زندگي موھن ڪلپنا

‫ موهن ڪلپنا‬: ‫زندگي‬
www.sindhsalamat.com 1
‫زندگي ‪ :‬موهن ڪلپنا‬
‫زندگي‬
‫(ناول)‬
‫موهن ڪلپنا‬
‫ڪمپوزنگ ‪ :‬رزاق بجير‬
‫ڊجيٽل ايڊيشن‪:‬‬
‫‪7102‬ع‬
‫سنڌ سالمت ڪتاب گهر‬
‫‪www.sindhsalamat.com‬‬ ‫‪2‬‬
‫سنڌ سالمت پاران ‪:‬‬
‫سوڌ سالمت ڊجُٽل بٌڪ اَڊَشن سلسلٍ جٌ هئٌن ڪتاب‪ ،‬هاوك ”زهدگٍ“ اويان‬
‫اڳُان پُش آيٍ‪ .‬ين هاوك جٌ لُکڪ مٌين ڪلپوا آيٍ‪.‬‬
‫”ھٍُء هاوك بہ اهساهٍ زهدگٍَء جٍ درد ۽ پُڙا تٍ مشتمل آھٍ‪ .‬ھن هاوك جا ڪردار‬
‫بہ ڀٌڳُن ٿا‪ .‬ھن ۾ اهساهٍ ذھن جٍ ڪمُڻپ ۽ گھٽُاپڻ جٌن جھلڪٌُن بہ مٌجٌد آھن تہ‬
‫اهساهٍ عظمت جٌ اولڙو پڻ‪ .‬اهساهٍ بٌُسٍَء‪ ،‬الچاريَء‪ ،‬معذوريَء ۽ پُار جٍ ڪھاڻٍ بہ‬
‫هظر اَودي‪“.‬‬
‫َاد ريٍ تى يٍ هاوك پًرٌَن دفعٌ ‪7591‬ع ۾ يود ۾ ڇپٌُ يٌ‪ ،‬گڏَل هاولن جٍ‬
‫صٌرة ۾ ‪7551‬ع ۾ سوڌي سايت گًر‪ ،‬حُدرآباد پاران ”مٌين ڪلپوا جٌن تحرَرون“ جٍ‬
‫عوٌان سان هاوك ”درد جٌ درَايى“ سان گڏ ڇپاٌَ وٌَ‪ .‬ٿٌرائتا آيٌُن سائُن رزاق بجُر جا‬
‫جوًن ين هاوك کٍ هئُن سر ڪمپٌز ڪري سوڌ سالمت ڪتاب گًر ۾ پُش ڪرڻ الِء‬
‫مٌڪلٌُ‪ .‬يٍ ڪتاب پُاري رزاق پوًوجٍ مٌبائل اسڪرَن تٍ مٌبائل ڪُبٌرڊ تان‬
‫ڪمپٌز ڪٌُ آيٍ‪ .‬پروف جٌن ُچڪٌن ڪمپٌز ڪودڙ ۽ اسان طرفان سمجًجٌ‪.‬‬
‫اويان سڀوٍ دوستن‪ ،‬ڀائرن‪ ،‬سڄڻن‪ ،‬بزرگن ۽ ساڃايى وهدن جٍ قُمتٍ مشٌرن‪،‬‬
‫راَن‪ ،‬صالحن ۽ ريومائٍ جٌ موتظر‪.‬‬
‫محمد سليمان وساڻ‬

‫مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي )‬
‫سنڌ سالمت ڊاٽ ڪام‬
‫‪sulemanwassan@gmail.com‬‬
‫‪www.sindhsalamat.com‬‬
‫‪books.sindhsalamat.com‬‬
‫ٻہ اکر‬
‫ڒلمڪاڏ ځو ڎام ماهھن ځي 'ڐندگي َء` ڈان انتھائي ويڀھو ڒڏيبي ڳانڍاٽو ھوندو اھي‪.‬‬
‫انڇاني َء ڐندگي َء‪ ،‬ھن ڈماځ ځي گھاهي ۾ ڪھڙي نموني پي ٽيڙھبي ڏھي‪ ،‬انڇاني َء‬
‫ڐندگي َء ھن ڈماځ ۾ ڪيڎن نہ ڎکن‪ ،‬ڎوالون‪ ،‬اھنڀن‪ ،‬ايذائن‪ ،‬ڎذابن ۽ مډيبتن ۾ ٽئي‬
‫گذڏي ۽ اڅ ځي انڇان ځي 'ڐندگي َء` ڪيڎي نہ ٽيڙا ۽ ڏم ۾ ٽئي گذڏي‪ ،‬ان ڈموڏي ڐندگي َء‬
‫ځي ذڏي ٽڏڐي ځي ڐوټو گڏاڐڏي‪ ،‬ڀيانڪ ۽ ڏمناڪ‪َ ،‬اڊل ۽ ڈڅا منڌڏ ڎڈڻا اھن تہ ڂڇاڈ‬
‫ڈواء اڈان کي ٻئي ڪنھن ھنڌ‬ ‫ِ‬ ‫ڒلمڪاڏ ځي تځڏيڏن کي ڎڈڀي‪ ،‬ڒلمڪاڏ ځي تڂليق کان‬
‫اھي منڌڏ چټا ۽ واڋڎ نڌڏ نہ ايندا‪ .‬ان ځو ڈبب ڏڳو ھي ُء اھي تہ اديب‪ ،‬ڎام ماهھو َء ځي دڏد‬
‫کي انتھائي ويڀھائپ کان ڎڈندو اھي ۽ ُدکي دل ۾ ٽيھي ويندو اھي‪ .‬ان ځو انتھائي ٻاځھائپ‬
‫۽ ٽياڏ ڈان مڋالڍو ۽ مڈاھدو ڪندو اھي‪ .‬ھو ھڏ ماهھو َء ځي دڏد کي ٽنھنڀو دڏد ڈمڀھندو‬
‫اھي‪ ،‬اھوئي ڈبب اھي ځو ھڪ ڂڇاڈ ليکڪ ځون لکڻيون ٽڙھبيون تہ اھي اڈان کي ڏم‬
‫مان ٻڎي نڪتل مځڇوڈ پينديون ۽ ڈموڏو ڏم‪ ،‬اڈان کي ٻئي ڪنھن ماهھو َء ځو نہ ٽڏ ڃود‬
‫اديب ځو ئي لڳندو اھي‪.‬‬
‫اديب‪ ،‬ھن ُدکي‪ ،‬ڏمناڪ‪ ،‬ڎکاڏي ۽ وياڪل انڇاني ڐندگي َء مان ُدک ۽ دڏد‪،‬ڏم ۽‬
‫ڈتم‪ ،‬ڍلم ۽ ځبڏ ڪڍي ان کي ڃوډين ۽ ڈڏھاين ۾ تبديل ڪڏڻ ځو ڃواھڈمند ھوندو اھي‬
‫۽ ڈدائين ٽيو ان ڎکن ڀڏي ڐندگي َء کي ُڈکن ځي ڈيځ تي ڈمھاڏڻ ځي ڪوډډ ڪندو اھي‬
‫۽ ڈچ ھي ُء اھي تہ انڇاني ڐندگي َء ځي ڃوډين ۽ ڈڏھاين ځا ڈموڏا ذڏيڍا ځيڪڎھن اديبن‬
‫ځي ھٿ وڈ ھڀن تہ ھوند ڪپي بہ ڪائي دک ځي ځھلڪ نڌڏ نہ اچي‪ .‬چؤ ڌڏػ ڃوډي‪،‬‬
‫مځبت‪ ،‬ٽياڏ ۽ امن ځي بادډاھي نڌڏ اچڻ لڳي ‪.‬‬
‫ائين بہ ناھي تہ ھڏ اديب وٽ ماهھن ځي دڏد ځو داڏون موځود ھوندو اھي‪ .‬دڏد کي څاهڻ‬
‫ٻي ڳالهه ھوندي اھي‪ ،‬دڏد ځي دوا ڪڏڻ ٻي ڳالهه‪ .‬ھڪڙن وٽ نڏاڈائي َء ۽ نااميدي ځو ڎالځ‬
‫ڃودڪڈي َء ھوندو اھي‪ .‬ڐڏاڏيت ھوندي اھي تہ ٻين وٽ ماڂول ڈان ځھيڙا ۽ ځھټا ڪڏي‪ ،‬ھڏ‬
‫ڏڪاوٽ ڈان مڑابلو ڪڏي‪ /‬ڐندگي َء کي ڈڐل ۽ بھتڏ بڻائڻ ھوندو اھي‪ .‬ٽھڏيان‪ ،‬ڒوم ځي‬
‫ڪابہ ڏھنمائي ڪڏي نہ ڈگھندا اھن‪ .‬ڒوم کي ان دڏياھ تي وٺي ويندا اھن‪ ،‬ځتان بڅڻ ځو‬
‫ڈوال ئي ڪونھي ۽ ٻيا ڒوم ځي نہ ڏڳو ڏھنمائي ڪندا اھن‪ ،‬ٽڏ ان کي امڏ ۽ ڐندھ ځاويد‬
‫بڻائي ڇڎيندا اھن ‪.‬‬
‫اڈان وٽ‪ ،‬اڈان ځو اديب 'چڏيو` ۽ ديوانو ڈڎبو اھي‪ .‬ڇو تہ ڪن ماهھن ۽ ٽاٽي ذھن‬
‫ڏک ندڙن وٽ ھن مډڏوػ دوڏ ۾ ڪنھن ځي دڏد ۽ ڎک تي ڏوئڻ ۽ ماتم ڪڏڻ ڪڏڻ وڒت ځو‬
‫ڐيان اھي‪ .‬ڈڀ ڪو ٽاڻ څاهي‪ ،‬ٻئي ځي دڏدن ڈان‪ ،‬اڈان ځو ڪو ڈڏوڪاڏ ئي ڪونھي‪ .‬ٻئي‬
‫الء ِ‬
‫ځاء نہ ھڀي ٽڏ ٻين‬ ‫ڌڏػ اديب ځي ڂالت ڎڈو‪ ،‬ڀلي ان ويڅاڏي کي ٽاڻ وٽ مپي لڪائڻ ِ‬
‫کي ٽڏيڈان ڎڈندو تہ چوندو؛ '' بي اځھن کي اځھو ڎي‪ “.‬ٽاڻ ڀلي ٽنھنڀن ٻڅن ڈميت ڐاڒا‬
‫الء دڏ دڏ واځھائيندي ڎڈندو تہ ِ‬
‫ھاء گھوڙا‬ ‫ڪڍندو ڏھي ٽڏ ٻين کي بکيو ڎڈندو ۽ لولي ِ‬
‫مڅائي ڎيندو تہ ھي َء بک ڃتم ڪڏيو‪ .‬ٽاڻ ڀلي بي ڪڏنو مڏي‪ ،‬ڈڄي ڐندگي ڏوئندي ۽‬
‫ٽڏيڈانين ۾ گذاڏي‪ ،‬ٽڏ ڈندڈ تمنا اھا ھوندي تہ دنيا کي ڈک ملن ‪.‬‬
‫ھي ُء ناول بہ انڇاني ڐندگي َء ځي دڏد ۽ ٽيڙا تي مڈتمل اھي‪ .‬ھن ناول ځا ڪڏداڏ بہ‬
‫ڀوڳين پا‪ .‬ھن ۾ انڇاني ذھن ځي ڪميڻپ ۽ گھټياٽڻ ځون ځھلڪيون بہ موځود اھن تہ‬
‫انڇاني ڎڌمت ځو اولڙو ٽڻ‪ .‬انڇاني بيوڈي َء‪ ،‬الچاڏي َء‪ ،‬مڍذوڏي َء ۽ ٽياڏ ځي ڪھاهي بہ‬
‫نڌڏ ايندي‪ .‬ځن ڳالهين کي اڈان ځي ٻولي َء ځي ڎاڍي ڈٻاځھي ۽ ُڈڏت ڏکندڙ ڒلمڪاڏ‪،‬‬
‫موھن ڪلٽنا ځا لڏڍ مليا ۽ ھي ُء ناول اڈان وٽ ھن ڂالت ۾ ٽھتو ۽ اھو ناول ڈنڌي َء ڐبان‬
‫ځاء پو واالڏي‪ .‬ځيڪو ٽوڏا ‪ 22‬ڈال اڳ ھندڈتان ۾ ډايڎ پيو‬ ‫ځي اڊلوڪن ناولن ۾ چڱي ِ‬
‫۽ ھتي ان ځي ھڪ اڌ ڪاٽي ٽھتي‪ .‬ھاهي ان ناول ځو ھي ُء ٻيو ڇاٽو موھن ځي ځنم ڀومي‬
‫ڈنڌ ۾ ډايڎ پي ڏھيو اھي‪ .‬ھي ُء اڈان ځي اداڏي ځو ڎھون ڪتاب اھي ۽ موھن ځو اداڏي‬
‫ٽاڏان ٻيو‪ .‬ھن ڪتاب ِ‬
‫الء اڈان ڈان ٽياڏي ڀا ُء اڈلم ڃواځي وڎو ڈھڪاڏ ڪيو ‪.‬‬
‫ناز سنائي‬
‫ِ‬
‫ځوالء ‪1795‬‬ ‫‪25‬‬
‫ڪڏاچي َء ڈنڌ‪.‬‬
‫مھاڳ‬
‫ڏات ځو ٻين بڀي ناول ځو اڃڏي ڂډو لکي ٽوڏو ڪيو اپم ۽ ھينئڏ ځڎھن اڐيڈ ۾ ڪم‬
‫اھي ڪونہ‪ ،‬تڎھن ڈوچيم اتي ئي ٽاٺڪن ڈان ٻہ چاڏ ڈڌيون ڳالهيون ڪڏي وٺان‪ ،‬ڈو تہ مان‬
‫څاهان پو تہ چند گھڙين بڍد ڪو ڇوټو موټو‪' ،‬باڈ` اچي مپان بيھندو ۽ ځو ڈوال ڪندو‪ ،‬اھو‬
‫ڋڏوڏ ڏومانوي ھوندو‪ :‬ڇا ٽڏيم ٽتڏ لکي ڏھيو اھين؟‬
‫ڪو بہ 'باڈ` ڈنڌي څاهي ڪونہ‪ ،‬مڇڪڏاھٽ ڈان ئي ڪم ھلي ويندو‪ .‬ان بڍد‪ ،‬ممڪن‬
‫اھي‪ ،‬مون کي ډڂډي ڪم ۾ مڈڎول ڎڈي‪ ،‬ڪوئي ڪالڏڪ دوڈت‪ ،‬ٽنھنڀو ڪوئي‬
‫ٽوء بہ ڇا پيو؟ ناول لکندي‪ ،‬ڏکي‬ ‫اڐيڇي 'ڪم` مون کي ڎيئي _ ڎيئي لکڻ ۾ کنڊن وځھي‪ِ ،‬‬
‫ڏکي ڐندگي َء بہ تہ منھنڀي ڈاڌنا ۾ کنڊن ٽي وڌو اھي‪.‬‬
‫ھن ناول کي مون ‪1754‬ع کان لکڻ ډڏوع ڪيو اھي‪ .‬لکيو اھي ۽ ڏد ڪيو اھي‪ .‬وڏي‬
‫لکيو اھي ۽ ڏد ڪيو اھي‪' .‬اواڏاھ` ځي ڍاھڏ پيڻ بڍد 'لگن` ٽڏيڈ ۾ ويو ځو ھن کي لکڻ‬
‫ډڏوع ڪيم‪ .‬ان وچ ۾ 'ڎوڏت` 'اڄا ڏات باڒي اھي`‪' ،‬ڎينھن ځا تاڏا` ۽ 'نئين نڌڏ` ( ٽويان ٻہ‬
‫ناول اڻ ڇٽيل) بہ لکيم؛ ليڪن ھن ناول کي ٽوڏو ڪڏي نہ ڈگھيڈ‪ .‬وچ ۾ ڪھاهي َء‪،‬‬
‫مڊمون‪ ،‬تنڑيد ۽ ناټڪ تي بہ ڒلم اڐمائي ڪندو ڏھيڈ‪ ،‬ڪوئي‪' ،‬نڏمال` کي ڇڎي ڪيڎانھن‬
‫ويو( ځو ناول اڄا مڪمل ڪڏي نہ ڈگھيو اھيان) ان تي بہ چڱو لکيم ‪ . . .‬۽ ھن ناول ځا‬
‫ڪڏداڏ منھنڀي ذھن ۾ اڀڏندا ڏھيا‪ Mature ،‬پيندا ڏھيا ۽ اڃڏ انھن ڪڏداڏن بڎاوت ڪئي ۽‬
‫ٽوء بہ‪ ،‬منھنڀو انھن ۾ موھ ٽيو‪ ،‬ائين‬‫مون کي ٽنھنڀو ڈموڏو ڌيان انھن تي ڎيڻو ٽيو ‪ِ . . .‬‬
‫ڪونھي‪ .‬موھ بنا ڀلوڪنا گھٽ ڏھندي اھي؛ اھو مان څاهان پو ۽ اھو بہ نہ‪ :‬موھ ۾ انيا ُء ځو‬
‫ٽڏواھ ڏھي پو؛ ۽ ڪالڪاڏ کي انيا ُء ځو ٽاڈو نہ اھي وٺڻو‪.‬‬
‫ناول اڄا ٽوڏو ئي نہ پيو ھو‪ ،‬ځو اوڈي ٽاڈي ځي ٻين ڪڏداڏن چالئي چالئي منھنڀو‬
‫ڌيان ٽاڻ ڎانھن ڇڪايو ۽ انھن کي ٻُڌي ٽوڏو ڪيم تہ ھن ناول ځي ڪاٽي گم پي ويئي‪.‬‬
‫ٽوء بہ مون ٽنھنڀي ٻڌي ۽ ڪلٽنا تي‬ ‫'ڐندگي َء` ځي ڪڏداڏن ۾ منھنڀو موھ بڏابڏ ڪونہ ھو‪ِ ،‬‬
‫ڐوڏ ڎيئي ھنن کي ٺاھڻ‪ ،‬ڈڀائڻ ځي ڪوډډ ڪئي ھئي‪ .‬گھڏ ځي ھڪ ھڪ ڪنڊ‪ ،‬ځاڙ‪،‬‬
‫تڂتو‪ ،‬انيڪ باڏ ځاچيم‪ :‬ھڪ ڎينھن بہ نہ‪ ،‬انيڪ ڎينھن ائين ڪيم ‪ . . .‬ڪاٽي نہ ملي‪ ،‬نہ‬
‫ملي‪.‬‬
‫ٽئڇن ځي کوٽ ڈبب‪ ،‬ٽڏاهيون مڂڐنون ڪتابن وڏيڏه وڪڻڻ ځي ٽڏمٽڏا‪ ،‬مون وٽ‬
‫بيڪاڏي َء ځي لنبي دوڏ کان ھلندي پي ائي؛ ډايد ان ۾ ئي ھلي ويئي ھئي ۽ مون کي ياد‬
‫ايو‪ ،‬ٽچاڙي َء واڏي دڐڍي مون 'ڎوڏت` اڄان ڏات باڒي اھي`‪' ،‬ڎينھن ځا تاڏا` ۽ 'نئين نڌڏ`‬
‫ناولن ځون ٽھڏيون ڪاٽيون وڪيون ھيون‪ .‬اھا ڪاٽي بہ ډايد انھن ۾ ھئي‪ ،‬ځا ھلي ويئي‬
‫ھئي ۽ وڏي نہ ملي ڈگھي‪ !.‬مودي َء وٽ وڄڻ بيڪاڏ ڈمڀھيم؛ وچ ۾ چڱو ڎڏڊو گذڏي‬
‫چڪو ھو ‪ . . .‬متان اڄا ھڀيڈ‪ ،‬اھو ڃيال ايم ڋڏوڏ ٽڏ ان کي مون دٻائي ڇڎيو‪ِ .‬‬
‫ٽوء بہ مان‬
‫ڇا انھن ڪڏداڏن کي دٻائي ڈگھيڈ؟ نہ ‪ . . .‬اھي وڌيڪ اڀڏيا ‪ . . . .‬ذھن ځي چتڏ ډاال ۾‬
‫بڎاوت ځا ڈنگ نڈان بڻڀي مون کي للڪاڏڻ لڳا‪ .‬تڎھن مون کين اڇ ڪئي‪ :‬اچو _ ڒلم ځي‬
‫نوڪ ۾ اچو‪ ،‬۽ ھو ايا _ ايا ٽاڻ ڈان ٽنھنڀي ڐندگي َء کڻي‪.‬‬
‫تڎھن ايڈيائي ليکڪ ڈميلن ۾ وڄڻ پيو‪ .‬اتي ځي ڪڏداڏ مليا‪ ،‬انھن ھنن ڪڏداڏن ڈان‬
‫ټڪڏ کائڻ چاھيو‪ .‬ڈنڌو نگڏ ايڈ تہ ڈينټڏل ڏيلوي مان نوڪڏي َء ځو ٽڏوانو مليو ۽ اڅ‬
‫ڪلياڻ ‪ T.P‬مان ھن وڒت اھوئي ٻڌائي ڏھيو اھيان تہ ڈڌين ڳالهين ۾ ځيئن کنڊن ځو انديڈو‬
‫اھي؛ تيئن ڐندگي َء بہ ناول لکڻ ځي ڈاڌنا ۾ کنڊن ڪيو اھي‪ .‬ڪڏي ڎيکاڏيو اھي‪.‬‬
‫ٽڏ ان دوڏان ۾ ڪڏداڏن يگ ځي ڏچي ٽاڻ ۾ ڈمائي ڇڎي ۽ ځڎھن ڪڏداڏ ڒلم ځي نوڪ‬
‫۾ ايندا ڏھيا‪ ،‬تڎھن ناول ځو مڏڪڐي ويڅاڏ تہ‪ :‬اڊل ۾ اھو انڇاني دماغ اھي‪ ،‬ځو ڂالتن کي‬
‫ٺاھي بگاڙي پو؛ ٽاڻ ڈان ھڪ وڎو ڑھال ُء کڻي ايو ۽ ان ڑھال ُء ۾ ٽيڙا ځي ڐيلڇوڐي َء‪ ،‬ڪال‬
‫ځو ٽڏڀاو‪ ،‬ڈنڌي َء ٻولي َء ځو ڈوال‪ ،‬ڈتيہ ۽ گيان ۽ ان نموني ڈاھت ۽ گيان ڏڈتي ڐندگي َء‬
‫۽ ڪائنات ځي څاڻ ځي وډين ٽاڻ کولڻ ډڏوع ڪيو‪ .‬موڪالهي َء ځي اڃڏين ڈيما تي ٽھڅي‬
‫نائڪ ۽ نائڪا‪ ،‬ٻنھي ڈالم ڪڏي چيو‪:‬‬
‫اڈين ٽاڻ ۾ ناھيون‪،‬‬
‫ځو اڈان ځي اوڈي ٽاڈي اھي‪ ،‬اڈين ان ځو ھڪ ڂډو پا بڻڀون‪!.‬‬
‫ٽوء ھو ويندا ڏھيا‪ .‬ھو ويندا ڏھيا تہ مون کي ٽنھنڀن نڑاد دوڈتن ځون ڪي‬ ‫ِ‬ ‫۽‬
‫ډڪايتون ياد ايون‪.‬‬
‫‪_1‬ڪلٽنا ځا ڪڏداڏ ڈوچيندا گھڻو اھن‪ .‬اھي نہ ڏڳو ڈوچيندا گھڻو اھن‪ :‬ليڪن گھڏو بہ‬
‫ڈوچيندا اھن‪!.‬‬
‫‪( _2‬الف) تہ ڪلٽنا ځا ڪڏداڏ ڐندگي َء ۾ گھٽ ۾ گھٽ ھڪ ڃڌ ڋڏوڏ لکندا اھن‪!.‬‬
‫(ب) ۽ اھي گھٽ ۾ گھٽ ھڪ ڈٽنو بہ ڋڏوڏ ڎڈندا اھن‪!.‬‬
‫ٽڏ مان ڇا ڪڏيان؟ منھنڀا ڪڏداڏ‪ ،‬ډيلف تي ڏکيل ڪتابن ۾ اندڏ نہ‪ .‬ٻاھڏ ڏھڻ چاھين‬
‫پا‪ .‬ٽو ِء ځي ٻاھڏ ڏھندا؛ اھي ڪم ٽئي ڃڌ لکندا ئي‪ .‬ڈنگھڏډ ڪندي ڃواب تہ لھندا ئي‪.‬‬
‫ڪن ٽنھنڀي نڑاد دوڈتن ڈان اھا ډايد گڇتاڃي ڪندو ھڀان ځو مان ٽنھنڀن ڪڏداڏن کي‬
‫ڈمٽوڏڻ اڐادي ڎيان پو تہ ھو ڐندگي َء ۾ ځو مناڈب ڈمڀھن؛ ڪندا ڏھن ۽ ان ِ‬

‫الء ڏکي ڏکي‬
‫الت ڀا ڀڏي نھاڏ ڈان مون ڎانھن يا منھنڀي نڑاد ڎانھن ٻاڎائيندا نہ ڏھن‪ .‬ڇو ځو ھو ځنھن يگ‬
‫۾ ڏھن پا؛ اتي اھا الوچنا ھنن کي؛ ڈوچڻ؛ ڈمڀھڻ؛ ڃڌ لکڻ يا ڃواب ڎڈڻ کان مڀبوڏ نپي‬
‫ڪڏي‪ .‬ڇو تہ يگ ځي الوچنا انڇان ځي ڈٿاويڪ ڐندگي َء ځيئڻ ځو اڌيڪاڏ تڇليم ڪڏي پي‪.‬‬
‫موھن ڪلپنا‬
‫(بالڪ ڈي ڎھ ڏوم ٽنڀونڀاھ ڈنڌو نگڏ ‪)5‬‬
‫‪ 30‬ځنوڏي ‪1759‬ع‬
‫‪01‬‬
‫ڐندگي َء ځي ڏاھ ڪيتڏي نہ لنبي‪ ،‬ڪيتڏي نہ وډال! ھلندي ويھي پو ڏھڀي‪ .‬ويھي ٽويان‬
‫نھاڏځي بہ پو ۽ ان نھاڏ ۾‪ ،‬ماڋي َء‪ ،‬ڂال ۽ مڇتڑبل تي ڈوچڀي بہ پو‪.‬‬
‫ڐندگي َء ۾‪ ،‬مون کي ھڪ ئي ڈوال ٽڏيڈان ڪيو اھي؛ ۽ ڈچ تہ مون بہ ان ڈوال کي ڃوب‬
‫اپالئي ٽپالئي ځاچيو اھي‪.‬‬
‫اڅ منھنڀو 'ھو` اچي ڏھيو اھي‪ .‬ھن ځي اچڻ ځو ٻڌي‪ ،‬مون کي منھنڀي ڈوال ځو ځواب ملي‬
‫ويو اھي‪.‬‬
‫مان ڈوچيندي ھيڈ تہ ڇا ڊڏػ ڂالتون ئي ڐندگي َء کي ٺاھين بگاڙين پيون‪ ،‬انڇان ڂالتن‬
‫کي ٺاھي بگاڙي نہ پو؟‬
‫ڐلڐلن‪ ،‬ٻوڎن‪ ،‬انڌي‪ ،‬ڌوڐانن ځي ڳالهه نپي ڪڏيان‪ .‬انڇاني ڐندگي َء ځي ڳالهه پي ڪڏيان‪.‬‬
‫ڪيڏت ڪوڙ ڳالهايو‪ .‬ڪوڙ ڍاھڏ پي ٽيو‪ .‬ڈٿني چيو؛ ڪيڏت ڪوڙو اھي‪ .‬اڙي ڀائي‪ ،‬ان‬
‫کان اڳ ھن ھڐاڏ دڐڍا ڈچ ڳالهايو اھي‪ ،‬تڎھن تہ توھان ھڏ وڒت‪ ،‬ھڏ ھنڌ‪ ،‬ائين ڪڎھن بہ نہ‬
‫چيو اھي؛ ڐالها تو ٻڌو‪ ،‬ھو تہ بلڪل ڈڅاڏ ماهھو اھي‪.‬‬
‫ھڪ ڪوڙ تي انڇان بدنام پئي پو‪ .‬انڇان‪ ،‬انڇان کي بدنام ڪڏي پو‪ ،‬ان ۾ ڐلڐلن‪ ،‬ٻوڎن‪،‬‬
‫انڌي‪ ،‬ڌوڐانن ځو ڪھڙو ڈوال اھي؟ ڪيڏت ھاڻ ډڪ ځي څاڏ ۾ گڏڐتاڏ پي ويو ‪ .‬ڪيڏت‬
‫ڋڏوڏ چوندو؛ ڂالتن مون کي ٽپاڏي ڇڎيو اھي‪.‬‬
‫ڂالتون ڪنھن ٽيدا ڪيون؟‬
‫بنگال بھاڏ ۾ ٻوڎون پيون‪ .‬ڀاڏت ۽ دنيا ځي ھڏ ڂډي مان ڈھائتا ځو ھٿ وڌايو‪ .‬ڪنھن باال‬
‫ڎملداڏ چيو؛ ٻوڎ ۾ ھڪ نڍمت بہ اھي‪ ،‬انڇان‪ ،‬انڇان ځي نڐديڪ اچي پو‪ .‬نڑڌ چين ان‬
‫''ٽوء دنيا کان مدد وٺڻ ځي ڪھڙي ڋڏوڏت اھي؟“‬ ‫ِ‬ ‫ڎملداڏ کي ڀؤن ڀؤن ڪڏي وٺي ويا؛‬
‫‪ . . . .‬مدد ملي پي‪ ،‬تڎھن تہ نڍمت اھي! ليڪ ڀلو َء کي ٽڪڙي ڪيڏ؟‬
‫ڏلڋي ڪپي اھي؟‬
‫ڏڏيب گوبند چيو؛ گومي ھي گل وٺ‪ ،‬ڏڏيب نہ ھڀان ھا تہ ڈوني ُمنڊي ڎيا ِ‬
‫نء ھا‪.‬‬
‫الء ھي ُء گل ڈون کان گھٽ نہ اھي‪ .‬ليڪن ځڎھن ڏاځو َء ڏيکا کي ڈوني‬ ‫گومي َء چيو ‪ :‬مون ِ‬
‫ُمنڊي ڎني تہ چوڻ لڳي؛ باغ ۾ ھڐاڏين گل موځود اھن‪ ،‬ھڪ گل ڎين ھا‪ ،‬ڃوډ پي وڄان ھا‪،‬‬
‫ھن ڎيک ځي ڪھڙي ڋڏوڏت اھي؟‬
‫وٺڻ واڏو ڀل ڈڀ وٺڻ نہ چاھي‪ ،‬ليڪن ڎيڻ واڏو ڈڀ ئي ڎيڻ چاھيندو نہ؟ ډاھڀان کي تاځ‬
‫مځل ٺھڏائڻ کٽندو ھو يا نہ‪ ،‬اھو ڀل ڈياڈتدان ڈوچيندا ڏھن‪ ،‬ليڪن ٽنھنڀي مځبوب ځي ياد‬
‫۾ تاځ مځل ٺھڏائڻ ڈٿاويڪ تہ اھي ئي‪ ،‬ٽنھنڀي ٽڏيمي َء ڈان 'ايڪ ڇوټا ڈا گھڏ` ځي ڪلٽنا‬
‫ڈٿاويڪ اھي‪ ،‬ليڪ ٽنھنڀي ٽڏيمي َء ځي ڂياتي ځي يادگاڏ ٺھڏائڻ ځي تمنا ڇا اڈٿاويڪ‬
‫اھي؟‬
‫ليڪن ان ڈٿاويڪتا کي ڎڈي ڪيڏ پو؟‬
‫نہ‪ ،‬مان نڏاډ نہ اھيان‪ ،‬نڏاډاواد ځي ڏيکائن تي ڈوچڻ ځي ڎادي اھيان‪ ،‬ائين بہ نہ اھي‪ .‬ڊڏػ‬
‫چيم پي تہ اڊل انڇان ئي ڂالتن کي ٺاھي‪ ،‬بگاڙي پو‪.‬‬
‫چڱو مڃڀي تہ دنيا ۾ ھڪ ٽاڏټي َء ځو ڏاڅ پي وڄي پو ۽ ڌبڍت ُڏکي ھئڻ ڈبب ٽاڏټي َء‬
‫ځون مکيہ ٽڳون اڎالن پيون ڪن تہ اڅ کان مڇڪڏائڻ تي بندډ اھي‪ .‬ڪھڙيون ڂالتون ٽيدا‬
‫ٽوء کان ِ‬
‫ٽوء‬ ‫ٽوء؟ ھڏ ِ‬
‫ٽوء ٽاڳل ڃانو‪ .‬۽ ِ‬
‫پينديون؟ ٽھڏين ڈڄي دنيا ځيل ڃانو پي ٽوندي‪ِ .‬‬
‫ٽوء` تيڇتائين ڒائم ڏھندي‪ ،‬ځيڇتائين ڪي بہ ٻہ ماهھو مڂتلف‬‫انڑالن ھوندو ئي اھي ۽ ِاھا ´ ِ‬
‫ڏيکائن تي ڈوچڻ ځا ڎادي ھوندا‪ .‬ځيڇتائين ڈٿني ادڏډن ځي ايڪتا ۽ ڀاونائن ځي ڈمانتا نہ‬
‫اھي‪ ،‬تہ ټڪڏ تہ لڳندا ئي‪ .‬ان ڈچ کي ځيڇتائين دنيا تڇليم نہ ڪيو اھي‪ ،‬اتھاڈ ځا ڪيتڏا‬
‫وڏق ڃالي ڏھندا ۽ ڋڏوڏ ڏھندا‪.‬‬
‫‪02‬‬
‫چڱو‪ .‬ڏھڻ ڎيو انھن ڇوټين موټين ڳالهين کي‪ .‬اڅ ٻڌم ھو اچي ڏھيو اھي‪ .‬ھن ځي‬
‫اچڻ ڈان ھن ځون ڳالهيون بہ ياد اچي ڏھيون اھن‪ .‬ٽوڏو ياد نپو ٽوي تہ ھن ڈان ٽھڏئين‬
‫مالڒات ڪڎھن ۽ ڪپي پي‪ .‬اڈڪول ۾ چڱائي دڐڍا گڎځڻ پيو ھو‪ .‬ھا‪ ،‬ځڎھن‪ ،‬ټڏمينل امتځان‬
‫ڎئي موټي ڏھي ھيڈ‪ ،‬تڎھن ھن مون کي ڈڎ ڪيو ھو‪.‬‬
‫ڏڈتي تي اوچتو بڏڈات ٽيئي‪ .‬مون کي ڪوٽ‪ ،‬ڇټي وڏيڏه ڪڀهه نہ ھو‪.‬‬
‫چيائين‪'' ،‬ڈنڌو‪ ،‬اڎتڏاڋ نہ ھڀيئي تہ‪“. . .‬‬
‫مون اڈ ٽاڈ نھاڏيو‪.‬‬
‫''مان ٻين ځي اڎتڏاڋ ځي ڳالهه نپو ڪڏيان‪“.‬‬
‫تڎھن مان چپ چاپ‪ ،‬ھن ڈان ڪَٺو‪ ،‬ھن ځي ڇټي َء ھيٺان ھلڻ لڳيڈ‪.‬‬
‫''ھتي ځي بڏڈات ڪھڙي نہ واھيات اھي‪ .‬ڪڎھن بہ ڈڌي نہ ٽوي‪ .‬ڇټي اڌ ځڇم بہ بڅائي نپي‬
‫ڈگھي‪“.‬‬
‫''۽ اڅ منھنڀي ڪڏي‪ ،‬ڊڏػ مپو ئي بڅائي ڈگھندين‪“!.‬‬
‫''نہ نہ‪ ،‬منھنڀي چوڻ ځو مڋلب ٻيو ھو‪“.‬‬
‫ھلڪو ټھڪ نڪڏي ويم‪ ،‬چيم‪'' ،‬منھنڀي مڋلب ۾ بہ ڪڀهه ٻيو ئي ھو‪“.‬‬
‫ھاڻ ھن بہ ټھڪ ڎنو‪.‬‬
‫تڎھن اڳيان ويندڙ ٻہ ودياڏپي بيھي ڏھيا‪ ،‬ھن ڈچ ٽچ ڐوڏداڏ ټھڪ ڎنو ھو‪.‬‬
‫ودياڏپي بيٺا‪ ،‬ډوڪي نھاڏيائون ۽ ِ‬
‫ٽوء ويندا ڏھيا‪.‬‬
‫منھنڀو گھڏ اچي ويو‪ .‬تڎھن مينھن گھٽ پي چڪو ھئو‪.‬‬
‫''ډڪڏيہ‪ “.‬مون چيو‪.‬‬
‫ھن مڇڪڏائي تہ ڎٺو‪ ،‬ليڪن ڈندڈ اکين مان ڈوالي نھاڏ ڍاھڏ پي‪.‬‬
‫''ڪڀهه چوڻ پو چاھين؟“‬
‫''مڃيندين َء؟“‬
‫''ڪيئن چئڀي‪“!.‬‬
‫''تون ھي َء ڇټي کڻي وڄ‪“.‬‬
‫مون ټھڪ ڎنو‪.‬‬
‫''ان ۾ کلڻ ځي ڪھڙي ڳالهه اھي؟“‬
‫''ھاڻ مان ڇټي ڪيڎانھن ڪنديڈ‪ ،‬ھڪ تہ گھڏ اچي ويو اھي؛ ٻيو بڏڈات ذڏي گھٽ بند پي‬
‫چڪي اھي‪“.‬‬
‫''متان ڈٿاڻ بڏڈات ٽوي تہ؟“‬
‫مون وڏي بہ ټھڪ ڎنو‪.‬‬
‫''دل ۾ ڇا ڈوچيو اپيئي؟“ ٽچيو مانڈ‪.‬‬
‫ھن ځو منھن پوڏو ننڍو پي ويو‪ ،‬ٽڏ يڪدم ٽاڻ تي ڒابو ٽائي مڇڪڏائي چيائين‪'' ،‬ڈوچڻ ځو‬
‫ڪم دماغ ڪندو اھي‪ ،‬دل نہ‪“.‬‬
‫''تہ ڈچ ٽچ ڪڀهه ڈوچيو اپئي‪“.‬‬
‫''ھا‪ ،‬ڈوچيم مون وٽ ٻہ َڇټيون اھن‪ ،‬ھڪ توکي ڎيندڈ تہ تون تڪليف کان‪“. . .‬‬
‫'' ُڇټي ٽونديڈ‪ ،‬۽ ځڎھن مڏداني َڇټي کڻي بڐاڏ مان لنگھنديڈ‪ ،‬تڎھن ڪھڙيون مڈڪالتون‬
‫ٽيدا پينديون؛ اھو ذڏو بہ نپو ڈوچين‪“.‬‬
‫''ماهھو بيوڒوػ اھن‪“.‬‬
‫''اڈين بہ تہ ماهھو اھيون‪“.‬‬
‫ٽوء ڈوچينداڈين ۽ ھاڻ ھالن پي‪ ،‬تڪليف ِ‬
‫الء مڍاػ ڪځ‪“.‬‬ ‫''چڱو‪ ،‬ان تي ِ‬
‫''ڎڈ‪ ،‬ماهھو تڪليڏون ڎيندا اھن‪ ،‬ليڪن مڍاڐي نہ وٺندا اھن‪ ،‬تو تڪليف ڎني بہ ڪانھي؛‬
‫تڎھن بہ مڍاڐي وڏتئي‪ ،‬تڎھن تہ چيم تہ اڈين ماهھو نہ اھيون ۽ ماهھو بيوڒوػ اھن‪“.‬‬
‫مان کلندي گھڏ ھلي ايڈ‪.‬‬
‫ٻئي ڎينھن بڏڈات ڪونہ ھئي‪´ .‬اڈڪول` ٽھتيڈ تہ ڈاھيڙيون ڈوالن مپان ڈوال ڪڏڻ‬
‫لڳيون‪:‬‬
‫‪. . .‬ڪڎھن کان ڈڃاهينڈ؟‬
‫‪. . .‬ڪھڙين ڳالهين تي ٻنھي ټھڪ ٽئي ڎنا؟‬
‫‪. . .‬گھڏ ٻاھڏان ناټڪ ڪڏڻ ځي ڪھڙي ڋڏوڏت ھئي؟ وڏيڏه‪.‬‬
‫دادي َء بہ ُڈڈ ٽُڈ ٻڌي‪ ،‬ټيڅڏڈ ڏوم ۾ گھڏائي ڈوال ڪيو‪'' ،‬اھو ڇا ڈچ اھي؟“‬
‫''ھا‪“.‬‬
‫''توکي اھو ڈڀ ٽڇند اھي؟“‬
‫''نڑڋڅيني؟“‬
‫''نہ‪ ،‬ناټڪ‪“.‬‬
‫''ناټڪ؟“‬
‫''ائڪټنگ نہ ڪڏ‪“.‬‬
‫''ائڪټنگ مان پي ڪڏيان يا ٻيو ڪيڏ؟“‬
‫ٻڌاء تہ ائين ڇټي َء ھيٺان وڄي ټھ ټھ ڪڏڻ ځي ڋڏوڏت اھي؟ڪنھن بہ ڇوڪڏي َء کي‬ ‫ِ‬ ‫''چڱو‬
‫ڇوڪڏي ڈان ڳالهائڻ نہ گھڏځي‪“.‬‬
‫'' ِ‬
‫ٽوء ڀلي گڎ ٽڙھندا ھڀن؟“‬
‫''ليڪن ان ڎينھن تہ توھان ئي چيو ھو نہ تہ وديا ځو اديډ اھي ځيون کي ڈمڀھڻ‪ُ .‬ان کي ٺاھڻ‬
‫۽ ڈڃاهڻ‪ .‬ڈھاڏو ڎيڻ‪ ،‬ڈھاڏو وٺڻ‪ .‬ليڪن اڅ‪“. . . . . .‬‬
‫''ھا‪ ،‬اڅ کان تون ھن ڈان گڎځڻ بند ڪڏي ڇڎ‪“.‬‬
‫مون ڪوبہ ځواب نہ ڎنو‪.‬‬
‫موڪل مھل ھن ڈان مليڈ‪ ،‬ڈٿڪڀهه ٻڌايومانڈ‪.‬‬
‫''چيم نہ ماهھو بيوڒوػ اھن‪“.‬‬
‫''مان تہ ُمنڀھي ٽيئي اھيان‪“.‬‬
‫''تنھنڀي بدنامي پئي‪ ،‬اھو ڈٺو نہ اھي‪ .‬اڈان ځي ديڈ ځي ڪيتڏن ماهھن کي گھڻو ڪڀهه‬
‫ڈکڻو ڈمڀھڻو اھي‪ ،‬بيوڒوڐي َء ځي ڎالم کان ٻاھڏ اچڻو اھي‪ .‬ٽڏ بہ ځي اڈين نہ ملياڈين تہ‬
‫ڎک ځي ڪھڙي ڳالهه اھي‪ .‬اڈين ھڪ ٻئي کي ٽڏيم ٽڏيم تہ ڪيون ڪونہ‪ .‬ځدا پي وياڈين تہ‬
‫ڏم ڇاځو؟“‬
‫‪03‬‬
‫ليڪن نندا ځي ڊپ کان الڳ پڀي؛ اھو دل کي ڪڀهه ځڅي نپو‪ .‬اڈين ھڪ ٻئي کي‬
‫ٽياڏ بڏابڏ نپا ڪڏيون‪ ،‬ليڪن ڪم ٽئي ھڪ ٻئي ڈان ڳالهايون بہ نہ‪ ،‬اھو ٽاڻ ڈان انيا ُء اھي‪.‬‬
‫اڈان کي تہ ٽاڻ ھڏوڀڏو بہ گڎ اچڻ وڄڻ گھڏځي‪“.‬‬
‫''مڍاػ ڪځ ڈنڌو‪ ،‬اھو ڈڀ مونکي ٽڇند نہ اھي‪ .‬ڏډتو ځو ڈٿاويڪ اھي؛ مان اھو ٽڇند‬
‫ڪندو اھيان‪ .‬نندا يا تنڑيد ڈبب ٻہ ٽاڈي کان ھلندڙ گڎ پي وڄن يا ڊڏا دوڏ پي وڄن‪ ،‬تہ ان ۾‬
‫ڃوډ پيڻ ځي ڪھڙي ڳالهه اھي؟ ڪو دوڏ ويندو تہ ڊپ ڈبب‪ ،‬نڐديڪ ايندو تہ ڋد ڈبب‪ ،‬نندا‬
‫يا تنڑيد ځو ڏد ڎمل (‪ )Reaction‬ڈٿاويڪ ڋڏوڏ اھي؛ ليڪن ڏد ڎمل ئي ڈٿاويڪ اھي‪،‬‬
‫ڏډتو ناتو ڈٿاويڪ نہ اھي‪“.‬‬
‫ان بڍد مون ڪڀهه نہ ڳالهايو‪ .‬موڪالهي َء ځي ڈيما تي نمڇڪاڏ ڪڏي موڪاليم‪ ،‬ليڪن‬
‫چاھيندي بہ ماني کائي نہ ڈگھيڈ‪ .‬وهي ئي نہ ٽئي‪ .‬يڪايڪ من ځي ڪنھن ڂډي مان ڈوال‬
‫اپيو‪ !.‬مان ڇا ھن ڈان ٽياڏ پي ڪڏيان؟ ليڪن مون تہ ھن کي ٽوڏو ڈمڀھيو بہ ڪونھي‪.‬‬
‫ڈمڀھي نپي ڈگھان‪ ،‬ڇا تڎھن ئي پي ٽياڏ ڪڏيان؟ نہ نہ‪ ،‬اھا بيوڒوڐي اھي‪ .‬مان ھن کي ٽياڏ‬
‫بلڪل‪ . . . .‬بلڪل نہ پي ڪڏيان‪ ،‬ھن منھنڀي ڳالهه نہ مڃي اھي‪ ،‬تڎھن ئي مونکي ڪڀهه‬
‫نپو وهي‪ ،‬ڪڀهه نپو وهي‪ .‬وڏي ڪڎھن ملندو؟ وئڪيڈن بڍد! وڏي نہ ڳالهائيندي ڈانڈ‪.‬‬
‫مونکي بہ ڎڐت اھي‪ُ ،‬اتم اھي‪ .‬ھو دوڏ وڄڻ پو چاھي تہ مان ڇو ڈندڈ ھٿ ٽڪڙي چوان‪ :‬نہ‬
‫وڄ ډيام نہ وڄ‪.‬‬
‫وئڪيڈن بڍد گڎځڻ پيو؛ ائين ڪونھي‪ .‬ٽوڏو ياد بہ نپو ٽوي تہ ان نہ گڎځڻ ڈبب ڪيتڏيون‬
‫ڏاتيون اکيون ننڊ ڈان ٺاھ ڪڏي نہ ڈگھيون‪ .‬اوځاڳا ڪڏڻ ځي ڎادي ھيڈ‪ ،‬ائين بہ ڪونھي‪،‬‬
‫ٽڏيم پي ويو ھو؟ نہ‪ ،‬ائين بہ نہ ھو‪ ،‬اھا بي اڏامي‪ ،‬ھن ځي ڈڂت وھنواڏ ځي ٽئدائډ ھئي؛‬
‫الء اھا ڂڑيڑت ھئي ۽ ځيتڏو مان ڂڑيڑت ٽڏڈت پيڈ پي‪ ،‬اوتڏو ئي ننڊ اڳيان ھٿ ځوڙ‬ ‫مون ِ‬
‫پي ڪڏهي ٽيئي‪ .‬ٽھڏين تہ ننڊ ايندي نہ ھئي‪ ،‬ننڊ ځو ڃماڏ ايندو ھو‪ ،‬ٽڏ ځڎھن ننڊ ايندي ھئي‬
‫تہ اوځاڳي ځو ڃيال کڻي ايندي ھئي‪ .‬ھڏ ڃيال ڈان ھڪ اڻ چټو چتڏ بہ ذھن ۾ اڀڏي پي ايو ۽‬
‫اڪثڏ ڏات ځي ٽوئين ڂډي ۾ مان انھن چتڏن ځي دنيا ۾ گم پي ويندي ھئڈ ۽ ڊبڂ ځو‬
‫ھڪ ھڪ چتڏ تي ڈوچيندي بہ ھئڈ‪ .‬منھنڀو ڈوچڻ بہ اھڙو مبھم ھوندو ھو ځھڙا چتڏ اڻ چټا‬
‫ھوندا ھئا‪.‬‬
‫ھڪ چتڏ ۾ اکين ۾ نيڏ کڻي بيٺو ھو‪ .‬ڎڈڻ ۾ ڊڏػ اکيون ئي پي ايون‪ .‬تڎھن ان چتڏ کي‬
‫ڎڈندي ڃيال ايو تہ ځيڪڏ انھن اکين ۾ ڈمائڀي وڄان ۽ منھنڀي اتما ان نيڏ ۾ ڌوٽڀي‬
‫ٽويتڏ پي وڄي‪ .‬ٽويتڏتا ځو ڈوال ڇو ٽيدا پيو؟ ۽ ھو اکين ۾ نيڏ کڻي ڇو بيٺو ھيو‪ .‬مان‬
‫انھن اکين کي نھاڏيندي ڏھيڈ ۽ ائين ڎڈان پي تہ مان ھڪ ٽھاڙ تي ويٺي اھيان‪ ،‬ٽھاڙ گول‬
‫اھي‪ .‬ٽھاڙ ھوا ۾ بيٺو اھي‪ .‬انڌڪاڏ اھي ۽ انڌڪاڏ کي ڈوڏځ ځا تيڐ تڏوڏا چيڏيندا مون کي‬
‫ځالئڻ پا لڳن‪ .‬ڈوڏځ ھڪ ڌڏػ کان نڪڏي ځلد ٻئي ڌڏػ ھليو وڄي پو؛ اھو ڈڀ کن ٽل ۾‬
‫گذڏي پو‪ .‬ڈوڏځ ۾ ھو اھي‪ ،‬اھو ئي ڌنڌلو چھڏو اھيئي نيڏ ڀڏيون اکيون‪.‬‬
‫مان ٽنھنڀون اکيون ٽل ٽل ٽيئي مڅڪايان؛ تڎھن ډيام اچي پو‪ .‬ھٿ کان ٽڪڙي چوي پو‪:‬‬
‫اچ‪.‬‬
‫ھو ھڪ لئباڏټڏي ڏوم ۾ وٺي ھلي پو‪ .‬اھا لئباڏټڏي ڪنھن ځي اھي؛ مون کي ڪڀهه ڃبڏ‬
‫نپي ٽوي‪ .‬ڪنڊ ۾‪ ،‬ځيئن ڊندوق پيندي اھي‪ ،‬تيئن ڏوډني َء ځو ماڂول ڎڈان پي‪ .‬ھو اڄا بہ‬
‫اڳيان وٺي اھو ماڂول ڎيکاڏي پو‪ .‬ان ماڂول ۾ ننڍا ننڍا ڈتاڏا گڏھ اھن‪ .‬ھو چوي پو؛ ھي َء‬
‫ڪائنات اھي‪ .‬ھي ڈوڏځ‪ ،‬ھي چنڊ‪ ،‬ھي َء ڌڏتي اپيئي‪ .‬ڎڈ نہ ڪيئن نہ ھڪ ٻئي ځي ڪڈډ‬
‫تي موځ لڳائي ويٺا اھن‪ .‬مان ڈموڏي ڪائنات کي ځاچي ڎڈان پي؛ ڎڈان پي تہ اھو ئي ڌنڌلو‬
‫ڏمگين چھڏو ُاھيئي نيڏ ڀڏيون اکيون‪!.‬‬
‫‪04‬‬
‫ڪنھن چتڏ ۾ ھو ڈاڐ ويٺو وڅائي‪ .‬ڎڈان پي تاڏن مان دونھون ٽيو نڪڏي‪ .‬اھو‬
‫دونھون اڈمان تائين ھليو ويو اھي‪ .‬دونھين کي ځو ڎڈان تہ اھو ئي ڳائيندڙ ډيام‪ ،‬اھو ئي‬
‫دونھين واڏو ڈاڐ‪ ،‬ڎڈندي ڎڈندي ٽاڻ گم پي وڄان‪ .‬تڎھن ڎڈان اکيون ڪڀهه بہ نپيون ڎڈن‪.‬‬
‫ڏوډنيء بہ ڪونھڏ تہ اوندھ بہ ڪونھي‪ .‬ڪڀهه بہ ڎڈڻ‪ ،‬ڪڀهه ڈمڀھڻ‬‫ِ‬ ‫´ڪڀهه بہ نہ` ڇا اھي؟‬
‫۾ نپو اچي‪ .‬څڻ ڪپان ڪڏان ٽيئي‪ .‬ڪوئي ځھټي پو وٺي‪ .‬ځاچي ڎڈان‪ ،‬اھوئي ډيام‪ ،‬اھو‬
‫ئي دونھين واڏو ڈاڐ‪.‬‬
‫ھڪ ڇوڪڏي َء ٽھاڙ ڈان ٽيئي ڈڏ ټڪڏائي‪ .‬ځاچي ڎڈڻ ڈان مڍلوم پو پئي‪ .‬اھا مان اھيان ۽‬
‫ٽھاڙ‪ -‬ان ۾ ھن ځو ڌنڌلو ڏوپ‪.‬‬
‫تڎھن ڈوچان تہ ھو ايتڏو مون ۾ ڇانئڀي ڇو ويو اھي؟‪. . .‬‬
‫ډايد اھو تال َء ۾ ھوا ځي ھڪ تيڐ ځھٽٽ ځيان ٿابت پئي‪ .‬لھڏون اپن‪ .‬ڏد ڎمل ۾ ڪناڏي ڈان‬
‫ٽوء ٺاھ ڪڏي ډانت پيو وڄن‪ .‬مان ډانت پي‬ ‫ټڪڏائڀي موټي اچن‪ .‬وڏي ٽاڻ ۾ ټڪڏځن ۽ ِ‬
‫ويندڈ‪ .‬ھوا ځي ځھونڪي ۽ ڌوڐان وچ ۾ تڏاوت اھي‪ .‬تڎھن تہ چيم‪ :‬منھنڀو ھن ڈان ٽڏيم‬
‫اھي؛ ائين ڈوچڻ ٽاڻ کي ٽنھنڀي نڌڏ ۾ ڪيڏائڻ اھي‪.‬‬
‫ٽوء مون ٽنھنڀو ڈموڏو ڌيان اڈڪولي ڪتابن ڎانھن لڳايو‪ .‬ٽھڏين تہ من لڳو ئي نپي‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ٽوء من اھڙو تہ لڳي ويو ځو ھاڻ اوځاڳن کي منٿ ميڙ ڪڏهي پي ٽئي‪ .‬ڈوچيندي‬ ‫ليڪن ِ‬
‫ھيڈ‪ :‬اڏام ځي ڈٿني ڈاڏاھ ڪئي اھي‪ /‬ليڪن ڪڎھن ڪنھن بي اڏامي ځو انند وٺي ڎٺو‬
‫اھي؟ ڏات ځو کٽ تي ٽاڈا وڏائي‪ ،‬تاڏا ڳڻڻ‪ ،‬ڪڀهه ڳڻي منڀھي ٽوڻ‪ ،‬وڏي ڳڻڻ‪ ،‬۽ ڳڻيندي‬
‫ڳڻيندي تاڏن کي وڈاڏي ځيون ځي ڏم‪ ،‬ڃوډي‪ ،‬ڎڀب ځا ڃيال ڪڏڻ‪ .‬ڪڎھن مان ڃيال ځي‬
‫ٽٺيان‪ ،‬ڪڎھن ڃيال منھنڀي ٽٺيان‪ .‬ڎڈندي وڅ ځي چمڪاٽ ځيان؛ ھڪ چتڏ ڎيکاڏي لڪائي‬
‫ڏوډنيء نہ پئي‪ .‬وڏي ڪڎھن څاڏ بڻڀي اھڙو تہ ڈوگھو ځھليندو؛‬‫ِ‬ ‫ڇڎيندو‪ ،‬ځالن ڑپڪان ٽڏ‬
‫ځو ڑپڪڻ بہ مڈڪل ۽ ان دوڏان ۾ ځڇم ځي نڈ نڈ مان ڃون ځي ھڪ ڈنگيت ڌاڏا‬
‫ڇلڪي اپي‪ .‬ڎڈان مڇت گگن ۾ ځھومان ۽ ڳايان ٽيئي‪.‬‬
‫تڎھن کان منھنڀو اھو بہ وډواڈ پي ويو اھي؛ دل ځي بہ ھڪ دنيا پيندي اھي‪ .‬ھڏ ٽينگھ ځو‬
‫ھڪ اڌاڏ پيندو اھي؛ ليڪن دل ځي دنيا ۾ ځھولي ۾ ځھولبو تہ اھي؛ ليڪن ان ځو ڏڈيون‬
‫اڈمان ۾ گم پي ويل نڌڏ اينديون اھن‪ .‬اڈمان تہ کوکلو ماڂول اھي؛ ځنھن ځي ڪائي ڈيما‬
‫ڪانھي‪ ،‬ځو نالي ځو ماڂول اھي‪ ،‬ليڪن ځو ماڂول بہ ڪونھي‪ .‬تہ چيم ٽي‪ ،‬دل ځي بہ ھڪ‬
‫دنيا پيندي اھي ځا اھڙي تہ وچتڏ پيندي اھي ځو اھا وچتڏتا ڃود ھڏ انڇان ۾ اچيو وڄي ۽‬
‫ځيڇتائين ڪو ڐڏد ھيومن ڈئڪالځي ځو اڀياڈ نپو ڪڏي‪ ،‬اھو ڐڏد بہ منڀھيل ڏھي پو ۽‬
‫ٻين ځي مونڀھ ځو بہ ڈبب بڻڀي پو‪ .‬ډيام ڈان ڈھواڈ ۾ نہ اچان ھا تہ ځن ڪتابن ځو مون‬
‫مڋالڍو ڪيو اھي‪ ،‬اھو ډايد ڐندگي َء ڀڏ ڪڏي نہ ڈگھان ھا ۽ ِ‬
‫ٽوء ډايد ھن اکاهي کڻڻ ځي بہ‬
‫ڋڏوڏت نہ ٽوي ھا‪.‬‬
‫***‬
‫‪05‬‬
‫ډيام ڈان منھنڀي ټين مالڒات‪ ،‬ٻن ڈالن بڍد بمبئي‪ ،‬ڪڇټمڈ ھائوڈ ۾ پي‪.‬‬
‫مئټڏڪ کان وڌيڪ مان ٽڙھي نہ ڈگھيڈ‪ .‬اڈان ځي ديڈ ۾ اڈتڏين ڈان ٽاڈڂاڌڏي ڪئي‬
‫ويندي اھي؛ اھو گھڻن کي چوندو ٻڌو اپم ليڪن منھنڀو تڀڏبو ڪڀهه ٻيو ئي ٻڌائي پو‪.‬‬
‫ٽنھنڀي ذاتي ڳالهه نپي ڪڏيان‪ ،‬ڪيتڏيون ڈاھيڙيون‪ ،‬ڈاھيڙين ځون ڈاھيڙيون بہ ڌيان تي‬
‫اپم‪ .‬اڐيڈ واڏا‪ ،‬ډڂډيت ۾‪ ،‬ڪٽڙي لټي‪ ،‬ڪڀل‪ ،‬ٽائوڊڏ‪ِ ،‬ڪڏيم‪ ،‬لٽڇټڪ وڏيڏه کي ڀلي‬
‫ډماڏ ڪندا ھڀن‪ ،‬ليڪن لياڒتون ڎڈڻ بڍد‪ ،‬گيان‪ ،‬ڍڏاڐت چھڏي تي اتڇاھ ځي ځھلڪ‪،‬‬
‫مڇڪڏاھٽ‪ ،‬ھلڪي ډوڃي‪ ،‬اچلتا ۽ ڈٿاويڪ گنٿيڏتا کي ئي نڌڏ ۾ ڏکندا اھن‪ .‬مون ۾ اھو‬
‫ڈڀ اھي‪ ،‬نہ اھي‪ ،‬اھو نپي چوان‪ .‬ڇو تہ اڐيڇڏ ځي ڈامھون وڄڻ ځو ډڏػ ملڻ بہ اڅ ځي‬
‫بيڪاڏي َء ځي دوڏ ۾ ايتڏو اڈان نہ اھي؛ ځيتڏو ٽھڏيون دڐڍو ايمٽالئيمينٽ ايڪڇڅينځ ۾‬
‫وڄڻ ۽ اتي ڏکيل بوڏڊن ځي ٽڙھڻ مان مڍلوم پيندو اھي‪.‬‬
‫ڪڇټمڈ ۾‪ ،‬ايمٽالئيمينٽ ايڪڇڅينځ مڍڏڐت ڪوٺايل اميدواڏن ځو امتځان ھو‪.‬‬
‫ډيام مون کي ڎٺو‪ ،‬ڎڈي اڳيان وڌي ايو‪ .‬چيائين‪'' ،‬تون‪“!.‬‬
‫مئټڏڪ ٽاڈ ڪڏڻ بڍد گڎځڻ نہ پيو ھو‪ .‬ھڪ دڐڍو لوڪل ۾ ڎٺو ھومانڈ‪ .‬ٽاڈي مان لنگھي‬
‫ويو ھو‪ .‬ڎٺو ھئائين يا نہ‪ ،‬ڪيئن چوان‪ .‬ھڪ دوڈت کي چوندو ويو‪ :‬ڪنھن مڑڏڏ اڐيڈ ۾‬
‫مڑڏڏ ځڳھ مون کي نہ ملي تہ ڇا پيو؟ بيڪاڏي َء ځو مڇئلو وڌيو پوڏيئي اھا ځڳھ ٻئي کي نہ‬
‫ملندي ڇا؟ نوڪڏي اڅ نہ ملندي تہ ڈٿاڻ‪ ،‬ڈٿاڻ نہ ٽڏھين َء ملندي ۽ ڀاڏت‪ ،‬ٻين ڪيتڏن ملڪن‬
‫ځيان ڈونھڏي ڐماني ڎانھن وک وڌائي تہ ڏھيو ئي اھي‪ .‬ڈوچيم‪ :‬نوڪڏي نپي مليڈ‪ ،‬ائين‬
‫نپو چوي‪ :‬ڈڏڪاڏ بدلي ڇڎيو‪ ،‬ځنھن نڍڏي ځو مڏڋ ڀاڏت ۾ گھٽ ٽکڙيل نہ اھي ۽ ھاڻ ھو‬
‫ڐل ڈوٽ ۾ ڈامھون بيٺو ھو‪ .‬مون ڌڏػ وڌڻ کان اڳ واچ ۾ ټائم ڎٺائين_ تہ کيڈ واچ بہ‬
‫ھئي‪.‬‬
‫مان مڇڪڏائي ڏھي ھيڈ‪.‬‬
‫''مڇڪڏاھٽ ڈان ڈواگت مان اڏټڇټڪ ڈمڀھندو اھيان‪“.‬‬
‫ٽھڏين ڎڀب ِ‬
‫ٽوء ڃوډي َء_ڳالههايائين ائين‪ ،‬څڻ ھميڈہ ملندڙ ھو‪.‬‬
‫ٽوء اپندو اھي‪ ،‬ان کان اڳ اھو څاهڻ‬ ‫''ڪا ڳالهه اڏټڇټڪ اھي يا نہ‪ ،‬چوندا اھن‪ ،‬ان ځو ڈوال ِ‬
‫ڋڏوڏي اھي تہ اڏٽ ڇا اھي‪“.‬‬
‫الء؛ اڈان کان ځي بہ ڈوال ٽچيا ويندا اھي‪،‬‬ ‫''اڅ ځي امتځان ۾ اڈان ځو ځنڏل ناليځ ڎڈڻ ِ‬
‫اھڙي بلند ٽائي ځا نہ ھوندا‪. . . . ،‬ځو ڈوال تو ڪيو اھي؛‪. . . . .‬اھڙا‪“.‬‬
‫مون ھلڪو کليو‪.‬‬
‫''ٽنھنڀن ڂواڈن وڈيلي مځڇوڈ ڪيل ڂڑيڑتن ځو‪ ،‬اکڏن‪ ،‬ڏنگن‪ ،‬ڏيکائن‪ ،‬اډاڏن‪ ،‬ڈڏ‬
‫وڏيڏه ڏڈتي ٻئي کي انٿو ڪڏائڻ اڏٽ اھي‪ .‬اھو تون بہ څاهندي ھوندين َء‪ .‬تنھنڀي‬
‫مڇڪڏاھٽ ۾‪' ،‬ڀلي ڪڏي ائين` ځو ڀلو اڍھاڏ ھو‪ ،‬تڎھن چيم تہ ڈواگت اڏټڇټڪ اھي‪“.‬‬
‫''اڏٽ ڇا اھي‪ ،‬اھو نپي څاهان‪ .‬منھنڀو گھڻو واڈڋو انھن ڪتابن ڈان ڏھيو اھي‪ ،‬ځن کي‬
‫ٽڙھڻ ڈان نوڪڏي ځلدي ملي ڈگھندي اھي‪“.‬‬
‫''۽ ڈاھت؟“‬
‫''نہ ٽڙھندي اھيان‪ .‬اڃباڏن کي ڈاھت ڪوٺبو نہ اھي ۽ مان اڃباڏون ٽڙھندي اھيان‪ .‬وندڏ ِ‬
‫الء‬
‫ڈينمائون تہ اھن ئي‪“.‬‬
‫ٽوء تون ڇا ڈمڀھندين َء تہ ڐندگي ڇا اھي؟“‬‫''ڈاھت نہ ٽڙھندي اھين‪ .‬تہ ِ‬
‫''ڈاھت ۾ ڪھاهيون ۽ ڪويتائون ھونديون اھن؛ ٻيو ڇا؟ ۽ اھو ڈڀ ٽڪڅڏ ۾ تہ ھوندو ئي‬
‫اھي‪ .‬ٽڪڅڏ ۾ تہ ڈنگيت بہ ھوندو اھي‪ .‬ڐوټو گڏاڐي ۽ ٻيو بہ ڪڀهه ھوندو اھي‪ .‬ھڪ ڈٺي‬
‫ٽڪڅڏ‪ ،‬ڎھن ڈٺن ناولن ځي بڏابڏ اھي‪ .‬لئبڏڏي َء ۾ وڄ‪ ،‬دلٽڇند ناول ملي نہ ملي‪“.‬‬
‫''ڋڏوڏي نہ اھي تہ ځڎھن ٽڪڅڏ ڎڈڻ ځو موڊ ھڀي‪ ،‬تڎھن ډھڏ ۾ ڈٺي ٽڪڅڏ ھلندي ھڀي‬
‫۽ ٽڪڅڏ ۾ اداڪاڏن ځي اندڏ ځي ڪڈمڪډ‪ ،‬ھنن ځي گڏتگو يا اداڪاڏي َء مان ڍاھڏ پيندي‬
‫اھي؛ ليڪن ڈاھت ۾ ليکڪ گڏتگو ۽ اداڪاڏي َء ڈان گڎوگڎ ڈندڈ اندڏ ځو ڂال ٽاڻ بہ‬
‫اوڏيندو ھلندو اھي‪. . .‬مثلن‪ :‬ھن ڈوچيو تہ ھاڻ ځي ځواب نہ ڎيندڈ تہ ڐالهي َء ځي ڐندگي َء‬
‫بڏباد پي ويندي‪ .‬اھو ´ڈوچڻ` ڐلمائي نپو ڈگھڀي‪ .‬ٽڪڅڏ ۾ تون ڈٿني کي ځھټي نہ بہ‬
‫ڈگھين‪ ،‬ليڪن ناول تہ تنھنڀي ھٿ ۾ اھي ئي‪ .‬چاھين تہ ڏوڪڀي بيھي ڏھ‪ .‬ٽڪڅڏ ڪانہ‬
‫بيھندي‪ .‬ھڐاڏ دڐڍا ڎڈ‪ ،‬تڎھن بہ ڪانہ بيھندي ۽ ناول تنھنڀو چئيوان دوڈت اھي ۽ ڐندگي َء‬
‫مڍني اھي‪ .‬ڪنھن ´ڇا` ڪيو‪´ ،‬ڪيئن` ڪيو‪ ،‬اھو څاهڻ بلڪل ڋڏوڏي‬ ‫ٰ‬ ‫۾ ڈوچڻ ځي وڎي‬
‫اھي ٖ ليڪن ڪنھن ´ڇا` ´ڇو` ڪيو ٖ ´ڇا` ڈوچي ڪيو؛ اھو ان کان بہ وڌيڪ ڋڏوڏي اھي؛ ځا‬
‫ڳالهه توکي ڈمڀھڻ کٽي ٖ ٽڪڅڏ ۾ بہ ڪي ڳالهيون اھن ٖ ځي ڈاکيات ڎڈون پا ٖ ليڪن‬
‫ڈاھت ۾ ٖ اھي ڈاکيات نہ ٽائي بہ ٖ ځنھن ڏوپ ڈان چاھيون ان ڈان ڎڈي ڈگھون پا ٖ ڐلمن ځي‬
‫بڏابڏ ٽنھنڀي اھميت اھي؛ ليڪن ان ڈبب ڪيڏ ڈاھت کي نڌڏ انداڐ ڪڏي ڇڎي ٖ اھا دک‬
‫ځي ڳالهه اھي‪“.‬‬
‫مان چپ ڏھيڈ‪.‬‬
‫ھو بہ کلي چپ پي ويو‪.‬‬
‫‪06‬‬
‫ھڪ اميدواڏ اڳيان وڌي ايو ۽ اچي کائنڈ ڈوال ڪيو‪'' ،‬ځيڪڎھن توھان دل ۾ نہ‬
‫ڪيو‪ ،‬مھڏباني ڪڏي اھو ٻڌائندا تہ ڀاڏت ځو بڅا ُء منتڏي ڪيڏ اھي؟“‬
‫''دل ۾ ڪڏيان پو يا نہ‪ ،‬ان ځو ځواب نہ ٽائي؛ ٻئي ڈوال ڈان ڂملو ڪڏي ايا‪ ،‬اھا تہ توھان ځي‬
‫ھٺ ڌڏمي اھي‪“.‬‬
‫اميدواڏ ټھڪ ڎئي چيو‪'' ،‬تہ توھان کي ډايد بڅا ُء منتڏي ځو نالو نپو اچي‪“.‬‬
‫تڎھن مون ان اميدواڏ کي بڅا ُء منتڏي َء ځو نالو ٻڌائي ڇڎيو‪.‬‬
‫ډيام ټھڪ ڎنو ۽ اميدواڏ ´مھڏباني` چئي ھليو ويو‪.‬‬
‫منٽ اڌ بڍد‪ ،‬ھڪ ٽټيوالي‪ ،‬ڈٿن کي ٽنھنڀي مڑڏڏ ڪمڏي ۾ وڄڻ ځو اڌالع ڎنو‪ ،‬ځو امتځان‬
‫ځو وڒت پي چڪو ھو‪.‬‬
‫ډيام ۽ مان‪ ،‬ڎھن ڐوټن کن ځي مڏاڊلي تي امھون ڈامھون ويٺاڈين‪.‬‬
‫ٽيٽڏ مليو ۽ ڈڀ ٽڙھڻ لڳي ويا‪.‬‬
‫ٽيٽڏ ڪندي نڌڏ مپي کڄي پي‪ ،‬ھڪ ٻي نڌڏ ڈان ټڪڏائي پي ۽ موٽ ۾‪ ،‬ماڋي َء ځي ڪنھن‬
‫ڏوډنيء وځھي ځھڪي ٽي پي ويئي‪ .‬ھو ڎڈندو ڏھيو‪ .‬ډايد مون تي ئي‬ ‫ِ‬ ‫ڌنڌلي چتڏ تي‬
‫ڈوچي ڏھيو ھو‪ .‬تڎھن مون ٽيٽڏ ڪندي ڏکي ڏکي اھو بہ ڈوچيو پي تہ ڈد ڀاونا واڏي ياد ۾‬
‫ڪھڙو نہ ُڈک‪ ،‬ڪھڙو نہ انند اھي‪ .‬انڇان ڈٿا ُء کان ڊڅڻو نہ اھي؛ انڪڏي گال ٻن څڻن کي‬
‫بڀاء مالئيندي اھي‪ .‬ھو ان کي ڐڂڏ ځوڳو نہ ڈمڀھي دوڏ پي ويو ۽ مان؟ ٽاڻ‬ ‫ِ‬ ‫الڳ ڪڏڻ ځي‬
‫منھن موڙي ڇڎيائين تہ مون بہ موڙي ڇڎيو‪ .‬ډاڎڏ ڀلي چون تہ‪ :‬اڈتڏي ٽڏډ ځو ٽاڇو اھي‪.‬‬
‫ٽاڇي ٽٺيان ٽئو تہ ٽاڇو ڀڄندو ۽ ځي ٽاڻ ڀڅ تہ ٽاڇو ٽويان ٽوندو‪ .‬يڍني تہ اڈتڏين کي مڎڏوڏ‪،‬‬
‫بي ٽڏواھ مڏد وڌيڪ ٽڇند ٽوندا اھن‪ .‬ڏلڌ اھي‪ !.‬ڈو مان مڎڏوڏي‪ ،‬يا بي ٽڏواھي َء ۾ تہ‬
‫اھيان ‪ .‬ٽڏ ھو تہ مڎڏوڏ ڪونھي‪ .‬بي ٽڏواھ ڪونھي‪ .‬گال ځي ڏد ڎمل کي ڈٿاويڪ‬
‫ڪوٺيائين؛ ڏډتي ناتي کي نہ‪ .‬ھن ځو مڋلب ډايد اھو ھوندو تہ ڏډتو دل ڈان بڏابڏ پيندو‬
‫اھي؛ ليڪن ان ۾ دماغ ځو بہ دڃل پيندو اھي ۽ نندا ځي ڏد ڎمل ۾ دماغ دل ڈان څڻ ناتا‬
‫ټوڙي ڇڎيندو اھي؛ ڇو تہ ٻہ څڻا ٽنھنڀي ِاڇا ڈان نہ‪ ،‬بلڪ ٻين ځي گال ڈان مليا اھن ۽ مان ھن‬
‫کان دوڏ پي ويڈ‪ !.‬ڇو؟ ڇو؟‬
‫مون ماڋي َء ځي تال َء ۾ ټٻي ھئين مڈ ځو ڃيال ايم‪ ،‬اھو ڏلڌ اھي‪ .‬ماڋي ڂال کي بگاڙي‪،‬‬
‫ان کان بھتڏ اھي تہ ڃود ماڋي َء کي ڀالئڻ ځي ڪوډډ ڪڀي‪ .‬اڅ ائي اھيان امتځان ڎيڻ ۽‬
‫مان ڈک ۽ ڈٿاويڪتا تي ٽيئي ڈوچيان تہ ھو مون تي ڈوچي پو‪ ،‬مون ِ‬

‫الء اھا ڈک ڀڏي‬
‫ڳالهه اھي ۽ ھو گال ځي ڏد ڎمل ۾ دماغ کان ڪم وٺي دوڏ ھټي ويو‪ ،‬دوڏ ھټڻ ڈٿاويڪ اھي‪.‬‬
‫ٽيٽڏ ٻہ ڪالڪ ھليو‪ ،‬بڍد ۾ ڈڀ ٻاھڏ اياڈين‪ .‬ډيام ۽ مون گڎيل نموني ٽيٽڏ ځاچيو‪ ،‬ھلڪو‬
‫واد و واد بہ پيو ۽ مون ڒبول ڪيو تہ مون ڈٺو ٽيٽڏ نہ ڪيو ھو‪.‬‬
‫ٻنھي کي ڈنڌونگڏ ٽھڅڻو ھو‪ .‬ھڪ لڳو ھو‪ .‬کيڈ چيم‪ '' ،‬بک لڳي اھي‪ ،‬ڪڀهه کائڀي‪،‬‬
‫ڪيئن؟“‬
‫''منھنڀو ٽيٽ ڀڏيل اھي‪ .‬تون ڀل ھلي کا ُء‪“.‬‬
‫ٻئي ھڪ ٽنڀابي ھوټل ۾ وياڈين‪ .‬ھو ټيبل تي ڏکيل ٽليٽ مان ڊوند کڻي کائڻ لڳو ۽ ِ‬
‫ٽوء‬
‫ٽاڈي واڏي ټيبل تان ټائيمڈ اػ انڊيا کڻي ان ځو ايڊويټوڏيل ٽڙھڻ لڳو‪.‬‬
‫ويټڏ اچي بيٺو‪ ،‬کائنڈ ٽچيم‪'' ،‬ڇا کائندين؟“‬
‫''منھنڀو ٽيٽ ڀڏيل اھي‪“.‬‬
‫مون ويټڏ کي ھڪ چانهه ۽ ھڪ چاپ ځو اڏڊڏ ڎنو‪.‬‬
‫ويټڏ ھليو ويو ۽ مان ډيام ځو منھن ڎڈڻ ځي ڪوډډ ڪڏڻ لڳيڈ‪''. . . .‬منھنڀو ٽيٽ ڀڏيل‬
‫اھي‪ “.‬اھي لڏڍ ھن ڪڀهه اھڙي ڈڏ ۾ چيا‪ ،‬څڻ ٽيٽ ڀڏيل ڪو نہ ھئڈ ڊڏػ تڪلف وچان‬
‫ئي ائين چيو ھئائين‪ ،‬چيم‪،‬‬
‫‪07‬‬
‫''ايڊيټوڏيل ۾ ڇا لکيل اھي ډيام؟“‬

‫''نھڏو َء ځي ڏوڈ ياتڏا ۽ ڏوڈي اڳواهن ځي ڀاڏت ياتڏا تي ھڪ ڈياڈي ليک اھي‪“.‬‬
‫''چڱو‪ ،‬ھڪ ڳالهه ٽچان؟“‬
‫''ٽڇ‪ “.‬ھن اڃباڏ ټيبل تي ڏکي ڇڎي‪.‬‬
‫ھو اداڈ ٽئي نڌڏ ايو‪.‬‬
‫''تنھنڀو ٽيٽ ڇا ڈچ ٽچ ڀڏيل اھي؟“‬
‫ھن ڪو بہ ځواب نہ ڎنو‪.‬‬
‫''ڪڀهه چوڻ پو چاھين‪ .‬چئي نپو ڈگھين ڪيئن؟ ڪونہ چئي ڈگھين پو‪ ،‬چوڻ چاھين نپو‪“.‬‬
‫ھن ٽنھنڀو ھٿ اڳيان وڌائي‪ ،‬منھنڀي ھٿ مپان ڏکڻ چاھيو‪ ،‬ليڪن ائين‪ ،‬نہ ڪڏي‪ ،‬ھٿ‬
‫ڏوڪي‪ ،‬بند ڪڏي‪ ،‬ٻانھن کي پوڏو ډيڪيو‪ ،‬ٽيڈاني َء ۾ ڏيکائون ٺاھي مپيون چپ‪ ،‬ھيٺين‬
‫چپ ۾ لڪائڻ ځي ڪوډډ ڪئي‪ .‬ڈندڈ اکيون مپين ٽلڪن کي ڇڪ اچڻ ڪڏي ټيڙيون پي‬
‫ٽيئون ۽ ھن تڏڇي نگاھ ڈان منھنڀي دل کي چاڪ چاڪ ڪڏي ڇڎيو‪ .‬ان نھاڏ ۾ گھڏي ويدنا‬
‫ځي تکي ځھلڪ نمايان ھئي‪ .‬مون مڇڪڏائي ڎنو تہ ھن چيو‪،‬‬
‫''ځو ڪڀهه چوان‪ ،‬اھو وڈاڏي ڈگھندين َء ڈنڌو؟“‬
‫گنٿيڏ ڐڊا ۾ کلي ويٺيڈ‪ .‬چيم‪'' ،‬ڈڀ ڪڀهه وڈاڏي ڈگھان پي‪ ،‬ليڪن اھو ڈوال وڈاڏي نہ‬
‫ڈگھنديڈ‪“.‬‬
‫''نہ چڱو‪ ،‬ڏھڻ ڎي ان ڳالهه کي‪ ،‬ځي تون ڈوال نپي وڈاڏي ڈگھين تہ ان ڈوال ځو ٽڈ منڌڏ‬
‫ٽوء ځو ڪڀهه چوندڈ اھو‬ ‫ڪيئن وڈاڏي ڈگھندين َء‪ .‬ځي ٽڈ منڌڏ نپي وڈاڏي ڈگھين تہ ِ‬
‫وڈاڏي ڈگھين‪ ،‬ائين پي نپو ڈگھي‪“.‬‬
‫او بدليا‪ ،‬مڇڪڏائي ځو ڎنائين‪.‬‬‫ڈندڈ منھن ځا ڀ َ َ‬
‫مون ھٿ ھټائي چيو‪'' ،‬ھميڈہ ھڏ ڳالهه ځو ڇيد و ڇيد ڀلي ڪنھن ڈچ ځي نڐديڪ اهيندو‬
‫الء پڪاوٽ ځا ڪاڏڻ ميڇڏ ڪڏي پو‪“.‬‬‫ھڀي‪ ،‬ليڪن اھو ڇيد و ڇيد‪ ،‬ڪنھن ڂد تائين ٻڌندڙ ِ‬
‫ويټڏ چانهه ۽ چاپ‪ ،‬چټڻي وڏيڏه ڎيئي ھليو ويو‪.‬‬
‫چانهه ځي اڇ ڪئي مانڈ‪' ،‬نہ‪ ،‬نہ` ڪندي‪' ،‬ھا` ڪيائين‪ .‬ھڪ ڍڪ ڀڏي چيائين‪ '' ،‬ڈنڌو! تون‬
‫ھيتڏا يگ ڪپي ھئين َء ڪپي؟“‬
‫تڎھن‪ ،‬نہ مڍلوم ڇو منھنڀي دل ڀڏځي ائي‪ .‬اھو ھن ڇا چيو؟ چيم‪'' ،‬تہ تو ڇا مون کي ڳولھڻ‬
‫ځي ڪوډډ ڪئي ھئي؟“‬
‫ھن ڪو بہ ځواب نہ ڎنو‪.‬‬
‫''ڪيئن؟“‬
‫''نہ“ ھن ڊڏڍڏتا ڈان وڏاهيو‪.‬‬
‫ِ‬
‫''ٽوء اھو ڈوال ڪيئن؟“‬
‫''ڪوډډ بڏابڏ ڪو نہ ڪئي ھيم‪ ،‬ليڪن من ئي من‪. . .‬چڱو ڏھڻ ڎي ان کي‪ .‬ځڎھن توکي‬
‫ڎٺم‪ ،‬تڎھن ڈچ ٽچ بيځد ڃوډي پي‪ .‬وډواڈ ڪندين َء‪ ،‬ځڎھن بہ مان تنھنڀي منھن ۾ ڎڈان‬
‫پو‪ ،‬منھنڀي دل ځي تاڏ تاڏ انوکي ڃوډي َء وچان‪ “ . . .‬ڎڀب وچان چيائين‪ '' ،‬ڇو تنھنڀو ھٿ‬
‫ڇو ڏڪڀي ويو اھي‪ ،‬کائيندي ڏھ نہ‪“.‬‬
‫''اوھ“ ائين چئي مون ھن ځو چوڻ بڀا ڐڏمايو‪.‬‬
‫ھن چانهه ٽي ٽوڏي ڪئي‪ .‬اڃباڏ ڎانھن ھٿ وڌايائين پي تہ چيم‪'' ،‬مون کي تنھنڀو ڈوال اڄا‬
‫ياد اھي‪“.‬‬
‫''نہ ځو ڪڀهه ٻڌندين َء‪ ،‬اھو وڈاڏي ڈگھندين َء؟“‬
‫''ڪوډډ ڪنديڈ‪ ،‬ځيڪڎھن ڎٺم تہ توکي‪ ،‬ان مان ڃوډي ملندي‪“.‬‬
‫''چڱو ٻڌ‪ ،‬اڅ مون وٽ ھڪ کوټو ٽيڇو بہ ڪونھي‪ .‬ٽيڇو ڪونھي‪ ،‬ان ڪڏي ڃوډي نہ اپم؛‬
‫ائين نپو چوان‪“. . .‬‬
‫''تون ڇا نپو چوين‪ ،‬اھو مان بنا ٻڌڻ ځي ڈمڀھي ڈگھان پي‪“.‬‬
‫''ھا‪ ،‬ائين ڈمڀھي ڈگھبو اھي‪“.‬‬
‫''ٽڏ ځو چوڻ پو چاھين اھو تہ چئہ نہ‪“.‬‬
‫''ٺھيو‪ ،‬ڏھڻ ڎي‪“.‬‬
‫''ڈڀ ڏھڻ ڎيان؟ کڻان ڇا؟ ډيام! يڪايڪ تون ٽڏيڈان ڇو پي ويو اھين‪ .‬تون تہ ڈاھڈ ۽‬
‫وډواڈ واڏو اھين؛ ٽڏ اڅ ھي اداڈائي ڇو_ ڇو؟“ تڎھن نہ مڍلوم ڪيئن وڌيڪ چوڻ کان ٽاڻ‬
‫ڏوڪي ويڈ‪ .‬ځذبي ۾ اچڻ ډڏڌ ڐبان تي ٽچاڙي َء ځو ٻہ لڏڍ ''منھنڀا ډيام“ ځا بہ اچي ويا‬
‫ھئا‪.‬‬
‫‪08‬‬
‫''ڇڎ ان بيڪاڏ ڳالهين کي‪ ،‬اھو تہ ٻڌا َء تنھنڀو ٽي ُء ڇا ڪندو اھي؟“‬

‫ھو ڪڀهه نپو ٻڌائڻ چاھي‪ ،‬مان ڇو ديوانين ځيان ٻاڎائيندي ڏھانڈ‪.‬‬
‫ھن واچ ۾ ټائيم ڎٺو مڇڪڏائي ڎنائين‪ ،‬واچ بيھڀي ويئي ھيڈ‪ .‬ڈندڈ ٽيڈاني َء تي‬
‫ٽڇيني ځون ھلڪيون ڏيکائون ڍاھڏ پيون؛ ھن کيڇي مان ڏومال ڪڍي‪ ،‬منھن اگھيو‪ ،‬ځو‬
‫ڈندڈ کيڇي مان ھڪ ڀڳل ڑڻوټو ٽٽ تي ِڪڏي ٽيو‪ .‬ڈندڈ منھن ننڍو پي ويو‪ .‬چيائين‪،‬‬
‫''اڅڪلهه ځا ڑڻوټا ڪھڙا نہ ڪڅا پا پين‪ ،‬ڪالهه وڏتم‪ ،‬ڊبڂ ڀڄي ٽيو‪“.‬‬
‫۽ مان ڈوچڻ لڳيڈ‪ :‬ڐل ڈوٽ‪ ،‬بيٺل واچ‪ ،‬کوټو ٽئڇو‪ ،‬ڀڳل ڑڻوټو‪ ،‬ځو چوڻ چاھڻ اھو نہ‬
‫ٻڌائڻ‪ ،‬ځو نہ چاھڻ‪ ،‬اھو ئي ٻڌائڻ‪ ،‬ھي ڈڀ ڇا اھي؟ تہ ھاڻ ھو ٽڏيڈان ڇو پي ويو اھي؟‬
‫ھن ڑڻوټو کڻي ان ڎانھن نھاڏيو ۽ مون ٽچيو‪'' ،‬ھلون؟“‬
‫مون ڎانھن نھاڏڻ بنا چيائين‪ '' ،‬ھلڻو تہ اھي ئي‪“.‬‬
‫اھو ئي ڪڏوها ڀڏيو اواڐ‪ ،‬ڪڀهه اھڙي ئي ڈڏ ۾ ھن چيو ھو؛ ''منھنڀو ٽيٽ ڀڏيل اھي‪“.‬‬
‫واٽ تي مون ھن کي ٻڌايو تہ ٻن ڀائڏن مان ننڍي ڀا ُء کي بئنڪ ۾ نوڪڏي ھئي‪ .‬وڎو ڀا ُء‬
‫گھٽ ٽڙھيل ھو‪ ،‬ان ڪڏي ان ځو واڈڋو ِملن وڏيڏه ڈان ڏھندو ھو ڈندڈ ڌبيڍت ۾‬
‫مڐوڏي َء ڪڏڻ ځي تڏډنا تہ ھئي ڪونہ‪ ،‬ان ڪڏي مڐوڏي ڪندي بہ ھو ٻي نوڪڏي َء ځي‬
‫ڳولھا ڪندو ھو ۽ ھاهي ھو ډھڏ ځي بڈ ڈڏوڈ ۾ چيڪڏ پي ڪم ڪڏي ڏھيو ھو‪ .‬ٽي ُء ِ‬
‫الء‬
‫چيم تہ ڎمڏ چڙھي وڄڻ ۽ ڊځت ڈٺي نہ ڏھڻ ڈبب‪ ،‬گھڏ ۾ ئي ھوندو ھو‪ .‬ڈٿني کان ننڍو‬
‫ڀا ُء‪،‬؟ نہ‪ ،‬ان ځو ذڪڏ نہ ڪيومانڈ‪ .‬ھاڻ ھو ڏھيو ئي ڪپي ھو! امي ڇا ڪندي ھئي؛ اھو‬
‫ٻڌائڻ بہ ڎبث ھو‪.‬‬
‫موٽ ۾ ډيام ٻڌايو تہ ڈندڈ ما ُء ٽي ُء ٻئي ٽڙھيل ڳڙھيل ھئا‪ .‬ٽي ُء ايم‪ ،‬اي‪ ،‬ايڈ ۾‬
‫ڪالڏڪ ھو‪ ،‬ٻہ ڀينڏ ھئڈ‪ ،‬ٻئي کائنڈ ننڍيون‪ ،‬ځي اڈڪول ٽڙھي ڏھيون ھيون‪.‬‬
‫اڈټيڈن تي ٻنھي موڪاليو‪.‬‬
‫وڏي منڐل تي گڎياڈين‪ .‬چيائين‪ '' ،‬وڏي ملندين َء؟“‬
‫''ھا‪ ،‬ممڪن اھي تہ ڈاڳي اڐيڈ ۾ ملون‪“.‬‬
‫''ممڪن تہ گھڻيون ئي ڳالهيون اھن‪“.‬‬
‫''ليڪن ڈڀ ڈٿاويڪ ھونديون‪ ،‬اھو تون بہ ڒبول نہ ڪندين‪“.‬‬
‫ھلندي ھلندي ھو ڏڪڀي ويو‪ .‬ڈماځي ډڍوڏ ھئڈ ان ڪڏي يڪدم ڃبڏداڏ پي اڳيان وڌيو‪،‬‬
‫ليڪن ان کان اڳ چيائين‪ '' ،‬تہ توکي نندا يا تنڑيد ځي ڏد ڎمل واڏي ڏډتي ناتي ځي ياد‬
‫اھي؟“‬
‫چاھيندي بہ مڇڪڏائي نہ ڈگھيڈ ۽ ان ناڪامي َء ځي اڃڏت ۾ اکين ۾ ڪڀهه چڏندو ٽڏندو‬
‫مځڇوڈ ڪيم‪.‬‬
‫انڇو! منھنڀا ٽلڪ ھڪ انوکي اگ ۾ ځلي اپيا‪ .‬اکيون ھڪ ِمٺي انند وچان ٽوڈڏڻ لڳيون‪.‬‬
‫ٻي گھڙي َء ځو ڪڀهه ڎڈي ڏھي ھئڈ‪ ،‬ان ۽ منھنڀي وچ ۾ ٽاهي َء ځي ديواڏ اچي ويئي‪.‬‬
‫''ڈنڌو‪“.‬‬
‫مون کي ٽنھنڀي ڪمڐوڏي َء تي ڏډو اچڻ لڳو‪.‬‬
‫''مان ڈڀ څاهي ويو اھيان‪ .‬ڈنڌو‪ ،‬ڈچ ٽچ‪ ،‬ڈڀ ڪڀهه‪“!.‬‬
‫''ان ځو ڎک اپم‪“.‬‬
‫''ڎک! ھي تو ڇا چيو ڈنڌو‪ ،‬ڎک‪“!.‬‬
‫مان چپ چاپ ھلندي ڏھيڈ‪.‬‬
‫''چڱو‪ ،‬اڅ ډام ځو ملي ڈگھندين َء؟“‬
‫''ڇو؟“‬
‫''ائين ئي توڈان ڪڀهه دل کولي ڳالهيون ڪڏهيون اپم‪“.‬‬
‫''گھڏ اچځ‪“.‬‬
‫''ٺيڪ اھي‪ “.‬ھن ڌيڏځ ڈان وڏاهيو‪.‬‬
‫۽ ائين موڪالهي پي‪.‬‬
‫‪09‬‬
‫ډام ځو ھو چوڏي‪ ،‬ٽتلون ۽ چمٽل‪ ،‬نئين ڀاڏتي ٽوډاڪ ۾ گھڏ ايو‪ .‬گھڏ مون چئي ڇڎيو ھو‬
‫تہ منھنڀو ھڪ ودياڏپي متڏ اچڻو اھي‪.‬‬
‫بڇڪيٽ اهي ڏکيا ھئم؛ چانهه ٺاھي ٽياڏي مانڈ‪.‬‬
‫گھڏ ڏڳو امي ھئي‪ ،‬ځا ٻئي ڪمڏي ۾ ٽاڈيواڏي َء ڈان ھيڎانھن ھوڎانھن ځون ڳالهيون‬
‫ڪڏي ڏھي ھئي‪.‬‬
‫تڎھن ډيام چيو‪ '' ،‬نپو څاهان اھو ڪيتڏي ڒدڏ ڊځيڂ اھي؛ ليڪن منھنڀو ان ڳالهه ۾ ڈچ ٽچ‬
‫وډواڈ پي ويو اھي تہ دنيا ۾ ھيتڏن ماهھن ځي باوځود بہ‪ ،‬دل ۽ دماغ ځڎھن ڪنھن ڃاڊ‬
‫الء چونڊين پا‪ ،‬تڎھن ان ڃاڊ ماهھو َء‬ ‫ماهھو َء کي ٽنھنڀي ويڅاڏن‪ ،‬اڂڇاڈن ځي مڏڪڐ ِ‬
‫اڳيان ٻين ماهھن ځو ملھ گھٽ ئي ڏھي پو‪ ،‬وڌيڪ نہ‪ ،‬ان کي ٽڏيم چئڀي يا موھ‪ ،‬ڈو مان نپو‬
‫څاهان‪ ،‬ليڪن ځڎھن مون توکي ڎٺو‪ ،‬تڎھن ڈچ ٽچ منھنڀي من ځي ڂالت ڑڏي ويئي‪ ،‬مون دل‬
‫ئي دل ۾ ڒبول ڪيو تہ مان تو ۾ پي ٽنھنڀن ويڅاڏن‪ ،‬اڂڇاڈن ځو مڏڪڐ ٽايان پو‪“.‬‬
‫مان چپ‪.‬‬
‫''امتځان ۾ ٽيٽڏ ڪندي‪ ،‬ھڪ ڃيال ايم‪ ،‬ڈوچيم ڪاډ مون وٽ ڪڀهه ٽئڇا ھڀن ھا‪ ،‬گھڏان‬
‫کڻي ئي ٻہ انا نڪتڈ‪ .‬وي‪ ،‬ټي تي ڇھين ٽئڇي ڪاڐي ٽيتم ۽ ھڪ ڈگڏيٽ ڇڪيم‪ .‬توکي‬
‫تڍڀب ڇو پو لڳي‪ .‬مان ڈچ ٽچ ڪڎھن ڪڎھن ڈگڏيٽ ڇڪيندو اھيان ۽ ان وڒت مون‬
‫ڈوچيو؛ ڪاډ! مون وٽ چاڏ انا ھڀن‪ ،‬ځيئن مان توکي ھوټل ۾ ھلي چانهه ٽيئاڏي ڈگھان‪.‬‬
‫ان ھال ۾ ھڪ واڒڏڪاڏ ويٺو ھو‪ ،‬ڈوچيم ځيڪڏ ان کان چاڏ انا گھڏان ۽ مون کي ٽڪ ھئي‬
‫ٽوء ڃيال ايم اڅ چانهه ځو نہ ڪاڐي ځو يگ اھي ۽ ڪاڐي ڪن ھوټلن‬ ‫تہ ھو 'نہ` نہ ڪندو‪ ،‬ٽڏ ِ‬
‫ٽوء تہ ھڪ انو کټي ٽوندو‪ !.‬تہ ڇا مون کي‬ ‫۾ اڍائي اني ڪوپ ځي ڂډاب ڈان ملندي اھي‪ِ ،‬‬
‫اٺ انا وٺڻ گھڏځن؟ ليڪن اٺ انا‪ ،‬گھڻا ڈمڀھي ھو انڪاڏ ڪڏي تہ؟ ٻي ڳالهه ماني َء ځو‬
‫وڒت اھي‪ ،‬ٻيو نہ تہ گھٽ ۾ گھٽ ڪيڪ_ ٽيڇټڏي َء ځي اڇ ڪڏهي ٽوندي‪ .‬ڈنڌو‪' ،‬ھا` تہ‬
‫ڪندي ڪانہ‪ ،‬ليڪن مڇڪڏائي 'نہ` ڪڏي تہ_ تہ ِ‬
‫ٽوء تہ اٺ انا بہ ٽوڏا نہ ٽوندا‪ .‬وڏي ڃيال ايم‪:‬‬
‫ائين بہ پي ڈگھي پو تہ ھو اٺ انا ڎئي‪ ،‬ليڪن تون مون ڈان ھوټل ۾ نہ ھلين تہ؟ تنھن کان‬
‫بھتڏ اھي تہ مان ڪڀهه بہ اڌاڏو نہ وٺان‪“.‬‬
‫تڎھن ياد ايو ڀڳل ڑڻوټو ۽ کوټو ٽئڇو ۽‪. . . .‬منھنڀو ٽيٽ ڀڏيل اھي‪.‬‬
‫ان گھڙي َء چاھيم‪ :‬ڈندڈ ڳڅي َء ۾ ٻئي ٻانھون وځھي چوان‪ :‬تہ ھاڻ تون بدلڀي ويو اھين‬
‫ډيام! تون ڇا بدليو اھين؛ څڻ منھنڀي دنيا ئي بدلڀي ويئي‪ .‬ويٺو اھين تہ ويٺو ئي ڏھ‪ .‬ھاڻ‬
‫مان توکي ڪيڎانھن بہ وڄڻ نہ ڎينديڈ! اپندين تہ ٻانھن کان ٽڪڙي ويھاڏي ڇڎينديڇان ِء‪ .‬تو‬
‫مون کي ڪڀهه نہ ڎنو‪ ،‬تڎھن بہ مون کي ڈڀ ڪڀهه ملي ويو‪ .‬تو ڈوچيو ۽ مون ٽاتو‪ ،‬ڪھڙو‬
‫نہ انوکو کيل‪!.‬‬
‫ٽڏ مان ډانت ڏھيڈ‪ .‬دل ۾ اپيل ڌوڐان ځا اٿاڏ منھن تي ڍاھڏ پيا نہ‪ ،‬ڈو ياد ڪانھي‪ ،‬ٽڏ اھو‬
‫مان ڪيئن پي ڀُالئي ڈگھان ځو ھن ھٿ ٽڪڙي‪ ،‬ڒڏب وچان چيو‪'' .‬مون کي ڏلڌ تہ ڪانہ‬
‫ڈمڀھي ڏھي اھين ڈنڌو‪“!.‬‬
‫''ڏلڌ ڈمڀھان ھا تہ چپ ڏھي نہ ڈگھان ھا‪ “.‬مڇڪڏائي چيم‪.‬‬
‫***‬
‫‪10‬‬
‫مون ٺيڪ ڈمڀھيو ھو‪ ،‬تڎھن ئي تہ ھن ڈان ٺيڪ ڌڏڂ ملندي ڏھيڈ‪ ،‬ڪڎھن ھو منھنڀي‬
‫گھڏ ايندو ھو ۽ ڪڎھن مان ھن ځي گھڏ ويندي ھيڈ ۽ ائين اچڻ وڄڻ ځي ڈڌي ليڪ ٽڪڙي‬
‫ځيون_ ڏاھ تان اڳيان وڌياڈين‪ .‬ليڪن ڈڌي ليڪ ٽڪڙي اڳيان وڌڻ ۾‪ ،‬انڇاني دل ځي‬
‫ڏوماني اواڏگي َء ڈاٿ نہ ڎنو‪ .‬انڇاني دل ځي ڏوماني اواڏاگي ځي ڪھڙي ڳالهه ڪڀي‪.‬‬
‫ديون‪ /‬ٽڏين ځون ڪھاهيون مون بہ ٻڌيون اھن‪ .‬منھنڀو اھو وډواڈ اھي تہ اھي ڪنھن بہ‬
‫ڐماني ځي وڒت ځي تڑاڋا تي ٽوڏو نپيون ُاتڏن‪ .‬ليڪن تڎھن بہ ڇا انھن ۾ ڪوئي ڏھڇيہ_‬
‫ڪوئي مڋلب ڪونھي؟ منوڏنڀن ٻن ڒڇمن ځو پيندو اھي‪ .‬ليڪن منوڏنڀن واڏين ڳالهين‬
‫مان منوڏنڀن وٺڻ واڏا بہ ٻن ڒڇمن ځا پيندا اھن‪ .‬ھڪ منوڏنڀن ۾ مڋلب واڏو مذاق ھوندو‬
‫اھي ۽ ٻئي ۾ مذاق بيوڒوڐي‪ ،‬ځنھن ۾ تلڃ مذاق ځو اڂڇاڈ نہ ھوندو اھي‪ ،‬اھي بي مڋلب‬
‫چڏچن تي کليو ويھن‪ .‬ديو‪/‬ٽڏين ځون ڪھاهيون ڇا ڊڏػ اھڙن ماهھن ِ‬
‫الء اھن؟ بابا چيو‪:‬‬
‫ڌي ُء‪ ،‬ھنن ټن ڏڈتن مان ځو ڏڈتو ٽڇند ھڀيئي اھو وٺځ‪ ،‬ليڪن ھن چوپين ڏڈتي ڎانھن نہ‬
‫وڄځ‪ .‬ان ڏڈتي ۾ ځن ڀوت اپيئي‪ .‬ليڪن ڌي ُء ڐيډلو ڪيو‪ ،‬ٽھڏين اھو ڏڈتو ڎڈنديڈ‪.‬‬
‫انڇان کي ځنھن ڳالهه ڪڏڻ ِ‬
‫الء ڏوڪيو ويندو اھي‪ ،‬انڇان اھا ئي ڳالهه ڪڏڻ چاھيندو اھي ۽‬
‫اھڙا ڏھڇيہ‪ ،‬ڈتيہ‪ ،‬ديو‪ ،‬ٽڏين ځون ڪھاهيون نپيون ٻڌائين‪ .‬اھڙي دڎويٰ اڄا تہ ڪنھن نہ‬
‫ڪئي اھي‪ ،‬تہ‪ ،‬اوڈي ٽاڈي ځي ټڪڏين‪ ،‬ڇوټين موټين ندين‪ ،‬وډال کيتن‪ ،‬ٻاڏين کي ڎڈندي‪،‬‬
‫ډيام ڈان اوڎانھن وڄڻ‪ ،‬گھمڻ‪ ،‬ڳائڻ ځھومڻ ۽ نڅڻ ِ‬
‫الء دل تڙٽڻ لڳي‪ ،‬نہ نڏتيہ نپي څاهان‪،‬‬
‫تڎھن بہ دل چاھيو‪' .‬دل`‪ ،‬دل ځو پي‪ !.‬ليڪن مان ڇا اوڎانھن وڄي ڈگھيڈ پي‪ .‬ڈماځ!؟ ڈماځ‬
‫چوندو‪ :‬اھو ٽاپ اھي‪ .‬ڪنھن بہ ڪنواڏي َء ڇوڪڏي َء‪ . . .‬ڏھڻ ڎيو ان کي‪ .‬منڎ نہ ڪڀي تہ‬
‫ڏوماني اواڏگي َء ځي ڈٿاويڪ لوچ ڈيني ۾ ٽيدا ئي ڇو پئي؟ ليڪن چاھڻ ۽ ٽائڻ ۾ تڏاوت‬
‫تہ اھي ئي‪ .‬دل ځي ڳالهه ڐبان تي اچي بہ ڪيئن! وچ ۾ ڈنڪوچ ځي ڈئنا‪ ،‬ڎادت انوڈاڏ‪ ،‬ھٺ‬
‫ڌڏمي َء ځا ھپياڏ ځو کڻي بيٺي ھئي‪ .‬ليڪن ڈئنا ۽ ھپياڏ‪ ،‬ڈڪ ڈنيھ ځي ڈڏاڏت کي ڇا‬
‫ڏوڪي ڈگھندا اھن‪ . . .‬؟ ډيام چيو‪'' ،‬اڅ ځيڪڏ ڎکڻ واڏي مندڏ ۾ ھلڀي تہ؟“‬
‫''ځو ووڪيڈنل ټڏيننگ ڈينټڏ ٽٺيان اھي؟“‬
‫''ھا‪“.‬‬
‫ِ‬
‫مالء‪“.‬‬ ‫مون کلي ڎنو ۽ ھن چيو‪'' ،‬ھٿ‬
‫مون ھٿ ماليو‪ ،‬تہ چيائين‪'' ،‬منڌوڏ؟“‬
‫دل مان ڪنھن چيو‪'' ،‬ڀال اھا بہ ڪا ٽچڻ ځي ڳالهه اھي‪“.‬‬
‫چيم‪'' ،‬البت‪“.‬‬
‫***‬
‫‪11‬‬
‫ڈڌي ليڪ ۾ موڙ ايو‪ ،‬ڈماځ ۾‪ ،‬ڪڙي نڌڏ ڀلي اڈتڏي َء تي ڏکي وڄي‪ ،‬ليڪن اڈتڏي‬
‫ځڎھن ڪنھن ٽڏډ ڈان اھي‪ ،‬ٽڏډ ځي باڐو َء ۾ ځڎھن ھن ځو ھٿ اھي ۽ ٽڏډ ڈاھڈ‪ ،‬ڈٿيتا‬
‫واڏو ډڂڊ اھي؛ اڈتڏي ڈماځ ځي ڪڙي نڌڏ کي‪ ،‬مڇڪڏاھٽ ڈان بي اٿڏ ڪڏيو ڇڎي‪ .‬ٻن‬
‫څڻن ځو ٽاڻ ۾‪ ،‬وډواڈ ځو اھي‪ .‬ليڪن وډواڈ ھئڻ ڈان بہ ٽڏډ ڈماځ ڌڏػ ڪڀهه گنٿيڏ‬
‫ڏھي پو‪ . . .‬ڊڏػ اھو ڪاڏڻ اھي ځو ھو ځڎھن ڈماځ ڈان نڌڏ مالئي پو‪ ،‬تڎھن ھن ځي‬
‫اکين ۾ تيڐ ځواال ڏھي پي‪ .‬ٽنھنڀي واڏي اچڻ ڈان اڈتڏي ڃود ځواال بڻڀي وڄي پي‪ ،‬ليڪن‬
‫ھن ۾ اھا ځواال‪ ،‬ٽڏډ ځي ڀيٽ ۾ ڪڀهه ديڏ ڈان ئي ٽيدا پيندي اھي؛ ٽڏډ ځي ڀيٽ ۾‪ ،‬ھن‬
‫ځي ڈھن ډڪتي وڌيڪ ځو اھي‪.‬‬
‫اوھ‪ ،‬اھي تہ اھي ڳالهيون اھن‪ ،‬ځي مون بڍد ۾ څاتيون‪ ،‬نڄاهان ڇو‪ ،‬ھڏوڀڏو بہ ھڏ ڳالهه واڋڎ‬
‫ڪڏڻ ځي ڎادت ٽئڀي ويئي اھي‪.‬‬
‫ان وڒت مون اھو ڈڀ نپي څاتو‪ ،‬ډيام مون ڈان مليو‪ ،‬ٻئي مندڏ ڎانھن ھلياڈين‪.‬‬
‫واٽ تي نہ ھن ڪڀهه ڳالهايو ۽ نہ مون‪ .‬۽ پيو بہ ڇا ھو؟ ِڪن ماهھن گھوڏ ڪڏي نھاڏيو ھو ۽‬
‫بڈ‪!.‬‬
‫ڈومڏ ځو ڎينھن‪ ،‬ډو ځو ليکيندا اھن‪ ،‬ليڪن اھو ڎينھن ڈومڏ ځو ڎينھن نہ ھو‪ ،‬ان ڪڏي ئي‬
‫ډايد مندڏ ۾ ڪيڏ بہ نہ ھو‪ .‬ھون َء بہ ڈنڌونگڏ ۾ مندڏن‪ ،‬ټڪاهن ځو ڪاپو ئي ڪونھي‪ .‬ماهھو‬
‫دوڏ واڏي مندڏ ۾ ڏوڐ ڏ وڐ وڄن بہ ڇو‪ .‬اتي ځي ډانت_ايڪانت ڐڊا ۾ ھڪ ڈوال ڪيم‪،‬‬
‫''تنھن ځو ايڈوڏ ۾ وډواڈ اھي‪ . . .‬ډيام؟“‬
‫ھن گنٿيڏ لھڀي ۾ چيو‪ '' ،‬مندڏ ڌڏػ ايو اھيان‪ ،‬تڎھن ئي پي اھو ڈوال ٽچين نہ‪“.‬‬
‫''ھا‪“.‬‬
‫''ليڪن مندڏ اڅ مندڏ ئي ڪپي ڏھيا اھن‪“.‬‬
‫''تڎھن ڇا ڏھيا اھن؟“‬
‫''ڎڈ نہ‪ ،‬اڅ ځا مندڏ ٽڏاچين ڪال ځي مندڏن ځيان‪ ،‬ودياڪيندڏ تہ ڏھيا ڪونھن‪ .‬وديا ڏڈتي‬
‫ٽڏڪڏتي ځي نيمن ۽ انھن نيمن ڏڈتي اڈين ان ڈچ کي ٽايون پا‪ ،‬ځن کي ِڪن ڀڳوان‬
‫ڪوٺيو اھي‪ .‬مندڏن کي ڀڳوان ځو گھڏ ڊڏػ ان وديا ځي ڪڏي ڪوٺيو ويندو ھو‪ .‬۽ اڅ؟‬
‫ډاڈتڏ ٽوڅا ځو ٽڏچاڏ اھي‪ .‬ډاڈتڏن ۾ څاهايل ڈچ ځو نالو بہ ڪونھي‪ .‬اڅ ڈتيہ يا ڏھڇيہ تي‬
‫نہ‪ ،‬چمتڪاڏن تي ڐوڏ ڎنو وڄي پو‪ .‬ھڏ ڎند ڪپا ځي بنياد ۾ ھڪ ڈچ‪ ،‬ھڪ ڏھڇيہ لڪل‬
‫ھوندو اھي‪ .‬اڅ ڈتيہ‪ ،‬ڏھڇيہ کي ڪوئي کولي نپو‪ .‬مندڏ ۽ ڈتيہ ڏھڇيہ ځو واڈڋو‪ ،‬اڅ دنيا‬
‫۾ ڏھيو ئي ڪپي اھي؛ ځو تون منھنڀي‪ ،‬مندڏ ڌڏػ اچڻ ځي ڈوال کي ڀڳوان ڈان ڳنڍي‬
‫ڏھي اھين‪“!.‬‬
‫ٽوء ھتي اچڻ ځي ڋڏوڏت؟“‬ ‫''تہ ِ‬
‫''ھتي ايڪانت اھي‪“.‬‬
‫مان چپ پي ويڈ‪.‬‬
‫ھو منھنڀي منھن ۾ ڎڈندو ڏھيو‪.‬‬
‫مون ٽنھنڀي نڌڏ ٽنھنڀن ٽيڏن ۾ کٽائي‪ ،‬ٽيڏ ځي اڱوٺي ڈان ڐمين کي کڏڙيم ۽ ِ‬
‫ٽوء‪ ،‬دل ۾‬
‫اپندڙ‪ ،‬ډوڏ مڅائيندڙ ڌوڐان کي ڈوال ځي ڏوپ ڎٺم‪:‬‬
‫‪12‬‬
‫''ھڪ ڳالهه ٻڌائيندين ډيام؟“‬

‫''چئہ‪“.‬‬
‫''ځيڪڎھن مندڏ ۾ ڀڳوان نہ اھي‪ ،‬اوڈي ٽاڈي ٽوتڏ وايو منڊل نہ اھي‪،‬ځيڪڎھن اڅ ځي‬
‫ٽوء منھنڀي اتما‪ ،‬مون کي باڏ باڏ تنھنڀي اڳيان‬ ‫ِ‬ ‫ٽوځا‪ ،‬ڈاڌنا‪ ،‬تٽڇيا ڈڀ ڪوڙ اھي‪ ،‬تہ‬
‫الء مڀبوڏ ڇو ڪڏي ڏھي اھي؟“‬ ‫ځھڪي ځھڪي ٽڏنام ڪڏڻ ِ‬
‫''ٽائڻ بڍد ڈمائڻ چاھبو اھي ۽ ڈمڏٽڻ ڈٿاويڪ تہ اھي ئي‪“.‬‬
‫اواڪ‪ ،‬اٽلڪ ھنڀو منھن تڪيندي ڏھيڈ‪.‬‬
‫ھن کلي چيو‪'' ،‬ڇو ځھڪ نہ‪ ،‬مان اډيڏواد ڎيڻ ِ‬
‫الء تڙٽي ڏھيو اھيان‪“.‬‬
‫۽ ځڎھن ځھڪڻ لڳڈ‪ ،‬تڎھن ٻنھي باڐن کي ٽڪڙي ټھڪ ڎئي چيائين‪'' ،‬بيوڒوػ‪“. . .‬‬
‫ڈندڈ موڊ بدلڀڻ لڳو‪.‬‬
‫مان ڎڀب ۾ ٽئڀي ويڈ‪ .‬اھڇتي چيم‪'' ،‬ڪڀهه چوڻ تہ ڎين ھا‪“.‬‬
‫''ڎڈ ڈنڌو! کيل مان بہ ڎڈندو اھيان‪ .‬ڈاھت بہ ٽڙھندو اھيان‪ .‬ھڪ ڳالهه تي مون ِ‬
‫الء کل‬
‫ڏوڪڻ مڈڪل پي ٽوندي اھي تہ ځڎھن بہ نانڪائون نانڪن اڳيان ځھڪن‪ ،‬نانڪ انھن کي‬
‫باڐئون کان ٽڪڙي‪ ،‬اپاڏي‪ ،‬دل ځي ڏاهي ڍاھڏ تہ ڪندا اھن‪ ،‬ليڪن ڊڏػ تڎھن‪ ،‬ځڎھن‬
‫نانڪائن کي ځو ڪڀهه چوهو ھوندو اھي‪ ،‬اھو نانڪن ځي چڏنن ۾ ٽئڀي‪ ،‬چئي ڎينديون‬
‫اھن‪ .‬مڃان پو‪ ،‬ڪالم ۾ اڐڇانوي ڏنگ ڏھندو اھي؛ ليڪن اڐڇانوي ڏنگ ځو ځادو ڎيکاڏڻ‬
‫الء ځيون ځي ڈٿاويڪتا ځو ٻليدان ڪڏي ڇڎځي ان ۾ ڈندڏتا نہ اھي‪“.‬‬ ‫ِ‬
‫اٺڪنٺ پي‪ ،‬ھلڪي تکي ڈڏ ۾ چيم‪'' ،‬تنھنڀون ڇا مڑڏڏ ٽڇندگيون_ ناٽڇندگيون اھن‬
‫ډيام؟“‬
‫''ڪټڏينپي اھيان‪ ،‬ڏلڌ ۽ ڊځيڂ ځا ليڪا ٽائي ٽاڻ کي بٿ_ ٽڏ دڏډڪ ڈمڀھندو اھيان؛ ائين‬
‫ڪونھي‪ .‬البت ڈٿاويڪتا ۾ ڈندڏتا ڎڈندو اھيان‪ ،‬ان ڪڏي ڈٿاويڪتا ځو ڪوڎيو اھيان‪“.‬‬
‫''ليڪن اڈٿاويڪتا ۾ بہ تہ من ځي ھڪ ڈٿاويڪ ڌاڏها اھي‪ .‬ځيڪڎھن ڪو ٽاڻ کي ڪنھن‬
‫ٽوء ھو ان ماڂول ۾ ڈٿاويڪتا ڈان ھلي بہ نپو ڈگھي‬ ‫ماڂول ۾ ٺھڪائي نپو ھلي ڈگھي تہ ِ‬
‫ٽوء ان 'ڈٿاويڪ اَڈٿاويڪ ڌاڏها` کي ڈٿاويڪ ڇو نپو ڈمڀھيو وڄي؟“ اڈٿاويڪ ڇو نپو‬ ‫تہ ِ‬
‫ڈمڀھيو وڄي‪“.‬‬
‫''دلٽڇند ماڂول ۾ ٽاڻ نہ ٺھڪائي ڈگھڻ ځي ڈٿاويڪ ڌاڏها ڈٿاويڪ ئي اھي‪ .‬اڈٿاويڪ نہ‪،‬‬
‫الء‪' ،‬اڈٿاويڪ ڈٿاويڪتا` ځو‬‫ليڪن ڪو ځيڪڎھن ان 'ڈٿاويڪ اڈٿاويڪ` تي ڒابو ٽائڻ ِ‬
‫ٽڏدډن ڪڏي‪ ،‬اھو ٽڏدډن اڈندڏ تہ لڳندو ئي‪ .‬ځو ڈٿاويڪ اھي‪ ،‬اھو ڈندڏ اھي‪ ،‬ځو اڈندڏ‬
‫اھي‪ ،‬اھو بڏو اھي‪ ،‬ان ۾ منھنڀو وډواڈ اھي ڈنڌو َء‪“.‬‬
‫ھن ځون اکيون چمڪي اپيون‪.‬‬
‫''ھاهي ڈٿاويڪتا تان وډواڈ تي ٽھتين‪ .‬ڈتيہ ۽ ڈندڏتا ځو ڈلوگن اڄا کن ٽل اڳ ھنيو‬
‫اپيئي‪ ،‬ڏي ډيام تون ايتڏو ڇيد و ڇيد ڪندڙ ڇو اھين؟“‬
‫''ڈامھون ڈوال ځو اھڙا اچن پا‪ “.‬ائين چئي ھن کلي ڎنو‪.‬‬
‫ان بڍد ٻئي‪ ،‬مندڏ ۾ اندڏ وڄي ٽلپي ماڏي ويٺاڈين‪.‬‬
‫ھن چيو‪ِ '' ،‬ډو ڈاکي اھي‪ِ .‬ډو ځو بيل ڈاکي اھي‪ .‬ڈامھون ټنگيل تډويڏ ۾‪ ،‬ڈڏڈوتي ڈاکي‬
‫اھي‪ .‬ڈڏڈوتي َء ځي ٽاڈي ۾ ھٿ ٻڌي بيٺل گڻيڈ ڈاکي اھي‪“.‬‬
‫''نہ؟“‬
‫''تہ تون ۽ مان ھتي ايا اھيون‪“.‬‬
‫''ڃوب‪ !.‬ھڪ دڐڍي‪ ،‬گاڎي َء ۾ ڈاھيڙي َء کان ټئگوڏ ځو ھڪ ناول وڏتو ھئم‪ .‬نالو ډايد ‪Last‬‬
‫‪ poem‬ھئڈ‪ .‬مون تہ ٽندڏنھن ويھ ڊڏځا ٽڙھي ڇڎي ڎنو‪ ،‬ڇو تہ‪ ،‬ھڪ تہ مان ڈاھت ٽڙھان‬
‫ڪانہ ۽ ٻيو مون کي بځث‪ ،‬مباڂثا وهن ڪانہ‪ .‬ليڪن ان ۾ ھڪ ڳالهه دلڅڇپ ھئي‪ ،‬ڇوڪڏو‬
‫ڇوڪڏي َء ڈان‪ ،‬ٽڏيم ۾ نہ ھو‪ ،‬تڎھن بہ ھن ڈان ھميڈہ ملندڙ ھو‪ .‬اڈټائيل ۾ ڳالهائڻ ھن ځي‬
‫ڎادت ھئي‪ .‬ھڪ دڐڍي ھن ڇوڪڏي َء کي چيو‪ :‬ڐالهي‪ ،‬تون اھين ۽ مان اھيان‪ .‬چنڊ اھي ۽‬
‫تاڏا اھن‪ .‬ڇوڪڏي وائڙي پي ويئي‪ .‬ڈوچيائين اھا ٻولي تہ ٽڏيمي ڳالهائيندا اھن ٽڏ ِ‬
‫ٽوء ڃيال‬
‫ايڈ تہ ڇا پيو ځي اڈين ٻہ‪ ،‬چنڊ تاڏا اھيون‪ .‬ھو ماڂول کي اڈټائيل ڈان ٽيډ ڪڏي پو‪ ،‬ان ۾‬
‫ٽڏيم ځو ڪھڙو ڈوال اھي‪ .‬اڅ تون بہ اڈټائيل ۾ ڳالهائي ڏھيو اھين‪ .‬ڈڀ ڈاکي اھن‪ ،‬مگڏ‬
‫ڇا ځا؟“‬
‫''اڈان ځي ملڻ ځا ۽ ان 'ملڻ` ځو ٽڈ منڌڏ ڪھڙو اھي‪ .‬اھو ٻيو ڪيڏ ڇا څاهي يا نہ‪ ،‬اڈين ٻئي‬
‫تہ څاهون پا‪ .‬ڏھڻ ڎي اڈټائيل کي؛ ليڪن تنھنڀي ڈوال ځي ته َه ۾‪ ،‬دل ځي دنيا ڈاکي ھئڻ‬
‫ځو ٿبوت اھي ۽ ان ته َه ځو بنياد ٽئدا پيو اھي‪ ،‬ټئگوڏ ځي ‪ Last poem‬مان تہ اڈټائيل نہ‬
‫اھي ڎڈڻو‪.،‬‬
‫‪13‬‬
‫اڈټائيل ۾ ڎيکاڏيل ڂڑيڑت کي ڎڈڻو اھي‪ ،‬اھو ناول ڀل توکي نہ وهيو ھڀي‪ ،‬ځو ناول ڃود‬
‫ناول بہ ڪونھي‪ .‬ناول ځي ټيڪنڪ ۾‪ ،‬الوچڪن ځي ټڪڏا ُء واڏو لنبو مڊمون اھي‪ .‬ليڪن‬
‫ان ‪ Last poem‬مان کنيل ھڪ ڳالهه تان پي توکي ڈاھت ځي اھميت ڈمڀھڻ کٽي‪ .‬تون‬
‫ڈاھت ٽڙھڻ ډڏوع ڪڏي ڇڎ ڈنڌو !‪ . . .‬ھڏ ليکڪ ځي ٽٺيان ھڪ ڐالڈاڐي ھوندي اھي‪.‬‬
‫ليڪن دنيا ۾ ځيتڏا ليکڪ اھن‪ ،‬اوتڏيون ڐالڈاڐيون بہ اھن‪ ،‬ائين نپو چوان‪ .‬ڪيتڏن‬
‫ليکڪن ٽٺيان ڈاڳي ڐالڈاڐي بہ ھوندي اھي تہ ليکڪ ځدا ځدا ويڅاڏ ڌاڏا ڈبب‪ ،‬ځدا ځدا‬
‫نڑڋہ نڌڏ ڈان‪ ،‬انڇاني ځيون ځي الوچنا ڪن پا ۽ ائين ھو ځيون_ ڏاھ ځا ڈونھان پي‪ ،‬اڈان‬
‫کي ڏاھ ڎيکاڏين پا‪ .‬اڈان ځي ديڈ ۾‪ ،‬ڏام ۽ ڪڏډن ځي ٽوڅا ڪئي ويندي اھي‪ .‬ٽوڅا ڇا‬
‫اھي ۽ اھا ڪڏڻ گھڏځي يا نہ‪ ،‬ان ڈان ھن وڒت منھنڀو ڪوئي واڈڋو ڪونھي‪ ،‬ڈوال اھي تہ‬
‫انھن ځو ڈڏځڻ ڪنھن ڪيو؟_‬
‫ڈنڌو! توکي ڈاھت ڈان چاھ ڏکڻ گھڏځي‪ .‬ڈاھت مان تون اھو ڪڀهه ڒبول ڪڏ‪ ،‬ځنھن ِ‬
‫الء‬
‫ڎڑل توکي اځاڐت ڎي‪“.‬‬
‫''ٺيڪ اھي‪ “.‬ائين چئي مون ڈاھت ځو ڈاھ کنيو‪.‬‬
‫ھن مڇڪڏائي ٽنھنڀو ھٿ منھنڀي ھٿ ۾ ڎنو ۽ مون چيو‪'' ،‬ڈاھت ٽڙھڻ مان ٻہ ڐائدا پيندم‪.‬‬
‫گھڻي څاڻ ھئڻ ڈبب‪ ،‬تون مون اڳيان‪ ،‬ھڏ ڳالهه کولڻ ځي ڪوډډ نہ ڪندين ۽ ٻيو تہ اھڙين‬
‫ځھڙين ڳالهين تي تہ بځث ئي نہ ڪندين‪“.‬‬
‫مون ڈاھت ٽڙھڻ ډڏوع ڪڏي ڇڎيو‪.‬‬

‫ډيام ځي ھڪ ڳالهه ڌيان ۾ ڏکيم؛ تہ‪:‬‬
‫ڈاھت_ ڪال ځي ڏچنا‪ ،‬ان ځي انند ۽ ڈکيا ځي اڀياڈ ۾ مڂموڏ پي ٽاڻ کوئڻ يا گھڏي‬
‫ڈوچڻ کي ٽڙھڻ ځي ڏڐتاڏ ځي ماٽي ڈان نہ ماٽڀي تہ بھتڏ پيندو‪ .‬ڏچيندڙ‪ ،‬ځنھن ڏچنا کي‬
‫ځنھن ڏوپ ۾ ڏچيو اھي‪ ،‬ان کي‪ ،‬ان ځي اڊلي ڏوپ کي نہ وٺي‪ ،‬ڊڏػ ُاڇاتڏي نھاڏ مپائنڈ‬
‫ڑټي ڪڏڻ 'ٽڙھڻ` نہ اھي‪ .‬ڏچيندڙ ٽنھنڀي ڏچنا کي ڏچڻ ۾ ځيتڏو وڒت لڳائي پو‪ ،‬اوتڏو‬
‫وٺندڙ وٺڻ ۾ نپو لڳائي؛ ٽڏ وٺندڙ ځي وٺڻ واڏي ڈمي کي 'وٺڻ` چوڻ ڊځيڂ نہ اھي؛ وٺڻ‬
‫مڍني تہ مځڋ اھا اھي تہ ځا چيڐ‪ ،‬ځنھن ڏوپ ۾ اھي‪ ،‬ان ئي ڏوپ ۾ وٺڀي‪ .‬مونتي‬ ‫ٰ‬ ‫ځي‬
‫بنگالي َء ڈاھت ايتڏو اٿڏ ڪيو ځو ھڪ ڎينھن ډيام کي چئي ڎنم‪'' ،‬پڀي تہ بنگالي ڪڏداڏ‬
‫پڀي‪“.‬‬
‫ډيام ناڏاڋ پي ويو‪ .‬ڪڀهه چيائين ڪونہ‪ ،‬ڊڏػ منھن گھنڀائي ڇڎيائين‪.‬‬
‫''توکي اھا ڳالهه ڇا بُڏي لڳي؟“‬
‫''نہ ڎاڍي ڈٺي لڳي‪“.‬‬
‫ڀاو ڇو بدلڀي ويئي؟“‬ ‫ِ‬
‫''ٽوء منھن ځا َ‬
‫‪14‬‬
‫''تہ تون ڈنڌي اھين‪ .‬ڈنڌي‪ ،‬ڈنڌو ندي َء ځي ٽاهي َء ځيان ھميڈہ ڈيتل‪ ،‬ډڏاػ ۽ مٺا ڏھندا‬
‫اھن‪ .‬اڈان ځي ڌبي ڍت ۾ ھنڇا ڪونھي‪ .‬ونڀوڳ ڪونھي‪ .‬ڂڇڈ بڎڋ ڪوئي وڪاڏ‬
‫ڪونھي‪ .‬ڈھڪاڏ ۽ ډانتي َء ځا اھڙا تہ ُاٽاڈڪ اھيون ځو اڳلي کي ناڏاڋ پيڻ ځو موڒڍو ئي‬
‫نہ ڎيندا اھيون‪ ،‬۽ اڅ‪ ،‬ځڎھن ڀاڏت ۾ اڈان کي ٽنھنڀي ڐمين ڪونھي‪ .‬ٻين ٻولين ځي چڙھت‬
‫اھي‪ ،‬ځدا ځدا ڪلڅڏ‪ .‬اوڈي ٽاڈي ڐوڏ اھن‪ ،‬تڎھن اڈين ڈنڌ_ ماتا ځا ناالئق ٻاڏ ڪوٺباڈين‪،‬‬
‫څاهين پي‪ ،‬اڈان وٽ ڪيتڏو نہ ڒيمتي ڈاھت اھي‪ .‬اڈين دنيا ځي ڪھڙي بہ ڈٺي ډاڎڏ ځي‬
‫ڀڏ ۾ ډاھ‪ ،‬ڈڅل ۽ ڈامي َء کي بيھاڏي ڈگھون پا‪ .‬ڇو تہ ھنن بہ ڪالڈڪڈ ٽئدا ڪيا اھن ۽‬
‫اڈان ځو ٻيو ڈاھت؟ ڪوئي اڈان ځي ٻولي څاهي نپو‪ ،‬چٽن تي چنو لڳائي ويٺا اھن‪ .‬ڈنڌي‬
‫ٻولي َء کي تڇليم نہ ڪيو ويو اھي‪ .‬ڇو تہ‪ ،‬ځي تڇليم ڪڏي ڈگھن پا‪ ،‬تن ڈنڌي ٻولي َء ان‬
‫ځي ڈاھت ځي اھميت تہ څاتي اھي ۽ اھڙن ڎملداڏن ڈان ځن ڈنڌي دوڈتن ځو ډڂډي ڈٻند‬
‫اھي‪ ،‬تن مان تمام‪ ،‬نہ مڍلوم ڇو ائين چئي ڏھيا اھن تہ ڈنڌي ٻولي تڇليم پي ڪانہ‬
‫ڈگھندي‪ ،‬ان ڪڏي ڈنڌين کي ٻين ڈان ځذب پي وڄڻ گھڏځي‪“.‬‬
‫''ٺيڪ تہ اھي‪“.‬‬
‫''۽ اڈان ځي اڊليت؟“‬
‫''اڈين انڇان اھيون‪ ،‬اھا ئي اڈان ځي اڊليت اھي‪“.‬‬
‫''اڈان ځو ٺڪاهو؟“‬
‫''ڈموڏي ڌڏتي‪“.‬‬
‫''ڈٿيتا؟“‬
‫''انڇاني“‬
‫''تہ چئبو اڈين ڈنڌي‪ ،‬ڈنڌي نہ ڏھي‪ ،‬ڪچي‪ ،‬گڀڏاتي‪ ،‬مڏھټا پي وڄون‪ ،‬ان ۾ توکي ڪوئي‬
‫اوگڻ نڌڏ نپو اچي؟“‬
‫''ھا‪“.‬‬
‫''تڎھن ځيون ڏاھ تان ھلندي‪ ،‬ھڪ ٻئي کي بہ منھن ڎيڻو ٽوندو‪“.‬‬
‫''ڪڎھن ڈوچيو ڪانھي‪“.‬‬
‫''ڈوچيو ڪانہ اپئي ڊڏػ تڎھن ئي ائين پي چوين‪“.‬‬
‫ِ‬
‫ٻڌاء‪ ،‬دنيا ۾ انيڪ ڪالئون اھن‪ ،‬تون ڇا اھو چاھيندين َء تہ انھن مان‬ ‫''چڱو ڈنڌو‪ ،‬ڀال اھو تہ‬
‫ھڪ بہ ڃتم پي وڄي؟“‬
‫''نہ‪“.‬‬
‫''گڊ ! ‪ . . .‬۽ ڪال اھي ڇا؟ َانٿو مځڇوڈ ڪڏائڻ ئي تہ ڪال اھي‪ .‬ليڪن ٻولي ڇا اھي؟ اھا بہ‬
‫انڇان ځي ُامنگن‪ ،‬اڂڇاڈن کي چټي نموني ٽيډ ڪڏڻ ځو ھڪ ڏوپ اھي‪ .‬ان ڂڇاب ڈان‪،‬‬
‫ھڏ انڇان ھڪ ڪالڪاڏ ۽ ھڏ ٻولي ڪال ځو ھڪ ڏوپ اھي‪.‬‬
‫مڍني ڇا اھا پي تہ ڐيتون ځي ڪا‬‫ٰ‬ ‫ڊوػ ۾ ځيڪڎھن ڐيتون کان وڌيڪ وټامن اھن تہ ان ځي‬
‫مڍني ڪانھي‪ .‬ڐيتون کي بہ ٽنھنڀو ھڪ ڈواد‪ ،‬ٽنھنڀو ھڪ اٿڏ اھي‪.‬ان ڪڏي ځيئن ڊوػ‬ ‫ٰ‬
‫ځي ڈنٿال پيڻ گھڏځي‪ ،‬تيئن ڐيتون ځي بہ پيڻ گھڏځي‪ .‬دنيا ځي ھڏ ٻولي َء ځي ڈنٿال پيڻ‬
‫الء‪ ،‬ڃتم ڪندڙن ڈببن مان ھڪ بہ ڈبب ميڇڏ ڪڏڻ نہ‬ ‫گھڏځي‪ .‬دنيا ځي ھڪ بہ ٻولي َء ِ‬
‫گھڏځي‪ .‬لٽي َء کي وگيانڪ دڏډټي َء کان ۽ ٻولي َء کي ويا ڪڏڻ ځي نھاڏ ڈان ڀل ځاچيو‬
‫وڄي‪ ،‬ځاچي ان کي بھتڏ بڻايو وڄي‪ ،‬ليڪن بھتڏ ئي بڻايو وڄي‪ ،‬ٻيو ڪڀهه بہ نہ‪“!.‬‬
‫مان اڄا بہ چپ‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫''چڱو ڏھڻ ڎي‪ ،‬ان کي ڈنڌو! تنھنڀي نالي ځي ځئہ ھڀي ۽ تنھنڀي نالي ٽٺيان ځنھن ٽؤتڏ‬
‫امڏت ڌاڏا ځو وھڪڏو اھي‪ ،‬اھو ډل ڈدا ڒائم ڏھي‪ .‬اڈان ځو واڈڋو ٽنھنڀي ڐڏڋ ڈان‬
‫اھي‪ .‬نہ تہ ڀال ڈنڌو ندي وھندي ڏھي ۽ ڈنڌي ڃتم پي وڄن ڀال ائين بہ پي ڈگھي پو‪.‬‬
‫ڈنڌوندي َء ځي ڪناڏن تان ځنھن ڈٿيتا ڪالهه ڑھلڻ ډڏوع ڪيو اھي‪ُ ،‬اھا اڅ بہ ڪندي‪ ،‬ڈٿاڻ‬
‫بہ ڪندي‪ ،‬ڇو تہ ُاتي ځو ماڂول ڪڀهه اھڙو اھي‪ .‬وڌ ۾ وڌ ڀاڳيہ ځو ٻيو ڪھڙو مذاق پيندو‪،‬‬
‫اھوئي تہ ڈنڌي ڈنڌي ھوندي بہ ڪڀهه ٻيو بڻڀي ويندا ۽ ڏيڏ ڈنڌي‪ ،‬ڏيڏ ھوندي بہ ڈنڌو‬
‫ندي َء ځي ڪناڏن تي ڈنڌي بڻڀ ي ويندا‪ .‬ڈنڌي ڐندھ ڏھندا‪ ،‬ڏھندا ڏھندا‪ !.‬ھن ڏوپ ۾ نہ تہ‬
‫ٻئي ڏوپ ۾‪ .‬ڪوډډ مځڋ اھا پيڻ گھڏځي تہ انڇان ځا تمام مڂتلف ڏوپ ڒائم ڏھن ۽‬
‫ھميڈہ انھن ڏوٽن ۾ ٽوڏن ڈندڏتا اهڻ ځي ڈاڌنا ڪئي وڄي‪“.‬‬
‫تڎھن مونکي ڏوئڻ اچي ويو‪.‬‬
‫چيم‪'' ،‬مان بيوڒوػ اھيان‪ ،‬ډيام نپي څاتم‪ :‬ٻولي ڪال ځو ھڪ ڏوپ اھي‪ .‬ٻئي ځو بنگلو‬
‫ٽوء ڈنڌي ٻولي َء کي ڪيڏ‬ ‫ڎڈي ٽنھنڀي ځھوٽڙي َء ڊاھڻ ۾ تہ وڎائي نہ اھي‪ .‬وڎائي نہ اھي تہ ِ‬
‫ڃتم ڪڏي ڈگھندو بہ ڪيئن؟ ان ۾ تہ منھنڀو ڈمٽوڏڻ وډواڈ اھي تہ انڇان ادځڳاد کان‬
‫ڈتيہ ځي کوځ ۾ ڀټڪندو ڏھيو اھي‪ .‬ننڍن ننڍن ڈتين کي مالئي ھو ڪپي ٽھتو اھي‪ ،‬اھا ٻي‬
‫ڳالهه اھي‪ .‬ليڪن اھو بہ ھڪ ڈتيہ اھي تہ ٻولي بہ ڪال ځو ھڪ ڏوپ اھي‪ .‬تہ ِ‬
‫ٽوء ځي ماهھو‬
‫ڈنڌي ٻولي َء کي تڇليم ڪڏڻ ځي ڐائدي ۾ نہ اھن‪ ،‬ڈٿاڻ اھي ڈتيہ ځا ُاٽاڈڪ تہ پيندا ئي تہ‬
‫مان ڈنڌي اھيان ۽ ڈنڌي پي‪. . . .‬ڏي ډيام تنھنڀين اکين ۾ ھي ٽڏڪاډ ڪھڙو‪“!.‬‬
‫ډيام ھليو ويو‪ .‬وڄڻ کان اڳ اھو ٻڌائي ويو تہ کيڈ ڪڇټمڈ مان نوڪڏي َء ځو اڏڊڏ ايو‬
‫ھو‪.‬‬
‫ھو ھليو ويو ۽ مان ڈنڌي ڪلڅڏ تي ڈوچڻ لڳيڈ‪.‬‬
‫تڎھن اوچتو منھنڀي نڌڏ ننڍي ڀا ُء ڏاځو َء ځي تډويڏ تي ٽيئي‪.‬‬
‫تډويڏ مان ھن اھڇتي چيو‪'' ،‬مان ڈنڌي اھيان‪“.‬‬
‫ڈنڌ ڇڎي ڀاڏت ايا ھئاڈين‪ ،‬تڎھن ھو بلڪل ننڍو‪ ،‬ڈتن ڈالن ځو ھو‪.‬مڏت ۾ ڏاډن ملندو ھو‪،‬‬
‫ليڪن ُان مان ٽوڏت تہ ڊڏػ نالي ماتڏ ئي پيندي ھئي‪.‬‬
‫ھڪ دڐڍي ڏاځو َء چوڏي ڪئي‪ .‬ھڪ اني ځي چوڏي‪ !.‬ڏاځو َء چوڏي ڇو ڪئي؟‬
‫ډايد ان ڪڏي ځو ٻين ٻاڏن کي ڑټاڪا ٻاڏيندو ڎڈي کيڈ بہ دل پي ھوندي تہ ڑټاڪا ٻاڏيان‪.‬‬
‫ڇو تہ امي َء ځڎھن ڈندڈ نڪڏ الھي ماڏ ڎني‪ ،‬تڎھن ڈندڈ کيڇي مان اني واڏو ڳاڙھين‬
‫تيلين ځو ماچيڈ نڪڏي ايو‪.‬‬
‫مان اڪثڏ ھڏ ڏات کيڈ لوڪ_ ڪپائون ٻڌائيندي ھئڈ‪.‬‬
‫ُان ڏات اچي ٽاڈي ۾ ليټيو‪.‬‬
‫ٽچيو مانڈ‪'' ،‬اکاهي ٻڌڻ ايو اھين؟“‬
‫ڪڙي اواڐ ۾ چيائين‪'' ،‬اکاهي ڪو نہ ٻڌندڈ‪“.‬‬
‫''ڇو؟“‬
‫''ڇو تہ تون ڪوڙي اھين‪“.‬‬
‫''مان‪ ،‬ھان ڏاځو‪ ،‬مان‪“!.‬‬
‫''ھا تون‪ !،‬تون ڪوڙي اھين‪ ،‬تون ِڪني اھين‪“!.‬‬
‫''ٽڏ بہ ڪيئن؟“‬
‫''اڳي اڳي تو ٻڌايو ھو ڪڏډن ځڎھن چوڏي ڪندو ھو‪ ،‬تڎھن ڈڀ کيڈ ٽياڏ ڪندا ھئا‪.‬‬
‫''ٽوء امي َء مون کي ماڏ ڎني‪ ،‬توکي ڪوڙي نہ چئڀي؟“‬ ‫ِ‬
‫ٽوء ڪڏډن ڪو ٽئڇن ځي چوڏي پوڏو ئي ڪندو ھو‪ ،‬ھو تہ مکڻ‬ ‫ِ‬ ‫مون کلي چيو‪'' ،‬اڙي‬
‫چوڏائيندو ھو‪“.‬‬
‫''ٽڏ اڈان ځي گھڏ ۾ مکڻ اھي ڪپي؟“‬
‫ھي ڪھڙو ڈوال ھو؟‬
‫‪16‬‬
‫''چيائين‪'' ،‬ڈنڌو‪ ،‬مون کي ھڪ ڈوٽ ڈبائي ڎي نہ؟“‬

‫ټھڪ نڪڏي ويم‪.‬‬
‫''تون اڄا ننڍو اھين‪“.‬‬
‫''ٽڏ واډو بہ تہ ننڍو اھي‪ .‬گوبند بہ تہ‪“ . . .‬‬
‫''تہ ڇا‪ ،‬ھو ڏڏيب پوڏئي اھن‪“.‬‬
‫ڏاځو َء ڪو بہ ځواب نہ ڎنو‪ ،‬چپ چاپ ڇت ڎانھن نھاڏيندو ڏھيو‪.‬‬
‫مھيني بڍد ھن مون کي ٽنځ ڏوٽيہ ڎنا‪ ،‬ٽچيومانڈ‪،‬‬
‫''ڪپان ا ِ‬
‫ندء؟“‬
‫''ټڪو ټڪو ميڙي اٺ انا ڪيم‪ ،‬اٺين انن ځا کټمڙا وڏتم‪ ،‬ڏوڐ لوڪو ۽ ھيمن ڈان ٻہ ڪالڪ‬
‫گاڎي َء ۾ وڪڻدو اھيان‪ .‬ڪيئن ڈنڌو‪ ،‬ھاڻ تہ ڈوٽ ٺھڏائي ڎيندين َء نہ‪،‬؟ بابا نپا ڪمائن‪،‬‬
‫ڏوٽو نپو ڪمائي‪ ،‬ھاڻ مان ڪمايان پو نہ؟“‬
‫منھنڀي اکين ۾ ٽاهي ڀڏځي ايو‪.‬‬
‫گھڏ ڳالهه نہ ڪيم‪ ،‬کيڈ ڈوٽ ڈبائي ڎنم‪ ،‬ٽڏ ھو ڇا ڈوٽ ٽائي ڈگھيو؟ کيڈ ڪيتڏو ئي‬
‫منڎ ڪيم‪ :‬ڏاځو دٻو نہ‪ ،‬ڪتاب کڻ‪ ،‬تون ٽڙھ‪.‬‬
‫''چيائين؛ ''ٽڏ اڈان ځي گھڏ ۾ ڪيڏ ڪمائي ڇو نپو‪،‬؟ واډو ۽ گوبند کلندا اھن‪ ،‬تون ڏوئين‬
‫ڇو پي؟ نہ نہ‪ ،‬مون کي ڒڇم اھي نوڏ ځو‪ ،‬مان ھلندڙ گاڎي َء مان ڪڎھن ڪونہ لھندو اھيان‪“.‬‬
‫۽ ھڪ ڎينھن ھيمن اچي ٻڌايو‪. . . .‬ڏھڻ ڎيو ان کي‪.‬‬
‫ڏاځو ځو نہ ڏھيو‪ .‬ٽڏ مان اھو ڪيئن پي وڈاڏي ڈگھان‪ ،‬ځڎھن ھنڀي الډ کي ڎڈي ڊاڪټڏ‬
‫چيو‪'' :‬ځڎھن بہ ڪو ٻاڏ گاڎي َء مان ھيٺ اچي ويندو اھي‪ ،‬تڎھن مون کي اھو ئي ڀڏم پيندو‬
‫اھي تہ اھو ڋڏوڏ ڈنڌي ھوندو‪ ،‬ھن ځي ھٿ ۾ ڇٻو يا دٻو ھوندو‪ ،‬ٽويان ڪوئي ټي‪-‬ڈي‬
‫وڏيڏه ھوندو‪“.‬‬
‫تڎھن مون ڪيتڏو ُڏنو‪ ،‬ان ځو بيان مان نپي ڪڏي ڈگھان‪ .‬البت ياد اپم تہ ان ڏات 'انڇان ۽‬
‫مڍني‬
‫ٰ‬ ‫ڂالتون` ان تي ڪڀهه ڈوچيو ھيم‪ .‬ڏاځو َء څڻ گھڏ کي ٺاھيو پي‪ .‬ٽنھنڀو گھڏ ٺاھڻ‬
‫ٻئي ځو گھڏ ُاځاڙڻ ڪونھي‪ .‬ليڪن ٻئي ځي گھڏ ٺاھڻ مان ځي ٽنھنڀو گھڏ بگڙځي وڄي تہ‪،‬‬
‫تہ‪،‬؟ نہ مان بنگالڻ نہ پيندڈ‪ .‬مان ٽنھنڀو گھڏ ٺاھيندڈ‪ .‬ڂالتن ڈان لڙنديڈ‪ .‬ٻين ڈان مځبت‬
‫ڪنديڈ‪ ،‬ڏھنديڈ ڈنڌي‪ ،‬ڇو تہ اھو ڈنڌي ڪلڅڏ اھي‪ ،‬ځنھن بکاڏي َء نہ‪ ،‬مځنت ڪډ ٽئدا‬
‫ڪيا اھن‪.‬‬
‫ھا‪ ،‬ان ڈنڪلپ ځو منھنڀي ڐندگي َء تي ڃاڊ اٿڏ نہ پيو‪ ،‬ڇو ځو منھنڀي ځيون ۾‪ ،‬ډڂډي‬
‫ڳالهيون ئي ڪڀهه اھڙي انداڐ ڈان گذڏيون اھن‪ ،‬ځو څڻ ھاهي ئي ڈاھ کڻڻ ځي ڐڏڊت ملي‬
‫اھي‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫ڈنڌي َء ڈاھت تي بځث پيڻ بڍد‪ ،‬ډيام ځو ُڏڃ ڪڀهه ڑڏيل نڌڏ اچڻ لڳو‪ .‬ايندو ھو تہ ڪڀهه‬
‫ڳالهاء نہ ٽوڏو ځواب تہ ڎي‪ .‬ھڪ ڎينھن ھڪ مھيني ځو‬‫ِ‬ ‫گم ڈم‪ ،‬ڪڀهه منڀھيل لڳندو ھو‪.‬‬
‫ٽگھاڏ کڻي ايو‪ ،‬چيائين‪ '' ،‬تون مون ڈان ٽياڏ پي ڪڏين نہ ڈنڌو؟“‬
‫''ڇو؟“‬
‫''ځواب ڎي‪“.‬‬
‫''تون بہ تہ ڪڏين پو‪“.‬‬
‫''ھا ڪڏيان پو‪ ،‬ٻئي ڪڏيون پا‪“.‬‬
‫ِ‬
‫''ٽوء؟“‬
‫ھن اوڈي ٽاڈي نھاڏيو‪ ،‬ڪمڏي ۾‪ ،‬دڏين دڏواڐن وٽ ڪپي بہ‪ ،‬ڪيڏ نہ ھو‪.‬‬
‫''ڎڈ ڈنڌو‪ ،‬اټڪل مھيني کن کان منھنڀي مڱڻي َء ځون ڳالهيون ھليون پي‪“. . ..‬‬
‫دل تي څڻ وڅ ڪڏي‪.‬‬
‫''مون ڈڂت مڂالڏت ڪئي‪“.‬‬
‫''ھون‪“.‬‬
‫''ڪامياب تہ ويو اھيان؛ ليڪن مائٽ مپو کائي ويا اھن تہ ھاڻ مان ٽنھنڀن ٽيڏن تي بيٺو‬
‫اھيان؛ مون کي ډادي ڪڏڻ ئي گھڏځي‪“.‬‬
‫''ٽوء ڪڏي ڇڎ نہ؟“‬‫ِ‬
‫''تو کي ڇا مذاق پو ُڈڀھي‪“.‬‬
‫الء مان ڀال ڇا پي ڪڏي ڈگھان؟“‬‫''چڱو‪ ،‬ان ِ‬
‫''ھل تہ ڀڄي ھلون‪“.‬‬
‫''تنھنڀو دماغ تہ ٺيڪ اھي نہ؟“‬
‫''دماغ ٺيڪ اھي‪ ،‬ليڪن مان ٺيڪ ڪونہ اھيان‪“.‬‬
‫''اڈټائيل‪“!.‬‬
‫''ڀلي ڇا بہ ڈمڀھ‪ ،‬ان ۾ ڊڏػ ڈچ اھي‪“.‬‬
‫''ليڪن ڀڄڀي ڇو؟“‬
‫''تون تہ څاهين پي تہ مان ڂيدڏابادي اھيان‪ ،‬اڈان ۾ ڎي_وٺ ځو ُاگڏو مڏڋ اھي‪ .‬مائټن کي ان‬
‫مڏڋ ځي تڏډنا اھي‪ .‬ھنن کي کٽن ڎھ ھڐاڏ‪“.‬‬
‫ِ‬
‫''ٽوء؟“‬
‫''مون ډڏوع ۾ ئي چيو‪ ،‬مان ان ڈان ډادي ڪندڈ‪ ،‬ځنھن ڈان منھنڀا ويڅاڏ‪ ،‬ځذبا ملي ايندا‪.‬‬
‫ځيئن ڊوڏت کان اڳ ڈيڏت ڎڈڻ گھڏځي‪ ،‬تيئن ٻيون لياڒتون ڎڈڻ کان اڳ ويڅاڏ ڌاڏا‬
‫ٽوء مون ٻڌايو تہ مون ڇوڪڏي ڳولھي اھي‪“.‬‬ ‫ڎڈڀي ۽ ِ‬
‫''اڇا‪“.‬‬
‫''ٽچيائون ڪيڏ اھي؟ چيم ډڪاڏٽوڏ ځي اھي‪ ،‬ٻڌي بگڙځي ويا‪ .‬چيو اپن يا الڳ گھڏ ڪڏي‬
‫وڄي ڏھ‪ ،‬يا اڈان ځي چوڻ تي ڂيدڏابادي ڇوڪڏي َء ڈان ډادي ڪڏ‪“.‬‬
‫''ٽوء ڪنھن ڂيدڏابادي َء ڈان ډادي ڪڏين پو؟“‬ ‫ِ‬
‫''۽ تون؟“‬
‫''منھنڀو ڇا‪ ،‬مان پوڏيئي ڂيدڏاباد ځي اھيان‪“.‬‬
‫ِ‬
‫''ٽوء‪ ،‬ڇا ڈنڌي نہ اھين‪ ،‬اڈتڏي تہ اھين‪.‬‬
‫''اڈتڏيون تہ ڂيدڏابادي بہ پينديون اھن‪“.‬‬
‫الء ځواب ڇو ٽيئي ڎين ڈنڌو! مان ڈچ ٽچ گنٿيڏ پي پو چوان‪ :‬ھل تہ‬ ‫''ڂاڋڏ ځوابي ڎيکاڏڻ ِ‬
‫ڀڄي ھلون‪“.‬‬
‫''ڪيڎانھن؟“‬
‫''بمبئي ڏاځيہ کان ٻاھڏ‪“.‬‬
‫''ڏھنداڈين ڪپي؟“‬
‫''مڪان ۾‪“.‬‬
‫''کائينداڈين ڇا؟“‬
‫''ڏوټي‪“.‬‬
‫''ڪندين ڇا؟“‬
‫''نوڪڏي‪ !.‬نوڪڏي نہ ملي تہ مڐوڏي‪“.‬‬
‫''ڪتاب مان بہ ٽڙھندي اھيان‪“.‬‬
‫''يڍني؟“‬
‫''يڍني تہ اھي ڪتابي ڳالهيون اھن‪ .‬ڪتاب لکيا ئي ان ڪڏي ويندا اھن تہ ځن ڂالتن ۾ ځي‬
‫چڪون ڪتابي ڪڏداڏ ڪن پا‪ ،‬ڈي چڪون‪ ،‬ڈاڳين ڂالتن ۾ اڈين بہ ڪيون‪ ،‬تہ اڈان کي‬
‫کٽي تہ اڈين ڈٺن ڪڏداڏن ځي نڑډ ڒدم تي ھلون‪ .‬مان تنھنڀي تہ اھيان ئي ډيام‪ .‬ليڪن‬
‫الء گھڏ‪ ،‬ڈماځ‪ ،‬دنيا ڇا ڈڀ ڪوڙ اھي؟ چڱو‬ ‫مان ڇا ڈڄي‪ ،‬ڈموڏي تنھنڀي اھيان؟ مون ِ‬
‫مڃيم ڪوڙ اھي‪ ،‬ليڪن ھڪ ڳالهه ځو ځواب ڎيندين ډيام؟“‬
‫''چئہ‪“.‬‬
‫''ڈو تہ مان څاهان پي تہ تون مون ڈان ٽياڏ ڪڏين پو‪ .‬ليڪن تو مون کي اڄا مڪمل تہ ٽاتو‬
‫ڪونھي‪ .‬ڈٿاڻ ځڎھن مان ڈموڏي تنھنڀي بڻڀي ويندڈ‪ ،‬تڎھن تون ڇا ڈچ ٽچ مون کي‬
‫ايتڏو ئي چاھيندين‪ ،‬ځيتڏو اڅ چاھين پو؟ اڅ تون مون کي ٽائڻ ځي ځوډ ۾ ٽنھنڀو گھڏ‪،‬‬
‫ڈماځ‪ ،‬دنيا ڈڀ وڈاڏي ڏھيو اھين‪ ،‬ليڪن مان ځڎھن ڈمٽوڏڻ تنھنڀي بڻڀي ويندڈ‪ ،‬تڎھن‬
‫ڐندگي َء ځون تلڃ ڂڑيڑتون ان ځوډ ځو اٿڏ ڇا گھټائي نہ ڇڎينديون؟ ِ‬
‫ٽوء تڎھن ڇا منھنڀو‬
‫ملھ گھټڀي نہ ويندو؟ ڊڏػ ځذباتي پيڻ ڈان ئي تہ ڐندگي َء ځا مڇئال ڂل نپا پين‪ .‬ھي ڈڀ‬
‫ڇو_ ڇو؟“‬
‫ھن ځو منھن ننڍو پي ويو‪.‬‬
‫''نہ ډيام نہ‪ ،‬ڀڄڻ کان نپي ڊځان‪ .‬ڀڄڻ ځواب ڪونھي‪ ،‬ڀڄڻ ۾ وڎائي بھادڏي ڪڀهه ڪانھي‪.‬‬
‫ڀڄڻ ڈان ڪڀهه بہ ڂل نہ پو پي ڈگھي‪ .‬ځن ځيون ڀڏ ٽاليو نٽايو‪ ،‬تن ځي ڂڇڏتن ځو ڃون‬
‫ڪڏي ھليو وڄڀي؟ اھو ڪو ڌڏيڑو ڪونھي‪ ،‬ځيڪڎھن تون ڊځيڂ اھين ۽ مائټن کي‬
‫ٽوء اھوئي چئبو تہ تو ۾ ٽڏډٽڻو ڪونھي‪“.‬‬ ‫مڃائي نپو ڈگھين تہ ِ‬
‫''ڊڏػ تون ئي چوندي ويندين َء؟“‬
‫''ڏي ډيام اڅ ڪلھ توکي ڇا پي ويو اھي‪“.‬‬
‫ڪڏائي ۾ ھٿ وځھي چيائين‪'' ،‬چڱو لڙندڈ‪ !.‬ڂالتن ڈان لڙندڈ‪ ،‬ڊڏػ ايتڏو ٻڌائينم‪ ،‬تون‬
‫اھين تہ منھنڀي ئي‪“.‬‬
‫''منھنڀي دل ڀڏځي ائي‪.‬‬
‫مڍني تہ ڪونہ تہ مان ٽاڻ کي‪“....‬‬
‫ٰ‬ ‫چيم‪'' ،‬ڀڄڻ ۾ توکي ڈاٿ نپي ڎيان‪ .‬ان ځي اھا‬
‫‪18‬‬
‫مون ٽنھنڀي گھڏ ځي ھڪ ڈمندڏ ڪلٽنا ٺاھي ڇڎي ھئي‪ .‬ډادي َء ځي ڳالهه ڐبان تي تہ ڪڎھن‬
‫نہ پي ائي‪ ،‬ليڪن من ۾ انيڪ ڏوپ وٺي‪ ،‬ٽڏيڈان نہ ڪيو ھئائين‪ ،‬ائين نپي چوان تہ مان ٻئي‬
‫ځي گھڏ ھلي وينديڈ‪ ،‬اھو مان څاتو پي‪ ،‬تڎھن بہ مون چاھيو پي تہ ځنھن ڎينھن مان گھڏ‬
‫ڇڎيان‪ ،‬ان کان گھڻو گھڻو اڳ مان ان کي ڈڀائي ڈھڻو بڻائي ڇڎيان‪ .‬تہ ځيئن گھڏ ځو ھڏ‬
‫ڀاتي مڐي ڈان الڳ کٽ تي ُڈمھي ڈگھي‪ ،‬تہ ڏات ځو ڈمھڻ ځو ڃاڊ وڳو ٽائي ڈگھي‪ ،‬تہ‬
‫چاھڻ ڈان ئي کيڏ ځو گالڈ ٽي ڈگھي‪.‬‬
‫ان ڪلٽنا کي کڻي ئي مان نوڪڏي َء ځي کوځ ۾ ڀټڪندي ڏھيڈ‪.‬‬
‫ڏوپ بئنڪ ۾ ڪالڏڪ ھئو ۽ ڀائو بڈ ڈڏوڈ ۾ چيڪڏ‪ .‬ڀائو گھڏ ڪڀهه ڎيندو ڪونہ ھو ۽‬
‫ڏوپ ځي ٽگھاڏ مان ٽوڏت ٽوندي ڪونہ ھئي‪.‬‬
‫نوڪڏي نہ ملي ۽ نہ ملي‪.‬‬
‫۽ ائين ھڪ ڎينھن بيڪاڏي َء ځي دل چيڏ ڏات ځو‪ ،‬نھايت ٽڏيڈاني َء وچان‪ ،‬دڏي َء مان يڪ‬
‫ټڪ اڈمان ځي تاڏن‪ ،‬گڏھن ڎانھن نھاڏي ڏھي ھيڈ ځو ڀائو َء ځو ڳڏو اواڐ ٻڌم‪'' ،‬ڈنڌو‪“.‬‬
‫مون ڇڏڪ ڀڏي ٽويان نھاڏيو‪ .‬ٽاڻ ئي ڒابو ٽائي چيم‪'' ،‬چئہ‪ “.‬ھو اچي ٽاڈي ۾ ويٺو ۽ ھڪ‬
‫ِ‬
‫چوانء مڃيندين؟“‬ ‫دڐڍو ٽويان نھاڏي اھڇتي چيائين‪ '' ،‬ھڪ ڳالهه‬
‫''ڪھڙي؟“‬
‫ٻڌاء‪ ،‬تون چاھين پي تہ اڈين ُڈکي ڐندگي بڇڏ ڪڏيون؟“‬ ‫ِ‬ ‫''ٽھڏين اھو‬
‫''ھا‪“.‬‬
‫''تہ ٻڌ‪. . .‬ناڏي تياڳ ځي موڏتي پيندي اھي‪ ،‬اھو مان څاهان پو‪ .‬ڇا پي ٽيو تہ تون منھنڀي ڀيڻ‬
‫اھين‪ .‬اھين تہ وڏي بہ ناڏي ئي‪ .‬گھڏ ځي ُڈک ِ‬
‫الء‪ ،‬ٽنھنڀن ُڈکن ځو تياڳ نہ ڪندين َء ائين تہ‬
‫پي نپو ڈگھي‪ .‬ائين پي نہ پو ڈگھي‪ ،‬تڎھن ئي مان توکان ھڪ بکيا وٺڻ ايو اھيان‪ .‬بکيا‬
‫ملي ڈگھندي ڀيڻ؟“‬
‫مان وائڙي پي ويڈ‪.‬‬
‫''تياڳ‪ُ !،‬ڈک‪ !،‬بکيا! اڅ تون ڪھڙي ٻولي ڳالهائي ڏھيو اھين‪ ،‬ڀائو؟ ڈو تہ مان ڎڈان پي تہ‬
‫مڍني تياڳ‪ ،‬ڈک ۽ بکيا ځھڙا لڏڍ تہ نہ اھن‪ .‬مون‬ ‫ٰ‬ ‫تون اڅ ٽي ڪونہ ايو اھين‪ .‬ٽڏ نہ ڀيڻ ځي‬
‫وٽ ڇا اھي ځو توکي ڎيان؟ ڪتاب وڪڻي ڪيتڏو ٽيتو ھو‪ ،‬اھا ڳالهه اڅ تائين ڪنھن ڈان‬
‫ِ‬
‫ڎيانء ھا‪ ،‬ٻيو منھنڀا‬ ‫ٽين گم ڪڏي ائين‪ ،‬نہ تہ اھائي‬
‫ڪئي اپم‪ ،‬ٽڏ ھاڻ تہ ڪتاب بہ ڪونھن‪َ .‬‬
‫ڪٽڙا ڪونہ وڪڻندين؟“‬
‫''نہ نہ‪ ،‬اھا ڳالهه نہ اھي‪ .‬ھتي تنھنڀي ڐندگي َء ۽ گھڏ ځي ائيندي ځو ڈوال اھي‪ .‬ٽھڏين اھو‬
‫ٻڌاء تہ تون ڪنھن ڈان ٽڏيم ۾ تہ نہ اھين نہ؟“‬‫ِ‬
‫مون کي ڏډو لڳو‪ ،‬چيم‪'' ،‬اڅ توکي ڇا پي ويو اھي ڀائو؟ ڈڀ ٽھڏين ٽچي ڏھيو اھين‪ِ ،‬‬
‫ٽوء‬
‫ځي ڳالهه ڪڏين نپو‪ .‬مان توکي ڇا ٻڌايان‪ ،‬ځڎھن مان ڪڀهه ڈمڀھان نپي‪“.‬‬
‫''تہ ڈچ ٽچ چئي ڎيان؟“‬
‫''چئي ڎي‪“.‬‬
‫''ڪنھن ڈان ڳالهه تہ نہ ڪندين َء؟“‬
‫''نہ ڪنديڈ‪“.‬‬
‫''چڱو ٻڌ‪ُ . . . .‬اتم منھنڀو دوڈت اھي‪ ،‬اھا تہ توکي ڃبڏ اھي‪ .‬ھو ڪوڪو الئيف ڐئڪټڏي َء‬
‫ځو ڪالڏڪ اھي‪ .‬تڎھن بہ انڇان ٽڏڈت اھي‪ .‬ڪڀهه ڎڏڊو پيو ځو ڈندڈ ڐال گذاڏي‬
‫ويئي‪ ،‬کيڈ ڊڏػ ھڪ ڌي ُء اھي ځا ڎھن ڈالن ځي اپڈ‪ .‬ھو ډادي ڪڏڻ چاھي پو‪ ،‬ٽڏ ڪنھن‬
‫ڏڏيب ڇوڪڏي َء ڈان‪ .‬ڇوڪڏي َء ځي مائټن کي بہ ٻہ چاڏ ھڐاڏ ڎيندو‪ ،‬بڈڏڌيڪ ڇوڪڏي‬
‫ٽڙھيل لکيل ڈٺي ڈٻاځھي ھڀي‪ .‬ڎمڏ ‪ 35‬ڈال اپڈ‪ .‬کيڈ ډادي تہ ڪڏڻ کٽي نہ؟ اھڙا‬
‫ٽوء تہ ڈماځ ځو ڃاتمو اچي ويندو‪ .‬مون ڈوچيو؛‬ ‫ماهھو‪ ،‬انھن ڂالتن ۾ ځي ډادي نہ ڪن‪ِ ،‬‬
‫اڈين بہ تہ ڏڏيب اھيون‪ .‬ٽاڻ ڎيتي ليتي َء کان بڅي ٽئبو‪ .‬مان بہ تہ انھي َء ځي ڪڏي تنگ‬
‫اچي ويو اھيان‪ ،‬ڪڀهه ٽئڇو ځي مليو تہ ٻيو نہ‪ ،‬ھڪ ھوټل کڻي کوليندڈ؛ ڪيئن منڌوڏ؟“‬
‫''منھنڀو ڈڏ چڪڏ کائڻ لڳو‪.‬‬
‫''ڏڳو تنھنڀي مڃڻ ځي ديڏ اھي‪ .‬ٻئي کي مڀال اھي ځو ڪڀهه ڪچي ڈگھي‪ . . .‬تون ڏوئين‬
‫ڇو پي؟“‬
‫''ڀائو‪ !،‬توکي ٽئڇو کٽي نہ؟‪. . . .‬ڊڏػ مون کي نوڪڏي ملڻ ڎي‪ .‬چئہ تہ ڒڇم کڻان‪،‬‬
‫ځيڇتائين نوڪڏي ڪڏي گھڏ ٺاھيو نہ اپم‪ ،‬تيڇتائين ډا‪. . . .‬ھا‪ ،‬ڈچ پي چوان‪ ،‬ٽڏ مون کي‬
‫مڍني اھا تہ ڪانھي‪. . . .‬مون کي ڊدڒي ځي ٻڪڏي َء‪“. . .‬‬ ‫ٰ‬ ‫ائين‪. . . .‬تياڳ ځي‬
‫مان ڈڎڪن کي ڏوڪي نہ ڈگھيڈ‪.‬‬
‫بابا‪ ،‬امي‪ ،‬ڏوپ ڈڀ ڪمڏي ۾ گھڙي ايا‪.‬‬

‫''ڇا پيو؟“‬
‫ڏوپ ٽچيو‪.‬‬
‫''ڏوئين ڇو پي؟“ بابا ٽچيو‪.‬‬
‫''ڃيڏ تہ اھي؟“ امي َء ٽچيو‪.‬‬
‫تڎھن ڀائو َء ُمنھن گھنڀائي چيو‪'' ،‬نہ‪ ،‬ڪڀهه ڪونھي‪. . .‬ھڪ ڃڇيڈ ڳالهه ھئي‪ .‬ڈندڈ ئي‬
‫ڀلي ۽ گھڏ ځي ڈک ځي ڳالهه ھئي‪“.‬‬
‫''ڇا ځو ڀلو؟“‬
‫''ڪھڙو ڈک؟“ بابا ٽچيو‪.‬‬
‫''ڀلي ۽ ڈک ځي ڳالهه ھڀي ھا تہ ڈنڌو ڏوئي ڇو ھا‪ .‬ڈنڌو َء ٽٽ‪ ،‬ڈچ ٻڌا َء ڪھڙي ڳالهه اھي‪“.‬‬
‫ائين چئي امي اچي ٽاڈي ۾ ويٺي ۽ مان ڈندڈ گود ۾ منھن لڪائي ڏوئڻ لڳيڈ‪.‬‬
‫تڎھن ڀائو ڌيڏي ڌيڏي ڈڀ ڪڀهه ٻڌائڻ لڳو‪.‬‬
‫بابا بگڙي ويو‪ .‬چيائين‪'' ،‬ڪمبڂت! مځنت مڐوڏي َء مان ڈک نپو مليئي ځو ھليو اھين ڀيڻ‬
‫کي وڪڻڻ؟ ڏاځو َء ځو ڀا ُء پي ائين چئي ڏھيو اھين‪ .‬منھنڀو ھو ننڍڙو ٻڅڙو‪. . .‬۽ تون‪“. . .‬‬
‫بابا ځي دل ڀڏځي ائي‪ .‬يا تہ ھو ڪڀهه چئي نہ ڈگھيو‪ .‬يا ھن ڪڀهه بہ چوڻ نہ چاھيو‪.‬‬
‫''ڏاځو ٻاڏ ھو‪ .‬ھن ڪڀهه نپي ڈمڀھيو‪ “.‬ڀائو َء چيو‪.‬‬
‫ھاهي امي مون کي ڇڎي‪ .‬ډوڃ پي‪ .‬اپي‪ .‬تکي ڈڏ ۾ چيائين‪'' .‬ڃبڏداڏ ځي وڏي اھا ڳالهه چئي‬
‫اپئي دډٽ_ ډڏابي!“‬
‫تڎھن ڀائو َء ځي اکين ۾ انڇو ڇو اچي ويا؟ چيائين ''ھا‪ .‬مان دډٽ اھيان‪ .‬دئيت اھيان‪ .‬بڇين‬
‫مان ڌڪا کائيندي مڏي ځو ويو اھيان‪ .‬وڌيڪ ٽڙھايو ھا تہ ڪالڏڪ بڻڀان ھا‪ .‬ڪمايان ھا‪.‬‬
‫ڐندگي َء کي مان ڪاټيان ھا‪ .‬ڐندگي مون کي نہ ڪاټي ھا‪ .‬مان دډٽ اھيان‪ .‬ڏم ڀالئڻ ال َء‬
‫ٽيئان پو‪ .‬تڎھن بہ ځلو پا‪ .‬تہ ٽو َء ڪڎھن ڏوټي َء ۾ ڐھڏ ڎيئي ٽوڏو ڇو نہ پا ڪڏي ڇڎيو‪“....‬‬
‫ھي ڈڀ ڇا پي ڏھيو ھو‪ .‬اوچتو ھي ڌوڐان ڇا ځو؟ ڀائو ڐندگي َء مان ايتڏو تنگ اھي؟‬
‫منھنڀو ڀائو‪ !.‬ڂالتن ڀائو َء کي ڈوڙھو گھټيو اھي‪ .‬ڀائو ٽاڻ ڇڎائڻ چاھي پو‪ .‬ځيتڏو ڇڎي پو‪.‬‬
‫اوتڏو وڌيڪ ڑاڈي پو‪.‬‬
‫ليڪن مان ڇا پي ڪڏي ڈگھان‪ .‬ڀائو َء ال َء ډيام کي ڇڎهو ٽوندو‪ .‬نہ‪ !.‬نہ! نہ! ڀائو ڪمڏي کان‬
‫ٻاھڏ نڪڏي ويو‪ .‬اھڇتي اھڇتي ڏوپ امي ۽ بابا بہ ٻاھڏ نڪڏي ويا‪ .‬مان دماڏي الڀھن ۾‬
‫گڏڐتاڏ پي ڏوئندي ڏھيڈ‪ .‬ڈوچيم؛ ډيام کي اھو ٻڌايان يا نہ‪ . . . .‬ليڪن ډيام ڇا ڪڏي‬
‫ڈگھندو؟ ھو ڏد ڎمل ڈٿاويڪ ڈمڀھندو اھي‪ .‬ڏد ڎمل مان ٺھندڙ _ بگڙځندڙ ڏډتي ناتي‬
‫کي نہ‪ .‬تہ ٽو َء مان ڇا ڪڏيان؟‬
‫ھن مڇئلي کي ڪيئن منھن ڎبو؟ ڇا ھن ڈماځ ۾ ڇوڪڏي گھڏ ځي بوځھ اھي؟ ليڪن ڇو؟‬
‫مڏد ڪمائي پو‪ ،‬ڇا مان ڪمائي پو‪ .‬ٽنھنڀي مان نہ؟ تہ اڈتڏيون ځيون ۾ مځنت نپيون ڪن؟‬
‫نپيون ڪڏي ڈگھن؟ ماهھن ځو ھي ُء ڈوچڻ ڪھڙو؟ ڐمانو بدليو اھي‪ ،‬ڳالهيون نہ بدليون‬
‫اھن‪ .‬ماهھن کي ڈوچڻ گھڏځي‪ .‬ڂالتن ڈان لڙڻ گھڏځي‪ .‬تڏڪيب ڈان لڙڻ گھڏځي‪ .‬مان‬
‫لڙنديڈ! مان لڙنديڈ! ڀائو ڀل ڏاځو َء ځھڙو نہ پئي‪ ،‬ليڪن مان نہ ځھڪنديڈ‪ .‬ڂالتن ڈان ٺاھ‬
‫نہ ڪنديڈ‪ .‬ٺاھ اڌوڏي ځيت‪ ،‬اڌوڏي ھاڏ اھي‪ ،‬مون کي ڈڀ ڪڀهه ڈمٽوڏڻ گھڏځي‪ .‬چاھي‬
‫ځيت‪ ،‬چاھي ډڪڇت‪!.‬‬
‫‪19‬‬
‫ډيام ځي گھڏ ٽھڅندئي‪ ،‬يڪايڪ ڒدم ُڏڪڀي ويا‪ .‬چڱو وڒت ډيام ځي گھڏ نہ ويئي ھيڈ؛‬
‫ممڪن ھو‪ ،‬ھن ځي مائټن مون کي وڈاڏي ڇڎيو ھڀي ۽ مون تہ چاھيو بہ پي تہ ڪاډ مان‬
‫ھنن کي ياد نہ ھڀان‪ .‬ځنھن ځڳھ تي انڇان ځو ُملهه‪ ،‬ڈندڈ ډڂډي ٽئڇي ځي مدنڌڏ ځاچيو‬
‫وڄي پو‪ ،‬اتي ھڪ ڃودداڏ ماهھو وڄي بہ ڪيئن پو ڈگھي‪ .‬اھو بہ تہ ممڪن ھئو تہ مون کي‬
‫ډيام ځي 'ھو َء` ٽائي‪ ،‬گھٽ نڌڏ ڈان ڎٺو وڄي ھا‪ .‬اھا ڳالهه ځيئن ٻين څاتي پي تيئن مان بہ‬
‫ان کان بيڂبڏ نہ ھئڈ تہ اڅڪلهه ڇوڪڏن ځي مائټن ۾ ان چوڻ ځو ڐئڈن ځو پي ٽيو اھي تہ‬
‫اڅ ځون ڇوڪڏيون‪ ،‬ٽاڻ ڈڀائي ٽنھنڀي ڈوامي َء ځي کوځ ۾ ڀټڪنديون ڑڏنديون اھن‪.‬‬
‫متڏتا ځي يگ کي ځيئن ٻڌيوان ماهھو َء تڇليم ڪيو اھي‪ ،‬تيئن ڈموڏي ڈنڇاڏ نہ ڪيو اھي‪.‬‬
‫ٽوء اھي گمان ځاڳندا بہ ڪيئن نہ؟‪ . . .‬ٽڏ ان گمان ڈبب ڇا ميدان مان نڪڏي وڄڻو ٽوندو؟‬ ‫ِ‬
‫ځتي ڪيڏ گھٽ نڌڏ ڈان ڎڈي‪ ،‬اتي ٽاڻ کي ٺھڪائي بہ ڪيئن پو ڈگھڀي؟ ھڪ ھڪ‬
‫ماهھو َء کي ڳڅي َء کان ٽڪڙي گيان ڎيڻ ڈان ڇا پو پئي‪ .‬ھتي تہ ڈڏډتي ۾ ئي ڏلڋي اھي‪،‬‬
‫ٽڏ ځيڇتائين ځيون ځا ُملهه نہ اھن بدليا‪ ،‬تيڇتائين ڇا چپ ڏھڻو ٽوندو‪ ،‬ٽڏ ائين نہ ڪڏڻ ڈان‬
‫مڍاملو منڀھندو‪ ،‬ڈلڀھندو ڪيئن‪. . . .!.‬‬
‫مان ٽويان موټيڈ ځو ډيام ځو اواڐ ٻڌم‪.‬‬
‫''ڈنڌو‪“!.‬‬
‫ڏوڪڀي ويڈ‪.‬‬
‫''واٽڈ ڪيڎانھن؟ گھڏ ھل نہ‪“.‬‬
‫''نہ‪ ،‬گھڏ نہ‪ ،‬ڪنھن کُلي ميدان تي گھمڻ ځو ډوق اھي‪“.‬‬
‫ڈوڏځ لھي ڏھيو ھو‪.‬‬
‫ٻئي ڊيلي گڏاڐڪ ڪلب ځي ڀڏڈان واڏي ڈنڇان ڏڈتي ځي ھڪ پلھي تي اچي ويٺاڈين‪.‬‬
‫ھيڎانھن ھوڎانھن ځون ڳالهيون پيون‪ .‬ځيئن ڏوډني َء ځو ماڂول ځھڪو پيندو ويو‪ ،‬تيئن من‬
‫اداڈ ۽ ٽڏيڈان پيندو ويو‪ .‬ايندڙ ڎينھن ۾ ڪوئي ڃوڐناڪ ڌوڐان اچڻو اھي‪ .‬ڏکي ڏکي من‬
‫مان ڪنھن چالئيندي ان ځو اڌالع پي ڎنو‪.‬‬
‫الل ڪناڏي َء ڈان ڈڏيد ڈاڙھي ٽئي ھيم‪ .‬ځھمٽڏ ځو ڏنگ ڈائو ھو‪ .‬واڏ ڪلھن تي ٽڏيڈان‬
‫ٽيا ھئڈ ۽ مان ٽنھنڀو ٽاڻ کان دوڏ پي‪ .‬ٽاڻ کي ځاچي ڏھي ھيڈ‪ .‬ڇا ھئڙي ډڏيڏ کي ڌوڐان‬
‫ڈاگڏ ځي ھڪ ئي لھڏ ۾ لڙھي وڄڻو ٽوندو؟ ڪوئي بڅائيندو نہ‪ .‬اتم_ڏکيا ايتڏي اڈان تہ نہ‬
‫ٽوء اتم ڏکيا ځو بوځو ڊڏػ ٽنھنڀي ئي ڪلھن تي‬ ‫اھي ۽ ھي ُء ډيام؟ منھنڀو ئي تہ اھي تہ ِ‬
‫ڇو ڏکان؟ مان تہ ڃود ھڪ ئي اڌوڏي ڏچنا اھيان‪ .‬ھن ۾ ئي تہ مان ٽنھنڀو ڈمٽوڏڻ ڏوپ‬
‫ٽايان پي‪ .‬ھو بہ تہ ځنم کان اڌوڏو اھي‪.‬تہ ھو ڇا ٽنھنڀي ڈمٽوڏڻ ڏوپ ځي ځټا ُء ِ‬
‫الء منھنڀي‬
‫اڌوڏي ڏوپ ځو بوځو ٽنھنڀي ڪلھي تي نہ کڻندو؟ کڻي نہ کڻي‪ ،‬منھنڀو ڐڏڋ تہ ٻڌائڻ ئي‬
‫اھي‪،‬واٽاڏين ځيان ڐائدو نڑډان تہ ڈوچڻ نہ اھي‪.‬‬
‫چيم‪'' ،‬چڱو ځي مان توکي ملي ڈگھان تہ؟“‬
‫''ملي تہ اھين ڈنڌو‪“!.‬‬
‫''ڈمٽوڏڻ؟“‬
‫''ڈمٽوڏڻ اٽوڏڻ ڪڀهه بہ‪ ،‬ملي تہ اھين ئي‪ .‬ٽڏڈاد پوڏو ملي يا گھڻو‪ ،‬ان ۾ ڪوئي انتڏ تہ‬
‫اھي ڪونہ‪“.‬‬
‫''اھا اٽمڪا ٺيڪ ناھي ډيام‪ .‬ځنھن کي ٽڏڈاد چيو وڄي پو‪ .‬ان کي پوڏي‪ ،‬گھڻي ځي ڈوال‬
‫مان لڳائي نپو ڈگھڀي‪ .‬من ھڪ ڌڏػ ھڀي ۽ مان ٻئي ھند ھڀان اھا ڳالهه اتما کي ٽڏيڈان‬
‫الء ان ځو تډوڏ ڪڏي ڎڈ‪ ،‬ڎڈ تہ‬ ‫ڪڏي پي ڇڎي‪ .‬ھڪ گھڙي َء ځي ھڐاڏ ٽتي َء ځي ڎڏڊي ِ‬
‫اھا ٽڏيڈاني ڈٿاويڪ اھي نہ؟“‬
‫''ھن اچڏځ ۾ ٽئڀي چيو‪'' ،‬يڪايڪ تنھنڀو اواڐ ڇو بدلڀي ويو ڈنڌو‪“!.‬‬
‫ھن ٽنھنڀون ٻئي ٻانھون منھنڀي باڐوئن ۾ کٽائندي چيو‪'' ،‬تنھنڀو منھن اداڈ ڇو؟ تنھنڀي‬
‫اکين ۾ تاڏن ځي ڏوډني پي ڎڈڻ ۾ اچي‪ .‬اھي انڇو ڇو ڈنڌو‪“!.‬‬
‫''انڇو‪. . . .!.‬‬
‫چوندا اھن ٽيڙا ڈان ئي نيتڏ کلندا اھن‪ .‬ليڪن ٽيڙا کي ڈھڀي بہ ڪيئن‪ !.‬اکيون ٽوڈڙڻ‬
‫پيون لڳن‪ .‬دل ځلڻ‪ ،‬ڇاتي ڇڄڻ پي لڳي‪ .‬ځڇم ځي ڏڳ ڏڳ تاهڀي څڻ ٽپڏ پيو وڄي‪ .‬اکين‬
‫کي ھڏ چيڐ مان اڏ ٽاڏ ڎڈي ڈگھڻ ځو اھڙو تہ مڏڋ وٺيو پو وڄي‪ ،‬ځو ٽائڻ ۾ ئي ٽاڻ‬
‫کوئڀي پو وڄڀي ۽ نيتڏ کلن ڪپي پا؟ اھي تہ مڏڳو ئي بند پي وڄن پا‪ .‬ډايد اتما ځون‬
‫اکيون کلن پيون‪ .‬ليڪن ان دڏډټي َء ځو ملھ ڪھڙو؟ ڇا ان دڏډټي َء ۾ ٽيڙا ځا ُملهه بدلڀي‬
‫وڄن پا‪ .‬ڐھڏ ځو ٽيالو ٽيئڻ ۾ ڇا ميڏان کي پوڏي بہ ٽيڙا نہ پي ھوندي! اھا ڪھڙي دڏډټي‬
‫اھي ځنھن ۾ ٽيڙا ڈک ۾‪ ،‬ڐھڏ امڏٿ ۾‪ ،‬انڌڪاڏ ٽڏڪاډ ۾ بدلڀي پو وڄي‪ .‬ڇا ٽيڙا ڈھڻ‬
‫۾ ئي ٽيڙا کان مڪتي ملي وڄي پي؟ ځيڪڎھن اھوئي ڈچ اھي تہ ِ‬
‫ٽوء دنيا ۾ ھيتڏا ماهھو‬
‫ُدکي ڇو اھن؟ ٽيڙا ڈان ھنن ځا نيتڏ کلن ڇو نپا؟ ٽيڙا انڇان کي ڳاڙي ماڏي ڃتم ڇو پي‬
‫ڪڏي ڇڎي؟ ڇا اتما ځي نھاڏ ۾ موت‪ ،‬موت نپو ڏھي؟ ڇا ٽيڙا ځي ڐيلڇوڐي َء ۾ ٽنڏ_ ځنم‬
‫کي ڒبول ڪڏهو ٽوندو؟‬
‫چيم‪'' ،‬ٽيڙا ڈان نيتڏ کلن پا‪ ،‬تنھنڀو ان ۾ وډواڈ اھي ډيام؟“‬
‫''۽ منھنڀي ڈوال ځو ځواب؟“‬
‫''نمبڏ ڎڈڻو اھي‪ ،‬اھميت ناھي ڎڈڻي؛ ڪيئن؟“‬
‫ٽوء اڄا بہ ھٿ مپي ڪڏي‬ ‫ھن ٻئي ھٿ مپي وڌائي منھن ڌڏػ اندا؛ پوڏو ڐوڏ بہ ڎنائين ۽ ِ‬
‫ٻئي ڪن بند ڪڏي نہ مڍلوم ڇا چيائين‪.‬‬
‫''مان ڇا چوان‪ ،‬تو تہ منھنڀا ڪن ئي بند ڪڏي ڇڎيا اھن‪ “.‬مون چيو‪.‬‬
‫''اوھ“ ائين چئي‪ ،‬ھٿ ھټائي‪ ،‬کاٻي ھٿ ڈان ٽنھنڀي ٽيڈاني َء تي ڪڏيل واڏن کي ھټائيندي‬
‫چيائين‪'' ،‬ھڏ ڈوال ځو ځواب ڀل پيندو ھڀي‪ ،‬ليڪن اھو ھڏڪو ڎئي نہ ڈگھندو اھي‪ .‬مون‬
‫کي نہ تہ ٽيڙا ځو ډڂډي انٿو اھي ۽ نہ ئي وڏي ڪو ان ځو گھڏو اڀياڈ ڪيو اپم‪ .‬النت‬
‫ھندي َء ۾ ھڪ اٽنياڈ ٽڙھيو ھئم‪ ،‬نالو * ''ندي َء ڪي ديپ“ ھئڈ‪ ،‬ان اٽنياڈ ځي ٻاھڏان‬
‫ڪويتا ځون ڪڀهه ڈټون ڇٽيل ھيون‪ ،‬ځي ان اٽنياڈ ځي ليکڪ اگيہ ځون لکيل ھيون‪ .‬مون‬
‫کي انھن ڈټن ځو اڏٿ‪ ،‬اڄا بہ ياد اھي؛ ځيتوهيڪ ان ۾ ڈتيہ اھي يا نہ‪ ،‬اھو اڄا بہ ڈمڀھي نہ‬
‫ڈگھيو اھيان‪“.‬‬
‫''ڪويا ځو اڏٿ؟“‬
‫''ٻڌ‪ “،‬ھن چيو‪'' ،‬دک ڈٿني کي گھوټي پو ۽‪ . . .‬ٽاڻ ڀلي ڈٿني کي مڪت ڪڏڻ نہ څاهندو‬
‫ھڀي‪ .‬مگڏ ځن کي گھوټي پو؛ انھن کي اھو ڈيکاڏي ڇڎيندو اھي تہ ٻين کي مڪت ڏکن‪“.‬‬
‫ھڪ کن ۾ ان ځو ڀاو ٽڪڙي ويڈ‪ .‬امڏتا ځو ڪيتڏو نہ ڏھڇيہ ڀڏيل اھي ان ۾ ‪ . . . .‬۽ اھو‬
‫ڈچ ڪوي َء ٽاتو ڪيئن ھوندو؟‪ . . .‬ٽيڙا مان ئي تہ ھن ځا نيتڏ کليا ھوندا‪ .‬ځو ھن ځيون ځي‬
‫ان وڎي ڈتيہ ځو ڈاکيات ڏوپ ٽاتو ھوندو‪.‬‬
‫ٽيڙا ٽھڅائڻ ٽاپ اھي‪ .‬اھو ڃيال ئي ڊڏػ تڎھن اچي پو‪ .‬ځڎھن ڪنھنڀي اتما ٽيڙا وچان‬
‫ٽڏيڈان پي وڄي پي‪.‬‬
‫دک گھوټي پو‪ ،‬ڀلي ٽاڻ مڪت نہ ڪڏي‪ .‬ليڪن ٻين کي مڪتي ڎيڻ ځو ڈبق تہ ڎئي پو‪ .‬اھا‬
‫ئي تہ ٽيڙا ځي ڐيلڇوڐي اھي‪ .‬ان مان ئي تہ نيتڏ کلن پا‪.‬‬
‫''ڪڀهه ڈمڀھيئي؟“ ډيام چيو‪.‬‬
‫''ڈڀ ڍاھڏ تہ اھي‪“.‬‬
‫''چڱو‪ ،‬تو اڳاهي نہ ملي ڈگھڻ ځي ڳالهه ڇو ڇيڙي؟“‬

‫''اٿاڏ ڪڀهه اھڙا اھن‪“.‬‬
‫''ڈنڌو ‪ “. . .‬ھن ڇڏڪ ڀڏي چيو‪.‬‬
‫''مون کي ان ځو دک اھي‪“.‬‬
‫''دک‪ !.‬ليڪن ڇو؟“‬
‫تڎھن مون ھن کي ڈڀ ڪڀهه ٻڌائي ڇڎيو‪.‬‬
‫ډيام اڳيئي گم ڈم ڏھندڙ‪ ،‬ڀائو َء ځي ڳالهه ٻڌي ٽڏيڈان پي ويو‪.‬‬
‫مان اگييہ ځي ڪويتا تي ڈوچڻ لڳڈ ۽ ھو ډايد من ۾ اپيل ڌوڐان کي اٽمائن ڈان ٽيډ‬
‫ڪڏڻ تي ڈوچڻ لڳو‪.‬‬
‫ڪويتا تي ڪڀهه ځو اڳ ۾ ڈوچيو ھئم‪ ،‬ان کان وڌيڪ ڪڀهه بہ ڈوچي نہ ڈگھيڈ‪ .‬ڈاڳئي‬
‫وڒت ان تي وڌيڪ ڈوچڻ ځي ڋڏوڏت بہ مځڇوڈ نہ ڪيم‪ .‬ڪويتا ځو اڏٿ بذات ڃود واڋڎ‬
‫ھو ۽ مون کي اڏٿ مان انڏٿ ڪڏهو نہ ھو‪ .‬۽ ھن ڀڻ ڀڻ ڪندي ان نموني ڳالهائڻ ډڏوع‬
‫ڪيو څڻ ٽنھنڀو ٽاڻ ڈام ئي ڳالهائي ڏھيو ھو‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫''ھڪ ئي وڒت ٻنھي اڳيان ٻہ مڇئال‪ .. .‬ٻنھي کي ڇا الڳ الڳ واٽ وٺڻي ٽوندي؟ ۽ اھي‬
‫واټون ڇا ڪڎھن بہ نہ ملنديون؟ مڇئال گڎيل ڪونھن‪ ،‬تڎھن بہ انھن کي ڇا گڎيل نموني منھن‬
‫نپو ڎئي ڈگھڀي‪.‬‬
‫‪. . .‬ھوا ځي تيڐ ځھٽٽ‪ ،‬ځيئن کيتن ځي ڈنگن کي‪ ،‬ځھڪائي ھلي ويندي اھي‪ .‬ٺيڪ تيئن‪.‬‬
‫ڂالتن کي ڇا نپو نپو نمائي ڈگھڀي؟‬
‫‪. . .‬دنيا ۾ ھڪ ڈؤ ويهه ڪڏوڙ ڎوڏتون اھن‪ ،‬ڪوڪو الئيف ځي ڈيٺ کي تون ئي کٽين؟‬
‫‪. . .‬تون نہ‪ .‬تہ ڪا ٻي! ڪنھن کي تہ وڄڻو ئي ٽوندو‪ .‬ليڪن ځنھن کي نہ څاهڀي نہ ڈڃاهڀي‪،‬‬
‫ان اڳيان ئي ٽاڻ اڏٽي بہ ڪيئن پو ڈگھڀي؟‬
‫‪. . .‬دنيا ۾ ڀال ٽئڇي ځو ئي ڒدڏ ڇو اھي؟ ٽئڇي ڈان ڪيڏ ڪنھن ځي دل تہ ڇا‪ ،‬ھڪ ڃواب بہ‬
‫ٽوء ان ٽڏيم ځو ملهه ڇو نہ اھي؟ ڈڏڈوتي َء ځو اھو ڪھڙو ڈڏاپ‬ ‫ڃڏيد ڪڏي نپو ڈگھي‪ِ ،‬‬
‫اھي‪ ،‬ځنھن ڈبب وديا ٽائيندي بہ انڇان ځيون ځو ملهه ٽوڏو نپو څاهي!‬
‫‪. . .‬تون ځيڪڎھن مون ڈان ڀڄي ھلين تہ ډايد تنھنڀي ڀائو َء کي بہ اھو ڏوئي چوهو ٽوندو‪.‬‬
‫ٽوء ڐيادتي ڪڀي ڇو پي؟‬‫ناڂق ڀينڙي َء کي ڏاھ ڏاليم‪ .‬ٽچتائڻو ئي اھي تہ ِ‬
‫‪. . .‬ھڏ ٽيڙت انڇا ن ھڪ ئي ڏات ۾ اميڏ پي وڄڻ پو چاھي‪ .‬ھن ځي دماغ ۾ بنگال‪ ،‬ڪاڏيون‪،‬‬
‫ڪلبون ۽ نہ مڍلوم ڇا ڇا ھوندو اھي! ځو ڪڀهه ھو نپو ٽائي ڈگھي‪ ،‬ان کي ئي دماغ ۾‬
‫کڻي گھمي پو‪ .‬کيتن ځا ڈنگ‪ ،‬ډاداب ماپڏيون‪ ،‬ډڏبتي نديون‪ ،‬امڏتي چڈما‪ ،‬ڈيتل ځھڏها‪،‬‬
‫بڏڐاني ٽھاڙ‪ ،‬نيڏو اڈمان ۽ بلوڏي ڈمونڊ‪ ،‬انھن کي ڎڈڻ‪ ،‬ڎڈي ڌبيڍت کي ڃوډ ڪڏڻ ځو‬
‫ڐڪڏ ھو ڪڏڻ نہ پو چاھي‪ .‬اڏپڪ ڍانڅي ھن ځي اتما کي ماڏي ڇڎيو اھي‪ .‬ھو نئين ڐندگي َء‬
‫ځا ڃواب لھي پو‪ .‬ليڪن ان کي ڈاکيات ٽائڻ ځون ڏاھون ُالڀھيل‪ ،‬۽ لنبيون ڎڈي‬
‫ڐڏاڏيتوادي پي وڄي پو‪ .‬ڐندگي ھن کي گھوټي پي‪ ،‬ھو ڐندگي َء کي گھوټي پو‪ ،‬ٽل ٽل ۾‬
‫ځيئي پو ۽ ائين ځنم مڏڻ ځي ان چڪڏ ۾ ڑاڈي ٽنھنڀو ڈڀ ڪڀهه کوئي ويھي پو‪ !.‬ڈڀ‬
‫ڪڀهه کوئي ئي ھو بڎاوت ڪڏي پو ۽ ائين ھڪ ئي ڏات ۾ اميڏ بڻڀڻ ځا ڃيال بہ الھي پو‬
‫ڇڎي!!‬
‫‪ . . .‬ڈنڌو ! مون کي وډواڈ اھي‪ .‬تنھنڀو ڀائو ڋڏوڏ ٽاڻ کي دڏڈت ڪندو‪ .‬ٽوڏھئي کان‬
‫نڏڏت ڪڏڻ ڈان مڪتي َء ځا ڈٽنا ڈڅا نہ پا پين‪ .‬ڐندگي ڃواب نہ اھي‪ .‬ڐڏاڏيت مڪتي َء ځي‬
‫الء ڐندگي بگاڙبي نہ‬‫ڏاھ_ لوڀ ڂل ڪونھي! ڃواب کڻي ڐندگي ٺاھبي اھي‪ .‬ليڪن ڃوابن ِ‬
‫اھي‪!.‬‬
‫‪ . . .‬ڈنڌو! منھنڀي ڈنڌو !! مون کي ٽنھنڀو ھٿ تہ ڎي‪ . . .‬اوچتو مون ائين مځڇوڈ ڪيو‬
‫اھي‪ .‬ڪوئي ډايد توکي ٽڪڙي مون کان دوڏ وڄڻ پو چاھي‪ .‬مان نپو چاھيان تہ تون مون کي‬
‫ڈواء ځي نہ ڈگھندڈ‪ ،‬ائين نپو چوان‪ .‬ليڪن توکان‬ ‫ِ‬ ‫ڇڎي ڪيڎانھن ھلي وڄين‪ .‬توکان‬
‫ڈواء ڐندگي ڪھڙي اھي! تو ۾ مون ادڏډن ځي ايڪتا ۽ ڀاونائن ځي ڈمانتا ځو ٽاتي اھي‪“.‬‬ ‫ِ‬
‫ڂالتون انڇان کي ڪيتڏو ڪمڐوڏ ڪن پيون؛ اھو مون ان ڏات ئي ڎٺو‪ .‬انڇان ځي وډوڏوپ‬
‫ځي ڳالهه نپي ڪڏيان‪ .‬وډوڏوپ واڏو انڇان تہ ھميڈہ ځيتي پو‪ .‬تاڏيڃ ڈاکي اھي‪ .‬ٽڏ اڈان‬
‫ځو ڊڏػ وډوڏوپ ئي تہ نہ پيندو اھي‪ .‬ڒومي‪ ،‬ڈماځي‪ ،‬انڏڏادي ڏوپ بہ تہ پيندو اھي‪ِ .‬‬
‫ٽوء‬
‫ٽوء دنيا ۾ اڅ ځو ډوڏڏل متو ٽيو اھي‪.‬‬‫ھڏ ڐڏد‪ ،‬ڇا ٽنھنڀو وډو ڏوپ څاهي پو‪ . .‬؟ څاهي تہ ِ‬
‫ان ځو نالو بہ ڇو ڏھي! اھو ڇا ھڏ ڐڏد څاهي پو تہ دنيا ۾ ځو ڪڀهه پيو اھي ۽ پيندو ڏھي پو‪.‬‬
‫اڊل ۾ ان منڀھ انڇاني دماغ ځو ئي دڃل اھي‪ .‬ڎي وٺ ځو مڇئلو ڪڎھن ڪيئين ډڏوع‬
‫پيو‪ .‬اھو بہ تہ ڈڀ نپا څاهن‪ .‬ليڪن تڎھن بہ‪ .‬اھي تہ اھو بہ انڇاني دماغ ځو کيل‪. . .‬وډو ڏوپ‬
‫انڇان ڈمونڊ چيڏي ڏڈتو ٺاھيو اھي‪ .‬اڈمان ۾ بہ ڏاھون ٺاھيون اھن‪ .‬گوڏي ډکڏ تي ھن‬
‫ٽنھنڀي ډڪتي َء ځو امٽ نڈان ڒائم ڏکيو اھي‪ .‬ځنھن ځو انڏڏادي ڏوپ اھي‪ .‬اھو بنا گيان‪،‬‬
‫ڈھڪاڏ ۽ ايڪتا ځي ڪڀهه ڪڏي بہ ڇا پو ڈگھي؟ ٻن ھپن ڈان ٽاهي َء ۾ تڏي ڈگھڀي پو‪.‬‬
‫الء ڐندگي ھاڏ_ ځيت ځو اڐڇانو اھي؛ ڊڏػ ځيت ځو‬ ‫ھوا ۾ اڎامي نپو ڈگھڀي‪ .‬ھڏ ڐڏد ِ‬
‫اتھاڈ ڪونھي‪ .‬تڎھن مان ڀائو َء کي ڪھڙو ڎوھ ڎيان؟ چوٽ ٽھڅڻ ڈان بڏابڏ ٽيڙا تہ پيندي‬
‫اھي‪ .‬ځيئن اھو ڈتيہ اھي‪ .‬تيئن ٽيڙا کان مڪتي ٽائڻ ځو ڀاو بہ ڈتيہ ئي اھي‪ .‬چئن ديواڏن ۾‬
‫بند ٽيل ڒيدي َء کي ڃبڏ اھي تہ کيڈ مھيني بڍد اڐاد پيڻو اھي؛ ِ‬
‫ٽوء بہ موڒڍو ملندي ئي ھو‬
‫ڀڄي ڇو پو وڄي؟ ځيون ځا ملھ ڈڀ تہ څاهن نپا؛ څاهن نپا تڎھن ئي تہ ڐڏاڏيت ځي ڪمڐوڏي‬
‫ٽئدا پئي پي‪. . .‬منھنڀو ڀائو!‪. . .‬ځڎھن ڈماځ ځي نڌڏ ڈان ڎڈان پي‪ .‬ڈوچيان پي‪ .‬ھو تہ اھي‬
‫ئي نڏڏت ځي الئق‪ . . . .‬ھليو اھي ڀيڻ کي وڪڻڻ!‪ . . .‬ليڪن ھڪ انڇان ځي دل ځي ڪنھن‬
‫ڪنڊ مان؛ ڪوئي ھڪ ڈوال نپو نڪڏي‪ :‬ٽڏ بہ ھن کي نڏڏت الئق بڻايو ڪنھن؟ ڂالتن؟‬
‫ڂالتون ڪنھن ٽيدا ڪيون؟ ڊځيڂ ڎلم ڈان ڊځيڂ ڏاھ ملندي اھي‪ .‬مڃان پي‪ .‬ليڪن‬
‫ڊځيڂ ڎلم ڪيئن ٽائڀي؟ ڈاھت ٽڙھڻ ڈان انڇاني ځيون کي ۽ وگيان ٽڙھڻ ڈان‬
‫ٽڏڪڏتي َء کي ڈمڀھي ڈگھڀي پو‪ .‬ليڪن ڈاھت ۽ وگيان ٽڙھڻ ځو ډوق ڪيڏ ٽئدا ڪڏي؟‬
‫ھڏڪو تہ ڈڀ ڪڀهه ڪڏي نپو ڈگھي ۽ ځي ڪڏي ڈگھن پا‪ .‬انھن ڪيتڏو ڪڀهه تہ اڄا‬
‫ڪيو ڪونھي‪ .‬نہ نہ لوڀ موھ اھنڪاڏ ڃالػ ٽڏچاڏ ځي ڳالهه نپي ڪڏيان‪ .‬انھن ځو واڈڋو بہ‬
‫ڂالتن ڈان ئي اھي‪ .‬اندڏين ۽ ٻاھڏين ڂالتن ڈان ځيڪڎھن ھڏ ڪنھن کي لياڒتن اھڏ ڪم‬
‫ڪڏڻ ځو موڒڍو ڎنو وڄي ۽ چاھڻ ڈان ئي ٽائڻ ځون ڏاھون کليل ڏکيون وڄن تہ ِ‬
‫ٽوء لوڀ‬
‫ڏھندو بہ ڪيئن؟ اھي تہ ان ۾ بہ ھڪ وڎو ڈوال‪ .‬لياڒتن ځو ڐيډلو ڪيڏ ڪندو؟ ڃيڏ ڇڎيو‬
‫ان کي‪ .‬اڏٿ ډاڈتڏن ځا انيڪ ٽوپا ٽڙھي‪ .‬ڌڏڂ ڌڏڂ ځي ڈماځي ڍانڅن تي نڌڏ ڑټي ڪڏي‪.‬‬
‫ان ځي ځواب کي بہ ٽائي ڈگھڀي پو‪ .‬ليڪن ځواب ئي ٽائڀي پو؛ ٻيو ڪڀهه بہ نہ‪ .‬ځي ائين‬
‫نہ ھڀي تہ دنيا ۾ ڪي بکيا ڇو ھڀن؟ ۽ ځي بکيا نہ اھن تن ځي چٽن تي مڇڪڏاھټون ڇو نہ‬
‫اھن؟ ۽ اھي مڇڪڏاھټون ٻين ځي ٽيڙا ڈبب گم اھن تہ ٽو َء ٽيڙا ځي ڐيلڇوڐي َء کي ڒبول‬
‫ڇو نپو ڪيو وڄي‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫دک ڈٿني کي گھوټي پو‪،‬‬

‫۽ ٽاڻ ڀلي ڈٿني کي مڪت ڪڏڻ نہ څاهندو ھڀي‪،‬‬
‫مگڏ ‪. . . .‬‬
‫ځن کي گھوټي پو‪،‬‬
‫انھن کي ڈيکاڏي ڇڎيندو اھي تہ ٻين کي مڪت ڏکن‪.‬‬
‫ان ڎينھن ڪاڏن مڏچن ځي ٽڏي َء واڏي ٽني ۾ انگڏيڐي َء ۾ ڪڀهه ٽيڙا ځي ڐيلڇوڐي َء تي‬
‫لکيل ھو‪ ،‬ان ځو لکندڙ ڪيڏ ھو‪ ،‬اھو تہ اڅ تائين بہ څاهي نہ ڈگھي اھيان‪ ،‬څاهڻ ځي ڋڏوڏت‬
‫بہ نہ اھي‪ .‬اھا تہ ٽڪ اپم‪ ،‬ھوندو وڏي بہ ڪو ڪوي‪ ،‬ڪو گڏنپڪاڏ ئي‪:‬‬
‫ځيون ۾ ڊڏػ اھو ُڈکي ڏھي پو‪ ،‬ځو گيان کي ٽائي پو ۽ گيان ڊڏػ ٽيڙا مان ئي ملي پو‪.‬‬
‫ڈڅو ڈون ھميڈہ ڐمين ځي اونداھين تھن ۾ لڪل ڏھي پو‪ .‬گل ځي ڈندڏتا ځو نڏماڻ اڀوڳي‬
‫ڌڏتي َء مان ئي پئي پو‪ .‬ٽيڙا ځي ٽڏ ڀاو ۾ ئي مھان اتما ځو ڈڏځڻ پئي پو‪.‬‬
‫ڏات ځي وڒت‪ ،‬ځڎھن گھڏي ننڊ ۾ ڈتل ڏھڀي پو‪ ،‬ڪوئي نڐديڪ اچي ڪن ۾ ڀُڻ ڀُڻ ڪڏي‬
‫الء ٻيو ڪڀهه نہ‪ ،‬بڈ اھو ئي ڪڏ‪ ،‬ځو تون چاھين پو تہ ٻيا‬ ‫پو ‪ . . . .‬چوي پو‪ :‬تون ٻين ِ‬
‫توڈان ڪن‪!.‬‬
‫ان اواڐ کي ٻڌي ڪيڏ پو‪ ،‬ان ځا انگ اکڏ ڪٺا ڪڏڻ منھنڀو ُاديډ ڪونھي‪ .‬مان ڂالتن کي‬
‫ٽڪڙي اڳيان وڌي ھئڈ‪ .‬اڳيان وڌڻ منھنڀي ځيون ځو ڈڌانت اھي ِ‬
‫ٽوء بہ مان اھو ڪيئن پي‬
‫ڀالئي ڈگھان تہ ځو ڪڀهه منھنڀي ڐندگي َء ۾ يا ان ځي اڈ ٽاڈ پيو‪ ،‬ان ځي اڌوڏي څاڻ نہ‬
‫څاهان اڳ ۾ ڪيئن ٽيئي‪ .‬ڀائو ڋڏوڏ ڪڀهه ڪندو‪ .‬اھو ڪڀهه ڪندو‪ ،‬ځو ځيون مان موھ‬
‫کڄي ويندم‪ .‬ڏکي ڏکي‪ ،‬اھو ڃيال ڃوب ٽڏيڈان ڪڏي ڇڎيندو ھئم‪ ،‬ڀائو ڃوب ٽي‪ ،‬ڏوپ‬
‫ڈان نہ مڍلوم ڪھڙيون ڳالهيون ڪندو ھو؛ ڏوپ ځو گھڏو اواڐ انيڪ دڐڍا ٻڌو ھئم؛ ليڪن‬
‫اواڐ ئي ٻڌو ھئم ٻيو ڪڀهه بہ نہ‪.‬‬
‫۽ ھڪ ڎينھن ‪. . .‬‬
‫ڪٽڙا ميڏا‪ ،‬واڏ ځھنڊوال‪ ،‬منھن اڀوڳو‪ ،‬اکيون الل‪ ،‬ليڪن اٽلڪ ‪ . . .‬ڃوب ٽي‪ ،‬ڀائو ڏات ځو‬
‫ڎھين بڀي‪ ،‬گھڏ ۾ گھڙندي ئي‪ ،‬ڪپ کولي بيھي ڏھيو‪ .‬ڈندڈ اھو ڏوپ ڎڈي مان ٽيڏن‬
‫ځي ننھن کان وٺي‪ ،‬ڈڏ ځي تاڏون َء تائين پڏ پڏ ڪنبي ويڈ‪ .‬منھنڀي ځڇم ځي نڈ نڈ ويڻا‬
‫ځي تاڏن ځيان ڪڙھائي اپي؛ ليڪن ان ڪڙھائڻ کي اواڐ نہ ھو نہ تہ ڊپ ځي ڈنگيت ځي ھڪ‬
‫ئي ڏڈ مان ڀائو َء ځا نيتڏ کلي وڄن ھا‪ ،‬کٽ تي ويٺل امي َء ٽٺي َء ځو ڪنڊو ڈڌو ڪندي‬
‫چيو‪ '' ،‬ڇا ؟“‬
‫ڏوپ‪ ،‬ناول ميڐ تي ڏکي‪ ،‬بتي َء ځي وٽ مپي ڪندي ٽٽ تي ڈمھيل بابا ڎانھن منھن ڪڏي‬
‫چيو‪ '' ،‬بابا ‪“.‬‬
‫''ڈنڌو َء ځي ډادي ڈيٺ ڈنتداڈ ڈان پيڻ گھڏځي‪ “.‬ڀائو چيو‪.‬‬
‫''ڇا ٽيو بڪين؟“ َامي ُاپڻ لڳي‪.‬‬
‫''نہ تہ مان ھڪ ھڪ ځو ڃون ڪڏي ڇڎيندڈ‪“.‬‬
‫''مڋلب؟“ ھاڻ بابا بہ اپيو‪.‬‬
‫''مڋلب تہ مان ڐندگي َء مان تنگ اچي ويو اھيان‪“.‬‬
‫''ٽوء ٻين ځي ڐندگي تنگ ڇو پو ڪڏين‪ “.‬وڏي بہ بابا ئي چيو‪.‬‬ ‫ِ‬
‫''نہ ھاڻ توھين ٻيا اھيو؟“‬
‫ٽوء گھڏ ۾ ڪپ ڇو کولي بيٺو اھين؟“‬ ‫''ځي ٻيا نہ اھيون تہ ِ‬
‫''ان ڪڏي ځو ان کي بند ڏکي نپو ڈگھان‪“!.‬‬
‫''ڀائو‪ “!.‬ڏوپ چاليو‪.‬‬
‫''نہ‪ ،‬مان ڪنھن ځو ڀائو ڪونہ اھيان‪ .‬مان ڪنھن ځو ڪيڏ نہ اھيان‪ .‬مون کي ٽئڇو کٽي‪.‬‬
‫الء ٽئڇو ئي ڐندگي‪ ،‬ما ُء‪ ،‬ٽي ُء‪ ،‬ڌڏم ڪڏم ڈڏڳ اھي‪ .‬مان ڈٺ ڏوٽين ۾‬ ‫ٽئڇو! مون ِ‬
‫ٽنھنڀي ڐندگي گذاڏڻ نپو چاھيان‪“.‬‬
‫بابا اڳيان وڌيو تہ امي بہ اڳيان وڌي‪.‬‬
‫منھنڀو مپو ڑڏڻ لڳو‪.‬‬
‫ڀائو ٽٺيان ھټيو‪ ،‬کٽ ځي ِايڈ ڈان ټڪڏځي‪ ،‬ځھوٽو کاڌائين؛ ۽ ِ‬
‫ٽوء چالئيندي چيائين‪'' ،‬بابا‬
‫اڳيان نہ وڌو‪“.‬‬
‫''مان چوان پو ڑټي ڪڏ چاڒو‪“.‬‬
‫''مان چوان پو اڳيان نہ وڌو‪“.‬‬
‫''تنھنڀي اھا ھمت؟“‬
‫''تنھڀي؟“‬
‫تنھنڀي! ٽٽ پو ٽي ُء کي چوي‪ :‬تنھنڀي اھا ھمت؟‬
‫''ډڏم نپو اچيئي‪“.‬‬
‫''ڇو اچي ‪ . . . .‬وڏي بہ ڪمايان پو‪ .‬تو وانگڏ بيڪاڏ پوڏيئي‪“. . .‬‬
‫بابا ځو منھن لھي ويو‪ .‬ڀائو اڄا ځملو ٽوڏو ئي نہ ڪيو ھو ځو ڏوپ ټٽو ڎئي ڀائو کي ٽٽ تي‬
‫ڪيڏائي ڇڎيو ھي ڇا پيو؟ ‪ . . .‬بابا ٽپڏ ځو بت بڻيو ڎڈندو ڏھيو‪ .‬امي ''ڏوپ ‪ . . .‬ڈندڏ ‪. . .‬‬
‫ڏوپ ‪ . .‬ڈندڏ‪ “ ،‬چالئيندي اڳيان وڌي‪'' ،‬منھنڀا ايڈوڏ‪ ،‬ڇا ھي ُء ڎينھن ڎيکاڏڻ ال َء ئي تو‬
‫مون کي ڐندھ ڏکيو اھي‪“.‬‬
‫ھاڻ مان بہ ڀائڏن ځي وچ ۾ وڄي ٽيڈ‪ .‬ڏنم_ ڏڙيون ڪيم‪ .‬ڇا چيم ڪڀهه ياد ڪونھي ‪. . .‬‬
‫ٻنھي کي ڈمڀھايان ھٿ ځوڙيان‪ .‬وينتيون ڪڏيان‪ .‬ليڪن ٻنھي مان ڪيڏ بہ نہ ٻڌي‪.‬‬
‫ٻڍو بابا بدڂواڈ پي ويو‪َ .‬امي ڏڙيون ڪڏي بيھوډ پي ويئي ھتي ڏوپ ڀائو کان ڪپ ڑڏي‬
‫ڀائو کي گھټو ڎيندي چئہ ''ڪيان َء ڃون‪“!.‬‬
‫اپي ڏوپ کي واڏن کان ځھلي ڐوڏ ڈان ڌڪو ڎنم چاليم ''ڀائو کي ڃون ڪندين ‪ . . .‬نٿاڳا ‪. .‬‬
‫‪ .‬مون کي نپو ماڏين ‪“. . . .‬‬
‫ڏوپ ڐوڏ ڈان ڏڙ ڪئي‪'' .‬ڈنڌو!“‬
‫‪22‬‬
‫گھڏ ځي ٻاھڏان ماهھو ځمڎ پيندا ڏھيا‪ .‬ڈندن ډوڏ وڌي ويو‪ .‬ڪمڏي ځي اندڏ ټاڏچن ځي‬
‫ڏوډني ائي‪ .‬ڏوډني ائي ۽ منھنڀي اکين اڳيان انڌيڏو اچي ويو‪ .‬منھنڀي ڈڏ تي ھڪ ئي‬
‫وڒت څڻ ھڐاڏ متڏڪا لڳا‪ . . .‬ڪنھن ڐوڏي َء ٽڪڙي‪ ،‬څڻ باھ ۾ ڌڪو ڎنو‪ِ . . .‬‬
‫ٽوء ځي تہ ڃبڏ‬
‫ڪڀهه ڏھي ڪانہ‪. . .‬ليڪن ائين ٽئڀي ڏھندي بہ ڈڄي ځڇم ۾‪ ،‬ڪڀهه ائين مځڇوڈ‬
‫ڪيم‪ ،‬څڻ ڪوئي‪ ،‬ڪنھن مڈين ځا اڈڪڏو کولي‪ ،‬ٽڏڐو ٽڏڐي کان الڳ ڪندو ھڀي‪ .‬مان‬
‫ُټټندي ڏھيڈ‪ .‬اوچتو ڪوئي مون مان اپيو‪ .‬ھن منھنڀي ټټل ډڏيڏ کي ځوڙڻ ځي ڪوډډ‬
‫ڪئي‪ .‬مان لچيڈ‪ ،‬ڑپڪيڈ‪ ،‬۽ ائين لچندي‪ ،‬ڑپڪندي ځڙندي مځڇوڈ ڪيم‪ ،‬څڻ مان‬
‫ڪنھن ندي َء ۾ ڏوڌا کائيندي لڙھندي ٽيئي وڄان‪ .‬اوچتو‪ ،‬وڏي څڻ ڪنھن مون کي ڇڪيو‪،‬‬
‫ڇڪي ڪناڏي تي اندو‪. . .‬‬
‫اکيون کليون‪ ،‬ڪمڏي ۾ تکي ڏوډني َء ۽ ڊپ ۾ ھڏاڈيل انيڪ چھڏا ڎٺم‬
‫''ھڪ ئي وڒت ٻن ټن ڐالن چاليو‪'' ،‬ڈنڌو َء کي ھوډ اچي ويو‪ ،‬ڈنڌو َء کي‪“. . .‬‬
‫۽ ڪٽڙا اال پي ويا ھئا‪ ،‬منھنڀا واڏ ڈڀ ڪڀهه اال ھئا‪.‬‬
‫ٽاهي َء ځي ھڪ بالټي وڌي ويئي منھنڀي مپان _گھڏو ڎالځ‪ !!.‬اپڻ ځي ڪوډډ ڪيم تہ اپي‬
‫ٽوء بہ َڈنڌ َڈنڌ ۾ ٽيڙا ھئي‪.‬‬ ‫نہ ڈگھيڈ‪ .‬مان ټټي ڪانہ ھئڈ؛ ِ‬
‫''امي ڪپي؟“‬
‫''اھا اڄا بيھوډ اھي‪“.‬‬
‫''ڀائو ‪ . . .‬بابا ‪ . . .‬ڏوپ! ‪“. . .‬‬
‫ڪنھن بہ ڪڀهه نہ ڳالهايو‪.‬‬
‫''ڇا پيو اھي؟“ بلڪل ڈڌي تي ويٺيڈ‪.‬‬
‫''ڀائو ويو اھي اٽگھات ڪڏڻ!“ ڪُنڊ مان ڏوپ ځو اواڐ ايو‪:‬‬
‫''اٽگھات! ‪ . . .‬اٽگھات! ‪ . . .‬ڀائو اٽگھات ڪندو ‪ . . .‬بابا ‪. . .‬ڪپي؟“‬
‫''بابا ٽويان ويو اپڈ‪ .‬ٻيا بہ ويا اھن‪ .‬ٽڏ ڇا پيندو‪ ،‬ڪمبڂت مڏي بہ ويو ھوندو‪“. . .‬‬
‫''ڏوپ ‪ . . .‬ڏوپ ‪ . . .‬توکي ڇا پيو اھي‪ .‬منھنڀا ڀا ُء ‪ . . .‬منھنڀا ڈٺا ڀا ُء ‪“. . .‬‬
‫''نہ‪ ،‬مان ڈٺو ڪونہ اھيان‪ ،‬اڀاڳو اھيان نہ ‪“. . .‬‬
‫کيڈ چتائي نھاڏيم‪ ،‬ڈندڈ مپي مان ڏت وھي ڏھيو ھو‪ .‬ډايد ڪنھن ځو بہ ڌيان ان ڃون‬
‫ڎانھن نہ ويو ھو‪ .‬مان بڀلي َء ځي ڏڐتاڏ ځيان وڄي ڏوپ ځي ڀڏ ۾ بيٺڈ ڐڃم ڎٺم ‪ . . .‬ڐڃم‬
‫ھلڪو ھو‪ .‬تڎھن يڪايڪ ڀائو َء ځي ياد ائي‪. . .‬‬
‫منھنڀو ڀا ُء! اڀاڳو‪ ،‬اگياني ڀائو!!…‬
‫تڎھن ائين ئي‪ ،‬ٽيڏين اگھاڙي‪ ،‬واڏ ھيڎانھن ھوڎانھن ٽڏيڈان ۽ ڪٽڙا اال ھوندي بہ گھڏ کان‬
‫ٻاھڏ نڪتڈ‪ .‬اولهه ڎانھن ڀڳيڈ‪ . .‬ميل کن ځي مڏاڊلي تي ټڏين ځا ٽټا ھئا‪ . . .‬ڃوني ٽټا!‬
‫ڪيتڏن ئي ُاتي اٽگھات ڪيو ھو‪ . . .‬ٽڏيم ۾ ناڪامي َء ڈبب ‪ . . .‬نوڪڏي َء نہ ملڻ ڈبب ‪. .‬‬
‫‪ .‬۽ نہ ئي مڍلوم ٻين ڪھڙن ڪھڙن ڈببن ڈبب‪!.‬‬
‫ڀيانڪ اونداھي ڏات‪ ،‬اڪيالئي ‪. . .‬‬
‫اڈ مان ڊاػ ھو‪ ،‬ڪنھن پي څاتو تہ اھڙي ڀيانڪ ڏات ۾‪ ،‬وچولي ڌبڑي ځي ھڪ گھڏ ۾ ڇا‬
‫الء‪ ،‬وڒت‪ ،‬اڈتان‪ ،‬ڈماځ‪،‬‬ ‫پي ڏھيو ھو‪ .‬ڪنھن پي څاتو تہ ھڪ ڀيڻ ٽنھنڀي ڀا ُء ځي ڐندگي َء ِ‬
‫ٽاپ ٽڄ‪ ،‬ڊپ‪ ،‬نندا وڏيڏه ځون ڈڀ ڈيمائون لتاڙي‪ ،‬ڪڏډن ٽڪډ ځي ڏات ۾ موت کي‬
‫الء ڊڪي ڏھي ھئي‪ .‬ليڪن اھا ڊڪ ڇا ڈڐل ويئي؟‬ ‫ڏوڪڻ ِ‬
‫ھڪ کڎ ۾ ځو ڪڏيڈ تہ ڪڀهه ڃبڏ نہ ٽيئي تہ ڇا پيو ۽ پيو بہ ڇا؟ ڌڪو ئي تہ کاڌو ھئم‪.‬‬
‫ھڪ ٻہ ټي ‪ . . .‬ڌڪا تہ کاڌم ئي! ڏڈتي تي بتيون ڪونہ ھيون‪ .‬تاڏن ځي ڏوډني‪ ،‬ڏاھ کي‬
‫ڏوډن ڏکڻ ۾ ناڪام ويئي ھئي‪ .‬بڈ‪ ،‬دوڏ ڏوډني َء ځو ھلڪو ماڂول ڎڈڀي ڏھيو ھو‪ ،‬ان‬
‫ځي ڀڏ ۾ اھي ٽټا ھئا‪ ،‬ڃوني ٽټا‪!.‬‬
‫''ڈنڌو ‪ . . .‬ڈنڌو‪ . . .‬مان اچان ٽيو ‪ . .‬تون تڏڈ ڀيڻ‪“.‬‬
‫اواڐ ڏوپ ځو ھو‪ .‬ليڪن مان نہ ڏڪيڈ‪ .‬ڏڪڀڻ ځو وڒت نہ ھو‪ .‬منھنڀي اکين اڳيان ھڪ‬
‫نڌاڏو ڑڏي ويو‪ .‬ڀائو َء ھلندڙ بڈ مان ڌڪو کاڌو ھو‪ .‬ڈندڈ گوڎي ځو ھڎو ڀڄي ٽيو ھو‪ .‬اھا‬
‫ڂڑيڑت ھئي‪ ،‬يڪدم ھڪ ٻيو نڌاڏو اڀڏيو ‪ . . .‬ڀائو ټڪڏ پيو ڐمين تي ٽيو ھو ‪ . . .‬ڇا ڈچ‬
‫ھو؟ دل تي ڐوڏ ڈان ھڪ ٺڪا ُء پيو‪ .‬ڇاتي ڇڄڻ لڳي‪ .‬تڎھن بہ ڇا چال گھٽ پي؟ نہ نہ نہ ‪. . .‬‬
‫اھا تہ اڄا بہ وڌي ‪. . .‬‬
‫ڏوپ بہ ٽھڅي ويو‪.‬‬
‫ھن ٻانھن کان ٽڪڙي چيو‪'' ،‬ڈنٿالي ُڊڪ‪“.‬‬
‫''ھٿ ڇڎ‪ “.‬ھٿ ڇڎائي مان ڊڪندي ڏھيڈ‪.‬‬
‫ڏوپ اڳيان نڪڏي ويو‪.‬‬
‫ټڏين ځا ٽټا نڐديڪ ٽوندا ويا‪.‬‬
‫بدڂواڈي وڌندي وئي‪.‬‬

‫ماهھن ځو ډوڏ ٻڌڻ ۾ اچڻ لڳو‪ .‬ڈٿني څڻ ھڪ ئي ڳالهه پي ڪئي ‪ُ . . .‬ڈندڏ مڏي ويو ‪. . .‬‬
‫ڈندڏ مڏي ويو‪ !.‬نہ نہ‪ ،‬ائين ڪيئن؟‬
‫تڎھن ڏوپ ځو بلڪل‪ ،‬بلڪل ڐوڏداڏ اواڐ ٻڌم‪'' ،‬ڈنڌو! ڀائو ڐندھ اھي‪“.‬‬
‫ځان ۾ ځان ائي؛ ليڪن اڳيان وڌي نہ ڈگھيڈ‪.‬‬
‫ڈندڏ ''ڇڎيو‪ ،‬ڇڎيو“ چئي مون ڎانھن وڌيو‪ .‬بابا کي ڎٺم‪ .‬ټاڏچون ٻڏيون ٽئي‪ .‬بابا ٽيلو ځھڙو‬
‫ھيڊ‪ ،‬ڏوپ ڈھڪي ڏھيو ھو‪ ،‬ټاڏچن ځون ڏوډنيون مون ڌڏػ ھيون‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫''ڈنڌو‪“!.‬‬
‫''ڈنڌو‪“!.‬‬
‫''ڈنڌو‪“!.‬‬
‫ماهھو بلڪل ڎڀب ۾ ٽئڀي ويا‪.‬‬
‫اڳيان وڌي‪ ،‬ڀائو َء کي ٻانھن کان ٽڪڙي‪ ،‬تڙٽندي چيم‪'' ،‬منھنڀي ڪڏي مڏي ڏھيو اھين ڀائو_‬
‫نہ نہ ڀائو‪ ،‬مان توکي مڏڻ نہ ڎينديڈ‪ .‬مان ڋد بہ نہ ڪنديڈ‪ .‬ليڪن توکي بابا کان‪ ،‬امي َء کان‬
‫مڍاڐي وٺڻي ٽوندي‪ .‬ڏوپ مان توکان مڍاڐي وٺنداڈين ‪ . . .‬منھنڀا ڀائو‪ ،‬اھو بہ ڪو ڌڏيڑو‬
‫اھي‪ ،‬تون مون کي چوين ھا‪“ . . .‬‬
‫''توکي چيو تہ ھئم‪“!.‬‬
‫دوڏ کان ڪنھن چيو‪'' ،‬ڂالتون ‪ . . .‬ڃون ځا ڏډتا ناتا بہ ‪“. . .‬‬
‫تڎھن مون کان ڏھيو نہ پيو‪ ،‬چالئي چيم‪'' ،‬توھان ځون اھي ڳالهيون ئي ڃون ځا ڏډتا ناتا‬
‫ټوڙين پيون‪ ،‬ٻيو ڪيڏ بہ نہ‪ ،‬ڀڳوان بہ نہ‪“!.‬‬
‫ڪڏډن ٽڪډ ځي ان ڀيانڪ ڏات ځي انڌيڏي منھنڀي دل ۾ ٽڏوڏډ ڪڏي‪ ،‬مون کان نڏاډا‬
‫ځي چڀ چڀ ڪندڙ څاڏ ۾ ُالڀھائي ڇڎيو‪ .‬موڊ نہ ھئڻ ځي ځا ھڪ ڃاڊ موڊ پيندي اھي‪ ،‬تنھن‬
‫منھنڀي دل‪ ،‬دماغ تي ڒبڊو ڪڏي وڏتو‪ .‬دل ځي ھڪ ھڪ ڌڙڪن‪ ،‬اڏٿ ڀڏي ٻولي َء ځو‬
‫ڏوپ وٺي چاليو پي‪ :‬ڈنڌو ڃتم ‪ . . .‬ڈنڌو ڃتم ‪ . . .‬ڈنڌو ڃتم‪. . .‬‬
‫ڇا ڈچ ٽچ ڃتم؟ ڈوچيم‪. . .‬‬
‫مان تہ ڈمٽوڏنتا ځي ُاٽاڈڪ اھيان‪ .‬مان ڈڀ ڪڀهه ڈمٽوڏڻ چاھيندي اھيان‪ ،‬چاھي ځيت‪،‬‬
‫چاھي ډڪڇت‪!.‬‬
‫ھو َء وڄي ٽيو؛ ډيام‪. . .‬‬
‫ڪڏډن ٽڪډ ځي ڏات تہ اھي ئي‪ ،‬ليڪن اڈمان ۾ تاڏا گڏھ اھن ڪونہ‪ ،‬ھڀن بہ ڇو؟ ھو‬
‫وڄي ځو ٽيو ‪ . . .‬چال ڍلي‪ ،‬ڈڏ ھيٺ ڪيو‪. . .‬‬
‫اھ ا ڏاھ ڪلٽنا ځي ھئي‪ ،‬ڪلٽنا‪ ،‬ځا ډايد ڈٿاهي ڈتيہ ځو ڏوپ وٺي‪ . . . .‬ٽنھنڀي اڇا ڈان‬
‫ٽوء بہ ھو چال ڍلي‪ ،‬ڈڏ ھيٺ ڪيو ڇو پو‬ ‫ٽنھنڀي اڇا ځو تياڳ ڪڏڻ ڇا ډڪڇت اھي؟ ِ‬
‫وڄي؟ مان ٽٺيان ڏھڀي ويئي اھيان‪ .‬بدلڀي ويئي اھيان‪ .‬ان ڪڏي؟ ليڪن اھو 'ٽٺيان` ڇا‬
‫اھي؟ ھي َء 'بدل` ڪھڙي؟ اچي ويئي ڈامھون‪ . . .‬الڀھن‪!.‬‬
‫الڀھن ڪيڏ ڈلڀھائي ‪ . . .‬ڪيڏ پو څاهي تہ ان ځي ٽٺيان ڪيتڏو ڂډو ڈتيہ ځو اھي ۽‬
‫ٽوء ُالڀھن ڪھڙي؟ ‪ . . .‬ڂڇاب ۾‬ ‫ڪيتڏو ڪلٽنا ځو ‪ . . .‬ڪلٽنا ځو اڌاڏ ڈتيہ تي ھڀي تہ ِ‬
‫ڪپي تہ ُچڪ اھي ئي‪!.‬‬
‫وڏي بہ ُالڀھن‪ . . . !.‬نہ نہ نہ! ان ځي ڈلڀھن اھي‪ .‬ھو ويو اھي‪ .‬ڪلٽنا ۾‪ . . .‬ڪلٽنا‪ !.‬ځنھن‬
‫اڄا ڈتيہ ځو ڏوپ نہ وڏتو اھي‪ُ ' .‬ڈٿاڻ` نپي اچي‪' .‬نہ اچڻ` ڈتيہ اھي‪' ،‬ڈٿاڻ` نہ! ٺيڪ ائين‬
‫'اچڻ وڄڻ` بہ ڈتيہ ئي اھي‪' .‬ڈٿاڻ` ھو ويندو ‪ . . .‬وڄڻ ۾ ڈتيہ ۽ ڈٿاڻ ۾ مپيا اھي؛ ان ۾‬
‫الڀھن ڪھڙي؟‪ . . .‬ڪلٽنا ځي اڌاڏ تي ان ځو ځھڳڙو مټائي ڈگھڀي پو‪.‬‬
‫نہ نہ نہ ‪ . . .‬ھو ڪونہ ويو اھي‪.‬‬
‫من ڀټڪي پو‪ .‬ځو وټڈ اچي پو‪ ،‬ان کي ڀټڪائي پو‪ .‬من ډيام کي ڀټڪايو اھي ‪ . . . .‬ڪلٽنا‬
‫۾! نڏاډ پي ډيام وڄي پو ‪ . . .‬چال ڍلي‪ .‬ڈڏ ھيٺ ڪيو ‪ . . .‬مان ٽٺيان ڏھڀي ويئي اھيان‪.‬‬
‫‪ . .‬بدلڀي ويئي اھيان‪. . .‬‬
‫ٽٺيان ۽ بدل‪!.‬‬
‫الء التڀا ڪئي اھي ۽ مون ُڏڃ بدالئڻ ځو ڃيال ڪيو‬ ‫ڐندگي َء مون کي ٻي َء ڏاھ تي ھلڻ ِ‬
‫اھي؛ اھو دڏډيہ ڊڏػ تڎھن ئي ڎڈڻ اچي پو‪.‬‬
‫ڈلڀھي اوڈي ٽاڈي نھاڏيم‪.‬‬
‫ڌوڐان وڄي چڪو ھو؛ نڈان اڄا ڒائم ھئا‪.‬‬
‫۽ مان ان ڌوڐان ځي وڏي ٽاڻ دھڏائڻ واڏي ڈمٿاونا کان ڃبڏداڏ ڏھيڈ‪ .‬ڃبڏداڏ ھيڈ تڎھن تہ‬
‫ڪنھن ڐيډلي تي ٽھتي ھيڈ‪.‬‬
‫ٽائڻ بڍد ڈمڏٽڻ ان گھڙي َء بہ ڈتيہ ڈمڀھيم پي ۽ ھاڻ بہ ڈمڀھان پي‪ ،‬تڎھن بہ ڪو ڐيډلو‬
‫ڪڏي ڇڎيو ھئم‪ ،‬مون اتم ڈمڏٽڻ ڪڏي ڇڎيو ھو ٽڏ مان ان کي ڈمٽوڏڻ نپي چوان‪.‬‬
‫ٽوء ٽنھنڀي ځيون ځو ڐيډلو 'ٽاڻ` نہ ڪڏيان ھا‪ ،‬ځيتوهيڪ اڅ بہ ځڎھن‬ ‫ڈمٽوڏڻ ھڀي ھا تہ ِ‬
‫مان ٽاڻ کان ڪټڀي ‪ Detached‬پي‪ ،‬ٽاڻ کي ځاچيان پي‪ ،‬تڎھن چوان پي‪ ،‬ٽنھنڀي ځيون ځو‬
‫ڐيډلو ٻئي تي ڇڎڻ بہ ڈمڏٽڻ ڈمٽوڏڻ ڪيئن پيو؟ ځڎھن مان ڈوچيان پي منھنڀي ځيون‬
‫ځو ڐيډلو 'مان` نہ‪ ،‬ډيام ڪندو‪ ،‬تڎھن‪ ،‬ان مان اھو تہ ڍاھڏ پي پو ٽوي نہ تہ ان ڈمڏٽڻ ۾‬
‫'مان` اھي‪ !.‬ڈڅي ڈمٽوڏڻ ڈمڏٽڻ ۾ نہ 'مان` ڏھڻ نہ گھڏځي ‪ . . .‬تڎھن ڇا اتم ڈمڏٽڻ ۾ بہ‬
‫ٽوء اتم ڈمڏٽڻ 'اتم ڈمڏٽڻ` پيو بہ ڪيئن ‪ . . .‬۽ مان ٽيئي ڈمٽوڏتا‬ ‫'اھم` ڏھي پو ‪ . . .‬تہ ِ‬
‫ځي ڳالهه ڪڏيان ‪ . . .‬نہ نہ نہ ‪ . . .‬اتم_ ڈمڏٽڻ بڍد اھم نپو ڏھي‪ .‬اتم ڈمڏٽڻ بڍد 'ٻہ` ٻہ نپا‬
‫ڏھن ‪. . .‬‬
‫‪24‬‬
‫ٽوء ھن ٽڏڪڏتي َء ځي ھڪ ھڪ چيڐ ۾ ٽاڻ‬ ‫ڪڏډن ڈاڏي بڏھمانڊ کي اتم_ ڈمڏٽڻ ڪيو ۽ ِ‬
‫کي ڎٺو‪ !.‬تڎھن تہ ھن چيو‪ :‬مان ھن ۾ بہ اھيان تہ ھن ۾ بہ اھيان ‪ . . .‬ڈڀ مون ۾ اھن ۽ مان‬
‫ڈڀ ۾ اھيان‪!.‬‬
‫ڌڏتي َء ځي ڇايا (ڏات) ڌڏتي َء ځي گول ڑڏندي ڏھي تاڏن کي چمڪائيندي ڏھي ‪ . . .‬ڇايا دوڏ‬
‫پي ويئي تہ ڈوڏځ ځي باکن اڳيان تاڏا بہ څڻ وڈامڻ لڳا‪.‬‬
‫اکيون ڳوڏيون‪ ،‬مپي ۾ ڈوڏ ھئم‪ ،‬ٺيڪ اھڙي ڂالت ٻين ځي بہ پي لڳي‪ .‬ڪيڏ پو څاهي تہ‬
‫ٻين بہ ننڊ ڪئي ھئي يا نہ ‪ . . .‬مان ٽٽ تي ڐڏاڈي وڇائي ٽئڀي ڏھيڈ‪ .‬ڂال ۽ ائيندي ځي‬
‫وچ ۾ ډڏوع پيل ڈنگھڏډ تي ڈوچيندي‪ ،‬کڙڪي َء مان اڈمان ځو ڏنگ بدلڀندو ڎٺو ھئم‪.‬‬
‫من ۾ ھڪ کن ِ‬
‫الء اھو بہ ڈوال ٽيدا پيو ھو‪ :‬ڇا ځيون بہ اڈمان ځيان ډوڒيہ اھي؟ ‪ . . .‬اڈمان‬
‫مڍني اھي؛ ان ۾ ڈھڇين تاڏا‪ ،‬چنڊ‪ ،‬گڏھ اھن‪ . . .‬اڈمان ځو ڏنگ‬ ‫ٰ‬ ‫ډوڒيہ اھي‪ ،‬تڎھن بہ ان کي‬
‫بہ انھن ڪڏي بدلڀي پو‪ . . .‬ځيون ۾ 'مان` 'تون` ۽ 'ھو` ڏھي پو‪ .‬ان ڈبب ئي ځيون کي ڏوپ‬
‫اھي‪ .‬بدلڀندڙ ڏوپ! ځو ڪڀهه اڈمان ۾ اھي‪ ،‬ان ۾ ھڪ ڈٻنڌ اھي‪ ،‬ھڪ ڈلڇلو اھي ‪ . . .‬۽‬
‫ځيون ۾؟ ‪ . . .‬اچي ويو اھي اھو ئي انڇان ځو وډو ڏوپ ‪ . . .‬وډو ڏوپ‪ ،‬ځو انيڪ ڏوٽن‬
‫مان ٺھيو اھي‪ . . .‬انھن ڏوٽن ۾ ھڪ ڈٻنڌ اھي‪ ،‬ھڪ ڈلڇلو اھي ‪ . . .‬اڈمان ۽ ځيون!‬
‫ځنھنڀو ڪوئي اد‪ ،‬ڪوئي انت نپو څاهي‪ ،‬ځنھن ځو څڻ اد‪ ،‬انت اھي ئي ڪونہ‪ِ .‬‬
‫ٽوء بہ ان کي‬
‫مڍني ان ځو ھڪ ڏھڇيہ اھي‪ ،‬تڎھن ئي تہ ڈاھت ۽ وگيان ځو ڈڏځڻ پيو اھي‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫ھڪ‬
‫اڈمان ڏوپ بداليو تہ گھڏ ځو بہ ڏوپ بدليو‪.‬‬
‫ٽوء ڈٿني ڀاتين ڎانھن نھاڏي ڪڀهه ڈوچي‪ ،‬ننڍي منھن کي اڄا بہ ننڍو‬ ‫ھيڎانھن ھوڎانھن ۽ ِ‬
‫بڻائي‪ ،‬ڀائو نڐديڪ ايو‪ .‬چيائين‪ '' ،‬دنيا ۾ ٽاپ بہ پيندو اھي ۽ ٽاپ ځي ڈڐا بہ پيندي اھي‪.‬‬
‫ٽچتا ُء ڪڏڻ ڈان‪ ،‬ان ڈڐا کان ڇا ڇوټڪاڏو ملي ڈگھندو؟‪ . . .‬تون تہ څاهين پي نہ ڈنڌو تہ‬
‫ٽوء بہ ڪڀهه نہ ڪڀهه ڪندو پو‬ ‫مان ڪيتڏو نہ اڀاڳو؛ اگياني اھيان‪ .‬ڪڀهه ڈمڀھان نپو‪ِ ،‬‬
‫ڏھان ‪ . . .‬اڃڏ مان ڪڏيان بہ ڇا ‪ . . .‬ڐندگي َء کي ڈھڻو بڻائڻ چاھيان پو‪ ،‬ٽڏ ڐندگي ڈھڻي‬
‫بڻڀي نپي ‪“. . .‬‬
‫''ھاڻ ڐندگي ڈھڻي بڻڀي ويندي ڀائو‪“.‬‬
‫'' ڪيئن؟“‬
‫''ھاڻ ځيئن تون چوندين تيئن ئي ڪنديڈ‪“.‬‬
‫''ڈنڌو‪“!.‬‬
‫''مان څاهان پي ڀائو ‪ . . .‬تنھنڀي ڐندگي َء ځون تمام ڂڇڏتون څاهان پي‪ .‬تون ځو چاھين پو‪،‬‬
‫الء تون لڙين پو‪ .‬اھا ڳالهه ڈٺي اھي‪ .‬توکي ڊڏػ لڙڻ ځي ڌڏيڑي ۽‬ ‫اھو توکي ملي نپو‪ ،‬ان ِ‬
‫ځنھن ڈان لڙڻ گھڏځي‪ ،‬ان ځي ڃبڏ ڪونھي‪ .‬نتيڀو اھو پو نڪڏي ځو تون ٽنھنڀو ٽاڻ ڈان‬
‫لڙڻ ډڏوع پو ڪڏي ڇڎين اھو ئي ڈبب اھي ځو تون ڃود بہ اډانت ڏھين پو ۽ ځي توکي‬
‫چاھين پا‪ ،‬اھي بہ اډانت ڏھن پا‪“.‬‬
‫''تون ڈچ ٽچ ديوي اھين‪“.‬‬
‫''ڈچ؟“‬
‫''ھا‪“.‬‬
‫ٽوء ٽنھنڀي ديوي ڀيڻ ځي ھڪ وينتي ڒبول ڪندين؟“‬ ‫''تہ ِ‬
‫''ھا‪ ،‬ھا‪ ،‬تون ڂڪم ڪڏ‪ “.‬ھن ځي دل ڀڏځي ائي‪.‬‬
‫''بابا ۽ امي َء کان مڍاڐي وٺ‪“.‬‬
‫موٽ ۾ ھن ڪڀهه بہ نہ چيو‪.‬‬
‫ٽوء‪ ،‬ھن ځو ڪڀهه ڪيو‪ ،‬ځو ٽچتا ُء ځو اڍھاڏ ڪيو‪ ،‬ان تي امي َء ڏوئي ڎنو‪ .‬ڏوپ ځون‬ ‫۽ ِ‬
‫الء ئي ٽاڈو وڏائي ڇڎيو ۽ مون‬ ‫اکيون نيڏ ڈان ڀڏځي ويون‪ .‬بابا ډايد ڳوڙھا لڪائڻ ِ‬
‫الء‪ ،‬ٽنھنڀي ڈک ځي تياڳ ځو ڈنڪلپ‬ ‫ڪڏائي َء ڈان انڇو ٽوڇيندي‪ ،‬گھڏ ځي ُڈک ِ‬
‫دھڏائي ڎنو‪.‬‬
‫گڏاڐڪ ڪلب ځو ٻاھڏيون ٽاڈو‪ ،‬اوندھ‪ ،‬اڪيالئي ‪. . .‬‬
‫ڏاء گڎڻ ځي ډيام اڳيان ڏکي چپ پي ويئي‬ ‫ڏات ځو ڪڀهه گھڏ ۾ پيو ھو‪ ،‬اھو بنا ٽنھنڀي ِ‬
‫ھئڈ‪.‬‬
‫ھو چپ ھو‪.‬‬
‫ڐڊا ځي ڃاموډي َء بڏھ ځو گيت پي ڳايو‪. . .‬‬
‫مون کي وڄڻو ھو‪ ،‬ځلدي وڄڻوھو‪ ،‬اڏادي ځي ډڪتي مون ۾ ھئي‪ ،‬ليڪن اھڙين ڳالهين ۾‬
‫ان کي اڐمائڻ ځو تڀڏبو اڄا ٽائي نہ ڈگھي ھئڈ‪ ،‬ٽائڻ ځي اڇا بہ نہ ھئم‪ ،‬متان ناڪامي ٽلئہ‬
‫ٽئي‪ ،‬ان ڪڏي‪ .‬ناڪامي َء ځي ڂالت ۾ گھڏو ځيون بگڙځي ڈگھيو پي‪ .‬مون چاھيو‪ ،‬ځلدي‬
‫ځلدي ھلي وڄان‪ ،‬ڪپي ډيام ځي ٽڏيڈان اتما ځو ڏودن ٻڌي ڐيډلو ڑيڏائي نہ وھان‬
‫''ٽوء ‪ِ . . .‬‬
‫ٽوء ڈنڌو؟“‬ ‫ِ‬
‫ٽوء ڐيډلو ڪيم تہ ٽنھنڀي اڇا ڈان ٽنھنڀين اڇائن تان ھٿ کڻان‪“.‬‬ ‫''ٽوء‪ِ . . !.‬‬
‫ِ‬
‫''تنھنڀو مڋلب؟“‬
‫''مڋلب څاهڻ چاھين پو ډيام ‪ . . .‬ٻڌندين ‪ . .‬ٻڌي ڈھي ڈگھندين‪“!.‬‬
‫چوٽ کائي‪ ،‬ھو تڙٽي اپيو‪.‬‬
‫''اھو تو ڇا چيو ڈنڌو‪ . . . !.‬تون اڪيلي ۾ اھڙا ڐيډال ڪڏي ڈگھين پي‪ .‬ځنھن ۾ ڈھڻ نہ‬
‫ڈھڻ ځو ڈوال ٽيدا پيندو اھي؟“‬
‫''ڂالتن التڀا ڪئي‪“.‬‬
‫''التڀا التڀا اھي‪ ،‬ڂڪم نہ اھي‪“.‬‬
‫''نہ نہ ڈنڌو ‪ . . .‬ائين پي نپو ڈگھي‪ .‬مون تنھنڀي ڪڏي‪ .‬گھڏ ڈان ځھڳڙو ڪيو اھي‪“.‬‬
‫ٽوء منھنڀي ڪڏي اھو بہ ڪڏ نہ‪“.‬‬‫''تہ ِ‬
‫''ڂالتن اڳيان ځھڪڻ ڪمڐوڏي اھي‪ . . .‬ڇا تون چاھين پي مان ڪمڐوڏ پيان‪“.‬‬
‫''ٽنھنڀي اڇا ڈان ځھڪڻ ڪمڐوڏي ڪونھي‪“.‬‬
‫''اھي‪“.‬‬
‫''ڪڀهه وڄائڻ ځي ٽيڙا ۾‪ ،‬ڏډي ڈبب تون ڈتيہ کان دوڏ وڄي ڏھيو اھين‪“.‬‬
‫‪25‬‬
‫ٽوء بہ‪ ،‬ځو ڪڀهه ٽنھنڀي ليکي ٽاتو اپم ان ځو تت اھو ئي اھي‪ .‬اھو ئي اھو ڈتيہ‬ ‫ويو اھي؛ ِ‬
‫اھي ځو مون ٽيڙا مان ٽاتو اھي‪.‬‬
‫ليڪن ٽيڙا ځا ڏوپ اھن ‪ . . .‬ڈڀ ڪڀهه څاهڻ ځي لوڇ ان ځو ھڪ ڏوپ اھي‪ ،‬ٻين کي ٽيڙا‬
‫کان مڪت ڏکڻ ځو ٻيو ۽ ڃود مڪتي َء ٽائڻ ځو ټيون ۽ ائين انيڪ ‪ . . .‬ٽيڙا ٽيڙا اھي تہ‬
‫ٽيڙائي ‪. . .‬‬
‫ڀائو َء کي ھڪ ٽيڙا ٽڪڙيو ھو‪.‬‬
‫ھن کي اھو ڪنھن ڈيکاڏيو تہ ډڏاب نہ اھي ٽيڻو‪ .‬گھڏ ۾ ډوڏ نہ اھي‪ ،‬ڪڏهو‪ .‬گھڏ ۾ ڈڀ‬
‫وائڙا پي ويا‪ .‬ځڎھن ھن ھڪ ائيني واڏو ننڍو ڪٻٽ اندو ۽ بڍد ۾ ڀڳل ائينو‪ ،‬مپي ځاڏي تي‬
‫ڏکي ڇڎيو‪.‬‬
‫ھڏتي بڍد کيڈ ٽگھاڏ مليو‪ ،‬اچي امي َء ځي ٽيڏن تي ڏکيائين‪.‬‬
‫بابا ڎانھن منھن ڪڏي چيائين‪'' ،‬ھاڻ تہ مڍاػ ڪندا بابا‪“.‬‬
‫''مڍاػ ‪ !. . .‬مان تہ ٽٽ توکي اډيڏواد ڎيڻ پو چاھيان ‪ . . .‬ڎڈان پو تہ ھاڻ تون ٽاڻ کي ڏاځو َء‬
‫ځھڙو بڻائي ڏھيو اھين‪“.‬‬
‫ځيون ڌڏػ ھن ځو ڏڃ بدليو ھو‪ ،‬ځتي ڏڃ بدلڀي پو‪ .‬اتي ان بدل ځو ڪاڏڻ څاهڻ ڋڏوڏي‬
‫اھي‪ .‬ٽڏ ھتي ڪاڏڻ ڍاھڏ ھو‪ .‬دک گھوټبو ھو ‪. . .‬‬
‫مڪت ڪڏڻ ڈيکاڏيو ھو ‪ . . .‬ھن ځي اکين ۾ انڇو ھا‪ . . .‬ٽچتا ُء نمايان ھو‪!.‬‬
‫ھو مون ڎانھن وڌي ايو‪ .‬چيائين‪ '' ،‬ھاڻ توکي نوڪڏي ڳولھڻ ځو ڐڪڏ نہ ڪڏڻ گھڏځي‪ .‬مان‬
‫وڏي ڪنھن مل ۾ ڪم ڪڏڻ ځي ڪوډډ ڪندڈ‪.‬‬
‫گھڻو گھڻو ڪمائندڈ‪ . . .‬ٽئڇي‪ ،‬ځي لوڀ ۾ ڑاڈي تو کي وڪڻندڈ ڪونہ ‪“. . . .‬‬
‫‪25‬‬
‫''ځو ځيون ۾ ڈک ٽيدا ڪڏي پو‪ ،‬اھو ئي ڈتيہ اھي‪ .‬تنھنڀي ځھڪڻ ۾‪ ،‬ڈنگھڏډ کان منھن‬
‫موڙڻ ۾‪ ،‬ڪھڙو ڈک اھي؛ ځو چئي ڏھين اھين تہ مان ڈتيہ کان دوڏ وڄي ڏھيو اھيان‪“.‬‬
‫''ډيام‪ ،‬ڈک ځو دائڏو ڪنھن ھڪ ډڂڊ تائين مځدود نہ اھي‪ .‬ځو ڈک ځي ڑھال َء کي اڈيم‬
‫ڈمڀھي پو‪ ،‬اھو ٽاڻ کان وڌيڪ گھڏ‪ ،‬ڈماځ‪ ،‬ڒوم‪ ،‬دنيا ځو ڀلو چاھي پو‪“.‬‬
‫توالء ڇا ڪيو اھي؟ ځو تون‬ ‫ِ‬ ‫''ليڪن ڪھڙين ڏيکائن تي؟ تنھنڀي گھڏ‪ ،‬ڈماځ‪ ،‬ڒوم‪ ،‬دنيا‬
‫ٽنھنڀي اڇا ڈان ٽنھنڀين اڇائن تان ھٿ کڻي ڏھي اھين‪“.‬‬
‫''چاھي ڪڀهه بہ نہ ڎنو ھڀي‪ ،‬مان ڪڀهه ڎيان‪ ،‬مون ِ‬
‫الء بڈ ايتڏو ئي ڪاڐي اھي‪“.‬‬
‫''تون نہ ڎين‪ ،‬ائين تہ مان چوان پو‪ .‬ليڪن ڎځي ڪنھن کي‪ ،‬اھا ڈوچڻ ځي ڳالهه اھي‪ .‬ځتي‬
‫نيا ُء ځو ڈوال اھي‪ ،‬اتي ڊڏػ ڈتيہ ځو ٽاڈو وٺڀي‪ .‬ڇا توڈان انيا ُء نہ پي ڏھيو اھي؟ تہ ِ‬
‫ٽوء‬
‫الء توکان دوڏ پي‬ ‫تون ڈنگھڏډ ځاڏي ڇو نہ پي ڏکين‪ . . .‬منھنڀي ڈنڌو! مان تنھنڀي ڀلي ِ‬
‫ڈگھان پو‪ ،‬ليڪن ځنھن ڏيکا تي تون ٽاڻ کي مون کان الڳ ڪڏڻ چاھين پي‪ ،‬اھا نيا ُء ځي‬
‫ڌاء اھو ڈتيہ اھي‬‫ڏيکا نہ اھي‪ .‬تون نيا ُء ځي ڀيٽ ۾ ڃون ځي ڏډتي کي اھميت ڎين پي‪ ،‬ٻ ِ‬
‫نہ؟“‬
‫ھن ځو ڇيد و ڇيد ڊځيڂ لڳم‪ ،‬ٽڏ مان چپ ڏھيڈ‪.‬‬
‫''تنھنڀو ڀائو توکي وڪڻڻ پو چاھي؛ منھنڀا مائٽ مون کي وڪڻڻ پا چاھين‪ . . .‬ٻنھي کي‬
‫گڎځي ڈنگھڏډ ڪڏڻ گھڏځي ڈنڌو!“‬
‫''ليڪن منھنڀو ڀائو ٻي َء ڂالت ۾ ٽاڻ ماڏڻ پو چاھي؛ اھا ڳالهه ڪيئن نڌڏانداڐ ڪڏيان‪“. . .‬‬
‫ھاڻ ھو چپ ڏھيو‪.‬‬
‫''ٽڏيم ڊځتمند ڈاٿ ٽئدا ڪندو اھي؛ ڪندو اھي نہ؟ ځي ځيون ڀڏ گڎ نپا ھلي ڈگھون تہ ِ‬
‫ٽوء‬
‫ڇو نہ ٽاڻ ۾ گڎځي‪ ،‬ٺاھ ڪڏي‪ ،‬ڈھڻي نموني ځدا پيون‪ .‬ان ڂالت ۾ ځدا پيڻ ۾ ڈاٿ ڎيڻ بہ‬
‫ٽوء ڇو نہ ځدائي َء ۾ بہ ٽڏيم ځو گيت ڳائيندي ځدا‬ ‫ٽڏيم ئي اھي نہ؟ ځدا پيڻو ئي اھي تہ ِ‬
‫پڀي‪ ،‬ڏوئندي‪ ،‬ډڪايتون ڪندي‪ ،‬نموني نموني ځا الڐام لڳائيندي ځدا پيڻ ۾ تہ وڎائي نہ‬
‫اھي‪“.‬‬
‫ھن ٽنھنڀو منھن‪ ،‬منھنڀي منھن ځي نڐديڪ اندو‪ ،‬منھنڀي ڈاڅي ڪلھي تي ھن ان ځو باڏ‬
‫ڏکيو‪ .‬تڙٽندي ھن ڪلھي ۾ منھن کي لڪائڻ ځي ڪوډډ ڪئي‪ ،‬وڏي ڪڀهه ڈوچي منھن‬
‫مپي ڪيائين‪ .‬تاڏن ځي ڏوډني َء تان ھيٺ ئي ھن اڈمان ۾ نھاڏي وڏي ڪڀهه ڈوچيو ۽ ِ‬
‫ٽوء‬
‫بلڪل منھنڀي ڒڏيب اچي ڳڅي َء ۾ ٻانھون وځھي چوڻ لڳو‪'' ،‬مان ڈچ ٽچ توکي ٽڏيم پو‬
‫ڈواء منھنڀي ڪھڙي ڂالت پيندي‪ ،‬اھو مان ڈوچي بہ نپو ڈگھان‪ .‬ٽڏ‬ ‫ِ‬ ‫ڪڏيان ڈنڌو! توکان‬
‫توکي ٽائي‪ ،‬مان تنھنڀي گھڏ ځو ڈک ڑټائڻ نپو چاھيان‪ .‬نہ څاهان وڏي مالڒات پيندي بہ يا نہ‬
‫‪ . . .‬تنھنڀي گھڏ ځو ڈک‪ ،‬توکي مون کان الڳ ڪڏي پو ڈگھي‪ ،‬مون کي تنھنڀي ياد کان‬
‫نہ ‪ . . .‬مان ان ڂڑيڑت مان ئي ٽاڻ کي ڈکي ڏکڻ ځي ڪوډډ ڪندڈ تہ اڈان ھڪ ٻئي کي‬
‫ٽائڻ ۾ بہ اڐاد ڏکيو تہ ڇڎڻ ۾ بہ ‪“. . .‬‬
‫تڎھن مان ڏوئڻ ڏوڪي نہ ڈگھيڈ‪ .‬مون ٽنھنڀو منھن ھن ځي ڇاتي َء ۾ لڪائي‪ ،‬ٽنھنڀو‬
‫ڈموڏو ڏم انڇن ڏڈتي ڪڍڻ چاھيو‪ .‬مان ڈڇڪيون ڀڏي ڏوئڻ لڳڈ‪ .‬ھن ٽنھنڀا ٻئي ھٿ‬
‫منھنڀي منھن تائين اندا‪.‬‬
‫ڪڇ تو ميڏي ڈن چندا‬

‫ڪڇ مين تيڏي ڈنون‬
‫تو ميڏي انڇو گن‬
‫مين تيڏي تاڏي گنون‪.‬‬
‫الء ٽيڙا ڀڏي ھڪ ڪويتا ڪاڐي اھي‪ .‬څاهان پي‪ ،‬اھا تہ ځيون ڊڏػ‬ ‫ھا‪ ،‬ځيون ځي ڈک ِ‬
‫نڌڏيي ځي ڳالهه اھي‪ .‬ٽڏ ڇا نڌڏيا بدلڀندا نپا ڏھن؟ ٽيڙا مڍڏڐت ځنھن ڈڀ ڪڀهه ٽاتو اھي‪،‬‬
‫اھو ٽيڙا کان مڪتي ٽائڻ ڀلي چاھيندو ھڀي‪ ،‬ليڪن ٽيڙا کان نڏڏت نپو ڪڏي ۽ اڅ مان‬
‫ځڎھن ماڋي َء ځي انھي َء ڇٽندڙ تډويڏن ڎانھن نڌڏ ڪڏيان پي‪ ،‬تڎھن ڎڈان پي‪ ،‬ځيون ځي‬
‫انھن گھڙين ۾ مون ڪيتڏو تہ اونھو ڈوچيو ھو‪ .‬ڈوچيو ھئم‪ :‬چوندا اھن‪ :‬ڪالڪاڏ ڈتيہ‬
‫ځي کوځ ۾ ڏھندو اھي‪ .‬ڪالڪاڏ ڈتيہ ځي کوځ ۾ ڇو پو ڏھي_ ڈتيہ ڇا اھڙي چيڐ اھي ځا‬
‫ھن ځي اوڈي ٽاڈي نپي ڏھي؟ ھو ڈتيہ کي کوځ ڪڏي پو‪ ،‬ڇو تہ ھو څاهڻ چاھي پو؟ ځيون‬
‫ڇا اھي‪ ،‬ان ڇاني ڏډتا ناتا ڪيئن ٺھن ۽ بگڙځن پا‪ .‬ھو ځيون ځي ان ڈتيہ کي څاهڻ بنا ٽڏيڈان‬
‫ڏھي پو‪ .‬اڊل ۾ اھا ٽيڙا اھي‪ ،‬اھا لوڇ اھي‪ ،‬ځنھن ځي اتڇاھ مان ھو ڈتيہ ځي کوځ ڪڏي‬
‫پو‪ .‬انڇاني ځيون ځو اڀياڈ ڪڏي پو‪ .‬اھا ڈاڌنا ئي ھن ځو ځيون اھي‪ .‬ڈتيہ کي ٽائڻ ئي ھن‬
‫ځي ځيون ځو اديډ اھي‪ .‬۽ ان ڈاڌنا ۽ اديډ ځي ڈٻنڌ مان ڪال ځو نڏمان پئي پو‪ .‬اھڇتي‬
‫اھڇتي مپي ڇڪيندي چيائين‪'' .‬ڏوئي ڏھي اھين ڈنڌو! ڏوئين پي‪ .‬ليڪن مون کي نپي‬
‫ڎڈين‪ .‬تون تہ څاهين پي تہ مون ڐندگي َء ۾ ھميڈہ ٽاتو ئي اھي‪ .‬وڄايو ڪڀهه ڪونھي‪.‬‬
‫ليڪن اڅ ځو ڪڀهه مان وڄائي ڏھيو اھيان‪ .‬اھو ڇا مان وڏي ڪڎھن ٽائي ڈگھندڈ؟ نہ‬
‫ڈنڌو‪ ،‬نہ!‪“. . .‬‬
‫مون وڏي بہ ٽنھنڀو منھن ھن ځي ڇاتي َء ۾ لڪائي ڇڎيو‪.‬‬
‫ھو چپ چاپ بيٺو ڏھيو‪ ،‬اواڪ ‪. . .‬‬
‫مان اھڇتي اھڇتي ھن کان دوڏ پيڈ‪ .‬چيم ''ځيون ۾ مان توکي ڪڀهه بہ ڎيئي نہ ڈگھيڈ‪.‬‬
‫ان ځو مون کي بيځد دک اھي‪ .‬ډيام ‪ . . .‬اھو دک منھنڀي ځيون ۾ ڪڎھن بہ ڈک کي‬
‫ٽڏويډ ڪڏڻ نہ ڎيندو‪“. . . .‬‬
‫''نہ نہ ڈنڌو‪ .‬تون دک نہ ڪڏ ‪ . . .‬تو منھنڀي ڇاتي َء ۾ منھن لڪائي ځو ڪڀهه مون کي ڎنو‬
‫الء بڈ ايتڏو ئي ڪاڐي اھي‪“.‬‬ ‫اھي‪ .‬منھنڀي ځيون ځي ڈک ِ‬
‫الء ځدائي ځي تڙپ ڪاڐي اھي‪ .‬ٻہ انڇو ڪاڐي اھن‪ .‬ځيون‬ ‫ڪاڐي اھي‪ .‬ځيون ځي ڈک ِ‬
‫ډونيہ ځيون! ‪ . . .‬اھي انڇو چنڊ تاڏا بڻڀي ځيون کي ڏوډن ڪن پا‪.‬‬
‫چنڊ کي ڎڈڻ ڈان دل اھ پي ڀڏي ‪. . .‬‬
‫‪. . .‬ڪال ځنھن ځو اديډ ځيون منڀھ ڈک ڀڏڻ ۾ اھي‪ .‬۽ مون ان دوڏ ۾ بڈ ھڪ ئي ڈتيہ‬
‫ٽاتو اھي‪ .‬انڇان اځڙ اھي ‪ . . .‬امڏ اھي‪ !.‬ھو چاھي تہ ڈڀ ڪڀهه ڪڏي ڈگھي پو‪ .‬ھن کي‬
‫ڊڏػ چڱي ڌڏڂ ٽاڻ کي ڈمڀھڻ گھڏځي‪ .‬ٽڏڪڏتي َء کي ڈمڀھڻ گھڏځي‪ .‬ځيون ۽‬
‫ٽڏڪڏتي َء ځي ٽوڏي ڊځيڂ څاڻ اھو ڈتيہ اھي ځن کي ڪن ايڈوڏ ڪوٺيو اھي‪ .‬اھڙي ڌڏڐ‬
‫واڏي ايڈوڏ ځي چڏنن ۾ وڄڻ ڈان ٽڏڪڏتي َء انڇان اڳيان ٽنھنڀو مڇتڪ ځھڪائي ڇڎي‬
‫پي‪.‬‬
‫الء ڪڏم ڪڏهو اھي‪ .‬ماچيڈ ٽائڻ ڈان تيلي ٻاڏي اوندھ ۾ ٽڏڪاډ ڪبو اھي؛ تہ‬ ‫ليڪن ان ِ‬
‫ڏوډني َء ځو ڈامان ميڇڏ ھئڻ ڈان بہ ٻاڏڻ ځو ڪڏم ڪڏهو ئي ٽوي پو‪ .‬تڎھن ئي ځيون ۾‬
‫ڪڏم ځو اڈتان اوچو اھي‪.‬‬
‫ديپ ڈان ديپ ځلي پو ۽ ٽڏاچين ڪال کان وٺي ځيون ۾ ٽڏڪاډ ڑھالئڻ واڏي ڪاڏيہ ځي‬
‫ٽڏمٽڏا ھلندي پي اچي‪.‬‬
‫اڄا بہ ڪيتڏو ڪڀهه ‪...‬‬
‫‪26‬‬
‫ڌڏڂ ڌڏڂ ځا ويڅاڏ من ۾ اچي ڏھيا اھن‪ .‬اڅ ٻڌم ھو اچي ڏھيو اھي‪ .‬ھو ڇا اچي ڏھيو اھي‪،‬‬
‫منھنڀو څڻ انڇان ځي ډڪتي َء ۾‪ ،‬امٽ ډڪتي َء ۾ وډواڈ ٽڂتو پي ڏھيو اھي_ اټوٽ پي‬
‫ڏھيو اھي‪.‬‬
‫مون کي ياد اھي_ ياد اھي ڇو تہ ڀ ُالئي نپي ڈگھان‪ .‬ڀائو ځو ڈمٽوڏڻ بدليل ڏوپ ڎڈي‪ ،‬من‬
‫ڃوډي َء ۾ ُاڇلڀي ٽيو‪ .‬ډيام ځي ڇاتي َء ۾ منھن لڪائي مون ُڏنو ھئو ۽ ھاڻ ھڪ دڐڍو‬
‫وڏي بہ اھڙي نموني ھن ځي ڈيني ۾ منھن لڪائي ڏوئڻ ځي اڇا مون کي تڙٽائي ڇڎيو‪.‬‬
‫الء‪ ،‬مون کي ڇڎڻ‬ ‫الء منھن ځي گھڏ ځي ڀلي ِ‬‫ھن اڳيان وڌڻ ۾ بہ ڈاٿ ڎنو ھو ۽ منھنڀي ڀلي ِ‬
‫۾ بہ ڈاٿ ڎنو ھو‪.‬‬
‫ھن ڏوپ ځو موھ ڇڎيو ھو‪ .‬ٽئڇي ځو موھ تہ ھن ۾ ھو ڪونہ‪ .‬ھن ٽنھنڀي تمام اڌيڪاڏن کي‬
‫ڇڎيو ھو‪ .‬چاھي ھا تہ ڪنھن نہ ڪنھن اڌيڪاڏ ځي نالي‪ ،‬ٽڏيم ځي نالي ھيڎانھن ھوڎانھن‬
‫ځون مٺيون‪ ،‬موھ ڀڏيون ڳالهيون ٻڌائي‪ ،‬مون کي ٽنھنڀي ڈھواڈ ۾ اهي ڈگھي ھا ِ‬
‫ٽوء بہ ‪.‬‬
‫‪ . .‬ڪيتڏي نہ ٽيڙا ھئي ھن ځي من ۾ ‪ . . .‬ھن ځيون ۾ ھميڈہ ٽاتو ئي ھو‪ .‬وڄائڻ تي ھو‬
‫الء تياڏ پي ويو ۽ ٽنھنڀي ځيون ځي ڈک ِ‬
‫الء بڏھ‬ ‫ٽوء بہ ھيڎو وڎو نڑډان ڈھڻ ِ‬ ‫ھڏيل نہ ھو‪ِ .‬‬
‫ځي ان ڳوڙھن کي ڪاڐي ڈمڀھيو ‪. . .‬‬
‫ھن ٽڏيم ڪيو ھو‪.‬‬
‫ٽڏيم‪!.‬‬
‫ٽڏيم‪ ،‬ځو موھ ۽ تياڳ ځي اڈنٿو َء ڈنگم کي ڈنٿؤ ځي ڒڏيب اهي پو‪ ،‬ځو مون کي تياڳ‬
‫اڳيان اهي‪ ،‬مون کي تڇ بڻايو ڇڎي‪ .‬ځو ڃود ٽنھنڀي ڌڏا ۾‪ ،‬تياڳ ځو گيت ڳائي پو‪ .‬موھ ځا‬
‫بلبال ِ‬
‫ٽوء بہ اپن پا‪ .‬ٽڏ اھي تہ ان گيت اڳيان تڇ اھن‪ ،‬ځي اڈپڏ بہ ڏھي نپا ڈگھن ‪. . .‬‬
‫اھو ڎينھن ڪيئن ڪټيو؟ ‪ . . .‬اھو ڎينھن ھڪ گيت ھو ‪ . . .‬ڪويتا ځي ڌاڏا ھئي ان ۾ ‪. . .‬‬
‫ځيون ځي ڐيلڇوڐي ھئي ان ۾ ‪. . .‬‬
‫انڇان چاھي تہ ڇا نپو ڪڏي ڈگھي‪ .‬ڊڏػ ٽنھنڀي ڈواڏٿ تي ڈوچڻ ڈان تہ ځيون ڈکميہ نہ‬
‫اھي بڻڀڻو ‪ . . .‬ھڏڪو ڊڏػ ٽنھنڀي ڈواڏٿ ځو ڈوچي پو ۽ وڏي ٽنھنڀي ڈواڏٿ کي‬
‫ڪنھن ځي بہ ڈواڏٿ کان گھٽ نپو ڈمڀھي‪ .‬دنيا ۾ ڊڏػ تڎھن ئي ټپ ټپ تي ڇڪتاڻ‬
‫اھي‪ ،‬ډوڏ اھي‪.‬‬
‫ڊڏػ َاڏپڪ ڍانڅو بدلڀڻ ڈان ئي ځيون ڈکي نہ اھي پيڻو‪ .‬وديا ځو ڍانڅو بہ بدلڀڻ ئي‬
‫گھڏځي‪ .‬وديا‪ ،‬ځنھن ځو اديډ ځيون ۽ ٽڏڪڏتي ۽ انھن ځي وډال دائڏي ۾ ڈمائڀي ويندڙ‬
‫ھڏ چيڐ ځي ڈمڀھاهي اھي‪ .‬ڈوني ځي چمڪ ۽ ٻن چٽن ځي مڇڪڏاھٽ وچ ۾ ځو انتڏ‬
‫ڏھندو اھي؛ اھو ڊاػ ڍاھڏ پيڻ گھڏځي تہ ھڪ ڌڏػ ځيوت اھي‪ ،‬ڈيتا‪ ،‬ماڏئي ۽‬
‫ڏاځلڪڈمي َء کي ځو ڪڀهه ڏام‪ ،‬کيت ۽ ډڏيڪانت مان مليو‪ ،‬اھو لڪڈمي ڪڎھن بہ ڎئي‬
‫نپي ڈگھي‪.‬‬
‫وديا ڈان ځيون ځا ملهه بدلڀن پا‪.‬‬
‫اچاڏيہ چيو‪'' ،‬يڌډټڏ‪ ،‬تو اڄا بہ ٻاٽ ياد ڪيو اھي‪ ،‬ڇهه مھينا پي ويا اپئي‪ .‬تنھنڀي ڀائڏن ۽‬
‫ڈوټن تہ ڈڄو ڪتاب ‪“. . . .‬‬
‫''ڈبق ڪھڙو ھو؟ ‪ . . .‬ھميڈہ ڈچ ڳالهائڀي‪.‬‬
‫''مان تہ اڄا ڈتيہ کي اٽنائي نہ ڈگھيو اھيان‪ِ ،‬‬
‫ٽوء مان ڪيئن چوان تہ مان ڈبق ياد ڪيو اھي‪“.‬‬
‫مان ڪيئن چوان تہ مون ڈبق ياد ڪيو اھي‪.‬‬
‫وديا ۾ ڊڏػ ياد نہ اھي ڪڏهو‪ ،‬اٽنائڻو اھي ۽ اھو بہ وديا ئي ٻڌائي پي‪.‬‬
‫ھي ُء ڎي_ وٺ ھي ُء ذات ٽات ځا ځھڳڙا‪ ،‬ٽڏانتڪ ڀيد ڀاو‪ ،‬ڐڏڒيواڏ ټڪڏ‪ ،‬ڒومي ځنگيون‪ ،‬ڈڀ‬
‫ڪڀهه ڏوڪي ڈگھڀي پو‪ .‬انڇاني ځيون امھ اھي‪ ،‬اھو ئي ياد ڪڏهو اھي‪ .‬ياد ڪڏهو اھي‬
‫الء ڈنگھڏډ‬‫الء‪ ،‬انھن ځي ڎڐت ۽ ڏکيا ِ‬ ‫الء‪ ،‬ڈندڏتا ِ‬
‫الء‪ ،‬ڈتيہ ِ‬‫يڌډټڏ ځيان ‪ . . .‬ځي ځيون ِ‬
‫ڪن پا‪ ،‬تن کي ڈاٿ ڎيڻو اھي‪ .‬ځيون ډوڒيہ پيو تہ ڇا پيو؟ ان ۾ 'اھم` تہ اھي‪' .‬اھم` کي‬
‫'اھم` ڈان ملي 'ٽڏم` بڻڀڻو اھي‪' .‬ٽڏم` ئي وډو ڏوپ انڇان ځي 'اتما` اھي‪' .‬ٽڏم` ۾ ئي لين‬
‫ٽوء ٽڏڪڏتي َء کي انڇان ځا چڏڻ چمڻا ئي‬‫پيڻو اھي‪ !.‬وديا مڍڏڐت ادڏډن ۾ ڈمانتا اهڀي تہ ِ‬
‫ٽوندا‪.‬‬
‫ډام ځو ډيام ځي گھڏ ڌڏػ ُڏڃ ڏکيم‪ .‬چڱي ڎڏڊي بڍد گڎځڻ پي ڏھيو ھو‪ .‬ډيام ځي گھڏ‬
‫۾ ٽيدا پيل مڇئلي کان بي ڃبڏ ھئڈ‪ ،‬ائين ڪونھي‪ ،‬تہ منھنڀي من ۾ ڊڏػ اھا ئي ڳالهه‬
‫ھئي‪ ،‬ډيام ڈان گڎځڻو اھي‪ ،‬ڊيلي گڏاڐڪ ڪلب ڎانھن وڄڻو اھي ۽ ھن ځي ڇاتي َء ۾ منھن‬
‫لڪائي ‪. . .‬‬
‫مون کي ڎڈي‪ ،‬منھنڀون ڳالهيون ٻُڌي‪ ،‬ډيام ځي من ځي ڪھڙي ڂالت پيندي‪ ،‬ڏڈتي تي‬
‫اھو ئي ڈوچيندي پي ويڈ‪.‬‬
‫ھن ځون ڳالهيون وڏي ياد اچڻ لڳيون‪.‬‬
‫ھلندي ھلندي دل ڀڏځڻ لڳي‪.‬‬
‫اکين ۾ انڇو بہ اچي ويا‪.‬‬

‫تڎھن يڪايڪ ڪو ڃيال ايندي‪ ،‬ڏوڪڀي بيھي ڏھيڈ‪ .‬بيھڻ ٺيڪ نہ ھو‪ ،‬ڏڈتي تي امدڏڐت‬
‫چالو ھئي‪ .‬مان مڑڏڏ وڒت کان ڪڀهه اڳ ۾ ئي نڪڏي ٽيئي ھئڈ‪ .‬۽ ٻي ڳالهه مون اتي نہ‬
‫وڄڻ ځو ڐيډلو ڪيو ھو تہ ھاڻ ځڎھن مان اڐاد پي ويئي اھيان تہ ڇا مون کي ھن کي ڏالم‬
‫الء بہ اڐاد ۽ نہ ڪڏڻ ِ‬
‫الء بہ‪!.‬‬ ‫ڏکڻو ٽوندو ‪ . . .‬نہ نہ نہ‪ !.‬ھو اڅ بہ اڐاد اھي‪ .‬ٽڏيم ڪڏڻ ِ‬
‫مان ٽويان موټيڈ‪.‬‬
‫اھوئي ڪلب ځو ٻاھڏيون ٽاڈو‪ ،‬پلھو‪ ،‬ايڪانت‪!.‬‬
‫ھي َء اھائي ځڳھ ھئي ځتي اڈان ھڪٻئي کي ڇڎڻ ځو ڈنڪلپ ڪيو ھو‪.‬‬
‫ڈنڪلپ‪!.‬‬
‫تڎھن ڑڏي ايو اھو نڌاڏو ‪ . . .‬انڌڪاڏ ‪ . . .‬ٽڏيڈاني‪!.‬‬
‫''مون ځيون ۾ ھميڈہ ٽاتو ئي اھي‪ .‬وڄايو ڪڀهه ڪونھي‪ .‬ليڪن اڅ ځو ڪڀهه مان وڄائي‬
‫ڏھيو اھيان‪ ،‬اھو ڇا وڏي ڪڎھن ٽائي ڈگھندڈ؟ نہ؛ ڈنڌو‪ ،‬نہ‪“. . . . !.‬‬
‫''ځيون ۾ مان توکي ڪڀهه بہ ڎيئي نہ ڈگھيڈ‪ .‬ان ځو مونکي بيځد دک اھي ډيام ‪ . . .‬اھو‬
‫دک منھنڀي ځيون ۾ ڪڎھن بہ ڈک کي ٽڏويډ ڪڏڻ نہ ڎيندو‪“. . . .‬‬
‫''نہ نہ ڈنڌو‪ ،‬تون دک نہ ڪڏ ‪ . . .‬تو منھنڀي ڇاتي َء ۾ منھن لڪائي ځو ڪڀهه مون ڎنو اھي‪،‬‬
‫منھنڀي ځيون ځي ڈک ال َء بڈ ايتڏو ئي ڪاڐي اھي‪“.!.‬‬
‫‪27‬‬
‫ڑڪي چندڏما‪ .‬انڌڪاڏ ۾ مئہ ڀڏڻ ډڏوع ڪيو‪ .‬مون چندڏما ڎانھن نھاڏيو‪ .‬ان ۾ ډيام نڌڏ‬
‫ايو‪.‬‬
‫ھن چيو‪.‬‬
‫ڪي گيت مون ايڪانت ۾ ڳايا اھن‪.‬‬
‫ڪي گيت مون دنيا کي ٻڌايا اھن‪ ،‬ميٺاځ ڂياتي َء ځو مگڏ تن ۾ اء؛‬
‫ځي گيت چٽن تي ئي نہ ايا اھن‪.‬‬
‫ډيام ٻن انڇن ۾ ڈک ٽائي پو‪ .‬ڪوي ڪڎھن بہ نہ ڳايل گيت ۾ ‪ . . .‬ځيون ۾ ڪيتڏو نہ‬
‫ٽوء بہ ان ۾ ھڪ لوچ اھي ‪ . . .‬تڙپ اھي ‪. . .‬‬ ‫ڏھڇيہ ڀڏيل اھي ‪ . . .‬اھي ډوڒيہ‪ِ ،‬‬
‫''چڱو‪ ،‬ځي مان توکي نہ ملي ڈگھان تہ؟“‬
‫''ملي تہ اھين ڈنڌو‪“!.‬‬
‫''ڈمٽوڏڻ‪“!.‬‬
‫''ڈمٽوڏڻ َاٽوڏڻ ڪڀهه بہ‪ ،‬ملي تہ اھين ئي‪ .‬ٽڏڈاد پوڏو ملي يا گھڻو ُان ۾ تہ ڪوئي انتڏ اھي‬
‫ڪونہ‪“.‬‬
‫''ڈنڌو! منھنڀي ڈنڌو! مونکي ٽنھنڀو ھٿ تہ ڎي ‪ . . .‬اوچتو مون ائين مځڇوڈ ڪيو اھي‪،‬‬
‫ڪوئي ډايد توکي ٽڪڙي مونکان دوڏ وٺي وڄڻ پو چاھي‪ .‬مان نپو چاھيان تہ تون مونکي‬
‫ِ‬
‫توکانڇواء‬ ‫ڈواء ځي نہ ڈگھندڈ‪ .‬ائين نپو چوان‪ ،‬ليڪن‬ ‫ِ‬ ‫ڇڎي ڪيڎانھن ھلي وڄين‪ .‬توکان‬
‫ڐندگي ڪھڙي‪“. !.‬‬
‫''چڱو لڙندڈ‪ !.‬ڂالتن ڈان لڙندڈ‪ .‬ڊڏػ ايتڏو ٻڌائيم‪ ،‬تون اھين تہ منھنڀي ئي‪“.‬‬
‫مڍني تہ پي ڪونہ تہ مان ٽاڻ کي ‪“. . . .‬‬
‫ٰ‬ ‫''ڀڄڻ ۾ توکي ڈاٿ نپي ڎيان‪ ،‬انڀي اھا‬
‫''چڱو ڏھڻ ڎي ان کي ڈنڌو‪ !.‬تنھنڀي نالي ځي ځئہ ھڀي ۽ تنھنڀي نالي ٽٺيان ځنھن ٽوتڏ‬
‫امڏت ڌڏا ځو وھڪڏو اھي‪ُ ،‬اھو ډل ڒائم ڏھي ‪“. . .‬‬
‫''ڪال ۾ اڐڇانوي ڏنگ ڏھندو اھي؛ ليڪن اڐڇانوي ڏنگ ځو ځادو ڎيکاڏڻ ِ‬
‫الء‪ ،‬ځيون ځي‬
‫ڈٿاويڪ ځو ٻليدان ڪڏي ڇڎځي‪ِ ،‬ان ۾ تہ ڈندڏتا نہ اھي‪“.‬‬
‫''مون ڈوچيو‪ ،‬ڪاډ مون وٽ چاڏ انا ھڀن‪ ،‬ځيئن مان توکي ھوټل ۾ وٺي ھلي چانهه ٽياڏي‬
‫ڈگھان‪ِ .‬ان ھال ۾ ھڪ واڒڏڪاڏ ويٺو ھو‪ ،‬ڈوچيم‪ ،‬ځيڪڏ ان کان چاڏ انا گھڏان ۽ مونکي‬
‫ٽوء ڃيال ايم اڅ چانهه ځو نہ‪ ،‬ڪاڐي ځو يگ اھي ۽‬ ‫ٽڪ ھئي تہ ھو مونکي 'نہ` نہ ڪندو‪ .‬ٽڏ ِ‬
‫ٽوء تہ ھڪ انو کټي ٽوندو ‪“. . .‬‬ ‫ڪاڐي ڪن ھوټلن ۾ اڍائي اني ځي ڂڇاب ڈان ملندي اھي‪ِ .‬‬
‫''مڍاػ ڪځ ڈنڌو‪ .‬اھو ڈڀ مونکي ٽڇند نہ اھي‪ .‬ڏډتو ځو ڈٿاويڪ اھي‪ ،‬مان اھو ٽڇند‬
‫ڪندو اھيان‪ .‬نندا يا تنڑيد ڈبب ٻہ ٽاڈي کان ھلندڙ گڎ پي وڄن تہ ان ۾ ڃوډ پيڻ ځي ڪھڙي‬
‫ڳالهه اھي‪ .‬ڪو دوڏ ويندو تہ ڊپ ڈبب‪ ،‬نڐديڪ ايندو تہ ڋد ڈبب؛ نندا يا تنڑيد ځو ڏد _ ڎمل‬
‫ڈٿاويڪ اھي؛ ليڪن ڏد _ ڎمل ڈٿاويڪ اھي؛ ڏډتو ناتو نہ ‪“. . . .‬‬
‫''ھڏ ٽيڙت انڇان ھڪ ئي ڏات ۾ اميڏ پي وڄڻ پو چاھي ھن ځي دماغ ۾ بنگال‪ ،‬ڪاڏيون‪،‬‬
‫ڪلبون ۽ نہ مڍلوم ڇا ڇا ھوندو اھي‪ .‬ځو ڪڀهه ھو ٽائي نپو ڈگھي‪ُ .‬ان کي ئي دماغ ۾‬
‫کڻي گھمي پو‪ .‬کيتن ځا ڈنگ‪ ،‬ډاداب ماپڏيون‪َ ،‬امڏتي چڈما‪،‬ڈيتل ځھڏها‪ ،‬بڏڐاني ٽھاڙ‪،‬‬
‫نيڏو اڈمان ۽ بلوڏي ڈمندڏ‪ ،‬انھن کي ڎڈڻ‪ ،‬ڎڈي ڌبڍت ڃوډ ڪڏڻ ځو ڐڪڏ ھو ڪڏڻ بہ‬
‫نپو چاھي‪َ .‬اڏپڪ ڍانڅي ھن ځي اتما کي ماڏي ڇڎيو اھي‪ .‬ھو نئين ڐندگي َء ځا ڃواب لھي‬
‫پو‪ .‬ليڪن انکي ڈاکيات ٽائڻ ځون ڏاھون ُالڀھيل ۽ لنبيون ڎڈي ڐڏاڏيت وادي پي وڄي پو‪.‬‬
‫ڐندگي ھن کي گھوټي پي‪ ،‬ھو ڐندگي َء کي گھوټي پو‪ .‬ٽل ٽل ۾ ھو مڏي پو ۽ ٽل ٽل ۾‬
‫ځئي پو ۽ ائين ځنم مڏڻ ځي ان چڪڏ ۾ ڑاڈي ٽنھنڀو ڈڀ ڪڀهه کوئي ويھي پو‪ .‬ڈڀ‬
‫ڪڀهه کوئي بڎاوت ڪڏي پو ۽ ائين ھڪ ڏات ۾ اميڏ بنڀڻ ځا ڃيال بہ الھي پو ڇڎي ‪. . . .‬‬
‫ڈنڌو! مون کي وډواڈ اھي تنھنڀو ڀائو ڋڏوڏ ٽاڻ کي ُدڏڈت ڪندو‪ .‬ٽوڏھئي کان نڏڏت‬
‫ڪڏڻ ڈان مڪتي َء ځا ڈٽنا ڈڅا نپا پين‪ .‬ڐندگي ڃواب نہ اھي‪ .‬ڐڏاڏيت مڪتي َء ځي ڏاھ _‬
‫الء ڐندگي بگاڙبي ناھي‪“.‬‬ ‫لوڀ ڂل ڪونھي‪ !.‬ڃواب کڻي ڐندگي ٺاھبي اھي‪ .‬ليڪن ڃوابن ِ‬
‫منھنڀي ڀڏيل دل ُاڇلڀي ٽئي‪.‬‬
‫وڄان‪ ،‬نہ وڄان؟ ِاھائي ُالڀھن‪ !.‬نہ نہ وڄڻو اھي_ وڄڻو اھي‪!.‬‬
‫اپيڈ‪ ،‬انڇو ٽونچيم ۽ ائين اڳيان وڌيڈ‪.‬‬
‫ډانت‪ !.‬من ۾ څڻ ڪڀهه نہ ھو‪ .‬من څڻ دک_ ڃوډي َء ڏھت ھو‪.‬‬
‫ډيام ځي گھڏ وٽ ٽھتيڈ‪ .‬دڏواڐو کڙڪايم‪.‬‬
‫الء تياڏ ويٺي ھئي‪ .‬اواڐ ٻڌي ھن چيو‪َ '' ،‬اچي ويو ‪ . . . .‬ډيام‬‫ډيام ځي ما ُء څڻ ٺڪ ٺڪ ٻڌڻ ِ‬
‫اچي ويو‪“!.‬‬
‫الء ڃيال ايم تہ يڪدم موټي وڄان‪ .‬ليڪن اھو‬ ‫مڋلب اھو تہ ډيام گھڏ ۾ ڪونھي‪ .‬ھڪ کن ِ‬
‫ٺيڪ نہ لڳم‪ .‬ٻي گھڙي َء دڏواڐو کليو‪.‬‬
‫''تون‪“.‬‬
‫''ډيام ڪونھي؟“‬
‫''ھو ھتي ڪپي؟“‬
‫''تڎھن؟“‬
‫ډيام ځون ٻہ ڀينڏ بہ ٻاھڏ نڪڏي ايون‪.‬‬
‫اندڏان ډيام_ ٽي ُء ځو اواڐ ايو‪'' ،‬ڪيڏ اھي؟“‬
‫ڪنھن بہ ځواب نہ ڎنو‪.‬‬
‫مون چيو‪'' ،‬مان اھيان‪ ،‬ڈنڌو‪“!.‬‬
‫ھاڻ ھو بہ ٻاھڏ نڪڏي ايو‪:‬‬
‫''تہ تون ئي اھين ڈنڌو‪ “!.‬ډيام ما ُء چيو‪.‬‬
‫''ھا‪ ،‬ڇا‪ ،‬ڇو ڪڀهه پيو اھي؛ ڪيئن؟“‬
‫''اندڏ اچ‪“.‬‬
‫ڈڀ ڪمڏي ۾ ھلي ويٺاڈين‪ .‬ډيام ٽي ُء اڏام ڪُڏڈي َء تي ليټي‪ ،‬ڈامھون ڈنڌ ځي نڑڈي ۽‬
‫ډاھ ڎبدالڋيف ځي تډويڏ ڎانھن نھاڏڻ لڳي‪ :‬باڒي ڈڀ ھڪ ئي ٽلنگ تي ويٺاڈين‪ .‬ڪڀهه‬
‫وڒت ڏکي‪ ،‬ډيام ما ُء چوڻ ډڏوع ڪيو‪'' ،‬تون ئي ھتي ايندي ھئين َء‪ ،‬اچڻ بند ڪڏي ڇڎيئي‪،‬‬
‫ڇو‪ ،‬اھو مون ٽو ِء ڈمڀھيو‪ .‬ڇا تون نپي څاهين تہ ډيام گھڏ ڇڎي ويو اھي‪.‬‬
‫ھن چيو‪ :‬مان ډادي نہ ڪندڈ‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫ڌي ُء‪ !.‬ڈامھون‪ ،‬ځاڏي تي ڏکيل ڪڏډن ځي موڏتي ڎڈين پي‪ ،‬مان ان ځو ڒڇم کائي چوڻ‬
‫الء تياڏ اھيان‪ ،‬مان ٽئڇي کان وڌيڪ ٽنھنڀي ٽٽ ځو ڈک چاھيان پي‪ِ .‬‬
‫ٽوء بہ مون کي ٻہ‬ ‫ِ‬
‫ڌيئڏون اھن؛ اھو ڪيئن وڈاڏيان‪ . . .‬چيائين‪ ،‬ځنھن ڈان مان ډادي ڪندڈ‪ ،‬اھا ۽ مان ٻئي‬
‫ڪمائينداڈين‪ ،‬ايتڏي ۾ ڐمانو بہ چڱو بدلڀي ويو ھوندو‪ .‬مون چيومانڈ؛ ڐمانو بدلڀي‬
‫االئي نہ‪ ،‬ٽڏ ڐال نوڪڏي ڪڏي اھو ڇا ڈٺو اھي؟_ ڇو نہ توکي ڪنھن ڂيدڏابادڻ ‪ . . .‬ځام‬
‫ڎيتي ليتي ‪ . . .‬چيائين؛ اھو ڏلڌ ڒدم اھي‪ .‬ځي ڎين پا اھي بہ ڏلڌ اھن ۽ ځي وٺن پا‪ ،‬اھي‬
‫بہ_ ڐندگي ځوا ځو کيل ڪونھي؛ ځتي ائين ڪنھن ځي ڒڇمت ځي باڐي لڳائي وڄي‪ .‬مون‬
‫ڇوڪڏي ٽڇند ڪئي اھي ‪ . . .‬انکي ڎڑل‪ ،‬ڎلم‪ ،‬اڃالق‪ ،‬ڈونھن‪ ،‬ڈڀ ڪڀهه اھي‪ .‬نالو اپڈ‬
‫ٽوء تنھنڀو نالو وڏتائين‪''.‬ٽڏ ھاهي ڪپي اھي؟“‬‫‪...‬۽ ِ‬
‫''دھلي َء‪“.‬‬
‫''ويو ڇو؟“‬
‫''چيائين مھينو کن گھمي پو اچان‪ .‬موڪل وٺي ھليو ويو‪ .‬اتان وڄي ڃڌ لکيائين؛ مان دھلي َء‬
‫۾ نوڪڏي ڳولھڻ ځي ڪوډډ ڪڏي ڏھيو اھيان‪ ،‬ڇو تہ ايڎانھن اچڻ تي دل نہ پي وڏي‪.‬‬
‫توھين ٽئڇي ځي لوڀ ۾ ڑاڈي مون تي ۽ ڪنھن گھڏ تي ځو ڍلم ڪڏڻ چاھيو پا‪ ،‬اھو مان‬
‫ڪڎھن بہ بڏداډت ڪڏڻ نپو چاھيان‪ .‬ڐندگي َء ۾ ڪڎھن بہ مائټن ځي چئي کان ڪونہ ويو‬
‫اھيان‪ ،‬ٽڏ اڅ ځڎھن مان ڎڈان پو تہ توھين منھنڀي ڐندگي َء ځو ڐيډلو ٺيڪ ٺيڪ نپا ڪڏي‬
‫ڈگھو‪ ،‬تڎھن مان چپ چاپ‪ ،‬توھان کان ڪټڀي‪ ،‬دوڏ پي ويو اھيان‪ ،‬ځيڪڎھن اھا گڇتاڃي‬
‫اھي تہ مڍاػ ڪڀو ۽ ځي نہ تہ اډيڏواد ڎځو‪“.‬‬
‫''ٽوء لکيو مانڈ‪ ،‬چڱو ځنھن ڈان کٽيئي‪ ،‬ان ڈان ډادي ڪڏ_ ٽڏ گھڏ موٽ‪ !.‬لکيائين_‬ ‫ِ‬
‫توھين ماهھو‪ ،‬وڄائي ئي ٽائڻ ځو ملهه څاهندا اھيو‪ ،‬ڃيڏ مان نپو اچڻ چاھيان_ ڋد نہ ڪڏيو‪“.‬‬
‫چپ‪.‬‬
‫ٻڌاء‪ ،‬توڈان بہ تہ ځھڳڙو ڪڏي ڪو نہ ويو اھي؟“‬ ‫ِ‬ ‫''ڌي َء‪ ،‬ڀال اھو تہ‬
‫''نہ‪“.‬‬
‫''توکي چٺي لکي اپائين؟“‬
‫''نہ‪“.‬‬
‫''توکي ٻڌائي ويو اھي؟“‬

‫''نہ‪“.‬‬
‫''ڀال‪ ،‬توکي ھن ځي ايڊڏيڈ اھي؟“‬
‫''نہ‪“.‬‬
‫''کيڈ ڃڌ لکڻ چاھيندين؟“‬
‫مون ڪنڌ ھيٺ ڪڏي ڇڎيو‪.‬‬
‫گھڏ اچي ډيام کي ڃڌ لکيم‪ :‬ځنھن ۾ ڈندڈ ۽ ٽنھنڀي گھڏ ځي ڂالتن ځو ڏيکا چتڏ چټيم‪.‬‬
‫لکيم؛‬
‫‪I live not in my self, but become‬‬
‫‪Portion of that around me.‬‬
‫۽ مون کي تنھنڀا اھي لڏڍ ياد اھن؛ ٽياڏ ۾ ٽائڻ چاھيو اھي‪ ،‬ٽائڻ بڍد ڈمڏٽڻ ڈٿاويڪ اھي‪.‬‬
‫ٽوڏن چئن ڎين َھن بڍد ‪. . . . . .‬‬

‫اڅ ډيام ځي ڀيڻ ائي‪ ،‬چيائين‪ ،‬اڅ ډيام اچي ڏھيو اھي‪ .‬ھن ھڪ ننڍو لڏاڐو بہ ڎنو‪ .‬ھو َء‬
‫ويئي تہ مون لڏاڐو کولي‪ ،‬ڃڌ ٽڙھڻ ډڏوع ڪيو‪.‬‬
‫ډيام لکيو ھو‪:‬‬
‫ان ڏات منھنڀي ڪھڙي ڂالت پي ھئي‪ ،‬اھو څاهين پي ڈنڌو_ ڌوڐان ڈمي ڈاگڏ ۾ ڇا لوڇ‬
‫ٽيدا پيندي اھي‪ ،‬اھا ڇا تو ڪڎھن ڎٺي اھي؟ چاھي نہ ڎٺي ھڀي‪ ،‬تڎھن بہ تون ان لوڇ ځو انٿؤ‬
‫ڪڏي ڈگھين پي؛ ځدائي َء ځي ڈيما تي ڊڏػ مان ئي ڪونہ ھئڈ‪.‬‬
‫گھڏ ايڈ‪ .‬انگڏيڐي ڪويتائن ځو ھڪ ڪتاب کوليم‪ .‬مون کي ٽنھنڀي ٽيڙا ٻين ځي لوڇ ۾‬
‫گم ڪڏهي ھئي‪.‬‬
‫ڪنھن چيو؛‬
‫‪New occasions teach new duties.‬‬
‫(نوان موڒڍا نوان ڐڏڋ ڈيکاڏين پا‪).‬‬
‫تڎھن منھنڀي ڈيني ۾ ُاپيل ڀينڪڏ ڌوڐان ڌيڏي ڌيڏي پمڀڻ لڳو‪ .‬۽ ڈاڳئي وڒت مون ائين‬
‫مځڇوڈ ڪيو‪ ،‬منھنڀي اندڏ ڪنھن څڻ ځڙ ٽپڏ بڻڀڻ ډڏوع ڪيو ھو‪.‬‬
‫ٻئي چيو‪:‬‬
‫‪All are architects of fate,‬‬
‫‪Working in these walls of time.‬‬
‫(وڒت ځي ديواڏن تي ځي ڪم ڪن پا‪ ،‬ڒڇمت ځا ڈڀ ڪامگاڏ اھن‪).‬‬
‫تڎھن من ځي ڪنھن ڂډي مان ڈوال اپيو‪ :‬ځيون ځي ڈک ِ‬
‫الء‪ ،‬ڇا ڈچ ٽچ وڇوڙي ځا ٻہ‬
‫ٽوء بہ ڈيني ۾ ڇا ميالپ ځي تمنا نپي ڏھي؟‬ ‫انڇو ڪاڐي اھن؟ چڱو مڃڀي ڪاڐي اھن‪ِ ،‬‬
‫ځيون ځو‪ ،‬ځو ڑھال ُء پيندو اھي‪ ،‬اھو ڇا ٽاڻ ڈڪوڙځي ايتڏو مڂتډڏ ۽ اھڙي ڈڌي ليڪ ځو‬
‫ڏوپ وٺي ڈگھي پو‪ ،‬ځو اھو اکين مان نڪڏي‪ ،‬ڳلن تان وھي‪ ،‬ڐمين تي ڪڏي ڃتم پي‬
‫وڄي؟ ڐندگي َء ۾ ھڪ ٻئي ڈان ځدا پيڻ ځو ٺاھ ڪڏي‪ ،‬ٽڏيم ڈان الڳ پيا اھيون‪ ،‬ځدا پي‬
‫ڏنو ڏڙيو ڪونھي‪ ،‬اھو بہ مڃان پو‪ ،‬ٽڏ اتم _ تڏٽتي َء ال َء اھو ڈڀ ڪيئن ڪاڐي پيو؟ ‪. . .‬‬
‫ڈيني ۾ ميالپ ځي ڂڇڏت ځو باڒي ڏھڀي ويئي اھي‪!.‬‬
‫وڇوڙي ځي ٻن انڇن ځي ځا ڈک ځي ڌاڏا ځدائي َء ځي ڈيما تي منھنڀي ڈيني مان ڇټڪي‬
‫ھئي‪ .‬اھو ڈتيہ ڋڏوڏ اھي‪ .‬ليڪن اھو ڈتيہ انھن گھڙين ځو اھي‪ :‬ځن گھڙين ۾ تو ٽنھنڀو‬
‫منھن منھنڀي ڈيني ۾ لڪائي ُڏنو ھو_ ڈڇڪيون ڀڏيون ھيون‪ .‬ځيڪڎھن اھو ڪڎھن بہ‬
‫ڪوڙ ۾ نہ بدلڀندڙ ڈتيہ ھڀي ھا تہ ٽو َء ڌوڐان ڈمي ڈاگڏ واڏي لوڇ منھنڀي ڈيني ۾ ٽيدا‬
‫ڇو پئي ھا؟ ‪. . . . .‬‬
‫‪29‬‬
‫مون چيو ھو‪ '' ،‬ځو ځيون ۾ ڈک ٽيدا ڪڏي پو‪ ،‬اھو ئي ڈتيہ اھي‪ .‬تنھنڀي ځھڪڻ ۾‬
‫ڈنگھڏډ کان منھن موڙڻ ۾ ڪھڙو ڈک اھي ‪“ . . .‬‬
‫تو چيو‪'' ،‬ډيام‪ ،‬ڈک ځو دائڏو ڪنھن ھڪ ډڂڊ تائين مځدود نہ اھي‪ .‬ځو ڈک ځي ڑھال ُء‬
‫کي اڈيم ڈمڀھي پو‪ ،‬اھو ٽاڻ کان وڌيڪ گھڏ‪ ،‬ڈماځ‪ ،‬ڒوم ځو ڀلو چاھي پو‪“.‬‬
‫ڏات ځو بڇتڏي تي لچندي ڑپڪندي منھنڀي من ۾ ھڪ ئي ڳالهه وڄي ڏھي؛ مان چند گھڙين‬
‫ځي ڈتيہ ځو ډڪاڏ پي ويو اھيان‪. . .‬‬
‫مون اھو ڪونہ ڈوچيو تہ ځو ډڪاڏ ڪندو اھي اھو ڈتيہ نہ ھوندو اھي‪ .‬اڊل ۾ مان ډڪاڏ‬
‫چند گھڙين ځي ُان ڈتيہ ځو نہ‪ ،‬بلڪہ ٽنھنڀي اگيانتا ځو پيو ھئڈ؛ ځنھن ڈبب ُان ڈتيہ کي‬
‫ڪڎھن بہ ڪوڙ ۾ نہ بدلڀبدڙ ڈتيہ ڈمڀھيو ھئم‪.‬‬
‫ان اگيانتا ځي ڃبڏ تڎھن ٽيئي‪ ،‬ځڎھن دھلي َء ۾‪ ،‬ٽاڻ کان ڪټڀي‪ ،‬تو کي ۽ ٽاڻ کي ٽاڻ کان‬
‫دوڏ بيھاڏي ڐندگي َء ځي ھڏ ھڪ واڒڍي‪ُ ،‬ڏڃ‪ ،‬ڏد _ ڎمل وڏيڏه ځو اڀياڈ ڪيم‪ .‬ڐيډلي ځي‬
‫مون ڒبوليت ڇو ڎني ‪ِ . . .‬اھو تڪڙو ڐيډلو اھي ‪ . . .‬ځڎھن ميالپ نا ممڪن نہ اھي تہ ِ‬
‫ٽوء‬
‫وڇوڙو ڇو ‪ . . .‬ڇو؟‬
‫الء مونکان ٽاپ پي ويو؛ اھو تون څاهين پي ڈنڌو‪!.‬؟ ‪.‬‬ ‫ھڪ کن ځي ھڐاڏ ٽتي َء ځيتڏي وڒت ِ‬
‫‪...‬‬
‫''ممڪن اھي ڈنڌو مونکي ايتڏو نہ چاھيندي ھڀي‪ ،‬ځيتڏو مان کيڈ چاھيان پو‪ “.‬تڎھن‪ُ ،‬ان‬
‫وڒت ديواڏ ڈان ڈڏ ټڪڏائڻ ځو ڃيال بہ ايو‪ .‬مون کي ياد ايو تہ ځدائي َء ځي ُان ڀيانڪ ڐڊا ۾‬
‫َاڈھيہ ٽيڙا وچان ځنھن ُڏنو ھو‪ُ ،‬اھو مان نہ‪ ،‬ڪوئي ٻيو ھو _ منھنڀي ڈنڌو ھئي‪!.‬‬
‫ُان ڏات‪ ،‬ڃواب ۾ ٽپڏ ځو ھڪ ٽتلو ڎٺم؛ ځو تنھنڀو ھو‪.‬‬
‫تون ډانت‪َ ،‬اچل‪ ،‬اواڪ ڈماڌي َء ۾ لين ھئين‪ .‬ٽڏڀات ځي ٽھڏين ڈڏڃ ليڪ کي ڎڈڻ ڈان ځو‬
‫اکين کي انند ايندو اھي‪ ،‬ڪڀهه اھڙي ئي ڒڇم ځو انند منھنڀي دل ۾ ٽئدا پيو تنھنڀي ُان‬
‫ڏوپ کي ڎڈي‪ُ .‬ان ڏات بہ ڃوب ڪويتائون ٽڙھيون ھئم‪ .‬ھوا ځو ھڪ ځھونڪو ڪو ڈنديډ‬
‫کڻي وڄي‪ ،‬ٽاڈي واڏي وڻ کي ٻڌايو ۽ ُان گھڙي َء‪ُ ،‬ان وڻ ِڇي ِڇي ڪڏي مونکان ٽچيو‪ِ '' ،‬ان‬
‫ڈماڌي َء ځي ڪھاهي څاهين پو‪“.‬‬
‫چيم‪'' ،‬څاهان پو؛ ځا ِان ۾ اھي‪ُ ،‬ان کي څاهان پو‪“.‬‬
‫چيائين‪'' ،‬نہ‪ ،‬تون ھن کي نہ پو څاهين ‪ . . .‬اچ مان توکي ان ځي واڒڏيت ڎيان‪. . . .‬‬
‫‪It tells of passion long subdued,‬‬

‫‪of wisdom`s calm repose,‬‬
‫‪of Patrice bom of pain and strife,‬‬
‫‪And strength to her, who knows.‬‬
‫( ِاھا ھڪ ڒابو ٽاتل تڏډنا ۽ گيان ډانت ځي ٺھڏا ُء ځو بيان ڪڏي پي‪ .‬گيان‪ ،‬ځو ٽيڙا‪ ،‬ڊبڏ ۽‬
‫ټڪڏا ُء مان ٽئدا پيو اھي‪ .‬ځو ئي ھن کي ډڪتي ڎئي پو‪ ،‬ھو َء گيانا اھي‪).‬‬
‫منھنڀي ڪھڙي ڂالت پي‪ِ ،‬اھو تون څاهين پي ڈنڌو‪!.‬؟ ‪. . . .‬مون ٽاڻ کي بلڪل اڌوڏو‪،‬‬
‫َاڪيلو مځڇوڈ ڪيو‪ .‬تڎھن ځدائي َء ځو ُاھو تڙٽائندڙ منڌڏ منھنڀي اکين اڎو ڑڏي ويو ۽‬
‫ائين ڃواب ټټي ٽيو‪ . . .‬ڎٺم‪ ،‬دل‪ ،‬دماغ‪ ،‬ٻنھي ۾ ځلن ھئي‪.‬‬
‫اڅ تنھنڀو ڃڌ ٽڙھي‪ ،‬مان يڪدم بانولو پي ويڈ‪ .‬تڎھن مون کي اھو بہ ڃيال ايو تہ ِانڇاني‬
‫دماغ اھي ځو ڂالتن کي ٺاھي‪ ،‬ځوڙي پو‪ .‬ڈوال ڊڏػ ڌڏيڑي ځو اھي‪ .‬تون اھنڇا ڈان ځيت‬
‫ٽاتي اھي ۽ مون ھنڇا ڈان‪. . .‬‬
‫تون ُځھڪي ُځھڪي اُڀڏي ائي اھين ۽ مان ُاڀڏي ُاڀڏي ځھڪي ويو اھيان‪ . . . . . . . . .‬تو‬
‫ڈک ځي ڑھال ُء ځي ڳالهه ڪئي ُھئي نہ؟ ان کي ھاڻ مون بہ ڒبول ڪيو اھي‪ .‬ڊڏػ ڪويتا‬
‫ځون ٻہ ڈټون ٽڙھي‪ .‬ھي َء ُاھا ڪويتا اھي ځنھن مڍڏڐت تو ٽنھنڀو ڈڅو ۽ ڈمٽوڏڻ ڏوپ‬
‫ڍاھڏ ڪيو اھي ۽ ځنھن کي ٽڙھي منھنڀي ُانتڏ اتما ځھومي ُاپي اھي‪.‬‬
‫مان ٽاڻ ۾ نپي ڏھان‪،‬‬

‫ځو ڪڀهه منھنڀي اوڈي ٽاڈي اھي‪،‬‬
‫مان ُان ځو ھڪ ڂډو پي بڻڀان‪.‬‬

زندگي موھن ڪلپنا

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

زندگي موھن ڪلپنا

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫ موهن ڪلپنا‬: ‫زندگي‬

‫ڪمپوزنگ ‪ :‬رزاق بجير‬

‫سنڌ سالمت ڪتاب گهر‬

‫سنڌ سالمت پاران ‪:‬‬

‫محمد سليمان وساڻ‬

‫ڈمٽوڏڻ اڐادي ڎيان پو تہ ھو ڐندگي َء ۾ ځو مناڈب ڈمڀھن؛ ڪندا ڏھن ۽ ان ِ‬

‫مان ڈک ۽ ڈٿاويڪتا تي ٽيئي ڈوچيان تہ ھو مون تي ڈوچي پو‪ ،‬مون ِ‬

‫''ايڊيټوڏيل ۾ ڇا لکيل اھي ډيام؟“‬

‫''ڇڎ ان بيڪاڏ ڳالهين کي‪ ،‬اھو تہ ٻڌا َء تنھنڀو ٽي ُء ڇا ڪندو اھي؟“‬

‫''ھڪ ڳالهه ٻڌائيندين ډيام؟“‬

‫مون ڈاھت ٽڙھڻ ډڏوع ڪڏي ڇڎيو‪.‬‬

‫''چيائين‪'' ،‬ڈنڌو‪ ،‬مون کي ھڪ ڈوٽ ڈبائي ڎي نہ؟“‬

‫بابا‪ ،‬امي‪ ،‬ڏوپ ڈڀ ڪمڏي ۾ گھڙي ايا‪.‬‬

‫''چڱو‪ ،‬تو اڳاهي نہ ملي ڈگھڻ ځي ڳالهه ڇو ڇيڙي؟“‬

‫دک ڈٿني کي گھوټي پو‪،‬‬

‫بدڂواڈي وڌندي وئي‪.‬‬

‫ڪڇ تو ميڏي ڈن چندا‬

‫اکين ۾ انڇو بہ اچي ويا‪.‬‬

‫''توکي ٻڌائي ويو اھي؟“‬

‫ٽوڏن چئن ڎين َھن بڍد ‪. . . . . .‬‬

‫‪It tells of passion long subdued,‬‬

‫مان ٽاڻ ۾ نپي ڏھان‪،‬‬

You might also like