ΠΦ2: Μετρήσεις Ακτινοβολίας γ με Ανιχνευτή Σπινθηρισμών

ΌΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ Α.Μ

Αφροδίτη Ιντίρα Μοντεσίνου Καραμπάτου 1110201900127
ΆΣΚΗΣΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΜΗΜΑ
ΠΦ2 Μερτζιμέκης Δ1

Η εργαστηριακή άσκηση ΠΦ2 αφιερώνεται στην κατανόηση της λειτουργίας ενός ανιχνευτή
σπινθηρισμών και μέσω αυτού θα μετρήσουμε την εκπομπή γ ακτινοβολίας μιας πηγής 127Cs και
μιας 60Co.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ

Η πειραματική μας διάταξη αποτελείται από:

• Πηγές ακτινοβολίας γ (127Cs και 60Co)
• Σπινθηριστής (κρύσταλλος NaI)
• Φωτοπολλαπλασιαστής (PM)
Τοποθετούμε την εκάστοτε ραδιενεργή πηγή σε απόσταση ~10cm μακριά από τον σπινθηριστή
και έτσι κάθε φωτόνιο που προσπίπτει σε αυτόν μετατρέπεται σε πολλά μικρότερης ενέργειας. Αυτό
το φωτεινό σήμα μεταφέρεται στην φωτοκάθοδο ενός φωτοπολλαπλασιαστή και μέσω του
φωτοηλεκτρικού φαινομένου παρέχει ηλεκτρόνια στις δυνόδους του (μεταλλικά ηλεκτρόδια) τα
οποία λόγω της εξωτερικής τάσης που εφαρμόζουμε θα επιταχυνθούν. Αυτές με την σειρά τους,
βρίσκονται στοιχισμένες ώστε η κάθε μία να έχει μεγαλύτερη τάση από την προηγούμενη και ξανά
μέσω του φωτοηλεκτρικού φαινομένου πολλαπλασιάζουν τον αριθμό που προσπίπτει στην τελική
άνοδο. Τέλος, χρησιμοποιώντας έναν διευκρινιστή (ηλεκτρονική μονάδα) το τελικό σήμα είτε θα
προβιβαστεί είτα θα απορροφηθεί ανάλογα με την ένταση του, μετατρέποντας έτσι το αναλογικό
σήμα σε ψηφιακό.
Σχηματικά η διάταξη μας, όπως στον εργαστηριακό οδηγό:

ΕΚΤΕΛΕΣΗ-ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

• Χάραξη χαρακτηριστικής καμπύλης ανιχνευτή σπινθυρισμών για πηγή 127Cs

Τοποθετήσαμε πηγή 127Cs σε απόσταση 9,7cm από τον σπινθηριστή και ορίσαμε την τάση του
διευκρινιστή στα 50mV και το gain στην τιμή 4. Αλλάζουμε την τάση με βήμα 50V και
σημειώνουμε τους παλμούς που καταγράφονται σε μισό λεπτό (δεν ξεπεράσαμε τα 1000V ωστε να
μην καταστραφεί η διάταξη) και έτσι κατασκευάσαμε τον παρακάτω πίνακα:
 N
V (Volts) ±√N
(count/30s)
0 0 0
50 0 0
100 0 0 Από τα διπλανά δεδομένα σχεδιάζω την καμπύλη Ν=f(V):
150 0 0
200 0 0
250 0 0 N=f(V) για πηγή Καίσιο 127
300 0 0
60000
400 53 7
450 144 12 50000
500 23383 153
550 34742 186 40000

Ν (counts/30s)
600 41269 203
30000
650 44624 211
700 46656 216 20000
750 50895 226
800 53257 231 10000
850 53355 231
900 53927 232 0
0 200 400 600 800 1000 1200
950 53994 232
Τάση V (V)
1000 54284 233
Παρατηρούμε ότι μέχρι τα και 300V δεν έχουμε καμία ένδειξη, αυτό διότι η τάση που
“δίνουμε” δεν είναι αρκετή ώστε να μας δώσει καταγεγραμμένους παλμούς, δηλαδή τα παραγόμενα
από την φωτοκάθοδο ηλεκτρόνια δεν έχουν τόσο μεγάλη ενέργεια ώστε να “διώξουν”
ικανοποιητικό αριθμό ηλεκτρονίων από τις δυνόδους και να καταγραφούν στην τελική άνοδο. Από
τα 400V εώς και τα 750V υπάρχει μία απότομη αύξηση ενώ από τα 800V μέχρι και τα 1000V η
καμπύλη μας σχεδόν οριζοντιοποιείται, δηλαδή καταγράφουμε σχεδόν ίδιους παλμούς ανεξάρτητα
από την αύξηση της τάσης. Αυτή είναι η περιοχή οροπεδίου του ανιχνευτή μας και το μέσο της
είναι η τάση λειτουργίας, Vλ=900V.

• Χάραξη χαρακτηριστικής καμπύλης διευκρινιστή για πηγή 127Cs

V d (mV)
N
±√N Διατηρούμε την εξωτερική τάση σταθερή στην τιμή Vλ=900V και
(count/30s)
μεταβάλλω την τάση του διευκρινιστή Vd με βήμα της τάξης των 100mV
0 0 0
50 53907 232 σημειώνοντας για κάθε τιμή τους παλμούς που μετράμε σε διάστημα 30s
100 52979 230 και καταγράφω τις ενδείξεις στον διπλανό πίνακα:
200 51724 227 Από τα διπλανά δεδομένα κατασκευάζω το γράφημα N=f(Vd):
300 46967 217
400 45973 214
500 45008 212 N=f(Vd) για Καίσιο 127
600 43707 209 60000
700 43208 208
800 41836 205
50000
900 41153 203
1000 39894 200
40000
1200 38100 195
N (counts/30s)

1400 35680 189

1600 33579 183 30000
1800 31207 177
2000 29272 171 20000
2200 27591 166
2400 26012 161 10000
2600 24409 156
2800 22503 150 0
3000 20647 144 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000
3500 19264 139
Τάση διευρινιστή Vd (mV)
4000 17744 133
4400 2871 54
4500 799 28
4700 217 15
 Παρατηρούμε από τα δεδομένα του πίνακα, αλλά και από την απεικόνιση του, ότι από 0 μέχρι
περίπου τα 4000mV η πτώση των καταγραφoύμενων παλμών είναι σχεδόν γραμμική ενώ αντίθετα
από τα 4000mV και μετά η πτώση είναι σχεδόν κατακόρυφη μέχρι τα 4500mV όπου έπειτα οι
παλμοί είναι ελάχιστοι και εάν παίρναμε παραπάνω τιμές θα μηδενίζονταν εντελώς. Αυτά είναι
ακόμη πιο ξεκάθαρα όταν σχεδιάσουμε την N=f(Vd) σε ημιλογαριθμικό χαρτί:

Ημιογαριθμική απεικόνιση Ν=f(Vd) για Καίσιο 127

100000

10000
N (counts/30s)

1000

100
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000
Τάση διευκρινιστη Vd (mV)
Διαπιστώνουμε έτσι ότι η τάση κατωφλίου βρίσκεται κοντά στην τιμή των 4V όπου από εκεί και
έπειτα παρατηρούμε την αναμενόμενη δραματική πτώση παλμών που προέρχονται ουσιαστικά από
θόρυβο.

• Χάραξη χαρακτηριστικής καμπύλης ανιχνευτή σπινθυρισμών για πηγή 60Co.

V (Volts)
N
±√N
Αντικαθιστούμε την πηγή 127Cs με πηγή 60Co και ακολουθώντας την
(count/30s) ίδια διαδικασία που ακολουθήσαμε για την χάραξη της
0 0 0 χαρακτηριστικής καμπύλης ανιχνευτή για καίσιο κατασκευάζουμε τον
50 0 0 διπλανό πίνακα και από τα δεδομένα του το αντίστοιχο διάγραμμα
100 0 0 N=f(V):
150 0 0
200 0 0
250 0 0 N=f(V) για Κοβάλτιο 60
300 0 0 8000
400 23 5 7000
450 1085 33
6000
500 3148 56
550 4059 64 5000
N (counts/30s)

600 4865 70 4000

650 5649 75
3000
700 6976 84
750 6619 81 2000

800 6721 82 1000

850 6747 82 0
900 6779 82 0 200 400 600 800 1000 1200
950 6791 82 Τάση V (V)
1000 6740 82
 Παρατηρούμε πάλι ότι μέχρι περίπου 300V δεν υπάρχει κάποια καταγραφή παλμών δηλαδή τα
ηλεκτρόνια από την φωτοκάθοδο δεν έχουν επαρκή ενέργεια ώστε να φτάσει απο τις δυνόδους
ποσότητα που μπορεί να καταγραφεί από την άνοδο, όμοια με το καίσιο. Από τα 400V εώς και τα
650V βλέπουμε ξανά μια απότομη αύξηση η οποία πάλι σταθεροποιείται στην πειριοχή του
οροπεδίου (από 700V μέχρι 1000V) και βρίσκουμε Vλ=850V.

• Χάραξη χαρακτηριστικής καμπύλης διευκρινιστή για πηγή 60Co

Εκτελώντας τα ίδια βήματα που είχα ακολουθήσει για το καίσιο κατασκευάζω τον παρακάτω
πίνακα και το γράφημα του N=f(Vd)
N
Vd (mV) ±√N
(count/30s)
50 6747 82
100 6773 82 N=f(Vd) για Κοβάλτιο 60
400 6271 79 8000
700 5300 73
7000
1000 4643 68
1300 4296 66 6000
1600 3927 63 5000
N(counts/30s)

1900 3594 60 4000

2400 3123 56
3000
2900 2771 53
3400 2360 49 2000
3900 1947 44 1000
4400 1634 40 0
4900 1272 36 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
5400 687 26 Τάση διευκρινιστή Vd (mV)
5900 335 18
6400 53 7
6900 41 6
Στην πηγή 60Co τώρα παρατηρούμε ότι πάλι έχουμε αρχικά μια σχεδόν γραμμική πτώση
καταγραφούμενων παλμών μόνο που αυτή την φορά φτάνει μέχρι τα 4900 mV και μετά ακολουθεί
η αναμενόμενη απότομη πτώση από παλμούς που προέρχονται κυρίως από θόρυβο. Άρα
καταλαβαίνουμε ότι η τάση κατωφλίου θα βρίσκεται περίπου στα 4,9V. Τα παραπάνω γίνονται πιο
εύκολα αντιληπτά εάν σχεδιάσουμε την Ν=f(Vd) σε ημιλογαριθμικό χαρτί:

Ημιλογαριθμική απεικόνιση N=f(Vd) για Κοβάλτιο 60

10000

1000
N (counts/30s)

100

10
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
Τάση διευκρινιστή Vd (mV)
 • Κοινό Ν=f(Vd) και για τις 2 πηγές
Από τα δεδομένα επάνω, στους πίνακες στις καμπύλες διευκρινιστή κάθε πηγής κατασκευάζουμε
ξανά τις χαρακτηριστικές καμπύλες διευκρινιστή σε κοινό γράφημα:
Κοινό διάγραμμα N=f(Vd)
60000

50000

40000
N (counts/30s)

30000 καίσιο
κοβάλτιο

20000

10000

0
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
Τάση διευκρινιστή Vd (mV)

Για καλύτερη εποπτεία των δεδομένων ξανασχεδιάζω το κοινό γράφημα σε ημιλογαριθμικό χαρτί:

Ημιλογαριθμική απεικόνιση κοινού N=f(Vd)

100000

10000
N (counts/30s)

1000 καίσιο
κοβάλτιο

100

10
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
Τάση διευκρινιστή Vd (mV)

Παρατηρούμε ότι η καμπύλη του καισίου πέφτει πιο σύντομα και απότομα από αυτή του
κοβάλτιου. Αυτό είναι αναμενόμενο αφού το σήμα που θα δημιουργηθεί, δηλαδή ο παλμός, θα είναι
ισχυρότερο όσο περισσότερη ενέργεια έχει το ηλεκτρόνιο που φτάνει στην άνοδο. Κοιτώντας τα
διαγράμματα διάσπασης των πηγών μας παρακάτω, βλέπουμε ότι για το 60Co η ενέργεια των
εκπεμπόμενων φωτονίων είναι αρκετά μεγαλύτερη από ότι η ενέργεια του εκπεμπόμενου φωτονίου
για το 137Cs . Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι για το 60Co θα δημιουργούνται παλμοί μεγαλύτερου
ύψους συγκριτικά με το 137Cs . Επομένως, το διάστημα των τάσεων του διευκρινιστή που το
μεγαλύτερο μέρος των μετρήσεων για το 60Co θα αποκόπτεται είναι λογικό να εμφανίζεται πιο μετά
από το διάστημα που το μεγαλύτερο μέρος των μετρήσεων θα αποκόπτεται για το 137Cs, όπως και
παρατηρούμε. Επίσης, παρατηρούμε ότι η καμπύλη του καισίου είναι ψιλότερα από του κοβάλτιου
αυτό γιατί η ένταση των παλμών δεν σχετίζεται με το πλήθος αφού για το Co έχουμε μεγαλύτερη
ένταση αλλά μικρότερο πλήθος λόγο της μικρότερης ενεργότητας του. Ουσιαστικά η λειτουργία
του διευκρυνιστή είναι θέτοντάς τον σε μία συγκεκριμένη τάση δημιουργεί ένα επιτρεπόμενο όριο
ύψους παλμού και εάν ο παλμός που δημιουργείται είναι κάτω από αυτό δεν στέλνει σήμα και δέν
καταγράφεται.

• Κοινό γράφημα καμπύλης ανυχνευτή για 127Cs και υπόβαθρο

Απομακρύνουμε τις πηγές και για τάσεις 750V-1000V καταγράφουμε τους παλμούς για 30
δευτερόλεπτα και έτσι κατασκευάζω τον παρακάτω πίνακα:

Nυπ ±√Nυπ
V (Volts)
(count/30s) Έπειτα απεικονίζω τα Ν=f(V) του υπόβαθρου και του Cs σε
750 2113 46 κοινό γράφημα σε ημιλογαριθμικό χαρτί ώστε η παρουσίαση
800 2014 45 των δεδομένων να είναι καλύτερη:
850 2064 45
900 2153 46
950 2088 46
1000 2079 46

N=f(V) Cs και υπόβαθρου

60000

50000

40000
N (counts/30s)

30000 πηγή
υπόβαθρο
20000

10000

0
700 750 800 850 900 950 1000 1050
Τάση (V)
 Η περιοχή που έχω επιλέξει τις μετρήσεις είναι αυτή του οροπεδίου και παρατηρώ ένα σταθερό
χάσμα ανάμεσα στις μετρήσεις του 127Cs και του υπόβαθρο όπου είναι και ο πραγματικός αριθμός
των κρούσεων που παρατηρούνται για την πηγή καισίου. Το ίδιο θα παρατηρούσαμε και στο
κοβάλτιο και έχει πάλι την ίδια ερμηνεία.

• Υπολογισμός απόδοσης ανιχνευτή Α και εσωτερικής απόδοσης εγ για 127Cs και 60Co

1 d
Αρχικά, υπολογίζουμε τον γεωμετρικό παράγοντα G όπου G= [1− 2 2 ] και από
2 √d +R
√
2
∂G
διάδοση σφαλμάτων: δG= ( ⋅δd ) . Γνωρίζοντας d=(9,7 ± 2) cm και R=2,6 cm
∂d
αντικαθιστώντας στους παραπάνω τύπος βρίσκουμε: G= 0,017 ± 0,001 ο οποίος θεωρώ είναι ίδιος
και για τις 2 πηγές αφού δεν αλλάξαμε την διάταξη.
Έπειτα πρέπει να βρούμε την ενεργότητα των πηγών την ημέρα διεξαγωγής του πειράματος
(29/3/22), τις εισχορούμενες κρούσεις Νεις την απόδοση του ανιχνευτή και την εσωτερική απόδοση
του κρυστάλλου για κάθε πηγή:
 Για 127Cs:
Γνωρίζουμε ότι C0=443,63 kBq, t0=1/10/1984 και t1/2=30,07 yr. Γενικά, την ενεργότητα την
υπολογίζω από τον τύπο: C=C 0 e− λt έτσι στον χρόνο ημιζωής που θα έχουμε ενεργότητα
C0 − λt ln 2
C=C0/2 ισχύει: =C 0 e ⇒ λ=
1/2
άρα λ=0,023051120071831≈0,23. Την ημέρα που κάναμε
2 t 1 /2
το πείραμα έχουν περάσει t=37,490161≈37,49 yr από την t0 άρα αντικαθιστώντας στον τύπο της
ενεργότητας τα λ και t βρίσκουμε C=186,942424479082≈189,424 kBq. Μέσω του τύπου διάδοσης

√
2
∂C
σφαλμάτων βρίσκουμε: δC = ( δC ) ⇒δC =√ ( e−λt ) 2=0,021069632856106 (μας έχει δοθεί
∂C 0
δC0=0,05). Τελικά CCs = 189424 ± 21 Bq.
Παρατηρώντας το διάγραμμα διάσπασης του 127Cs παραπάνω κατανοούμε ότι ο αριθμός
φωτονίων που θα εισέρχεται στον ανιχνευτή, θα ισούται με Ν εις=0,851·C·G·Δt όπου Δt=30s και C
(=CCs) και G τα παραπάνω. Πάλι μέσω διάδοσης σφαλμάτων
δN εις =√ ( 0,851⋅G⋅Δt⋅δC ) +(0,851⋅C⋅Δt⋅δG ) άρα βρίσκουμε Νεις= 81365 ± 3186. Έχοντας
2 2

υπολογίσει τα παραπάνω μπορούμε να βρούμε την απόδοση Α του ανιχνευτή και το σφάλμα της
Ν
√
2 2
∂Α ∂Α
(μέσω διάδοσης) από τους τύπους Α= κατ και δΑ= ( δΝ εις ) +( δΝ κατ ) →
Ν εις ∂ Ν εις ∂ Ν κατ

√
2 2
−Ν κατ δΝ κατ
δΑ= ( 2
⋅δΝ εις ) +(
) . Για τις τιμές που έχουμε υπολογίσει τις κρούσεις του
Ν εις
Ν εις
υπόβαθρου θα τροποποιήσουμε τους παραπάνω τύπους για την απόδοση αφαιρώντας τα Ν υπ άρα θα
Ν κατ −Ν υπ
την υπολογίσουμε από τους: Α= και
Ν εις

√
2 2 2
−( Ν κατ −Ν υπ ) δΝ δΝ
δΑ= ( 2
⋅δΝ εις ) +( κατ ) +( υπ )
Ν εις Ν εις Ν εις
Έτσι κατασκευάζουμε τον παρακάτω πίνακα:
 127
Cs
V (Volts) Α δΑ Α% δΑ%
0 0,00 0,00 0% 0%
50 0,00 0,00 0% 0%
100 0,00 0,00 0% 0%
150 0,00 0,00 0% 0%
200 0,00 0,00 0% 0%
250 0,00 0,00 0% 0%
300 0,00 0,00 0% 0%
400 0,00 0,00 0% 0%
450 0,00 0,00 0% 0%
500 0,29 0,01 29% 1%
550 0,43 0,02 43% 2%
600 0,51 0,02 51% 2%
650 0,55 0,02 55% 2%
700 0,57 0,02 57% 2%
750 0,60 0,02 60% 2%
800 0,63 0,02 63% 2%
850 0,63 0,02 63% 2%
900 0,64 0,03 64% 3%
950 0,64 0,03 64% 3%
1000 0,64 0,03 64% 3%

Στην περιοχή του οροπεδίου βρίσκουμε την μέση απόδοση Α%=63,52 ± 2,50 %
Την εσωτερική απόδοση εγ έχουμε 2 τρόπους που μπορούμε να την υπολογίσουμε:
Από τον τύπο (2-5) του εργαστηριακού οδηγού ισχύει εγ=exp(-μL) όπου μ ο συντελεστής
εξασθένησης του κρυστάλλου για συγκεκριμένη ενέργεια φωτονίου και L το ύψος του ανιχνευτή
L=5 cm. Γνωρίζουμε από τον οδηγό ότι το φωτόνιο από την πηγή καισίου έχει ενέργεια 0,661 keV
και ανατρέχοντας στον πίνακα της άσκησης (2-1) βρίσκουμε μ=0,2716 άρα εγL= 0,743.
Από τον τύπο (2-7) τώρα του οδηγού ισχύει ε γ=exp(-lmL) όπου L= 5cm και lm το μέσο πάχος
του κρυστάλλου που διανύουν τα φωτόνια και υπολογίζεται από τον τύπο:

Όπου θ0 και θ1 σχηματικά

και υπολογίζονται από τους:

Αντικαθιστώντας βρίσκουμε: cosθ0=0,966 άρα θ0=0,262 rad και cosθ1=0,985 άρα θ1=0,175 rad.
Συνεπώς lm=3,392. Αυτά ισχύουν και για τις 2 πηγές αφού η διάταξή μας μένει ίδια.
Έτσι βρίσκουμε εγlm=0,602.

 Για το 60Co :
Γνωρίζουμε ότι C0=370 kBq, t0=1/10/1984 και t1/2=30,07 yr και βρίσκουμε ,με τον ίδιο τρόπο
που είχαμε βρει για το 127Cs, λ=0,131 και C=7913 ± 19 Bq.
Παρατηρώντας αυτή την φορά το διάγραμμα διάσπασης του 60Co φεύγουν 2 ακτίνες γ. Στον
εργαστηριακό οδηγό όμως μας επισημαίνεται ότι θα φύγουν σε αντίθετες κατευθύνσεις και θα
φτάσει στον ανιχνευτή μόνο η μία. Άρα Nεις= C·G·Δt και δN εις =√ (G⋅Δt⋅δC ) +(C⋅Δt⋅δG)
2 2

δηλαδή
Νεις=4048 ± 159. Αφού έχουμε βρει τα παραπάνω εργαζόμαστε με τον ίδιο τρόπο που είχαμε για το
127
Cs και βρίσκουμε την απόδοση του ανιχνευτή για αυτή την πηγή και κατασκευάζουμε τον
παρακάτω πίνακα:
60
Co
V (Volts) Α δΑ Α% δΑ%
0 0,00 0,00 0% 0%
50 0,00 0,00 0% 0%
100 0,00 0,00 0% 0%
150 0,00 0,00 0% 0%
200 0,00 0,00 0% 0%
250 0,00 0,00 0% 0%
300 0,00 0,00 0% 0%
400 0,01 0,00 1% 0%
450 0,27 0,01 27% 1%
500 0,78 0,03 78% 3%
550 1,00 0,04 100% 4%
600 1,20 0,05 120% 5%
650 1,40 0,06 140% 6%
700 1,72 0,07 172% 7%
750 1,11 0,05 111% 5%
800 1,16 0,05 116% 5%
850 1,16 0,05 116% 5%
900 1,14 0,05 114% 5%
950 1,16 0,05 116% 5%
1000 1,15 0,05 115% 5%

Στην περιοχή του οροπεδίου βρίσκουμε την μέση απόδοση Α%= 123,03 ± 5,35 % .
Για την εσωτερική απόδοση πάλι δουλεύουμε αντίστοιχα με το καίσιο. Μόνο που αυτή την
φορά έχουμε 2 ενέργειες φωτονίων (αφού 2 διασπόνται αλλά ένα φτάνει και δεν γνωρίζουμε ποιο)
1,173 MeV και 1,332 MeV άρα βρίσκουμε και 2 συντελεστές εξασθένισης μ1=0,1930 και
μ2=0,1806 αντίστοιχα. Συνεπώς υπολογίζουμε :
Από τον τύπο (2-5): εγL(1)=0,619 και εγL(2)=0,595
Ενώ από τον (2-6): εγlm(1)=0,480 και εγlm(2)=0,458.
Συγκεντρωτικά η απόδοση του ανιχνευτή στο οροπέδιο,η ενέργεια φωτονίου, ο συντελεστής
εξασθένησης και οι εσωτερικές αποδόσεις:
 A% δΑ% Eγ (MeV) μεξασθ εγL εγlm
127
Cs 63,52% 2,50% 0,661 0,2716 0,743 0,602
1,173 0,1930 0,619 0,480
60
Co 123,03% 5,35%
1,332 0,1806 0,595 0,458
Παρατηρούμε ότι και για τις δύο πηγές ισχύει ε γL>εγlm αφού όντως το μέσο μήκος που διανύουν
τα φωτόνια είναι πάντα μικρότερο από το πάχος-ύψος του ανιχνευτή. Επίσης καταλαβαίνουμε ότι
όσο υψηλότερη ενέργεια έχει ένα φωτόνιο τόσο μικρότερη είναι η ενεργειακή απόδοση , δηλαδή
τόσο μικρότερη η πιθανότητα να αλληλεπιδράσει το φωτόνιο με το υλικό. Αυτό είναι ακόμα πιο
προφανές από το παρακάτω διάγραμμα ε=f(E)
0,800

0,750

0,700

0,650

0,600

0,550 l
lm
0,500

0,450

0,400

0,350

0,300
0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4

Έπειτα, για την πηγή κοβαλτίου βλέπουμε ότι έχουμε πολύ μεγάλη απόδοση που μάλιστα
πολλές φορές ξεπερνάει το 1 αυτό θεωρητικά δεν στέκει. Παρόλα αυτά, συμβαίνει στο πείραμα μας
γιατί η τάση κατωφλιού του διευκρινιστή βλέπουμε στο διάγραμμα ότι είναι γύρω στα 5 V ενώ
κατά την διάρκεια των μετρήσεων είχαμε Vd=50 mV οπότε καταλαβαίνουμε ότι ο θόρυβος που
καταγράφεται ειδικά στο κοβάλτιο ,που όπως εξηγήσαμε προηγουμένως έχει μικρούς σε πλήθος
αλλά μεγάλους σε ένταση παλμούς, είναι πολύ μεγάλος και δημιουργεί μεγάλη αβεβαιότητα στο
αποτέλεσμα η οποία δεν μπορεί να υπολογιστεί με τα δεδομένα μας.

• Απορροφητής Al και Fe

Στην τάση λειτουργίας του ανιχνευτή, θέτουμε την τάση του διευκρινιστή σε 1000mV,
ρυθμίζουμε τον απαριθμητή ώστε να μετράει παλμούς σε 2 λεπτά και έχοντας τοποθετήσει την
πηγή 127Cs πάλι σε απόσταση 9,7cm παρεμβάλλουμε ανάμεσά τους φύλλα Al πάχους 0,96 cm το
καθένα και Fe 1,25 cm. Σημειώνουμε τα εξής:
Παχος N
±√N
απορρ (cm) (counts/2min)
0 222082 471
0,96 197265 444
Al
1,92 191957 438
3,84 179675 424
Fe 1,25 172245 415
Εφόσον έχουμε πάρει μέτρηση και για το υπόβαθρο στην Vλ είναι συνετό να την αφαιρέσω.
Άρα τροποποιούμε τον παραπάνω πίνακα και φτιάχνω τον παρακάτω:
Παχος N
±√N
απορρ (cm) (counts/2min)
0 213470 462
0,96 188653 434
Al
1,92 183345 428
3,84 171063 414
Fe 1,25 163633 405
 Αρχικά, διαπιστώνουμε ότι όσο αυξάνεται το πάχος του απορροφητή τόσο ελαττώνονται και οι
καταγραφούμενοι παλμοί, όπως περιμένουμε και από την θεωρία αφού οι μετρήσεις σχετίζονται
άμεσα με την ένταση της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας. Επίσης, παρατηρούμε ότι σημαντικό ρόλο
παίζει και το υλικό του απορροφητή αφού για το σίδηρο παρατηρούμε μεγαλύτερη απορρόφηση σε
σχέση με το αλουμίνιο ακόμα και για μικρότερο πάχος.
Για καλύτερη εποπτεία των παραπάνω φτιάχνουμε το Ν=f(d):

N=f(d)
220000

210000

200000

190000
N (counts/2min)

180000 Al
Fe
170000

160000

150000

140000
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5
d πάχος απορροφητή (cm)

Από την θεωρία της άσκησης γνωρίζουμε ότι η ένταση της ακτινοβολίας που θα εξέλθει από
τον απορροφητή ακολουθεί τον τύπο Ι x =I 0⋅e− μx όπου Ι0: η ένταση ακτινοβολίας χωρίς τον
απορροφητή, μ: ο συντελεστής εξασθένησης του υλικού του απορροφητή και x: το πάχος του.
Εμείς δεν έχουμε στοιχεία για την ένταση ωστόσο μπορούμε να τροποποιήσουμε την παραπάνω
σχέση ως Ν x =N 0⋅e −μx εξαιτίας της άμεσης σχέσης που έχει ο αριθμός Ν με την ακτινοβολία.
Ουσιαστικά η πυκνότητα των Ν μεταφράζεται ως ένταση. Άρα από τα πειραματικά δεδομένα
βρίσκουμε :
Παχος N μμο (cm-1)
±√N μ (cm-1)
απορρ (cm) (counts/2min)
0 213470 462
0,96 188653 434 0,1287
Al 0,0885
1,92 183345 428 0,0792
3,84 171063 414 0,0577
Fe 1,25 163633 405 0,2127 0,2127
Διαπιστώνουμε ότι η απόκλιση από την θεωρητική τιμή, τουλάχιστον για το Al είναι πολύ
μεγάλη. Από τον οδηγό έχουμε μAl=0,2005 έχουμε δηλαδή περίπου 56% απόκλιση. Αυτό οφείλεται
αφενός στην “κακή” βαθμονόμηση της διάταξης (τάση διευκρινηστή << τάση κατωφλίου ) και
αφετέρου στο γεγονός ότι το προσπίπτον φωτόνιο μπορεί να αλληλεπιδράσει με το υλικό του
απορροφητή είτε μέσω φωτοηλεκτρικού φαινομένου (απορρόφηση φωτονίου) είτε μέσω Compton
(σκέδαση φωτονίου από e- του απορροφητή) και άρα όταν το φωτόνιο σκεδαστεί μπορεί να
διαφύγει από το φύλλο του απορροφητή, να περάσει στον ανιχνευτή και να καταμετρηθεί. Γι’αυτό
και ο λόγος Ν/Ν0 είναι αλλοιωμένος και δεν μπορεί να ερμηνευτεί επακριβώς ως Ι/Ι 0. Για το σίδηρο
δυστυχώς όσο και αν ανέτρεξα στην βιβλιογραφία και το διαδίκτυο δεν βρήκα την θεωρητική τιμή
του μFe για να την συγκρίνω αλλά και εκέι για τους παραπάνω λόγους θα περιμένουμε μεγάλη
απόκλιση.
 Ελέγχω την αναμενόμενη θεωρητική τιμή Ν από τον τύπο και βρίσκω Ν=176094, N=145262,
N=98847 για το κάθε πάχος αντίστοιχα και όντως διαπιστώνω ότι για τους παραπάνω λόγους η
παραδοχή Ν~Ι δεν είναι εντελώς βάσιμη.
Παρόλα αυτά, έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε την σχέση πάχους που πρέπει να έχει το κάθε
υλικό ώστε να έχουμε ίσα Ν από τις πρακτικές τιμές. Το Ν 0 είναι κοινό άρα πρέπει
−0,0885⋅x −0,2127⋅x 0,2127
e Al
=e Fe
⇒ x Al = x συνεπώς: xAl=2,4·xFe .
0,0885 Fe