14) 2.4 Hop Kim Va Trang Thai Lien Ket - Hop Kim Sat Cacbon

Trung t©m §µo t¹o vµ ChuyÓn giao C«ng nghÖ ViÖt -
§øc WT
Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o §¸nh gi¸ viªn hµn bËc 1 Trang 123
2.4 Hîp kim vµ tr¹ng th¸i liªn kÕt
Hîp kim vµ tr¹ng th¸i liªn kÕt
Ph©n lo¹i, tÝnh chÊt vµ cÊu t¹o tinh thÓ cña kim lo¹i
Ph©n lo¹i
Kim lo¹i lµ çc vËt liÖu c¬ b¶n quan träng nhÊt cña tr¸i ®Êt. Chóng ®îc ph©n biÖt
gi÷a kim lo¹i nÆng vµ kim lo¹i nhÑ. Trong nhãm kim lo¹i nÆng cã thÓ s¾p xÕp theo
nhiÖt ®é nãng ch¶y.
Kim lo¹i
Kim lo¹i nhÑ Kim lo¹i nÆng
Tû träng < 4,5g /cm3 > 4,5g /cm3
NhiÖt ®é nãng ch¶y Tíi 500 1000 tíi 2000 Trªn 2000
(0C)
Nh«m Ch× §ång M«lip®en
Titan ThiÕc Mangan Tantal
Magiª KÏm Niken Wolfram
S¾t
Cr«m
Çc tÝnh chÊt

DÊu hiÖu râ nhÊt cña kim lo¹i lµ ®é bãng. Çc tÝnh chÊt kh¸c cã thÓ miªu t¶ nh sau:
1. ë tr¹ng th¸i r¾n (liªn kÕt) còng nh ë tr¹ng th¸i láng kim lo¹i cã kh¶ n¨ng dÉn ®iÖn
vµ nhiÖt cao.
2. Kim lo¹i thêng cã xu híng ®«ng ®Æc ®Ó çc h¹t cÊu t¹o liªn kÕt liÒn s¸t bªn
nhau ®Õn møc cã thÓ. NÕu ta tëng tîng çc h¹t cÊu t¹o nh nh÷ng viªn bi th× kim
lo¹i cã khuynh híng trë thµnh gãi bi chÆt nhÊt. TÝnh liªn kÕt nµy ®îc t¹o nªn nhê
çc lùc hót gi÷a çc viªn bi. Ngêi ta gäi nã lµ liªn kÕt kim lo¹i.
3. Kim lo¹i cã kh¶ n¨ng biÕn d¹ng vµ ®é bÒn tèt.
nguyªn tö
kim lo¹i
Lùc liªn kÕt (m« h×nh) M« h×nh liªn kÕt kim lo¹i
CÊu t¹o tinh thÓ
Bé phËn cÊu t¹o chÝnh cña nhiÒu kim lo¹i, kÓ c¶ s¾t, cã bÒ ngoµi h×nh khèi vu«ng.
Çc nguyªn tö kim lo¹i ®øng ë çc ®iÓm gãc.
Trung t©m HwC
Tµi liÖu ®· ®¨ng ký b¶n quyÒn, cÊm t¸i b¶n vµ chuyÓn giao. Vi ph¹m b¶n quyÒn sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc ph¸p luËt
§øc WT
Sù h×nh thµnh tinh thÓ vµ biÓu ®å tr¹ng th¸i
Trong qu¸ tr×nh ®«ng ®Æc cña mét chÊt nãng ch¶y sÏ h×nh thµnh tríc hÕt çc mÇm
tinh thÓ. T¹i çc mÇm nµy çc tinh thÓ míi tiÕp tôc ®îc tinh thÓ ho¸ trong qu¸ tr×nh
lµm nguéi tiÕp theo. Çc h¹t t¨ng lªn. Trong khu vùc bÞ giíi h¹n cña chÊt nãng ch¶y çc
h¹t va ch¹m vµo nhau khi t¨ng tiÕp lªn. Qua ®ã h×nh thµnh giíi h¹n h¹t. Tæng thÓ cña
çc h¹t cïng víi giíi h¹n h¹t cña chóng ®îc gäi lµ cÊu tróc.
CÊu t¹o cña mét cÊu tróc ®¬n gi¶n
Trong qu¸ tr×nh ®«ng ®Æc çc nguyªn tö sinh nhiÖt kÕt tinh. Bëi vËy trong thêi gian nµy nhiÖt ®é
kh«ng gi¶m; mét ®iÓm dõng hoÆc v¹ch dõng ®îc xuÊt hiÖn. §iÒu nµy ®îc chØ ra bëi sù ph©n tÝch
nhiÖt trong ®êng cong lµm nguéi. §èi víi s¾t, çc sù chuyÓn ho¸ tiÕp theo cña m¹ng cßn tiÕp diÔn c¶
díi ®iÓm ®«ng ®Æc. Khèi lËp ph¬ng thÓ t©m (krz) cña s¾t delta (ð) sÏ chuyÓn díi 1392 0C tríc tiªn
sang . Khèi lËp ph¬ng thÓ diÖn t©m khèi lËp ph¬ng thÓ diÖn t©m- khèi (kfz) cña s¾t gamma (). D-
íi 9110C chØ cßn cã s¾t alpha (œ) thÓ trung t©m kh«ng gian - khèi (krz). §êng cong lµm m¸t cã mét
®iÓm dõng kh¸c ë 768 0C, t¹i ®©y çc tÝnh chÊt nam ch©m tù thay ®æi. S¾t cã tõ tÝnh chØ khi
nhiÖt ®é díi 768 0C. Khi nung nãng, çc qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ xuÊt hiÖn theo thø tù ngîc l¹i. §¹i lîng
m¹ng g, nghÜa lµ chiÒu dµi c¹nh cña khèi lËp ph¬ng, ®èi víi s¾t gamma () (kfz) lµ 3,64.10-7 mm vµ
®èi víi s¾t alpha () (krz) lµ 2,86.10-7, lµ kho¶ng 0,0000003 mm. ViÖc chuyÓn ho¸ mét d¹ng m¹ng
sang d¹ng kh¸c x¶y ra do nguyªn tö dÞch chuyÓn (khuyÕch t¸n)
§êng cong lµm

thêi gian m¸t cña s¾t rßng
Trung t©m HwC

thêi gian
§øc WT
RÊt Ýt dïng s¾t tinh khiÕt trong kü thuËt hµn. B»ng çch bæ sung cacbon (C) Mangan (Mn) vµ çc
nguyªn tè kh¸c th× sÏ cã vËt liÖu thÐp. Mét phÇn lín cña çc nguyªn tè bæ sung ë mét lîng nhÊt ®Þnh
(chÊt hîp kim) hoµ tan trong s¾t vµ t¹o víi s¾t çc tinh thÓ hçn hîp. Tuú theo kÝch cì mµ çc nguyªn
tè nµy cã chç trong kh«ng gian m¹ng nh lµ nguyªn tö xen kÏ hoÆc ë çc vÞ trÝ tù do trong m¹ng nh lµ
çc nguyªn tö thay ®æi. Çc bon t¹o víi s¾t çc m¹ng tån hçn hîp, Mangan t¹o çc m¹ng thay ®æi hçn
hîp . NÕu xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i m¹ng kh¸c nhau t¸ch rêi do giíi h¹n h¹t vµ ®øng c¹nh nhau th× gäi ®ã
lµ çc giai ®o¹n (pha).
Çc nguyªn tè ®îc bæ sung mét lîng nhÊt ®Þnh cã thÓ dÉn tíi çc phÇn cÊu tróc kh«ng hoµ tan trong
s¾t. Chóng cã thÓ t¹o nªn mét liªn kÕt ho¸ häc vµ mét m¹ng tinh thÓ riªng. Phæ biÕn lµ liªn kÕt ho¸
häc chøa 6,7% cacbon, Fe3C. Mét liªn kÕt xuÊt hiÖn trong mét hîp kim nh vËy ®îc ký hiÖu lµ kim
lo¹i gi÷a. Ngay c¶ mangan vµ lu huúnh hay silic vµ «xy t¹o çc pha kh«ng hoµ tan trong s¾t:
mangansunfrid, silicdioxit. Còng cã çc pha gi÷a çc kim lo¹i thÓ hiÖn çc t¹p chÊt phi kim. NÕu
chóng xuÊt hiÖn thêng xuyªn th× ®îc gäi lµ çc vïng t¹p chÊt. Trong trêng hîp ®¬n gi¶n nhÊt ph©n
biÖt hai lo¹i cÊu tróc:
1. Çc chÊt ë thÓ r¾n hoµ tan hoµn toµn. Chóng t¹o nªn çc tinh thÓ hçn hîp vµ cho mét cÊu tróc
®ång thÓ cïng lo¹i;
Kh¶ n¨ng hoµ tan gi¶m khi nhiÖt ®é gi¶m. §iÒu nµy dÉn tíi viÖc t¸ch çc thµnh phÇn hoµ tan. Mét
d¹ng t¸ch ®Æc biÖt thÓ hiÖn "tuæi" cña thÐp. Giíi h¹n hoµ tan cã thÓ t¸ch çc nguyªn tö nit¬ vµ /
hoÆc çc nguyªn tö çcbon trong cÊu tróc mét çch kh«ng thuËn lîi lµm cho thÐp vì ra, nghÜa lµ "l·o
ho¸".
çc tinh thÓ hçn hîp, d¹ng s¬ ®å
2. Kh«ng thÓ hoµ tan çc chÊt ë thÓ r¾n vµo nhau. Chóng t¹o nªn çc pha t¸ch biÖt vµ cho
mét cÊu tróc dÞ thÓ kh«ng cïng lo¹i.
perlit ferrit Silicat sunphat mangan
100 m 100 m
CÊu tróc nh×n díi kÝnh hiÓn vi
Trêng hîp thø nhÊt cÊu tróc nh×n díi kÝnh hiÓn vi lµ cïng lo¹i vµ ®Òu, çc h¹t xuÊt hiÖn
kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ dÊu hiÖu. Trêng hîp thø hai ta thÊy çc h¹t kh¸c nhau.
Tõ çc lý do ®¬n gi¶n nµy mµ cÇn miªu t¶ hÖ thèng dÞ thÓ cña 2 chÊt trªn vÝ dô ®«ng ®Æc
cña hçn hîp muèi - níc ®Ó quan s¸t c¶ hai hÖ thèng.
Trung t©m HwC

§øc WT
CÊu tróc ®«ng ®Æc dÞ thÓ
NhiÖt ®é
v¹ch láng
v¹ch r¾n
thêi gian 100% H2O 82% H2O 67% H2O

0% muèi 18% muèi 33% muèi
0% H2O
100% muèi
B»ng çch bæ sung muèi, ®iÓm ®«ng ®Æc cña níc gi¶m xuèng (®iÓm ®ãng b¨ng).
NÕu hçn hîp níc - muèi nhÊt ®Þnh ®«ng ®Æc khi tiÕp tôc lµm l¹nh th× çc tinh thÓ
®¸ lÇn luît tù t¸ch vµo chÊt láng (nãng ch¶y cuèi) vµ trë nªn mÆn. Qua ®ã tr×nh tù
®«ng ®Æc diÔn ra míi khi nhiÖt ®é h¹.
S¬ ®å nµy cho thÊy çc v¹ch ®«ng ®Æc nghiªng kh«ng cã çc v¹ch dõng(®êng cong 2.
Ngêi ta quan s¸t m« h×nh ë phÝa muèi còng nhËn ®îc sù gi¶i thÝch t¬ng tù
NÕu liªn kÕt çc ®iÓm cña hçn hîp muèi- níc kh¸c nhau qua çc v¹ch th× chóng sÏ tù
c¾t t¹i ®ã, t¹i n¬i ®ã kh«ng thÓ t¸ch thµnh phÇn hîp chÊt nµy (níc) nh thµnh phÇn hîp
chÊt kh¸c (muèi) mµ c¶ hai kÕt tinh víi nhau ®ång thêi. T¹i ®©y xuÊt hiÖn thÓ cïng
tÝnh (tiÕng hy l¹p- CÊu tróc ®Ñp).
Çc ®êng cong lµm l¹nh riªng lÎ xuÊt hiÖn ë mçi thµnh phÇn hîp kim - thÓ cïng tÝnh
lµ ngo¹i lÖ - tiÕp theo çc ®êng cong lµm l¹nh nghiªng ph¸t triÓn trong cÊu tróc tíi mét
v¹ch dõng.
§êng ranh giíi gi÷a nãng ch¶y vµ tinh thÓ + nãng ch¶y cßn l¹i gäi lµ v¹ch láng, ®êng
ranh giíi lµm ch¾c cÊu tróc gäi lµ v¹ch ch¾c.
Trung t©m HwC

§øc WT
CÊu tróc ®«ng ®Æc ®ång thÓ
NhiÖt ®é
nãng ch¶y
láng
v¹ch láng
v¹ch r¾n
láng/r¾n
tinh thÓ/ h¹t
h¹t cÊu tróc
thêi gian 100% ®ång

0% niken
60% ®ång
40%niken
0% ®ång
100% niken
Çc thµnh phÇn hîp chÊt cã thÓ hoµ tan trong m¹ng díi tÊt c¶ çc tû lÖ hçn hîp cho biÕt
tû lÖ ®· thÓ hiÖn trong h×nh vÏ. ChØ cã çc ®êng cong (1) vµ (3) cã ®iÓm dõng næi
bËt, çc ®êng cong nµy t¸i t¹o qu¸ tr×nh ®«ng ®Æc cña çc thµnh phÇn rßng thÝch hîp.
Khi cho hîp kim, çc thµnh phÇn nãng ch¶y cao h¬n sÏ ®«ng ®Æc tríc. ChØ cã çc
phÇn nhá cña thµnh phÇn hîp chÊt liªn kÕt (®êng cong (2) ®o¹n nãng ch¶y + tinh thÓ
hçn hîp). Qua ®©y çc nãng ch¶y cßn l¹i cña çc thµnh phÇn nãng ch¶y cao h¬n bÞ mÊt
®i, sù ®«ng ®Æc tiÕp theo bÞ dÞch chuyÓn tíi nhiÖt ®é thÊp h¬n. Qu¸ tr×nh tõng giai
®o¹n nµy chØ ra ®êng nghiªng xuèng kh«ng cã v¹ch dõng trong ®êng (2). Cïng víi viÖc
tiÕp tôc lµm l¹nh çc nãng ch¶y cßn l¹i bÞ tiªu s¹ch nÕu çc tinh thÓ hçn hîp ®· ®¹t ®îc
nång ®é nãng ch¶y ban ®Çu.
V¹ch ranh giíi phÝa trªn (nãng ch¶y mét phÝa, çc tinh thÓ + nãng ch¶y cßn l¹i phÝa kh¸c) ®îc gäi lµ v¹ch láng, v¹ch phÝa
díi (çc tinh thÓ + nãng ch¶y cßn l¹i mét phÝa, çc tinh thÓ phÝa kh¸c ) gäi lµ v¹ch ch¾c.
CÊu tróc dÞ thÓ CÊu tróc ®ång thÓ
ë cÊu tróc dÞ thÓ xuÊt hiÖn 2 phÇn VÒ mÆt quan s¸t cÊu tróc ®ång thÓ
cÊu tróc kh¸c lo¹i. §©y lµ ®Æc trng cña h×nh thµnh tõ çc h¹t cïng lo¹i vµ cïng
tÊt c¶ çc thÐp kh«ng hîp kim vµ hîp kim h×nh d¹ng. CÊu tróc ®ång thÓ lµ quy
thÊp t¾c cho thÐp ferrit rßng vµ thÐp austenit
rßng.
Trung t©m HwC

Hîp kim vµ çc s¬ ®å giai ®o¹n
¶nh hëng cña thµnh phÇn çcbon 0,8% ®Õn çc qu¸ tr×nh nãng ch¶y vµ
®«ng ®Æc cña thÐp
Muèi lµm h¹ thÊp ®iÓm ®«ng ®Æc còng nh nãng ch¶y cña níc (xem trang 1.2.3.4).
¸p dông hiÖn tîng nµy ®Ó lµm tan b¨ng tuyÕt trong mïa ®«ng. Víi çch t¬ng tù, çcbon lµm h¹
thÊp ®iÓm nãng ch¶y còng nh ®iÓm ®«ng ®Æc cña s¾t tinh khiÕt. Khi nãng ch¶y çc qu¸
tr×nh chuyÓn ho¸ diÔn ra theo trËt tù ngîc l¹i víi ®«ng ®Æc.
v¹ch láng
NhiÖt ®é
v¹ch r¾n
% çcbon
ferrit ferrit + perlit perlit perlit + zementit thø

§å thÞ s¾t - çcbon Ph¸t triÓn m¹ng cho 0,6% çcbon
(thÓ hiÖn ®¬n gi¶n ho¸ kh«ng cã vïng  vµ )
NÕu ta cho thªm vµo s¾t tinh khiÕt ë d¹ng láng 0,6% çcbon th× nhiÖt ®é ®«ng ®Æc cña khèi nãng
ch¶y gi¶m xuèng. Çc tinh thÓ ®Çu tiªn ®îc h×nh thµnh ë nhiÖt ®é díi 1528 0C. Çc tinh thÓ nµy
h×nh thµnh chñ yÕu tõ s¾t vµ chøa rÊt Ýt çc bon (1). PhÇn nãng ch¶y cßn l¹i lµm mÊt s¾t, nghÜa lµ
nã sÏ nhiÒu çcbon h¬n. Do ®ã bíc ®«ng ®Æc tiÕp theo diÔn ra ë nhiÖt ®é thÊp h¬n n÷a.
Tr×nh tù kÕt tinh tiÕp tôc cho ®Õn khi hÕt phÇn nãng ch¶y cßn l¹i (2). Çc hîp kim nµy cã mét
kho¶ng thêi gian ®«ng ®Æc.
Trong phÇn nãng ch¶y ®· ®«ng ®Æc cã çc tinh thÓ s¾t kÌm theo nguyªn tö çcbon (tinh thÓ hçn
hîp). Nguyªn tö çcbon nhá tíi møc cã thÓ t×m ®îc mét vÞ trÝ trong m¹ng tËp trung khèi thÓ diÖn cña
austenit. Austenit cã thÓ thu nhËn tèi ®a 2,06% cacbon, tuy nhiªn chØ ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao.
NghÜa lµ mét nguyªn tö çcbon chøa ®Õn 49 nguyªn tö s¾t.
V× nhiÖt ®é ®«ng ®Æc gi¶m khi lîng çcbon t¨ng (v¹ch láng) nªn kÕt thóc ®«ng ®Æc còng bÞ dÞch
chuyÓn tíi nhiÖt ®é thÊp h¬n (v¹ch r¾n). Kh¼ng ®Þnh nµy cóng cã gi¸ trÞ ®èi víi ph¹m vi thÐp kÕt
thóc ë 2,06% cacbon (3). Cµng t¨ng lµm l¹nh th× kÝch thíc cña m¹ng austenit cµng nhá ®i. Kkh¶ n¨ng
hoµ tan Cacbon gi¶m cïng víi viÖc gi¶m nhiÖt ®é.
Trong khi m¹ng s¾t Gamma (tËp trung khèi thÓ diÖn) chuyÓn vµo m¹ng s¾t alpha (tËp trung khèi
thÓ t©m) ®èi víi s¾t tinh khiÕt ë 9110C th× nhiÖt ®é chuyÓn ho¸ (4) ë thÐp cã chøa cacbon bÞ dÞch
chuyÓn thÊp h¬n. §iÒu nµy còng ®óng víi lîng cacbon lªn tíi 0,8%.
Trung t©m HwC

¶nh hëng cña çcbon tíi çc qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸
Lµm l¹nh chËm th× cïng víi lîng cacbon t¨ng tíi 0,8%, nhiÖt ®é biÕn ®æi tõ austenit sang ferrit gi¶m
tõ 911 0C xuèng 723 0C. NÕu çc ®iÓm chuyÓn ho¸ cña çc hîp chÊt cacbon riªng lÎ ®îc liªn kÕt víi
nhau th× h×nh thµnh mét v¹ch (v¹ch GOS). Khi h¹ thÊp v¹ch A 3 nµy (vÞ trÝ (4)) th× mét vµi vïng
austenit chuyÓn ho¸ thµnh ferrit. V× ferrit chØ cã thÓ tiÕp nhËn tíi 0,02% cacbon nªn tríc ®ã ph¶i di
chuyÓn (khuyÕch t¸n) cacbon trong austenit. Çc bon khuyÕch t¸n rÊt nhÑ tõ çc vïng nhiÒu silÝc
sang vïng nhiÒu mangan Bëi vËy tríc tiªn çc vïng austenit giµu silic lµm nãng çcbon cho tíi khi cã
thÓ chuyÓn ho¸ austnit (tËp trung khèi thÓ diÖn) sang ferit (tËp trung khèi thÓ t©m). Qua ®ã austenit
cßn l¹i trë nªn nhiÒu cacbon h¬n, nã ®Èy nhiÖt ®é chuyÓn ho¸ xuèng gi¸ trÞ thÊp h¬n. Çc ferit ®Çu
tiªn xuÊt hiÖn ë çc vÞ trÝ nhiÒu nh ranh giíi h¹t, çc liªn kÕt vµ çc biÕn ®æi mao m¹ch.
TiÕp tôc lµm l¹nh th× phÇn ferrit ngµy cµng réng h¬n, lîng cacbon cña austenit cßn l¹i gi¶m. Qóa
tr×nh giai ®o¹n nµy kÐo dµi sao cho lîng cacbon cña austenit cßn l¹i cao tíi møc nã t¹o kh¶ n¨ng t¹o nªn
s¾t cacbua (Fe3C)- mét liªn kÕt liªn kim lo¹i cña s¾t víi 6,7 % thµnh phÇn cacbon (vÞ trÝ 5).
Trong chuyÓn ho¸ nhanh austenit nhiÒu cacbon ®øng c¹nh nhau kÕt tinh thµnh cacbua s¾t vµ
austenit Ýt cacbon bªn c¹nh thµnh ferrit. Perlit xäc xuÊt hiÖn (vÞ trÝ 6) vµ thËm chÝ sau khi h¹ thÊp
v¹ch A1 (v¹ch PSK).
Tæng kÕt
Khi lµm l¹nh mét phÇn nãng ch¶y cña thÐp th× nã ®«ng ®Æc dÇn dÇn tõ v¹ch láng ®Õn v¹ch r¾n.
Vïng díi v¹ch láng t¹o çc tinh thÓ hçn hîp  tËp trung khèi thÓ t©m, austenit
Sau khi h¹ thÊp v¹ch A3 çc tinh thÓ hçn hîp  h×nh thµnh tõ çc tinh thÓ hçn hîp 
Vïng nµy chøa c¶ hai lo¹i tinh thÓ hçn hîp. Ngay khi h¹ v¹ch A 1 (7230 C) th× thÓ perlit h×nh thµnh tõ
austenit chøa tíi 0,8 % çcbon. Vïng díi v¹ch A1 chøa çc cÊu tróc dÞ thÓ ferit (tinh thÓ hçn hîp )
+ Perlit (thÓ cïng tÝch)
Lu ý
Thµnh phÇn çcbon cña nãng ch¶y ban ®Çu cµng cao th× nhiÖt ®é chuyÓn ho¸ tõ austenit sang ferrit
cµng dÞch chuyÓn víi gi¸ trÞ thÊp (sang ph¶i trªn ®å thÞ) vµ cµng nhiÒu austenit ®¹t ® ¬c thµnh
phÇn çcbon 0,8%.
Bëi vËy thµnh phÇn thµnh çcbon cña nãng ch¶y cµng cao th× cÊu tróc cuèi (vÞ trÝ 6) cµng cã nhiÒu
diÖn tÝch perlit (t¨ng tõ tr¸i sang ph¶i )
BÇi tËp
Tû lÖ cña ferrit so víi perlit khi thµnh phÇn çcbon cña nãng ch¶y 0,4% lµ bao nhiªu?
§«ng ®Æc thÐp x©y dùng víi 0,2% çcbon (vÝ dô)
Khi lµm l¹nh, çc tinh thÓ austenit ®Çu tiªn ®«ng ®Æc tõ phÇn nãng ch¶y díi kho¶ng 1530 oC (v¹ch
láng), çc tinh thÓ nµy chøa 0,2% çcbon. B¾t ®Çu tõ 1490 0C toµn bé phÇn nãng ch¶y ®«ng ®Æc
thµnh v« sè çc h¹t bÒ mÆt ph¼ng. Austenit tËp trung khèi thÓ diÖn h×nh thµnh tõ çc tinh thÓ hçn
hîp cã chøa 0,2% çcbon nh lµ çc nguyªn tö l¹ ®i kÌm.
Çc tinh thÓ hçn hîp  æn ®Þnh cho tíi kho¶ng 840 oC. Díi nhiÖt ®é nµy v¹ch A 3 bÞ h¹ xuèng. Tõ giíi
h¹n nµy çc tinh thÓ  trë thµnh α.V× m¹ng α nhá h¬n m¹ng  nªn tÊt c¶ çc nguyªn tö çcbon kh«ng
thÓ ®i kÌm vµo m¹ng ®îc n÷a. Thay v× 0,2% çcbon trong çc tinh thÓ hçn hîp  th× cã thÓ tèi ®a lµ
0,02% çcbon trong çc tinh thÓ α.
Tinh thÓ hçn hîp  tõ çc tinh thÓ hçn hîp α ph¶i ®îc khuyÕch t¸n çcbon trong austenit (1/10s). Ngay
sau ®ã thùc hiÖn c¬ chÕ → α trong 1 phÇn 10.000 gi©y.
Khi nhiÖt ®é tiÕp tôc gi¶m th× thµnh phÇn çcbon cña austenit cßn l¹i còng t¨ng. NÕu thµnh phÇn
çcbon lµ 0,8% th× sù t¹o h¹t ferrit bÞ gi¸n ®o¹n vµ ®ång t¸ch ra ferrit vµ çc líp máng zementit-nã ®îc
gäi lµ perrlit
Trung t©m HwC

ChuyÓn ho¸ austenit: perlÝt, giai ®o¹n trung gian, t¹o martensit
NÕu qu¸ tr×nh lµm l¹nh çc nãng ch¶y cña thÐp diÔn ra qóa chËm th× cÊu tróc nµy sÏ ph¸t triÓn nh ®îc thÓ hiÖn trong
®å thÞ s¾t-çcbon. NghÜa lµ çc qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n ®Æc biÖt cña çcbon cã ®ñ thêi gian ®Ó tiÕn hµnh hoµn toµn
(tr¹ng th¸i c©n b»ng). §iÒu nµy rÊt quan träng v× kh¶ n¨ng thu nhËn cña çcbon trong m¹ng ferrit (tËp trung khèi thÓ t©m)
chØ chiÕm 1/100 so víi m¹ng ferrit (tËp trung khèi thÓ diÖn). NghÜa lµ, çcbon ph¶i rêi bá gÇn nh hoµn toµn m¹ng
austenit ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn ho¸ m¹ng austenit tËp trung khèi thÓ diÖn thµnh m¹ng ferrit tËp trung khèi thÓ t©m.
M¹ng trong h×nh vÏ thÓ hiÖn tû lÖ vÞ trÝ ®èi víi çcbon.
nguyªn tö çcbon
nguyªn tö s¾t
Tinh thÓ hçn hîp  Tinh thÓ hçn hîp  (s¾t tinh khiÕt thuËn tiÖn =
s¾t )
NÕu khi lµm l¹nh cã tr¹ng th¸i c©n b»ng th× t¨ng chuyÓn hèa austeni- ferrit, qua ®ã lµm t¨ng austenit
cã çcbon. NÕu thµnh phÇn C 0,8% ®¹t ®îc th× cã ferrit cã thÓ h×nh thµnh sau ®ã t¸ch phim zementit
vµ ferrit gÇn nh ®ång thêi.
khuyÕc t¸n çcbon
híng ph¸t triÓn tinh thÓ
T¹o perlit
NÕu lµm l¹nh nhanh h¬n (tr¹ng th¸i kh«ng c©n b»ng) th× çcbon kh«ng cã kh¶ n¨ng khuyÕch t¸n hoµn
toµn tõ m¹ng austenit. Sù chuyÓn ho¸ m¹ng tiÕp theo bÞ c¶n trë. §iÒu nµy còng t¸c ®éng viÖc h×nh
thµnh perlit. Khi t¨ng tèc ®é lµm l¹nh, ®å thÞ çcbon-s¾t trë nªn mÐo mã. NghÜa lµ, sù tr×nh bµy
b»ng “®å thÞ-çcbon-s¾t” kh«ng cßn ý nghÜa n÷a. Bëi vËy ngêi ta u tiªn ®a thªm vµo trôc-tèc ®é
lµm l¹nh ®Ó tÝnh c¶ qu¸ tr×nh lµm l¹nh ®éng lùc khi quan s¸t. NghÜa lµ cÇn ph¶i so¹n mét s¬ ®å tèc
®é lµm l¹nh – nhiÖt ®é cho mçi thµnh phÇn çcbon.
H×nh vÏ díi ®©y cho biÕt çc qu¸ tr×nh ®èi víi thÐp cã 0,45% C. Cã thÓ nhËn thÊy r»ng ë V 01 cã
kho¶ng çch tr¹ng th¸i c©n b»ng. Çc phÇn ferrtit vµ perlit ®îc t¹o t¬ng ®¬ng. Khi t¨ng tèc ®é lµm
l¹nh xuÊt hiÖn hiÖn tîng qu¸ l¹nh. ViÖc t¹o ferrit vµ perlit bÞ ®Èy xuèng nhiÖt ®é thÊp h¬n. PhÇn
ferrit t¸ch ngµy cµng nhá ®i cho tíi khi ë V O3 nã chØ xuÊt hiÖn tõng phÇn trªn çc ranh giíi. Kh«ng
chØ cã çc phÇn khuyÕch t¸n cña çcbon tõ m¹ng austenit bÞ c¶n trë mµ ngay trong khi t¹o perlit çc
®êng khuyÕch t¸n cña çcbon còng gi¶m ®i. NghÜa lµ cÊc phim nhá h¬n ®i. Cho ®Õn khi kh«ng
thÓ nhËn biÕt çc phim riªng lÎ b»ng ®Ìn micr«. KhiV nhá h¬n V o (tèc ®é lµm l¹nh tíi h¹n phÝa trªn)
xuÊt hiÖn mét cÊu tróc martensit nãng. Qua ®ã cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng kh«ng cã nguyªn tö çcbon
nµo cã thÓ khuyÕch t¸n n÷a, nghÜa lµ çcbon ë l¹i nguyªn vÞ trÝ trong m¹ng austenit cò. Tuy nhiªn
m¹ng nµy gËp l¹i vµo m¹ng tËp trung khèi thÓ t©m – m¹ng nµy gi·n m¹nh do çcbon. Qua ®ã ®é bÒn,
®é cøng cña cÊu tróc vµ thËm chÝ trong sù phô thuéc vµo thµnh phÇn çcbon t¨ng lªn. Gi÷a hai cùc
trÞ ferrit, perlit vµ cÊu tróc martensit, ®å thÞ cßn chØ ra sù ph¸t triÓn cÊu tróc n»m “gi÷a”. Nã ® îc
gäi lµ cÊu tróc giai ®o¹n gi÷a. ë Vu ®· ký hiÖu (tåc ®é lµm l¹nh tíi h¹n phÝa díi), çcbon cã thÓ cßn
chuyÓn ®éng mét chót khiÕn cho nã cã thÓ t¹o nªn çc nguyªn tè ho¸ häc Fe 3C cïng víi çc nguyªn tö
s¾t. Gi÷a çc kim Fe3C tù t¹o, austenit cßn l¹i Ýt çcbon kÕt tña vµo m¹ng ferrit.
Trung t©m HwC

Tèc ®é lµm l¹nh
perlit säc mÞn (Troostit)
perlit säc mÞn (sorbit)
Ph¹m vi nhiÖt
®é t¹o ferrit
t¹o perlit (P)
Thµnh phÇn çcbon (%)
NhiÖt ®é
NhiÖt ®é
800
723
Trung t©m HwC

Hîp kim s¾t - çcbon
Çc ®å thÞ ZTU

Trong bµi gi¶ng tríc ®· miªu t¶ ¶nh hëng chung cña tèc ®é lµm l¹nh ®Õn çc qu¸ tr×nh
chuyÓn ho¸ austenit. CÇn thiÕt ph¶i thÓ hiÖn: nhiÖt ®é díi sù phô thuéc cña tèc ®é
lµm l¹nh.
Trong thùc tÕ ngêi ta sö dông thêi gian nh lµ to¹ ®é vµ nhËn ®îc “®å thÞ chuyÓn ho¸
thêi gian- nhiÖt ®é” ký hiÖu ng¾n lµ ®å thÞ ZTU. Trong khi ®å thÞ s¾t-cacbon cã
thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ çc thµnh phÇn cacbon cã thÓ, nhng ®ång thêi lµm l¹nh rÊt
chËm, trong c©n b»ng nhiÖt th× ®å thÞ ZTU chØ ¸p dông cho sè Ýt hîp chÊt vËt liÖu
®Æc biÖt nhng ®èi víi tÊt c¶ çc tèc ®é lµm l¹nh cã thÓ, nghÜa lµ kh«ng trong tr¹ng
th¸i c©n b»ng nhiÖt. V× thêi gian lµm l¹nh l©u nªn trôc thêi gian ph©n chia kiÓu
logarit.
§èi víi mçi lo¹i thµnh phÇn çcbon, ®å thÞ s¾t çcbon thÓ hiÖn sù ngo¹i lÖ cña ®å thÞ
ZTU, t¬ng tù tr¹ng th¸i lµm l¹nh rÊt chËm (xem h×nh vÏ)
NhiÖt ®é
Thêi gian
Mèi liªn hÖ gi÷a ®å thÞ s¾t-çcbon vµ ®å thÞ

chuyÓn ho¸ thêi gian - nhiÖt ®é (®å thÞ (ZTU)
Ph©n biÖt 2 lo¹i ®å thÞ ZTU
§å thÞ ZTU liªn tôc
¸p dông ®å thÞ ZTU nÕu vËt thö cña nhiÖt ®é austenit ho¸ nhÊt ®Þnh ®îc lµm l¹nh víi ®iÒu
kiÖn lµm l¹nh víi ®iÒu kiÖn lµm l¹nh kh«ng ®æi. Tèc ®é lµm l¹nh nµy cã thÓ rÊt kh¸c nhau.
H×nh 2 cho biÕt ba qu¸ tr×nh lµm l¹nh:
(1) lµm rÊt nhanh
(2) tèc ®é lµm l¹nh trung b×nh
(3) tèc ®é lµm l¹nh rÊt chËm
0
C
800
NhiÖt ®é
500
Thêi gian
VÝ dô: ®å thÞ ZTU liªn tôc víi çc tèc ®é lµm l¹nh kh¸c nhau
§å thÞ ZTU ®¼ng nhiÖt

¸p dông ®å thÞ ZTU nÕu vËt thö nhiÖt ®é austenit nhÊt ®Þnh ®îc ®a nhanh ë nhiÖt ®é thÊp
®Ó gi÷ l©u ë nhiÖt ®é nµy (= ®¼ng nhiÖt) tíi khi dõng ph¸t triÓn cÊu tróc.
VÝ dô
Çc h×nh sau cho biÕt çc ®å thÞ ZTU cña C45 E. Trong ®å thÞ ZTU çc ®êng cong lµm l¹nh
®îc ph¸c ho¹. Däc theo ®êng cong ZTU çc con sè ®a ra phÇn cÊu tróc ®· ®¹t ®îc khi rêi bá
vïng cÊu tróc. Bëi vËy, ch¼ng h¹n ®êng cong thø 3 cña 30% ferrit vµ 70% perlit ®· h×nh
thµnh. ë cuèi ®êng cong ®é cøng ®îc thÓ hiÖn. Trong khi ®äc däc çc ®êng cong lµm l¹nh
trªn ®å thÞ ZTU liªn tôc th× ë ®å thÞ ZTU ®¼ng nhiÖt cã thÓ ®äc ngang nhiÖt ®é dõng. Çc
®å thÞ tr¹ng th¸i nµy ®· ®îc sö dông trong xö lý nhiÖt.
§å thÞ ZTU
§å thÞ liªn tôc chuyÓn ho¸ thêi gian - nhiÖt ®é cña C45
t.phÇn ho¸ häc
NhiÖt dé austenit ho¸ 8800C sÊy trong 2

phót
A Ph¹m vi austenit
F Ph¹m vi t¹o ferrit
P Ph¹m vi t¹o perlit
ZW Ph¹m vi giai ®o¹n
gi÷a t¹o cÊu tróc
M Ph¹m vi t¹o martensit
O Gi¸ trÞ ®é cøng trong
HRC vµ HV
1;2 ... phÇn cÊu tróc (%)
§å thÞ ®¼ng nhiÖt chuyÓn ho¸ - Thêi gian - NhiÖt ®é cña C45
E
t.phÇn ho¸ häc
NhiÖt dé austenit ho¸ 8800C sÊy trong 2

phót
A Ph¹m vi austenit
F Ph¹m vi t¹o ferrit
P Ph¹m vi t¹o perlit
ZW Ph¹m vi giai ®o¹n
gi÷a t¹o cÊu tróc
M Ph¹m vi t¹o martensit
O Gi¸ trÞ ®é cøng trong
HRC vµ HV
1;2 ... phÇn cÊu tróc (%)
Chó ý:
Cã thÓ ¸p dông ®å thÞ ZTU nÕu nã chøa çc d÷ liÖu sau:
- Thµnh phÇn ho¸ häc cña vËt liÖu NhiÖt ®é austenit ho¸
- Thêi gian lµm nãng - NhiÖt ®é dõng austenit ho¸
V× ¶nh hëng nhiÖt cña mèi hµn nªn kü thuËt hµn ph¶i t×m hiÓu çc ®å thÞ ZTU (liªn
tôc). V× çc nhiÖt ®é austenit ho¸ vÒ c¬ b¶n n»m cao h¬n, thêi gian austenit ho¸ ng¾n,
nªn h×nh vÏ ZTU dÞch chuyÓn ®Ó xö lý nhiÖt. Nã dÞch chuyÓn sang ph¶i vµ tíi nhiÖt
®é thÊp h¬n do nhiÖt ®é cao vµ tèc ®é lµm l¹nh nhanh. NghÜa lµ nã lu«n lu«n h×nh
thµnh martesit ngay c¶ khi tèc ®é lµm l¹nh chËm h¬n,
Çc nghiªn cøu ®· cho thÊy ph¹m vi nhiÖt ®é mµ trong ®ã çc qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ c¬
b¶n diÔn ra n»m gi÷a 850o C vµ 500 oC còng nh 800 oC vµ 500 oC. Ký hiÖu thêi gian
nµy lµ thêi gian “t8/5”
Trong ®å thÞ ZTU hµn, çc d÷ liÖu vÒ çc phÇn cÊu tróc nh çc phÇn kü thuËt chÕ t¹o
víi kÝch thíc lín, ®é cøng (HV= ®é cøng Vicker)
Thµnh phÇn ho¸ häc (%)
§å thÞ hµn - ZTU
Qu¸ tr×nh cña çc ®¹i lîng ®Æc trng vÒ c¬ häc

§å thÞ ZTA
Trong khi ®å thÞ ZTU thÓ hiÖn d÷ kiÖn lµm l¹nh cña mét vËt thö th× ®å thÞ ZTA l¹i
cho biÕt qu¸ tr×nh nãng l¹i. §å thÞ nµy cho phÐp ®äc qu¸ tr×nh austenit ho¸, bao gåm
c¶ thêi gian austenit ho¸. §å thÞ ZTA cã trong ph¹m vi giíi h¹n.
Thµnh phÇn hîp kim

Gi¸ trÞ ®é cøng cña thÐp kh«ng hîp kim ®îc x¸c ®Þnh chñ yÕu qua sè lîng, h×nh d¹ng
vµ lo¹i ph©n phèi cacbua vµ nitrid. Do tÝnh æn ®Þnh vÒ ho¸ häc vµ c¬ häc cacbua c¶i
tiÕn ®¸ng kÓ ®Æc tÝnh mµi mßn vµ ®Æc tÝnh vÒ ®é cøng, ®Æc biÖt lµ ë nhiÖt
®é cao.
Nitrid rÊt quan träng. Nã lµm t¨ng ®é bÒn vµ ®é cøng. Trong mèi liªn quan víi cacbon
nitrit, ®é mÞn ®¹t ®îc, nã dÉn tíi viÖc h×nh thµnh nhãm thÐp h¹t mÞn.
TÊt c¶ çc thµnh phÇn hîp kim lµm cho chuyÓn ho¸ l©u h¬n, nghÜa lµ ®é æn ®Þnh
cña austenit t¨ng vµ xu híng chuyÓn ho¸ gi¶m.

14) 2.4 Hop Kim Va Trang Thai Lien Ket - Hop Kim Sat Cacbon

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

14) 2.4 Hop Kim Va Trang Thai Lien Ket - Hop Kim Sat Cacbon

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trung t©m §µo t¹o vµ ChuyÓn giao C«ng nghÖ ViÖt -

Hîp kim vµ tr¹ng th¸i liªn kÕt

C¸c tÝnh chÊt

CÊu t¹o cña mét cÊu tróc ®¬n gi¶n

§êng cong lµm

Trung t©m HwC

c¸c tinh thÓ hçn hîp, d¹ng s¬ ®å

Trung t©m HwC

thêi gian 100% H2O 82% H2O 67% H2O

Trung t©m HwC

h¹t cÊu tróc

thêi gian 100% ®ång

Trung t©m HwC

ferrit ferrit + perlit perlit perlit + zementit thø

Trung t©m HwC

Trung t©m HwC

híng ph¸t triÓn tinh thÓ

Trung t©m HwC

t¹o perlit (P)

Thµnh phÇn c¸cbon (%)

Trung t©m HwC

C¸c ®å thÞ ZTU

Mèi liªn hÖ gi÷a ®å thÞ s¾t-c¸cbon vµ ®å thÞ

§å thÞ ZTU ®¼ng nhiÖt

t.phÇn ho¸ häc

NhiÖt dé austenit ho¸ 8800C sÊy trong 2

NhiÖt dé austenit ho¸ 8800C sÊy trong 2

Thµnh phÇn ho¸ häc (%)

§å thÞ hµn - ZTU

Qu¸ tr×nh cña c¸c ®¹i lîng ®Æc trng vÒ c¬ häc

Thµnh phÇn hîp kim

You might also like