UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET U TUZLI

ODSJEK: TEHNIČKI ODGOJ I INFORMATIKA

DRUGI CIKLUS STUDIRANJA, II GODINA

-SEMINARSKI RAD-
TEMA: NEOKLASIČNA TEORIJA ORGANIZACIJA RADA U
PROIZVODNOM SISTEMU

Mentor : Student:

Novembar, 2012
 1. UVOD

1.1 Općenito o teorijama organizacije

Ima mnogo tumačenja pojma organizacije. Svi se slažu da organizacija predstavlja skup
dijelova (tačnije ljudi) koji su u odnosu i zavisnosti i koji funkcionišu ka postizanju cilja. Neki
na organizaciju gledaju kao na sistem. Najčešće je tumačena kao radni sistem koji služi
ostvarenju ciljeva.Ali i mimoilaženja kod vrste tih odnosa, podjele uloga, postavljanja ciljeva,
raspodjele moći, komandovanja.Organizacija je u početku vezivana striktno za proizvodnju,
ali ima je politici, ekonomiji, zdravstvu, obrazovanju.Organizovanost se vezuje za efikasnost,
efektnost, planiranost, osmišljenost, principe.Neki su zarad ciljeva, išli u pretjeranu rigidnost,
hijerahiju, ali danas se gleda na organizaciju kao na sistem međusobno zavisnih dijelova, te je
svaki vrijedan sam po sebi. Insistira se na interakciji, pravu odlučivanja, fleksibilnosti,
saradnji, dinamičnosti, funkcionalnom jedinstvu itd. Temeljne postavke teorije organizacije
premda su u početku bile poticajne, s vremenom su postale nedostatne za dalji razvitak
organizacije.Tretman organizacije kao strogo logičan i racionalan društveni sistem
predstavlajo je model u kojem nema mjesta za ljudske emocije. Takav koncept organizacije
preduzeća ostavlja vrlo malo prostora za ljudsku dimenziju organizacije. Čovjek je
promatran kao hladno i racionalno biće, slično stroju, te se stoga može
jednostavno motivirati i to samo ekonomskim motivima. Autori klasične teorije
smatrali su da radnik u organizaciji djeluje kao izolirana jedinica te ga kao
takvog treba i promatrati, kao da je njegov manjkav učinak rezultat određenih
čimbenika kao što su:

 suvišni pokreti pri radu koji rasipaju snagu i troše vrijeme

 nedostaci mikroklime (velika buka,slabo osvjetljenje,pretjerana vlaga i sl.)
 forsira se formalna struktura sistem hijerarhijskih odluka itd.
Tokom razvoja područja organizacije rada razvijale su se različite teorije.
Najčešće se sreće podjela organizacije na:
1. klasičnu teoriju

2. neoklasičnu teoriju

3. modernu teoriju

Prekretnica u proučavanju organizacije se dogodila objavljivanjem djela F.W.Taylora

„Upravljanje pogonom“ 1903.godine. Taylor je izučavao način na koji se rad obavlja , uvjete

2
u kojima se obavlja, ulogu radnika i rukovodioca te sisteme plaćanja radnika. Njegova
saznanja su bila da je krivica lošeg rada na rukovodiocima , koji su pasivni i nemju uticaja na
izvršavanje posla jer puštaju radnika da radi kako zna.Taylor uvodi pojam znanstvenog
upravljanja pod kojim podrazumjeva četiri načela :

 upoteba istinske nauke umjesto oslanjanja na iskustvo

 selekcija radnika na naučnim saznanjima i njihovo sistemsko obučavanje za
izvršavanje određenih zadataka
 prenošenje svih rezultata naučnih istraživanja na radnike
 razvijanje podjele rada i odgovornosti između radnika i rukovodioca

Uprkos poštenim subjektivnim namjerama Taylor je brzo došao u sukob sa radnicima

(zamjerili su mu eksperimentisanje sa najboljim radnicima i zanemarivanje sindikata) i
kapitalistima (njihovi pogledi na rad su mu se činili nategnutima te ih je prisiljavao na
dodatne napore).Zbog svih ovih razloga njegov pristup organizaciji kasnije su odrađivali i
kritikovali mnogi teoretičari te su nastajale mnoge škole koje su nosile nova saznanja o
organizaciji (H.Ford, supružnici Gilberth, H.L. Gantt, Emerson, J.D.Mooney, L.P.Alford i
mnogi drugi). Najpoznatiji Evrpski klasični teoretičari organizacije su H.Fayol i M.Weber.
Dok se Taylor okupirao problemima upravljanja proizvodnjom Fayol razmatra probleme
upravljanja svim aktivnostima i preduzećem u cijelini. Pridaje se pažnja samo tehničkoj strani
organizacije.Karakteristike klasične organizacije su :
1. radnik je homo oecconomicus – zainteresiran samo za zaradu,
2. prioritet organizacije i sistema rada nad čovjekom,
3. zaokupljenost učincima i efikasnošću,
4. kult stroja i nove tehnike: organizacija mora funkcionirati kao “savršen stroj” unutar
kojega je čovjek njegov djelić,
5. naglašavanje hijerarhije i čvrsto zastupanje centralističke organizacije,
6. shvaćanje da su interesi poslodavaca i radnika identični, a zapravo su proturječni
(visina profita i najamnina).
Međutim , p r v e k r i t i k e k l a s i č n e teorije postaju istodobno početak razvitka novih
teorijskih saznanja i koncepata organizacije koje se danas označavaju nazivom neoklasična
teorija organizacije.

3
2 . Uvod u neoklasičnu teoriju organizacije
Brzi tehnički napredak i razvoj proizvodnih tehnologija doveo je do toga da klasična
organizacija postaje ograničenje bržeg razvoja organizacije. Pokazalo se da materijalna
stimulacija kao instrument poticaja povećanja učinka radnika ima ograničenja i slabosti.
Tehnička podjela rada i podjela operacija od sitnih , monotonih ponavljajućih zahvata stvara
osjećaj manje vrijednosti kod radnika. Obavljajući jedan ili nekoliko elementarnih pokreta na
traci , radnik ne vidi svoje značenje i ulogu u procesu. Apsolutna podređenost rukovoditelju,
ponašanje prema pravilima i uputama ne pruža mogućnost inicijative i dokazivanja osobnosti.
Neoklasičnu teoriju karakrterizira psiho- socijalni pristup .U osnovi se sastoji od dva dijela :

 Teorija o međuljudskim odnosima

 Teorija o ponašanju u organizaciji

Nakon objavljivanja rezultata istraživanja koje su obavili Elton Mayo i F.J Roethlisberger od
1927. do 1932. u Hewthorne radionicama u Chicagu , počinje značajnije istraživanje uticaja
ljudskog faktora kao glavnog uzroka, napretka i razvoja klime u proizvodnom procesu.
Eksperimentima je utvrđeno da poboljšanje radnih uvjeta, promjena odnosa rukovoditelja i
stvaranje zajedništva u poslu mogu značajno povećati učinak. Postavljanje u prvi plan interesa
za ljudski faktor dovelo je do naziva za ovu organizaciju :Teorija međuljudskih odnosa .Svoje
doprinose u teoriji o ponašanju u oraganizaciji dali su između ostalih i :Abraham Maslow,
Chris Argyris, Frederick Herzberg, Rensis likert i Douglas Mcgregor. Aneketom radnika u
Engleskoj Maier je dobio sljedeći poredak njihovih potreba:

 mogućnost napredovanja ,
 stalnost zaposlenja,
 mogućnost provođenja vlastitih ideja,
 mogućnost učenja,
 dobar rukovoditelj,
 visina plaće ,
 dobri radni uvjeti,
 pogodno radno vrijeme,
 lagan posao,
Abraham Maslow je definirao sljedeću hijerarhiju temeljnih ljudskih potreba:
 fiziološke potrebe
 sigurnosne potrebe
 potrebe ljubavi
 potrebe poštovanja
 potrebe samopotvrđivanja
4
3. Temeljne karakteristike neoklasične teorije su:

1. Motivacija , potrebe i motivi radnika (potrebe ne samo za novcem već i za zadovoljavanjem

širokog opsega psiho-soscijalnih zahtjeva (sigurnosnih, društvenih, poštovanja drugih
samopotvrđivanja). Suštinski doprinos ovog principa je u multidimenzionalno shvatanje
čovjekove ličnosti. Sastoji se u tome sto je oboreno vladajuce shvatanje da isključivo
materijalna stimulacija pokreće čoveka na produktivnji rad.

2. Neformalna organizacija (pored formalnih postoje i neformalne grupe koje djeluju izvan
krutih okvira i propisa). Koriščenjem rezultata psiho-socioloskih izučavanja omogućilo je da
se u krilu neoklasične organizacije, identifikuje pojam neformalne grupe. Funkcionisanje u
neformalnoj grupi je kvalitetnije. Njeno ustrojstvo je posljedica prirodnih afiniteta i socijalnih
potreba njenih članova, a nastanak na dobrovoljnoj osnovi. Neformalne grupe u savremenoj
organizaciji su brojne.

3. Participacija (sudjelovanje radnika u donošenju odluka , osjećaj pripadnosti cjelini),

Participacija predstavlja sudjelovanje radnika u procesu odlučivanja o pitanjima koja ih se
neposredno tiču.Izmijeniti degradiranu ulogu covjeka u procesu rada pa ce biti zadovoljniji i
produktivniji.

4. Komunikacija predstavlja osnov dinamičnog aspekta organizacije. Osnovni model

komuniciranja sačinjavaju : subjekt (koji prima isalje informacije ) , komunikacioni kanal i
medij.

5. Ponašanje i stil rukovođenja (rukovoditelj okrenut ljudima, a ne poslovima, saradnja sa

grupom). Rukovodilac je član svoje radne grupe, ali i član grupe rukovodioca.

5
4. Eksperiment Eltona Maya i saradnika

Cijelu polemiku počeli su Hawthornovi eksperimenti o međuzavisnosti, učinku radnika i

uslovima rada. Za efikasnost bitni su i drugi faktori pored formalnih, kao što su percepcija
radnika, interakcija, motivacija. Potreba za javljanjem nove teorije organizacije proizilazi iz
razvoja nauke i tehnike i sve znacajnije i slozenije uloge čovjeka. Tekovine u okviru klasicne
teorije organizacije ne pruzaju povoljna, adekvatna rjesenja u novim, izmenjenim uslovima.
Najznacajniji, prelomni momenat u nastanku n eoklasicne teorije organizacije, a po mnogim
autorima i sam nastanak vezuje se za Hawthorn eksperimente. U Hawthorn radionicama
WesternEletric Company, izmedju 1924. i 1933. u Chickagu sprovedena su proučavanja sa
ciljem da se poveća prodaja sijalica. U osnovi ispitivanja su bila usresređena na uticaj
poboljšanja osvetljenja na povećanje produktivnosti rada što je bilo u skladu
sa preoovladjujućim shvatanjima toga doba. Ključna uloga u ovom poduhvatu pripala je
Mayo i Roethlisbergeru koji su napravili i sproveli proces eksperimentalih istraživanja. Oni su
pošli od hipoteze da će poboljšanje osvetljenja doprinijeti povećanju radnog učinka. To su
izveli tako, da su mijenjali uslove rada i utvrdili su da su radnici povećavali produktivnost,
uprkos nesrazmjerno poboljšanim ili pogoršanim uslovima rada. Tako su radili pri pojačanoj
svjetlosti, gde su povećavali osvetljenost radnih prostora. Isto tako, povećavali su efikasnost
uprkos smanjivanju svjetlosti do veoma slabe vidljivosti. Na osnovu ovih istraživanja
formulisan je takozvani Hawthornefekat koji bi se mogao definisati kao ”mogućnost da se
poveća radni učinak kod radnika putem dodatne pažnje“pa su pripremili eksperiment da bi
utvrdili kako utiču uslovi rada na radnike. Na osnovu tih zaključaka, koje fabrički inženjeri
nisu znali da objasne, pozvali su pomenutog profesora da im pomogne da otkriju tajnu
neočekivanog povećanja efikasnosti. Pokazalo se da su radnici povećavali efikasnost, prije
svega, zbog bavljenja njima, jer su se prvi put za njih interesovali - njima se bavili ugledni
ljudi kao što su inženjeri, odnosno bili su sa njima lično. To je podstaklo nova razmišljanja.
Za Eltona Maja bi se moglo reći da daje prednost psihološkim i socijalnim činiocima nad
fizičkim uslovima rada, prije svega, ogromnom značaju uticaja grupe sa stanovišta ponašanje
pojedinca. Čovjekovo biće teži da se ispolji, da se dokaže. Zavisnost i podređenost to
guše.Kritikuju raspon rukovođenja i povećavaju broj (sa klasičnih 3 do 5).Obrađuju se
problemi sukoba, neformalnih grupa.Nema tolikog autoriteta, rigidnosti.Necentralizovano već
zajedničko odlučivanje. Poverenje prije nego autoritet. Komunikacija prije nego naređivanje i
jednosmjernost.

6
5. Zajedničke karakteristike klasičnog i neoklasičnog pristupa

 a) Stanje konflikta: Konflikt je jedno, normalno, stanje neslaganja koje se može eliminisati.
U organizaciji su mogući i sklad i harmonija. Za prvi pristup to je stanje koje nastupa čim se
uklone smetnje. Za drugi pristup to je stanje koje treba izgraditi svjesnim aktivnostima
usmjerenim na spontanu saradnju i razumjevanje. 
b) Utilitaristički karakter i teorije i njene kritike. Glavna pažnja, i jednih i drugih teoretičara,
je bila usmjerena na to kako da se {to prije u praktičnom upravljanju primjene nove spoznaje
do kojih se došlo) .Među pojedinim protagonistima klasične teorije organizacije mogu se,
iako vrlo rijetko, naći elementi respektovanja ljudskog faktora.
Neoklasična teorija organizacije je dopuna klasičnoj teoriji organizacije, a ne negacija.
Preduzeće nije «savršen stroj» nego zajednica ljudi čiji interesi nisu identični.Čovjek nije puki
homo oecconomicus – može raditi i iz zadovoljstva, a ne samo za novac . Po s t o j i i
neformalna organizacija, a ne samo formalna-potrebno je razvijati
d e c e n t r a l i z a c i j u , ublažiti hijerarhiju i proučavati čovjekovo ponašanje.
Ljudski faktor presudan je u radnoj sredini jer je organizacija socijalni sistem, a tek onda
tehnički i privredni. Zaposlenik ne djeluje kao pojedinac, već kao član grupe pa prema tome
zaposleni nisu motivirani samo zaradom, već i drugim socijalnim aspektima .Perspektira se
postojanje i uloga neformalnih grupa, a za uspješno poslovanje osim tehnoloških znanja
nužno je i socijalno znanje kao i razvijanje komunikacije po svim razinama u organizaciji.
Neoklasična teorija dopunjuje klasičnu teoriju ali modifikuje i proširuje važne koncepte. Ona
izaziva koncept ekonomskog čovjeka tako da je radnik motivisan samo ekonomskim
interesima Smatra da je svaka osoba različita i da su radne grupe i ostali socijalni faktori
važni. Pokazuje da pojačavanje i smanjivanje proizvodnje više zavisi od odnosa između ljudi
na poslu nego od fizičkih i ekonomskih uslova rada.

7
 6. ZAKLJUČAK:

Klasična teorija organizacije na osnovu značajnog doprinosa koji je dala u smislu

određivanja pojmova, principa i pravila utrla je put za nastanak i razvoj neoklasične teorije
organizacije. Promjene koje su se dogodile u proizvodnji (pojava robotike i informacionih
sistema) i razvoja proizvodnih snaga (povećanje produktivnosti rada primjenom revolucije
u proizvodnji) dovele su do velikih pomaka u organizacijskoj nauci. Čovjek i njegova uloga
dolaze do velikog izražaja. Čovjek kao takav postaje izazov za mnoga istraživanja. Klasična
teorija nije u velikoj mjeri pridavala pažnju čovjeku, pa se često kaže za tu teoriju da je teorija
„cijeđenja znoja“ smatrajući čovjeka kao i svako drugo sredstvo. Veoma veliki naglasak se
stavlja na pripremu proizvodnje, jer do tada čovjekov zadatak u proizvodnji bio veoma
osiromašen. Razvijene zemlje su mnogo brže primijenile mehanizaciju i modernije metode
rada od manje razvijenih zemalja i zemalja s niskom stopom proizvodnje. Modernizacija
postupaka proizvodnje nije se manifestirala pozitivno po radnike. Klasične organizacijske
strukture su puno kruće i rigidnije s očitom hijerarhijom za razliku od neoklasičnih
organizacijskih struktura, koje su mnogo finije, dozvoljeno je komuniciranje između sektora i
u velikoj mjeri se ne insistira na strogoj hijerarhiji te nema odlučivanja iz jednog centra. Za
razliku od klasične strukture, koja je formalna, za neoklasičnu organizacijsku strukturu
kažemo da je neformalna. Taylorov pristup je u velikoj mjeri uzrokovao nasilnu tranziciju, jer
pristup ljudskom faktoru u vrijeme Taylora i ovakav kakav se traži sada u velikoj mjeri
nemaju nikakvih dodirnih tačaka. Neoklasična teorija u suštini je teorija međuljudskih
odnosa. Taylorov pristup, da ne bude zabune, ne odbacuje se, nego se samo posmatra kroz
prizmu čovjeka - humanu prizmu.

1. Uvod………………………………………………………………………........1
8
1.1. Općenito o teorijama organizacije ………………………………….…...........2
………………………………………………………………………………. 3
2. Uvod u neoklasičnu teoriju organizacije ………………………...……………..4
3. Temeljne karakteristike neoklasične teorije ………………..…….……………..5

4. Eksperiment eltona maya i saradnika……………………..……………………..6

5. Zajedničke karakterstike klasičnog i neoklasičnog pristupa …….........................7
6. Zaključak………………………………………………………………………...8
7. Literatura ……………………………………………...………………………..10

SADRŽAJ:

9
LITERATURA:
1. Niko Majdandžić; „Upravljanje proizvodnjom„ Slavonski Brod ,2001.godine.

2.Internet stranice:

http://mfkg.kg.ac.rs/centri-fakulteta/centar-za-virtuelnu-proizvodnju/download/SZnanja/
ProiStrat/1.%20Uvod.pdf

http://bs.wikipedia.org/wiki/Henri_Fayol

http://web.efzg.hr/dok/OIM/momazic/organizacija%20%20efzg/Op%C4%87enito%20o
%20teorijama%20-%20za%20podijeliti.pdf

http://www.riteh.uniri.hr/zav_katd_sluz/zvd_pro_stroj/katedre/vp/vodjenje.pdf

10