PROBLEM COzZME Bu béliimde problem, i Problem ¢ézme kavramlari ve problem ¢ézme becerisinin gelistirilmesi iizeri nde durulmustur. 1. Problem Nedir? Problem deyince akla, gogunlukla matematik ders kitaplarindan elde edilen bir anlayisla, konu sonlarmda verilen dart iseme dayalt matematik problemleri gelmektedir (Heddens ve Specr 1997:40). “Bir simifiaki 36 ogrenci siralara 2'ser 2'ser oturursa 10 ogrenci agikta kaliyor, 3’er 3’er oturursa 1 sira bos kaliyor Ru sinifta kag siva var?” Srnejinde oldugu gibi Problem kavrami burada sézii edilenden daha yenig bir anlama sahiptir ve problemin matematikle ilgili olmasi sart degildir. Ayagidaki etkinlik problem kavraminin anlasi!masini kolaylastiri. Etkinlik. : Problem kavrami Grup + 2-3 kisi islemler * Asagadaki ig sorunun okunmast. - Bir ciftlikte bulunan 40 inekten birincisi 1 kg, ikincisi 2 kg , tiglinciisti 3 kg, ..., kirkincist 40 kg siit vermektedir. inekleri $ kardey arasinda dyle paylastiriniz ki her kardegc diigen inek say:st ve sit miktar1 ayni olsun.~ oe %35 indirimle 13.650.000 liraya satilan bir malin, indirimsiz fiyati kag Tiradir? ieee - 52 sayisinin 5 katinin 13 eksigi kag eder? / ; * Yukaridaki tig sorudan, hangisinin sonucunu merak ediyorsunuz? Bunlardan yalniz birine problem demek zorunda kalirsaniz bu hangisi olur? Bu etkinlikte yer alan soruladan birincisi gergck bir_problem, ikincisi bir dort iglem problemidir. Ugiinciisii bir problem degil aliytirmadir. Muhtemelen sinifga cevabr en ¢ok merak edilen ilk sorudur. a En genel anlamda problem, belirli agik sorular tastyan, kiginin ilgisini geken ve kisinin bu sorulart cevaplayacak yeterli algoriuma ay yéntem bilgisine sahip olmadigi bir durumdur (Bloom ve Niss, 1991). Bu tanimdan, bir kigiye gére problem olan bir durumun, bir bagkast Lr problem olmadigi anlagilmaktadir. Problem gézme, problem gézme gay! Sirasindaki siireglerin tiimiine denmektedir. 331Matematik ¢ Problemler gergek hayatla ilgili olabildigi gibi, matematikle de iyi olabilirler, Gergek hayattan kastedilen matematigin digindaki okul ve iiniversitelerin kten farklt konu alanlars, gtinlikk hayat yy sevremizdeki diinya gergek hayatt olusturur. Pir matematik problem jfg matematik diinya igindeki bir problem kasted Bu iki tir probleme gdyle drnekler verilebilir: * “10 nesil geriden kag kisiden gen almaktayym?” bir gergek hayat problemi, * “Her gift say1, iki asal sayin toplam olarak yazilabilir mi?” pix piir matematik problemidir. Piir matematik problemleri, uygulamali_ problemlerin iginden gikabilir. Ne var ki béyle bir problem olustuktan sonra artik o bir pir matematik problemidir. \ Problemler rutin (siradan) ve rutin olmayan (siradist) seklinde de siniflandiniirlar. Rutin problemler giinliik yasamda sik karsilasilan kar- zarar, yol-zaman hesabi gibi daha cok dart islem becerilerini gerektiren ve bunlarin bilinip, dogru kullanilmastyla géziilen problemlerdir. Bunun yam sua, “Bir buz dagimm goriinmeyen kismi, goriinen kisminin kag katidir?” veya “Simfimzda ogrenci basina ne kadar hava diiser ve bu hava miktart saghk kosullarma uygun mudur?” sorusu birer gergek hayat problemidir ve bizi yakindan ilgilendirmektedir. Boyle bir problemin g6ziimii igin smifimizin (varsayalim ki dikdértgenler prizmasidir) hacmini hesaplamak gerekir ve bu amagla gelistirilen matematiksel ifade V=axbxc’dir. Bu esitlik elde edildikten sonra prizma seklindeki bir havuzun aldigi suyun miktart, bir paket sekerin igine kag tane sekerin sigacagi gibi birgok problemin géziimiinde ise yarar. Yani V=axbxe gergek hayattaki birgok durumun bir matematik modelidir, Bir tarafta da matematiksel modeli olusturulmus bir problemi giinliik hayat diliyle kismen dejistirerek yeniden ifade etmek suretiyle elde edilen problemler vardir ki bunlara sézel problemler denmektedir. “2.5 ™ ve 7 m boyutlarmdaki bir kamyon kasasi kag metrekiip kum alir?”gibi sbzel problemleri olusturma ve ¢ézme daha ok fretim amaghdir, Bu tir problemler, veri toplama ihtiyacim ortadan kaldirmalart ve sinifta tartismaya uygunluklart bakimindan 6gretimde gok kullanilirlar, Sézel problemlerin rutin olan ve olmayant vardir, Dért islem problemleri diye _bilinen problemler, rutin problemlerin sézel sekilleridir. 332Asnkida problem tire ite tit ws Problem Gézme e etkinlik : Problemleri siniflandirma Materyal : Cesitli problemler jstemler = Asagidaki tablonun incelenmesi ve a: F sagida veril tot uygun bir yer saptanmasi, soru numarasinin bu Ts Hemler ign tabloda azilmasi, tkinlik verilmistir: Problemler Stradan (rutin) Siva dist (rutin olmayan) 1) 100 yasinda yaprak yiizeyi ° 1 k yiizeyi yaklasik 1600 m” olan gelismis bi kayin agact saatte 1,7 kg oksijen iretir’. Bir insanin yillik oksijen ihtiyact 183 kg olduguna gore, béyle bir kayin agaci kag kisiye yetecek oksijen iiretmektedir? 2) Tanesi 30.000 liradan alan 17 yumurtanin 4 tanesi kirildi Kalanlar tanesi 40.000 liradan satildi. Bu aligveristen kag lira kar veya zarar vardir? Sézel Gergek 3) Sinifimizin matematik dersi basari notlarinin ortalamasi kagtir? Hesaplayiniz. 4) 40 deveyi her birine tek sayida olmak kosuluyla 7 kaziga nasil baglarsiniz? 5) 64 kiigiik kiipten olusan bir biiytik kiip iginde kag tane Klip vardir? Yukaridaki etkinlikte 1 ve 3 suadan — gergck, 2 siadan ~ sbzel, 4 stradigi sézel ve 5 siradist gergek bir problemdir. Halk arasinda séylenegelen hatta bazen basina da yansiyan bazi sorular ifadelerine gizlenmis handikaplar yiiziinden géziilemezler. Bunlar problem gériiniimiinde olmalarina ragmen problem olmaktan tiyade bir aldatmacadir. Cogu kez géziiciiya yanlis bir isleve saplar ve ugrastirir. Asagida boyle bir érnek vardir: an “Paranin kiymetli oldugu bir devirde tig arkadas lokantaya gider ve garsona 10’ar lira hesap dderler. Garson paray! kasaya soning ‘S s ” der. Gurs Patron, “hesap 25 liradir. Su i erilere dagit.” 5 lirayt al ve misters 21 i ate irayt Tirayt dugumakta zorlanr ve misterilere Ter lira verir. Kalan y cebine atar. 3x9=27 lira, 2 lira Miiteriler bu durumda 9’ar lira dedemis oldular. da garsonun cebinde 29 lira. 1 tira nerede’ . art Gepel, N. Orman ve Biz, Tema Yayin osMatematik Ogretimi Goi te 1 liranin cok agik bigimde kayip oldugu sanilmaktadir Miisterilerin Sdedigi 27 liranin 25 lirasi kasada, 2 lirasi garsonun cebindedir. Dolayisiyla 27’ye garsonun cebindeki 2’yi eklemek yanhistir, 0 2 lira zaten 27’nin igindedir. 27’yi 30’a tamamlamak igin eklenecek para varsa, 0 da miisterilere geri denen 1’er liradir. Buna benzer bilinen bagka bir soru sdyledir: “Kitap almak igin iki arkadasimdan(50)ser lira olmak iizere toplam 100 lira borg aldim. Kitab ise YS liraya aldim. Kalan 5 liranin 2 ‘ger lirasint borg aldigim arkadaslarima geri verdim. I lirast cebimde duruyor. Bu durumda onlardan 48’er lira alm oldum. 48+48=96 lira, T lira da cebimde, toplam 97 lira. O halde 3 lira nerede?” Bu sorudaki aldatmacay; yukaridaki agiklamadan yararlanarak bulabilirsiniz. Bu tir sorularin problem boyutu aldatmacanin nereye saklandigt hususudur Aldatmacanin yakalanmast da bir anlamda o problemin ¢Oztimi olur. 2. Problem Cézme ve Onemi Problem gézme “Ne yapilacaginin bilinmedigi durumlarda yapil- mast gerekeni bilmektir.” Problem gizme sadece bir dogru sonug bulma olarak algilanmakla birlikte daha genis bir zihinsel siireci ye becerileri kapsayan bir eylemdir. Probleini gézme, sonug bulmanin yam sira bir yol bulma, giiglikten kurtulmadir (Polya 1957). Bir problemle kargilasildig zaman onun anlasilmasi gok Snemlidir, Birey anlasiimayan_ bir problem igin bir céziim dneremez, herhangi bir suateji tespit edip bunu uygulayamaz. Buna bagi olarak problem ¢ézme siireci: “net ol hemen ulasilamayan bir hedefe yvarmak igin kontrollii yapma” seklinde agiklanabilir, larak tasarlanan fakat etkinliklerle aragtirma “Sorun gézen kitaphiga rastlanmamisur” sOztinii nasil agiklarsiniz? Problem gézme yetenegi belki de siirdiirebilmesi igin gerekli en temel yetenektir, { dota ee ait sisliblerle Karsilasilacagi ya da ne oie ihtiyaglarin dogacags Snceden bilinmedigi igin gasday egitim, kendi Kendine giigliiklerin Ustesinden gelebilen insan: yetistirmeyi hedeflemektedir Bilgi yalniz basina m sGamemektedi. Problem gozme_yetenekler “gelismig insan ise i etkili olarak kullanabimekte. ae zorluklarin — iistesinden gelebilmektedir. Problem cdzme Yetenekleri gelismemis insan ise, bilginin sadece hamalhiguu yapar, Bu bakimda ¢6zme ve dolayisiyla o 7 a a 2 ee n problem cézme y. jay f insan _neslinin varligint san ve toplum hayatinda 334Problem Gézine Matematik, fizik ve diger baz derslerd r , . derslerde 6firenci von veya bul an formiiliec Sfrencilere dogruda yerilen cr bu Hdurulan formiillerin ve gencllemelerin ik r vit i a ' obleminin gdziimiidiir, “7° pa Cl rh de perce! payat_ prob mn sOziimilditr, “Uden itibaren n tane tek § bir gergek e'dir.') “n elemanly bir kiimenin alt kiime sayin 2" ‘din’ ye . sayist 2" 'dir.”, “Uz Teme gelen isin normal ile ist 2" ‘dir.”, “Uzaydan geliy agisma eg agi yaparak yansur , ; ¢ GL yape ” stiegenin a lam A=1/2.a.h, diisen bir cismin aldigi yol Zp “ ‘din ae i. 8 .” gibi. sdas bir SSretimde bu a Cagdas bir Ost a genellemeler veya formiiller : . 3s ‘ e problem gizme yaklagimt ile S8rencilere buldurulmahidir, Ozellikle kiigii ‘arda i eaantuluktur. zellikle kiigiik yaglarda bu bir 3. Problem Cézme Ogretiminin Amaglari Problem gézme 6§retiminin amaglar iki alt bashk altinda toplanabilir. Bunlar ézel ve genel amaglardir. Ozel Amaclar: Bunlar; islem becerisini gelistirme, say ve sekillerle ugrasmaya aligma, veri toplama ve tasnif etme, problem metnine uygun sekil ve sema cizme, diisiinceleri matematik diliyle anlatma, yazilt ve gorsel_yayinlarda kullantlan matematik ifadeleri anlamadir. Ozellikle sézel problemlerin nasil coziildiigiiniin dgrenilmesi 6zel amaglara hizmet eder. Genel Amaclar: Problem cézme égretiminin genel amaci, problem gézme yetenegini gelistirmektir. Bir problemi ¢ézmeyi éSrenmek, o problemin modellik ettigi diisiinme siirecini kavramaktir. Bu model birgok problemin céziimiine uygulanabilir. Asagida verilen iki problemi géziiniiz. Bu céziimlerin arkasindan bir diisiinceyi dogrulayacaksiniz. _ ; Asagidaki iki problemin géziimiinii ele alalim. 1) Bir yemekte bulunan dért kigiden ikisi tansiyon hastast ve tuzsuz yemesi gerekiyor. Siz yemeklerden sorumlusunuz, Ilk iki kisiden birincinin 6niinde tuzlu, ikincisinin Oniinde tuzsuz yemek var. Saghk karneleri. var fakat siz hasta olup olmadiklarint bilemiyorsunuz. Ugiincii ve dérdiinctt kigilerden dérdiinciisii tansiyon hastast oldugura biliyorsunuz fakat yemeklerin 1uz durumunu bilmiyorsunuz. ‘ ca tadarak karar verebilirsiniz. Bir aksilik olmamast icin en azind ay ne “ kontrol etmelisiniz? a 2) Bir masada bulunan dért kart var. Kartlarin ee yaztyor. Bu kartlar bir kurala gore iiretilmistr. Kurd ity purala sesli harfin arkasinda bir gift sayt var. Bu kartlarin hep 335Matematik Ogretimi uygun olarak tiretildigini anlamak igin en azindan hangi kartlary Kontrol etmek zorundasiniz? oo Her iki problemin géziimii “birinci ve dérdiinctilerin kontrol edilmesi gerekir.” seklindedit. Farkli goriinmelerine ragmen birincinin géziimiiyle ilgili diigiinme becerisini kazanan biri, digerine ayn yaklasimi_uygulayabilir. Bu bakimdan problem gézme de hedef, ézelde ilgilenilen problemden ok, genel _dilsiinme seklini kazandirmaktr, Problem sume yetenegi, bir problemle karsilasildiginda onuikavrama ve“problemi_anlama-¢éziimii_igin-uygun ‘stratejiyi sceme, bu stratejiyi Kullanma ve Sonuglari yorumlama yetenegidir. Bu agiklama dzetle “muhakeme etme” olarak da bilinir, Bu amag gergeklestiginde, insan gevresindeki olaylari agiklamak igin problem ¢ézme yaklasimi_ ile davranmay! aliskanlik haline getirir, Bir seyi bir problem gézmek suretiyle 6grenmek, dgrenilenin zihinde Olusturulmasini sagladigi igin etkili Sgrenmeye yol agar. Bu bakimdan Problem gézme yeteneginin gelistirilmesi sadece karsilasilan problemleri gézmede kullanilan bir yaklasim olarak kalmamali, gretime hakim bir yaklasim da olmalidir. Bunun igin yapiimast gereken sey, dgrenilecek Konuyu bir problem haline sokmak ve dgrenciye bu sekliyle sunmaktir, Bu yaklasimla problem ¢é renci igin bir yasam bigimi haline gelmelidir. 4. Problem Cézme Ogretimi Biitin problemlerin géztimiinde kullanilan belirli bir yol ya da yOntem yoktur. Eger béyle bir yéntem olsaydi sorun temelli halledilird. Problem ¢ézme dgretiminin ayrmtisina girmeden énce asagidaki etkinligin yapilmasi nerilir. Calismay1 siirdiirmek igin Snce bir problemin segilmesine ihtiyag vardir. Bu problem birinci béliimde tartisilan “erkek arinin atalarinin sayist_ problemi” veya bu béliimiin. girisinde verilen ctkinlikte tartisilan “siit ve inekleri paylasma” problemi olabilir. Etkinlik : Problem cézmede safhalar Grup 33-4 kisi Islemler ; * “Silt ve inekleri paylagma” problemini 262 Sniine alarak bu problemin s®imiinde yer alan etkinlikleri 3, 4 veya 5 basamaga ayiriniz. Her safhada Yapilacak olan igleri kisaca yaziniy. * Kagidinizt yaninizdaki_ grup| Bistirini: ig Ki zi arupla de 5 sin okuyunuz, buna pone sk Stupla degistiriniz ve diger grubun galisma obs ne vip sikaracaginiz bir seyler varsa diizeltiniz, Son galismalarinizi pan birbirleriyle ae val r Panoya asiniz ve _ birbirleriy' Wastirarak sinifea tizerinde fikir birligine variimig olan drt maddeli bit in safhalary” metni elde ediniz, 336Problem ¢ ‘Geme, ‘ocuklar bit probleme ki os Goes pee ablemle Karslastklormda gogu ke satan ural haurlamaya galigitlar, Bu iyi bit striven ee se able ap ee Bi bir girisim degildir, cecal? eli a a i . s gaziime, beli adimlar auldiginda kesin ob ak ulasila Sgreimenin temel g6revi, dgrenciye problem gézmeyle ilgili i ae uili_ sistematigi javratmak ve bu sistematigi kullanirken ba il asvurulacak stratejileri 2 ie » problem cézmeyle ilgili temel becerileri kazandirmak Problem ¢ézme konusunda en é ok kabul géren siireg G ; " M ie ¢ George Pe (1887-1985) tarafindan verilen dért asamali_ bir siirecti pasamaklart sdyledir: , ore ssi olya Bu siirecin 1) Problemin anlasilmasi 2) Gozimle ilgili stratejinin segilmesi 3) Segilen stratejinin uygulanmasi 4) Céziimiin degerlendirilmesi Bu basamaklarin bilinmesi ve bunlara uygun caligma bigimi problem gozmeyi kolaylagtirir. Ne var ki gdziimii saglamaz. Ciinkii; birinci basamakta ne istendiginin bilinmesi, ikinci basamakta hangi stratejinin segilecegi yine gézen kisiye kalmaktadir. Bu basamaklar ve bu basamaklarin kapsamindaki baslica etkinlikler sunlardir: Problemin Anlasilmast Bu basamakta cevaplanacak iki temel soru vardir. Bunlar; (1) Veriler nelerdir, kogullar nelerdir? (2) Bilinmeyen nedir? Eger dgrenci bu iki soruya tam olarak cevap verebiliyorsa problemi anlamig demektir. Problemi anlamayt derinlestirmek igin asagidaki sorulara yer verilebilir. OZretmen bunlart kullanmak suretiyle 6Zrencilerin problemi anlayip anlamadiklarint kontrol edebilir. Bunlar; (3) Problemde eksik ya da fazla bilgi var midi? Varsa bunlar nelerdir? . “Haziran ayt sicaklik ortalamast 23 derece olan bir kentin hava sicakliklart 15 gin siireyle 2’ser derece diiser, kalan 15 giin sireyle 5 er derece artarsa ortalama sicaklik ne kadar degisir? probleminde bir ver! gereksiz. Bu hangisidir? (4) Problemdek' isaretlemeleri yap. (5) Problemi_ kisimlart ciimlelerinle ifade et. ; olaylara ve iligkilere uygun sekil giz ve gerekli na (alt problemlere) ayir. Her bir kismt kendi 337Matematik Ogretimi Goziimle ilgili Stratejinin Segilmesi (Géziim igin plan yapma) Bu. safha, problemde verilenler ile bilinmeyenler arasindaki iligkilerin arastirildigi safhadir. Bilinmeyeni bulmak igin yapilacak islemler ve bunlarin sirasi biliniyorsa bir ¢éziim plant var demektir. Eger hemen bir iligki bulunamiyor ise, benzer problemler ve onlarin géziimleri g6z dniine alinmalidir. Bu girigimlerin sonunda géziim igin bir plan ortaya ¢ikar. Bunun igin 68renci kendine su sorulart sormalidir: (1) Buna benzer, daha dnce baska bir problem ¢ézdiim mit? Orada ne yaptim? (2) CSziimde ise yarayacak bir baginti biliyor muyum? (3) Bu problemi gézcmiyorsam, buna benzer daha basit bir problem ifade edip gézebilir miyim? (4) Tasarladigim céziimde biitiin bilgileri kullanmis oluyor mnyum? (5) Bu problemin cevabini tahmin edebiliyor muyum? Cevap hangi degerler arasinda olabilir? (6) Problemi kisim kisim gézebilir miyim? Her seferinde géziime ne kadar yaklasmaktayim? Céziim plant, temelde gdztime uygun bir stratejinin segilmesine baglidir. Bir problemin géziimiinde bazen bir, bazen birkag strateji birlikte kullanilir. Bazen de ayn problemin gozumiine farkli stratejiler uygun diisebilir. Problem ¢ézmede kullanilan stratejilerin baglicalari sunlardir: 1) Sistematik Liste Yapma 2) Tahmin ve Kontrol 3) Diyagram Gizme 4) Baginti Bulma (Veriler arasinda iligki arama) 5) Esitlik Yazina 6) Tahmin Etme 7) Benzer Problemlerin Céziimiinden Faydalanma 8) Geriye Dogru Calisma 9) Eleme 10) Tablo Yapma 11) Muhakeme Etme Arastirmalar, problem g6zme stratejileri ile ilgili olarak, su sonuglat! ortaya koymustur: d ili olarak, s * Problem cdzme stratejileri oa A¥rencil ae . cjileri_ Ogrenilebilmekte renciler bu stratejileri kullanabilmektedirler, ® ekte ve 88* Higbir strateji i ae ancak baz stratejilere digert broblemterin gziimii igin uygun degild Amgjiter daha cok kullanitinahudie hin ye higwureieakta bu eeamaklarnnd i fadir. Bir problemin giatimiintin depiigik : 1 Were ihtiyag duyulabilmektedir ” erin Sbreni ae Fy 7 SS , Sfrencilere kargilagacaklart a alae Wes ma ve yatkinlik sagilamaktadir. & ‘atgjileri etkili_ kullanabilmeleri igi ji wan’ doxeudanlpn anabilmeleri igin, strate tamtilmadan dogrudan problemle karsilastirilmal Fie Soe ate ted ign onlara fitent vertigeia stirilmal, alternatif yaklasimlart dewisik problemler i * Problem cdzme se prencinin Serene: Stratejilerinin kazanilmasi. ve kullanilm: agrencinin Selisnisti seviyesiyle ilgilidir, Ogretimde stratejilerin gil diizeyleri dikkate alinmalidir (Reys and Suydam, 1995). y Stratejinin Uygulanmasi (Plam uygulama) ; Seales stratejinin kullanilmas: ile problem adim adim galigiir. Her _basamakta -yapilan islemler kontrol edilir. Céziilmez ise problemin birinei veya ikinci adimina déniilerek bu stratejide israr edilir. Yine gbziilmez ise strateji degistirilir. Céziimiin Degerlendirilmesi Céziimiin degerlendirilmesi gogu _kimse tarafindan — sadece “sonuglarin dogrulugunun kontrolii” olarak anlasilmaktadir, Oysa bu saflia daha genig bir anlama sahiptir ve problem gézme yeteneginin gelistirilmesi ile ilgili birgok etkinlik igerir. Degerlendirme bir anlamda stregle ilgili bir aydinlanma safhasidir. Nerede ne yaptik? Nigin yaptik? Bu safhanin temel eylemleri sunlardir (1) Sonuglarin dogrulugunu ve ¢ mde yiiriittiigiin mantigt kontrol et. (2) Problemi varsa baska yollardan ¢6z. (3) Problemin degisik gekillerini ifade et ve bu durumda ¢6zi olacagini distin, Bu sonucu ya da yéntemi baska bir problemin éziimiinde kullanabilir misin? Bu_ sorular yardimiyla, degerlendirme basamaginda sonuglarin dogrulugu ve anlamliligt kontrol edilir, baska bir goziim yolu varsa 0 denenir. Hepsinden bnemlisi gdziilen problem degisik sekillerde ifade edilir ve her bir durumda problemin nasil céziilecegt tartigilir (Mason wee heal ort sa n uygulanis sekli agaguda bir ¢1 ‘im pro! emin e ele aloe omer aha iyi anlayabilmek ve degerlendirebilmek igin problemi grubunuzda ele aliniz ve her safhada yapilacak olan veya yapilmast gereken iglemleri belirleyiniz. in nasil 339Matematik Oretimi Problem : Verilen bir iiggenin igine iki késesi bir kenar (dolayisiyla lbir kenart), diger iki kosenin her biri diger iki kenar iizerinde olacak sckilde iniz (Polya, 1957). Problemin Antagilmast: /> A bir kare ¢ Verilen nedir? Bir tiggen A istenen nedir? igine bir kare gizimi Kosullar nedir? Karenin iki késesi tiggenin bir kenart, diger iki kdsesi iiggenin diger kenarlart tizerinde olacak. Problemi 6grenci ciimleleri ile ifade edelim. -Bir iiggen igine bir kare gizilecek. -Karenin bir kenart tiggenin bir kenart tizerinde olacak. -Karenin kalan diger iki késesi tiggenin kenarlart tizerinde olacak. Yani kare ne diyart tagacak ne de igerde kopuk kalacak. Kare ile ilgili taslak bir sekil gizelim. b c im bu gekillerden ¢ sikkindaki gibi olmali. Gunkw ¢ sikkindaki sekil biitiin sartlari tasiyor. Cdziim igin strateji secimi: Bir gizim problemi oldugu igin Strateji_ Sncelikle diyagram sizmedir. Kosullari sirastyla degerlendirelim ve gikacak _ sekilleri inceleyelim. Gizimi tamamlamak igin bir ipucu yakalamak miimkiin olabilir. $cklin dogrudan gizimi_ miimkiin gériilmiiyor ise kosullardan bir kismint_ giz Sniine alarak gizimler yapalim. Ornegin iig késeyi dogru yerlerine koyup, dérdiineii késcyi serbest birakalim, AProblem Cozme Simdi Syle bir sekil gizm L ki, dirdi ee et ee eer i ‘ rdiinet kise \ac| kenart diusaeak. a ve b sekillerindeki Kareleri ays / rn dordiincii késelerini birbirine t den gegtigini gérebiliyor musunuz’ arclerin i arasinda bir gckill yn ae iginde diigtiniintiz, layan dogrunun tiggenin B a euulayan iggenin B. A ee (Benzerlikten yararlanilabilir,) yleyse cziim elde edilmistir. Yani dordiineit kosesi |AC| tizerind perinde olan karenin bu kdsesi de diger kareleri ' oe arelerin dérdiineit kigeleriyle « pfrultuda olacak, Bu diinceyle Upgenin isinde a ve *S arclovinges herhangi biri gibi bir kare gizilir, sonra bu karenin dérdiinci ae - destirili Fy P i Bye pirlestirilir. Elde edilen dogrunun jac| kenarini kestigi nokta tang karenin dordiincii ksesidir. " Bu késeden |BC| kenarina gizilen dik ve paraleller karenin diger iki késesini olusturur(N ve L).M késesini bulmak igin pergel yardimi ile N’den itibaren |KL| kadar igaretlemek yeterlidir B M N Cc Coziimiin Degerlendirilmesi: Gizilen kare tiim kosullan tasryor mu? Evet. Nasi! gizildigini yukaridaki paragrafi yeniden okuyarak degerlendiriniz. Boyle bir kare her zaman vardir ve bir tanedir. Giinki dérdiincii késclerden gegen dogru jac] kenarin: bir noktada keser- Bu problemin géziimiindeki yaklagimt kullanarak “Rasgele bir iiggen igine verilen bir iggene benzer. kdseleri bu iggenin kenarlari iizerinde olan bir tiggen gizebilir misiniz?” Boyle iiggenler kag tanedir? Tarts. 4 eatoe bir DOP tegen Yukaridaki ABC tiggeninin igine keyfi segtigimiz bir DEF iiggenine benzer tiggenler gizmeyi deneyiniz. Bunun gok gesitli sekillerde miimkiin olabilecegini géreceksiniz. Matematik kitaplarind: basamagin esasli bir uygulamast ja rastlanan problemlerin géziimleri, bu dort degildir. Bunlanin gogu siradan s6zel 341Matematik Opretimi problemler olup bu dirt basamagin uygulanmasinda gerekli olan teme| becerilerin kazandirtimasryla ilgilidirler. Cocuklar ilkokul yillarinda bu rutin problemlerle daha gok mesgul edilmeli, zaman iginde artarak siradis, problemlerle yiiz yiize getirilmelidir. Bu diisiince ile problem gézme OZretimini iki ayr1 bashk altinda ele almakta yarar gormekteyiz. 5. Rutin (Siradan) Problemlerin Céziimiiniin Ogretimi Rutin (siradan) problemler, gergek hayatta sik karsilasilan olaylarin sorulastirilmig sekilleri olarak bilinir. Tiirkge literatiirde dért islem diye bilinen toplama, gikarma, garpma ve bélme islemlerinin tiimiiniin veya bir kisminin dogru yapilmastyla géziilebilen problemlerin gogu da birer rutin problemdir. Bu problemlerin verileri gogunlukla, toplanmak _yerine, varsayilmak suretiyle elde edilir. “Aralarmda 395 km mesafe bulunan iki sehirden birbirlerine karst hareket eden iki aragtan birincinin saatteki hizi 36 km’dir. Bu iki arag harekete basladiktan 5 saat sonra karsilastigina gore digerinin saatteki hizi kag km’dir?” bir dért islem problemidir. Dért islem problemlerine konularia gére de; hareket, kar-zarar, ortak is gérme, alis-veris problemleri gibi adlar verilir. Yabanci literatiirde buna en yakin deyim sézel problem (verbal problem, word problem yada story problem) deyimidir. Bir sézel problem gergegin defistirilmis (varsayilmis) bir halini ifade eder. Bu degisiklikten amag, Ogretim sirasinda kullanilabilecek bir problem modeli elde etmektir. S6zel problemlerin rutin olani ve olmayami vardir. “Tanesi 45.000 liradan 16 yumurta kag lira tutar?” rutin, “16 kisi 2’ser ve 3’er olarak 7 masaya, oturacak. Kag masaya 2’ser, kag masaya 3 er kisi diiger?” rutin olmayan birer s6zel problemdir. Dért islem problemi veya s6zel problemlerin birbiriyle drtiigen ve értiismeyen taraflarini ortaya koyduktan sonra simdi bunlarin dgretiminin nasil yapilacagini agiklayalim. , Dért islem problemlerinin bir géziim bekleme, Brenilen bilginin yeniden diizenlenmesi, ne yapilacagina égrencinin karar _vermesi bakimlarindan gercek hayat problemlerine benzcrler. Bir gcsit onlarin minyatiiril gibidirler. Dolayistyla géztimlerinde izlenen yol da hemen hemen aa Bunlarin géziimiinit Sfrenirken problem gézmcyle ilgili tablo yonleriyly liste Gtizenteme, sekil gizme gibi temel becerileri kazanirlar. Bu ergekivstiementa Problemler problem —_g&zmedeki Szel__amaglart beetle eo sira rutin olmayan problemleri gézmeyle ilgili temel problemlerin segilmeleri eee de iistlenirler. Bu bakimdan bu_ tilt g6ziilme sekilleri_ énemlidir.; Problem Gézme Bazi matematik ders kj itaplart hat; i abi olan problemlere itler. Tet Dit tutumla sadece tek doj etl . | amaglar; konular arasindaki iliskileri, blemlerin lin” Seti "alse Me q di Pon : a, yor > uygu €dip sadece islem becerilerini gelistirmeyi amaglarlar, aera ~ Kitap hazirlarken veya ders hazirliklart saree gore cevabi olan sorularin yani sira asauidaki tiir sorulara da © Céziimsiiz (¢dziimii olmayan), ¢ Birden gok géziimii olan, , ¢ Eksik ya da fazla bilgi igeren, * Bir formilliin uygulanmasim gerektiren, Sayisal veri igermeyen, Sekil ya da ¢izim yapmay1 gerektiren, © Gergek hayatin bir uygulamasini konu edinen, © Veri toplamay! gerektiren, © Degisik zamanlarda galismak suretiyle tamamlanabilen, eTablo ve grafiklerin yorumunu gerektiren problemler. Etkinlik : Problem tiirlcri Grup -4 kisi islemler : / Asagidaki problemlerin okunmast ve her bir tiirlerinden hangisine girdiginin belirlenmesi. a , *( Kenarlari tamsay! ile ifade edilen ve evresi 20 cm olan dikdértgenin 6 crini bulunuz - a0 ees ‘birine tek sayida deve baglamak kosuluyla 7 kaziga nasil baglarsiniz? Agiklayiniz. inin yukarida verilen problem * 100 cm uzunlugunda bir gubuk dnce rye sonra 4’e katlanir ve kat ‘ 5 a gelir? & <2* i silirse kag parga meydana ge! rn * “on.000,000 ire bankaya yatta 6 ayia ies fie fie getirit? Toast, bie ailenit ama aylik masrafi kag ir? yA Kisiik bir alent siz onlari géremiyorsunuz. Disarida elma, * Ug sepette etna | yaziyor. Bu yazilimlarin hepsi yanlis, yerlerde. Bir porakal, ee ot ak inde sadece, elma olan sepeti bulabilir misiniz? sepetten bir meyve alate x ea jkinci soru gdziimsiz ve son i 1 cok goziimli, 1 et heli os . Ik soru en Digerinin tiring belirleyiniz. ; ai , ean bir so matik Programt, problem gézmeyle ilgili genis [kogretim eat Bu agiklamalari okumadan nce asagidaki lara yer ven . soru saytsal veri agiklamal kinligi 1niZ. etkinligi yap asMatematik Ogretimi Etkinlik —: Problem gozme davranislart Grup 33-4 Materyal + ilkdjretim Matematik Program istemler: a * ilkogretim 6Brencileri_ igin, “Problem Cézme Stirecindeki Asamalar baslikli bir listede yer almak tizere, 7 veya daha fazka madde yaziniz, * [Ikdgretim Matematik Programimi (2000) veya asagida verilen davrams listesini inceleyerek bunlart kendi yazdigimiz davranislarla karsilastirinyz, Kag tanesini yakalayabildiginizi tespit ediniz. * Problem gézme siirecindeki bu asamalar, (9 madde) Polya’nin verdigi 4 satha arasinda paylastiriniz. Hangi maddeler hangi sathayla ilgilidir? HIk6gretim Matematik Program: (2000:14)'te “Problem Cézme Siirecindeki Asamalar” basligi ile asagidaki davranislar yer almustir: (- Problemde verilen ve istenenleri séyleme, yazma, oven 2: Problem dzet olarak yazm, 3- Probleme uygun sema ya da gekil gizme. . 4 Problemin gdzaminde basvurulacak islem ya da islemleri sebepleri ile birlikte sirasiyla ‘<5 ' P. sdyleme, yazma a Islem sonuglarin: ve problemin sonucunu tahmin edip soyleme veya yazma, ‘S415, wygulera(6- Islemleri yapma, sonucu Soyleme, yazma, 7- Problemin cozuminun dogru yapilip yapilmadigins, yanhs yapilmig ise yanlisini belirterek soyleme, yazma, Gener !r¢ (°F. Problemin gozimano, varsa deBisik yolla yapma ve sonucu sdyleme, yazma, 9- Ogrenilen bilgileri kullanabilecek gekilde bir problem soyleme, yazma. Bu davramislar Polya'nn problem gdzme streci ile ilgili olarak verdigi dért safhanin bir zetidir. 1., 2. ve 3. davranislar problemin anlasilmasi; 4, ve 5. davranislar goziimle ilgili stratejilerin gelistirilmesi; 6. davranig segilen stratejinin uygulanmasi ve 7., 8. ve 9. davranislar g&ziimiin degerlendirilmesi ile ilgilidir. Bu davramslarin her biri her sinftaki problem gézme igin gerckli midir? Yoksa bazuart atlanabilir mi? Bu davranislar problem g3zmedeki dirt temel safha ve bu sathalarin aynntt 262 Sniine alinarak arturilabilir. Ayrica gocuklarin gelismislik lazeylerine uygun olarak gdstermekte zorlanacaklart davranislar atlanabilir. Asagida ilkégretim Ogrencilerin problem gereken davranislarla ilgili agiklama 5 nea gili agiklamalar érek ¢ zme de géstermeleri imlerle _desteklenerek 344_— = ne; Probe Problemin Anlastn 1 Bu safha ile ilgili tig temet davrants agag amis asagida agiklanmaktadir: 1) Verilenleri y ) Verilenleri ve Isteneni Yazma Verilen ve isteneni leneniyazn ai actenen bileiler azma_probler ji gatun, istenen bilgileri ays bir si problem metn srile vamaktit Ofrencileri a bir siitun bilgi wngbens ye bilgileri bir yaa - erin bunu yapabi . bilgi kaybina yer vermeksiz ifatabilmeleri bunu yapabilmesi igi ybina yer vermeksizin ye anlata eleri gerekir. Bu igin problemi okuyup anlamalart abs tenes r. Bu amagla égretmen & annelidit. Bir problemin oka se eareimen once problemi okumay! st diger metinlerin okunmasindan fark pir beceri_ ister. Problemi in okunmasinds ve hdr, Bu okuma goo masinda vurgular ve seyicilik haki a Sel uma go eee verilen ve istenenleri emania kolayhik sl Problems Kuma Bet dikten sonra problem metnine iligkin anlatma, sc vap verme etkinliklerine yer verilmelidir. gi encilerin anlamada giic¢liik Paar agiklanmalidir. giiglik gektikleri kavram ve deyimler de bu safhada Ornek + Bir si i a onesie tind sane tanesini 17.500 liradan aldigi 115 yumurtadan 2 i ‘alanlarin tanesini 20.000 liradan satti. Bu satistan kar mizarar mi etmistir? Kar ya da zarar ne kadardir? Verilenler istenen Alman yumurta_ ; 115 tane Yumurta alts fiyatt : 17.500 lira Kar ya da zarar kag lira? Krilan yumurta ; 12 tane Yumurta satis fiyat : 20.000 lira 2)Problemi Kisumlara Ayirma “Toplamlart 24 eden iki sayin carpi 119'dur, Bu saytlar kagtr?” probleminde toplamlart 24 etmek problemin birinci_pargasint olusturur. Ogrenci, toplamlari 24 olan say! giftlerini segerek bunlar @ erinde, deneme yapabilir. Her seferinde géziime ne kadar yakinlaymakta oldugunt kontrol eder. 3)Probleme Uy Tikinlik + Probleme uygun sem? gizme Grup 32:3 kish Islemler + ; *“Aym_ iste, Ali 7, Mehmet 4 giin calisarak 214,500.000 lira kazanmistir. ” , » emi g izmeleri. Her birini liradw? problemine wygun sema ¢12n * Pei soma Ye emanin goziime katkisint savunmast, éncelikle bir t ishemler dénem pilinmeyeni tem: un Sekil veya Sema Cizme problemin gekille nasil gisterilecegi indeki ocuklar x, ¥ gibi soyut isaretler Cocuklara sil eden gekiller kullanmak onlarin dBretilmelidir. Somu' kullanamazlar. Ancak 345Matematik Ogretimi sim kolaylagtr. Yukaridaki—ctkinlik — igin sr Mehmet'i 4 birimle (FD gdstermektedir. Ozellikle kat iligkileri igeren ve yukarida Srneklendirilen tiitdekj mlerinde uygun bir sema gizme oldukga etkilidir, By tir snciler daha gok 4, sinifta kargilagtirilmal, daha alt ° gibi basit ifadeler kullanimalidir. “WYeun problemi anlan semalardan biri Ali’yi 7, problemlerin ¢ problemlerle :: smniflarda ise “biri digerinin 2 katt, 3 kati javranisinin pekistirilmesi igin “problem gézme” yering dersleri_ diizenlenebilir. Bu derslerde diistiigii problemleri yazma ve segme Sema gizme d “probleme uygun sema_ gizme” Oirencilere, bu tiir semalarin uygun gorevleri de verilebilir. Céziim igin Plan Yapma Bu safhanin iki temel davramisi vardir. Bunlar: 4) Yapilacak Islemlerin Kararlastirilmast Bu beceri, problemleri gézerken kullanilir. Gelistirilmesi_ igin problem égrencilere ciimle ciimle okunur. Cocuklar _dinledikleri ciimlelerdeki iligkilere gére adim adim matematik ciimleyi yazarlar. “Cebimdeki 200.000 liranm3i ile kalem aldim. Kalan para ile 5 tanesi 20.000 liradan kag silgi alabilirim.” problemi igin asagidaki adimlara yer verilebilir. Adimlar Ciimle Matematik anlatim L Cebimde200.000 TI. vard: 200.000 TL 3 3 M. A ‘i ile kalem aldim. 200.000 x — 5 Ml. Kalan: ile tanesi 20.000 3 liradan silgi (200.000-200.000x — ):20.000=? 5 5) Sonuglarin Tahmin Edilmesi Problem gdzme becerisinin gelistirilebilmesi igin tizerinde durulmast gereken bir husus da, dgrencilere islem sonuglarim nasil tahmin edeceklerinin Ogretilmesidir. Asagidaki etkinlik sizin, cevabi tahmin etmeyle ilgili meveut bilgilerinizi ortaya koymak bakimindan yapilmaya degerdir. Etkinlik + \slem sonuglarm tahmin etme Grup 3-4 kisi Istemler : * ©3 mm kaliniginda olan pencere cammn metrekaresi 5.000.000 liradt. 48 cm x 95 cm boyutlarinda bir cam kag lira tutar?” probleminin cevabin" tahmin edilmesi ve nasil tahmin edildiginin not edilmesi * “Kilogram 1.380.000 lira olan 2 kg ceres, kilogram: 2.450.000 lira ola” i 4150. 346. Problem Gézme 3 kg serez ile karigurityor, K, a wo ‘arigim| i obleminin cevabmin tahmin ¢ dilmect Kilogram: kag liraya gelir?” edilmes!. a nasil tahmin edildiginin not « “Murat ATM ‘den elektronik yolla 596.000.000 TL 6 ‘nisse) satin altyor. Ayni gitin 990.000.000 TL pee ee mae ahyor. 48 gin sonra 100 adet fon Satiyor ve 860.000. 00°71. avon, Tum vent satsayel yaklastk k vty 000°TL ahyor. Tim font ye stk kag TL alirdi? ” cevabnin tahmin edilmesi. nce i Per ee . cami fiyatinn en kestirme tahmini, 48 = 50,95 = 100 almak ane E satin alinan camin 0,5 (yarim) metrekare oldugunu, dolayrstyla fiyatinin da 2.500.000 lira civarmda olacagina karar vermektir. a _Ofrenciler islem ya da problemin sonucunu tahmin edebilirlerse, géziimiin dogrulugunu kontrol etmede bundan yararlanabilirler. Tahmin etme yuvarlak sayilarla nden islem yaparak cevabin asajy yukar1 nerede bulunabilecegini_kestirmektir, Omegin, 38x83=? isleminin sonucunun tahmini bu sayilar1 40 ve 80 almak suretiyle (40x80=3.200) “Cevap 3.200 civarindadir” seklinde olur. Problemin sonucunun islem yapmadan tahmin edilmesi de miimkiindir. Ornek : Kilogram: 1.380.000 lira olan 2 kg cerez ile, kilogram 2.450.000 lira olan 3 kg cerez karisriliyor. Karisimin kilogram kag liraya gelir? Bu problemde cevabin 1.380.000 lira ile 2.450.000 lira arasinda cikacagint sdylemek yeterli bir tahmindir. Cevabin 2.450.000"e daha yakin bir yerde olacagint diisiinmek daha kuvvetli (daha diizeyli) bir tahmindir. Son problemde 596 —» 8607a siktigina gore 990'da 1.400’lere gikardt demek yeterli bir tahmindir. 7 ; Kesir problemlerinde de tahmin gok dnemlidir. “475.000 io 825° ile bir silgi aldim. Silgi kag liradir?” sorusunda cevabin a liradan az, hatta yarisindan da az oldugunu bilmek yeterli bir tahmindir ve bulunan géziimiin dogrulugunu kontrol etmeye yardim eder. 7 , Grnek + Bir pazarct, elindeki 105 yunnuwry fe tanesini 3.000 liradan, 35 tanesini 48.500 liradan, kalanlart 50.000 liraa Satistan pazarcinin eline kag lira geger? minler yap! Bu problem igin gok gesitli tahmin’ “Butin yumurtalarin 48.500 liradan satin ve 100 yu disiinelim. 100 x 48.500 = 4.850.000 TL civarinda yeklinde olabilir. labilir, Bunlardan biti 100 yumurta oldugunu ara ele geger 347Matematik Ogretimi ¢ Bu safhanin tig temel davranigt vardir, Bunlardan biri sonucun anlamh olup olmadigidir, Problemin sonueunun anlamlihgt igin asagidaki etkinligh imiin Degerlendirilm yapinz, Etkinlik Grup: 3-A kigi istemler : : * Gruptaki Sgrencilerin asagidaki sorular1 gézmeleri_ ve sonuglan bildirmeleri. - 102 dgrenci 16 kisi tasiyabilen minibiislerle bir piknik alanina tasinacaktr, Kag minibiis gerekir? ~ 102 m kumastan her biri 16 m eninde perdeler dikilecek. Kag perde gikar? - 102 g ilag 16 siseye esit olarak paylastirilacak. Her bir siseye kag g ilag duser? - 102 fidanla, bir cepheden bakinca sirali 16 fidan gériilecek sekilde dikdértgen seklinde bir fidanhk kurulacaktir. Bu fidanliga diger cepheden bakacak olursak, fidanlar kag stra halinde goriiliir? * Bu dért problemin her birinde kullanilan islem ayn mudir? * Bu dért problemin het birinin cevabi ayni midir? in anlamliligt Etkinlikteki problemlerin g6ziimiinden de anlasilacagi gibi islem sonuglarinin géziim haline gelebilmesi igin gogu kez bir yoruma ihtiyaci vardir. Bu safhadaki_ ikinci énemli_cylem, genellenmesidir. Ozellikle géziilen problemin benzerleri ve veri degigi ile yapilanlarinin nasil géziilecegi Sfrencilerle tartigiimalidir. Probleme uygun sema gizme ile ilgili etkinlikte yer alan “Ali’nin 7 giin Mehmet’in 4 giin calisarak 214.500.000 lira kazanmalart halinde her birinin payina diisen paranin hesab1" igin uygun sekillerden biri séyledir: Ai, 44 4+ 4H Mehmet -—-—4-_4-_4 214.500.000 TL _ Bu problemin ¢éziimii icin 214,500,000 TL’nin 11’e béliinmesi gerekir. Buradan elde edilen 19.500.000, 7 ve 4 ile garpilarak Ali’nin 136:500,000 TL, Mehmet’in 78,500,000 TL kazandiji anlasilie. Ayn! moblemde “Ali Mehmet ten 214.500.000 TL fazla kazanmiy olsaved nasil Fer aik?"bu sathanin bir sorusudur. Céziim igin aynr gema kullanstacak fakat 214.500.000 TL farka karsi tutulacaktr, Ali b+ +4 Mohimet 4-4-4219 500.000 TI.214.500.000 : 3 =71.5 aa yeni - -500.000 'T fo 7x71.500.000 00.500.000 11 Alvnin kava {371500000 286000000. Neha sagidaki Srnek bir alisveris ny, in igdit F alisveris probleminin Ornek : Bir bakkal 50 1 TLye aledig bi alm sans “fivats kag Hradwe? Lye aldige bir mah %20 karla sat, Verilenler: Als fiyan Istenen + Satis fiya Céziim %100 ii S00 TL, %l’i S00/100=5 TI. %20’ si Sx20=100 TL kar Satis fiyatt 500+ 100=600 TL ane analizi ve genellemesiyle 00 TL 920 kar Problem iizerinde degisik sorulara yer verilmeli, problemin penzerlerinin nasil oldugu, onlarin ¢éziimiinde hangi yollart : 1 kullanilacag hakkinda bir diisiince gelistirilmelidir. . * %20 kar edecegine zarar etseydi satis fiyati ne olurdu? -%50 kar etseydi satis fiyati alls fiyatindan ne kadar fazla olurdu? -%100 kar etmenin anlami nedir? “Satig fiyatmin 600 lira oldugunu sdyleselerdi yiizde kag karla satildigant nasil anlardik? v.s Problemin ¢ézumintin degerlendirilmesi galigmalarindan bir digeri problem kurma galigmalaridir Problem kurma galismalart Problem kurma, problem gézmeyi bir baska yonden ele almaktir ve bu bakimdan gok dnemlidir. C6: Jen problemdeki iligkileri_igeren bir problemin kurulmas! © problemdel skilerin kavrandigini igaret cder. / Problem kurmay! basarabilen dgrencilerde matematige karst sempatl artar, korku azalir ve problemlert gozlerinde bilyiitmezler. Problemin cevaptan kuruldugu durumlarda apeenei covet! mee igin gzii oi i are nigin yer verildigini kolayca an ar. igin gdziim yollarint, hangi islemlere Ny y aoe a durum yeni karsilagtiklart bir problemi gozmede onl Problem kurma etkinliklerinin baslicalart sunlardir 2 ifadeye uygun problem sdyleme ziniz.” gibi. «(0 +3x4=16 ifadesine wenn bir problem -yazini2." 8 i «vt adeterir ve bu gesil Boyle bir soruya verilen cevaplar gesitlilik bat ant targilt. varar verte. eyprencilrin geil gosteren JOB °° “ * Verilen bir mutematik 349Matematik Ogretimi ‘ark edebilmesi igin) ipuglan Eksik verilen cevaplar (63 vermek suretiyle giderilir, * Semaya uygun problem séyleme a ikinci maddede probleme uygun semanin nasil gizilecegi antautdh, Burada yapilan onun tam tersidir. Sema verilir problem istenir. Ogrencilerin cevaplarmim — dogrulugunu — birbirlerine kontrol ettirmek _suretiyle aligmalardaki gesitlilik artirilir. * Cevabi zihinde tutarak sayt iligkilerine dayanan problemler sdyleme “Bir sayinm 5 katinin 3 eksigi 32 ediyor. Bu sayt kacur?” gibi. Burada 6Zrenci 7 olan cevabi zihninde tutmus, 5 katinin 3 eksi 32 ettigini arkadagina séylemistir. Problem kurma galismalarina sayilarin biiyiik, iliskilerin karmasik oldugu durumlarda da basvurulur. Once basit bir benzer problem kurup onun iizerinde galigilir. Daha sonra esas probleme gegilir, Grnek + Ug kardesin iigiimin kumbaralarmdan gikan parann toplam 7.375 TL'dir. Birincinin parast ikincininkinden 75 TL fazla, ikincininki iigiinctiniinkinden 125 TL fazladir. Her birinin parasint bulunuz, Céziim igin Sgrencilerin hangi yolu kullanacaklarin bulmalarina yardimer olmak amaciyla bu problemdeki sayslar kiigik ve yuvarlak segilerek; “/ki kardesin kumbaralarindan gikan paralarm toplam 100 lira olsun. Ikincisinin paras: birincinin parasmdan 10 lira fazla ise her birinin parasini bulunuz.” seklinde ifade edilir. Etkinlik ‘roblem kurma Materyal_ : Uggen semasi Grup: 2kisi Islemler : * Her Sgrenciye asagidaki tiggen semasinin verilmesi. Bu tiggende A agisi C nin 2 katt, B agisi C’nin 5 katidir. Bu iiggenin her bir agisinin bulunmast. A le Bu probleme benzer basit bir “ i b s Problem “4 agisi C’ni past C'nin 3 katidir. Her bir agry1 bulunuz.” olabjilir, Ne * Baska bir basit problemin * Bu probleme benzer d n kurulinasi ve ¢é m h iilmesi. ‘aha Zor bir problemin kurulmast ve géziilmesi. 350—_—_ —— = Problem Benzer zorluk ondalk saystay __Puoblein Gorme «157.5 litre olonya 0,579 litrelih sty Mittanuteizund jgin gerekli sive saves bulunus,” sonar leldurn fivlaliat ca sz honusu sikinty doguratnae Bu problem “/25 litre kolonya 0,5 1 istenivor: Bunun igin gerekli sige saytsim: bulge se gozinniinden yarar anilarak purimahdir, Verilen karmasik oldugue durumlarda Sgretmenden belo ek iliskilerin kurabilmesidir, Bunun igin éfretmenin problem ae ri problem izlemesi uygun olur: Diigiiniiten problem ncileree pate yol facak cevabr a dao) Fat Otay gukabili Mak isteniyer Konda bas Bunun mak saytsmmn i tyelere doldurulmak Seklindeki bir problemin in §gretmen tarafindan zihinde tutulur, sonra d a : Rf ahnarak S8rencilere verilecek sayisal bilgiler_ 5 . . a oylenir. Ya etme! problemi cevaptan hareket ederck kurmalidir . ae retmen, 7 ve 10 yaslarmdaki iki kardesin yaglart zerinde bir problem kurmak ve ¢6zdiirmek istiyor olsun. “Cocuklar, iki kardesin yaslari wplam 17, farklari 3 tir, Bunlarm yaslarim bulunuz.” diyebilir. Bunlar yapildigi taktirde sonuglar problemin dogasma ve problemdeki olaylara uygun gikar. Ayrica SZretmen problemin verilenlerini ve istenenlcrini bildigi igin SZrenci gdziimlerine daha iyi rchberlik eder Problemi Tanimlama ve Simrlama Calismalari Problem cézme igin gerekli kavram ve becerilerle birlikte bir problemi tanimlama ve sinirlama da dgretilmelidir. Yasanan hayat, problemleri net olarak karsimiza gikarabilecegi gibi bazen cok fazla veri iginde problemi tanimlama ve sinirlama gérevi de kigiye kalabilir. Yeterli ve gerekli sayida neden ortaya kondugunda problem netlesmis olur. Ondan sonra géziim igin galismalara gecilebilir. Problem ancak bu durumda soru haline gelmis olur. Problem gézmede “problemi kendine_sorabilmek” cok énemlidir. Problemi sormak ont yart yariya sézmektir. Problemin sorulamadig: durumlarda géziime girisme gogunlukla basarisizlikla sonuglanir. Bu amagla ilkégretimde Srnegin, -Bir eskenar dértgenin alanint bulmak igin nelerin verilmest yeterlidir? 9 -Bir tiggenin cizilmesi icin nelerin verilmesi gerekir? ileridir? -Veri fazlasi bulunan bir problemde fazla veriler ed a gerekit? -Eksik veriyle sunulan bir problemde daha ney!9 verilmes tiriinden galigmalara yer verilmelidir.Matematik Ogretimi nlenmig bir problem gizme dersi_ plan Asagida 6.simf igin dit vardir: Ornek Ders Plant ¥ Vers: Matematik Sire :40dk Konu : Kesir problemleri Amag_ : Problem gizme becerisi Davranislar: (Problem Cézmedeki 9 davranis) Simf : 6 Problem 1: 4/7’si 1.800 lira olan paramin 2.400 lirasint harcadim. Geriye kay liram kaldi?: Sorular, Etkinlikler ve Ogrenci Cevaplart 1) Problemin okunmast, verilenin istenenin yc SGrencilerin okumasi ve agagidaki sorularin sinifa Ogretmenin vurgulu okun yéneltilmesi. Paranin kag lirast harcanmis? (2.400 TI.) -1800 lira paranin ne kadanidir? (4/7'si) Verilenter istenen -Paramn 4/7’si 1800 TL Kalan para? Harcanan 2400 TL 2) Probleme uygun semanin cizilmesi SEEECTM 1800 lira T 3) Yaptlacak islemlerin kararlastirulmast Once paranin tamamint bulacagiz. 1,800 sayist kesrin payt ile ilgilidir. Bunun igin 1.800" 4’e boler paranin 1/7'sini bulur sonta 7 ile garpaniz, Elde edilen paradan 2.400°C gikarirvz, i 4) Cevabin tahmini Para tahminen 1,800°Gn 2 kati civarindadir. Gunkii ~ kessi batdndn yurtsina yakindir. Z 5) /slemlertn yapilmast 180G_4_ 450 3.150 16_] 450 x7 = 2.400 20 3.150 TL "750 TL -_20 Paranin tamamt Kalan para 00 6) Harcanan parayt soran problemin yastimast (4/7’si 1,800 lira olan paranin bi Kag lira harcadum?)Problem Gézine Problem 2: Ahmet ile /s'si olduguna gire ri toplamt S6°dir, Ahmet in yayt babasinin ys u Kagtir? sorular, Etkinlikler ve Og 1) Problemin vurgulu o 7 A ) ‘gu okwnmast, dgrencilerin okumast, verilenterin ve istenenin ws Cocugun yay . -Cocugun yas! babanin yasinin yarist kadar var mi? Azim. gok mu? Verilenler stenen Ahmet’in yast+Babanin yasi=56 Babanin yast? Abmet’in as1=2/5 babanin yasi 2) Probleme uygun sema ya da sekil gizme oo Ahmet EET Bata 356 3) Yaptlacak islemler Ahmet’in yasint 2 birim dlisiinecek olursak 56 iginde 7 birim yay olur. 56°y1 T'ye poler 5 ile garparsak babanin yas1 ortaya gikar. 4) Cevabin tahmini Ahmet ve babanin yaslari 56°dan kiigiiktiir, 5) istemlerin yapulmast 56:78 birim yas $x5=40 babanin yast 6 Sonucun dogrulugunun kontrolit Ahmet 56-40=16 yasinda 16 2? iz Ever 40 5 7) Sizde kendi yasinizs ve babanizin y problem yazimz. asim g6z Ontine alarak bu probleme benzer bir ‘Zor Bilinen Problemler icin Ornek Céziimler C i ita ik ders kitaplarindaki etmenlerin ve kitap yazarlarinin matematik ers oe peat problemleri, hareket problemleri, is problemleri, havuz, roblemleri y.s. gibi konu adiart altinda topladiklart olur. Bu sekilde i SB tere faydali da defildir. Ctnkti problemin bi a ri deg le8 eesti rete depil géziim stirecidir, Konulari ayrt da olsa i dziimii zerdir. birgok problemin géziimti ayn! veya benzer' "A agidaki iki problemi 662 dniine aliniz, Aralarinda bir farkhiik olup nein problemleri cozdiikten veya ¢ mii inceledikten sonra karar verini 353Matematik Osretimi * iki coymeden biri saatte 36 litre, digert 44 litre su akittyor. Bu iki it > sadtle 2 ceyme birlikte agilrsa 320 litrelik bir havueu kag sadtte doldurur? 7 []\ Sckilden gariilebildigi gibi gesmeler birlikte agildiginda 1 saat iginde 36+44=80 litre su akitacaklar. Dolayrsryla havuzun 80 litrelik kism: dolmus olacak. 320 litrenin dolabilmesi igin, Po] = 320: 80= 4 saat siire gerekecektir. * Aralarmda 320 kin. yol bulunan iki sehirden karsilikh iki arag aynt anda yola giktyor. Birinin uz 36 km. digerinin nz 44 km. olduguna gore kag saat sonra kargilasirlar? 36 kin 44km A 320 km B A kentindeki arag 36 km, B kentindeki arag 44 km yol almakla 1 saat sonunda 36+44=80 km yol katetmig olurlar. 320 km yolu tamamlamalari icin 320:80=4 saat siire gerekecektir. Konularinin farklihgina ragmen, bu iki problemin ¢éziimlerinde yer alan islemler ve bu tiir islemlerin temelinde yatan diisiinme bigimi tiimiiyle aynidir. Her iki problemin cevabi da 4°tiir. Bircok problemin ciziimiinde, problemin degigen degerlere ragmen degigmeden kalan degere odaklanmak gerekir. Asagida deisik diisiinme bigimleri gerektiren, problemlerin goziim sekilleri gésterilmistir, Hareket Problemleri; Soru : Iki avag aym gehirden birlikte yola gikiyorlar, Birincisi hizi gaaute 85 km digerinin ki 50 km’dir. Kag saat sonra aralarmdaki fark 245 olur? 36 kp K——______ A‘ 245km pt 50 kin aragl: a fan iden deBismeyen deger bir saatteki biz farkidir. Bu ragiarin aralari, birinci saat sonunda 85-50-35 km acil 245 km’lik fark igin 245:35=7 saat siire gereklidir, igilmis olur, 24. Degerlendirme: *Bu problemi “Aralarinda 245 km mesafe bulunan iki sehirden iki arag ayn! yonde harekete baslyor. Arkadakinin hizt saatte 85, andckinia $0 kredi. Aralarindaki arag kag saat sonra dndekine yerigir?” geklinde ele alalim.Problem Gézme Sekilden de anlasilacagi gibi 2 farklarla kapanacaga igin iglem aymidie 85-50=35 245:35=7 saat x Araglardan hizi yiiksek fark ilk hareketten sonra 45 ki'lik fark 1 saatte elde edilen olan harekete 3 saat geo 7 Seen saat geg baslasaydi, aralarindaki Bu durumda hizh gideni i mda IN 245 km’lik farki yaratmadan dnc kin/saat hizla gidenin 2. saatte olusturdugu Pee a fark fa a kapatmast gerekecekti. Dolayistyla iki 5 fs sap urdu. 345:35=10 saat, 1 arag arasindaki farkin 100+245=345 Sore : bin fk avini takip ederken 42 km/saat hizla 5 dakika kosar ve kosmayt terk eder. Bir tavsam ise saatte 36 km hizla 10 dakika siirekli kosabilir. Bir tavsan kendine kétti emellerle yaklasmakta olan bir tavgani 150 m mesafeden fark ederek kosmaya basliyor. Tilki tavgam yakalayabilir mi? 42 km/sa 36 km/sa Tilki 150m Tavsan Bu problem, “Bu kosullarla tilki tavsana kag dakika sonra yetigir?” seklinde ele alinip géziilmeli, siire 5 dakikadan fazla ise tavganin yakalanmayacagina aksi halde yakalanacagina karar verilmelidir. Ayrica burada hizlar dakikadaki hiza déniistiiriilmelidir. Tilkinin dakikadaki hiz1 42000m/60dak=700 m Tavsanin dakikadaki hizt 36000m/dak=600 m 1 dakika sonunda tilki tavsana 100 m yaklagir ve 150 m’lik mesafeyi 150:100=1.5 dakikada alir. Soru : iki gocuktan biri bir giinde 30 sayfa, digeri 21 sayfa okuyabiliyor. a) 4 giin sonra biri digerinden kag sayfa daha fazla okumus olur? b) 210 sayfalk kitabi, biri digerinden kag gin énce bitirir? Gruplama Problemleri: : * Bir siniftaki ogrenciler siralara 2'ser 2’ser oturursa: 6 aigrenci ayakta kaltyor, eger 3’er 3’er otururlarsa 5 ogrencilik yer bos kaliyor. Bu sinifia kag sira ve kag 6grenci vardir? . * Bir miktar cevizi satisa sunmak igin ktigul isteyen bir adam, cevizleri torbalara 2’ser 2’ger kalyor, 5’er 5’er koyarsa 3 torba bos kaliyor. Torba Sayist ne kadardir? ik torbalara paylastirmak koyarsa 12 cevie acikia saytst Ve toplam ceviz 355Matematik Opretimi Bu problemler ayn tiitdiir, farklart ikinei de yeniden paylastiritan sayinin [den farkl (3) olmastdi a - . ik sorunun anlagtimast igin uygun sekli gdyle gistercbil YTS AR | AR WAR LAPEER ATEN NANTES LR AR RR, Problemin hikayesine gére, sanki sinif 6gretmeni en sondaki gocuga “Sen en bastaki siraya geg, otur ve oradaki 2 dgrenciyi 3’e tamamla.”, sonra sondan ikincisine “Sen ikinci siraya ge¢, otur ve onlart 3’e tamamta. demi ve béyle devam etmistir, Ayaktakiler bitince, bakmis ki bazi siralarda 3, bazi siralarda 2 6grenci var. Oturanlarin tiimiinii tiglemek igin bastaki sirada oturan ve artik 3 kisi olan égrencilere “Siz kalkin, sirayla arkaya gegin ve 2 kisi olanlari 3’e tamamlayin.” demistir. Bu iglem biitiin siralardaki 6grenciler 3”lii olana dek siirmiistiir. Gyleyse dagitilan (3. olarak oturtulan) her gocuk bir sira demektir. Béylece, ayaktaki 6 Sgrenci 6 farkl siraya oturmustur. 5 sira da bu yolla kapatilinca siralar tiikenmistir. Sonra oturanlardan da 5 kisi kaldirip dagitilmistir. O halde, sira sayis1 6+5=1 1’ dir. Ogrenci sayisini bulmak igin problemdeki ilk bilginin kullanilmast yeterlidir. 11 22 22+6=28 imiin dogrulugu ikinei durumun gergeklesip gergeklesmediginden anlasilabilir. 2813 9 sira dolu. 10 sirada 1 8%renci var ve 11. sira tiimiiyle =—__| bos 27|9 1 _____Ikinci problemin géztimii de benzer yolla yapilir. Problemdeki ilk bilgilere uygun sekil sdyle bili 356—_—_ gatict torbalarin her birine 3°er ceyj, Stig edilebilit. 12 ceviz ilk 4 Corby calomek suretiyle S¥er ceviztitorbal a ta jorbalar st : 4 ama 5 torbalart 5°e tamamlamak igin ilk eae nda biter, Kalan 2 cevizli astaki torbanin i Froblem Gozme cevizden 3°tiniin strast gelen torbaya Konduguma di Se ee Sunu diigiinelim. ney Gs Boyle yapmasi hali ii inde tii ici i nen eae eee im torbalar icin bu islem yapildiktan sonra le islemin tamamlanmasi durumunda her torbaya 3’er ceviz konmus olac: a daha bogaltacaktir, § Olacak ve agiktaki 12 ceviz bittigi gibi 3 torba 3x5=15 — Bosaltilan torbalardaki ceviz sayisi + 12. Agiktaki ceviz sayist 27 ~~ Yer degistiren ceviz sayist Bu cevizler 3’cr 3°er ikigerli torbalarin iizerine bosaltildigs igin, 27:3=9 torba vardir. Toplam ceviz sayisi: 9x2=18 {lk durumda torbalardaki ceviz sayist + 12__ Agiktaki ceviz sayrst 30 Not! Bu tiir problemlerin, dgreneiler ve siralar kullaniimak suretiyle canlandirilmas1 yerinde olur. Karisim Problemleri: Soru : 300 gr. suya 50 gr. Ss orant nedir? af alkol kartstriltyor. Karisimm alkol %1\00 300ge su 50 gr 350:100=3,5. Karigimin % 17i- Simdi bakalim ki, ? 503. e143, Demek ki, karisomin alkol orant %14,3 olmus. a ‘olan 20 litre sivt,alkol or Soru + Alkol orant %20 p rv, Karigumin alkol orani ne olur? litre s karigstiriliyo - ; ie emi alkol oraninin %20 ile %40 arasinda olusacag! agiktir. 50 gr alkol iginde bu %1"lik pargalardan ant %40 olan 50 357atik Ogrerinii _ tam olarak bulabilmek igin, her jj Alkol oranmin degerini karigimdaki alkol miktarlarint bulalun. Karigim 20 litre Karigim 50 litre ve - re Alkol Alkol 20 litrenin %20’si 50 litrenin %4071 20:100=0.2 50:100=0.5 0. litre saf alkol 0,5x40=20 litre saf alkol 4+20=24 litre saf alkol toplami 20+50—70 litre toplam kangun 24 = %34,3 Demek ki, karisim alkol ora %34,3 olarak tesekkiil eder. Bu deger tahmin cdilene yakndir, Soru : Tuz ora %12 olan 500 gram tuzlu suya, @ Kag gram saf su eklenmeli ki, tuzluluk oram %10 ‘a dhigstin? 5) Kac gram tuz eklenmeli ki tuzhuluk orant %20'ye giksin? Bu problemin ¢éziimii yiizdelik (%) degerlerin hesaplanmasiyla yakindan ilgilidir. 500 gram suyun %12’si_ tz olduguna gére toplam tuz imiktarint hesaplayalim. 500:100=5 — Karigimin %1?j 12x5=60 Tuz miktart a) Simdi tuz miktari degismeyeceginc gore, varsayalim ki bir miktar su kattik ve tuzluluk orant %10°a diistii. Bu demektir ki, son durumda 60 gram karisimin %10’u kadardir, 60:10=6 Son karigimin % 1? 6x100=600gram — Karigim miktani 500 gram olan karisim 600°e siktigina gore 600-500=100 er su ilave edilmelidir. ° ah b) Bu ikinci durumda su miktart deBismedigine gire bundan Yararlanitabilir. 500 gr karisimin 440 grt sudur ve tue ckleumesi halinde de saf su miktart yine 440 gram kalacaktir, 440 gram su son durumda karsimin %80°ini olu sturaca 440:80=5.5 gr. Karisimmn % 1" ee 5.5x20=110 gr. Karigimdaki tuz miktar 110-60=50 gr. Dklenecek tuz miktar