ΑΣΚΗΣΗ 1

ΌΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ Α.Μ

Αφροδίτη Ιντίρα Μοντεσίνου Καραμπάτου 1110201900127
ΆΣΚΗΣΗ ΤΜΗΜΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ/Η
1 ΣΤ Μητσάκου

ΜΕΡΟΣ Α: ΜΕΤΡΗΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΑΣΤΕΡΑ.

Στόχος του πρώτου μέρους της άσκησης 1 είναι η μελέτη ενός διπλού αστέρα και ταυτόχρονα
χρησιμοποιώντας δεδομένα που προκύπτουν από την ανάλυση της καμπύλης φωτός τους, να
υπολογίσουμε την περίοδο και την αστρονομική εφημερίδα των διπλών αστρικών συστημάτων μας.
Έτσι μπορούμε να αντλήσουμε δεδομένα για εκτίμηση της εξελικτικής τους κατάστασης.

• ΘΕΩΡΙΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο πείραμά μας μελετάμε έναν διπλό αστέρα, δηλαδή ένα σύστημα που αποτελείται από 2
αστέρες, όπου περιστρέφονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους. Έτσι, συμβαίνουν 2 εκλείψεις
μία με τον θερμότερο μπροστά και μία με τον ψυχρότερο. Με αυτόν τον τρόπο διακρίνουμε 2
ελάχιστα στην λαμπρότητα, ένα πρωτεύον (πιο χαμηλό) και ένα δευτερεύον. Η μορφή των
ελαχίστων αλλάζει ανάλογα με την μορφή του διπλού αστέρα.
Η διάκριση του διπλού αστέρα γίνεται με την βοήθεια των λοβών Roche. Ως
λοβός Roche σε ένα διπλό σύστημα είναι η περιοχή γύρω από έναν αστέρα που
το υλικό που περιστρέφεται είναι βαρυτικά παγιδευμένο γύρω από τον αστέρα
και το κατά πόσο γεμίζει κάθε αστέρας τον λοβό του, χωρικά, διακρίνει το
σύστημα σε 3 περιπτώσεις με αντίστοιχα γραφήματα:
• Κανένας λοβός δεν είναι πλήρης, τύπος Algol (α)
• Ένας λοβός είναι γεμάτος μέχρι ακριβώς το όριο, τύπος β Lyrae (β)
• Ένας ή και παραπάνω λοβοί έχει υπερεκχειλίσει, τύπος W Ursa Majoris
(γ)
Ένα βασικό μας εργαλείο για τη μελέτη της καμπύλης φωτός ενός διπλού
εκλειπτικού συστήματος είναι η εύρεση του χρόνου των ελαχίστων της καμπύλης. Αυτό γίνεται
μέσω μιας σχέσης (1) που ονομάζεται αστρονομική εφημερίδα του συστήματος. Εάν, λοιπόν,
γνωρίζουμε το χρόνο (To) που συνέβη το κύριο ελάχιστο και την περίοδο του συστήματος (Ρ), τότε
αναμένουμε το επόμενο - ίδιου τύπου - ελάχιστο να είναι:
MinI=To + P×E (1)
όπου Ε ∈ℤ .Μπορούμε βέβαια να βρούμε στα μισά (π.χ Ε=0,5,1,5 κλπ) από τον τύπο, την
θέση του διαφορετικού τύπου ελάχιστο, αφού οι κάθε τύπου εκλείψεις έχουν την ίδια περίοδο .
Γνωρίζοντας τώρα τον χρόνο Τ 0 ενός πρωτεύοντος ελαχίστου της καμπύλης, μπoρούμε να
ορίσουμε ως φάση της καμπύλης για όποια χρονική στιγμή Τ, το δεκαδικό μέρος του πηλίκου:
(Τ-Τ0)/P (2).

• ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Αρχικά, στο πείραμα μας διορθώνουμε τις ιουλιανές ημερομηνίες (JD) σε ηλιοκεντρικές (HJD)
αφαιρώντας 80s όπου σε μέρες ισούται με 0,00093 days, για να μην υπάρχει διαφορά χρόνου λόγω
της περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο. Έχοντας δεδομένο το φαινόμενο μέγεθος Δm
κατασκευάζουμε το εξής διάγραμμα:
 Φωτομετρικές παρατηρήσεις
2456202,00000 2456203,00000 2456204,00000 2456205,00000 2456206,00000 2456207,00000 2456208,00000
0,000
0,200
Φαινόμενο Μέγεθος

0,400
0,600
0,800
1,000
1,200
1,400
1,600
Ηλικοκεντρική Ιουλιανή Ημ/νια

Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι ένα πρωτεύον μέγιστο παρατηρείται την χρονική στιγμή
Τ0(πρωτεύον)=2456207,57871 στην τελευταία σειρά δεδομένων (καμπύλες ελάχιστων). Μισή περίοδο
πιο πριν από την Τ0(πρωτεύον) βρίσκεται ένα δευτερεύον ελάχιστο την Τ0(δευτερεύον)=2456207,42028 ,
αφού όμοια ελάχιστα θα απέχουν 1 P τα διαφορετικά θα έχουν απόσταση P/2. Χρησιμοποιώντας
τώρα την σχέση (1) ισχύει: 2456207,42028=2456207,57871−P /2 ⇒ P=0,31686 . Γνωρίζουμε
ότι το σφάλμα των ελαχίστων είναι δΤ=0,00002 άρα από διάδοση σφαλμάτων έχουμε

√
2 2
∂P ∂P
δP = ( δΤ ) +( δΤ ) ⇒δP =√ 2(2⋅δΤ ) 2 δηλαδή δP=0,00006. Τελικώς βρίσκουμε
∂T 0 (πρωτ) ∂T 0(δευτ )
P=0,31686 ± 0,00006.
Έχοντας βρει την περίοδο και γνωρίζοντας την Τ0(πρωτευοντος) μπορούμε να βρούμε από την (2) την
φάση της καμπύλης και να φτιάξουμε την γραφική παράσταση του φαινόμενου μεγέθους
συναρτήσει της φάσης στο διάστημα 0-1:

0,000 0,200 0,400 0,600 0,800 1,000 1,200

0,000
0,200
Φαινόμενο Μέγεθος

0,400
0,600
0,800
1,000
1,200
1,400
1,600
Φάση

Από την παραπάνω καμπύλη βλέπουμε ότι το πρωτεύον με το δευτερεύον ελάχιστο “κατεβαίνουν”
σχεδόν το ίδιο άρα συμπεραίνουμε ότι το σύστημα μας είναι σε επαφή και ανήκει στην (γ)
περίπτωση της θεωρίας όπου και οι 2 λοβοί Roche έχουν γεμίσει.
 ΜΕΡΟΣ Β: ΑΣΤΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ - ΜΕΤΡΗΣΗ ΗΛΙΚΙΩΝ.

Στόχος του 2ου μέρους της άσκησης 1 είναι μέσω φωτομετρικών παρατηρήσεων από το
αστρικό σμήνος NGC 6934, να υπολογίσουμε την ηλικία του. Αυτό θα το πετύχουμε τοποθετώντας
τα αστέρια τού σμήνους σε διάγραμμα H-R και συγκρίνοντας το διάγραμμα που θα προκύψει
θεωρητικά με αυτό που αντιστοιχεί στη συμπεριφορά σμήνους με μεταλλικότητα ίδια με του δικού
μας σε μία ηλικία.

• ΘΕΩΡΙΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αστρική δομή εξαρτάται από την αρχική μάζα, την αρχική χημική σύνθεση και το στάδιο
εξέλιξης του άστρου, δηλαδή την ηλικία του. Η αστρική εξέλιξη καθορίζεται από την κατανάλωση
διαδοχικών κύκλων πυρηνικών καυσίμων κατά την προσπάθεια του αστέρα να αντισταθεί στην
ιδιοβαρύτητα του και στην συνεχή ροή θερμότητας προς τα έξω.
Για την μελέτη των ιδιοτήτων και της εξέλιξης των αστέρων χρησιμοποιούμε εν γένη τα
διαγράμματα Hertzsprung-Russell (H-R). Το θεωρητικό διάγραμμα H-R είναι η γραφική
παράσταση της φωτεινότητας συναρτήσει της ενεργού θερμοκρασίας, για ένα σύνολο αστέρων.
Μπορεί, όμως να είναι και αναπαραστάσεις διαφορετικών
χαρακτηριστικών που μπορούν να συσχετισθούν μεταξύ αυτών
μέσω κάποιων τύπων. Τα διαγράμματα αυτά έχουν κάποια
κοινά χαρακτηριστικά:
• την παρουσία μιας Κύριας Ακολουθίας στην οποία
βρίσκονται αστέρες οι οποίοι αντλούν την ενέργεια
τους από την σύντηξη υδρογόνου σε ήλιο στον πυρήνα
τους (ΚΑ)
Ύστερα από την ΚΑ οι αστέρες μπορεί να ακολουθήσουν
διαφορετικές πορείες στο διάγραμμα ανάλογα την μάζα και την
θερμοκρασία τους όπως:
• τον κλάδο των ερυθρών γιγάντων ΕΓ ( αστέρες όμοιοι
με τον Ήλιο μας)
• Έπειτα να μεταβούν στο οριζόντιο κλάδο ΟΚ.
• Ύστερα έχουμε τον ασυμπτωτικό κλάδο AK.
Αυτοί οι διαφορετικοί κλάδοι διαφέρουν όσον αφορά την διαδικασία καύσης στον πυρήνα των
αστέρων, και φυσικά όπως προαναφέραμε έχουν να κάνουν και με το μέγεθος των αστέρων.
Επιπλέον θεωρούμε ότι τα άστρα σμήνους έχουν ίδια απόσταση από εμάς, ίδια μεταλλικότητα και
ίδια ηλικία, δηλαδή τα μελετώ όλα μαζί κάνοντας αυτές τις παραδοχές.
Ένα ακόμη φαινόμενο που θα πρέπει να εξετάσουμε είναι η μεσοαστρική ερύθρωση, κατά την
οποία: Γίνεται σκέδαση ακτινοβολίας σε νέφος σκόνης και σκεδάζεται ευκολότερα η μικρού
μήκους κύματος ακτινοβολίας (π.χ. η μπλε) και άρα σκεδαζόμενη γίνεται κόκκινη (κατά ανάλογο
τρόπο με το φαινόμενο ότι ο ουρανός φαίνεται κόκκινος κατά το ηλιοβασίλεμα). Επομένως πρέπει
να γνωρίζω αν υπάρχει σκόνη για να καταγράψω τα πραγματικά μήκη κύματος και να μην έχω
σφάλματα.
Τέλος,τα αστρικά σμήνη είναι συστήματα αστέρων με δυναμική συνοχή, τα οποία
καταλαμβάνουν μικρό χώρο και συνδέονται με αμοιβαίες έλξεις ώστε να διατηρούν την συνοχή
τους. Κατηγοριοποιούνται σε ανοιχτά και σε σφαιρωτά σμήνη:
• Ανοιχτά σμήνη: Είναι ομάδες αστέρων που δημιουργήθηκαν από το ίδιο μοριακό νέφος και
είναι συγκεντρωμένα κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο και ως εκ τούτου ονομάζονται
γαλαξιακά σμήνη.
• Σφαιρωτά σμήνη: Είναι συστήματα εκατοντάδων ή και χιλιάδων αστέρων με
χαρακτηριστικές διαμέτρους από μερικές δεκάδες μέχρι και διακόσια έτη φωτός .Λόγω του
 συμπαγούς σχήματος τους και των μεγάλων μαζών τους καθίστανται παρατηρίσιμα και σε
άλλους γαλαξίες.

• ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Μας δίνονται παρατηρήσεις του σφαιρωτού σμήνους NGC 6934 από το διαστημικό
τηλεσκόπιο Hubble μέσα από δύο φίλτρα διαφορετικών χαρακτηριστικών από τα standard φίλτρα B
και V.
Από αυτά μπορούμε να βρούμε το δείκτη χρώματος (Β-V) και να κατασκευάσουμε το H-R
διάγραμμα ως τον δείκτη χρώματος (B-V) συναρτήσει του φαινόμενου μεγέθους V:

Παρατηρησιακο Διάγραμμα H-R

-1,500 -1,000 -0,500 0,000 0,500 1,000 1,500 2,000
12,000

14,000

16,000

18,000

20,000

22,000

24,000

26,000

Από τα δεδομένα της άσκησης παρατηρούμε ότι το σφάλμα ,για τους δείκτες χρώματος V και
B αυξάνεται εκθετικά. Επίσης, από το παραπάνω διάγραμμα υπολογίζουμε ,κατά μέσο όρο, το
φαινόμενο μέγεθος της θέσης των μεταβλητών αστέρων τύπου RR Lyrae στον οριζόντιο κλάδο
(μαύρα σημεία) και βρίσκουμε VRR Lyrae=(16,617+16,497)/2→ VRR Lyrae=16,557 ± 0,500.
Επιπλέον από την βαθμονόμηση που μας έχει δοθεί: M V =0,21⋅[ Fe / H ]+ 0,89 , όπου
[Fe/H]=-1,47 ± 0,08 υπολογίζουμε το αναμενόμενο απόλυτο μέγεθος των αστέρων τύπου RR
Lyrae: MV(RR Lyrae)=0,5813 ± 0,0168 και το σφάλμα βρέθηκε μέσω διάδοσης.
Γνωρίζοντας τώρα το απόλυτο και το φαινόμενο μέγεθος των αστέρων τύπου RR Lyrae,
μπορούμε να εκτιμήσουμε το μέτρο απόστασης του σμήνους και το αντίστοιχο σφάλμα του μέσω
διάδοσης: d.mNGC6934 = d.mRR Lyrae= 15,976 ± 0,501. Έτσι, μπορούμε να μετατρέψουμε το φαινόμενο
μέγεθος όλων των αστέρων του σμήνους σε απόλυτο: MV=V-15,976, αλλά και να διορθώσουμε
τους δείκτες χρώματος μέσω της διόρθωσης από την βιβλιογραφία: (B-V)0=(B-V)-0,03. Τώρα,
είμαστε σε θέση να κατασκευάσουμε νέο διορθωμένο διάγραμμα H-R:

Διάγραμμα H-R
-4,000

-2,000
-1,500 -1,000 -0,500 0,000 0,500 1,000 1,500 2,000
0,000
Απόλυτο Μέγεθος

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000
Δείκτης Χρώματος
 Στο παραπάνω διάγραμμα αναγνωρίζουμε την κύρια ακολουθία,η οποία βρίσκεται στην
περιοχή που φαίνεται ένα συνονθύλευμα σημείων. Η πολύ μεγάλη διασπορά που
παρατηρείται,εξηγείται από την κακή διακριτική ικανότητα μας, με καλύτερη συσκευή
παρατήρησης αυτά τα σημεία θα βρίσκονταν πάνω στην διαγώνιο της κύριας ακολουθίας. Επίσης,
βλέπουμε το σημείο εκτροπής της κύριας ακολουθίας, τον κλάδο των γιγάντων, και το σημείο που
επιστρέφει στον οριζόντιο κλάδο.
Τώρα συγκρίνοντας το διάγραμμα που δημιουργήσαμε με τις θεωρητικές ισόχρονες καμπύλες
που μας δίνονται, και παρατηρούμε ότι ταιριάζει καλύτερα με την κίτρινη του διαγράμματος για
Z=0,0005. Άρα logage=10,1 άρα age=12589254117,9417→ age ≈ 12,6 Gyrs.