
D. Peraturan genggaman tangan kanan
15. Rajah 27 menunjukkan arus diaruhkan
apabila magnet bergerak ke arah gegelung.
Rajah 8.4.1 menunjukkan satu pengecas talipon
bimbit yang hanya memerlukan beza keupayaan
rendah 6 V untuk berfungsi boleh disambungkan
kepada bekalan kasa rumah, 240 V melalui
transformer. Apakah yang dilakukan oleh
transformer terhadap beza keupayaan yang
dibekalkan?

Magnitud arus bertambah apabila

A. gerakan relatif dikurangkan
B. bilangan lilitan gegelung dikurangkan
C. magnitud bagi kekuatan magnet
dikurangkan
D. rintangan gegelung dawai dikurangkan.
Rajah 8.4.2 menunjukkan sebuah substesen
transformer di kawasan perindustrian.
Apakah transformer?

16. Graf menunjukkan arus output bagi suatu

penjana arus ullang alik.

Aktiviti 1
Tujuan: Huraikan struktur sebuah transformer
ringkas

Rajah 8.4.3 menunjukkan sebuah transformer

Pernyataan yang manakah betul bagi arus ringkas.
output itu?
A. Nilai arus puncak ialah 4.0 A.
B. Tempoh arus yang dijanakan ialah 0.4 s.
C. Frekuensi arus yang dijana ialah 20 Hz.
 127

1. Lengkapkan jadual di bawah. 2. Terangkan mengapa arus ulang alik

digunakan.
Bahagian Fungsi
transformer ……………………………………………………………

Beza keupayaan input ………………………………………………………………

(arus ulang alik)
………………………………………………………………
Beza keupayaan output /
sambung ke beban elektrik ………………………………………………………………
(mentol / motor dll)
Gegelung disambung ke 3. Bagaimana arus diaruhkan dalam litar
beza keupayaan input sekunder?

Gegelung disambung ke • Apabila beza keupayaan a.u., VP, dibekalkan

beza keupayaan output ke gegelung ………………., arus …………….
mengalir melalui gegelung.
Berfungsi sebagai
penghubung antara garis
• Teras besi lembut ………………..
daya medan magnet antara
dua gegelung
• Arus ulang allik mempunyai ………… dan
………… yang berubah. Oleh itu terdapat
2. Lukis simbol bagi transformer dalam litar. perubahan arah dan magnitud medan ………
• Teras besi lembut merupakan penghubung
antara gegelung primer dan gegelung
sekunder. Ia membekalkan medan ………….
yang berubah-ubah arah dan magnitud dalam
gegelung …………..

• Ini menyebabkan terdapat perubahan medan

…………… yang dihantar ke gegelung
sekunder.

Aktiviti 2 • satu …………. aruhan dan beza keupayaan a.u

Tujuan: Huraikan princsip kerja transformer
Rajah 8.4.4 menunjukkan sebuah transformer
ringkas.
……………, Vs dihasilkan dalam gegelung
sekunder.
4. Mengapa transformer tidak berfungsi dengan
bekalan kuasa arus terus?
• Arus aruhan dihasilkan dalam gegelung
sekunder hanya apabila terdapat ……………
dalam medan ……………. yang disebabkan
perubahan arus a.u primer (yang berubah
……….. dan ………….)

• Bekalan kuasa arus terus, a.t. membekalkan

arus …………… dalam litar primer yang mana
1. Nyatakan konsep fizik yang menerangkan magnitud dan arah tidak ………….
bagaimana transformer berfungsi.
• Tidak ada perubahan medan ………… dalam
……………………………………………………………… gegelung sekunder. Oleh itu tiada …………
aruhan dihasilkan.
 128

5. Nyatakan hubungan antara bilangan lilitan 7. Rajah 8.4.5 menunjukkan satu transformer
dengan beza keupayaan dalam transformer. injak turun.
Namakan hukum fizik yang berkaitan.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

(a) Bandingkan bilangan lilitan dalam gegelung

primer dengan gegelung sekunder.
Tulis persamaan yang menghubungkan VP, VS,
NP dan NS . ………………………………………………………………

(b) Bandingkan kecerahan kedua-dua mentol.

………………………………………………………………

6. Rajah 8.4.5 menunjukkan satu transformer (c) Bandingkan beza keupayaan primer dengan
injak naik. beza keupayaan sekunder.

………………………………………………………………

(d) Apakah itu transformer injak turun?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

Transformer injak naik

Jika Ns lebih besar dari Np, maka Vs lebih ………

(a) Bandingkan bilangan lilitan dalam gegelung dari Vp
primer dengan gegelung sekunder.
Transformer injak turun / Step-down transformer
………………………………………………………………
Jika Ns lebih kecil dari Np, maka Vs lebih ………
(b) Bandingkan kecerahan kedua-dua mentol. dari Vp
………………………………………………………………
Step-up transformer Step-down
(c) Bandingkan beza keupayaan primer dengan transformer
beza keupayaan sekunder.

………………………………………………………………

(d) Apakah itu transformer injak naik?

………………………………………………………………
Ns > Np Ns < Np
……………………………………………………………… Vs > Vp Vs < Vp
 129

Eksperimen 1: Transformer injak turun

Tujuan: Membandingkan transformer injak naik Jenis litar Litar primer Litar
dan transformer injak turun. sekunder
Bilangan lilitan
Radas: Dua transformer, dawai penyambung, dua
mentol, bekalan kuasa arus ulang alik. Kecerahan
mentol
Prosedur

Perbincangan
1. Apakah hubungan antara kecerahan mentol
dengan beza keupayaan merentasinya?

……………………………………………………………

2. Nyatakan keadaan untuk sebuah transformer

menaikkan beza keupayaan input.

……………………………………………………………

3. Nyatakan keadaan untuk sebuah transformer

menurunkan beza keupayaan input.

……………………………………………………………

Apakah hubungan antara kuasa output dengan

kuasa input bagi sebuah transformer ideal?

Transformer Injak naik

• Sambungkan gegelung 65 lilitan ke bekalan • Dalam transformer unggul, tidak ada
kuasa a.u 4 V. Sambungkan secara selari kehilangan tenaga semasa proses
satu mentol. pemindahan beza keupayaan.
• Sambungkan gegelung 130 lilitan ke satu
Formula:
mentol.
• Hidupkan bekalan kuasa. Perhatikan
kecerahan kedua-dua mentol.

Transformer Injak turun

Huraikan kehilangan tenaga dalam transformer.
• Susunan radas ditukar supaya gegelung 130
lilitan menjadi gegelung primer dan gegelung • Dalam transformer unggul, ada tenaga yang
65 lilitan menjadi gegelung sekunder. hilang dalam transformer terutama dalam
bentuk haba.
• Hidupkan suis bekalan kuasa. Perhatikan
kecerahan kedua-dua mentol. • Kuasa output kurang daripada kuasa input.
• Oleh itu kecekapan transformer kurang
Pemerhatian daripada 100%.
Transformer Injak naik
Jenis litar Litar Litar Kecekapan transformer
primer sekunder Formula:
Bilangan lilitan

Kecerahan
mentol
 130

Faktor yang mempengaruhi kecekapan • Ini akan mengurangkan d.g.e, E yang

transformer dan cara meningkatkan diaruhkan dalam gegelung sekunder, maka
kecekapannya mengurangkan kuasa output.

1. Sebab kehilangan tenaga: Bagaimana cara untuk mengurangkan

kebocoran medan magnet? Rujuk Rajah
………………………………………………………………
………………………………………………………………
• Dawai kuprum yang panjang digunakan.
Apabila arus mengalir melalui dawai kuprum ………………………………………………………………
dengan rintangan R, dalam masa t, terdapat
kehilangan tenaga dalam bentuk haba, E = I2Rt
Bagaimana cara untuk mengurangkan
rintangan dalam gegelung?

………………………………………………………………

2. Sebab kehilangan tenaga:

………………………………………………………………
• Perubahan fluks magnet akan mengaruhkan
d.g.e, E, dalam gegelung dan arus aruhan di
hasilkan dalam teras besi lembut. Arus ini
dikenali sebagai arus pusar.
Bagaimana cara menguragkan kesan
pemanasan oleh arus pusar?
………………………………………………………………
Latihan
1. Satu transformer diperlukan untuk
menurunkan beza keupayaan primer 240 V
untuk memberikan bekalan kuasa 12 V
kepada kereta mainan elektrik. Jika gegelung
primer dengan 1 000 lilitan, hitung bilangan
lilitan untuk gegelung sekunder.

2. Satu transformer injak naik mempunyai 10

3. Sebab kehilangan tenaga:
………………………………………………………………
• Kehilangan tenaga untuk memagnetkan dan
menyahmagnetkan teras dengan
menggunakan arus ulang alik di dalam
gegelung primer. Tenaga haba dibebaskan.
Bagaimana cara mengurangkan kehilangan
tenaga akibat menjadi magnet dan
nyahmagnetan?
000 bilangan lilitan untuk gegelung sekunder
dan 100 bilangan lilitan untuk gegelung
primer. Arus ulang alik 5.0 A mengalir melalui
gegelung primer apabila disambung ke
bekalan 12 V a.u. Hitung:
(a) Kuasa input transformer
(b) Beza keupayaan merentasi gegelung
sekunder.
(c) Apakah arus maksimum yang mengalir
dalam gegelung sekunder jika
kecekapan transformer 100%?

………………………………………………………………

4. Sebab kehilangan:

………………………………………………………………

• Kebocoran fluks magnet berlaku apabila

sebahagian fluks magnet yang dijanakan oleh
gegelung primer tidak boleh melalui gegelung
sekunder.

3. Satu transformer injak naik mempunyai
gegelung primer 50 bilangan lilitan. Jika ia
meningkatkan beza keupayaan utama 240 V
a.u ke 12 000 V a.u.
(a) Berapakah bilangan lilitan dalam
gegelung sekunder?
(b) Apabila arus mengalir dalam gegelung
sekunder ialah 0.2 A, apakah arus
melalui gegelung primer, andaikan
kecekapan transformer ialah 100%?
4. Sebuah keretapi mainan memerlukan bekalan
kuasa rendah untuk beroperasi. Gegelung
primer sebuah transformer mempunyai 600
bilangan lilitan dan gegelung sekunder
mempunyai 50 bilangan lilitan. Gegelung
primer disambungkan kepada bekalan utama
240 V a.u. Andaikan kecekapan transformer
ialah 100 % dan keretapi memerlukan kuasa
20 W, cari
(a) Beza keupayaan diperlukan untuk
mengoperasikan keretapi mainan.
(b) Arus mengalir dalam gegelung primer
(c) Arus mengallir dalam gegelung sekunder.
5. Satu transformer ‘multi-tap’ mempunyai
gegelung primer dengan 500 bilangan lilitan.
JK, KL, dan MN berada pada gegelung
sekunder yang mempunyai 30, 15 dan 5
bilangan lilitan. Jika beza keupayaan primer
alah 200 V a.u, apakah beza keupayaan
sekunder pada:
(a) JK, (b) KL, (c) LM, (d) KM
131
TUTORIAL 8.4
1. Rajah menunjukkan satu litar yang
mengandungi sebuah transformer unggul.
Pernyataan manakah yang betul tentang
kecerahan mentol P dan mentol Q?
A. Mentol P lebih cerah daripada mentol Q.
B. Mentol P dan mentol Q mempunyai
kecerahan yang sama.
C. Mentol Q lebih cerah daripada mentol P.
2. Tujuan menggunakan teras besi berlamina
dalam transformer adalah untuk
A. mengurangkan rintangan
B. mengurangkan arus pusar
C. mengelakkan kebocoran fluks
D. memagnet dan menyahmagnetkan teras
besi dengan mudah
3. Mengapakah teras transformer dibuat dari
besi lembut?
A. Besi-lembut lebih murah daripada
kuprum
B. Besi-lembut ialah konduktor elektrik yang
baik
C. Besi-lembut menjadi magnet kekal yang
baik
D. Besi-lembut mudah dimagnet dan
dinyahmagnetkan.
4. Rajah menunjukkan struktur sebuah
transformer unggul.
Berapakah beza keupayaan merentasi mentol
itu?
A. 7 V C. 30 V
B. 24 V D. 60 V
5. Rajah 25 menunjukkan sebuah transformer
yang disambungkan kepada osiloskop sinar
katod (OSK)
 132

8. Rajah 36 menunjukkan satu litar elektrik yang

mengandungi satu transformer injak turun
dan dua mentol yang serupa P dan Q.

Perbandingan manakah yang betul tentang

kecerahan mentol P dan Q?
A. Kecerahan P = kecerahan Q
Antara surihan gelombang berikut, yang B. Kecerahan P > kecerahan Q
manakah betul apabila gegelung tambahan C. Kecerahan P < kecerahan Q
berada pada teras dan disambung secara
sesiri dengan gegelung sekunder? (2007) 9. Jadual 1 menunjukkan rintangan bagi empat
dawai dengan ketebalan yang sama pada
suhu bilik.
dawai Rintangan (Ω)
A 0.07
B 1.69
C 2.00
D 3.80

Antara dawai A, B, C dan D, yang manakah

digunakan dalam suatu gegelung transformer
untuk meningkatkan kecekapan transformer
itu?

10. Rajah manakah yang menunjukkan

6. Rajah 25 menunjukkan sebuah transformer transformer injak turun?
ringkas. Mentol menyala dengan kecerahan
normal.

Apakah yang berlaku apabila bekalan input

a.u. diganti dengan bateri 3 V?
A. Mentol tidak menyala
B. Kecerahan mentol tidak berubah
C. Kecerahan mentol bertambah
D. Mentol terbakar 11. Transformer injak turun manakah yang
berfungsi?
7. Apakah jenis dawai kuprum yang digunakan
dan fungsi teras besi lembut berlamina dalam
sebuah transformer?
Jenis dawai Fungsi teras besi
kuprum lembut berlamina
A Ringtangan meningkat arus
rendah pusar
B Rintangan meningkat arus
tinggi pusar
C Ringtangan mengurang arus
rendah pusar
D Rintangan mengurang arus
tinggi pusar
 133

Paper 2: Section A

1. SPM 2007 paper 2 A7

Rajah 7 menunjukkan sebuah transformer
ringkas.

(a)(i) Namakan jenis transformer itu. [1 mark]

………………………………………………………………

(ii) Nyatakan mengapa besi lembut digunakan

sebagai tera transformer. [1 mark]

………………………………………………………………

(a) Bilangan lilitan pada gegelung primer pada

Rajah 7 ialah 1 000. Hitung bilangan lilitan
pada gegelung sekunder.
[2 marks]

12. Rajah 28 menunjukkan satu transformer injak

turun.

(b) Transformer dalam Rajah 7 digunakan untuk

menghidupkan sebuah alat elektrik. Arus
yang mengalir dalam gegelung primer ialah
0.1 A dan kecekapannya ialah 75%.
(i) Hitung kuasa output transformer itu.
[2 marks]

Apabila arus dalam gegelung primer

bertambah,
A. Frekuensi arus aruhan dalam gegelung
sekunder bertambah (ii) Satu alat elektrik yang memerlukan kuasa
B. Frekuensi arus dalam gegelung primer 20 W disambung pada output transformer
berkurang itu. Cadangkan satu pengubsuaian pada
C. Medan magnet dalam gegelung sekunder tansformer itu supaya alat itu boleh
berkurang berfungsi dengan betul.
D. Medan magnet dalam gegelung primer
bertambah. ……………………………………………………..

(c) Seorang murid menyambungkan sebuah

televisyen yang menggunakan bekalan arus
terus kepada output transformer pada
Rajah 7. Apabila suis televisyen
dihidupkan, didapati televisyen itu tidak
berfungsi.
 134

(i) Mengapakah televisyen itu

berfungsi?

………………………………………………………………
[1 mark]
(ii) Satu komponen elektrik disambugn
kepada output transformer itu supaya
televisyen itu berfungsi. Namakan
komponen elektrik itu dan nyatakan 3. SPM 2011: Paper 2 A2
bagaimana sambungan itu dilakukan? Rajah 2.1 menunjukkan sebuah transformer yang
disambung kepada motor elektrik 12 V, 24 W a.u.
………………………………………………………………
[2 marks]
2. SPM 2008 paper 2 A4
Rajah 4.1 menunjukkan sebuah pengecas bateri
computer yang disambungkan kepada bekalan
kuasa 240 V a.u. Pengecas bateri itu
mengandungi kotak X dan kotak Y.

(a) Nyatakan jenis transformer yang

digunakan.

………………………………………………………………
[ 1 mark]
(a) Fungsi komponen di dalam kotak X adalah
untuk menurunkan voltan daripada 240 V
(b) (i) Hitung bilangan lilitan gegelung
a.u kepada 20 V a.u.
sekunder itu.
(i) Namakan komponen di dalam kotak X.
[1 mark]
………………………………………………………………
[1 mark]
(ii) Terangkan mengapa a.u dan bukan a.t
yang dibekalkan dalam Rajah 4.1
Hitung arus yang mengalir dalam
………………………………………………………………
gegelung Sekunder itu. [2 marks]
[1 mark]
(iii) Nyatakan konsep fizik yang menerangkan
bagaimana komponen di dalam kotak X
berfungsi.

………………………………………………………………
[1 mark]

(b) Kecekapan komponen di dalam kotak X ialah

(c) Rajah 2.2 menunjukkan transformer yang
80%. Hitung arus input apabial kuasa output
sama disambungkan kepada sebuah
ialah 65W. [2 marks]
komponen elektrik dalam kotak X untuk
menyalakan sebuah mentol a.t.

(c) Kotak Y mengandungi empat komponen

elektronik yang serupa untuk menukar a.u.
kepada a.t. Pada Rajah 4.2, lukis komponen
elektronid tersebut di dalam bulatan yang Namakan komponen elektrik dalam kotak X.
disediakan.
.......................................................................
[ 1 mark]
 135

8.5

3. Explain how the device in (a) can generate

Idea electricity.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

4. Thermal power plant

Rajah 8.5.1 menunjukkan bagaimana elektrik

dijanakan di stesen kuasa, dihantar menggunakan
kabel jarak jauh dan diagihan kepada pengguna.

Aktiviti 1 / Activity 1
Tujuan: senaraikan sumber tenaga untuk
penjanaan elektrik

1. Apakah maksud: (a) Senaraikan bahanapi yang digunakan dalam

(a) Renewable energy sources stesen ini.
……………………………………………………………… ………………………………………………………………
……………………………………………………………… ………………………………………………………………
Contoh:
(b) Explain how the plant functions.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(b) Non-renewable energy sources
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(c) State the energy changes in the plant.
………………………………………………………………
Contoh: ………………………………………………………………
……………………………………………………………… 5. Stesen kuasa hidroelektrik
………………………………………………………………

Aktiviti 2
Tujuan: Huraikan pelbagai cara untuk menjana
elektrik.

1. Namakan alat untuk menjana elektrik.

………………………………………………………………

2. Nyatakan konsep fizik yang digunakan untuk

menjana elekrtik.

………………………………………………………………
 136

(a) Mengapa empangan dibina di tempat yang (a) Terangkan bagaimana stesen ini berfungsi.
tinggi?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(b) Terangkan bagaimana stesen ini berfungsi.
(b) Nyatakan perubahan tenaga yang berlaku.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………

(c) Nyatakan perubahan tenaga dalam stesen Aktiviti 3

itu. Tujuan: Mengkaji model penghantaran elektrik

……………………………………………………………… Radas: dawai eureka bertebat (s.w.g. 28), dawai

penyambung, transformer injak naik 1:20,
……………………………………………………………… transformer injak turun 20:1, dua set kaki retot,
dua mentol 12 V 24 W, rod terminal talian kuasa
6. Tenaga solar

Relau suria Sel solar

(a) Apakah sumber tenaga solar?

………………………………………………………………

(b) Terangkan bagaimana relau suria

digunakanan untuk menjana elektrik.
Rajah 8.5.5 (a) / Diagram 8.5.5 (a)
………………………………………………………………

………………………………………………………………

……………………………………………………………..

(b) Berikan kegunaan sel solar.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

7. Tenaga angin

Rajah 8.5.5 (b) / Diagram 8.5.5 (b)

 137

Prosedur (a) Berapakah beza keupayaan yang

1. Susunkan radas penghantaran elektrik model dihasilkan pada gegelung sekunder?
A seperti ditunjukkan dalam Rajah 8.5.5 (a).
2. Sambungkan dawai penghantaran ………………………………………………………………
menggunakan dawai eureka bertebat s.w.g 28.
3. Sambungkan mentol 12 V 24 W pada “hujung (b) Apakah kesannya kepada arus apabila
stesen kuasa” dan hujung “kawasan beza keupayaan dinaikkan?
kampong” dawai penghantar.
4. Hidupkan suis bekalan 12 V a.u. dan a.t. …………………………………………………………….
Perhati dan rekodkan kecerahan kedua-dua
mentol. (c) Di hujung kampung, apakah harus dibuat
5. Ubahsuai model A ke model B dengan sebelum kuasa disampaikan ke mentol di
menambahkan transformer injak naik 1:20 dan situ? Terangkan.
transformer injak turun 20:1 pada hujung
“stesen kuasa” dan hujung “kampong” seperti ………………………………………………………………
ditunjukkan dalam Rajah 8.5.5 (b)
6. Hidupkan suis bekalan 12 V a.u. dan a.t.Perhati ………………………………………………………………
dan rekodkan kecerahan kedua-dua mentol.
(d) Berdasarkan kecerahan lampu, apakah
Model Kecerahan mentol kesimpulan yang boleh anda buat apabila
penghantaran kuasa elektrik dihantar dengan beza
kuasa “stesen “kampong” keupayaan yang tinggi?
kuasa”
12 V ………………………………………………………………
Model a.u
A 12 V ………………………………………………………………
a.t
12 V 6. Apakah kesimpulan yang boleh anda buat
Model a.u apabila bekalan a.t digunakan dalam langkah
B 12 V 5?
a.t
………………………………………………………………
Perbincangan
1. Bandingkan kecerahan kedua-dua mentol ………………………………………………………………
dalam model A.
7. Sebagai kesimpulan, terangkan apa yang perlu
……………………………………………………………… dibuat untuk menghantarkan kuasa elektrik
dengan cekap.
2. Dalam langkah 4, apakah kesimpulan yang
boleh dibuat tentang kuasa yang sampai ke ………………………………………………………………
hujung kampung.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
3. Terangkan jawapan anda dalam soalan 2.

……………………………………………………………… Aktiviti 4
Tujuan: Huraikan penghantaran elektrik
………………………………………………………………
1. Apakah yang menyebabkan kesan pemanasan
4. Bandingkan kecerahan kedua-dua mentol kabel yang menyumbang kepada kehilangan
dalam model B. kuasa?

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

5. Dalam langkah 5, beza keupayaan di hujung 2. Ke manakah hilang tenaga elektrik?

stesen kuasa telah dinaikkan oleh sebuah
transformer sebelum kuasa dihantar melalui ………………………………………………………………
kabel penghantar.

3. Tulis satu persamaan menghubungkan kuasa
yang hilang ,P, arus yang mengalir dalam
kabel, I, dan rintangan kabel, R.
………………………………………………………………
4. Daripada persamaan dalam soalan 3, nyatakan
dua kaedah untuk mengurangkan kuasa hilang
………………………………………………………………
………………………………………………………………
5. Bagaimana cara untuk mengurangkan
rintangan dalam kabel?
………………………………………………………………
6. Terangkan mengapa tidak praktik untuk
mengurangkan rintangan dalam kabel, R.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
7. Kuasa input yang dihantar melalui kabel ialah
P = VI di mana I = arus yang mengalir dalam
kabel , V = beza keupayaan merentasi kabel.
(a) Tulis formula untuk arus, I dalam kabel
………………………………………………………………
(b) Hubungkan arus, I, yang mengalir dalam
kabel dengan beza keupayaan, V,
merentasi kabel.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(c) Bagaimana mengurangkan arus yang
mengalir dalam kabel supaya kehilangan
kuasa dapat diminimakan?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
Aktiviti 5 :
Tujuan: Menyelesaikan masalah berkaitan
penghantaran elektrik
1. Cari kuasa yang hilang dalam kabel
penghantar apabila 20 kW dihantar melalui
kabel 1.5 Ω
(i) Pada beza keupayaan 200 V
(ii) Pada beza keupaay 10 kV
138
2. Kuasa elektrik dihantar daripada stesen kuasa
ke sebuah pekan oleh kabel penghantar
dengan jumlah rintangan 50 Ω. Jika stesen
kuasa menjana 8 MW kuasa, hitung kuasa
yang hilang dalam kabel jika kuasa dihantar
pada:
(a) 80 kV (b) 400 kV
Aktiviti 6 / Aktiviti 6
Tujuan: Huraikan penghantaran elektrik
Rajah 8.5.6 menunjukkan penghantaran dan
pengagihan elektrik.
A. Terangkan proses penghantaran dan
pengagihan tenaga elektrik.
1. Stesen kuasa / Power Station
• Tenaga elektrik dihantar dari stesen kuasa ke
pengguna menggunakan kabel penghantar
yang …………... Stesen kuasa menjana elektrik
pada 11 kV.
2. Stesen transformer / transformer station
• Tenaga elektrik dihantar dengan menggunakan
beza keupaayaan …………….. dan arus yang
……………. Transformer ……………….. akan
meningkatkan beza keupayaan ke 132 kV.
3. Kabel penghantaran / Transmission lines:
• Kabel yang panjang dan …………… digunakan
sebagai kabel penghantar yang dibuat dari
…………… atau ……….... Kabel ini membawa
elektrik daripada transformer kepada
pengguna.
 139

• Pilon utama menyokong kabel penghantar 2. Beza keupayaan tinggi atau rendah?
yang membawa 132 kV elektrik. Penyelesaian:
The main pylons which support the
transmission lines carry 132 kV of electricity. …………………………………………………………

…………………………………………………………
Sebab:

…………………………………………………………

…………………………………………………………

4. Zon suis / The switch zone: 3. Penghantaran melalui bawah tanah atau di
• Digunakan untuk …………… tenaga elektrik ke atas tanah?
Penyelesaian:
kabel penghantar pelbagai Rangkaian Grid
Nasional …………………………………………………………

5. Sistem Rangkaian Grid Nasional …………………………………………………………

The National Grid network Sebab:
• Merupakan jaringan kabel penghantar yang
……………… semua stesen kuasa utama di …………………………………………………………

seluruh negara yang meliputi pengguna utama …………………………………………………………

di rumah, pejabat, Bandar dan kilang
…………………………………………………………
is a network of transmissions lines which
Membawa beza keupayaan …………….. 132 kV 4. Kos kabel
Penyelesaian:
carries …………. Voltage 132 kV to main
substations. …………………………………………………………

…………………………………………………………
Sebab

…………………………………………………………

5. Kebocoran cas antara kabel dengan bumi

Penyelesaian:

6. Substesyen utama / Main substation: …………………………………………………………

• Di substesen utama, kuasa yang dibekalkan ke
…………………………………………………………
industry berat, 33 kV atau industry kecil 11 kV
Sebab:
dan kawasan perumahan 240 V. Beza
………………………………………………………….
keupayaan diturunkan menggunakan
transformer ………………. ………………………………………………………….

6. Merbahaya jika disambar petir

B. Isu Penghantaran / Transmission issues
Penyelesaian:
1. Jenis Arus
………………………………………………………….
Penyelesaian:
…………………………………………………………
…………………………………………………………
Sebab:
…………………………………………………………
…………………………………………………………
Sebab:
…………………………………………………………
………………………………………………………….

…………………………………………………………
 140

7. Merbahaya jika dilanggar pesawat ringan 2. ...............................................................................

Penyelesaian:
…………………………………………………………
…………………………………………………………. Kawasan kawalan dan pusat suis
Sebab: membenarkan setengah stesen dan kabel
ditutup untuk kerja-kerja baikbulih tanpa
………………………………………………………… memotong bekalan kuasa ke pengguna.

………………………………………………………… 3. ……………………………………………………….
Beza keupayaan tinggi semasa penghantaran
C. Kepentingan Rangkaian Grid Nasional boleh mengurangkan kuasa yang hilang
dalam kabel penghantaran. Kos pengeluaran
Rajah 8.5.7 menunjukkan model sistem dapat dikurangkan.
Rangkaian Grid Nasional.

4. ………………………………………………………..
Pada waktu puncak penggunaan elektrik,
lebih banyak penjana dihidupkan. Sewaktu
rendah permintaan, ada penjana yang boleh
ditutup.

TUTORIAL 8.5

1. Rajah menunjukkan bagaimana elektrik

daripada stesen kuasa tiba ke rumah kita.

1. Apakah itu sistem Rangkaian Grid Nasional?

………………………………………………………………

2. Bagaimana arus elektrik yang dijanakan di

stesen kuasa dihantar melalui kabel?
Mengapa?
Arus electric yang dgunakan di X dan Y …
……………………………………………………………… A. mesti a.t.
B. mesti a.u.
……………………………………………………………… C. samada a.u atau a.t.
D. mesti a.t. di X dan a.u. di Y
………………………………………………………………
2. Fungsi transformer dalam sistem
……………………………………………………………… penghantaran tenaga elektrik adalah untuk..
A meninggikan kuasa
……………………………………………………………… B mengurangkan rintangan
C mengubah beza keupayaan
3. Apa yang berlaku pada beza keupayaan di D mempercepatkan masa penghantaran
substesyen?
3. Yang manakah sebab mengapa arus ulang
……………………………………………………………… alik digunakan untuk menghantar kuasa
elektrik daripada stesen?
……………………………………………………………… A Kuasa elektrk hanya boleh dijanakan
dalam bentuk arus ulang alik.
4. Senaraikan kelebihan sistem Rangkaian Grid B Semua peralatan elektrik dalam rumah
Nasional. menggunakan arus ulang alik
C Voltan arus ulang alik boleh berubah
1. ............................................................................... menggunakan transformer.
Kawasan kawalan dan pusat suis
membolehkan kuasa dihantar ke mana dan
bila masa diperlukan.
 141

4. Rajah menunjukkan satu model litar
penghantaran tenaga elektrik dan termasuk
tiga mentol serupa, P, Q, dan R.
A. Stesen yang kecil dan kurang efisien
boleh ditutup ketika bukan masa puncak.
B. Pembaikan dan penyelenggaraan boleh
dilakukan di mana-mana stesen pada
bila-bila masa.
C. Kehilangan penjanaan elektrik adalah
tinggi kerana kehilangan kuasa
bertambah dalam kabel
D. Stesen janakuasa boleh ditempatkan di
luar kawasan bandar.

7. Rajah 37 menunjukkan satu sistem

penghantaran elektrik.
Yang manakah perbandingan kecerahan
mentol yang betul?
P Q R
A Paling Lebih cerah
cerah cerah
B cerah Lebih Paling
cerah cerah
C Lebih Paling cerah
cerah cerah Kombinasi gegelung primer dan sekunder
D Paling cerah Lebih yang manakah betul bagi transformer P dan
cerah cerah Q?

5. Rajah 26 menunjukkan satu sistem Transformer P Transformer Q

penghantaran elektrik. Gegelung Gegelung Gegelung Gegelung
primer / sekunder primer / sekunder
lilitan / lilitan lilitan / lilitan
A 120 2 400 120 2 400
B 120 2 400 2 400 120
C 2 400 120 120 2 400
D 2 400 120 2 400 120

Susunan transformer manakah yang betul?

Soalan 7 SPM 2014
Transformer Transformer Transformer (a) Rajah 7.1 menunjukkan kabel penghantaran
X Y Z elektrik yang menghantar tenaga elektrik dari
satu tempat ke tempat yang lain.
A Injak turun Injak naik Injak turun
B Injak naik Injak turun Injak naik
C Injak naik Injak turun Injak turun
D Injak turun Injak naik Injak naik
6. Rajah 25 menunjukkan rangkaian grid
nasional di Malaysia.

Arus elektrik yang mengali melalui kabel yang

berintangan 10 Ω itu ialah 10 A.

(i) Apakah yang dimaksudkan dengan arus

elektrik?

Antara yang berikut, yang manakah ……………………………………………………………

kelemahan rangkaian jenis ini? [1 mark]
 142

(ii) Hitung kehilangan kuasa dalam kabel itu.
[2 marks]
SPM 2017: Question 8
Rajah 8 menunjukkan bagaimana elektrik dihantar
dari stesen janakuasa ke sekolah menggunakan
kabel penghantaran dan transformer.
.

(b) Rajah 7.2 menunjukkan satu model

penghantaran kuasa elektrik.

(a) Nyatakan satu ciri bahan yang digunakan

Kecerahan mentol B adalah lebih rendah
daripada mentol A disebabkan kehilangan
kuasa di dalam wayar X. Cadangkan
pengubahsuaian yang boleh dibuat kepada
model itu untuk menambah kecerahan mentol
B berdasarkan aspek-aspek berikut:
(i) Diameter wayar X
untuk membuat kabel penghantaran.
………………………………………………………………
[1 mark]
(b) Kuasa output dan voltan output pada kabel
penghantaran masing-masing ialah 10 MW dan
132 kV. Jumlah rintangan kabel penghantaran
ialah 600 Ω.

…………………………………………………... Hitung,
(i) Arus yang mengalir melalui kabel.
Sebab [2 marks]

…………………………………………………...
[2 marks]

(ii) Bilangan lilitan gegelung sekunder bagi (ii) Kehilangan kuasa dalam kable itu.
transformer A
[2 marks]
…………………………………………………...

Sebab

…………………………………………………...
[2 marks]
(iii) Nama bahan bagi wayar X

…………………………………………………...

Sebab (c) Dalam makmal sekolah, sebuah transformer

injak turun digunakan untuk menyalakan
…………………………………………………... mentol 12 V. P, Q dan R adalah tiga
[2 marks] transformer injak turun yang berlainan yang
boleh digunakan untuk menurunkan voltan
(c) Beri satu sebab mengapa bekalan kuasa a.u. dari 240 V kepada 12 V. Jadual 2 menunjukkan
digunakan dalam model itu. [1 mark] ciri-ciri bagi transformer tersebut.

……………………………………………………………
 143

(iv) Berdasarkan jawapan di 8(c)(i), 8(c)(ii) dan

8(c)(iii), pilih transformer yang paling
sesuai.

………………………………………………………………
[1 mark]

PAPER 2 (SECTION B AND C)

1. SPM 2011 Section B

Rajah 10.1 dan Rajah 10.2 menunjukkan bilangan
paku yang melekat pada suatu electromagnet.
Elektromagnet itu disambungkan kepada bekalan
kuasa a.t.

Diagram 10.1

Berdasarkan Jadual 2, nyatakan kesesuaian

ciri-ciri transformer yang digunakan untuk
menyalakan mentol dengan kecerahan normal
dan kehilangan tenaga yang paling kecil. Beri
sebab untuk kesesuaian ciri-ciri tersebut.
(i) Bahan untuk teras

……………………………………………………………… Diagram 10.2

Sebab:
(a) (i) Apakah maksud elektromagnet?
……………………………………………………………… [1 mark]
[2 marks]
(ii) Bentuk teras (ii) Menggunakan Rajah 10.1 dam Rajah 10.2,
bandingkan bilangan lilitan gegelung, bacaan
……………………………………………………………… ammeter dan bilangan paku-paku besi yang
Sebab: melekat pada electromagnet. Hubungkaitkan
bacaan ammeter dengan bilangan paku-pakku
……………………………………………………………… besi yang melekat pada electromagnet untuk
[2 marks] membuat deduksi tentang hubungan antara
(iii) NP : NS arus elektrik dengan kekuatan electromagnet.
[5 marks]
………………………………………………………………
Sebab: (b) Rajah 10.3 menunjukkan satu geganti.
Geganti adalah suis yang beroperasi
……………………………………………………………… berdasarkan prinsip elektromagnet.
[2 marks]

Explain:
(i) mengapa teras geganti adalah besi lembut
(ii) bagaimana geganti berfungsi sebagai suis.
(c) iagram 10.4 shows an electric bell. When the switch
is on, the bell rings continuously and produce weak
sound.Rajah 10.4 menunjukkan suatu loceng
elektrik.
Menggunakan konsep fizik yang sesuai,
terangkan penggunaan peralatan yang sesuai
untuk merekabentuk suatu loceng elektrik yang
boleh menghasilkan bunyi yang lebih kuat.
Jawapan anda hendaklah mengandungi aspek-
aspek berikut:
- bilangan lilitan gegelung
- /saiz gong
- bentuk teras besi lembut
- ketebalan wayar gegelung [10 marks]
2. Soalan SPM 2006 Section B
Rajah 10.1 dan Rajah 10.2 menunjukkan gegelung
dawai yang disambungkan kepada ammeter, suis
dan bekalan kuasa a.t.
Apabila suis dihidupkan dan serbuk besi yang
sama banyak ditaburkan pada setiap permukaan
setiap kadbod, corak susunan serbuk besi
144
terhasil adalah sepert yang ditunjukkan dalam
kedua-dua rajah tersebut.
(b) Apakah maksud medan magnet?
[1 mark]
(c) Menggunakan Rajah 10.1 dan Rajah 10.2,
bandingkan bilangan lilitan gegelung, corak
susunan serbuk besi dan sudut pesongan
penunjuk ammeter. [3 marks]
(d) Nyatakan hubungan antara kekuatan medan
magnet dengan
(i) corak susunan serbuk besi
(ii) Bilangan lilitan gegelung [2 marks]
………………………………………………………………
(d) Rajah 10.3 menunjukkan dua jalur kuprum
nipis, PQ dan RS, yang disambungkan
kepada satu litar.
Terangkan apa yang berlaku kepada PQ dan RS
apabila suis dihidupkan. [4 marks]
(e) Rajah 10.4 menunjukkan sebuah motor
elektrik menggunakan bekalan kuasa 12 V
a.u.
(i) Terangkan bagaimana motor tersebut
boleh berputar. [4 marks]
(ii) Dengan menggunakan bekalan kuasa 12
V a.u, terangkan pengubahsuaian ke atas
motor itu dan litar luar supaya motor itu
dapat dijadikan motor elektrik a.t. dan
berputar lebih laju.
[6 marks]

3. SPM 2015, Question 10
Rajah 10.1 dan Rajah 10.2 menunjukka satu
magnet bar dijatuhkan ke dalam dua gegelung
yang berbeza dari ketinggian yang sama.
Diagram 10.1
Diagram 10.2
(a) Namakan kuantiti fizik yang diukur oleh
galvanometer.
[1 mark]
(b) Menggunakan Rajah 10.1 dan Rajah 10.2,
(i) bandingkan kekuatan medan magnet bagi
magnet bar, bilangan lilitan gegelung dan
saiz pesongan penunjuk galvanometer.
[3 marks]
(ii) Nyatakan hubungan antara bilangan lilitan
gegelung dengan saiz pesongan penunjuk
galvanometer dan bilangan lilitan gegelung
dengan kadar perubahan fluks magnet
untuk membuat deduksi tentang hubungan
antara kadar perubahan fluks magnet
dengan magnitud arus aruhan yang
dihasilkan.
[3 marks]
145
(c) Rajah 10.3 menunjukkan satu penjana a.t.
ringkas.
Terangkan prinsip kerja penjana a.t. tersebut
[3 marks]
(d) Rajah 10.4 menunjukkan sebuah transformer
dengan kecekapan yang rendah.
Diagram 10.4
Anda dikehendaki untuk mengubahsuai
transformer dalam Rajah 10.4 supaya
kecekapan transformer itu meningkat. Nyata
dan terangkan pengubahsuaian berdasarkan
aspek-aspek berikut:
(i) jenis bahan yang digunakan untuk dawai.
(ii) Diameter dawai
(iii) jenis bahan yang digunakan untuk teras.
(iv) ciri-ciri teras
(v) jarak antara gegelung primer dan gegelung
sekunder.
[10 marks]
 146

4. SPM 2005, Question 12.
(a) Sebahagian besar tenaga elektrik yang
digunakan datang daripada stesen janakuasa
elektrik hidro dan stesen janakuasa termal.
Stesen janakuasa itu disambung antara satu
sama lain menggunakan kabel untuk
menyalurkan tenaga elektrik kepada industri,
pejabat, sekolah dan rumah kediaman. Sistem
ini dikenali sebagai rangkaian grid nasional.
(i) Nyatakan pemindahan bentuk tenaga
yang berlaku di stesen janakuasa elektrik
hidro.
[1 mark]
(c)
(ii) Terangkan secara ringkas, kepentingan
sistem rangkaian grid nasional dalam
penghantaran tenaga elektrik kepada
pengguna. [4 marks]
Using the information in the Diagram and
Table above determine:
(i) jenis teras yang akan digunakan dalam
semua transformer dan beri justifikasi piihan
anda.
(ii) bahan yang digunakan untuk membuat kabel
penghantaran dan beri justifikasi pilihan
anda.
(iii) bilangan lilitan dalam gegelung primer dan
gegelung sekunder untuk transformer P, Q
dan R dan tunjukkan jalan kerja.
[10 marks]
Jika rintangan dalam dawai penghantar
antara transformer P dan Q dalam model
ialah 30 Ω, hitung:
(i) Arus yang mengalir dalam dawai
penghantar.

(ii) Kuasa yang hilang akibat kesan

(b) Rajah 12.1 menunjukkan satu model
penghantaran elektrik yang boleh disusun
dalam makmal. Model itu mengandungi stesn
kuasa yang menjana 12 V arus ulang alik yang
menghantar tenaga elektrik ke pengguna
menggunakan dawai penghantaran dan
transformer P, Q dan R.
pemanasan arus elektrik dalam dawai.
[5 marks]
5. Question 10 Section B: SPM 2016
Rajah 10.1 menunjukkan kedudukan magnet
sebelum dilepaskan ke gegelung yang serupa.
Rajah 10.2 menunjukkan pesongan maksimum
bagi penunjuk galvanometer bila magnet
memasukki gegelung. Pesongan penunjuk
galvanometer adalah idsebabkan oleh pengaliran
arus aruhan dalam gegelung.

Anda dikehendakki untuk menyusun satu

model seperti dalam Rajah 12.1 menggunakan
maklumat berikut.
Number Type of Material of
of turns transformer transmission
of the Core line
coil

Teras kuprum konstantan

1 200 padat
Teras kuprum
1 000 berlapis Kuprum
500
400 teras besi
Aluminium
160 lembut padat
120 Teras besi Nichrome
lembut berlapis (a) Apakah yang dimaksudkan dengan arus
aruhan?
[1 mark]
(b) Compare the height of the magnet released
and the size of the deflection of the
galvanometer. [2 marks]
 147

Perhatikan Rajali 10.1 dan Rajah 10.2.

Bandingkan tinggi magnet yang dilepaskan
dan saiz pesongan jarum galvanometer.

(c) Nyatakan hubungan antara

(i) tinggi magnet dilepaskan dengan halaju
magnet bila memasuki gegelung.

(ii) tinggi magnet dilepaskan dengan saiz

pesongan jarum galvanometer.

(iii) halaju magnet dengan magnitud arus

aruhan bila ia memasuki gegelung.

[3 markah]

(d) Rajah 10.3 menunjukkan struktur sebuah

dinamo basikal.

Terangkan bagaimana dinamo bekerja bcigi

menghasilkan arus untuk menyalakan lampu
depan basikal. [4 marks]

(e) Rajah 10.4 menunjukkan sebuah model

transformer injak naik. Transformer itu tidak
cekap.

Anda dikehendaki untuk mengubahsuai

transformer injak naik seperti dalam Rajah 10.4
kepada transformer injak turun. Terangkan
pengubahsuaian yang perlu dilakukan untuk
mengubahnya menjadi transformer yang lebih
cekap. Dalam penerangan anda, berikan
penekanan kepada aspek-aspek berikut:
(i) Bilangan lilitan gegelung primer dan gegelung
sekunder.
(ii) Jenis dawai gegelung yang digunakan.
(iii) Bahan dan struktur teras yang digunakan.
(iv) Cara lilitan gegelung primer dan gegelung
sekunder.
[10 marks]

LEARNING OUTCOMES
9.1 CATHODE RAY OSCILLOSCOPE
• Explain thermionic emission
• Describe the properties of cathode rays
• Describe the working principle of the
cathode ray oscilloscope, CRO
• Measure potential difference using the
CRO
• Measure short time intervals using the
CRO
• Display wave forms using the CRO
• Solve problems based on the CRO display
9.3 TRANSISTORS
• Describe a transistor in terms of its
terminals
• Describe how a transistor can be used as a
current amplifier
• Describe how a transistor can be used as
an automatic switch.
148
9.2 SEMICONDUCTOR DIODES
• Describe semiconductors in terms of
resistance and free electrons.
• Describe n-type and p-type semiconductor
• Describe semiconductor diodes
• Describe the function of diodes
• Describe the use of diodes as rectifiers
• Describe the use of a capacitor to smooth
out output current and output voltage in a
rectifier circuit.
9.4 LOGIC GATES
• State that logic gates are switching
circuits in computers and other electronic
systems.
• List and draw symbols for the following
gate logic: AND, OR NOT, NAND, NOR
• State the action of the following logic
gates in a truth table: AND, OR, NOT,
NAND, NOR
• Build truth tables for logic gates in
combination for a maximum of 2 inputs
• Describe applications of logic gate control
systems.
 149

9.1

4. Apakah nama diberikan kepada proses yang

membebaskan elektron?

………………………………………………………………

5. Apa maksud pancaran termion?

Rajah 9.1.1 / Diagram 9.1.1

Rajah 9.1.1 menunjukkan denyutan jantung Aktiviti 2

seorang pesakit di hospital boleh diawasi Tujuan: Menerangkan sinar katod
menggunaka alat dikenali sebagai osiloskop sinar
katod. Ia berkerja dengan membebaskan elektron
daripada pross yang dikenali sebagai pancaran
termion.

Aktiviti 1 / Activity 1
Tujuan: Menerangkan pancaran termion

Rajah 9.1.3 menunjukkan satu tiub vakum.

1. Apakah itu tiub vakum?

………………………………………………………………

………………………………………………………………
1. Permukaan logam mengandungi bilangan
2. Nyatakan sambungan terminal yang betul
elektron bebas yang banyak. Apakah elektron
untuk katod dan anod.
bebas?
• Logam mempunyai bilangan ………………. ………………………………………………………………
yang banyak yang bebas bergerak.
………………………………………………………………
• Pada suhu bilik, elektron-elektron adalah
……….. bergerak tetapi tetap berada di dalam 3. Apa yang berlaku kepada penunjuk miliammter
logam. jika anda menekankan suis bekalan kuasa 6
V,S1
• Elektron-elektron tidak boleh lepas daripada
………………………………………………………………
permukaan sebab mereka ditarik oleh ………..
tarikan nuklues atom. 4. Ini menandakan apa?
2. Apa yang berlaku kepada tenaga elektron ………………………………………………………………
jika logam dipanaskan?
5. Tekan suis S1 dan S2 (EHT power supply). Apa
……………………………………………………………… yang berlaku kepada bacaan miliammter.
3. Apa yang berlaku kepada elektron bebas jika ………………………………………………………………
logam dipanaskan pada suhu yang tinggi?
6. Ini menandakan apa?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
 150

7. Terangkan jawapan anda di soalan 6. (c) Mengapakah ruang dalam senapang elektron
divakumkan?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………

……………………………………………………………… Eksperimen 1:
Tujuan: Mengkaji ciri-ciri sinar katod
8. Apakah itu sinar katod? menggunakan tiub Palang Maltese

Radas: Tiub Palang Maltese, bekalan kuasa Voltan

lampau tinggi, VLT, wayar penyambung,
magnet

9. Rajah 9.1.4 menunjukkan satu senapang

elektron.

Prosedur
1. 6 V bekalan pemanas dihidupkan.

(a) Apakah senapang elektron? Pemerhatian:

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

(b) Dengan melengkapkan jadual di bawah, Penerangan:

huraikan prinsip kerja senapang elektron.
Struktur Fungsi ......................................................................................
6 V a.u ………………………………………………………………

………………………………………………………………

Filamen Kesimpulan:
Katod
......................................................................................

Anod Prosedure
2. 6 V bekalan pemanas dan bekalan kuasa 3 kV
VLT dihidupkan.
Voltan lampau
tinggi, Pemerhatian:

………………………………………………………………
Skrin
berpendaflour
………………………………………………………………
 151

Penerangan:

......................................................................................

…………………………………………………………….. Prosedur
1. Sambungkan tiub pemesongan sinar katod ke
bekalan kuasa 6.0 V a.u
Kesimpulan:

1. ................................................................................ Prosedur Pemerhatian

Sambungkan anod dan
2. ………………………………………………………… katod ke bekalan kuasa
VLT 1.
3. …………………………………………………………

…………………………………………………………

Prosedur Sambungkan plat

3. Bekalan pemanas 6 V dan bekalan voltan pemesongan
menggunakan VLT 2. Plat
lampau tinggi 3 kV disambungkan. Dua
magnet bar diletakkan di tepi tiub. atas disambungkan ke
terminal positif EHT 2 dan
plat bawah
disambungkan ke
terminal negatif.

Ulang eksperimen dengan

plat atas disambungkan
ke terminal negatif EHT 2
Pemerhatian: dan plat bawah
disambungkan ke
……………………………………………………………… terminal positif.

Penerangan:

......................................................................................
Kesimpulan:
………………………………………………………………
1. …………………………………………………………
Kesimpulan:
2. …………………………………………………………
......................................................................................
Aktiviti 3:
Namakan peraturan yang digunakan untuk 1. Huraikan ciri-ciri sinar katod
menentukan arah pesongan bayang.
1. …………………………………………………………
………………………………………………………………
2. …………………………………………………………
Eksperimen 2:
Tujuan: Mengkaji ciri-ciri sinar katod di dalam 3. …………………………………………………………
medan elektrik menggunakan tiub
pemesongan sinar katod. 4. …………………………………………………………

5. …………………………………………………………
 152

2. Nyatakan jenis tenaga dan pergerakan sinar

katod dalam tiub sinar katod. 8. Tulis persamaan yang menghubungkan
kedua-dua tenaga mengikut prinsip yang
dinyatakan dalam soalan 7.

………………………………………………………………

9. Nyatakan perubahan tenaga yang diperolehi

oleh elektron daripada katod ke skrin.

………………………………………………………………
kawasan Jenis pergerakan
PQ : Katod ke Anod 10. Beza keupayaan antara katod dengan anod
ialah 3000 V. Cas satu elektron ialan
1.6 x 10-19 C. Hitung tenaga kinetik yang
QR: anod ke skrin diperolehi oleh elektron ketika ia sampai di
anod.

Kawasan Jenis tenaga

P : Katod
11. Jika beze keupayaan yang merentasi katod
dan anod sebuah tiub vakum ialah 4 500 V,
PQR: katod ke skrin berapakah laju elektron ketika sampai di
anod tiub vakum itu?
(e = 1.6 x 10-19 C, m = 9.1 x 10-31 kg)
R : skrin

3. Namakan tenaga yang dibekalkan kepada sinar

katod oleh bekalan kuasa VLT di antara katod
dengan anod.

……………………………………………………………… Aktiviti 4
Tujuan: Huraikan Osiloskop sinar katod
4. Diberi Q = e, cas 1 elektron 1.6 x 10-19 C , V =
beza keupayaan merentasi katod dengan anod. 1. Apa itu osiloskop sinar katod (O.S.K)?
Tulis satu persamaan yang menghubungkan
antara tenaga, E, e dan V. ………………………………………………………

……………………………………………………………… ………………………………………………………

5. Namakan tenaga yang diperolehi oleh elektron 2. Nyatakan 3 kegunaan OSK.

apabila ia memecut daripada katod menuju ke
skrin. 1. …………………………………………………

……………………………………………………………… 2. …………………………………………………

6. Diberi m = jisim elektron, v = laju elekron, 3. …………………………………………………

tulis persamaan yang menghubungkan
tenaga, E , m dan v. 3. Graf yang dihasilkan pada OSK terdiri
daripada 2 paksi.
………………………………………………………………
Menegak (paks y):
7. Tenaga dalam soalan 3 akan dipindahkan
kepada tenaga dalam soalan 5. Namakan ……………………………………………………
prinsip fizik yang menghubungkan antara
kedua-dua tenaga ini. Mengufuk (paksi x) :

……………………………………………………………… ……………………………………………………
 153

(a) Apa yang berlaku kepada alur elektron dan di

mana kedudukan tompok cerah apabila tidak
ada beza keupayaan input dikenakan?

………………………………………………………..

………………………………………………………..

4. Namakan 3 komponen dalam OSK.

1. ………………………………………………… (b) Apa yang berlaku kepada alur elektron dan di

mana kedudukan tompok cerah apabila beza
2. ………………………………………………… keupayaan positif input dikenakan?

3. ………………………………………………… ………………………………………………………..

5. Nyatakan fungsi senapang elektron dalam ………………………………………………………..

OSK.

…………………………………………………………….

…………………………………………………………….

Lengkapkan jadual di bawah. Rujuk Rajah 9.1.9.

Struktur Fungsi
(c) Apa yang berlaku kepada alur elektron dan di
Dipanaskan apabila arus melaluinya. Ia mana kedudukan tompok cerah apabila beza
digunakan untuk memanaskan katod. keupayaan negatif input dikenakan?

Katod yang dipanaskan membebaskan ………………………………………………………..

elektron melalui proses pancaran
termion ………………………………………………………..

Mengawal bilangan elektron dalam alur

elektron.

Memfokus elektron kepada satu satu

alur halus supaya satu tompok cahaya
tajam akan terbentuk pada skrin.
(d) Apa yang berlaku kepada alur elektron dan di
Memecutkan alur elektron ke arah
mana kedudukan tompok cerah apabila beza
skrin.
keupayaan arus ulang alik dikenakan?

………………………………………………………..
6. Nyatakan fungsi sistem pemesongan sebuah
OSK. ………………………………………………………..
Plat Y: …………………………………………

………………………………………………………………

Plat X: ………………………………………...

………………………………………………………………
 154

(7) Terangkan bagaimana tompok cerah Tutup Dasar-masa

dihasilkan atas skrin sebuah OSK.

…………………………………………...................

............................................................................

...........................................................................

Hurai prinsip kerja osiloskop sinar katod

Sambungan ke bateri Terbalikkan sambungan

Buka Dasar-masa

Sambungan ke bateri Terbalikkan sambungan

Aktiviti 5
Tujuan: Paparan bentuk gelombang 7. Sambungkan bekalan kuasa 2 V a.u ke input Y.
8. Perhatikan paparan atas skrin.

1. Setkan gandaan-Y OSK kepada 0.5 V/bahagian. Pemerhatian:

Tutup suis dasar-masa. Tutup dasar-masa Buka dasar-masa
2. Sambungkan bateri ke input-Y.
3. Perhatikan paparan OSK pada skrin.
4. Terbalikkan terminal bateri. Ulang langkah 3.
5. Hidupkan dasar-masa. Perhatikan paparan
pada skrin OSK.
6. Terbalikkan terminal bateri dan perhatikan
semula.

Pemerhatian

Tiada input
 155

Aktiviti 6: 3. Beza keupayaan a.u dengan dasar-masa

Tujuan: Mengukur beza keupayaan menggunakan dibuka
OSK.

1. Beza keupayaan a.t. dengan dasar-masa

ditutup
Berapakah nilai beza keupayaan a.t. dalam Rajah
9.1.13(a) dan 9.1.13(b) jika gandaan-Y ialah
1 V/bahagian.

Gandaan Y = 2 V/bahagian
Tinggi garis menegak daripada kosong = …………

Beza keupayaan a.u puncak = …………………

Apa perubahan pada paparan skrin jika beza

keupayaan a.u input digandakan?

…………………………. ………………………… ………………………………………………………………

Apa berlaku kepada paparan atas skirn jika

2. Beza keupayaan a.t dengan dasar-masa dibuka gandaan Y dikurangkan ke 0.5 V/bahagian?
Berapakah nilai beza keupayaan a.t. dalam Rajah
9.1.14(a) dan 9.1.14(b) jika gandaan-Y ialah 0.5 ………………………………………………………………
V/bahagian?
Aktiviti 7:
Tujuan; Mengukur sela masa pendek
menggunakan O.S.K

…………………. ……………………
1. Dasar-masa disetkan ke 1 ms/bahagian;
1 bah. = 0.001 s.
Apakah perubahan yang diperhatikan atas skrin
2. Bilangan bahagian dikira antara dua puncak.
apabila terminal bateri diterbalikkan?
Sela masa pendek antara dua denyutan = bil.
Bahagian x dasar-masa.
………………………………………………………………
3. Panjang antara 2 isyarat = ………….. bah.
Apabila dua bateri disambung sesiri digunakan, Masa diambil = ………………..
apakah perubahan yang boleh diperhatikan atas
skrin?

……………………………………………………………..

Apakah perubahan pada paparan skrin apabila

dasar-masa dibuka?

………………………………………………………………
 156

Latihan 4. Rajah 9.1.20 menunjukkan satu gelombang

Selesaikan masalah berkaitan paparan O.S.K.
1. Rajah 9.1.17 menunjukkan satu surih
dihasilkan oleh bekalan kuasa a.u yang
disambung ke input-Y OSK yang disetkan
pada 20 V/bah dan 5 ms/bah.
dipaparkan pada skrin OSK apabila bekalan
kuasa a.u disambung ke input-Y OSK.
Berapakah beza keupayaan puncak apabila
gandaan-Y dilaraskan ke 20 V/cm?

5. Satu kapal terbang dikesan daripada

sebuah stesyen radar. Kedua-dua isyarat Y
yang dipancarkan dan isyarat X yang
Hitung: dipantulkan dipaparkan pada skrin OSK
(a) Tempoh seperti ditunjukkan dalam Rajah 9.1.20.
Dasar-masa diset pada 50 ms/bah dan laju
(b) Frekuensi isyarat di udara ialah 3 x 108 ms-1. Hitung
jarak antara kapal terbang dengan stesen
radar pada ketika itu.
(c) Beza keupayaan puncak

2. Rajah 9.1.18 menunjukkan satu surih

dihasilkan oleh bekalan kuasa a.u yang
disambungkan ke OSK dengan dasar-masa
ditutup. Gandaan-Y diset ke 20 V/bah. Cari
beza keupayaan puncak.

TUTORIAL 9.1

1. Rajah manakah yang menunjukkan alur

electron yang betul dalam medan elektrik?

3. Rajah 9.1.19 menunjukkan gelombang

dihasilkan oleh penjana audio yang
dipaparkan pada OSK. Panjang antara dua
puncak ialah 3 cm.
(a) Jika dasar-masa disetkan ke 5 ms/bah,
cari tempoh gelombang.
(b) Berapakah frekuensi gelombang?
(c) Apabila frekuensi gelombang
digandaduakan, berapakah panjang
antara dua puncak?
 157

2. Rajah menunjukkan sebuah OSK apabila 5. Rajah menunjukkan gelombang terhasil di

bekalan kuasa arus ulang alik disambung
kepada input-Y.
atas skrin OSK di stesen radar sebuah
lapangan terbang. Titik M dan N
menunjukkan masa pancaran ke kapal
terbang dan masa isyarat yang dipantulkan
diterima di stesen radar.
[Dasar masa OSK = 5 ms/cm,
laju cahaya = 3 x 10 8 m s -1 ]

Manakah antara kesan yang terbentuk di atas

skrin apabila bekalan kuasa arus ulang alik
digantikan dengan bateri?

Berapakah jarak di antara stesen radar dan

kapal terbang?
A 600 km
B 1500 km
3. Rajah menunjukkan gelombang dipaparkan di
C 300 km
atas skrin OSK apabila bekalan kuasa arus
D 100 km
ulang alik disambung ke input-Y OSK. Suis
dasar masa dibuka.
6. Rajah menunjukkan satu katod dipanaskan
oleh filamen.

Berapakah voltan puncak arus ulang alik

apabila gandaan Y OSK dilaraskan kepada 20
V/cm?
A 80.0 V
B 56.6 V Apakah zarah yang dibebaskan oleh katod?
C 40.0 V proton
D 28.3 V A. neutron
E 15.9 V B. electron
C. alpha
4. Rajah menunjukkan gelombang yang
dipaparkan di atas skrin OSK apabila arus 7. Rajah menunjukkan sebuah penjana isyarat
ulang alik disambung ke input-Y OSK. audion disambung ke osiloskop sinar katod,
Frekuensi arus ulang alik ialah 200 Hz. OSK.

Isyarat manakah yang menunjukkan isyarat

Berapakah masa diambil dari A ke B? audio yang paling kuat dan kelangsingan
-3
A 5 x 10 s tinggi?
-3
B 7.5 x10 s
-2
C 1.0 x 10 s
-2
D 5.0 x 10 s

8. Rajah menunjukkan proses pembebasan
electron daripada permukaan logam yang
dipanaskan.
Apakah nama proses ini?
A. Pancaran
B. Rektifikasi
C. Penyejatan
D. Pancaran Termion
9. Rajah menunjukkan bayang dihasilkan di atas
skrin tiub palang Maltese. Bayang tersebut
dipesongkan oleh magnet.
Arah pesongan boleh ditentukan dengan
menggunakan …
A. Peraturan tangan kiri Fleming
B. Peraturan tangan kanan Fleming
C. Hukum Genggaman tangan kanan
10. Rajah menunjukkan struktur sebuah
osiloskop sinar katod.
158
Komponen A, B, C dan D yang manakah
menyebabkan electron dipecutkan?
11. Zarah manakah yang terlepas daripada
permukaan logam apabila ia dipanaskan ke
suhu tinggi?
A. Proton
B. Neutron
C. Nucleon
D. Electron
PAPER 2, SECTION A
1. Question 4: Melaka 09
Rajah menunjukkan sebuah tiub pemesongan
sinar katod.
(a) Fungsi filamen ialah memanaskan katod dan
membebaskan electron daripada permukaan
logam.
(i) Namakan proses ini.
………………………………………..............................
[1 mark]
(ii) Terangkan mengapa beza keupyaan
tinggi digunakan.
.....................................................................................
[1 mark]
(iii) State the energy changes
experience by the electrons
from anode to the screen. [1 m]
……………………………………………………
(a) Beza keupaayan di antara katod dan anod
ialah 3000 V. Cas satu elektron ialah
1.6 x 10-19 C. Hitung tenaga kinetik yang
dimiliki oleh elektron semasa ia tibe di
anod. [2 marks]
 159

(c)(i) Bekalan kuasa 1000 V disambung di antara

plat atas dan bawah. Plat atas disambung
kepada terminal positif dan plat bawah
disambung kepada terminal negatif.
Lakarkan lintasan sinar katod dalam rajah
di bawah.

Gandaan Y O.S.K tersebut disetkan pada 2

V/bahagian. Hitungkan voltan input bekalan
a.t.

[1 mark] [2 marks]
(c)(ii) Nyatakan satu ciri sinar katod.

………………………………………………………………
(d) Rajah 4.3 menunjukkan satu bekalan arus
2. SPM 2010: Question 4 ulang alik, a.u. disambung ke O.S.K.
Rajah 4.1 menunjukkan satu tompok cerah, P, Gandaan Y O.S.K kekal pada 2 V/bahagian.
terbentuk di atas skrin sebuah osiloskop sinar
kator, O.S.K., apabila suis dihidupkan.

Diagram 4.3

Lukis isyarat output pada skrin dalam Rajah

(a) Apakah maksud sinar katod? 4.3 apabila voltan puncak bekalan a.u ialah 6
V dan suis dasar masa ditutup.
……………………………………………………………… [2 marks]
[1 mark]
3. Question 3: SPM 2013
(b) Terangkan bagaimana tompok cerah itu Rajah 3.1 menunjukkan satu osiloskop sinar
terbentuk di atas skrin O.S.K. katod yang ringkas memancarkan electron
apabila suis P ditutup.
……………………………………………………………..

……………………………………………………………..
[2 marks]

(c) Rajah 4.2 menunjukkan tompok cerah itu

tersesar ke Q apabila bekalan kuasa arus
terus, a.t disambung ke input-Y O.S.K itu.

(a) Namakan proses yang membolehkan

pemancaran electron daripada katod.

………………………………………………………………
[1 mark]
 160

(b) Nyatakan satu sebab mengapa voltan (b) Rajah 4.2 menunjukkan satu bayang dan
lampau tinggi digunakan. [1 mark] kawasan cahaya hijau dilihat di atas skrin.

………………………………………………………………

(c) Apabila electron mengalir dalam tiub

sinar katod, arus dihasilkan dalam 5 saat
ialah 0.01 A. Hitung jumlah cas electron.
[2 marks]

Beri satu sebab mengapa

(d) Rajah 3.2 menunjukkan satu lintasan (i) bayang terbentuk di at as skrin.
yang tidak lengkap bagi sinar katod
………………………………………………………………
dalam medan elektrik.
(ii) kawasan cahaya hijau terbentuk di atas
skrin.

………………………………………………………………
[2 marks]

Tenaga keupayaan elektrik 4.8 x 10-16 J yang

diterima oleh satu electron ditukarkan kepada
tenaga kinetik untuk elektron tersebut dalam
tiub Palang Maltese.
(i) Dalam Rajah 3.2, lengkapkan lintasan sinar Hitung halaju elektron tersebut.
katod. [1 mark] [Jisim bagi satu elektron, m = 9.0 x 10-31 kg ]

(ii) Beri satu sebab untuk jawapan dalam [2 marks]

3(d)(i).

………………………………………………………………
[1 mark]

4. Question 4: SPM 2016

(c) Rajah 4.3 menunjukkan dua batang magnet
Rajah 4.1 menunjukkan keratan rentas tiub Palang
dengan kutub berlawanan diletakkan di sisi
Maltese yang digunakan untuk mengkaji sifat
tiub tersebut menyebabkan bayang itu
sinar katoci Sinar katod dihasilkan apabila
terpesong.
elektron terpancar dari katod yang dipanaskan.

(a) Namakan proses pemancaran elektron dari (i) Rajah 4.4 menunjukkan pandangan
katodyang dipanaskan. hadapan skrin yang dilihat oleh pemerhati.

………………………………………………………………
[1 mark]
 161

9.2

Pada Rajah 4.4, lukis anak panah untuk Aktiviti 1:

menunjukkan arah pesongan bayang Tujuan: Perbandingan konduktor, semikonduktor
tersebut. dan penebat
[1 mark]
1. Lengkapkan jadual di bawah.
(ii) Nyatakan petua fizik yang digunakan
untuk menentukan arah bayang tersebut. Penebat Semi- Konduktor
konduktor
...........................................................................
[1 mark] Contoh bahan

Pembawa cas

Rintangan

Kekonduksian
Elektrik

2. Terangkan mengapa penebat tidak

mengalirkan elektrik.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

3. Terangkan mengapa konduktor mengalirkan

elektrik dengan baik.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

4. Definasikan semikonduktor.
 162

Aktiviti 2 / Activity 2: 9. Apa yang akan berlaku jika satu beza

Tujuan: Huraikan ciri-ciri atom silicon keupayaan dikenakan merentasi
semikonduktor seperti ditunjukkan dalam
Rajah 9.2.2?

Elektron bebas akan tertarik pada terminal ……….

1. Namakan dua bahan semikonduktor tulen.
…………………………………………………………
2. Berapakah elektron yang terdapat pada petala
paling luar bagi satu atom silicon?
………………………………………………………….
Elektron daripada atom jiran ditolak untuk
mengisi ……………. dan proses ini menghasilkan
lohong yang lain yang seterusnya akan diisi oleh
…………… lain. Pergerakan elektron adalah
…………………. dengan arah ‘pergerakan lohong’.
Pergerakan elektron dan ‘lohong’ menyumbang
kepada pengaliran …………….

3. Apa yang berlaku apabila setiap atom silicon
berkongsi empat elektron valensnya dengan
empat elektron valens dari atom-atom silicon
yang lain?
………………………………………………………….
………………………………………………………….
10. Nyatakan dua cara untuk meningkatkan
kekonduksian elektrik bagi semikonduktor.
………………………………………………………..
11. Apakah proses pendopan?

4. Terangkan mengapa pada suhu yang rendah

semikonduktor tulen menjadi penebat.

…………………………………………………………
Aktiviti 3 / Activity 3
………………………………………………………… Tujuan: Huraikan dua jenis semikonduktor

5. Apa yang boleh dikatakan tentang rintangan

semikonduktor pada suhu yang rendah?

…………………………………………………………

6. Terangkan mengapa pada suhu yang tinggi

semikonduktor tulen menjadi konduktor.

……………………………………………………….

……………………………………………………….
1. Rajah 9.2.3 menunjukkan pendopan
semikonduktor jenis-n. Lengkapkan jadual
7. Apa yang boleh dikatakan tentang rintangan
di bawah.
semikonduktor pada suhu yang rendah?

…………………………………………………………

8. Namakan dua jenis pembawa cas dalam

semikonduktor.

……………………………………………………….
 163

Aspek Semikonduktor jenis-n Aspek Semikonduktor jenis-p

Semikonduktor tulen Semikonduktor tulen

Atom bendasing Atom bendasing

Contoh bahan Contoh bahan

pendopan pendopan

Fungsi bahan Fungsi bahan

pendopan pendopan

Elektron valens Elektron valens

bahan pendopan bahan pendopan

Pembawa cas Pembawa cas

majority majority

Pembawa cas Pembawa cas

minority minority

2. Apa itu semikonduktor jenis-n? 4. Apa itu semikonduktor jenis-p?

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

………………………………………………………………

Aktiviti 4
Tujuan: Huraikan diode semikonduktor

3. Rajah 9.2.4 menunjukkan pendopan 1. Apa itu diod?

semikonduktor jenis-p.
………………………………………………………………

………………………………………………………………

Lengkapkan jadual di bawah.

2. Rajah 9.2.5 menunjukkan semikonduktor jenis

p dan jenis-n. Apa akan berlaku apabila
semikonduktor jenis-p dan jenis-n bercantum
bersebelahan?

…………………………………………………………
 164

3. Rajah 9.2.6 menunjukkan simpang p-n. iii. Di simpang, apakah jenis ion yang
dihasilkan di kawasan jenis-p yang
disebaban oleh berlebihan elektron?

…………………………………………………………..

iv. Apakah yang boleh ion-ion ini lakukan

terhadap elektron daripada kawasan jenis-
n di sebelah kanan simpang?

………………………………………………………….

Apa yang berlaku pada simpang? ………………………………………………………….

……………………………………………………………… v. Ini menghasilkan satu beza keupayaan

yang bertindak daripada jenis-n ke jenis-p
……………………………………………………………… merentasi simpang. Namakan beza
keupayaan ini.
………………………………………………………………
………………………………………………………….
4. Rajah 9.2.7 menunjukkan penyatuan elektron
bebas dengan lohong pada simpang yang vi. Berapakah nilai voltan merentasi simpang
menghasilkan lapisan susutan. bagi silicon dan germanium?

………………………………………………………….

vii. Apakah fungsi voltan merentasi simpang

ini?

…………………………………………………………

…………………………………………………………

viii. Apakah syarat untuk arus elektrik

mengalir merentasi simpang p-n jika ia
disambungkan kepada bateri seperti
(a) Apakah lapisan susutan? dalam Rajah 9.2.8?
……………………………………………………………… …………………………………………………………...
……………………………………………………………… …………………………………………………………...
(b) Apakah fungsi lapisan susutan?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

5. Rujuk Rajah 9.2.7.

i. Di simpang, apakah jenis ion yang
dihasilkan pada kawasan jenis-n yang
disebabkan oleh kehilangan elektron?

…………………………………………………………...

ii. Apakah yang boleh ion-ion ini lakukan

kepada lohong daripada kawasan jenis-p
di sebelah kiri simpang?

………………………………………………………….

…………………………………………………………
 165

Eksperimen 1 / Experiment 1 Kesimpulan / Conclusion

Tujuan; Memerhati arus mengalir melalui diod 1. Perhatikan Rajah 9.2.9 dan Rajah 9.2.10.
semikonduktor sewaktu pincang ke depan atau Nyatakan perbezaan di antara:
pincang songsang.
Radas: mentol, bekalan kuasa a.t, dawai (a) Sambungan diod itu
penyambung, diod
1. Katod satu diod disambung ke terminal –ve …………………………………………………………..
bekalan kuasa a.t. seperti dalam Rajah 9.2.9.
……………………………………………………………

(b) Kecerahan kedua-dua mentol

…………………………………………………………..

…………………………………………………………..

2. Dalam keadaan yang manakah diod akan

mengalirkan arus?

(a) Lukis rajah litar dalam ruangan di bawah. ………………………………………………………………

………………………………………………………………

3. Terangkan fungsi diod.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

(b) Perhatikan kecerahan mentol.

Aktiviti 5
…………………………………………………………. Tujuan; Huraikan pincang ke depan dan pincang
songsang
2. Katod satu diod disambung ke terminal +ve
bekalan kuasa a.t. seperti dalam Rajah 9.2.10. 1. Rajah 9.2.11 menunjukkan sambungan diod
secara pincang ke depan.

(a) Lukis rajah litar dalam ruangan di bawah.

(a) Nyatakan cara sambungan

semikonduktor jenis-p dan jenis-n ke
terminal battery.

………………………………………………………….
(b) Perhatikan kecerahan mentol.
………………………………………………………….
………………………………………………………….
 166

(b) Bandingkan voltan bateri dengan voltan
simpang.
………………………………………………………….
(c) Huraikan gerakan elektron dan lohong di
dalam sambungan pincang ke depan.
(a) Nyatakan cara sambungan
semikonduktor jenis-p dan jenis-n ke
terminal battery.
………………………………………………………….
………………………………………………………….

…………………………………………………………. (b) Bandingkan voltan bateri dengan voltan

simpang.
………………………………………………………….
………………………………………………………….
………………………………………………………….
(c) Huraikan gerakan elektron dan lohong di
…………………………………………………………. dalam sambungan pincang songsang.

(d) Apa berlaku kepada lapisan susutan dan ………………………………………………………….

rintangan diod?
………………………………………………………….
………………………………………………………….
………………………………………………………….
………………………………………………………….
(d) Apa berlaku kepada lapisan susutan dan
(e) Mengapa arus boleh mengalir melalui rintangan diod?
diod dalam sambungan pincang ke
depan? ………………………………………………………….

…………………………………………………………. ………………………………………………………….

…………………………………………………………. (e) Mengapa arus tidak boleh mengalir

melalui diod dalam sambungan pincang
…………………………………………………………. songsang?

…………………………………………………………. ………………………………………………………….

………………………………………………………….
2. Rajah 9.2.12 menunjukkan sambungan diod
secara pincang ke depan. ………………………………………………………….

………………………………………………………….

Eksperimen 2
Tujuan: Membina litar rektifikasi separuh
gelombang dan rektifikasi penuh gelombang.

1. Susun radas seperti dalam litar di Rajah 9.2.13.

 167

(a) Lukis isyarat input untuk arus ulang-alik. (a) Lukis isyarat input untuk arus ulang-alik.

(b) Lukis isyarat output

(b) Lukis isyarat output yang dipaparkan

pada skrin O.S.K.

(a) Nyatakan arah arus dalam separuh kitar

pertama:

………………………………………………………………

Nyatakan arah arus dalam separuh kitar

kedua:
(c) Terangkan mengapa isyarat output yang
dihasilkan seperti ditunjukkan di atas.
………………………………………………………………
Dalam separuh kitar pertama:
(b) Nyatakan arah arus mengalir melalui
………………………………………………………………
perintang R bagi setiap separuh kitaran.
……………………………………………………………… ………………………………………………………………
Dalam separuh kitar kedua:
Apakah inferens yang boleh dibuat
………………………………………………………………
mengenai arah arus ulang-alik?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
(d) Apakah peranan diod dalam litar
………………………………………………………………
rektifikasi?
3. Dengan menggunakan litar rektifikasi separuh
………………………………………………………………
gelombang yang dibina dalam soaan 1,
sambung suatu kapasitor secara selari dengan
……………………………………………………………… perintang R seperti dalam Rajah 9.2.15.
2. Susun radas seperti dalam litar di Rajah 9.2.14.

(a) Apakah peranan kapasitor dalam litar

rektifikasi?

………………………………………………………………
 168

(b) Terangkan dengan bantuan Rajah 9.2.16 TUTORIAL 9.2

bagaimana kapasitor digunakan untuk
meratakan arus.
1. Diagram 35 shows an electronic symbol
representing an electronic component.

What is the electronic component?(2010)

Kapasitor dicaskan kapasitor dinyahcaskan A.Diode C. Resistor
B.Inductor D. Transistor
………………………………………………………………
2. The adding of impurity into pure
……………………………………………………………… semiconductor material is known as ____
(2006)
……………………………………………………………… A. doping
B. rectification
(c) Lukis bentuk gelombang yang dihasilkan. C. amplification
D. thermionic emission

3. Which of the following is correct about n-type

semiconductor and p-type semiconductor?
n-type semicon- p-type
ductor semicon-
ductor
A Dopant Antimoni Gallium

4. Dengan menggunakan litar rektifikasi penuh B Fuction of Acceptance Donor atom

gelombang yang dibina dalam soaan 2, dopant atom
sambung suatu kapasitor secara selari dengan C Valentce of Trivalents Penta-
perintang R seperti dalam Rajah 9.2.17. dopant valents
D Majority
charge holes electron
carrier

3. Which of the following diagrams is an n-type

semiconductor? (2006)

(a) Lukis bentuk gelombang yang dihasilkan.

4. Which statement is correct about n-type

semiconductor? (2012)
A. Doped with pentavalent atom
B. Doped with trivalent atom
 169

C. More free electrons than holes. 9. Which circuit will light up only one light bulb?
D. Holes are the majority charge carrier.

5. Which of the following pairs of atoms can act

as an impurity to produce an n-type
semiconductor when doped into a pure
semiconductor? (2004)
A. Boron and phosphorus
B. Arsenic and antimony
C. Indium and gallium
D. Antimony and gallium

6. What is the function of a diode? (2007)

A. Acts as a current amplifier
B. Acts as an automatic switch
C. Stores electric charge
10. Which of the following traces displayed on a
D. Allows the current to pass in one
CRO is the rectification of an ac current?
direction only

7. Diagram 28 shows a p-n junction diode.

11. Diagram 2 shows a rectification circuit for an

ac current.

When the diode is in reverse biased, the

depletion layer widens because…(2009)
A. The electrons and holes are pulled away
from the p-n junction
B. The electrons from the n-type are pulled When an output resistor is connected to a
across the p-n junction CRO, the shape of the wave form on the
C. The negative charges flow from the screen is __
negative terminal to the p-type
semiconductor.
D. The positive charges flow from the
positive terminal to the n-type
semiconductor

8. Which of the following resistance, R, versus

temperature, T, graphs is correct for a pure
semiconductor?
12. Two diodes are connected in a circuit as
shown in Diagram 3.

Which of the following is the output wave form

from resistor P?
 170

13. Diagram 4 shows a full-wave rectifier.

Which resistor permitted only direct current
through it?
(a) P C. Q
(b) R D. P ,Q dan R

16. The function of capacitor in diagram below is

.
Which of the following is the correct path of
the current through diodes K, L, M and N and
resistor R?
A. L  
R N
B. M  R  N A. Rectifier
K  R  M
B. Flows alternating current
C.
C. AC and DC filter
D. N  R  L D. Voltage smoother

14. Diagram 5 shows a circuit of four diodes 17. In which circuit the bulb does not light up?
which are connected to batteries and a
resistor.

18. The diagram shows a circuit containing bulbs

X, Y and Z.
Which of the following is the correct path for
the current?
B. L       
M T S U L M N
O
C. L  M T R  Q O  N
ML
L  M T  R  Q O  N 
Which bulb in the circuit will light up when the
D.
switch is on? (2003)
S  U A. Z only
E. U  S  T  R  Q  O  N  B. X and Y only
M  L
C. Y and Z only
D. X, Y and Z only

15. Diagram 6 shows a circuit which has three 19. The diagram shows a circuit consisting of a
identical resistors P, Q and R, four diodes and diode and a bulb. When the switch is on, the
an ac power supply. bulb does not light up.

What needs to be done to light up the bulb?
(2005)
A. Replace with a new bulb
B. Increase the number of dry cells
C. Reverse the diode connection
D. Connect a resistor parallel to the
bulb
20. Diagram below shows a circuit connected to
the cathode ray oscilloscope (CRO).
Which of the following traces is the correct
one shown on the CRO? (2007)
21. Diagram 28 shows an electric circuit which
contains 4 identical bulbs, W, X, Y and Z.
Three of the bulbs light up continuously.
Which bulbs light up continuously? (2008)
A. W, Y, Z
B. W, X, Z
C. X, W, Y
D. X,Y, Z
22. Diagram 27 shows a full wave rectifier circuit.
171
The output wave form is smoothen
because….. (2009)
A. The resistance of the resistor is always
increasing and decreasing
B. The charges in the capacitor is always
increasing and decreasing
C. The number of electrons in the CRO is
always increasing and decreasing
D. The current flows through the diode is
always increasing and decreasing.
23. Diagram 30 shows a circuit for the
rectification of an alternating current.
Which is the correct trace on the screen of
the CRO? (2012)
PAPER 2 SECTION A
1. Figure (a) shows an arrangement of
apparatus to study the conductivity of
semiconductor diode by a student. When
the switch is closed by the student the
bulb does not light up.
(i) In the space below draw a circuit diagram
for Figure (a)
(ii) State the characteristic of the diode
causes the bulb does not light up?
………………………………………………………
 172

……………………………………………………………
(iii) State the correction should be done to the
connection of the circuit in Figure (a) to ……………………………………………………………
make the bulb is lighted up.
(ii) The reading of the ammeters. [1 mark]
……………………………………………………………
……………………………………………………………
(b) Figure (b) shows circuit X is connected to a
transformer, resistor R and a cathode-ray ……………………………………………………………
oscilloscope. When the switch is opened the
waveform as shown in Figure (b) is formed on (vi) Give two reasons that cause the difference
the CRO screen. between the reading of the ammeters in
Diagram 6.1 and in Diagram 6.2. [2 marks]

1. …………………………………………………

2. …………………………………………………

(vii) Based on the answers in 6(b) and 6(c), what

is the function of the diodes in these
circuits? [1 mark]
(i) In the space below draw a circuit diagram
for circuit X. ……………………………………………………………

(ii) In the space below draw a waveform is (viii) Diagram 6.3 shows the output signal
produced in the CRO screen when a displayed on the screen of a cathode ray
capacitor is connected parallel to resistor oscilloscope (CRO) when a diode is
R. connected to an a.c. power supply.

(iii) Give the reason for your answer in b(ii).

………………………………………………………………
Explain why the output signal is produced as
……………………………………………………………… shown.

……………………………………………………………… …………………………………………………………

2. SPM 2008: A6 …………………………………………………………

Diagram 6.1 and Diagram 6.2 show two circuits
with identical components. Each circuit contains
an ammeter, a cell and a semiconductor diode.

(iv) Give one example of a semiconductor

material. [1 mark]

……………………………………………………

(v) Observe Diagram 6.1 and Diagram 6.2. State

the difference between:
(i) The connection of the diodes. [1 mark]
 173

9.3 6. Rajah 9.3.1 menunjukkan litar asas bagi

transistor npn.

Aktiviti 1 / Activity 1:
Tujuan: Huraikan transistor dari segi terminalnya.

1. Apa itu transistor?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

2. Berikan contoh alat yang menggunakan (a) Namakan dua laluan arus melalui
transistor. transistor
……………………………………………………………… ………………………………………………………………
3. Lengkap: ………………………………………………………………
Struktur transistor Struktur transistor
npn pnp (b) Namakan tiga jenis arus yang melalui
transistor.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

(c) Bandingkan ketiga-tiga arus.Tuliskan

satu persamaan yang menghubungkan
Symbol transistor Simbol transistor pnp ketiga-tiga arus itu.
npn
………………………………………………………………

(d) Apa fungsi R1 dan R2 dalam litar di atas.?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

4. Nama dan nyatakan fungsi 3 terminal (e) Terdapat dua simpang p-n dalam
transistor transistor. Pilih samada pincang ke
depan atau pincang songsang.
Terminal Fungsi terminal
Simpang BE
(tapak pengeluar):

Simpang BC
(tapak pengumpul)

7. Lukis litar asas bagi transistor pnp. Tunjukkan

arah arus yang mengalir dalam transistor.

5. Anak panah pada pengeluar dalam symbol

transistor menunjukkan apa?

………………………………………………………………
 174

Aktiviti 2 (b) Arus tapak,IB kawal magnitud arus

Tujuan: Mengkaji pengaliran pembawa cas dalam pengumpul, IC. Perubahan kecil dalam
sebuah transistor. arus tapak akan hasilkan perubahan besar
dalam arus pengumpul.

………………………………………………………………

9. Rajah 9.3.3 menunjukkan litar transistor.

1. Perhatikan kecerahan kedua-dua mentol

apabila suis S dibuka.

………………………………………………………………

2. Apa maksud pemerhatian ini berkaitan arus

tapak, IB dan arus pengumpul, IC?

……………………………………………………………… (a) Nyatakan keadaan sambungan di simpang

3. Apakah yang berlaku apabila suis S Simpang BE: …………………………………

dihidupkan?
Simpang BC:……………………………………
………………………………………………………………
(b) Apabila suis S dibuka, berapakah nilai:
4. Apa maksud pemerhatian ini berkaitan arus
tapak, IB dan arus pengumpul, IC? IB? = ………. .. IC? = …………

……………………………………………………………… (c) Mengapakah tiada arus pengumpul bila

tiada arus tapak?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
5. Apakah syarat untuk menghidupkan
transistor? ………………………………………………………………

……………………………………………………………… (d) Apabila suis S dihidupkan, apakah yang

berlaku pada elektron bebas dalam lapisan
……………………………………………………………… pengeluar?

6. Bandingkan kecerahan mentol M1 dan M2. ………………………………………………………………

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

7. Apakah yang dimaksudkan oleh kecerahan (e) Beri dua sebab mengapa kebanyakan
mentol-mentol itu mengenai arus tapak, I B dan elektron dari lapisan pengeluar akan
arus pengumpul, IC? tertarik terus ke lapisan pengumpul
melalui lapisan tapak?
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
8. Apakah dua fungsi transistor apabila:
(a) Jika tiada arus tapak, IB maka tiada arus ………………………………………………………………
pengumpul, IC. Arus tapak, IB
menghidupkan arus pengumpul, IC. (f) Bandingkan nilai arus tapak dan arus
pengumpul.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
 175

Rajah 9.3.4 menunjukkan analogi arus tapak 2. Rajah 9.3.7 menunjukkan satu litar pembahagi
mengawal pengaliran arus pengumpul. voltan.

Amplier arus = Arus pengumpul (a) Lengkapkan:

Arus tapak
Aktiviti 3:
Tujuan: Huraikan bagaimana transistor digunakan
sebagai suis automatic.
1. Rajah 9.3.6 menunjukkan litar mengandungi
transistor, bateri, perintang R1, perintang
bolehubah R2 dan mentol lampu.
Voltan tapak = 0 : IB = …….., IC = ……….
transistor : OFF / ON
(b) Apakah syarat kepada voltan tapak
supaya transistor dihidupkan?
………………………………………………………………
………………………………………………………………

(c) Mengapa kita menggunakan perintang

boleh ubah?

………………………………………………………………

(d) Beri contoh perintang boleh ubah.

………………………………………………………………
i. Namakan jenis transistor yang Aktiviti 5:
digunakan. Tujuan: Membina litar transistor sebagai suis
automatic.
…………………………………………………..
1. Rajah 9.3.8 menunjukkan perintang peka
ii. Bagaimana anda hubungkan V, V1 dan cahaya, PPC.
V2?

…………………………………………………………….

iii. Apa yang boleh anda katakan mengenai

arus yang mengalir melalui R1 dan R2?

……………………………………………………………… (a) Apa ciri perintang peka cahaya, PPC

iv. Apa hubungan antara V and R? ………………………………………………………………
……………………………………………………………… (b) Rajah 9.3.9 menunjukkan litar bagi suis
LDR automatic
v. Namakan hukum yang terlibat dalam
hubungan itu.

………………………………………………………………

vi. Lengkapkan
If R1 = R2, V1 = ……… V2 = …………..
If V1 = 1 V, V2 = ………….
If V1 = 5 V, V2 = ………….
 176

Tanda (√) pada ruangan yang betul. (c) Rajah 9.3.10 menunjukkan litar bagi suis
siang malam lampu automatic bagi LDR yang bertukar
tempat dengan perintang.
Rintangan Tinggi Rendah
LDR

Voltan LDR Tinggi Rendah

Voltan Lebih dari 0.7 V Kurang dari 0.7 V

tapak

Tanda (√) pada ruangan yang betul

Arus tapak, IB mengalir IB tidak mengalir siang malam
IB
Rintangan Tinggi Rendah
LDR
Arus IC akan mengalir IC tidak mengalir
pengumpul, Voltan LDR Tinggi Rendah
IC

Transistor Dihidupkan Dimatikan Voltan Lebih dari 0.7 V Kurang dari 0.7 V
tapak

Arus tapak, IB mengalir IB tidak mengalir

Mentol Menyala Tidak menyala IB

Arus IC akan mengalir IC tidak mengalir

pengumpul,
IC
siang malam Transistor Dihidupkan Dimatikan
Rintangan Tinggi Rendah
LDR Mentol Menyala Tidak menyala

Voltan LDR Tinggi Rendah

siang malam

Rintangan Tinggi Rendah

Voltan Lebih dari 0.7 V Kurang dari 0.7 V LDR
tapak
Voltan LDR Tinggi Rendah
Arus tapak, IB mengalir IB tidak mengalir
IB
Voltan Lebih dari 0.7 V Kurang dari 0.7 V
tapak
Arus IC akan mengalir IC tidak mengalir
pengumpul, Arus tapak, IB mengalir IB tidak mengalir
IC
IB
Transistor Dihidupkan Dimatikan
Arus IC akan mengalir IC tidak mengalir
pengumpul,
IC
Mentol Menyala Tidak menyala
Transistor Dihidupkan Dimatikan
Bulb

Mentol Menyala Tidak menyala

 177

2. Rajah 9.3.11 menunjukkan satu thermostat. Tanda (√) pada ruangan yang betul
Suhu tinggi suhu rendah

Rintangan Tinggi Rendah

termostat

Voltan Tinggi Rendah

termostat
(a) Apa ciri perintang peka haba?
Voltan Lebih dari 0.7 V Kurang dari 0.7 V
……………………………………………………………… tapak

(b) Rajah 9.3.12 menunjukkan litar bagi suis Arus tapak, IB mengalir IB tidak mengalir
automatic untuk sistem mengesan IB
kebakaran.
Arus IC akan mengalir IC tidak mengalir
pengumpul,
IC
Transistor Dihidupkan Dimatikan

Penggera Berbunyi Tidak berbunyi

TUTORIAL 9.3
Tanda (√) pada ruangan yang betul
1. Diagram 1 shows a symbol for npn transistor.
Suhu tinggi suhu rendah Electrodes P, Q and R refer to
Rintangan Tinggi Rendah
termostat

Voltan Tinggi Rendah

termostat

Voltan Lebih dari 0.7 V Kurang dari 0.7 V

tapak P Q R
A Base Emitter Collector
Arus tapak, IB mengalir IB tidak mengalir B Base Collector Emitter
IB C Collector Base Emitter
D Emitter Base Collector
Arus IC akan mengalir IC tidak mengalir
pengumpul, 2. The diagram shows the symbol for a
IC transistor.
Transistor Dihidupkan Dimatikan

Penggera Berbunyi Tidak berbunyi

Which of the following shows the correct

name of the electrode P and the type of the
transistor? (2003)
Electrode P Type of transistor
A Emitter pnp
B Collector pnp
C Emitter npn
D Collector npn
 178

3. Which statement about a transistor is 7. The function of transistor in the circuit shown
correct? (2008) in Diagram 5 is ___
A. Has two electrodes
B. Acts as a full wave rectifier
C. Has its own internal energy supply
D. Functions as an amplifier

4. What are the electrical components that must

be placed at P and Q in the circuit as shown
in Diagram 2

Diagram 5
A. Rectifier
B. Amplifier
C. Automatic switch
D. Voltage divider

8. The function of the transistor in the circuit

shown in Diagram 6 is
P Q
A Bulb Bulb
B Battery Bulb
C Resistor Battery
D Bulb resistor

5. An npn transistor is connected to a dc power

supply as shown in Diagram 3.

Diagram 6
A. Receiver
B. A switch
C. Transmitter
D. Heater

10. Which of the following shows the correct

circuit to light up the bulb during daylight but
light off the bulb at night.
Which of the following is correct?
A Ie > Ic >Ib
B Ie > Ib >Ic
C Ic > Ie >Ib
D Ic > Ib >Ie

6. In which circuit does the bulb light up?

(2004)

11. In which circuit will the light-emitting diode
(LED) light up when the switch is on? (2005)
12. Which of the following circuits can function?
(2006)
13. Diagram shows an automatic switch circuit to
light up a bulb at night.
What changes should be done to light up the
bulb during the day time? (2007)
A. Reverse the terminals of the battery
B. Interchange R1 and R2
C. Replace the npn transistor with a pnp
transistor
D. Replace resistor R3 with a resistor of
lower resistance
179
14. Diagram 29 shows a transistor circuit.
What is the reading of V2 when V1 is 1.5 V?
1.5 V
1.5 V
6.0 V
PAPER 2 SECTION A:
1. SPM 2003
Rajah 7 menunjukkan perintang peka cahaya
(LDR), perintang R dan S, diod pemancar cahaya
(LED), transistor dan bateri yang akan
disambungkan untuk membina satu litar LED
bercahaya apabila keadaan persekitaran terang.
(a) (i) Nyatakan satu fungsi transistor.
………………………………………………………………
[1 mark]
(ii) Lengkapkan Rajah 7 supaya menjadi litar
di mana LED akan menyala apabila
keadaan sekitar terang. [1 mark]
(iii) Berikan satu sebab mengapa LED itu
bercahaya dalam keadaan sekitar terang.
………………………………………………………………
(b) Apakah pengubasuaian yang perlu
dilakukan pada litar itu supaya LED
bercahaya apabila keadaan sekitar gelap?
………………………………………………………………
[1 mark]

(c) Anda memerlukan satu penggera yang
menghasilkan bunyi apabila berlaku
kebakaran. Dua pengubahsuaian perlu
dilakukan pada litar di (a)(ii) dengan
menggantikan komponen elektronik.
(i) Nyatakan satu komponen elektronik
yang perlu diganti. Beri sebab bagi
jawapan anda.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
[2 marks]
(ii) Namakan dua komponen yang perlu
digunakan bagi menggantikan
komponen-komponen yang tidak
sesuai itu.
………………………………………………………………
………………………………………………………………
[2 marks]
(d) Pada ruang di bawah, lakarkan rajah litar
bagi litar yang baru itu.
[2 marks]
2. SPM 2012 Question 4
Rajah 4 menunjukkan litar dengan transistor yang
bertindak sebagai suis automatic.
180
Perintang X mempunyai rintangan tinggi dalam
gelap dan rintangan rendah dalam cerah.
(a) Namakan perintang X.
………………………………………………………………
1 mark]
(b) Rintangan perintang X ialah 40 kΩ apabila ia
berada dalam gelap.
Hitung :
(i) Beza keupayaan antara T dan U
[2 marks]
(ii) Arus yang mengalir dalam perintang X.
[2 marks]
(c) Terangkan mengapa diod pemancar cahaya
(LED).
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
[2 marks]
 181

9.4

Get TAK
Apa itu get logic? Jadual kebenaran Lukis simbol
Input Output
A C
0
1
0
1
Apa itu jadual kebenaran?
Tindakan:
Untuk output dihidupkan (1),

………………………………………………………………

Get TAKDAN
Aktiviti 1 Jadual kebenaran Lukis simbol
Tujuan; Senarai, lukis dan nyatakan tindakan Input Output
setiap get logik. A B C
0 0
Get DAN
1 0
Jadual kebenaran Lukis simbol
0 1
Input Output
1 1
A B C
0 0
Tindakan:
1 0 Untuk output dihidupkan (1),
0 1
1 1 ………………………………………………………………
Tindakan: Untuk output dihidupkan (1), ………………………………………………………………
……………………………………………………………… Get TAKATAU
Jadual kebenaran Lukis simbol
……………………………………………………………… Input Output
A B C
Get ATAU 0 0
Jadual kebenaran Lukis simbol
1 0
Input Output 0 1
A B C
1 1
0 0
1 0 Tindakan: Untuk output dihidupkan (1),
0 1
1 1 ………………………………………………………………
Tindakan: Untuk output dihidupkan (1), ………………………………………………………………
……………………………………………………………… Aktiviti 2
Tujuan: Membina jadual kebenaran untuk
Get EXCLISIVE ATAU kombinasi get logik maximum 2 input.
Jadual kebenaran Lukis simbol
Input Output (1)
A B C
0 0
1 0
0 1
1 1

Tindakan: Untuk output dihidupkan (1),

………………………………………………………………
 182

Input Output
Pengesan Pengesan Bunyi isyarat
(2) asap haba siren
Smoke
detector
0 0
0 1
1 0
1 1

2. Rajah 9.4.2 menunjukkan sistem kawalan

untuk lampu jalan. Sistem kawalan itu
membenarkan lampu jalan samada
dihidupkan secara manual oleh suis pada
bila-bila masa sensor atau secara automatic
oleh sensor cahaya pada waktu gelap.
Sensor cahaya:
Siang = 1 Gelap / malam = 0

(3)

Lengkapkan jadual kebenaran

(4) Input Output
Suis Pengesan Lampu jalan
cahaya
0 0
0 1
1 0
1 1

3. Seorang pelajar ingin membina litar get logic

untuk menghidupkan penyaman udara secara
automatic seperti dalam Rajah 9.4.3. Ia
memilih pengesan cahaya untuk mengesan
Aktiviti 3 siang atau malam dan pengesan suhu untuk
Tujuan: Huraikan aplikasi sistem kawalan get mengesan suhu sekeliling.
logik.

1. Rajah 9.4.1 menunjukkan satu sistem

penggera kebakaran. Terdapat sensor asap
dan pengesan suhu di dalam hotel. Jika tiada
asap atau suhu rendah, penggera tidak akan
berbuny. Tetapi jika satu input TINGGI atau
kedua-dua sensor asap dan suhu TINGGI,
makan penggera akan berbunyi. Lengkapkan Lengkapkan jadual kebenaran
jadual kebenaran. Complete the truth table

Input Output
Pengesan Pengesan Penyaman
cahaya suhu udara
Light detector Temperature Air condition
detector
0 0
0 1
1 0
1 1
 183

4. Rajah 9.4.4 menunjukkan sistem kawalan api. 3. The diagram shows a logic gate G whose
truth table is a shown in the table below.

M N X
0 0 0
1 0 0
Lengkapkan jadual kebenaran 0 1 0
1 1 1
Input Output
Pengesan Pengesan Alat Penggera A AND gate B OR gate
asap haba pemadam kebakaran C NAND gate D NOR gate
api
0 0 4. Diagram 29 shows a combination of two logic
0 1 gates.
1 0
1 1

TUTORIAL 9.4

1. The diagram shows an electric circuit.

Which truth table is correct? (2008)

Which of the following symbol is equivalent

to the circuit above?

2. The diagram shows an electric circuit. 5. The diagram shows the combination three
logic gates.

The truth table for the combination of three

logic gates is as follows.
Which of the following logic gate is Input Output
equivalent to the circuit above? P Q R
A AND gate 0 0 1
B OR gate 0 1 1
C NAND gate 1 0 1
D NOR gate 1 1 0

What is the gate X?

A AND B OR
C NAND D NOR
 184

6. The diagram shows a circuit containing three 9. The figure shows a OR gate with input signals
logic gates. P and Q.

If the input signals P and Q are respectively

1001 and 1100 what is the output signal at X?
A 0001 B 0010
C 1010 D 1110

7. The diagram shows a logic gates circuit.

Which of the following is the output signal of
the OR gate?

Which of the following truth table represents

output R in the circuit? (2003)

A P Q R B P Q R
0 0 1 0 0 0
0 1 0 0 1 1
1 0 1 1 0 0
1 1 0 1 1 1

C P Q R D P Q R
0 0 0 0 0 0
0 1 1 0 1 1 10. Diagram 29 shows a logic gate circuit with
1 0 0 1 0 1 input signals P and Q.
1 1 0 1 1 0

8. The diagram shows the combination of four

logic gates.

Which diagram shows the correct shape of

the output signal?(2009)
Which of the following is the correct truth
table for output X?

A X Y Q B X Y Q
0 0 0 0 0 1
0 1 1 0 1 1
1 0 1 1 0 1
1 1 0 1 1 0

C X Y Q D X Y Q
0 0 1 0 0 0
0 1 0 0 1 1
1 0 0 1 0 1
1 1 1 1 1 1
 185

11. Diagram 32, shows a combination of logic (a) Jika beza keupayaan merentasi perintang W
gate with input P, input Q, output S and ialah 2 V, berapakah beza keupayaan
output T. merentasi pengesan inframerah?

………………………………………………………………
[1 mark]
(b) Komponen X mempunyai rintangan tinggi
apabila keadaan sekitar gelap dan rintangan
rendah apabila keadaan sekitar terang,
namakan komponen X
Which pairs of input and output of the logic
gate combination is correct? (2011)
[1 mark]
(c) Komponen S ialah satu suis yang disambung
kepada litar lampu sorot yang menggunakan
240 V a.u.
(i) Apakah jenis suis komponen S?

………………………………………………………………
[1]
(ii) Mengapakah komponen S diperlukan
dalam litar itu?
PAPER 2, SECTION A
1. SPM 2004 No. 7 ………………………………………………………………
Ali ingin membina suatu sistem keselamatan di
rumahnya seperti ditunjukkan dalam Rajah 7.1. (d) Jadual kebenaran berikut menunjukkan
Apabila seseorang melintasi alur inframerah pada operasi get logic dalam litar pada Rajah 7.2.
waktu malam, satu pengesan inframerah akan
menghantar maklumat kepada get logic yang kekunci:
seterusnya menyalakan lampu sorot. Lampu itu Keadaan sekitar gelap : voltan input di P tinggi,
menggunakan bekalan 240 V arus ulang alik (a.u) Logik ‘1’
dan hanya akan menyala pada waktu malam. Keadaan sekitar terang: voltan input di P rendah,
Logik 0
Ada orang melintas: voltan input di Q tinggi, Logik
‘1’
Tiada orang melintas: voltan input di Q rendah,
Logik ‘0’
Suis S dihidupkan: voltan output di R tinggi, Logik
‘1’
Suis S dimatikan: voltan output di R rendah, Logik
‘0’

Litar yang boleh membantu Ali membina

sistem keselamatan itu ditinjukkan pada
Rajah 7.2.

(i) Menggunakan kekunci yang diberikan,

lengkapkan jadual kebenaran di atas. [4]

(ii) Namakan get logic dalam litaf pada Rajah

7.2.

………………………………………………………………
[1]
 186

2. SPM 2006 No. 7 (c) Pintu lif dipasang dengan pemancar cahaya
Seorang pelajar ingin membina satu sistem dan satu pengesan iaitu perintang peka
kawalan motor lif yang ringkas yang beroperasi cahaya. Jika perintang peka cahaya
menggunaksn dus butang, A dan B unfuk satu mengesan cahay, suis geganti akan
bangunan dua tingkat dihidupkan pintu lif ditutup. Rajah 7.2
A: butang ke atas menunjujkan satu litar elektronik untuk satu
B: butang ke bawah sistem kawalan pintu lif.

Motor lif hanya berfungsi apabila seseorang

menekan salah satu daripada butang-butang.
Rajah 7.1 menunjukkan litar yang boleh
digunakan untuk menghidupkan motor.

(i) Nyatakan hubungan antara perintang dan

keamatan cahaya yang diterima
olehnperintang peka cahaya.

………………………………………………………………
[1 mark]
pertunjuk: (ii) Lengkapkan litar dalam Rajah 7.2. dengan
Butang A dan B: melukis perintang dan perintang peka cahaya
Bila ditekan, logic “1” menggunakan simbol yang diberikan di
Bila tidak ditekan logic “0” bawah.

Qutput X:
motor dihidupkan, logic “1”

(a) Jadual 4 ialah jadual kebenaran yang

menunjukkan operasi get logik dalam
sistem kawalan lif motor.

A B X
0 0 [1 mark]
0 1
1 0 (iii) Terangkan bagaimana litar itu berfungsi.
1 1
……………………………………………………………………………
(i) Menggunakan pertunjuk yang diberikan,
lengkapkan Jadual 7.1. [1 mark] ……………………………………………………………………………

(ii) Namakan get logik dalam litar dalam Rajah ……………………………………………………………………………

7.1. [3 marks]

……………………………………………………………… 3. SPM 2009: Question 3

[1 mark] Rajah 3 menunjukkan satu kombinasi logik get
(iii) Dalam ruangan di bawah, lukis simbol bagi untuk mengawal lampu keselamatan 240 V.
get logik dalam (a)(ii).
[1 mark]

(b) Mengapa suis gegsnti diperlukan dalam

litar?
(a) Namakan logik get P.
………………………………………………………………
.............................................................................
……………………………………………………………… [1 mark]
[1 mark]
 187

Jadual 7.1 menunjukkan kekunci bagi semua

(b) Q ialah logit get DAN. Menggunakan situasi.
komponen elektrik seperti bateri dan dua
suis, lukis rajah litar yang menghasilkan Pemancar Pengesan Output X
output yang sama dengan Q.

(c) Jadual 3 ialah jadual kebenaran untuk Situasi Logik Situasi Logik Situasi Logik
system lampu keselamatan ini.
Ada Motor elektrik
Input light Input body ON 1 1 1
pelanggan dihidupkan
sensor heat sensor Output X
Motor elektrik
0 0 Tiada
OFF 0 0 tidak 0
0 1 pelanggan
dihidupkan
1 0
1 1
(a) Apakah maksud get logik?
Table 3
Lengkapkan Jadual 3.
......................................................................................
[2 marks]
[ 1 mark]
(b) Jadual 7.2 adalah jadual kebenaran yang
(d) Nyatakan satu fungsi suis geganti dalam
menunjukkan operasi get logik dalam sistem
litar.
kawalan motor pintu gelangsar itu.
.............................................................................
(i) Menggunakan kekunci yang diberikan
[1 mark]
dalam Jadual 7.1. lengkapkan Jadual
7.2.[3 marks]
12. SPM 2011: Question 7
Rajah 7.1 menunjukkan papan pengesan yang Pemancar Pengesan Output X
mengandungi alat pemancar dan pengesan yang 0 0
mengawal pintu gelangsar automatik di sebuah 0 1
kompleks membeli- belah. 1 0
Apabila seorang pelanggan berjalan masuk ke 1 1
dalam kompleks membeli-belah itu, pintu
gelangsar terbuka secara automatik. (ii) Namakan get logik dalam litar dalam
Rajah 7.2.

......................................................................................
[ 1 mark]

(iii) Dalam ruang di bawah, lukis simbol get

logik yang dinamakan di 7(b)(ii).

......................................................................................
[ 1 mark]

(c) Pintu gelangsar dalam Rajah 7.1 mengambil

masa yang lama untuk terbuka secara
automatik. Beberapa modifikasi perlu
Rajah 7.2 menunjukkan litar yang dilakukan kepadapintu gelangsar dan motor
mengandungi litar get logik yang elektrik bagi membolehkan pintu gelangsar
disambungkan ke sebuah motor elektrik terbuka dalam masa yang lebih singkat.
untuk mengawal pintu gelangsar itu. Nyatakan modifikasi yang sesuai dan berikan
satu sebab untuk modifikasi itu.

(i) Jisim pintu gelangsar:

.................................................................................
Sebab:

......................................................................................
[2 marks]
 188

(ii) Kuasa motor elektrik: (c) Rajah 3.2 menunjukkan litar bagi sistem
kawalan elektronik tersebut.
......................................................................................
Sebab:

......................................................................................
[2 marks]

13. SPM 2017: Question 3

Seorang murid mereka bentuk satu sistem
kawalan elektronik untuk menghidupkan satu
kipas dalam bilik darjah secara automatic. Rajah
3.1 menunjukkan rajah blok sistem tersebut yang
mengandungi pengesan suhu, pengesan cahaya
dan get logic X.

Apabila cahaya dikesan oleh PPC, rintangan

PPC ialah 100 Ω.
(i) Nyatakan beza keupayaan merentasi YZ.

(a) Namakan get logik X. ………………………………………………………………

[1 mark]
………………………………………………………………
[1 mark] (ii) Hitung beza keupayaan merentasi PPC
tersebut.
(b) Jadual 1 ialah jadual kebenaran untuk get logik
X tersebut. [2 marks]

PAPER 2, SECTION B AND C

SPM 2007: SECTION B
Rajah 10.1 dan 10.2 menunjukkan dua litar elektrik
yang mengandungi diod semikonduktor.

Kipas akan dihidupkan apabila suhu tinggi dan

keamatan cahaya tinggi.

Dengan menggunakan “ON” atau “OFF”,

lengkapkan Jadual 1 untuk menunjukkan kipas
tersebut dihidupkan atau dimatikan dalam
keadaan input yang berlainan.
[2 marks]
 189

(a) Apakah yang dimaksudkan dengan 2. SPM 2014 Section C Question 12

semikonduktor? a. Rajah 12.1 menunjukkan sebuah litar
rektifikasi gelombang setengah.
(b) Menggunakan Rajah 10.1 dan Rajah 10.2,
hubungkan nyalaan mentol, arus dan cara
diod disambungkan ke terminal bateri untuk
mendeduksikan satu konsep fizik yang
relevan.

[5 marks]

(c) Rajah 10.3 menunjukkan satu litar

rektifikasi penuh gelombang. Based on Diagram 12.1
(i) Namakan komponen S

………………………………………………………………

(ii) Terangkan bagaimana komponen S

digunakan untuk menghasilkan rektifikasi
separuh gelombang. [5 markah]

b. Rajah 12.2 menunjukkan satu litar transistor

yang boleh menghidupkan suis mentol P
secara automatic.
(i) Lukis bentuk gelombang untuk rektifikasi
penuh gelombang.

(ii) Satu kapasitor diletakkan merentasi output

untuk meratakan arus. Lukis bentuk
gelombang yang dihasilkan. Terangkan
bagaimana sebuah kapasitor digunakan
untuk meratakan arus.

(d) Rajah 10.4 menunjukkan litar dengan

transistor yang bertindak sebagai suis
automatik.

Berdasarkan Rajah 12.2,

(i) Tentukan beza keupayaan merentasi titik
X dan titik Z.
(ii) Hitung jumlah rintangan antara titik X dan
titik Z.
(iii) Hitung arus yang mengalir melalui XZ.
(iv) Hitung beza keupayaan merentasi YZ
[5 markah]
Transistor dalam litar menyebabkan diod
cahaya (LED) menyala apabila keadaan gelap.
Seorang juruteknik mahu sebuah kipas c. Rajah 12.3 menunjukkan palang penghalang
berlabel 240 V, 100 W dalam sebuah bilik automatik
dihidupkan secara automatic apabila bilik itu
panas.
Cadangkan pengubahsuaian yang boleh
dibuat kepada litar dalam Rajah 10.4 supaya
kipas boleh dihidupkan secara automatic
wpabila bilik itu panas. Nyata dan terangkan
pengubahsuaian berdasarkan aspek-aspek
berikut:
- Komponen elektrik yang diperlukan untuk
menggantik LED dan perintang peka cahaya
dalam litar.
- Kedudukan komponen elektrik dalam litar.
[10 marks]
 190

Palang itu terangkat hanya apabila kereta berhenti 3. SPM 2015

pada pad P dan butang Q ditekan. Palang (a) Rajah 12.1 menunjukkan satu litar get logik.
memerlukan voltan tinggi supaya terangkat.

kunci:
Input:
0: kereta tidak berada pada pad P
1: Kereta pada pad P
0: Butang Q tidak ditekan (i) Namakan get logic G. [1 mark]
1: Butang Q ditekan
………………………………………………………………
Output:
0: Palang tidak terangkat (ii) Bina satu jadual kebenaran bagi litar get
1: Palang diangkat logic pada Rajah 12.1.
[5 marks]
Rajah 12.4 menunjukkan empat bentuk system
penghalang automatic J, K, L dan M. (b) Diagram 12.2 shows an amplifier circuit.
Rajah 12.2 menunjukkan satu litar
amplifier.

Terangkan bagaimana litar itu berfungsi

sebagai sebuah amplifier. [4 marks]

(c) Rajah 12.3 menunjukkan sebuah litar

system penggera kebakaran yang tidak
lengkap. Jadual 12 menunjukkan empat
set komponen elektronik yang digunakan
untuk melengkapkan litar dalam Rajah
12.3

Anda dikehendaki menentukan system

penghalang automatik yang boleh digunakan
untuk mengangkat palang. Kaji spesifikasi semua
keempat system penghalang automatik
berdasarkan aspek-aspek berikut:
(i) Input P
(ii) Input Q
(iii) Kombinasi get logik.
(iv) Keperluan menggunakan suis geganti.

Terangkan kesesuaian setiap aspek dan kemudian

tentukan system penghalang automatik yang
paling sesuai. Beri sebab untuk pilihan anda.
[10 markah]
 191

Anda dikehendaki menentukan set komponen

elektronik yang paling sesuai yang boleh
menyebabkan system penggera kebakaran
berfungsi. Kaji jenis komponen elektronik dalam
Jadual 12. Terangkan kesesuaian setiap
komponen elektronik dan tentukan set komponen
elektronik yang paling sesuai. Beri sebab-sebab
bagi pilihan anda.
[10 marks]
 192

LEARNING OUTCOMES

10.1 NUCLEUS OF AN ATOM 10.2 RADIOACTIVE DECAY 10.3 RADIOISOTOPES

• Describe the composition of
the nucleus of an atom in
terms of protons and
neutrons.
• Define proton number (A)
and nucleon number (Z)
• Explain the term nuclide
• Use the nuclide notation
• Define the term isotope
• State what radioactivity is • Define radioisotopes
• Name common detectors for • Name examples of
radioactive emissions radioisotopes
• Compare the 3 kinds of • Describe applications of
radioactive emissions in radioisotopes.
terms of their nature
• Explain what radioactive
decay is
• Use equations to represent
changes in the composition
of the nucleus when
particles are emitted
• Explain half-life
• Determine half-life from a
decay curve

10.4 NUCLEAR ENERGY 10.5 MANAGEMENT OF

• Define atomic mass unit (a.m.u) RADIOACTIVE SUBSTANCE
• Describe nuclear fission • Describe the negative effects
• Give examples of nuclear fission of radioactive substances
• Describe chain reaction • Describe safety precautions
• Describe nuclear fusion needed in the handling of
• Give examples of nuclear fusion radioactive substance
• Relate the release of energy in a nuclear • Describe the management of
reaction with a change of mass radioactive waste
according to the equation E = mc2
• Describe the generation of electricity
from nuclear fission
• Justify the use of nuclear fission in the
generation of electricity
• Solve problems involving nuclear energy
 193

10.1

Latihan 1 7
1. Tulis nuklid atom X yang mempunyai 30 4. Nuklid bagi atom lithium ditulis sebagai 3 Li .
proton dan 35 neutron. Apakah nomboer proton, nucleon dan
elektron dalam atom lithium yang neutral?
……………………………………………………
nombor Number nomber
3. Number proton dan nomber nucleon untuk proton nukleon electron
tiga nuclei P, Q dan R ditunjukkan dalam A 4 7 3
jadual di bawah. B 3 4 7
C 4 3 4
Nucleus Proton Nucleon D 3 7 3
number number
P 52 86 5. Number proton dan number nucleon bagi tiga
Q 53 87 nuclei P, Q dan R ditunjukkan dalam Jadual 1.
R 52 87 Nucleus Proton Nucleon
number number
Nuclei-nuclei yang manakah merupakan P 52 86
isotop? Q 53 87
R 52 87
………………………………………………………… Nuclei manakah merupakan isotop bagi unsur
yang sama?
Tutorial 10.1 A. P and Q only
1. Nuklues terdiri daripada B. P and R only
A. protons and electrons C. Q and R only
B. protons and neutrons D. P, Q and R
C. neutrons and electrons
D. neutrons only 6. Rajah manakah yang menunjukkan struktur
7
2. Nuclide yang manakah mewakili nuklid yang atom 3 Li dan komposisi nukleusnya?
mempunyai 30 proton dan 35 neutron?
(2009)
35 65
A. 30 X C. 30 X
65 30
B. 35 X D. 35 X

3. Suatu zarah bercas negatif bergerak menuju

ke arah nucleus satu atom. Antara rajah
berikut, yang manakah menunjukkan lintasan
betul bagi zarah itu?
 194

7. SPM 2009 : Question 1

Jadual 1 menunjukkan bilangan proton, bilangan
neutron dan nombor nucleon bagi tiga isotop bagi 10.2
hydrogen.
Isotopes of Number Number Nucleon
hydrogen of of number Aktiviti 1:
protons neutrons Tujuan: Menyatakan makna radioaktif
1 0 1
1. Nyatakan maksud keradioaktifan.
1 1 A
…………………………………………………………

1 2 3 …………………………………………………………

…………………………………………………………
(a) Lengkapkan ayat berikut dengan
menandakan (x) perkataan yang betul. 2. Apakah maksud keradioaktifan merupakan
proses pereputan secara spontan?
Cas satu proton ialah
…………………………………………………………
...... positive ....... negative
[1 mark] …………………………………………………………
(b) Apakah maksud isotop?
3. Apakah maksud keradioaktian merupakan
...................................................................................... proses yang rawak?
[1 mark]
(c) Berdasarkan Jadual 1, nyatakan nilai bagi …………………………………………………………

(i) A = ........... …………………………………………………………

(ii) X = ........... [2 marks] 4. Namakan tiga jenis sinaran radioaktif.

…………………………………………………………

5. Bandingkan sifat semulajadi tiga jenis sinaran

radioaktif.

Sifat Alpha Beta Gamma

α β γ

Semulajadi

Jisim

Cas

Laju

Kuasa
pengionan

Kuasa
penembusan

Diberhentikan
oleh

Dipesongkan
oleh medan
magnet dan
medan elektrik
 195

6. Ciri-ciri Sinaran Radioaktif (i) Zarah alfa dan zarah beta terpesong
(a) Interaksi dengan medan elektrik dalam medan magnet sinar gama tidak
Rajah 10.2.1 menunjukkan kesan pesongan sinar terpesong. Terangkan.
radioaktif dalam medan elektrik.
…………………………………………………………….

……………………………………………………………

(ii) Namakan peraturan untuk menentukan arah

pesongan zarah alfa dan beta?

…………………………………………………………….
i. Mengapa zarah alfa dan zarah beta terpesong
(iii) Tunjukkan arah pesongan sinar radioaktif
dalam medan elektrik?
dalam medan magnet dalam Rajah 10.2.4
………………………………………………………

ii. Bandingkan sudut pesongan zarah beta

dengan zarah alfa.

………………………………………………………

iii. Beri sebab bagi jawapan di (ii).

………………………………………………………

………………………………………………………
(c) Kuasa Penembusan
iv. Mengapakah sinar gama tidak terpesong
dalam medan elektrik?
(i) Lengkapkan Rajah 10.2.5 untuk
membandingkan kuasa penembusan.
………………………………………………………..

v. Lengkapkan Rajah 10.2.2 dengan melukis

pesongan bagi zarah alfa, beta dan sinar
gama.

(ii) Bandingkan kuasa penembusan antara zarah

alfa, zarah beta dan sinar gama.

…………………………………………………………

(b) Interaksi dengan medan magnet
Rajah 10.2.3 menunjukkan pesongan zarah alfa,
zarah beta dan sinar gama dalam medan magnet.
Aktiviti 2
Tujuan: Namakan alat pengesan sinar radioactive
1. Elektroskop keranjang emas
Rajah 10.2.6 menunjukkan elektroskop
keranjang emas.
 196

(a) Apa yang berlaku kepada keranjang emas (iii) Apa yang dihasilkan apabila elektron
apabila elektroskop dicaskan? dikumpulkan oleh anod?

………………………………………………………… …………………………………………………………

(b) Sumber radioaktif diletakkan dekat kepada (iv) Apakah fungsi amplifer dan meter kadar?
elektroskop:
(i) Apakah yang berlaku kepada molekul …………………………………………………………
udara?
…………………………………………………………
…………………………………………………………
(v) Terangkan mengapa apabila tiub GM dipasang
………………………………………………………… dan tiada sumber radioaktif berada
berhampiran, meter kadar masih menunjukkan
(ii) Apakah yang berlaku kepada keranjang suatu bacaan yang kecil.
emas?
…………………………………………………………
……………………………………………………
………………………………………………………….
(iii) Terangkan jawapan anda di (b)(ii).
(vi) Apakah sumber-sumber bacaan latar
……………………………………………………………… belakang?

……………………………………………………………… …………………………………………………………

2. Tuib Geiger-Muller …………………………………………………………

(vii) Bagaimana cara untuk membetulkan bacaan

latar belakang?

…………………………………………………………

3. Kebuk Awan
Rajah 10.2.8 menunjukkan sebuah kebuk awan
untuk mengesan sinar radioaktif.

(i) Apa yang berlaku pada gas neon apabila sinar

radioaktif menembusi tiub GM melalui tingkap
mika? Rajah 10.2.8 / Diagram 10.2.8

……………………………………………………… (i) Apakah yang ditunjukkan melalui tingkap

perspek kebuk awan
(ii) Apa yang berlaku pada elektron dan ion positif
yang telah dihasilkan? …………………………………………………………

…………………………………………………………. (ii) Namakan satu ciri sinaran radioaktif yang

digunakan untuk menghasilkan runut putih.
………………………………………………………….
...............................................................................
 197

(iii) Apakah fungsi kain felt yang dibasahi dengan Tulis persamaan untuk mewakili perubahan yang
alkohol? berlaku dalam nucleus apabila sinar radioaktif
dibebaskan.
…………………………………………………………
1. Pereputan alfa:
…………………………………………………………

(iv) Apakah fungsi ais kering?

…………………………………………………………

(v) Terangkan bagaimana runut putih dihasilkan

230
90 Th →
U → Th +
dalam kebuk awan. 238
……………………………………………………….. 92
………………………………………………………… 2. Pereputan Beta

(vi) Rajah 10.2.9 menunjukkan runut yang

kelihatan dalam kebuk awan.

14
6 C→
209
82 Pb →
…………………. ……………… ……………
3. Pereputan Gama
Lengkapkan pada Rajah 10.2.9 dengan
namakan sinar radioaktid yang menyebabkan
lintasan dalam kebuk awan.

Co →
(vii) Terangkan mengapa runut bagi zarah alpha 60
tumpat dan lurus.
27
………………………………………………………… 4.
238
Uranium-238 ( 92U ) membebaskan zarah
………………………………………………………… alfa dan mereput menjadi atom thorium.
Nyatakan nombor nucleon dan nombor
………………………………………………………… proton thorium. Tulis persamaan untuk
pereputan ini.
…………………………………………………………

(viii) Terangkan mengapa runut bagi sinar gama

tidak menghasilkan runut yang tebal, jelas
dan berterusan. 5. Lengkapkan:
210 0
………………………………………………………… Pb → Bi + e
82 -1
…………………………………………………………
90
6. Strontium-90 ( 38 Sr ) mereput ke yttrium-90 (
Aktiviti 3:
Tujuan: Menerangkan reputan radioaktif 90
Y ) dengan membebaskan zarah radioaktif.
39
Apakah maksud reputan radioaktif?
(a) Tulis persamaan untuk pereputan ini.

(b) Apakah zarah yang dibebaskan semasa

pereputan ini?

…………………………………………………
 198

12. Rajah 10.2.11 menunjukkan seri reputan

232
7. Th mereput ke 208 Pb , dengan radioaktif untuk nuklues uranium -238 ke
90 82 radium-226.
Bebaskan zarah alfa dan beta. Tentukan
bilangan zarah alfa dan zarah beta yang
dibebaskan.

238
8. Isotop uranium 92U mereput menjadi
isotope plumbum yang lebih stabil melalui Rajah 10.2.11 / Diagram 10.2.11
pembebasan berturutan 8 zarah ala dan 6
elektrons. Apakah nombor proton dan Berapakah bilangan zarah alfa dan zarah
nombor nucleon bagi isotop plumbum? beta yang dibebaskan dalam proses ini?

9. Kedua-dua zarah alfa dan beta dihasilkan

apabila 234 mereput ke 218 Aktiviti 4:
90 M 92 N
. Berapa zarah
Tujuan: Menyelesaikan masalah berkaitan
alfa dan zarah beta yang dihasilkan? separuh hayat

Apakah separuh hayat?

𝟐𝟑𝟐 𝟐𝟐𝟎
10. Nuklid 𝟗𝟐𝐕
mereput ke 𝟗𝟎𝐖dan
membebaskan zarah alfa dan beta. Berapakah
zarah alfa dan zarah beta dihasilkan?

1. Atom radioaktif mereput untuk menjadi atom

11. Rajah 10.2.10 menunjukkan sebahagaian siri yang stabil. Didapati selepas 288 s, 6.25 %
pereputan radioaktif. Namakan zarah atau atom tidak mereput. Berapakah separuh
sinar radioaktif yang dibebaskan pada hayat bahan itu?
bahagian I, II dan III.

2. Separuh hayat bagi iodine-131 ialah 8 hari.

Satu bahan radioaktif mengandungi 64 g
iodine-131. Tentukan jisim iodine yang
belum mereput dan yang sudah mereput
selepas 24 hari.
 199

3. Satu sampel plumbum-211 berjisim 96 g 7. Aktiviti sampel X menjadi 6.25% daripada nilai
mempunyai separuh hayat 36.1 minit. asal selepas 120 minit.
(a) berapakah bahagian sampel yang tidak
merepetu selepas 108.3 minit?
(b) Berapakah jisim produk yang telah
mereput selepas masa tersebut? Berapakah separuh hayat?

4. Rajah 10.2.12 menunjukkan lengkung

pereputan untuk satu sampel bahan radioaktif.
Diagram 10.2.12 shows the decay curve for a
radioactive sample. TUTORIAL 10.2
1. Rajah menunjukkah lintasan sinar radioaktif,
S dan T.

Manakah antara berikut menunjukkan jenis

(a) Berapakah separuh hayat sampel itu? sinar S dan sinar T?

…………………………………………………

(b) Nyatakan nilai T.

…………………………………………………
2. Jadual menunjukkan separuh hayat bagi
5. Aktiviti bagi satu sampel bahan radioactif radioisotop J, K, L dan M.
1 Radioisotopes Half-life
dikurangkan ke daripada nilai asal J 8 days
16 K 56 days
selepas 156 minit. Berapakah separuh hayat L 5.27 years
sampel itu? M 6 hours
Radioisotop yang manakah yang paling
sesuai sebagai penyurih dalam badan
manusia?
A. J C. L
B. K D. M
6. Jadual di bawah menunjukkan bilangan kadar 3. Manakah antara berikut mempunyai ciri-ciri
yang direkodkan pada dua masa yang berbeza yang sama dengan zarah β?
pada hari yang sama. Berapakah separuh A. Proton
hayat bahan itu? B. Electron
C. Helium nucleus
Masa Kadar bilangan D. Electromagnetic wave

2.00 pm 340 per saat 4. Kenyataan manakah yang merupakan sifat

5.40 pm 85 per saat sinar gama?
A. Mempunyai cas positif
B. Sejenis gelombang elektromagnet
C. Kuasa pengionan lebih tinggi daripada
sinaran alfa
D. Kuasa penembusan yang lebih rendah
daripada sinaran beta.
 200

5. Persamaan berikut mewakili pereputan satu 9. Separuh hayat bagi arsenic ialah 18 hari.
nucleus uranium. Suatu sampel mengandungi sejumlah arsenic.
U →230
238
92 90Th + x −1 e + y 2 He
0 4 Selepas 72 hari, hanya 10 g arsenic dalam
sampel itu yang masih tinggal. Berapakah
Berapakah nilai x dan y? jisim asal arsenic itu?
X Y A. 160 g
A 0 1 B. 90 g
B 1 1 C. 80 g
C 1 2 D. 72 g
D 2 2
10. Jisim asal polonium ialah 10 g dan setengah
6. Jisim asal suatu unsur radioaktif ialah 10 g hayatnya ialah 138 hari. Graf manakah yang
dan separuh hayatnya ialah 6 hari. Antara menunjukkan lengkok reputan bagi
pernyataan berikut, yang manakah benar polonium?
tentang jisim unsur radioaktif itu?
A. 6 hari sebelumnya, jisimnya ialah 20 g.
B. 12 hari sebelumnya, jisimnya ialah 80 g
C. 6 hari selepasnya, jisimnya ialah 2.5 g
D. 12 hari selepasnya, jisimnya ialah 5.0 g

7. Graf menunjukkan lengkung pereputan bagi

bahan radioaktif.

11. Persamaan berikut mewakili pereputan beta.

𝐗 → 𝐘 + −𝟏𝟎𝐞
Jika bacaan awal bahan radioaktif ialah 800 Antara yang berikut, yang manakah betul
bilangan per minit, berapakah aktiviti selepas mengenai unsur, Y?
1 jam? Nombor proton Nombor nukleon
A. 400 C. 200 A Bertambah 1 Bertambah 1
B. 100 D. 50 B Tidak berubah Tidak berubah
C Increases by 1 No change
8. Rajah menunjukkan satu siri pereputan Bertambah 1 Tidak berubah
radioaktif dari nucleus R ke nucleus V. D Tidak berubah Bertambah 1

12. Alat pengesan radioaktif manakah yang tidak

sesuai untuk mengesan sinar gama?
A. pembilang bunga api
B. Tiub Geiger-Muller
C. Filem fotografi
D. Kebuk awan

13. Rajah 31 menunjukkan keratan rentas lencana

sinaran yang dipakai oleh pekerja dalam
sistem janakuasa nuclear.

Berapa zarah alfa dan zarah beta yang

dibebaskan dari proses ini?
Number of alpha Number of beta
particles particles
A 2 1
B 1 2
C 2 2
D 1 1
 201

Bahagian lencana manakah menjadi gelap PAPER 2 SECTION A

apabila pekerja itu terdedah kepada dos sinar
alfa yang tinggi? 1. Question 4: Melaka 08
A. X Rajah 4.1 menunjukkan satu Tiub Geiger-Muller
B. Y disambungkan ke pembilang meterkadar untuk
C. Z mengesan sinar radioaktif daripada radioisotop P.

14. Aktiviti sampel X menjadi 6.25% daripada nilai

asal selepas 120 minit.

Berapakah separuh hayatnya?

A. 30 minutes
B. 40 minutes
C. 60 minutes
D. 120 minutes

15. Jadual 1 menunjukkan separuh hayat bagi

empat jens cecair isotop yang memancarkan
zarah-β. (2007) (a) (i) Namakan satu sinar radioaktif yang boleh
dikesan oleh Tiub Geiger-Muller?
Isotopes separuh hayat
.............................................................................
P 10 saat
Q 20 jam
(ii) Terangkan bagaimana sinar radioaktif boleh
R 5 bulan dikesan menggunakan tiub.
S 10 years
......................................................................................
Antara isotop berikut, yang manakah sesuai
digunakan untuk mengesan pembekuan .....................................................................................
darah?
A. P (b) Radioisotop P the dikeluarkan tetapi masih
B. Q terdapat bacaan kecil pada pembilang
C. R meter kadar. Apakah yang menyebabkan
D. S bacaan itu?
16. 25% daripada atom Gallium-65 telah mereput .....................................................................................
selepas 15 minit. Apakah separuh hayat bagi [1 mark]
Gallium-65?
A. 30.0 minit (c) Rajah 4.2 menunjukkan graf aktiviti
B. 23.4 minit radioaktif, N, bagi radioisotop P melawan
C. 15.0 minit masa, t.
D. 7.5 minit

17. Rajah 27 menunjukkan persamaan bagi

pereputan bagi pereputan nuklues X.

Berapakah bilangan proton dan neutron

dalam nuklues X?
Protons Neutrons
A 86 140
B 86 230
C 90 140
D 90 230

Tentukan separuh hayat radioisotop P.

 202

2. SPM 2010: Question 3 (a) Apakah yang dimaksudkan dengan

Rajah 3 menunjukkan graf keaktifan-masa bagi radioisotop?
radioisotope Kalium-42. Radioisotop ini
memancarkan zarah beta dan digunakan sebagai ……………………………………………………………
penyurih untuk mengukur kandungan garam [1 mark]
dalam badan manusia. (b) Dengan menggunakan kedua-dua persamaan
dalam Jadual 6.1, hitung perbezaan nombor
nukleon antara
(i) Uranium, U and Thorium, Th.

…………………………………………………
[1 mark]
(ii) Radium, Ra and Radon, Rn.

…………………………………………………
[1 mark]

(c) Dengan menggunakan kedua-dua persamaan

dalam Jadual 6.1, hitung perbezaan nombor
(a) Nyatakan satu sifat zarah beta. proton antara
(a) Uranium, U and Thorium, Th.
……………………………………….......................
[1 mark] …………………………………………………
[1 mark]
(b) Berdasarkan Rajah 3, tentukan separuh (b) Radium, Ra and Radon, Rn.
hayat bagi Kalium-42. Tunjukkan pada graf
bagaimana anda menentukan separuh hayat …………………………………………………
bagi Kalium-42. [1 mark]

Separuh hayat bagi Kalium-42: …….. jam (d) Berdasarkan jawapan dalam (b) dan (c),
[1 mark] lengkapkan ayat di bawah.

(c) Berdasarkan separuh hayat itu, nyatakan
mengapa Kalium-42 sesuai digunakan
sebagai penyurih.
…………………………………………...................
[1 mark]
(d) Hitung masa yang diambil bagi radioisotop
Kalium-42 berkurang menjadi 1/8 daripada
keaktifan asalnya.
Apabila berlaku pereputan ...................
nombor nukleon berkurang sebanyak .........,
nombor proton berkurang sebanyak ........
[1 mark]
(e) Rajah 6.2 menunjukkan satu radioisotop
yang mengeluarkan zarah alfa.

[2 marks]

3. Soalan 6 SPM 2014

Rajah 6.1 menunjukkan symbol nuklid untuk satu
unsur. (i) Dalam Rajah 6.2, lengkapkan lintasan zarah
alfa apabila memasuki kawasan antara dua
plat logam. [1 mark]

(ii) Beri satu sebab bagi jawapan anda di (e)(i).

Jadual 6.1 menunjukkan persamaan untuk proses ……………………………………………………………
pereputan radioisotope uranium dan radium. [1 mark]
 203

4. SPM 2011 Question 3

Suatu sampel radioisotope yang mengandungi
200 g Iodin-131 mengalami proses reputan. 10.3
Setengah-hayat Iodin-131 adalah 8 hari.
(a) Apakah maksud setengah hayat?

…………………………………………………………….
Aktiviti 1
……………………………………………………………. Tujuan: Huraikan aplikasi radioisotope
[1 mark]
Nyatakan definasi radioisotop
(b) Beri satu sebab mengapa Iodin-131 mengalami
proses pereputan.

…………………………………………………………….
[1 mark]

(c) (i) Hitung jisim Iodin-131 selepas 32 hari. A. Bidang industri: Pengesan Asap
[2 marks]
Rajah 10.3.1 menunjukkan pengesan asap yang
dipasang di kilang atau di rumah untuk mengesan
asap daripada kebakaran. Dua plat logam yang
kecil dan selari dipisahkan sejauh 1 cm.
(ii) Pada Rajah 3, lakar graf untuk
menunjukkan proses reputan Iodine-131.
[2 marks]

1. Namakan sumber radioaktif yang digunakan.

…………………………………………………………….

2. Namakan jenis sinar radioaktif yang

dibebaskan. Beri sebab untuk jawapan anda.

…………………………………………………………….

……………………………………………………………

3. Terangkan apa yang berlaku jika tiada asap

yang dikesan.

…………………………………………………………….

…………………………………………………………….

…………………………………………………………….

4. Terangkan bagaimana asap dikesan.

…………………………………………………………….

…………………………………………………………….
 204

5. Nyatakan samada bahan radioaktif yang (a) Nyatakan sifat-sifat radioisotope yang sesuai
digunakan ini mempunyai separuh hayat yang untuk mengesan ketebalan kepingan
lama atau singkat. Beri sebab untuk pilihan kadbod. Beri sebab mengapa sifat-sifat ini
anda. sesuai.

……………………………………………………………. (i) Separuh hayat

…………………………………………………
…………………………………………………………….
Sebab
A. Bidang Industri: Mengawal Ketebalan ……………………………………………………
Rajah 10.3.2 menunjukkan sistem yang digunakan (ii) Jenis sinaran
di kilang untuk memastikan ketebalan kepingan
kadbod adalah seragam. ……………………………………………………
Sebab

……………………………………………………

(iii) Keadaan fizika

……………………………………………………
Sebab

……………………………………………………
Sumber radioisotope, pengesan sinaran dan
pembilang digunakan untuk mengesan 4. Namakan satu radioisotop untuk mengesan
ketebalan kepingan kadbod. Sumber ketebalan kepingan kadbod.
radioaktif itu mengandungi radioisotope.
Penggelek digunakan untuk memampatkan …………………………………………………………
kepingan kadbod.
A. Bidang industri: Mengesan kebocoran paip
1. Terangkan bagaimana susunan alat radas air bawah tanah
pengesan ketebalan digunakan untuk
mengesan ketebalan kepingan kadbod. Rajah 10.3.3 menunjukkan bagaimana radioisotop
digunakan untuk mengesan kebocoran paip air
…………………………………………………………… bawah tanah.

2. Nilai sinaran yang diterima of pengesan

sinaran bergantung kepada ketebalan
kepingan kadbod.
(a) Nyatakan perubahan bacaan pembilang
apabila kadbod yang lebih tebal
digunakan.

…………………………………………………………..

(b) Beri sebab untuk jawapan anda di 2(a).
……………………………………………………………..
…………………………………………………………….
(c) Bagaimanakah ketebalan kepingan
kadbod itu dikurangkan?
1. Terangkan prosedur untuk mengesan air yang
bocor dari paip bawah tanah.
……………………………………………………………..
……………………………………………………………..
……………………………………………………………..

…………………………………………………………….. 2. Nyatakan perubahan bacaan pada tiub

Geiger-Muller di tempat berlaku kebocoran
……………………………………………………………. air.

………………………………………………………..
 205

3. Nyatakan sifat-sifat radioisotope yang sesuai
untuk mengesan kebocoran paip air bawah
tanah. Beri sebab mengapa sifat-sifat ini
sesuai.
(ix) Separuh hayat
Berpandukan pada graf di Rajah 10.3.4, buah
pinggang yang manakah tidak berfungsi
dengan baik? Beri satu sebab.
………………………………………………………………

………………………………………………… ………………………………………………………………
Sebab
4. Nyatakan sifat-sifat radioisotop yang sesuai
…………………………………………………… untuk menjadi pengesan dalam bidang
perubatan. Beri sebab mengapa sifat-sifat ini
(ii) Jenis sinaran sesuai.

…………………………………………………… (a) Separuh hayat

Sebab
…………………………………………………
…………………………………………………… Sebab

(iii) Keadaan fizikal ……………………………………………………

……………………………………………………
Sebab
(b) Jenis sinaran / Type of radiation
……………………………………………………
……………………………………………………
4. Namakan satu radioisotop untuk mengesan
kebocoran. Sebab / Reason

………………………………………………………… ……………………………………………………

B. Perubatan: Pengesan radioaktif (c) Keadaan fizikal / Physical state

1. Apakah maksud pengesan radioaktif dalam ……………………………………………………

bidang perubatan?
Sebab / Reason
…………………………………………………………
……………………………………………………
…………………………………………………………
5. Mengapakah isotop yang memancarkan zarah
2. Bagaimanakah cara radioisotop dimasukkan alfa tidak sesuai digunakan sebagai penyurih
ke dalam badan pesakit? dalam bidang perubatan?

………………………………………………………… .....................................................................................

.....................................................................................
3. Seorang doctor menjalankan siasatan ke atas
buah pinggang seorang pesakit dengan
.....................................................................................
menyuntik radioisotop iodin-131 dalam salur
darah. Buah pinggang yang normal boleh
.....................................................................................
mengeluarkan radioisotop itu dalam masa 20
minit. Kehadiran radioisotop dalam buah
6. Lengkapkan jadual di bawah dengan
pinggang kiri dan kanan ditunjukkan dalam
menyatakan isotop yang sesuai untuk
Rajah 10.3.4.
mengesan penyakit.

Penyakit Radioisotop
desease radioisotope
Mengesan kedudukan darah
beku (thrombosis)

Mengkaji darah dalam

jantung
 206

Mengkaji fungsi paru-paru Sebab

……………………………………………………
Mengesan perubahan dalam
kelenjar tiroid (c) Dos sinaran yang diperlukan

Mengesan buah pinggang ……………………………………………………

yang tersumbat Sebab

……………………………………………………
B. Perubatan: steril
Medical: Sterilizing (d) Masa pendedahan kepada sinar.
1. Bagaimana peralatan perubatan disterilkan?
……………………………………………………
Sebab
…………………………………………………………
……………………………………………………
…………………………………………………………
3. Namakan satu radioisotop untuk merawat
kanser.
C. Perubatan: rawatan kanser
Rajah 10.3.5 menunjukkan teknologi radioterapi …………………………………………………………
untuk merawat pesakit kanser.
C. Kegunaan radioisotop dalam bidang pertanian.

Huraikan dua kegunaan radioisotop dalam

pertanian. Namakan radioisotop yang digunakan.

1. Uji kadar penyerapan baja

……………………………………………………………..

…………………………………………………………….

(b) Kawal serangga perosak:

1. Apakah maksud radioterapi?
……………………………………………………………..
……………………………………………………………
……………………………………………………………..
…………………………………………………………..
D. Kegunaan radioisotop dalam bidang arkeologi.
2. Sinar radioaktif yang digunakan boleh
menyebabkan kesan sampingan kepada
1. Nyatakan bahan radioisotop yang digunakan
pesakit. Menggunakan pengetahuan
dalam bidang arkeologi.
mengenai keradioaktifan, terangkan langkah-
langkah untuk mengurangkan kesan
sampingan ini. Dalam penerangan anda, …………………………………………………………
tekankan aspek:
(a) Jenis sinaran digunakan 2. Apa berlaku kepada kandungan carbon-14
dalam tisu binatang dan tumbuhan apabila:
……………………………………………………………… (a) Benda hidup masih hidup?
Sebab
…………………………………………………….
………………………………………………………………
(b) Benda hidup sudah mati?
(b) Bagaimana pancaran radioaktif
disasarkan ke atas sel kanser …………………………………………………….

………………………………………………………………

……………………………………………………………..
 207

3. Terangkan bagaimana carbon-14 digunakan

untuk menentukan umur fosil yang dijumpai di
tapak arkeologi.

…………………………………………………………

…………………………………………………………

…………………………………………………………
Sinar yang manakah dipancarkan daripada
4. Tulis persamaan: sumber radioaktif?
(a) Untuk menunjukkan bagaimana sinar A zarah alfa
kosmik bertindakbalas dengan nitrogen B zarah beta
untuk menghasilkan carbon-14. C sinar gama

…………………………………………………………… 6. Rajah menunjukkan struktur pengesan asap.

(b) Untuk menunjukkan bagaimana carbon-

14 mereput untuk menghasilkan nitrogen.

………………………….............................................

TUTORIAL 10.3
1. Pernyataan yang manakah benar tentang
kegunaan bahan radioaktif?
A. Menentukan jantina janin dalam rahim Manakah antara berikut yang betul?
B. Mengenal pasti wang kertas palsu A. Kobalt-60 digunakan sebagai sumber
C. Mengesan kebocoran paip dalam tanah Radioaktif
D. Menentukan kandungan bagasi B. Alat tersebut berfungsi berdasarkan
penumpang kapal terbang kuasa penembusan sinar radioaktif
C. Apabila api menyala, zarah asap
2. Kobalt-60 memusnahkan sel kanser kerana ia menyerap zarah alfa.
A. separuh hayat panjang D. Zarah asap meningkat pengionan udara
B. tiada kesan sampingan dan penggera akan dihidupkan
C. pancar sinar gama
D. /mereput dengan spontan 7. Rajah menunjukkan graf aktiviti Iodin-131
hadir dalam tairod melawan masa bagi tiga
3. Apakah radioisotope yang boleh digunakan pesakit P, Q dan R apabila Iodin-131 disuntik
untuk menentukan usia suatu fosil? ke dalam badan pesakit.
A. Radon-222
B. Uranium-238
C. Carbon-14
D. Iodine-131

4. Xenon-133 digunakan untuk mengkaji fungsi

paru-paru kerana ia
A. mempunyai separuh hayat yang panjang
B. tidak mempunyai kesan sampingan
C. membebaskan zarah alfa dan beta Pesakit manakah mempunyai kelenjar tairod
D. membebaskan sinaran dengan kuasa yang normal?
pengionan yang lemah A P
B Q
5. Rajah menunjukkan sistem get logik yang C R
digunakan di kilang untuk memastikan
isipadu cat dalam bekas berada dalam julat 8. Radioisotop apakah yang boleh digunakan
yang ditentukan. untuk menentukan umur fosil?
A Carbon-14
B Iodine-131
C Radon-222
D Uranium -238
 208

9. Antara rajah berikut, yang manakah symbol Rajah 4.2 menunjukkan bacaan pembilang apabila
bagi amaran bahan radioaktif? tiub Geiger-Muller tidak berdekatan dengan
sebarang bahan radioaktif.

10. Rajah menunjukkan separuh hayat bagi

empat jenis cecair isotop yang mengeluarkan
zarah β.
Isotope separuh hayat
P 10 saat
Q 20 h/ jam
R 5 bulan
S 10 tahun
Rajah 4.3 menunjukkan bacaan pembilang
tersebut apabila tiub Geiger-Muller diletakkan
berdekatan dengan satu batu yang mengandungi
bahan radioaktif yang memancarkan zarah beta
dan sinar gam

Isotop manakah yang sesuai untuk mengesan

darah beku?
A. P C. Q
B. R D. S

11. Jadual 2 menunjukkan maklumat bagi sampel

radioaktif P,Q,R dan S.
(a) Apakah zarah beta?
Sampel Separuh hayat Pancaran
radioaktif radiasi
………………………………………………………………
P 30 /minit sinar γ [1 mark]
Q / jam zarah β
R 10 hari zarah β (b) Apakah yang menyebabkan adanya bacaan
S 20 saat sinar γ yang ditunjukkan oleh pembilang dalam Rajah
4.2?
Sampel manakah yang paling sesuai untuk
mengesan kebocoran paip air bawah tanah? ………………………………………………………………
A. P [1 mark]
B. Q
C. R (c) Sekeping aluminium diletakkan antara bahan
D. S radioaktif dengan tiub Geiger-Muller dalam
Rajah 4.3.
(i) Apakah yang akan berlaku kepada bacaan
3. SPM 2017: Question 4 pembilang?
Rajah 4.1 menunjukkan seorang ahli geologi
menggunakan sebuah tiub Geiger-Muller dan ………………………………………………………………
sebuah pembilang untuk mengesan kewujudan [1 mark]
bahan radioaktif dalam batu.
(ii) Berikan satu sebab bagi jawapan di 4(c)(i).

………………………………………………………………
[1 mark]

(d) Pereputan uranium yang ditemui dalam batu

boleh diwakili oleh persamaan di bawah:

Tentukan nilai X dan Y.

[3 marks]
 209
10.4
Neutron yang perlahan menghentam
nuklues ……………… menyebabkan ia
Aktiviti 1
Tujuan: Huraikan tindak balas pembelahan terpisah menghasilkan …………………. ,
nukleus dan perlakuran nukleus
……………….., tiga ……………. dan
1. Nyatakan definasi unit jisim atom (u.j.a) …………….

U +01n→143
235
92 54 Xe+38 Sr +30 n + energy
90 1

Persamaan lain:

……………………………………………………………
2. Rajah 10.4.1 menunjukkan bagaimana tindak
balas pembelahan nukleus berlaku. 3. Rajah 10.4.2 menunjukkan tindak balas
pembelahan nukleus menghasilkan tindak
balas berantai.

(a) Apa yang dimaksudkan dengan tindak

balas pembelahan nukleus?

(a) Huraikan bagaimana tindak balas berantai

berlaku dalam tindak balas pembelahan
nukleus bagi satu atom uranium.
(b) Terangkan bagaimana tenaga nuklear
dihasilkan daripada tindak balas .............................................................................
pembelahan nukleus.
.............................................................................
……………………………………………………………
.............................................................................
……………………………………………………………
.............................................................................
……………………………………………………………
.............................................................................
……………………………………………………………
(b) Nyatakan definasi tindak balas berantai.
(c) Berikan satu contoh tindak balas
pembelahan nukleus.

……………………………………………………………

4. Apakah yang dimaksudkan dengan tindak

balas pelakuran nucleus?
 210

6. Contoh 1 / Example 1
Berikan satu contoh tindak balas Persamaan di bawah adalah pereputan radium-
pembelahan nukleus. 226
226
88 Ra→222
86 Rn + 2 He + energy
4

Jisim setiap atom:

Aktiviti 2 / Activity 2
Tujuan: Hubungkaitkan tenaga yang dibebaskan
dalam tindak balas nuclear dengan perubahan
jisim menurut persamaan E = mc2
1. Kedua-dua tindak balas pembelahan dan
pelakuran nukeus membebaskan tenaga
yang sangat banyak.
Ra-226 = 226.02536 u.j.a / a.m.u
Rn-222 = 222.01753 u.j.a / a.m.u
He-4 = 4.00260 u.j.a / a.m.u
1 u.ja / a.m.u = 1.66 x 10-27 kg
1 eV = 1.66 x 10-19 J
c = 3.0 x 108 ms-1
(a) Hitung kehilangan jisim dalam unit:
(i) u.j.a (ii) kg
(b) Hitung tenaga yang dibebaskan.

(a) Namakan tenaga yang dihasilkan itu.

……………………………………………………

(b) Nyatakan bagaimana tenaga ini

dihasilkan.

……………………………………………………

2. Bandingkan jumlah jisim sebelum tindak

balas dengan jumlah jisim selepas tindak
balas.

…………………………………………………………

3. Tulis persamaan untuk mencari jisim yang

hilang 7. Contoh 2 / Example 2
Persamaan di bawah melibatkan pembelahan
……………………………………………………….. Uranium-235 oleh neutron berhalaju tinggi.

4. Tulis kenyataan Einstein yang U +01n→141

235
92 56 Ba+ 92
36 Kr +30 n + energy
1
menghubungkan jisim yang hilang dengan Hitung jumlah tenaga yang dibebaskan oleh
tenaga. satu atom Uranium 235.
U-235 = 235.04 u.j.a / a.m.u
………………………………………………………. Kr-92 = 91.93 a.m.u u.j.a / a.m.u
Ba-141 = 140.91 u.j.a / a.m.u
………………………………………………………. Neutron = 1.01 u.j.a / a.m.u
1 a.m.u = 1.66 x 10-27 kg
………………………………………………………. c = 3.0 x 108 m s-1
5. Tulis persamaan Einstein.

………………………………………………………..

E = ……………………………………………

m = …………………………………………..

c = ……………………………………………
 211

8. Contoh 3 4. Lengkapkan jadual di bawah.

Satu tindak balas pelakuran nucleus yang
mungkin berlaku ditunjukkan pada persaman di Struktur Fungsi
bawah.
2
1 H + 12H →13 H +11H Rod bahan api
uranium

Hitung tenaga yang dibebaskan dalam unit

joules. Teras Grafit
H-2 = 2.014102 u.j.a / a.m.u
H-3 = 3.016049 u.j.a / a.m.u
H-1 = 1.007825 u.j.a / a.m.u
1 a.m.u = 1.66 x 10-27 kg Rod kawalan
Boron /
kadmiun

Perisai konkrit

Penyejuk

Penukar Haba
Heat
Aktiviti 3
Tujuan: huraikan penjanaan elektrik daripada
pembelahan nucleus. Turbin

1. Apakah stesyen kuasa nuklear?

………………………………………………………… Gegelung dan

magnet
…………………………………………………………

Rajah 10.4.3 menunjukkan sebuah reactor

nuklear. 5. Berikan 4 kebaikan penggunaan stesyen
kuasa nuklear.

...................................................................................

……………………………………………………………

……………………………………………………………

……………………………………………………………

……………………………………………………………
2. Namakan tindak balas yang menghasilkan
tenaga yang sangat banyak di dalam reactor
nuklear. 6. Berikan 4 keburukan penggunaan stesyen
kuasa nuklear.
…………………………………………………………..
..................................................................................
3. State the change of energy that occur in a
nuclear power station. …………………………………………………………..

………………………………………………………… ……………………………………………………………

……………………………………………………………

……………………………………………………………
 212

TUTORIAL 10.4 D. Tenaga mekanikal → tenaga haba →

tenaga elektrik
1 Persamaan berikut menunjukkan
pembelahan nucleus bagi U-235. 7. Pernyataan manakah yang tidak betul
235
92U + n→ Ba+ Kr +3 n + X
1
0
141
56
92
36
1
0
berkenaan reaktor nuklear?
Component Function
Apakah X?
A. Beta particle A Rod Mengawal kadar tindak
B. Alpha particle kawalan balas pembelahan
C. Energy B Penyejuk Untuk mengeluarkan
D. Gamma ray haba dari reactor
nuklear
2 Tindak balas nuklear berikut yang manakah C Teras grafit Memperlahankan
merupakan contoh tindak balas pelakuran. kelajuan neutron yang
14 14 0
A 6 C → 7 N + -1 e + energy
dihasilkan dari
pembelahan
2 2 3 0
B 1H + 1H → 2 He + -1 e + energy
D Pelindung Mengelakkan sinar
konkrit radioaktif daripada
21 21 atmosfera memasuki
C 11Na → 12 Mg + β + energy reaktro nuklear
226 222
D 88 Ra → 86 Rn + α + energy 8. Tindak balas nuklear yang manakah
merupakan contoh pembelahan nukleus?
2 2 4
A 1H + 1H → 2 He + energy
3. Rajah menunjukkan permulaan suatu
tindak balas berantai.
14 15
B 7 N + neutron → 7 N + energy
214 237
C 94 Pu → 92 U + α + energy
239 95 141
D 92 U → 38 Sr + 54 Xe +
3 neutrons + energy

Tindak balas berantai berlaku kerana 9. Di matahari, tenaga dibebaskan apabila

A. U mempunyai sifat keradioaktifan yang
tinggi.
B. kedua-dua nukleus Sr dan Xe masih
bersifat radioaktif
C. bilangan neutron yang dibebaskan
berganda secara berterusan dengan
pertambahan masa
D. tenaga yang dibebaskan semasa tindak
balas nuklear adalah sangat tinggi.
4. Proses menggabungkan dua nuklues yang
ringan untuk membentuk satu nuklues
yang lebih berat dikenali sebagai
A. pelakuran nuklear
B. pembelahan nukleus
C. tindak balas berantai
5. Dalam reaktor nuklear, neutron dihasilkan
diperlahankan oleh
A rod uranium
B teras grafit
C rod pengawal boron
6. Apakah perubahan tenaga yang berlaku di
dalam stesen kuasa nuklear?
A. Tenaga haba → tenaga mekanikal →
tenaga nuklear
B. Tenaga nuclear → tenaga haba →
tenaga elektrik
C. Tenaga haba → tenaga nuclear →
tenaga elektrik
nuklei hidrogen berlanggar dan
membentuk nuklei lebih berat. Proses ini
dikenali ....
A Ionisasai
B Penyebaran
C Pembelahan
D Pelakuran
10. Apa yang berlaku apabila dua nuklei
deuterium (H-2) bergabung untuk
membentuk nukleus helium (He-4)?
A Kedua-dua jisim dan tenaga dihasilkan
B Kedua-dua tenaga dan jisim hilang
C Jisim ditukarkan kepada tenaga
D Tenaga ditukarkan kepada jisim
11. Which of the following is made by using
the principle of nuclear fusion.
Antara berikut, manakah dibuat
menggunakan prinsip pelakuran nuklear?
A. Atom bomb / Bom atom
B. Hydrogen bomb / Bom hidrogen
C. Nuclear reactor / Reaktor nuklear
12. Manakah berikut bukan persamaan antara
pembelahan nuklear dan pelakuran
nuklear?
A. Kedua-dua tindak balas nuklear
mengalami kecacatan jisim
B. Kedua-dua tindak balas menghasilkan
jumlah tenaga yang banyak
 213

C. Kedua-dua tindak balas nuklear 2. SPM 2013 Question 4

menghasilkan nuklei baru Satu tindakbalas nuclear diwakili oleh
D. Kedua-dua tindak balas nuklear persamaan berikut:
memerlukan suhu yang sangat tinggi

(a) Berdasarkan persamaan, X ialah nombor

13. Apabila satu sampel Radium-226 mereput,
nukleon bagi Helium.
tenaga yang dibebaskan ialah 7.81 x 10-13 J.
(i) Apakah maksud nombor nukleon?
Berapakah cacat jisim?
[c = 3.0 x 10 8 ms-1 ] ……………………………………………………………
A. 8.68 x 10-10 kg C. 2.60 x 10-21 kg [1 mark]
20
B. 3.84 x 10 kg D. 1.15 x 1029 kg (ii) Tentukan nilai X.
14. Dalah suatu tindak balas pembelahan ……………………………………………………………
nuklues bagi satu atom uranium-235, [1 mark]
tenaga yang dihasilkan ialah 2.9 x 10-11 J. (b) Nyatakan jenis tindak balas nuklear itu.
Berapakah jumah kehilangan jisim dalam
tindak balas itu? ……………………………………………………
A. 3.22 x 10-28kg [1 mark]
B. 9.67 x 10-20 kg (c) Tindak balas nuklear tersebut
C. 2.61 x 106 kg membebaskan jumlah tenaga yang besar
D. 1.03 x 1019 kg disebabkan oleh cacat jisim. Jadual 4
menunjukkan jisim setiap nuklid dalam unit
jisim atom, u.
PAPER 2 SECTION A

1. SPM 2012 QUESTION 3

Persamaan di bawah mewakili satu reputan
radioaktif yang berlaku secara spontan.

𝟐𝟐𝟔 𝟐𝟐𝟐 𝟒
𝟖𝟖𝐑𝐚 → 𝟖𝟔𝐑𝐧 + 𝟐𝐇𝐞

(a) Namakan jenis reputan radioaktif itu.

…………………………………………………………..
[1 mark]

(b) Mengapakah reputan radioaktif tersebut

berlaku?
(i) Hitung cacat jisim.
………………………………………………………… [2 marks]
[1 mark]
(c) Jadual 3 menunjukkan unit jisim atom(u)
bagi tiga elemen.
(ii) Hitung tenaga yang dibebaskan.
Element Atomic Mass Unit
(u) [2 marks]
Radium 𝟐𝟐𝟔 226.025
𝟖𝟖𝐑𝐚

Radon 𝟐𝟐𝟐 222.018

𝟖𝟔𝐑𝐧

𝟒 4.003
𝟐𝐇𝐞

Additional Information:
1 u = 1.66 x 10-27 kg

(i) Tentukan cacat jisim dalam kg. [2 marks]

(ii) Hitung tenaga yang terbebas daripada

reputan radioaktif. [2 marks]
 214

3. SPM 2015, Question 3 (b) di bawah menunjukkan ciri-ciri bagi lima

Rajah 3 menunjukkan pembelahan nucleus isotop.
Uranium-235.
Isotope Characteristics of isotope
Ciri-ciri isotop
State of Emitted Half- Penetr
matter radiation life a-ting
Keadaa Sinar Separu power
n jirim dibebask h hayat Kuasa
an penem
busan
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan Strontium Solid Beta 28 year Mediu
pembelahan nukleus? -90 pepejal m
Seder-
…………………………………………………………… hana
Cobalt-60 Solid Gamma 5 year High
…………………………………………………………… pepejal tinggi
[1 mark]
Xenon- Gas Beta 5 day High
(b) Beri satu sebab mengapa Uranium-236
133 tinggi
terbelah kepada dua unsur baharu selepas
tindak balas itu berlaku. Water Liquid Beta 12 year Mediu
containin cecair m
………………………………………………………… g H-3 sederh
[1 mark] ana
(c) (i) Lengkapkan persamaan pembelahan Polonium- Solid Alpha 140 Low
nukleus di bawah. 210 pepejal day Renda
h

Berdasarkan jadual di atas;

(ii) Berdasarkan persamaan di atas, hitung
tenaga yang dibebaskan dalam
pembelahan nukleus tersebut. Cacat jisim
semasa proses tersebut adalah 0.18606 u.
(1 u = 1.66 x 10-27 kg, c = 3 x 108 m s-1)
[3 marks]
(i) Terangkan ciri-ciri yang sesuai bagi isotop
supaya ia boleh digunakan untuk
mengukur ketebalan kertas dalam industri
kertas.
(ii) Pilih isotop yang paling sesuai digunakan
untuk mengesan ketebalan kertas dalam
kilang dan beri sebab anda.
[10 marks]

(c) Cadangkan seara ringkas susunan radas

PAPER 2: SECTION B AND C QUESTION
(d)
1. SPM 2003: Section C
Sebagai seorang penyelidik, anda ditugaskan
untuk menyiasat ciri-ciri satu bahan isotop
beradioaktif yang boleh digunakan untuk
mengesan ketebalan kertas dalam kilang kertas.
bagi pengesan ketebalan kertas dan
nyatakan bagaimana radioaktiviti
digunakan untuk mengesan ketebalan
kertas.
[3 marks]
Lakarkan graf aktiviti melawan masa untuk
menunjukkan bagaimana bahan
radioaktiviti mereput. Gunakan graf anda
untuk menerangkan bagaimana separuh
hayat ditentukan.
[4 marks]

(a) Apakah maksud istilah isotop? [1 mark] (e) Separuh hayat Cobalt-60 ialah 5 tahun.
Hitung masa yang diambil untuk aktiviti
…………………………………………………………… isotop ini mereput kepada 12.5% daripada
nilai asal.
[2 marks]
 215

2. SPM 2004: Sec. B: Question 10 Menggunakan pengetahuan anda tentang

Jadual 10.1 menunjukkan persamaan bagi radioaktiviti dan Rajah 10.1, terangkan;
tindak balas dan jumlah jisim atom sebelum dan (i) bahan radioaktivi dan alat yang diperlukan
selepas pembelahan nuclear. untuk membangunkan sistem kawalan
Pembelahan nuklear isipadu,
Sebelum tindak Selepas tindak (ii) bagaimana peralatan dipasang
balas balas (iii) bagaimana sistem berfungsi
persamaa 239 Pu + 1n 145 Ba + 93Sr + [10 marks]
94 0 56 38
n
2 1n + Energy
0 3. SPM 2006: Sec. C:Question 12
Jumlah Bahan radioaktif mempunyai beberapa
jisim atom 240.06082 u 239.85830 u penggunaan dalam bidang perubatan seperti
Table 10.1 dalam pemeriksaan organ dalaman dan
pensterilan peralatan.
Jadual 10.2 menunjukkan satu persamaan (a) Seorang doktor melakukan pemeriksaan
tindak balas dan jumlah jisim atom sebelum ginjal terhadap seorang pesakit dengan
dan selepas pelakuran nuclear. menyuntik radioisotope iodin-131 yang
Pelakuran nuklear mempunyai setengah hayat 8 hari ke
Sebelum tindak Selepas tindak dalam aliran darah. Ginjal yang normal
balas balas dapat menyingkirkan radioisotope tersebut
persamaan 2 H + 3 H 4 He + 1n + dalam masa 20 minit. Kehadiran
1 1 2 0 radioisotop dalam ginjal kiri dan ginjal
Energy kanan pesakit itu ditunjukkan dalam graf
Jumlah seperti Rajah 12.1
jisim atom 5.03013 u 5.01043 u

(a)(i) Apakah maksud pembelahan nuclear?

……………………………………………………………

…………………………………………………………… Diagram 12.1

1 mark]
(ii) Dengan hanya maklumat yang (i) Apa yang dimaksudkan dengan separuh
diberikan dalam Jadual 10.1 dan 10.2, hayat? [1 mark]
bandingkan pembelahan nuklear dan
pelakuran nuklear. Oleh itu nyatakan (ii) Berdasarkan graf-graf pada Rajah 12.1,
hubungan antara jisim dan tenaga dan ginjal yang manakah tidak berfungsi
terlibat. dengan normal?
[5 marks] [2 marks]

(b) Pembelahan nuklear menghasilkan tindak
balas berantai. Hurikan bagaimana tindak
balas berantai berlaku di dalam pembelahan
nuklear bagi satu atom uranium. [4 marks]
(c) Kilang membuat cat mahu menghasilkan
satu sistem yang mengawal isipadu yang
boleh memastikan kuantiti cat dalam setiap
tin dalam julat yang ditentukan. Tin cat
diangkut di atas tali getah seperti
ditunjukkan dalam rajah di bawah. Jika
isipadu cat kurang atau lebih dari julat
isipadu yang ditentukan, tin akan
diasingkan secara automatik.
(iii) Keaktifan awa iodin-131 ialah 1 600
bilangan per saat. Hitung masa yang
diambil untuk keaktifan iodin-131
berkurang menjadi 100 bilangan per saat.
[2 marks]
(b) Sinar gama boleh menghasilkan kesan
pada filem fotografi. Terangkan sama
ada sinar gama sesuai digunakan untuk
mengambil fotograf organ manusia.
[2 marks]
(c) Isotop Berillium-11 memancarkan dua
sinar. Isotop itu diletakkan di hadapan
medan magnet dan lintasan sinaran
radioaktif ditunjukkan dalam Rajah 12.2.

Figure 10.1
 216

(i) Namakan kedua-dua sinar yang (a) Menggunakan rajah 10.1 dan rajah 10.2,
dipancarkan oleh isotop itu. [2 marks] (i) nyatakan cas pancaran radioaktif itu.
[1 mark]
(ii) Jelaskan mengapa sinar-sinar itu mengikut
lintasan seperti dalam Rajah 12.2. [2 marks] (ii) Bandingkan voltan VLT dengan
pesongan pancaran radioaktif. [2 marks]
(c) Peralatan perubatan disterilkan dengan
sinaran daripada satu sumber radioaktif. (b) Nyatakan hubungan antara
Anda ditugaskan untuk mengkaji ciri-ciri (i) voltan VLT dengan kekuatan medan
bagi beberapa radioisotope yang sesuai elektrik di antara plat. [1 mark]
untuk digunakan dalam pensterilan peralatan
perubatan. Jadual 12 menunjukkan ciri-ciri (ii) Kekuatan medan elektrik di antara plat
bagi lima radioisotope. dengan pesongan pancaran radioaktif.
[1 mark]
Ciri-ciri isotop
Radio- Jenis Setengah (c) Rajah 10.3 menunjukkan sejenis tindak
isotope Keadaan sinaran hayat balas nuklear.
jirim
Strontium pepejal Beta 28 tahun
-90
Cobalt - pepejal Gamma 5 tahun
60
Xenon - Gas Beta 5 hari
133
Iodine- cecair Gamma 8 hari
131
(i) Namakan jenis tindak balas nuklear
Polonium pepejal Alpha 140 hari
ini. [1 mark]
-210
(ii) Terangkan bagaimana tenaga nuklear
dihasilkan daripada tindak balas
(i) Terangkan kesesuaian ciri-ciri radioisotop
nuklear seperti yang ditunjukkan
untuk digunakan bagi pensterilan peralatan
dalam Rajah 10.3. [3 marks]
perubatan. [6 marks]
(d) Rajah 10.4 menunjukkan bagaimana sumber
(ii) Tentukan radioisotop yang paling sesuai
radioaktif dikendalikan oleh seorang murid.
digunakan dan beri satu sebab bagi pilihan
anda.
[2 marks]

4. SPM 2008 : Section B

Rajah 10.1 dan Rajah 10.2 menunjukkan
pesongan satu pancaran radioakti di dalam
suatu medan elektrik.

Kaedah yang ditunjukkan adalah tidak selamat.

Cadang dan terangkan:
(i) Peralatan yang digunakan dalam
mengendalikan sumber radioaktif.
(ii) Pengubahsuaian cara penyimpanan
untuk memastikan penyimpanan
sumber radioaktif adalah selamat.
(iii) Langkah berjaga-jaga lain yang perlu
diambil semasa mengendalikan
sumber radioaktif.
[10 marks]

Apakah maksud keradioaktifan? [1 mark]

 217

5. SPM 2011 Question 12 6. SPM 2009: Question 10

a) Rajah 12.1 menunjukkan dua jenis runut Rajah 10.1 dan Rajah 10.2 masing-masing
yang terbentuk dalam kebuk awan. Runut- menunjukkan pereputan radioaktif Xenon-133
runut itu terbentuk disebabkan sinaran dan Iodin-131.
daripada radioisotop.

(i) Apakah maksud radioisotop? [1 mark]

(ii) Namakan sinaran yang menyebabkan

runut-runut dalam kebuk awan M dan
kebuk awan [2 marks]
(iii) Terangkan jawapan di 12(a)(ii). [2 marks]

(b) Radioisotop digunakan sebagai penyurih

untuk menentukan kadar penyerapan baja
oleh tumbuhan. Anda dikehendakki untuk
menyiasat ciri-ciri radioisotop seperti
ditunjukkan dalam Jadual 12.

Radioiso Keadaan Setengah Jenis Jenis

tope jirim hayat sinaran pengesan
w pepejal 5 minit Gamma Pembilang
bunga api (a)(i) Apakah maksud pereputan radioaktif?
X cecair 2 tahun Beta Pembilang [1 mark]
bunga api (a)(ii) Berdasarkan Rajah 10.1 dan Rajah 10.2,
Y cecair 14 hari Beta Tiub G-M bandingkan bentuk graf, cara aktiviti
berubah mengikut masa dan masa yang
Z d 20 tahun Gamma Tiub G-M diambil untuk aktiviti menjadi separuh
pepejal darpada aktiviti asal. Namakan masa
Table 12 untuk aktiviti menjadi separuh daripada
Terangkan kesesuaian setiap ciri radioisotope aktiviti asal. [5 marks]
untuk digunakan sebagai penyurih. Tentukan
radioisotope yang paling sesuai yang boleh (b) Mengapakah isotop yang memancarkan
digunakan untuk mengesan kadar penyerapan zarah alfa tidak sesuai digunakan sebagai
baja oleh tumbuhan. [10 marks] penyurih dalam bidang perubatan? [4 m]

(c) Radioterapi digunakan untuk merawat

(c) Satu tindak balas nuklear diwakili oleh kanser. Sinaran radioaktif yang digunakan
persamaan berikut: boleh menghasilkan kesan sampingan
kepada pesakit. Menggunakan
pengetahuan tentang keradioaktifan,
terangkan langkah-langkah yang perlu
Mass of / Jisim bagi: diambil untuk mengurangkan kesan
U = 235.04392u Ba =140.91441 u sampingan tersebut. Dalam penerangan
Kr =91.92611u n = l.00867 u anda berikan penekanan kepada aspek-
1 u =1.66x10-27kg aspek berikut:
(i) Jenis sinaran yang digunakan
Berdasarkan persamaan itu, hitung (ii) Bagaimana pancaran radioaktif disasarkan
(i) Cacat jisim [2 marks] ke atas sel kanser.
(iii) Dos sinaran yang diperlukan.
(ii Tenaga yang dibebaskan[3 marks] (iv) Masa pendedahan kepada sinar.
[10 marks]
218