Strategia Rozwoju Gminy Poradnik Praktyczny

wróć do spisu treści
Poradnik powstał na zlecenie

Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej,
a jego głównymi autorami są eksperci
FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji z Krakowa
Autor wiodący:
Dawid Hoinkis
Pozostali autorzy:
Jan Cieplak
Tomasz Machowski
Wojciech Odzimek
Współpraca i redakcja:
Renata Calak
Justyna Lewandowska
Emilia Malak-Pętlicka
Kinga Stańczuk-Olejnik
Piotr Strzęboszewski
ISBN:
978-83-7610-708-0
2
3
Szanowni Państwo, potencjał gminy, opisywać podejście zintegrowane,
określać obszary, cele i działania polityki społeczno-
nowy pakiet przepisów dotyczących polityki rozwoju – ekonomicznej prowadzonej w przestrzeni gminy
ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki w perspektywie najbliższych lat. Proces sporządzania
rozwoju oraz niektórych innych ustaw – wszedł w życie strategii stwarza również możliwość partycypacji
13 listopada 2020 r. Zmiany realizują postanowienia mieszkańców i innych interesariuszy w grze o rozwój.
„Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku
2020 (z perspektywą do 2030 r.)” w zakresie konsolidacji Oddajemy w Państwa ręce praktyczny poradnik, który
systemu zarządzania rozwojem Polski i etapowego pomoże opracować nową zintegrowaną strategię rozwoju
wprowadzania systemu zintegrowanych strategii: krajowej, gminy. Poradnik powstał w odpowiedzi na zgłaszaną
wojewódzkiej i gminnej, a także strategii ponadlokalnej dla przez gminy potrzebę praktycznej interpretacji nowych
grupy sąsiadujących, powiązanych ze sobą funkcjonalnie przepisów ustawowych. Opracowali go, na zlecenie
lokalnych jednostek samorządu terytorialnego. Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, eksperci
FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego
Przyjęta nowelizacja wprowadza dla jednostek samorządu i Administracji z Krakowa, posiadający wieloletnie
terytorialnego wiele zmian w obszarze planowania doświadczenie w zakresie kreowania i wspierania
strategicznego. To pierwszy etap reformy, której celem polityki rozwoju na szczeblu lokalnym i regionalnym.
jest integracja wymiaru społecznego, gospodarczego Treść poradnika należy traktować jako zbiór wskazówek
i przestrzennego w dokumentach strategicznych, i rekomendacji realizacyjnych, a nie obowiązującą
przygotowywanych na różnych poziomach administracji, wykładnię prawną czy jedyną słuszną praktykę realizacyjną.
w tym samorządowej. Na poziomie lokalnym zmiany
dotyczą w szczególności strategii rozwoju gminy, która po Mamy nadzieję, że treść poradnika będzie dla Państwa
raz pierwszy w polskim ustawodawstwie zyskała podstawę zarówno pomocą, jak i inspiracją w codziennej
prawną w ustawie o samorządzie gminnym. Ustawa pracy. Wierzymy, że jego lektura przybliży wszystkim
określa także zakres i procedurę sporządzania strategii. zainteresowanym czytelnikom problematykę nowej
zintegrowanej strategii rozwoju gminy oraz podpowie,
Strategia rozwoju gminy – mimo że nie jest jak ją przygotować zgodnie z przepisami, by była
obowiązkowa – traktowana jest jako podstawowy elementem systemu zarządzania rozwojem, a przede
i najważniejszy dokument samorządu lokalnego, wszystkim skutecznym instrumentem wspierającym
kierujący wytyczne dla dokumentów wdrożeniowych zrównoważony rozwój Państwa gminy.
i planowania przestrzennego. Tak rozumiana
Autorzy
strategia ma za zadanie diagnozować najważniejsze
uwarunkowania i potrzeby rozwojowe oraz
4
Wprowadzenie / 6 części programowej strategii / 51
1.1 Strategia rozwoju gminy / 6 3.2.2 Praktyczne wskazówki odnośnie do sposobu
1.2 Strategia rozwoju gminy a dotychczasowe formułowania celów i kierunków działań (zadań)
dokumenty oraz strategie terytorialne / 9 oraz wskaźników wraz z przykładami / 52
3.3 Wymiar przestrzenny polityki rozwoju / 61
2. Procedura opracowania strategii 3.3.1 Podejście zintegrowane
rozwoju gminy / 12 w strategii rozwoju / 61
2.1 Etapy prac nad projektem 3.3.2 Model struktury funkcjonalno-przestrzennej
strategii rozwoju gminy / 14 wraz z ustaleniami i rekomendacjami
2.1.1 Konsultacje / 14 w zakresie kształtowania i prowadzenia
2.1.2 Opiniowanie przez zarząd województwa / 18 polityki przestrzennej w gminie / 65
2.1.3 Uprzednia ewaluacja trafności, 3.3.3 Opracowanie modelu struktury funkcjonalno-
przewidywanej skuteczności i efektywności przestrzennej wraz z ustaleniami i rekomendacjami
realizacji strategii rozwoju / 19 w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki
2.1.4 Strategiczna ocena oddziaływania przestrzennej w gminie – krok po kroku / 71
na środowisko / 22 3.3.4 Przykładowy model struktury funkcjonalno-
2.2 Przykładowa uchwała rady gminy, określająca przestrzennej wraz z ustaleniami i rekomendacjami
szczegółowy tryb i harmonogram opracowania w zakresie kształtowania i prowadzenia
projektu strategii rozwoju gminy, w tym tryb polityki przestrzennej w gminie / 75
konsultacji, spełniająca wymagania ustawy / 26 3.3.5 Obszary strategicznej interwencji / 92
3.4 System realizacji strategii / 97
3. Z czego składa się strategia rozwoju gminy / 32 3.4.1 System realizacji strategii / 97
3.1 Diagnoza sytuacji społecznej, gospodarczej 3.4.2 Ramy finansowe i źródła finansowania / 107
i przestrzennej wraz z wnioskami / 33
3.1.1 Istota diagnozy / 33 Spis notatek / przykładów / rysunków
3.1.2 Etapy diagnozy i praktyczne wskazówki / 35 / schematów / tabel / 111
3.1.2.1 Analizy statystyczne / 35
3.1.2.2 Badania społeczne / 44 Oznaczenia:
3.1.3 Graficzna prezentacja danych
i zachodzących zmian / 45 – Obowiązek ustawowy
3.2 Cele i kierunki strategii oraz
oczekiwane efekty jej realizacji / 51
– Rzecz praktyczna
3.2.1 Obligatoryjne elementy w ramach
5
WPROWADZENIE
1.1 STRATEGIA ROZWOJU GMINY Tym samym tworzy ona ramy rozwoju lokalnego,
na podstawie których mieszkańcy lub inwestorzy
Strategia rozwoju gminy jako proces i jako mogą wstępnie zweryfikować zbieżność (lub
dokument stwierdzić sprzeczność) własnych planów,
Strategia rozwoju gminy przyjmuje w praktyce inicjatyw lub inwestycji z ustaleniami samorządu
dwie postacie: niematerialną i materialną. gminy, co może zaważyć na ich realizacji. Spisanie
Pierwsza z nich utożsamiana jest z rezultatem strategii w formie dokumentu umożliwia również
(produktem) zarządzania strategicznego, promocję jej założeń oraz proponowanych
na który składają się procesy planowania rozwiązań rozwojowych. Dzięki temu łatwiej
strategicznego i wdrażania założeń strategii. kreować nowe działania, pozyskiwać partnerów
W wyniku procesu planowania, strategia określa realizacyjnych i zawierać stosowne porozumienia,
wizję rozwoju i cele w długim czasie oraz plan a także aplikować o zewnętrze środki finansowe.
działań i metody, które posłużą do ich realizacji.
W kontekście procesu wdrażania strategia nie Tak rozumiana strategia rozwoju (zarówno jako
tylko dostarcza ram dla podejmowanych na produkt i przedmiot zarządzania strategicznego,
bieżąco decyzji. Jako przyjęty przez lokalne jak i narzędzie rozpowszechniania i wdrażania
władze punkt odniesienia w zarządzaniu działań) jest podstawą do kreowania
rozwojem gminy stanowi przedmiot ciągłej i ciągłego wzmacniania rozwoju społecznego,
oceny, np.: monitorowania jej realizacji, ewaluacji ekonomicznego i przestrzennego własnej
zasadności jej założeń, ich aktualizacji. wspólnoty samorządowej. Stanowi zatem
o prawdziwie strategicznej i kreacyjnej roli
W postaci materialnej strategia przyjmuje formę lokalnych władz samorządowych – inaczej niż
dokumentu. Dzięki jego opracowaniu, ustalenia w przypadku, gdy obierają one postawę wyłącznie
przyjmują jednolitą formę i treść, co zmniejsza sprawnego administratora, ograniczając się
ryzyko ich nietrafionych interpretacji oraz do właściwego wykonywania obowiązków
uwiarygadnia plany rozwoju przed mieszkańcami prawnych, gospodarowania zasobami czy
i innymi interesariuszami, w tym podmiotami prowadzenia dobrze zorganizowanego urzędu,
zewnętrznymi (instytucjami, inwestorami itd.). niezbędnego do wypełniania nałożonych zadań.
6
Notatka 1. Strategia rozwoju – sposób rozumienia,

podstawowe role i wynikające z niej funkcje. Rekomendowanym sposobem
przygotowania strategii jest model
STRATEGIA: partycypacyjno-ekspercki, w którym analizy
statystyczne i strategiczne są wynikiem prac
zewnętrznych specjalistów, ale stanowią wraz
z innymi materiałami bazę dla prac społecznego
zespołu ds. opracowania strategii, powołanego
przez władze samorządowe gminy (które są
również częścią tegoż zespołu). Jest to podejście
trudne, zmuszające z jednej strony do „sztuki
wyboru”, a z drugiej do osiągnięcia konsensusu
przez różne, lokalne grupy interesariuszy;
jednocześnie całość musi być akceptowalna
dla władz samorządowych. Podejście to
daje największe prawdopodobieństwo
włączania się w procesy rozwojowe partnerów
lokalnych i efektywnej realizacji strategii.
Rola strategii oraz wynikające z niej funkcje

Nie istnieje jedna, pełna odpowiedź na
pytanie o rolę i funkcje strategii rozwoju
w procesie zarządzania rozwojem gminy.
Wynika ona z konkretnego zapotrzebowania
Decyzja o tym, jaką rolę i jakie funkcje będzie identyfikowanego przez lokalne władze oraz
pełnić strategia rozwoju w procesie zarządzania możliwości prowadzenia procesu planowania
strategicznego należy w szczególności do władz strategicznego. W generalnym ujęciu
lokalnych. Powinna ona stanowić odpowiedź wyróżnia się jednak trzy podstawowe obszary
na potrzeby i możliwości prowadzenia determinujące rolę strategii: kierunkowanie
procesu planowania i realizacji strategii. polityki rozwoju gminy, pozyskiwanie środków
Te z kolei, jak i sama decyzja, ugruntowane zewnętrznych oraz wymiar integracyjny strategii.
są w dominującym stopniu przez podejście
władz do zarządzania rozwojem gminy.
7
Pierwszą z ról stanowi kierunkowanie procesu formułowania strategii i jej realizacji,

polityki rozwoju gminy w danym czasie oraz otwarcie pola publicznej dyskusji i budowy
zabezpieczenie ciągłości jej realizacji. W tych kompromisu wśród lokalnej społeczności
ramach do najważniejszych funkcji strategii wokół kierunku rozwoju gminy, utworzenie
należą m.in.: hierarchizowanie celów, ustalenie podstawy do kontroli przestrzegania wspólnych
metod, za pomocą których będą realizowane czy ustaleń czy wreszcie stworzenie możliwości
ograniczenie kosztów wynikających z ciągłego do wspólnego poznawania i doskonalenia
podejmowania decyzji bez ustalonego planu procesu zarządzania rozwojem gminy.
długoterminowego. W przypadku zorientowania
strategii rozwoju gminy na konkretne wyzwania, Przesłanki opracowania strategii
do jej zastosowań należy zaliczyć również: Poszczególnym rolom odpowiadają konkretne
ograniczenie ryzyka rezygnacji z planów, przesłanki. W przypadku kierunkowania
wynikającego ze zmiany uwarunkowań rozwoju, polityki rozwoju, przesłankę stanowi potrzeba
za pomocą wypracowanych scenariuszy zabezpieczenia ciągłości kierunku rozwoju
i wariantów lub koordynowanie działań w kilku gminy w określonym czasie lub przeciwdziałania
obszarach na rzecz przeciwdziałania barierom konkretnym barierom, które uznane zostaną za
rozwoju w danym obszarze problemowym. uniemożliwiające trwały i zrównoważony rozwój
gminy w kolejnych latach. Wśród podstawowych
Drugą ważną rolą strategii jest wykorzystanie przesłanek opracowania strategii należy
dokumentu jako podstawy do wnioskowania wymienić również te, które dotyczą procesu
o dofinansowanie ze środków zewnętrznych, jej aktualizacji. Wiążą się albo ze zmianami
by zrealizować konkretne inwestycje. W tym uwarunkowań rozwoju (demograficznych,
wypadku dokument może być wskazywany społecznych, gospodarczych, technologicznych,
jako podstawa w składanych wnioskach prawnych, instytucjonalnych, politycznych,
o dofinansowanie interesujących gminę przestrzennych czy środowiskowych) na terenie
inwestycji i działań jako niezbędnych gminy oraz w jej otoczeniu, albo z potrzebą
bądź istotnych z perspektywy realizacji dostosowania realizowanych przez gminę usług
długofalowej polityki rozwoju. publicznych do tych nowych uwarunkowań.
Trzecia podstawowa rola strategii związana W przypadku drugiej wymienionej roli strategii –
jest z jej wymiarem integracyjnym. Główne jako instrumentu pozyskiwania środków – główne
funkcje z niej wynikające to m.in. integracja przesłanki jej opracowania to dostępność
lokalnej wspólnoty samorządowej wokół środków zewnętrznych (np. wejście w życie
8
nowej perspektywy unijnej na lata 2021-2027), PODSUMOWANIE [1.1.] Strategia rozwoju gminy
a z drugiej strony najczęściej niewystarczająca  Dwie postacie strategii – niematerialna
suma środków własnych gminy na realizację i materialna – tworzą podstawę
wszystkich zaplanowanych przedsięwzięć. kreowania i wzmacniania rozwoju
wspólnoty samorządowej.
Natomiast w przypadku trzeciej z ról –
 Strategia pełni trzy podstawowe role:
odnoszącej się do wymiaru integracyjnego
kierunkowania i zabezpieczenia ciągłości
strategii – przesłanki są zróżnicowane
polityki rozwoju, podstawy do wnioskowania
i łączą się bezpośrednio z motywacjami
władz samorządowych. Z jednej strony są one o dofinansowanie, integrującą.
tożsame z dążeniem władz samorządowych do  Podstawowe przesłanki opracowania
uzyskania potwierdzenia obranych kierunków strategii: potrzeba dostosowania kierunku
rozwoju przez mieszkańców. W ten sposób rozwoju do zmieniających się uwarunkowań,
zabezpieczona zostaje ciągłość realizacji dostępność środków zewnętrznych
proponowanej polityki, w tym na wypadek zmiany i niewystarczające własne zasoby finansowe,
kadr zarządzających w samorządzie i forsowania zabezpieczenie średnio- i długookresowych
przez nie nowej wizji rozwoju. Z drugiej ustaleń na podstawie kompromisu
strony, poprzez angażowanie społeczności
wśród społeczności oraz mobilizacja
w proces zarządzania strategicznego, władze
społeczności do współrealizacji strategii.
mogą pobudzać mieszkańców do brania
odpowiedzialności za rozwój gminy (w tym
np. obywatelskiej, ale także organizacyjnej czy 1.2 STRATEGIA ROZWOJU GMINY
finansowej). Jeszcze inną przesłanką, realną A DOTYCHCZASOWE DOKUMENTY
w przypadku wysokiego poziomu kapitału ORAZ STRATEGIE TERYTORIALNE
społecznego we wspólnocie samorządowej,
będą deficyty kadrowe, wiedzy czy finansowe 13 listopada 2020 r. weszły w życie przepisy
i idące za tym poszukiwanie możliwości wprowadzone ustawą z dnia 15 lipca 2020 r.
zwiększenia puli zasobów rozwojowych. o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia
W tym przypadku o wymiarze integracyjnym polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw.
strategii będzie stanowiła chęć zaangażowania Zmiany objęły ponad 20 aktów prawnych,
lokalnej społeczności w proces jej wdrażania. w tym kilka bezpośrednio wiążących się
z funkcjonowaniem samorządu terytorialnego.
W ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie
9
gminnym znalazła się – po raz pierwszy województwa oraz fakultatywnie obszary

w ustawodawstwie krajowym – podstawa strategicznej interwencji dla gminy,
prawna dla strategii rozwoju gminy, a także • ramy finansowe strategii.
znalazły się szczegółowe regulacje dotyczące
sporządzania tego dokumentu. Dotyczą one Do tej pory strategie gminne były opracowywane
procedury opracowania strategii, m.in.: zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami oraz
• wymagana jest uchwała rady przy zachowaniu spójności z wytycznymi
gminy, określająca szczegółowy dokumentów nadrzędnych. Obecnie jednostki
tryb i harmonogram opracowania samorządu terytorialnego mogą przygotowywać
projektu strategii rozwoju gminy, strategie, które będą instrumentami pozyskiwania
w tym tryb jej konsultacji, środków zewnętrznych, a jednocześnie
• wymogi w zakresie konsultowania projektu pełnoprawnymi strategiami rozwoju,
strategii z sąsiednimi gminami i ich związkami stanowiącymi element zintegrowanego
oraz z właściwym dyrektorem regionalnego systemu zarządzania rozwojem kraju.
zarządu gospodarki wodnej Państwowego
Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, Dokumenty uchwalone przez gminy
• wymogi w zakresie opiniowania przez przed wejściem w życie znowelizowanych
zarząd województwa w zakresie zgodności przepisów nie stają się automatycznie
z zasadami regionalnej polityki przestrzennej strategiami rozwoju gmin w rozumieniu
określonej w strategii rozwoju województwa, ustawy z dnia 6 grudnia o zasadach prowadzenia
• konieczność przeprowadzenia polityki rozwoju (uzppr). By były dokumentami
ewaluacji ex ante. strategicznymi zintegrowanego systemu
zarządzania rozwojem kraju, powinny zostać
Nowelizacja zdefiniowała ponadto dostosowane do wymogów ustawowych
wytyczne merytoryczne, w tym nowe i przyjęte przez odpowiedni organ. Dostosowanie
obligatoryjne rozdziały dla strategii, m.in.: może być zrealizowane albo przez ich
• model struktury funkcjonalno- aktualizację, albo w procesie przygotowania
przestrzennej gminy, strategii od początku – w obu przypadkach
• ustalenia i rekomendacje w zakresie zgodnie z procedurą ustawową. Równocześnie
kształtowania i prowadzenia polityki należy przyjąć, że część treści zawartych
przestrzennej w gminie, w uchwalonym wcześniej dokumencie
• obszary strategicznej interwencji będzie mogła zostać wykorzystana w nowej
określone w strategii rozwoju strategii rozwoju. To powinno uprościć prace,
10
nie narażając jednocześnie gminy na poniesienie strategie, które jednocześnie będą strategiami

nadmiernych kosztów oraz na stratę czasu. rozwoju w rozumieniu uzppr, stanowiącymi
element zintegrowanego systemu zarządzania
Gmina ma możliwość opracowania strategii rozwojem kraju, jak i strategiami terytorialnymi
bez uwzględniania nowych przepisów, zgodnie z wymogami Unii Europejskiej.
powołując się jedynie na wymagania stawiane
strategiom terytorialnym – zgodnie z projektem
rozporządzenia unijnego, określającego wspólne PODSUMOWANIE [1.2.] Nowa strategia rozwoju
przepisy dla siedmiu funduszy europejskich1, gminy a dotychczasowe dokumenty oraz
oraz z projektem ustawy o zasadach realizacji strategie terytorialne
programów w zakresie polityki spójności  Strategia rozwoju gminy uzyskała umocowanie
finansowanych w perspektywie 2021-2027. prawne i miejsce w zintegrowanym
Taki dokument również można traktować jako systemie zarządzania rozwojem kraju.
narzędzie pozyskiwania środków unijnych, jeśli
 Strategie rozwoju gminy w rozumieniu
będzie zawierał 4 obowiązkowe elementy:
nowych przepisów to dokumenty, które
• określenie obszaru geograficznego,
którego dotyczy dana strategia, spełniają wymagania proceduralne
• analizę potrzeb rozwojowych i merytoryczne wynikające z ustawy.
i potencjału danego obszaru,  Strategie o treści dostosowanej jedynie do
• opis zintegrowanego podejścia wymogów unijnych dotyczących strategii
do stwierdzonych potrzeb terytorialnych wciąż pozostają narzędziem
rozwojowych i potencjału, pozyskiwania środków unijnych.
• opis włączenia partnerów w przygotowanie
strategii i jej wdrożenie.
Warto zaznaczyć, że nowe regulacje dotyczące

strategii rozwoju gminy są spójne z wymaganiami
Unii Europejskiej w kontekście ww. elementów
strategii terytorialnych. Dzięki temu jednostki
samorządu terytorialnego mogą przygotowywać
1 Art. 23 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiający wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, a także przepisy
finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu i Migracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu na
rzecz Zarządzania Granicami i Wiz.
11
2. PROCEDURA OPRACOWANIA
STRATEGII ROZWOJU GMINY
Podstawy do sporządzania strategii rozwoju Procedura powinna tworzyć logiczny ciąg
gminy określają w szczególności: następujących po sobie zdarzeń, tak aby każda
• ustawa z dnia 8 marca 1990 r. z przewidzianych czynności mogła być w pełni
o samorządzie gminnym, przeprowadzona. Zgodnie z art. 10f ust. 1
• ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach ustawy o samorządzie gminnym, ustawodawca
prowadzenia polityki rozwoju, powierzył radzie gminy uprawnienie do określenia
• ustawa z dnia 3 października 2008 r. szczegółowego trybu sporządzenia projektu
o udostępnianiu informacji o środowisku strategii rozwoju gminy. W tym celu rada gminy
i jego ochronie, udziale społeczeństwa podejmuje odpowiednią uchwałę. Realizacja
w ochronie środowiska oraz o ocenach procedury kończy się podjęciem przez radę
oddziaływania na środowisko. gminy uchwały o przyjęciu strategii do realizacji.
Przepisy wskazują czynności, jakie należy

wykonać w trakcie procesu sporządzania strategii,
ale nie regulują kolejności ich wykonania.
12
Schemat 1. Elementy procedury dotyczącej opracowania strategii rozwoju gminy.
Dedykowane
Etapy opracowania strategii Ważne terminy
fragmenty poradnika
Przygotowanie diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej
33-51 i przestrzennej. Wyciągnięcie wniosków dla strategii.
Uchwała rady gminy, określająca szczegółowy tryb

26-31 i harmonogram opracowania projektu strategii rozwoju gminy,
w tym tryb konsultacji.
Opracowanie projektu strategii rozwoju gminy.

32-111
Konsultacje projektu strategii rozwoju gminy w szczególności 35 dni +
z: sąsiednimi gminami i ich związkami, lokalnymi partnerami sprawozdanie
14-18 społecznymi i gospodarczymi, mieszkańcami gminy oraz
z właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki
w terminie 30 dni
od zakończenia
wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. procesu
Ewaluacja trafności, przewidywanej skuteczności

19-22 i efektywności realizacji strategii rozwoju.
30 dni na wydanie
opinii przez
Przedłożenie projektu strategii rozwoju gminy zarządowi
zarząd, po upływie
województwa w celu wydania opinii dotyczącej sposobu
tego terminu
18-19 uwzględnienia ustaleń i rekomendacji w zakresie kształtowania
i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie
i braku wydania
opinii przez
określonych w strategii rozwoju województwa.
zarząd uważa się
ją za pozytywną
22-24 Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na
środowisko projektu strategii.
Przyjęcie strategii przez radę gminy w drodze uchwały.
13
2.1 ETAPY PRAC NAD PROJEKTEM 2.1.1 Konsultacje

STRATEGII ROZWOJU GMINY
Wymagania prawne względem procedury
W pierwszej kolejności rada gminy podejmuje konsultacji
uchwałę, która określa szczegółowy tryb Projekt strategii rozwoju gminy podlega
i harmonogram opracowania projektu strategii konsultacjom w szczególności z:
rozwoju gminy, w tym tryb konsultacji tego • sąsiednimi gminami i ich związkami,
dokumentu. To pierwszy etap procedury formalnej • lokalnymi partnerami społecznymi
i rozpoczęcie pracy nad strategią rozwoju i gospodarczymi,
gminy. Przyjęcie uchwały może poprzedzać • mieszkańcami gminy,
prace diagnostyczne – przygotowywanie analiz • właściwym dyrektorem regionalnego
społecznych, gospodarczych, środowiskowych, zarządu gospodarki wodnej Państwowego
przestrzennych i innych oraz wyciąganie Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
z nich głównych wniosków oraz rekomendacji
w kontekście określenia założeń strategii. Katalog podmiotów, z którymi należy
Działania te często wymagają bardzo długiego skonsultować projekt strategii, ma charakter
czasu, dlatego warto te prace zacząć wcześniej. otwarty i gmina może go dowolnie rozszerzać.
Pozostałe elementy procesu tworzenia strategii –
po diagnozie – powinny nastąpić dopiero po Informację o prowadzonych konsultacjach należy
podjęciu intencyjnej uchwały przez radę gminy, upublicznić co najmniej na stronie internetowej
ponieważ zawiera ona ramowy harmonogram gminy, podając ich termin oraz określając sposoby
prac i inne istotne założenia dla władz przekazywania uwag do projektu strategii.
gminy, jak i interesariuszy strategii. W dalszej Konieczne jest też wskazanie terminów i miejsc
części poradnika znajduje się przykładowy spotkań konsultacyjnych. Informacja może
wzór uchwały rady gminy, określającej zostać opublikowana również w prasie o zasięgu
szczegółowy tryb i harmonogram opracowania lokalnym (ogłoszenie zawiera wtedy dodatkowo
projektu strategii rozwoju gminy, w tym tryb informację o adresie strony internetowej, na której
konsultacji, wraz z uzasadnieniem do uchwały. zamieszczono projekt) lub w sposób zwyczajowo
Przytoczony przykład może być pomocny przy przyjęty w gminie (istotne są tu zapewne
konstruowaniu własnych uchwał przez gminy. zapisy uchwały rady gminy o konsultacjach
społecznych, z którymi podejmowane działania
konsultacyjne powinny być spójne). Okres
zbierania uwag nie może być krótszy niż 35 dni
14
od dnia ogłoszenia konsultacji. Elementem • dobra wiara – podstawą konsultacji

obowiązkowym jest przygotowanie sprawozdania winno być partnerskie podejście
z przebiegu i wyników konsultacji, zawierającego i otwartość na rzeczywisty dialog (strony
w szczególności ustosunkowanie się do słuchają się wzajemnie, wykazując wolę
zgłoszonych uwag wraz z uzasadnieniem oraz zrozumienia odmiennych racji),
publikacja sprawozdania co najmniej na stronie • powszechność – rozumiana jako możliwość
internetowej gminy. Czas na podsumowanie powzięcia informacji i uczestnictwa
wyników konsultacji nie może przekroczyć 30 dni. w konsultacjach przez każdego,
• przejrzystość – oznaczająca jawność
Rekomendowane zasady i formy prowadzenia i powszechną dostępność informacji o celu,
konsultacji regułach, przebiegu i wyniku konsultacji,
Konsultacje to otwarty proces dialogu władz • responsywność – zgodnie z którą
samorządowych z mieszkańcami i innymi każdemu, kto zgłosi opinię, należy się
interesariuszami, mający na celu podjęcie merytoryczna odpowiedź w rozsądnym
optymalnych decyzji w sprawach publicznych. terminie, a podsumowanie konsultacji
Rola i wartość konsultacji są nie do przeceniania. powinno mieć formę publicznie
Stanowią one bowiem część procesu budowania dostępnego dokumentu, obejmującego
wspólnoty lokalnej i podejmowania decyzji zestawienie zgłoszonych uwag i opinii wraz
wspólnie przez samorząd i mieszkańców. z merytorycznym odniesieniem się do nich,
Celem konsultacji jest wspólne opracowanie • koordynacja – sprawnie i efektywnie
dokumentu strategii, a w perspektywie prowadzony proces konsultacji wymaga
współpraca na etapie jej realizacji. Stąd potrzeba gospodarza, odpowiedzialnego za konsultacje
wskazania nadrzędnych reguł konsultacji. tak politycznie, jak organizacyjnie,
Rekomenduje się w tym zakresie • przewidywalność – czytelność procesu,
wdrożenie na poziomie lokalnym dobrej jasne reguły i plan działań, konsultacje
i sprawdzonej już praktyki Siedmiu Zasad założeń a nie gotowych rozwiązań,
Konsultacji, będących elementem Kodeksu • poszanowanie interesu ogólnego – prawo
Konsultacji, opracowanego przez ekspertów wyrażania partykularnych interesów
społecznych i przedstawicieli administracji, przez poszczególnych uczestników
opisującego najważniejsze reguły konsultacji konsultacji jest wtórne wobec interesu
i praktyczne wskazówki ich stosowania. Są to: publicznego i dobra ogólnego2.
2 https://kanonkonsultacji.fise.org.pl/siedem-zasad-konsultacji-spolecznych/
15
Część z tych zasad wybrzmiewa z przepisów, • pisemne zbieranie uwag – w postaci

jak np. zasada informacji zwrotnej. Niektóre papierowej lub elektronicznej, w tym za
z nich można wprowadzić jako standard pomocą środków komunikacji elektronicznej,
realizacyjny w gminie, np. prowadzenie w szczególności poczty elektronicznej
konsultacji od początku prac nad strategią i Elektronicznej Skrzynki Podawczej
(np. stosowanie formy warsztatów na platformie ePUAP, lub formularzy
i innych spotkań ze środowiskami zamieszczonych na stronie internetowej
lokalnymi, badania społeczne i sondaże itp. – gminy czy w Biuletynie Informacji Publicznej,
szerszy katalog działań poniżej), aby zapobiec • zbieranie uwag ustnych – do protokołu lub
wdrożeniu rozwiązań niespełniających potrzeb w punkcie konsultacyjnym, w tym przy okazji
i oczekiwań społecznych oraz potencjalnemu organizacji różnego rodzaju wydarzeń, np.
konfliktowi, a nie dopiero na etapie konsultowania dni gminy, imprezy kulturalno-rozrywkowe
pierwszego projektu strategii. Podobnie, czy rekreacyjno-sportowe, integracyjne,
wskazane jest włączenie przedstawiciela urzędu • otwarte spotkania konsultacyjne
marszałkowskiego od najwcześniejszego z mieszkańcami (protokołowane),
etapu prac nad strategią rozwoju gminy – pod • debaty,
kątem późniejszego jej opiniowania i spójności • warsztaty, będące ustrukturyzowaną
ze strategią rozwoju województwa. pracą grupy osób, prowadzącą do
wypracowania propozycji rozwiązań,
Kluczową decyzją dla osiągnięcia założonego • ankiety, w szczególności internetowe,
celu konsultacji jest odpowiedni dobór • wywiady,
narzędzi i metod zbierania opinii i prowadzenia • wykorzystanie grup przedstawicielskich,
dyskusji. Nie ma jednego właściwego przepisu. • panele obywatelskie, polegające na
Każdorazowo można je łączyć, biorąc pod regularnym zasięganiu przez dłuższy
uwagę potrzeby i możliwości uczestników okres opinii dużej, reprezentatywnej
oraz przedmiot konsultacji. Warto jednak grupy mieszkańców.
wykorzystać w tym zakresie dotychczasowe
doświadczenia np. płynące z realizowanych przez Warto formy wymagane ustawą, w szczególności
gminy procesów rewitalizacji. Zgodnie z takim spotkania konsultacyjne3, uzupełnić wybranymi
założeniem, formami konsultacji społecznych są: formami z przedstawionego katalogu, który ze
3 Zgodnie z art. 6 ust. 4 uzppr, gmina publikuje „informację o konsultacjach, terminie i sposobie przekazywania uwag do projektu oraz terminie
i miejscu spotkań konsultacyjnych”.
16
względu na swój charakter pozostaje otwarty. Wynik konsultacji – konsekwencje dla projektu
Rekomenduje się przede wszystkim formy, które strategii rozwoju gminy
umożliwiają interakcję i wymianę argumentów Opinie, propozycje i uwagi przekazane w wyniku
między uczestnikami oraz kreowanie wspólnie konsultacji powinny być przeanalizowane przez
nowych pomysłów. Wszelkie spotkania, zespół pracujący nad strategią rozwoju gminy,
warsztaty i dyskusje mogą być przeprowadzane w tym władze lokalne, pod kątem ich realności,
również za pomocą komunikacji zdalnej, możliwości i kompetencji realizacyjnych,
zapewniającej jednoczesną transmisję wizji dobra publicznego, zdiagnozowanych
i dźwięku, która upowszechniła się w 2020 r. problemów, potrzeb i oczekiwań
społecznych. Rozpatrywane powinny być
Konsultacje społeczne prowadzi się w sposób te opinie i uwagi, których autorów można
ułatwiający zrozumienie prezentowanych zidentyfikować, poprosić o dodatkowe
treści i odniesienie się do nich. W praktyce wyjaśnienia czy uszczegółowienie
rekomendowane jest: zgłoszonych propozycji. To zasada, która
• przygotowywanie streszczeń eliminuje rozpatrywanie uwag anonimowych,
i podsumowań najważniejszych ponieważ uniemożliwia ich ewentualną
treści oraz ustaleń odnoszących dodatkową weryfikację i przedyskutowanie
się do konsultowanych kwestii, z autorami. Propozycje i uwagi zgłoszone
• wykorzystanie rysunków, map, w trybie konsultacji strategii rozwoju gminy
infografik i wizualizacji, modeli, powinny zostać opatrzone odpowiednim
• użycie prostego języka, uzasadnieniem, a te które zostaną uznane
• wykorzystanie różnych form za słuszne powinny znaleźć swoje miejsce
informowania, komunikacji i konsultacji w ostatecznym dokumencie strategii rozwoju.
z interesariuszami, odpowiednich
do celu i przedmiotu konsultacji, ich Mimo iż wynik konsultacji nie jest wiążący
kontekstu, a także możliwości, potrzeb dla przedstawicieli władzy, należy jednak
i oczekiwań potencjalnych uczestników, pamiętać o tym, że udział w konsultacjach
• zapewnianie dostępu osobom ze jest wyrazem indywidualnego i społecznego
szczególnymi potrzebami. zaangażowania, wymaga poniesienia konkretnych
nakładów czasu, jednocześnie motywowany
jest konkretnymi przekonaniami i wartościami,
dla których mieszkańcy biorą sprawy w swoje
ręce. Głos mieszkańców i innych interesariuszy
17
powinien być brany pod uwagę. Podjęta finalnie jest spójna w zakresie polityki przestrzennej
decyzja powinna zostać zakomunikowana ze strategią rozwoju województwa.
opinii publicznej i poszczególnym
uczestnikom, biorącym udział w konsultacjach, Konsekwencje dla projektu strategii rozwoju
wraz z wyczerpującym uzasadnieniem, gminy
w tym w odniesieniu do zgłoszonych uwag. Z ustawy wynika, że opinia zarządu województwa
Zobowiązują do tego zapisy Europejskiej Karty nie jest z mocy prawa wiążąca dla przedstawicieli
Samorządu Lokalnego, która wskazuje na „prawo władz samorządowych gminy, a jednocześnie
i rzeczywistą zdolność wspólnot lokalnych do obowiązkowo strategia gminy powinna
regulowania i zarządzania, w ramach prawa, być spójna ze strategią województwa.
na ich własną odpowiedzialność i na rzecz ich
ludności, istotną częścią spraw publicznych”4. Należy zaznaczyć, że wskazanie w regionalnej
strategii rozwoju ustaleń i rekomendacji
2.1.2 Opiniowanie przez zarząd województwa dotyczących kształtowania i prowadzenia polityki
przestrzennej w województwie jest nowym
Wymagania prawne względem procedury obowiązkiem. Jednocześnie województwa
opiniowania przez zarząd województwa mają czas na dostosowanie własnych strategii
Projekt strategii rozwoju gminy jest do wymogów ustawowych do 2025 r.
opiniowany przez właściwy zarząd
województwa w zakresie sposobu uwzględnienia Wskazówki praktyczne
ustaleń i rekomendacji dotyczących W celu usprawnienia procesu opiniowania
kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej strategii przez zarząd województwa, można
w województwie, określonych w strategii rozwoju włączyć przedstawicieli urzędu marszałkowskiego
województwa. Ma to zapewnić systemową w prace nad dokumentem już na wczesnym
spójność dokumentów oraz umożliwić etapie, choćby występując o wnioski do strategii,
komplementarność działań podejmowanych czy przekazując kolejne materiały i wersje projektu
na różnych poziomach zarządzania. Zarząd dokumentu. Umożliwi to bieżącą współpracę
województwa wydaje opinię w terminie 30 dni w odniesieniu do sposobu uwzględnienia
od dnia otrzymania projektu strategii rozwoju w strategii rozwoju gminy ustaleń i rekomendacji
gminy. W przypadku braku opinii we wskazanym dotyczących kształtowania i prowadzenia
terminie uznaje się, że strategia rozwoju gminy polityki przestrzennej w województwie.
4 Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz. U. 1994 nr 124 poz. 607).
18
2.1.3 Uprzednia ewaluacja trafności, Każda z nich ma określone zastosowanie

przewidywanej skuteczności i efektywności i metodologię. Ewaluacja ex ante jest próbą
realizacji strategii rozwoju5 znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy działania
planowane w ramach strategii przyniosą
Definicja ewaluacji oraz rola ewaluacji ex ante zakładane efekty przy użyciu dedykowanych
Ewaluacja to badanie, którego zadaniem jest im instrumentów i zasobów. Jej rolą jest
ocena jakości i wartości procesu oraz efektów dostarczenie oceny trafności tych założeń, ich
wdrażania danej polityki czy interwencji spójności i planowanego sposobu realizacji
publicznej. Nie jest ona badaniem naukowym, strategii. Ocena ta ma posłużyć poprawie jakości
audytem ani monitoringiem, choć dzieli z tymi planowanej do uruchomienia interwencji.
narzędziami wspólne cechy. Służy nie tylko Rekomendacje mogą dotyczyć różnych
zdobywaniu wiedzy, lecz również formułuje elementów strategii. Pożądanym produktem
specyficzne rekomendacje dla konkretnych są m.in. rekomendacje dotyczące systemu
zadań. Bierze pod uwagę zgodność działań monitoringu, tzn. poprawy adekwatności
z procedurami oraz ocenia je także w kontekście mierników i rzetelnego gromadzenia danych.
efektów, które przynoszą. Odnotowuje nie tylko
bezpośrednie produkty działań, ale i wyjaśnia Przedmiot oceny w ramach ewaluacji ex ante
relacje nakładów do uzyskanych efektów, Przedmiotem oceny ewaluacji ex ante
odnosząc je do długofalowej perspektywy. jest kilka elementów strategii.
Tym samym, ewaluacja dostarcza praktycznych
wniosków i rekomendacji, które służą Po pierwsze, weryfikuje kompletność,
udoskonaleniu bieżącej lub przyszłej interwencji. poprawność, adekwatność, trafność i ewentualnie
aktualność wniosków wynikających z diagnozy
Wyróżnia się trzy typy ewaluacji, w zależności i tłumaczy przyczyny potencjalnych zmian,
od momentu uruchomienia badania: które zaszły w danych obszarach. Jeśli zmiany
• przed rozpoczęciem realizacji te istotnie mogą wpłynąć na realizację lub
interwencji – ewalaucja ex ante, przewidywane pożądane efekty interwencji,
• w trakcie wdrażania interwencji – wymagane jest dokonanie modyfikacji planu
ewaluacja on-going, operacyjnego lub założeń strategii.
• po zakończeniu interwencji –
ewaluacja ex post.
5 Podrozdział opracowany na podstawie poradnika ewaluacji dla pracowników administracji publicznej: Red. S. Bienias, P. Strzęboszewski,
E. Opałka, Ewaluacja. Poradnik dla pracowników administracji publicznej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012
19
Po drugie, ewaluacja ex ante ocenia, czy jest określenie wartości danego zjawiska lub
cele są dobrze wyznaczone i możliwe do procesu w oparciu o odpowiednie kryteria.
osiągnięcia wskutek realizacji zaplanowanych
działań oraz czy te działania są możliwe do Kryteria ukierunkowują uwagę oceniającego na
zrealizowania przy wykorzystaniu dostępnych najistotniejsze kwestie (cele badania, kryteria
zasobów. Innymi słowy, na tym etapie zostają badania). Zastosowanie różnych kryteriów może
ocenione powiązania między diagnozą prowadzić do skrajnie różnych ocen, np. projekt
(obserwacje dotyczące deficytów lub może być uznany za skuteczny, ponieważ
potencjałów) a działaniami, w tym alokowanymi osiągnie zakładane cele, ale będzie nieefektywny,
zasobami i celami. Tej części ewaluacji ex ponieważ zaangażowane zostaną nadmierne
ante powinno towarzyszyć oszacowanie zasoby, lub nieużyteczny, bo nie zaspokoi potrzeb
przewidywanego wpływu realizacji celów na beneficjentów. W przypadku ewaluacji ex ante,
sferę rozwoju lokalnego, której one dotyczą. wyróżnia się cztery podstawowe kryteria:
• trafności celów strategicznych i planowanych
Trzecim przedmiotem oceny ewaluacji ex działań względem zidentyfikowanych
ante jest weryfikacja jej założeń wobec problemów lub wyzwań,
zapisów dokumentów wyższego rzędu. • przewidywanej skuteczności działań na rzecz
realizacji celów oraz metod ich wdrażania
Kryteria jako narzędzia ewaluacji ex ante i zabezpieczenia odpowiednich zasobów,
Oceny w ramach ewaluacji są dokonywane • przewidywanej efektywności sumy zasobów
na podstawie przyjętych kryteriów. Kryteria przeznaczonych na realizacje działań,
określają pytania badawcze – każde pytanie • spójności wewnętrznej między jej
w ramach analizy powinno odnosić się do celami a priorytetami i działaniami
przynajmniej jednego kryterium ewaluacyjnego oraz zewnętrznej między założeniami
pozwalającego na sformułowanie oceny. strategii a założeniami dokumentów
Ewaluacja nie polega bowiem na prostej wyższego rzędu lub równorzędnymi.
ocenie z zastosowaniem odpowiedniej skali
ani na konstatacji, że coś funkcjonuje dobrze Praktyczne rekomendacje realizacyjne
lub źle. Jej celem nie jest jedynie zwiększanie Projekt strategii rozwoju gminy
zasobu wiedzy teoretycznej, ale przede musi podlegać uprzedniej ewaluacji
wszystkim poprawienie jakości planowanej trafności, przewidywanej skuteczności
do wdrożenia interwencji lub polityki rozwoju. i efektywności realizacji (z uwzględnieniem
Do sformułowania rekomendacji niezbędne wpływu terytorialnego skutków planowanych
20
działań) – jest to jeden z ustawowych wymogów Wskazówki i dobre praktyki w zakresie

proceduralnych. Ewaluację należy przeprowadzić realizacji procedury ewaluacji ex ante:
przed formalnym przyjęciem dokumentu, jednak • zastosowanie metody desk research
brak jest wyraźnych wytycznych zarówno co obejmującej przede wszystkim dokumenty
do metod jej realizacji, jak również wskazania diagnozy strategicznej i raporty o stanie gminy,
konkretnego etapu prac, na którym powinna dostępne zbiory danych statystycznych,
mieć zastosowanie. Trudno zatem wskazać jeden adekwatne analizy, ekspertyzy itp.,
uniwersalny sposób postępowania w zakresie • przeprowadzenie analiz statystycznych, w tym
ewaluacji. Potrzebne jest krytyczne spojrzenie wykorzystanie aktualnych danych dostępnych
na dobór dokładnej ścieżki procesu. Jednym w ramach baz JST oraz statystyki publicznej,
z rekomendowanych wariantów jest tzw. • porównanie alternatywnych scenariuszy
ewaluacja partycypacyjna, w której ewaluator (np. dwóch scenariuszy: realizacji przy
uczestniczy w pracach od jak najwcześniejszego wykorzystaniu planowanych środków
etapu (jako współautor dokumentu). Dzięki temu oraz stopnia realizacji bez tego wsparcia,
lepiej może poznać specyfikę danego dokumentu, czy zakładających różne ścieżki dojścia
może być wsparciem w pracach nad nim, a jego do celu/różne sposoby realizacji),
praca zyskuje na jakości, co pozytywnie przekłada • zastosowanie badań jakościowych
się na treść dokumentu. Ostateczne zakończenie (realizacja wywiadów fokusowych np.
uprzedniej ewaluacji trafności, przewidywanej z kierownictwem gminy czy z potencjalnymi
skuteczności i efektywności realizacji strategii beneficjentami działań, przeprowadzenie
powinno jednak nastąpić po opracowaniu warsztatu z udziałem kierowników
końcowej wersji projektu strategii. Mając na poszczególnych komórek urzędu i jednostek
uwadze cel procesu opiniowania i konsultowania gminnych, weryfikującego i aktualizującego
projektu dokumentu, należy przewidzieć sytuację, założenia systemu realizacji strategii,
kiedy w wyniku zebranych uwag i opinii nastąpią w szczególności w zakresie systemu
zmiany projektu strategii, również w obszarach, monitoringu i wyznaczonych wskaźników
które będą miały wpływ na wynik ewaluacji ex śródokresowych i docelowych),
ante. Zaplanowanie na końcu jeszcze jednej rundy • zastosowanie metod ewaluacji ekonomicznej
oceny dokumentu po zmianach wprowadzonych, (analiza kosztów i korzyści, analiza kosztów
np. w toku konsultacji, daje szansę na aktualizację i skuteczności, analiza kosztów i użyteczności),
wniosków i rekomendacji ewaluatora. Dobrze, aby • tworzenie modeli logicznych
raport końcowy z ewaluacji ex ante pokazywał tłumaczących ciąg przyczynowo-skutkowy
również drogę jaką przebył dokument. między problemem, planowanymi
21
działaniami a oczekiwanymi efektami 2.1.4 Strategiczna ocena oddziaływania na

(tzw. ewaluacja oparta na teorii), środowisko
• analiza i ocena dotychczas realizowanej
polityki rozwoju, działań i instrumentów Wymagania prawne względem procedury
realizacyjnych (ewaluacja dotychczasowej strategicznej oceny oddziaływania na
strategii rozwoju lub programów branżowych), środowisko i praktyka realizacyjna
• ewentualnie zaczerpnięcie doświadczeń Zasady przeprowadzania strategicznej
i dobrych praktyk zidentyfikowanych oceny oddziaływania na środowisko określa
w tym zakresie w innych gminach. ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu
informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
Ustawa wprowadziła obowiązek przeprowadzenia społeczeństwa w ochronie środowiska oraz
ewaluacji uprzedniej, nie wspominając o ocenach oddziaływania na środowisko (ustawa
o ewaluacji śródokresowej ani końcowej, ocenowa). Projekt strategii rozwoju gminy jest
które jednocześnie wydają się również warte jednym z dokumentów, które obowiązkowo
uwzględniania na poziomie lokalnym. podlegają strategicznej ocenie oddziaływania
na środowisko (sooś), o ile wyznacza ramy
Jeśli projekt strategii powstawał w sposób dla późniejszej realizacji projektów mogących
partycypacyjny, z uwzględnieniem wielu znacząco oddziaływać na środowisko. Opinię
powyższych praktyk, nie jest konieczne o zasadności przeprowadzenia oceny oraz o jej
prowadzenie ewaluacji jako całkowicie osobnego, zakresie wydaje regionalny dyrektor ochrony
dublującego wcześniejsze działania. Raport środowiska, państwowy wojewódzki inspektor
z ewaluacji ex ante może pokazywać procedurę sanitarny oraz – w przypadku obszarów
oraz zmiany, jakie zaszły w dokumencie strategii morskich – dyrektor urzędu morskiego
w wyniku przeprowadzenia ewaluacji. w terminie 30 dni od otrzymania pisma z gminy.
Wójt może wnioskować o odstąpienie od
Ewaluacja nie musi być wykonywana przeprowadzenia sooś, wykazując że realizacja
zewnętrznie, możliwy jest także wariant postanowień strategii (albo jej zmiany) nie
wewnętrzny lub hybrydowy. spowoduje znaczącego oddziaływania na
środowisko, w tym na obszary Natura 2000.
22
Uzgodnienie odstąpienia od przeprowadzenia o prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka dla

sooś zdrowia ludzi lub zagrożenia dla środowiska;
Występując o uzgodnienie odstąpienia od
przeprowadzenia sooś, gmina przesyła do • cechach obszaru objętego oddziaływaniem
regionalnego dyrektora ochrony środowiska na środowisko, w szczególności opisując:
oraz państwowego wojewódzkiego o obszary o szczególnych właściwościach
inspektora sanitarnego, a w przypadku naturalnych lub posiadające znaczenie
obszarów morskich również do właściwego dla dziedzictwa kulturowego, wrażliwe na
dyrektora urzędu morskiego, wniosek wraz oddziaływania, istniejące przekroczenia
z uzasadnieniem zawierającym informacje o: standardów jakości środowiska lub
• charakterze działań przewidzianych intensywne wykorzystywanie terenu,
w strategii, w szczególności określając: o formy ochrony przyrody w rozumieniu
o stopień, w jakim dokument strategii ustala ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie
ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć, przyrody oraz obszary podlegające ochronie
w odniesieniu do usytuowania, zgodnie z prawem międzynarodowym.
rodzaju i skali tych przedsięwzięć,
o powiązania z działaniami przewidzianymi Jeśli gmina nie uzyska zgody na odstąpienie
w innych dokumentach, od przeprowadzania sooś, konieczne
o przydatność w uwzględnieniu aspektów jest uzgodnienie zakresu i stopnia
środowiskowych, w szczególności w celu szczegółowości informacji wymaganych
wspierania zrównoważonego rozwoju, w prognozie oddziaływania na środowisko.
oraz we wdrażaniu prawa wspólnotowego Prognozę tę można określić jako odpowiednik
w dziedzinie ochrony środowiska, raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia
o powiązania z problemami na środowisko. Uzgodnienia dokonuje
dotyczącymi ochrony środowiska; się w terminie 30 dni od dnia otrzymania
wniosku o uzgodnienie, stwierdzenia potrzeby
• rodzaju i skali oddziaływania na środowisko, przeprowadzenia sooś albo braku możliwości
w szczególności wykazując: odstąpienia od przeprowadzenia takiej oceny.
o prawdopodobieństwo wystąpienia,
czas trwania, zasięg, częstotliwość Prognoza oddziaływania na środowisko
i odwracalność oddziaływań, Obowiązkowe elementy prognozy:
o prawdopodobieństwo wystąpienia • analiza projektu strategii pod kątem
oddziaływań skumulowanych potencjalnych oddziaływań na środowisko,
lub transgranicznych, • analiza i ocena istniejącego stanu środowiska,
23
• charakterystyka oddziaływań na środowisko, zgodę na odstąpienie od przeprowadzenia

• przedstawienie rozwiązań alternatywnych, strategicznej oceny oddziaływania na środowisko
• prezentacja rozwiązań zapobiegających, projektów dokumentów, które nazywane były
ograniczających lub kompensujących strategiami rozwoju, a w innych strategiczna
negatywne działania dla środowiska, ocena była wymagana. Decyzje o odstąpieniu
• ocena możliwości wystąpienia były argumentowane tym, że zadania strategiczne
oddziaływania transgranicznego, są bardziej kierunkami interwencji niż konkretnymi
• prezentacja metod zastosowanych projektami i nie da się na ich podstawie
przy sporządzaniu prognozy, precyzyjnie ocenić oddziaływania na środowisko,
• propozycja metod analizy skutków szczególnie w sytuacji, gdy każdy projekt
środowiskowych realizacji strategii, ingerujący w środowisko i tak przed etapem
• streszczenie w języku niespecjalistycznym. realizacyjnym takiej procedurze będzie poddany.
Kolejnym elementem strategicznej oceny PODSUMOWANIE [2.1.] Szczegółowe wymagania

oddziaływania na środowisko jest opiniowanie proceduralne względem strategii rozwoju gminy
przedstawionego projektu dokumentu wraz  Przepisy wskazują czynności, jakie należy
z prognozą oddziaływania na środowisko.
wykonać w ramach procesu sporządzania
Opinie przygotowują te same organy, które
strategii, nie regulując kwestii kolejności
brały udział w uzgadnianiu zakresu i stopnia
ich wykonania. Uprawnienie do określenia
szczegółowości informacji wymaganych
szczegółowego trybu i harmonogramu
w prognozie. Przed przyjęciem strategii gmina
uwzględnia ustalenia zawarte w prognozie opracowania projektu strategii rozwoju
oraz opinie organów, wskazując informacje, gminy, w tym trybu konsultacji,
w jaki sposób zostały one wzięte pod uwagę ustawodawca powierzył radzie gminy.
i w jakim zakresie zostały uwzględnione.  Projekt strategii podlega obowiązkowo
konsultacjom przynajmniej z podmiotami
Dotychczasowe doświadczenia wskazanymi w ustawie i opiniowaniu
Mimo określenia w ustawie ocenowej wymagań przez zarząd województwa. Rekomenduje
względem procedury strategicznej oceny się jednak włączanie mieszkańców
oddziaływania na środowisko, dotychczasowa
od jak najwcześniejszego etapu prac
praktyka była odmienna w różnych regionach
nad strategią, związanego z diagnozą
w Polsce. Przykładowo, w niektórych regionach
i tworzeniem jej założeń, jak również
gminy najczęściej uzyskiwały udokumentowaną
zaangażowanie w cały proces
24
przedstawiciela urzędu marszałkowskiego. i efektywności realizacji strategii rozwoju.

 Projekt strategii podlega konsultacjom Ewaluacja realizowana jest przez pryzmat
w szczególności z: sąsiednimi gminami i ich określonych kryteriów i służy poprawie
związkami, lokalnymi partnerami społecznymi jakości planowanej interwencji. Ewaluacja
i gospodarczymi, mieszkańcami gminy, nie musi być ostatnim, osobnym etapem
a także z właściwym dyrektorem regionalnego prac – należy ją raczej rozumieć jako
zarządu gospodarki wodnej Państwowego towarzyszącą całemu procesowi.
Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.  Konieczne jest przedłożenie projektu strategii
 Ogłoszenie o konsultacjach musi się rozwoju gminy zarządowi województwa,
znaleźć co najmniej na stronie internetowej by w ciągu 30 dni wydał opinię dotyczącą
gminy wraz ze wskazaniem terminu sposobu uwzględnienia ustaleń i rekomendacji
i sposobu przekazywania uwag do projektu w zakresie kształtowania i prowadzenia
strategii, a także terminu i miejsca spotkań polityki przestrzennej określonych
konsultacyjnych. Konsultacje trwają w strategii rozwoju województwa.
nie krócej niż 35 dni od dnia publikacji  Proces przygotowania strategii uwzględnia
ogłoszenia. W terminie 30 dni od upływu ocenę jej oddziaływania na środowisko.
terminu zgłaszania uwag konieczne jest Opinię o zasadności przeprowadzenia
przygotowanie i opublikowanie sprawozdania oceny oraz o jej zakresie wydaje regionalny
z przebiegu i wyników konsultacji. dyrektor ochrony środowiska, państwowy
 Przed przyjęciem strategii do realizacji wojewódzki inspektor sanitarny, a w przypadku
konieczne jest przeprowadzenie ewaluacji obszarów morskich również właściwy
trafności, przewidywanej skuteczności dyrektor urzędu morskiego (w terminie
30 dni od otrzymania pisma z gminy).
25
2.2 PRZYKŁADOWA UCHWAŁA RADY

GMINY, OKREŚLAJĄCA SZCZEGÓŁOWY
TRYB I HARMONOGRAM OPRACOWANIA
PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU
GMINY, W TYM TRYB KONSULTACJI,
SPEŁNIAJĄCA WYMAGANIA USTAWY6
UCHWAŁA Nr ……………...
RADY GMINY……………...
z dnia ……………...
w sprawie: przystąpienia do sporządzenia Strategii Rozwoju Gminy ……………...

na lata ……………... oraz określenia szczegółowego trybu i harmonogramu
opracowania projektu strategii, w tym trybu konsultacji
Działając na podstawie art. 10e ust. 1 i art. 10f ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2020 poz. 713 z późn. zm.) oraz art. 3 i art. 6 ust.
3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz. U.
z 2019 r. poz. 1295 z późn. zm.), Rada Gminy ……………... uchwala, co następuje:
§ 1.
Przystępuje się do opracowania Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...
§ 2.
Określa się szczegółowy tryb opracowania projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata
……………..., w tym tryb konsultacji, o których mowa w art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r.
o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, zgodnie z załącznikiem nr 1 do niniejszej uchwały.
§ 3.
Określa się harmonogram opracowania projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………...
na lata ……………..., zgodnie z załącznikiem nr 2 do niniejszej uchwały.
§ 4.
Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi/Burmistrzowi/Prezydentowi Miasta ……………...
6 Z uwagi na delegację ustawową, która niejako narzuciła zawarcie w jednej uchwale zarówno materii niestanowiącej prawo miejscowe i tej
stanowiącej prawo miejscowe (tryb konsultacji), problematyczna jest kwestia właściwego trybu wejścia w życie uchwały. Pojawiają się różne
interpretacje prawne, z których część sugeruje, że uchwała powinna zostać uchwalona w trybie właściwym dla aktu prawa miejscowego,
tj. powinna zostać opublikowana w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
26
Załącznik nr 1 do
UCHWAŁY Nr ……………...
RADY GMINY ……………...
z dnia ……………...
Szczegółowy tryb opracowania projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...,
w tym tryb konsultacji, o których mowa w art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 6
grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju
1. Procedura dotycząca szczegółowego trybu opracowania projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata
……………..., w tym trybu konsultacji, o których mowa w art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju, powinna uwzględniać wszystkie akty prawne mające wpływ na jej przebieg,
w tym ustawę z dnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz.U. z 2019 poz. 1295 z późn.
zm.), ustawę z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2020 poz. 713 z późn. zm.), ustawę
z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa
w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2020 poz. 283 z późn. zm.).
2. Projekt Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... opracowuje się zgodnie z przepisami art. 10e ust.
2-4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.
3. Na prace związane z przygotowaniem projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... składają się
w szczególności:
1) Opracowanie wniosków z diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej gminy, przygotowanej
na potrzeby strategii;
2) Wypracowanie założeń programowych Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...:
2.1) Określenie celów i kierunków działań oraz oczekiwanych rezultatów i wskaźników;
3) Wypracowanie założeń funkcjonalno-przestrzennych Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...:
3.1) Określenie modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy wraz z ustaleniami i rekomendacjami
w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie,
3.2) Charakterystyka obszarów strategicznej interwencji zawartych w strategii rozwoju województwa
i fakultatywnie określenie obszarów strategicznej interwencji gminy, wraz z zakresem planowanych działań;
4. Wypracowanie założeń wdrożeniowych Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...:
4.1) Określenie systemu realizacji Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………..., w tym wytycznych do
sporządzania dokumentów wykonawczych;
4.2) Określenie ram finansowych i źródeł finansowania;
5. Opracowanie projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………..., zgodnego z przepisami, standardem
i spójnego z wytycznymi dokumentów nadrzędnych.
6. Konsultacje projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... – dokument podlega konsultacjom
w szczególności z: sąsiednimi gminami i ich związkami, lokalnymi partnerami społecznymi i gospodarczymi,
mieszkańcami gminy, a także z właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego
Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie:
27
6.1) Ogłoszenie co najmniej na stronie internetowej gminy informacji o konsultacjach, terminie i sposobie
przekazywania uwag do projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... oraz terminie i miejscu
spotkań konsultacyjnych. Informacja może zostać opublikowana również w prasie o zasięgu lokalnym –
ogłoszenie zawiera dodatkowo informację o adresie strony internetowej, na której zamieszczono projekt,
6.2) Przeprowadzenie konsultacji (UWAGA: należy uwzględnić obowiązującą w gminie uchwałę rady gminy
w sprawie określenia zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych; tryb przeprowadzenia
konsultacji może zostać bardziej szczegółowo określony w ramach osobnego załącznika do uchwały,
powinien zawierać co najmniej minimalne wymagania ustawowe oraz założenia wspomnianej uchwały
rady),
6.3) Przygotowanie sprawozdania z przebiegu i wyników konsultacji, zawierającego w szczególności
ustosunkowanie się do zgłoszonych uwag wraz z uzasadnieniem, oraz jego publikacja co najmniej na
stronie internetowej gminy;
7. Opiniowanie projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... – przekazanie projektu strategii
zarządowi województwa w celu wydania opinii dotyczącej sposobu uwzględnienia ustaleń i rekomendacji
w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie określonych w strategii rozwoju
województwa;
8. Przygotowanie projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... po uwzględnieniu ewentualnych
zmian wynikających z przeprowadzonych konsultacji i opinii wydanej przez zarząd województwa;
9. Przeprowadzenie uprzedniej ewaluacji trafności, przewidywanej skuteczności i efektywności realizacji Strategii
Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...;
10. Przygotowanie projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... po uwzględnieniu ewentualnych
zmian wynikających z przeprowadzonej uprzedniej ewaluacji;
11. Przeprowadzenie lub odstąpienie od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko
projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...:
11.1) Przygotowanie i wysłanie wniosku o wydanie opinii w trybie przepisów ustawy z dnia 3 października
2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko do regionalnego dyrektora ochrony środowiska
oraz państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego (a w przypadku obszarów morskich również
do właściwego dyrektora urzędu morskiego) w sprawie konieczności lub braku konieczności sporządzenia
prognozy oddziaływania na środowisko,
11.2) W przypadku uzgodnienia konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na
środowisko oraz jej zakresu – sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko projektu Strategii
Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………..., zawierającej informacje, o których mowa w art. 51 ust.
2 ustawy, o której mowa w pkt 11.1,
11.3) W przypadku uzgodnienia możliwości odstąpienia od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania
na środowisko projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... – odstępuje się od czynności
wynikających z ustawy, o której mowa w pkt 11.1. Odstąpienie trzeba upublicznić i nie sporządza się
prognozy oddziaływania na środowisko;
12. Przyjęcie Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………... przez Radę Gminy ……………... w drodze uchwały.
28
Załącznik nr 1 do
UCHWAŁY Nr ……………...
RADY GMINY ……………...
z dnia ……………...
Harmonogram opracowania projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...
Termin Wyszczególnienie
Opracowanie wniosków z diagnozy sytuacji
Do 3 miesięcy od podjęcia uchwały. społecznej, gospodarczej i przestrzennej gminy,
przygotowanej na potrzeby strategii.
Wypracowanie założeń programowych Strategii
Do 5 miesięcy od podjęcia uchwały.
Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...
Wypracowanie założeń funkcjonalno-
Do 6 miesięcy od podjęcia uchwały. przestrzennych Strategii Rozwoju Gminy ……………...
na lata ……………...
Wypracowanie założeń wdrożeniowych Strategii
Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...
Opracowanie projektu Strategii Rozwoju Gminy
……………... na lata ……………..., zgodnego z przepisami,
standardem i spójnego z wytycznymi dokumentów
nadrzędnych.
Do 2 tygodni od opracowania projektu Strategii Ogłoszenie konsultacji projektu Strategii Rozwoju
Rozwoju Gminy ……………... na lata …………….... Gminy ……………... na lata ……………....
Termin nie krótszy niż 35 dni* od dnia ogłoszenia
Przeprowadzenie konsultacji.
na stronie internetowej informacji o konsultacjach
W terminie 30 dni* od upływu terminu zgłaszania Przygotowanie sprawozdania z przebiegu i wyników
uwag w ramach konsultacji konsultacji oraz jego publikacja.
Przekazanie projektu Strategii Rozwoju Gminy
Do 2 tygodni od opracowania projektu Strategii
……………... na lata ……………... do zarządu województwa
Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………....
w celu wydania opinii.
W terminie 30 dni* od dnia otrzymania projektu
Zaopiniowanie projektu Strategii Rozwoju Gminy
Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata
……………... na lata ……………... przez zarząd województwa.
……………....
Do 3 tygodni od opublikowania sprawozdania Przygotowanie projektu Strategii Rozwoju
z konsultacji i uzyskania opinii zarządu Gminy ……………... na lata ……………... po
województwa (licząc od momentu zakończenia uwzględnieniu ewentualnych zmian wynikających
ostatniego z tych dwóch). z przeprowadzonych konsultacji i opiniowania.
* Terminy ustawowe.
29
Do 1 miesiąca od zakończenia prac nad

projektem Strategii Rozwoju Gminy ……………... Przeprowadzenie uprzedniej ewaluacji trafności,
na lata …………….... po ewentualnych zmianach przewidywanej skuteczności i efektywności realizacji
wynikających z przeprowadzonych konsultacji Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………....
i opiniowania.
Do 1 miesiąca od zakończenia prac nad projektem
Przeprowadzenie uprzedniej ewaluacji trafności, przewidywanej
Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………....
skuteczności i efektywności realizacji Strategii Rozwoju Gminy
po ewentualnych zmianach wynikających
……………... na lata ……………....
z przeprowadzonych konsultacji i opiniowania.
Do 2 tygodni od zakończenia prac związanych Przygotowanie projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………...
z uprzednią ewaluacją. na lata ……………... po uwzględnieniu ewentualnych zmian
wynikających z przeprowadzonej uprzedniej ewaluacji.
Do 3 tygodni od opracowania projektu Strategii Rozwoju Przygotowanie i wysłanie wniosku o wydanie opinii w trybie
Gminy ……………... na lata ……………... po uwzględnieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu
ewentualnych zmian wynikających z przeprowadzonej informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa
uprzedniej ewaluacji. w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania
na środowisko (t.j. Dz. U. z 2020 poz. 283 z późn. zm.) do
regionalnego dyrektora ochrony środowiska oraz państwowego
wojewódzkiego inspektora sanitarnego (a w przypadku
obszarów morskich również do właściwego dyrektora urzędu
morskiego) w sprawie konieczności lub braku konieczności
sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko.
Decyzja w terminie 30 dni* od dnia otrzymania przez W przypadku uzyskania udokumentowanej zgody na odstąpienie
właściwe instytucje wniosku o uzgodnienie. Ewentualnie od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na
dodatkowy czas wynikający z dodatkowych wyjaśnień. środowisko projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata
……………..., odstępuję się od czynności wynikających z ustawy
i nie sporządza się prognozy oddziaływania na środowisko.
Do 1 miesiąca od otrzymania decyzji od właściwych W przypadku uzgodnienia konieczności przeprowadzenia
instytucji. Ewentualnie dodatkowy czas wynikający strategicznej oceny oddziaływania na środowisko oraz jej
z dodatkowych uzgodnień. zakresu, sporządza się prognozę oddziaływania na środowisko
projektu Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...,
zawierającą informacje, o których mowa w art. 51 ust. 2 ustawy
z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji
o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Do 13 miesięcy od momentu podjęcia uchwały. Termin
Przyjęcie Strategii Rozwoju Gminy ……………... na lata ……………...
nie uwzględnia przypadków przekroczenia terminów
przez Radę Gminy ……………... w drodze uchwały.
w ramach procedur niezależnych od gminy.
30
UZASADNIENIE
W dniu 13.11.2020 r. weszły w życie przepisy wprowadzone ustawą z dnia 15 lipca 2020 r.

o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2020 r. poz. 1378). Celem ustawy jest uporządkowanie krajowego systemu
dokumentów strategicznych w zakresie polityki rozwoju i zapewnienie jego spójności, jak
również zwiększenie efektywności programowania i realizacji strategii, polityk i programów.
Zmiany prowadzą do konsolidacji systemu zarządzania rozwojem Polski i etapowego
wprowadzania systemu zintegrowanych strategii: krajowej, wojewódzkiej i lokalnej.
Ustawa po raz pierwszy w ustawodawstwie krajowym wprowadziła podstawę prawną wprost dla
strategii rozwoju gminy. Określiła również nowe uregulowania, co do procedury jej opracowania
i zakresu merytorycznego. Dzięki temu gmina może przygotowywać strategię, która będzie
pełnoprawnym dokumentem stanowiącym element nowego zintegrowanego systemu zarządzania
rozwojem kraju, a jednocześnie efektywny instrument pozyskiwania środków zewnętrznych.
Obecnie funkcjonujący dokument strategiczny określający długofalowy rozwój gminy stał się
nieaktualny ze względu na wspomniane zmiany prawne, ale przede wszystkim zmieniającą się
sytuację gospodarczą, społeczną i przestrzenną gminy, jak i w jej otoczeniu. Nowe są problemy,
potrzeby i oczekiwania mieszkańców oraz innych interesariuszy gminy. Zmiany zaszły również
na poziomie dokumentów strategicznych szczebla krajowego i regionalnego, skąd potrzeba
powiązania celów i zadań gminy z wyznaczonymi priorytetami zawartymi w dokumentach
nadrzędnych. Pomoże to m.in. w realizacji szansy, jaką dla gminy jest możliwość uzyskania
wsparcia z funduszy zewnętrznych oraz skorzystania z nowych instrumentów polityki regionalnej,
w szczególności w ramach nowej perspektywy budżetowej Unii Europejskiej na lata 2021-
2027. W związku z tym, konieczne jest reagowanie na nowe warunki rozwojowe i opracowanie
strategii rozwoju gminy w oparciu o znowelizowane przepisy (dokument, o którym mowa
w art. 10e ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
713 z późn. zm.). Strategia, w odróżnieniu od dotychczasowego dokumentu strategicznego
określającego długofalowy rozwój gminy, będzie wiązać planowanie społeczno-gospodarcze
z przestrzennym. Dzięki temu będzie wspierała trwały i zrównoważony rozwój gminy.
Dokument określi ramy finansowe dla jego realizacji oraz potencjalne źródła finasowania.
31
3. Z CZEGO SKŁADA SIĘ

STRATEGIA ROZWOJU GMINY
Projekt strategii rozwoju gminy powinien spełniać wymagania określone
w art. 10e ust. 2-4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.
Schemat 2. Ramowy zakres merytoryczny strategii rozwoju gminy.
Dedykowane fragmenty Elementy strategii rozwoju gminy

poradnika
Wnioski z diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, z uwzględnieniem
33-51 obszarów funkcjonalnych, w tym miejskich obszarów funkcjonalnych.
Cele strategiczne rozwoju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym.

51-57
Kierunki działań podejmowanych dla osiągnięcia celów strategicznych.
Oczekiwane rezultaty planowanych działań, w tym w wymiarze przestrzennym, oraz

57-59 wskaźniki ich osiągnięcia.
Model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy.
61-92 Ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki

przestrzennej w gminie.
Obszary strategicznej interwencji określone w strategii rozwoju województwa

wraz z zakresem planowanych działań.
93-96 Obszary strategicznej interwencji kluczowe dla gminy, jeżeli takie zidentyfikowano,
wraz z zakresem planowanych działań.
98-108 System realizacji strategii, w tym wytyczne do sporządzania dokumentów

wykonawczych.
108-110 Ramy finansowe i źródła finansowania.
32
3.1 DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNEJ, Diagnoza nie jest jedynie oceną stanu oraz
GOSPODARCZEJ I PRZESTRZENNEJ dotychczasowych tendencji rozwojowych.
WRAZ Z WNIOSKAMI Ma za zadanie wskazywać główne trendy
i potencjalne kierunki rozwoju w przyszłości.
3.1.1 Istota diagnozy Powinna zawierać zarówno elementy
retrospektywne, jak i opisujące przyszłość.
Kompleksowa i pogłębiona diagnoza stanowi Jednocześnie powinna być prowadzona
punkt wyjścia i bazę dla opracowania strategii z uwzględnieniem otoczenia, uwarunkowań
rozwoju gminy. Zgodnie z obowiązującym zewnętrznych i trendów rozwojowych
prawem, diagnoza nie jest już tylko dobrą o charakterze lokalnym i ponadlokalnym.
praktyką czy standardem realizacyjnym, ale Zgodnie z tym, diagnozę najlepiej prowadzić
obowiązkiem ustawowym7. Diagnoza może w ujęciu dynamicznym i porównawczym.
być przygotowana jako odrębny dokument
(raport diagnostyczny) lub też jako zbiór różnego Cechy dobrej diagnozy
rodzaju ekspertyz, analiz i innych materiałów Diagnoza nie jest w procesie planowania celem
wspomagających proces diagnostyczny. W samej samym w sobie, ale stanowi podstawę do
strategii wskazuje się jedynie najważniejsze dalszych prac. Ma umożliwić podejmowanie
wnioski płynące z przeprowadzonej diagnozy. właściwych decyzji strategicznych, takich
jak: określenie wizji rozwoju gminy, ustalenie
Diagnoza polega na zgromadzeniu, celów, ukierunkowanie działań i instrumentów
a następnie analizie danych na temat gminy realizacyjnych, zdefiniowanie oczekiwanych
i jej otoczenia. Przygotowywana na potrzeby rezultatów i wskaźników ich osiągnięcia,
strategii rozwoju gminy diagnoza powinna: wskazanie obszarów strategicznej interwencji.
• identyfikować najważniejsze wewnętrzne
i zewnętrzne uwarunkowania rozwoju gminy, Powinna zatem spełniać jednocześnie
• nazywać główne bariery i szanse wynikające trzy kryteria: rzetelności, istotności oraz
ze zidentyfikowanych uwarunkowań, aktualności. Rzetelność jest w tym przypadku
• określać potencjały gminy, nawiązując do rozumiana jako precyzyjność, dokładność
dostępnych zasobów oraz lokalnej specyfiki, i poprawność informacji. Istotność odnosi się
w tym zróżnicowania terytorialnego. do założenia, że przedstawiana informacja
7 Wymóg przeprowadzenia „diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, z uwzględnieniem obszarów funkcjonalnych, w tym
miejskich obszarów funkcjonalnych” wynika z art. 10a ust 1 uzppr.
33
Notatka 2. Diagnoza na potrzeby opracowania projektu strategii – istota, cechy dobrej diagnozy, sposób opracowania.
34
będzie użyteczna na dalszym etapie prac 3.1.2 Etapy diagnozy i praktyczne wskazówki
strategicznych. Aktualność informacji dotyczy
z kolei jej odniesienia do obecnego stanu wiedzy Proces diagnostyczny można podzielić na kilka
i rzeczywistości. Diagnoza ma wyselekcjonować etapów. Pierwszy etap to planowanie prac
informacje potrzebne w procesie planowania, i określenie celu diagnozy, który można określić
a nie inwentaryzować stan istniejący. Diagnoza jako rozpoznanie gminy i jej otoczenia dla potrzeb
powinna być szczegółowa, ale szczegółowość planowania długofalowej polityki rozwoju gminy
powinna realizować się przede wszystkim (określenie oraz wyjaśnienie stanu obecnego
w odniesieniu do lokalnej specyfiki, dotyczyć i przewidywanych scenariuszy dalszego rozwoju).
informacji istotnych dla gminy, które mogą się
przyczynić do lepszego jej zbadania i zbudowania Kolejne etapy dotyczą definicji zakresu
dobrego planu strategicznego. Jednocześnie merytorycznego, terytorialnego i czasowego
powinna być wynikowa, to znaczy poza badań oraz analiz, określenia źródeł
prostą identyfikacją zasobów, potencjałów czy pozyskiwania danych, a także wyboru
barier, odnosić się również do możliwości ich metod, technik i narzędzi badawczych.
odpowiednio wykorzystania lub przezwyciężenia.
Etap zasadniczy diagnozy to identyfikacja
Użyteczność i pragmatyzm diagnozy i gromadzenie danych oraz ich opracowywanie,
Opracowanie diagnozy stanowi istotny czyli analiza wraz z konkluzjami. Wnioski
element prac nad strategią. Dobrze z diagnozy społeczno-gospodarczej
przeprowadzona i zilustrowana diagnoza: i przestrzennej gminy mają stanowić opis sytuacji
• jest warunkiem użyteczności oraz zachodzących trendów/tendencji
opracowywanych na jej podstawie założeń społeczno-gospodarczych i przestrzennych
strategicznych i celów rozwojowych, w gminie i otoczeniu w ostatnich
• pozwoli na sprawne i efektywne dalsze latach, w obszarach przeprowadzonej
prace, w szczególności dotyczące diagnozy w kontekście planowania
zobrazowania wizji i kierunków jej rozwoju jej strategicznego rozwoju.
w ramach modelu struktury funkcjonalno-
przestrzennej gminy, który stanowi 3.1.2.1 Analizy statystyczne
nowy element planowania rozwoju.
Diagnoza społeczno-gospodarcza i przestrzenna
gminy prowadzona jest najczęściej
w ujęciu dynamicznym i porównawczym,
35
w kluczowych dla jej rozwoju obszarach, rynku pracy – nieuwzględnienie w analizie

z wykorzystaniem statystyki publicznej najbardziej aktualnych danych lub informacji
i właściwych opracowań analitycznych. z lat poprzednich, które charakteryzowały się
dobrą koniunkturą i spadkami bezrobocia,
Diagnoza dynamiczna może wpłynąć na błędną interpretację
Kluczowa jest analiza trendów / tendencji poziomu lokalnej przedsiębiorczości.
społeczno-gospodarczych i przestrzennych
zachodzących w gminie i jej otoczeniu Bardzo ważne dla procesu planowania są ponadto
w ostatnich latach wraz z określeniem prognozy statystyczne. Najczęściej dotyczą
konsekwencji i wyzwań rozwojowych. Diagnoza one liczby ludności lub rozwoju gospodarki.
powinna być zatem prowadzona w układzie W pracach nad diagnozą strategiczną warto
dynamicznym (kilkuletnim), pozwalającym wykorzystać przede wszystkim prognozę ludności
na uzyskanie informacji o dokonujących się gmin do roku 2030, opracowaną i udostępnioną
zmianach. Dobrym okresem jest pięć ostatnich przez Główny Urząd Statystyczny w roku 20178.
lat (lub więcej, np. 10, jeśli jest to uzasadnione), Przy formułowaniu wniosków i podejmowaniu
z uwzględnieniem opóźnień, jakie zdarzają ewentualnych decyzji strategicznych należy
się w zakresie publikacji danych w ramach jednak pamiętać o niedoskonałości prognoz.
statystyki publicznej. Najbardziej aktualnymi
danymi dysponuje oczywiście gmina, ale Podsumowując, rzetelnie opracowana
w tym przypadku występuje problem ich diagnoza gminy powinna obejmować:
porównywalności z innymi jednostkami, które • stan aktualny,
musiałyby na wniosek gminy udostępnić podobne • stan poprzedzający stan
dane własne. Rozciągnięcie analizy na kilka aktualny – np. pięć lat wstecz,
lat pozwala na określenie kierunku zmiany, jej • stan przewidywany w postaci prognoz –
dynamiki, identyfikację „punktów przełomowych” tam, gdzie jest to możliwe.
i wyznaczenie trendów rozwojowych
w przyszłości. Takie podejście minimalizuje Docelowo diagnoza powinna zawierać
również ryzyko związane z zaburzeniami, informacje pozwalające na sformułowanie
zaciemniającymi pełny obraz danego zjawiska. kluczowych wniosków dla rozwoju społecznego,
Przykładowo, pandemia COVID-19 spowodowała gospodarczego i przestrzennego gminy.
załamanie gospodarcze i trudną sytuację na
8 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-ludnosci-gmin-na-lata-2017-2030-opracowanie-
eksperymentalne,10,1.html Jej aktualizacja nastąpi po Narodowym Spisie Powszechnym w 2021 r.
36
Diagnoza porównawcza mieście pełniącym funkcję lokalnego ośrodka

Zastosowanie w diagnozie porównania – administracyjnego i gospodarczego),
benchmarkingu pozwala umiejscowić gminę • ponadprzeciętny potencjał
w szerszym kontekście, a jednocześnie służy w danej dziedzinie – np. rolniczy,
jako podstawa do samodoskonalenia. Kluczowy turystyczny, przemysłowy,
w tym przypadku jest dobór tła porównawczego. • podobny charakter i skala występujących
Podstawowe kryteria, jakimi można posługiwać problemów – np. w zakresie demografii
się przy wyborze punktów odniesienia, stanowią: czy bezrobocia strukturalnego.
• podobieństwo – pod względem
charakterystyki i uwarunkowań rozwojowych, W praktyce warto przedstawić gminę na tle
np. wybrane gminy z danego powiatu, regionu jednostek ościennych, zakładając że najczęściej
bądź kraju o podobnym charakterze, mają one podobny charakter, a jednocześnie
• wzorzec – na zasadzie mierzenia uwzględniając, że strategia będzie poddawana
dystansu rozwojowego oraz uczenia się konsultacjom z ich udziałem. Należy
od najlepszych, np. liderzy powiatowi, pamiętać o dobrej praktyce, jaką jest
subregionalni czy regionalni, pokazywanie analizowanej gminy
• sąsiedztwo – kiedy tło porównawcze stanowią w odniesieniu do średniej powiatowej,
jednostki z bliższego lub dalszego otoczenia. wojewódzkiej oraz – w uzasadnionych
przypadkach – krajowej. W szczególnie ważnych
Wspomniany podobny charakter gmin, który dla gminy obszarach tematycznych dobrze
pozwala na ich zestawienie porównawcze, wprowadzać także porównanie z wybranymi
określany jest zwykle poprzez uwzględnienie gminami-liderami, dla identyfikacji i twórczego
kluczowych czynników rozwojowych – adaptowania najlepszych rozwiązań i praktyk.
najczęściej w tej roli występują: We wszystkich tych przypadkach, dla podniesienia
• położenie (np. w obrębie aglomeracji, przy miarodajności informacji konieczne jest
granicy państwa lub w obszarze górskim), stosowanie przeliczników wartości wskaźników na
• ukształtowanie terenu (np. nizinne, jednego, tysiąc lub dziesięć tysięcy mieszkańców.
pagórkowate lub górzyste),
• zbliżona struktura osadnicza (np. gminy Diagnoza może też uwzględniać analizy bliższego
miejsko-wiejskie z siedzibą w niewielkim i dalszego otoczenia gminy, np. PEST/PESTER9.
9 Analiza PEST jest popularną metodą analizy otoczenia dalszego, które opisuje się, dzieląc je na czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne
i technologiczne. W wyniku wyodrębnienia dwóch kolejnych wymiarów, czyli czynników ekologicznych i regulatywnych, powstaje analiza
PESTER.
37
Różnice wewnątrzgminne powodziowych i osuwiskowych oraz

Ważne jest uwzględnienie zróżnicowania ryzykiem ich występowania,
przestrzennego prezentowanych zjawisk • warunkami rozwoju rolnictwa,
wewnątrz analizowanej jednostki. Różnice • możliwościami w zakresie rozbudowy
mogą występować pomiędzy wyodrębnionymi infrastruktury sieciowej oraz
jednostkami, np. miasto a obszary wiejskie, kosztami takich inwestycji,
porównanie miejscowości czy jednostek • możliwościami rozbudowy dróg –
pomocniczych (sołectw, dzielnic, osiedli w tym w szczególności w zakresie budowy
i innych). Obecnie jeszcze większe znaczenie nowych szlaków komunikacyjnych
mają obszary funkcjonalne, gdzie granice (łączników, obwodnic itd.),
administracyjne schodzą na dalszy plan. By • atrakcyjnością osadniczą (budownictwo
zidentyfikować zróżnicowania wewnątrzgminne, mieszkaniowe) oraz inwestycyjną,
konieczne jest prowadzenie badań pozwalających • atrakcyjnością turystyczną i krajoznawczą.
określić delimitację zjawisk i procesów,
zidentyfikowanych na obszarze gminy. Nie jest to oczywiście katalog
zamknięty – każdorazowo wynika on
Wśród czynników, które najczęściej mają ze specyfiki analizowanej gminy.
wpływ na występujące zjawisko zróżnicowania
przestrzennego, najczęściej pojawiają się: Niemal każdą informację można obecnie
• ukształtowanie terenu przedstawić w rozbiciu wewnątrzgminnym,
i uwarunkowania środowiskowe, jednak wskazanie zróżnicowania istotne
• odległość od większych ośrodków miejskich, jest przede wszystkim w odniesieniu do
• dostępność transportowa (np. w zakresie elementów diagnozy wymienionych
dróg szybkiego ruchu czy kolei), w Tabeli 1. w punktach: 2, 3, 4, 5 i 9.
• występowanie bogactw naturalnych,
• struktura osadnicza, Pogłębiona diagnoza pozwoli na
• uwarunkowania historyczne. lepsze zaplanowanie interwencji, w tym
zogniskowanie ich na konkretnych obszarach
Dla przykładu gmina, która w części problemowych lub rozwojowych.
położona jest na terenie równinnym (np.
dolina rzeczna), a w części na podgórskim Zakres tematyczny diagnozy
bądź górzystym, najczęściej będzie Przykładowy zakres diagnozy, sporządzonej
charakteryzować się skrajnie odmiennymi: w oparciu o statystykę publiczną i inne
• poziomami zagrożeń naturalnych – dostępne źródła, zawiera poniższa tabela:
38
Tabela 1. Przykładowy zakres tematyczny diagnozy społeczno-gospodarczej gminy (wybór do wykorzystania, katalog otwarty).
Fragment tematyczny
Lp. Rozwinięcie – możliwe zakresy tematyczne
diagnozy
• Położenie względem większych ośrodków miejskich;
• ukształtowanie terenu;
Uwarunkowania • bogactwa naturalne, możliwości ich eksploatacji i wykorzystania;
wynikające z położenia • wewnętrzna i zewnętrzna dostępność komunikacyjna
geograficznego, (drogowa, rowerowa, kolejowa, lotnicza itp.);
1.
dostępność • plany inwestycyjne w odniesieniu do sieci transportowej
komunikacyjna określone na szczeblu centralnym;
i mobilność • powiązania funkcjonalne;
• mobilność, transport zbiorowy;
• zasięg sieci, dostępność i jakość Internetu.
• Liczba ludności, migracje i przyrost naturalny;
• rozbieżność pomiędzy teoretyczną a faktyczną liczbą ludności;
Ludność i procesy • struktura ludności (ekonomiczne grupy wieku),
2.
demograficzne procesy starzenia się społeczeństwa;
• atrakcyjność osadnicza, pozwolenia na budowę;
• prognoza demograficzna.
• Liczba, wielkość i rodzaj podmiotów gospodarczych;
• dominujące branże gospodarki;
Gospodarka • poziom lokalnej przedsiębiorczości;
3.
i rynek pracy • tereny inwestycyjne;
• bezrobocie w ujęciu obrazującym różne grupy
funkcjonalne i dynamika zmian.
• Walory środowiska naturalnego, przyrodnicze
i krajobrazowe, różnorodność biologiczna;
• formy ochrony przyrody i powierzchnia obszarów chronionych;
• stan i ochrona środowiska, w tym stopień rozwoju
infrastruktury sieciowej i odsetek korzystających z niej
Środowisko naturalne
4. mieszkańców (kanalizacja, wodociąg, gazociąg);
i infrastruktura
• infrastruktura energetyczna;
• stopień wykorzystania odnawialnych źródeł
energii i plany w tym zakresie;
• gospodarka odpadami, selektywna zbiórka odpadów;
• zasklepienie gruntów.
39
• Instytucje kultury i ich działalność;

• poziom uczestnictwa w kulturze;
Kultura i dziedzictwo • uwarunkowania historyczne, obiekty zabytkowe, ich
5. stan, dostępność i sposób wykorzystania;
kulturowe
• lokalne dziedzictwo niematerialne;
• znani twórcy i inne postaci świata kultury związane z gminą.
• Liczba i rodzaj klubów sportowych;
• liczba uprawiających sport;
• infrastruktura sportowo-rekreacyjna i warunki do jej rozwoju;
• wybrane imprezy sportowe;
Sport, rekreacja • tradycje i specjalizacje sportowe;
6.
i turystyka • wiodące kluby, znani sportowcy i inne postacie
świata sportu związane z gminą;
• atrakcyjność turystyczna – walory, oferta i infrastruktura turystyczna;
• ruch turystyczny – liczba turystów, wykorzystanie bazy.
• Studium i plany miejscowe – stopień pokrycia obszaru
gminy i struktura przeznaczenia terenów;
• struktura osadnicza;
Planowanie • rewitalizacja (obszar zdegradowany, obszar rewitalizacji,
7. i zagospodarowanie założenia i przedsięwzięcia rewitalizacyjne);
przestrzenne • obszary zintegrowanego inwestowania i wykluczenia z inwestowania,
obszary rozmieszczenia inwestycji celu publicznego;
• obszary o szczególnych problemach lub barierach rozwojowych
i obszary o wyjątkowym potencjale rozwojowym.
• Podmioty i instytucje realizujące zadania z zakresu bezpieczeństwa;
• uwarunkowania wynikające z położenia, w tym
Bezpieczeństwo zagrożenia naturalne (powodziowe, osuwiskowe);
8.
publiczne
• przestępczość;
• bezpieczeństwo w ruchu drogowym.
• Pomoc społeczna – liczba i odsetek osób objętych pomocą
społeczną, struktura powodów udzielania pomocy, beneficjenci
pomocy, w tym osoby długotrwale korzystające ze wsparcia;
9. Polityka społeczna • ochrona zdrowia – placówki, oferta, dostępność, liczba udzielanych
porad, lokalizacja i czas dojazdu zespołów ratownictwa medycznego;
• gospodarka mieszkaniowa – opisu stanu zasobów mieszkaniowych,
w tym technicznych, energetycznych i dostępności.
40
• Sieć placówek oświatowych;

• liczba dzieci w przeliczeniu na miejsca
10. Edukacja i wychowanie w placówkach, współczynnik skolaryzacji;
• wyniki uzyskane w ogólnopolskich egzaminach.
• Aktywność obywatelska, liczba i działalność
organizacji pozarządowych;
11. Kapitał społeczny • frekwencja w wyborach;
• współpraca międzysektorowa, w tym analiza
otwartych konkursów ofert.
• Budżet gminy – dochody i wydatki, w tym ich struktura;
• poziom zadłużenia;
12. Finanse samorządowe • zdolność inwestycyjna;
• wartość projektów finansowanych ze środków unijnych.
Zakres i układ diagnozy nie są sztywne i zależą bazowe rozeznanie i znajomość gminy,
w szczególności od specyfiki gminy, np. kwestie wnioski z dotychczasowych realizacji oraz
związane z rolnictwem będą analizowane tylko zdrowy rozsądek. Następujące zagadnienia:
w przypadku gmin wiejskich lub wiejsko-miejskich; gospodarka lokalna i stan finansów publicznych,
pogłębiona analiza mieszkalnictwa ma największy infrastruktura, kapitał ludzki i kapitał społeczny,
sens w przypadku gmin miejskich lub szybko dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe nie
rozwijających się w tym obszarze; opis rekreacji powinny być pomijane. Ze względu na
i turystyki dotyczyć będzie gmin o specjalnych aktualne podejście do wdrażania polityki
walorach przyrodniczych i krajobrazowych lub regionalnej10,10ważnymi tematami są również
kulturowych; kwestie roli rozwojowej zasobów powiązania funkcjonalne i współpraca JST.
surowców naturalnych (i aktualnego tematu
transformacji energetycznej – odchodzenia od W ramach wybranych obszarów wskazuje
górnictwa węgla) znajdą zastosowanie właściwe się zmienne i przyjmuje wskaźniki (proste,
wyłącznie w przypadku gmin górniczych złożone, indeksy), które najbardziej
i powiązanych. Podstawę wyboru analizowanych odpowiadają celowi diagnozy.
dziedzin powinny stanowić w szczególności:
10 https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/krajowa-strategia-rozwoju-regionalnego
41
Źródła danych ale doskonale sprawdza się w przypadku opisu

Diagnoza w dużej mierze jest opracowywana wspomnianych zróżnicowań wewnątrzgminnych.
w oparciu o statystykę publiczną, tj. materiały Możliwość pozyskiwania danych niezbędnych
i dane Głównego Urzędu Statystycznego, do przygotowania diagnozy daje art. 3aa uzppr.
np. zgromadzone w ramach Banku Danych Informacje zgromadzone w zbiorach danych,
Lokalnych GUS,11lub ewentualnie Eurostatu12, ewidencjach i rejestrach organów administracji
jeśli diagnoza gminy ma być prowadzona rządowej i samorządowej, państwowych
w porównaniu z jednostkami z zagranicy, i samorządowych jednostek organizacyjnych
innych lokalnych, regionalnych i krajowych oraz państwowych i samorządowych osób
instytucji oraz organizacji (np. urzędów prawnych udostępniane są nieodpłatnie, jeżeli
pracy, okręgowej komisji egzaminacyjnej, nie powoduje to dodatkowego, innego niż samo
regionalnej izby obrachunkowej, regionalnej udostępnienie, obciążenia dla wspomnianych
dyrekcji ochrony środowiska, wojewódzkiego instytucji. Oczywiście analiza powinna opierać się
urzędu ochrony zabytków, powiatowych lub nie tylko na statystyce, ale uwzględniać różnego
wojewódzkich komend policji, poszczególnych rodzaju dokumenty oraz obowiązujące plany,
samorządów, ministerstw oraz powiązanych programy i strategie wraz ze sprawozdaniami
z nimi agencji i jednostek), a także statystyki z dotychczasowego procesu wdrażania
własnej (urzędu gminy i jednostek gminnych). i monitoringu (jeśli takie funkcjonują). Ważnymi
Jest to tym bardziej istotne, że w przypadku źródłami informacji są poza tym: literatura
niektórych dziedzin, jak np. kultura czy sport, i opracowania naukowe. Rola statystyki publicznej,
dane gromadzone przez GUS nie oddają w pełni w tym zbiorów danych, rejestrów i ewidencji
stanu faktycznego i mogą mieć co najwyżej publicznych, jest jednak kluczowa, gdyż stanowi
charakter pomocniczy. Jednocześnie oparcie ona wiarygodne, umocowane prawnie źródło
analizy o własne dane praktycznie wyklucza danych. Funkcjonuje w oparciu o określone,
zestawienie z innymi jednostkami (jego podstawą transparentne zasady i standardy, jest trwała,
powinno być zawsze jedno źródło danych), umożliwia porównania z innymi jednostkami.
11 https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start BDL GUS stanowi największy w Polsce uporządkowany i udostępniany w Internecie zbiór informacji o sytuacji
demograficznej, społecznej, gospodarczej, środowiskowej i przestrzennej gmin i innych jednostek terytorialnych.
W 2020 r. przeprowadzono w Polsce Powszechny Spis Rolny. W 2021 r. zaplanowano Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021.
Dane pozyskane w ramach tych badań będą stanowiły kluczowe źródło informacji dla wybranych obszarów diagnozy.
12 https://ec.europa.eu/eurostat
42
Tabela 2. Rekomendowane podstawowe i wspomagające źródła danych w odniesieniu do poszczególnych fragmentów
tematycznych diagnozy.
Dokumenty –
Statystyka organów
Statystyka raporty,
administracji, Mapy,
Fragment tematyczny BDL gminna (dane opracowania
Lp. urzędów, instytucji obserwacje
diagnozy GUS UG i jednostek naukowe,
organizacyjnych) szczebla lokalnego własne
programy
i regionalnego, inna
i strategie
Uwarunkowania wynikające
RDOŚ,
z położenia geograficznego,
1. PGW WP, GDDKiA,
dostępność komunikacyjna
ZDW, ZDP
i mobilność
Ludność i procesy
2. UG, USC
demograficzne
3. Gospodarka i rynek pracy UG PUP

Środowisko naturalne
4. UG, SK RDOŚ, WFOŚiGW
i infrastruktura
5. Kultura i dziedzictwo kulturowe GEZ, studium WUOZ
6. Sport, rekreacja i turystyka UG, IK NGO

Planowanie
7. i zagospodarowanie Studium, mpzp SP, PZPW
przestrzenne
PSP, OSP, Policja,

8. Bezpieczeństwo publiczne
PGW WP
9. Polityka społeczna OPS PCPR, NGO
10. Edukacja i wychowanie OKE, ORE
11. Kapitał społeczny PKW, NGO
12. Finanse samorządowe RIO
RDOŚ – regionalna dyrekcja ochrony środowiska, PGW WP – Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, GDDKiA –
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, ZDW – zarząd dróg wojewódzkich, ZDP – zarząd dróg powiatowych, UG –
urząd gminy, USC – urząd stanu cywilnego, PUP – powiatowy urząd pracy, SK – spółka komunalna, WFOŚiGW – wojewódzki
fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, WUOZ – wojewódzki urząd ochrony zabytków, IK – instytucja kultury,
GEZ – gminna ewidencja zabytków, studium – studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,
mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, SP – starostwo powiatowe, PZPW – plan zagospodarowania
przestrzennego województwa, PSP – państwowa straż pożarna, OSP – ochotnicza straż pożarna, OKE – okręgowa komisja
edukacyjna, ORE – Ośrodek Rozwoju Edukacji, OPS – ośrodek pomocy społecznej, PCPR – powiatowe centrum pomocy
rodzinie, PKW – Państwowa Komisja Wyborcza, NGO – organizacje pozarządowe, RIO – regionalna izba obrachunkowa
43
3.1.2.2 Badania społeczne Badania jakościowe

Z kolei badania jakościowe mają na
W procesie tworzenia diagnozy można celu zebranie pogłębionych informacji
wykorzystywać, poza opisanymi danymi i prowadzone są najczęściej technikami:
wtórnymi, także dane pierwotne, pozyskane za • wywiadu indywidualnego lub grupowego,
pomocą różnych metod badawczych, specjalnie • warsztatów z powołanym zespołem
na potrzeby danej strategii. Metody badawcze lub grupą ekspercką,
można podzielić na ilościowe i jakościowe. • tworzenia studiów przypadku,
• obserwacji uczestniczącej.
Badania ilościowe
Wśród tych pierwszych najpopularniejsze Włączenie interesariuszy
są badania ankietowe, w tym Badania społeczne są sposobem
prowadzone technikami: partycypacyjnego diagnozowania potrzeb,
• tradycyjna ankieta papierowa problemów i oczekiwań mieszkańców,
dystrybuowana zgodnie z potrzebami – oceny działania samorządu lokalnego, jego
Paper And Pencil Interview (PAPI), aktywności, systemu usług publicznych
• ankieta w formie on-line – Computer oraz planowania ich rozwoju.
Assisted Web Interview (CAWI),
• wywiad telefoniczny wspomagany Wskazówka realizacyjna
komputerowo – Computer Assisted Najlepsze efekty osiąga się dzięki
Telephone Interview (CATI). łączeniu w jednym badaniu metod
ilościowych i jakościowych.
Szczególnie atrakcyjna dla organizatora jest
forma badania internetowego. Aktualnie na
rynku dostępnych jest wiele niskokosztowych
bądź bezpłatnych platform, które
wspomagają realizację badań, a jednocześnie
pomagają w tworzeniu raportów.
Największą wartość merytoryczną

mają badania reprezentatywne.
44
3.1.3 Graficzna prezentacja danych wniosków diagnostycznych. Często

i zachodzących zmian1313 optymalnym rozwiązaniem jest łączenie
metod: obok danych tabelarycznych
Materiały diagnostyczne powinny zawierać zamieszczany jest wykres lub mapa.
tabele oraz wykresy i inne sposoby graficznej
prezentacji danych i zachodzących zmian. Tablice O zastosowaniu konkretnej formy graficznej
statystyczne prezentują zbiorowości lub zjawiska prezentacji danych decydują: charakter
za pomocą liczb. Tabele zestawiają konkretne zbiorowości, specyfika analizowanego zjawiska,
wartości danego zjawiska, wartości wskaźników rodzaj tablicy (szeregu statystycznego),
wybranych do przedstawiania określonych w której są zapisane informacje, wreszcie
zagadnień. Mogą to być wartości bezwzględne charakter prawidłowości do zobrazowania.
lub wartości względne (procentowe: odsetki,
udziały). Lepszą formą prezentacji danych jest Formy prezentacji danych i zachodzących
forma graficzna: wykresy, mapy, GIS. Służą zmian
one z reguły do przedstawienia liczebności Do najczęściej stosowanych
zbiorowości lub wielkości zjawisk, ich form prezentacji należą:
struktury albo dynamiki, często na tle innych • wykresy powierzchniowe, w tym słupkowe
wskaźników. Dobrym materiałem do graficznej i kolumnowe oraz kołowe – wszystkie
prezentacji są dane w układach terytorialnych. służą do przedstawiania struktury
W przypadku diagnozy mogą to być np. mapy zbiorowości w liczbach względnych, np.
statystyczne, prezentujące informacje struktura zagospodarowania gruntów,
w odniesieniu do gminy i jednostek ościennych struktura gospodarki według PKD, struktura
czy obrazujące sytuację wewnątrz gminy. bezrobotnych, struktura powodów
udzielania pomocy społecznej, struktura
Formy przedstawiania wyników obserwacji dochodów i wydatków budżetu gminy,
statystycznej pozostają zawsze komplementarne szczególnym rodzajem jest piramida wieku
do tablic, nie zastępują ich, a jedynie służą i płci wykorzystywana do zaprezentowania
do logicznego upraszczania prezentacji graficznie struktury demograficznej ludności;
danych, łatwiejszej ich analizy i przedstawienia
13 Szczegółowej i praktycznej wiedzy w przedmiocie form prezentacji statystycznej dostarczają publikacje Głównego Urzędu Statystycznego,
np. Graficzna prezentacja danych statystycznych. Wykresy, mapy, GIS, Warszawa 2014 czy Mapy statystyczne. Opracowanie i prezentacja danych,
Warszawa 2017.
45
Przykład 1. Wykresy powierzchniowe. 9 r.

(stan w czerwcu)
U ytki rolne
w dobrej kulturze rolnej:
pod zasiewami
grunty ugorowane
18,8%
uprawy tr
74,2%
ogrody przydomowe
ki tr
pastwiska tr
2,3%
Źródło: Departament Opracowań Statystycznych GUS, P
2,5%
Polska w liczbach 2020, GUS, Warszawa 2020.
1,1% 0,9%
0,2%
• wykresy liniowe – stosowane najczęściej podmiotów gospodarczych, zmiana

do prezentacji zmian w czasie w poziomie liczby osób bezrobotnych, zmiana
jednorodnych, pojedynczych zjawisk liczby osób pracujących;
(ich wielkości), np. zmiana liczby osób • kartogramy – mapy, które umożliwiają, dzięki
i rodzin korzystających z pomocy zastosowaniu barwnej skali, przedstawienie
społecznej, liczba nowych rejestrowanych różnic w natężeniu (zróżnicowaniu
Przykład 2. Piramida wieku.
Źródło: Obwód kaliningradzki i województwo warmińsko-mazurskie w liczbach, Urząd Statystyczny w Olsztynie i Terytorialny
Organ Federalnej Służby Statystyki Państwowej Obwodu Kaliningradzkiego, Olsztyn 2020.
46
przestrzennym) badanego zjawiska (należy i powierzchniowego – przykładem są

przy tym pamiętać o przyjętej zasadzie wykresy warstwowe, które pozwalają
realizacyjnej: im większe natężenie, tym na jednoczesne przedstawienie
ciemniejszy kolor na mapie), np. gęstość zmiany poziomu i struktury zjawisk
zaludnienia, gęstość sieci technicznych, rozpatrywanych w czasie, a także
pokrycie obszarów planami zagospodarowania saldowe, ilustrujące efekt nakładania
przestrzennego, odpady wytworzone na 1 km2, się zjawisk logicznie powiązanych,
odpady segregowane w odpadach ogółem, np. saldo migracji, saldo liczby
dochody w przeliczeniu na mieszkańca, urodzeń i liczby zgonów, informujące
wydatki w przeliczeniu na mieszkańca; o wielkości przyrostu naturalnego),
o połączenie kartogramu i wykresu
• metody kombinowane – łączące słupkowego lub kołowego, czyli
w sobie odmienne formy graficzne, kartodiagramy, np. liczba oraz
o połączenie wykresu liniowego przyrost liczby mieszkańców
w poszczególnych miejscowościach
Przykład 3. Kartogram. gminy, liczba ludności gminy i gmin
ościennych według grup wieku.
Przykład 4. Kartodiagram.
Źródło: Prezentacja: Regionalne zróżnicowanie jakości życia

w Polsce w 2018 r. Wyniki Badania spójności społecznej,
GUS, Warszawa 31.03.2019.
Źródło: Departament Opracowań Statystycznych GUS, Polska
w liczbach 2020, GUS, Warszawa 2020.
47
• obrazkowe – prezentują dane, najczęściej Poza doborem formy prezentacji danych, bardzo
strukturę analizowanej zbiorowości, za ważne są: odpowiednie zatytułowanie wykresu
pomocą obrazków odpowiadających swoim (co? gdzie? kiedy?), podanie źródła danych (np.
wyglądem rodzajowi zbiorowości, którą opracowanie własne na podstawie BDL GUS),
charakteryzują lub badanej cesze. Symbolem opis skali i legenda. Do opracowania wykresów
oznaczającym ludność może być sylwetka wykorzystuje się różne arkusze kalkulacyjne lub
człowieka; jeden taki symbol może oznaczać dedykowane oprogramowanie do tworzenia
sto osób objętych badaniem i ujętych grafiki lub wspomagające analizy statystyczne.
w szeregu strukturalnym lub dynamicznym,
więc dla grupy liczącej osiemset osób Nowe możliwości – systemy
trzeba umieścić osiem takich sylwetek. informacji geograficznej14
Szerokie możliwości prezentowania
• Przedstawienie informacji w prosty, i analizowania danych w dowolnych
zrozumiały dla odbiorcy, a jednocześnie przekrojach terytorialnych (nie tylko
ciekawy sposób umożliwia ponadto grafika administracyjnych, ale nade wszystko dla
informacyjna, wykorzystująca obrazy, obszarów funkcjonalnych) generują nowe systemy
diagramy, mapy w celu zaprezentowania informacji geograficznej (GIS). Aplikacja geoportal.
informacji, wzajemnych relacji i struktur gov.pl udostępnia sześć modułów, z których
między prezentowanym materiałem. każdy publikuje różne kompozycje mapowe
Przykład 5. Wykres graficzny.
Źródło: Departament Opracowań Statystycznych GUS, Polska w liczbach 2020, GUS, Warszawa 2020.
14 Więcej na ten temat: Izdebski W., Seremet A., Praktyczne aspekty Infrastruktury Danych Przestrzennych w Polsce, Główny Urząd Geodezji
i Kartografii, Warszawa 2020 r. Link do publikacji: https://power.gugik.gov.pl/do-pobrania/
48
dedykowane rożnym grupom odbiorców, co wiąże się z dodatkowymi możliwościami

m.in. Geoportal Krajowy i Geoportal Branżowy. w zakresie tworzenia map w ramach diagnoz
Dzięki nim możliwe jest np. wygenerowanie gminnych. Małopolska dysponuje ponadto
map z zabudową terenu, siatką dróg i granicami osobnym portalem szlaków turystycznych18.
administracyjnymi, ortofotomap prezentujących Dzięki temu możliwe jest kreowanie map
ukształtowanie i zagospodarowanie terenu czy uwzględniających dane na temat szlaków
map z naniesionymi liniami energetycznymi. (pieszych, rowerowych, narciarskich, konnych)
Hydroportal15, dotyczący zasobów wodnych i atrakcji turystycznych. W wielu samorządach
na terenie Polski, administrowany przez PGW lokalnych funkcjonują ponadto geoportale
Wody Polskie, umożliwia z kolei przegląd gminne, gromadzące i udostępniające informacje
danych dotyczących ryzyka powodziowego, dotyczące obszaru danej gminy. Dzięki temu
przeciwdziałania suszy czy gospodarowania możliwe jest graficzne prezentowanie informacji
wodami. Portal pozwala np. na wygenerowanie dotyczących np. ewidencji gruntów i budynków,
mapy zagrożenia powodziowego na wybranym sieci uzbrojenia terenu, przeznaczenia terenu,
terenie, np. na obszarze gminy. Generalna zasięgu planów zagospodarowania, w tym przy
Dyrekcja Ochrony Środowiska prowadzi natomiast wykorzystaniu ortofotomapy. Opracowane
witrynę interaktywnych map Geoserwis, w której w ramach diagnozy mapy i rysunki mogą
prezentowane są dane przestrzenne, dotyczące być wykorzystane w pracach nad modelem
m.in. form ochrony przyrody w Polsce16. Dzięki struktury funkcjonalno-przestrzennej.
temu możliwe jest np. opracowanie mapy
prezentującej obszary ochrony przyrody na danym Najczęściej popełniane błędy w diagnozach
terenie, np. na obszarze gminy, wraz z lokalizacją • Diagnoza narracyjna, a nie wynikowa –
pomników przyrody. Niektóre regiony dysponują nadmiernie rozbudowana diagnoza,
własnymi systemami informacji przestrzennej. zawierająca opisy nieprzydatne
Przykładem może być Geoportal Małopolski17, z punktu widzenia strategii rozwoju oraz bez
gdzie dostępne są 42 mapy, prezentujące znaczenia dla wyciąganych wniosków,
informacje dotyczące m.in. gospodarki, • podejście schematyczne, nieuwzględniające
rolnictwa, środowiska, turystyki, sportu i rekreacji, specyfiki gminy i zróżnicowania wewnętrznego,
15 https://isok.gov.pl/hydroportal.html
16 http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
17 https://miip.geomalopolska.pl/
18 http://szlakimalopolski.gis.geo.uj.edu.pl/
49
• automatyczne kopiowanie treści z Internetu, celów i kierunków działań strategii.

• zamieszczanie nieaktualnych informacji  Diagnoza powinna być przygotowana
(danych innych niż statystyczne, np. rzetelnie, w oparciu o możliwie aktualne dane.
zawartych w częściach opisowych),  W ramach planowania pracy nad diagnozą
stosowanie nieprawidłowego nazewnictwa, należy określić: plan prac nad diagnozą,
• brak krytycznej analizy danych statystycznych, zakres analiz oraz metody i narzędzia ich
błędna interpretacja – statystyka nie oddaje realizacji, a także źródła pozyskania danych.
w pełni stanu faktycznego, stąd dane należy
 Otoczenie i zmiany uwarunkowań wpływają
weryfikować i uzupełniać informacjami
na rozwój gminy, podobnie jak może na nie
zebranymi w inny sposób, np. jakościowy,
wpływać sama gmina – informacji o zmianach
• zła graficzna prezentacja danych
dostarczają analizy: dynamiczne (w czasie)
i zachodzących zmian – błędne zastosowanie
i porównawcze (wobec innych samorządów).
konkretnej formy graficznej prezentacji danych,
niska jakość wykonania, wysokie nasycenie  Jedną z najważniejszych podstaw przewagi
informacjami lub zbytnie uproszczenie, konkurencyjnej danej gminy stanowi
powodujące nieczytelność przekazu, oparcie jej na lokalnych, unikalnych
• brak podania źródeł przytaczanych uwarunkowaniach – informacji o lokalnym
danych statystycznych i informacji kontekście dostarcza m.in. analiza
oraz okresu z jakiego pochodzą. zróżnicowań wewnątrzgminnych.
 Zakres i układ diagnozy nie są sztywne, ale
powinny przedstawiać specyfikę lokalnego
PODSUMOWANIE [3.1.] Diagnoza sytuacji kontekstu, nie pomijając kwestii kluczowych
społecznej, gospodarczej i przestrzennej wraz dla wszystkich gmin, tj. demografii
z wnioskami i osadnictwa, gospodarki lokalnej i stanu
 Podstawowym celem diagnozy jest finansów gminy, infrastruktury, kapitału
rozpoznanie najważniejszych cech, ludzkiego i społecznego czy uwarunkowań
zasobów, potencjałów, problemów gminy naturalnych i dziedzictwa kulturowego.
i jej otoczenia dla potrzeb planowania  Posługiwanie się danymi jest wyzwaniem:
długofalowej polityki rozwoju. im większą wartość opracowania chcą
 W strategii zamieszcza się jedynie osiągnąć autorzy, tym większą uwagę
syntezę wniosków z diagnozy. Powinny powinni zwracać na jakość danych oraz
one służyć jako baza do podejmowania przedstawienie ich w formie dostosowanej
decyzji dotyczących wizji rozwoju, do swoich intencji i do możliwości odbiorcy.
50
3.2 CELE I KIERUNKI STRATEGII ORAZ pożądanego stanu gminy w perspektywie

OCZEKIWANE EFEKTY JEJ REALIZACJI długookresowej (za kilka lub kilkanaście lat).
3.2.1. Obligatoryjne elementy w ramach części Cele strategiczne mają charakter długofalowy,
programowej strategii wskazują generalny kierunek postępowania
w realizacji założonej wizji rozwoju gminy.
Wnioski z rzetelnie wykonanej diagnozy stanowią Cele strategiczne odpowiadają na ogólne
podstawę dla opracowania części programowej pytanie „co chcemy osiągnąć?”.
strategii rozwoju gminy, zawierającej
najważniejsze założenia polityki rozwoju Cele operacyjne dotyczą średniego horyzontu
lokalnego. Ustawa o samorządzie gminnym czasowego, określają narzędzia i sposoby realizacji
wskazuje jej obowiązkowe elementy: celów strategicznych. Tym samym odpowiadają
• cele strategiczne rozwoju na pytanie: „jak to chcemy osiągnąć?”.
w wymiarze społecznym,
gospodarczym i przestrzennym, Istotne jest aby cele, a następnie kierunki
• kierunki działań podejmowanych dla działań odpowiadały na potrzeby rozwojowe
osiągnięcia celów strategicznych, gminy i wskazywały sposoby:
• oczekiwane rezultaty planowanych • rozwiązywania najważniejszych problemów,
działań, w tym w wymiarze przestrzennym • zmniejszania barier rozwojowych,
oraz wskaźniki ich osiągnięcia. • wzmacniania potencjałów lokalnych,
• wykorzystywania zasobów własnych
Cel definiuje się jako stan/efekt/sytuację/ i szans pojawiających się w otoczeniu,
rozwiązanie problemu, do którego się dąży, • łączenia działań z różnych dziedzin
czemu coś ma służyć. Cel opisuje przejście od w zintegrowane projekty.
sytuacji zastanej, wyjściowej (zdiagnozowanej)
do sytuacji pożądanej. Cele rozwojowe opisują Kierunki działań oznaczają kierunki koncentracji
zatem stan docelowy powstały w wyniku wspólnych wysiłków (aktywności programowej,
wdrożenia strategii rozwoju. Powinny one finansowej i organizacyjnej) podejmowanych
pozostawać w ścisłej relacji wynikowej przez samorząd oraz jego partnerów publicznych,
z wnioskami z diagnozy. Jednocześnie cele społecznych i gospodarczych. Odpowiadają na
realizują ważny element strategii – wizję rozwoju, pytanie „co jest do zrobienia?”. Kierunki działań
którą obrazuje model struktury funkcjonalno- (zwane też zadaniami, działaniami, kierunkami
przestrzennej gminy. Wizja jest opisem interwencji – w zależności od stopnia ich
51
szczegółowości) służą realizacji założonych wsparcie w zakresie wyznaczania jakościowych

celów, są podstawą wdrażania strategii. Strategia i trafnych celów strategicznych.
powinna określać kierunki działań lub, tam
gdzie to jest możliwe, konkretne działania. Analiza TOWS/SWOT
1. Bazując na wnioskach
Rezultaty to wszelkie przewidywane i nie dające z przeprowadzonej diagnozy społecznej,
się przewidzieć skutki realizacji działań. W strategii gospodarczej i przestrzennej, można
określa się oczekiwane rezultaty planowanych zidentyfikować poszczególne elementy
działań oraz wskaźniki ich osiągnięcia. analizy SWOT – silne i słabe strony (cechy
gminy, czynniki zależne od jej decyzji) oraz
Wskaźnik w swojej najprostszej definicji jest szanse i zagrożenia (czynniki zewnętrzne,
zmienną, która może przyjmować różne niezależne od gminy, pojawiające się
wartości, pozostającą w stałym związku w otoczeniu). Analizę można prowadzić
z cechami analizowanych obiektów czy w ramach wyszczególnionych bloków
stanów rzeczy. Wskaźnik można określić tematycznych (gospodarka, społeczeństwo,
jako miarę celu, który ma zostać osiągnięty, środowisko i przestrzeń), zgodnie
zaangażowanych zasobów, uzyskanego efektu, z przyjętym na wstępie założeniem
miernik jakości lub zmienną kontekstową. dotyczącym poziomu jej szczegółowości.
3.2.2 Praktyczne wskazówki odnośnie do 2. Kolejnym etapem jest ocena ważności

sposobu formułowania celów i kierunków poszczególnych czynników i wybór
działań (zadań) oraz wskaźników wraz tych, które mają dla procesów rozwoju
z przykładami gminy priorytetowe znaczenie. Oba etapy
warto zrealizować w formie warsztatu
Wyznaczenie celów z udziałem kluczowych interesariuszy
Wnioski wyciągnięte z etapu diagnostycznego lokalnych, aby to oni wskazali poszczególne
stanowią bazę dla formułowania celów elementy oraz je zhierarchizowali.
strategicznych. W praktyce określa się
je różnymi metodami – w tym m.in. za 3. Następnie badane są relacje zachodzące
pomocą analizy SWOT (i analizy TOWS/ odpowiednio między poszczególnymi
SWOT) lub drzewa problemów (i celów). zagrożeniami i siłami, szansami i siłami,
Zastosowanych metod nie należy traktować zagrożeniami i słabościami, szansami
zamiennie, ale komplementarnie – jako i słabościami (analiza TOWS), a także relacje
52
między poszczególnymi siłami i szansami, rozwojowych lub scenariuszy rozwoju,

słabościami i szansami, siłami i zagrożeniami, próbujących opisywać prawdopodobne
słabościami i zagrożeniami (analiza SWOT). procesy w zależności od tego, jakie zostaną
Taką uporządkowaną analizę stopnia zastosowane rozwiązania lub, które
oddziaływania poszczególnych czynników z czynników zewnętrznych (zagrożenia,
na siebie wzajemnie i prognostycznych szanse), urzeczywistnią się. Konsekwencją
skutków takich relacji traktuje się wyboru jednego z takich scenariuszy będzie
jako punkt wyjścia do sformułowania określony schemat celów. Scenariusze
strategii i celów rozwoju gminy. mogą być opracowane odrębnie dla
różnych obszarów tematycznych.
4. Wyniki analizy SWOT są również dobrym
punktem wyjścia do opracowania wyzwań
Schemat 3. Analiza SWOT.
53
Przykład 6. Wybrane czynniki analizy SWOT dla fikcyjnej gminy Górki.
Silne strony Słabe strony
1. Korzystna i stabilna na przestrzeni 1. Bariery podtrzymania atrakcyjności

ostatnich lat sytuacja demograficzna: osiedleńczej gminy, m.in:
• Wzrost liczby mieszkańców, • Niedostatecznie rozwinięta
• Dodatni przyrost naturalny, sieć szkół i przedszkoli,
• Dodatnie saldo migracji, • Brak spójnego systemu
• Korzystna struktura demograficzna komunikacyjnego w gminie,
gminy (wysoki odsetek osób w wieku • Utrzymujący się problem
przedprodukcyjnym oraz niski zanieczyszczenia powietrza.
w wieku poprodukcyjnym).
2. Niewielka dostępność terenów
2. Potencjał osiedleńczy gminy wynikający m.in. z: o przeznaczeniu inwestycyjnym.
• Dobrej lokalizacji i dostępności
3. Rozdźwięk pomiędzy danymi dotyczącymi
komunikacyjnej względem ośrodków
zameldowanych mieszkańców a liczbą
miejskich o znaczeniu wojewódzkim,
odbiorców usług, w szczególności komunalnych:
• Dobrego dostępu do infrastruktury sieciowej
• Problem dla opracowania i prowadzenia
i wysokiego odsetka udzielonych zezwoleń
adekwatnej polityki przestrzennej czy
na budowę względem średniej dla powiatu,
w zakresie organizacji i dostosowania
• Dostępności atrakcyjnych przestrzeni
systemu świadczenia usług publicznych,
społecznych (wielość miejsc do spędzania
• Problem „dzikich wysypisk” śmieci związany
wolnego czasu, place zabaw, boiska, świetlice).
z wysokimi kosztami usług komunalnych,
3. Wysoki poziom integracji lokalnej społeczności, • Wymierne straty dla budżetu gminy.
zrzeszającej się m.in. w ramach:
4. Kondycja finansów publicznych wymagająca
• Inicjatyw Gminnego Centrum Kultury,
zdecydowanej dyscypliny budżetowej:
środowisk szkolnych i lokalnych wydarzeń
• Utrzymująca się na przestrzeni
(m.in. Dni Gminy, Dzień Ziemi),
lat wyraźna przewaga poziomu
• Wolontariatu prowadzonego przy
wydatków nad dochodami gminy,
Ośrodku Pomocy Społecznej.
• Wysoki udział dotacji i subwencji
4. Ponadprzeciętne walory przyrodniczo- w dochodach gminy,
krajobrazowe gminy, stwarzające mieszkańcom • Wysoki poziom zadłużenia
i przyjezdnym przestrzeń do wypoczynku (2. najwyższy w powiecie).
i aktywności oraz służące jako strategiczny zasób
lokalnej branży skupionej wokół rekreacji.
54
Szanse Zagrożenia
1. Kryzys gospodarczy jako pole możliwości do 1. Niepewna sytuacja na rynku pracy związana
wypracowania przewagi konkurencyjnej gminy. z globalnym regresem gospodarczym:
• Hamulec rozwojowy dla przedsiębiorstw
2. Wzrost dostępności środków zewnętrznych
i zakładów na terenie gminy.
(fundusze unijne, fundusze norweskie,
• Czynnik wzrostu stopy bezrobocia i kosztów
środki rządowe, wojewódzkie i in.) oraz
podaży usług pomocy społecznej,
współpraca z organizacjami, podmiotami
• Czynnik zmniejszenia się przychodów gminy
rynkowymi i JST w obszarach:
i zwiększenia kosztów usług publicznych.
• Poprawy jakości powietrza, rozbudowy
infrastruktury retencyjnej i uzdatniania wody, 2. Postępujące zmiany klimatyczne oraz
• Pielęgnacji materialnego i niematerialnego wynikające z nich anomalie pogodowe:
dziedzictwa kulturowego, • Występowanie gwałtownych deszczy
• Rozwoju srebrnej ekonomii dedykowanej nawalnych jako zagrożenie dla infrastruktury
opiece nad osobami starszymi i ich aktywizacji. komunalnej i mienia prywatnego,
• Deficyty opadów uzupełniających zasoby
3. Rozwój programów szkoleń i dofinansowań
wód powierzchniowych i głębinowych –
z regionalnego Ośrodka Doradztwa Rolniczego
zagrożenie suszy i wzrostu cen dostaw wody.
skierowanych do lokalnych producentów rolnych.
Drzewo problemów (i celów) przyczynowo-skutkowego między

1. Bazując na wnioskach z przeprowadzonej wyróżnionym problemem kluczowym
diagnozy społecznej, gospodarczej i pozostałymi zdiagnozowanymi problemami.
i przestrzennej, należy zidentyfikować
najważniejsze problemy gminy. 4. W ten sposób powstanie drzewo problemów.
Odpowiedzią na zdefiniowane problemy
2. Następnie spośród wyróżnionych problemów będą cele służące przejściu od stanu
wybiera się problem kluczowy, na który wyjściowego do stanu oczekiwanego.
składają się złożone przyczyny i który Tak powstanie drzewo celów, stanowiące
powoduje najwięcej innych problemów. lustrzane odbicie drzewa problemów.
3. Kolejnym etapem jest stworzenie

uporządkowanego schematu
55
Schemat 4. Drzewo problemów i drzewo celów.
Przykład 7. Elementy drzewa problemów i drzewa celów dla fikcyjnej gminy Górki.
56
Cele formułuje się w odpowiedzi na problemy być spójne z celami strategii rozwoju
zidentyfikowane na etapie diagnostycznym ponadlokalnego czy strategii wojewódzkiej).
oraz dla lepszego wykorzystania istotnych
zasobów i potencjałów gminy. Każdy Kreowanie działań i mierzenie efektów
cel w strategii powinien być określony Treść strategii nie ogranicza się do wskazania
w sposób SMART (ang. – mądry): celów strategicznych rozwoju, ale pokazuje
• SPECIFIC – konkretny, określony, także kierunki działań lub – tam gdzie to jest
jasno zdefiniowany, dokładny, możliwe – konkretne działania. Podstawą do ich
• MEASURABLE – mierzalny, możliwy do określania jest identyfikacja kluczowych zmian
wyrażenia w przyjętych jednostkach miary, niezbędnych do realizacji założonych celów.
• ATTAINABLE – osiągalny, możliwy do
zrealizowania, niekiedy odczytywany jeszcze Strategia ma też definiować oczekiwane rezultaty
jako ACCEPTABLE – akceptowalny (przez planowanych działań, w tym w wymiarze
wielu współpracujących podmiotów) przestrzennym, oraz wskaźniki ich osiągnięcia.
oraz AMBITIOUS – ambitny, Rezultaty opisuje się jako efekt planowanych
• REALISTIC – realistyczny przy istniejących działań, zmiany pożądane w kontekście
zasobach, a także RELEVANT – istotny podejmowanych interwencji. Mogą być to np.
z punktu widzenia celów interwencji, zmiany o charakterze organizacyjnym (zmiany
• TIME-BOUNDED – zdefiniowany, instytucjonalne, zmiany sposobu i zakresu
określony w czasie, a także funkcjonowania poszczególnych instytucji lub
TRACKABLE – możliwy do śledzenia. gminy rozumianej jako całościowa organizacja,
zmiany w ramach systemu świadczenia usług
Cele powinny być: publicznych) lub zmiany w zakresie zasobów
• formułowane w sposób mierzalny materialnych i niematerialnych (infrastruktura,
(umożliwiający przypisanie odpowiednich kadry, umiejętności itp.). Rezultaty, tak jak cele,
wskaźników określających postępy realizacji), muszą być weryfikowalne i mierzalne. W praktyce
• spójne wewnętrznie oraz nadrzędne oznacza to określenie rezultatów planowanych
w stosunku do celów innych działań w ujęciu wskaźnikowym. Wskaźniki to
dokumentów gminy i jej jednostek ważny element strategii przyczyniający się do
o charakterze strategicznym, jej efektywnej realizacji. Wybrane wskaźniki
• skorelowane z celami strategii innych mają pokazać stopień realizacji przyjętych
jednostek, z którymi gmina pozostaje celów, opisanych za pomocą mierników.
w relacjach (np. cele gminy powinny
57
• Miernik: wartości zjawisk, sytuacji, wielkości do

Nazwa kategorii opisująca mierzone osiągnięcia w wyniku realizacji strategii.
zjawisko, sytuację, wielkość, itp.
• Wskaźnik: Przykładowo:
Wartościowe przedstawienie miernika, Cel: Poprawa efektywności planowania
liczbowe przedstawienie rozpatrywanego przestrzennego w gminie
zjawiska, sytuacji, wielkości, itp. Miernik: Pokrycie powierzchni gminy miejscowymi
planami zagospodarowania przestrzennego
Notatka 3. Różnica między miernikiem i wskaźnikiem. Wartość bazowa wskaźnika: 27%
Wartość śródokresowa wskaźnika w 2025 r.: 35%
Wartość docelowa wskaźnika w 2030 r.: 42%
Cel: Poprawa sprawności systemu
miejskich ciągów komunikacyjnych
Miernik: Długość ścieżek rowerowych w km
Wartość bazowa wskaźnika: 5,5 km
Wartość śródokresowa wskaźnika
Pożądane jest określenie wskaźników w 2025 r.: 8,5 km
z uwzględnieniem ich kształtowania się w czasie Wartość docelowa wskaźnika w 2030 r.: 13 km
i przestrzeni, co pozwala na bieżący monitoring Cel: Lepsze wykorzystanie kapitału
planowanych działań i lepsze ukierunkowanie na ludzkiego na rynku pracy
osiągnięcie założonych celów strategicznych. Miernik: Zatrudnienie osób w wieku 20-65 lat w %
Wartość bazowa wskaźnika: 65%
• Wskaźniki bazowe – wskaźniki zastane, np. dla Wartość śródokresowa wskaźnika w 2025 r.: 69%
roku poprzedzającego rozpoczęcie wdrażania Wartość docelowa wskaźnika w 2030 r.: 75%
lub aktualizacji strategii (rok poprzedzający
ze względu na dostępność danych). Warto pamiętać, aby przy doborze mierników
uwzględniane były takie kryteria, jak:
• Wskaźniki śródokresowe – określające • adekwatność do celów,
pożądane wartości zjawisk, sytuacji, • mierzalność,
wielkości do osiągnięcia po określonym • łatwość w pozyskiwaniu,
etapie realizacji strategii. • komplementarność z miernikami przyjętymi
w dokumentach ogólnokrajowych
• Wskaźniki docelowe – określające pożądane i regionalnych.
58
WSKAŹNIKI
Notatka 4. Rozumienie wskaźników19.
Strategia zintegrowana na poszczególne obszary nastąpi na poziomie

Mając na względzie podejście zintegrowane, instrumentów realizacyjnych (np. trójsektorowe
należy pamiętać, że nie tylko jakość życia partnerstwo na rzecz budowy kampusu
mieszkańców i rozwój gospodarczy stoją politechniki w fikcyjnej miejscowości Górki).
w centrum uwagi strategii, jak miało to miejsce
w większości dotychczasowych dokumentów. Logika części programowej strategii
Ważna jest również jakość zagospodarowania Struktura celów w dokumencie strategii
przestrzennego, które istotnie wpływa na musi tworzyć logicznie powiązany system.
jakość życia (zieleń, korki, swobodne ciągi Realizacja działań powinna zapewniać
komunikacyjne między poszczególnymi osiąganie celów niższego rzędu – celów
częściami gminy, łatwy i lokalnie zapewniony operacyjnych, co z kolei powinno przyczyniać
dostęp do usług). Cele, kierunki lub działania się do osiągania celów wyższego rzędu,
mogą być zatem tematyczne (np. zwiększenie czyli celów strategicznych. Kierunki działań
konkurencyjności i innowacyjności gospodarki planowane w ramach poszczególnych
lokalnej) lub terytorialne (np. poprawa dostępności celów powinny wzajemnie się przenikać
komunikacyjnej wschodnich miejscowości i uzupełniać, dzięki czemu możliwe będzie
gminy). W przypadku tematycznych celów, uzyskanie efektu synergii (wartości dodanej).
kierunków lub działań, ich skoncentrowanie
19 Więcej na ten temat: Kot T., Weremiuk A., Wskaźniki w zarządzaniu strategicznym. Poradnik dla pracowników administracji publicznej,
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.
59
Schemat 5. Logika części programowej strategii. spójne wewnętrznie oraz skorelowane
PODSUMOWANIE [3.2.] Cele, kierunki spójne z celami strategii innych jednostek,

i oczekiwane efekty realizacji strategii z którymi gmina pozostaje w relacjach
(gminy sąsiednie, strategia ponadlokalna
 Cele strategiczne i operacyjne gminy
w przypadku gmin sąsiadujących,
oparte są na wnioskach z diagnozy,
strategia rozwoju województwa).
a także z przeprowadzonej ewaluacji
opisanej w punkcie 2.1.3.  Strategia powinna określać kierunki działań lub,
tam gdzie to jest możliwe, konkretne działania.
 Cele strategiczne rozwoju w wymiarze
społecznym, gospodarczym i przestrzennym  W celu określenia oczekiwanych rezultatów
należy rozumieć jako cele strategiczne prowadzonej polityki rozwoju ustanawia się
(główne, długookresowe) oraz operacyjne wskaźniki, co ma ułatwić monitorowanie
(szczegółowe, średniookresowe) postępów realizacji polityki rozwoju.
w odniesieniu do obszaru gminy.  W formułowaniu celów pomaga drzewo
 Cele należy określać zgodnie z metodą problemów/celów oraz analiza SWOT.
SMART. Jednocześnie powinny być
60
3.3 WYMIAR PRZESTRZENNY POLITYKI Strategie zintegrowane

ROZWOJU20 Zgodnie z przepisami, strategie mają być
sporządzane z wykorzystaniem podejścia
3.3.1 Podejście zintegrowane w strategii zintegrowanego. Oznacza to rozwój
rozwoju kształtowany równocześnie w sferze:
• gospodarczej,
Terytorialny wymiar polityki rozwoju • społecznej i polityczno-instytucjonalnej,
Aktualnie wdrażane przepisy stanowią krok • środowiskowej,
w stronę integracji wymiaru społeczno- • przestrzennej.
gospodarczego i przestrzennego w dokumentach
strategicznych, w tym w ramach strategii Strategia rozwoju ma zapewnić koordynację
rozwoju gminy. Polityka rozwoju zyskuje przestrzenną planowanych działań
bardziej widoczny wymiar przestrzenny. z uwzględnieniem zagadnień środowiskowych
i ładu przestrzennego. Model struktury
Nadanie przestrzennego wymiaru zjawiskom funkcjonalno-przestrzennej ma obrazować
społeczno-ekonomicznym pozwala na spójny proces przygotowywania i wdrażania
większą precyzję procesów diagnostycznych, kompleksowego, wielowątkowego pomysłu
bardziej adekwatne i trafne określanie na rozwój gminy. Takie podejście wpływa na
priorytetów, celów i kierunków interwencji, układ i zawartość dokumentu oraz przesądza
a także koordynację i lepsze gospodarowanie o metodologii prac, która powinna uwzględniać
zasobami na etapie wdrażania. Nie można też ścisłą współpracę specjalistów od planowania
pominąć wartości dodanej w postaci ułatwienia strategicznego z planistami przestrzennymi
partycypacji społecznej – umiejscowienie i urbanistami, a także partycypację społeczną.
zjawisk w przestrzeni wprowadza dodatkowy
element przejrzystości i wzmocnienia Elementy przestrzenne w strategii
dialogu, m.in. ze społecznością lokalną. Celem nowych regulacji jest włączenie polityki
przestrzennej do polityki rozwoju. W efekcie
wymiar przestrzenny zintegrowanych strategii
rozwoju będzie realizowany poprzez:
20 Na podstawie ekspertyzy prof. T. Markowskiego zleconej przez MIiR w 2019 r. „Docelowy model struktury funkcjonalno-przestrzennej
w zintegrowanym systemie dokumentów strategicznych” i innych opracowań, w szczególności „Założeń systemu planowania przestrzennego
na poziomach krajowym i regionalnym w ramach zintegrowanego systemu zarządzania polityką rozwoju”, a także doświadczeń i rozwiązań
wypracowanych przez konsultantów FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji.
61
• określenie modelu struktury Model rozumiany jest jako przedstawienie

funkcjonalno-przestrzennej gminy, czyli długookresowej strategicznej wizji rozwoju gminy
założeń i celów polityki przestrzennej oraz wynikającej z wewnętrznych i zewnętrznych
struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy, uwarunkowań, zdiagnozowanych potrzeb
• opis ustaleń i rekomendacji w zakresie rozwojowych i posiadanego potencjału,
kształtowania i prowadzenia polityki z uwzględnieniem jego specyfiki i zróżnicowania
przestrzennej, czyli zasad wynikających wewnętrznego. Model wskazuje obszary,
z przyjętego modelu, które strategia rozwoju uznaje za istotne
• ukierunkowanie działań do konkretnych dla osiągnięcia celów rozwoju, obszary
obszarów i dopasowanie ich do wymagające ochrony oraz rodzaje
potrzeb i możliwości tych obszarów, powiązań funkcjonalnych występujących
czyli wskazanie w ramach strategii pomiędzy poszczególnymi obszarami.
obszarów strategicznej interwencji.
Zadania modelu
Idea modelu Główne zadania modelu to:
Model struktury funkcjonalno-przestrzennej • obrazować kierunki rozwoju przestrzennego,
jest obowiązkowym elementem strategii. opisywać spodziewane efekty przekształceń
Obrazuje strategiczne pomysły na rozwój przestrzeni wynikające z realizacji celów
gminy zorientowane terytorialnie i jest efektem strategii oraz wyjaśniać spójność interwencji
zintegrowanego procesu planistycznego. W swym dedykowanych danym obszarom,
założeniu ma stanowić porządkujący składnik • określać i hierarchizować obszary o różnych
strategii, źródło i rodzaj najważniejszych ustaleń charakterystykach oraz powiązaniach
rozwojowych osadzonych przestrzennie. między nimi, formułować ogólne zalecenia
(rekomendacje) i zasady dotyczące
Bazą modelu jest przestrzeń, która jest dobrem gospodarowania przestrzenią (ze szczególnym
i zasobem o strategicznym znaczeniu dla uwzględnieniem obszarów istotnych
społeczności lokalnych. Przestrzeń ma określoną z punktu widzenia rozwoju gminy),
powierzchnię, posiada konkretną wartość, • ustalać ramy współpracy z interesariuszami
a jednocześnie zmienia się pod wpływem na obszarach realizacji wyznaczonych
trendów globalnych (np. zmiany klimatyczne) oraz celów rozwoju (np. właścicielami
lokalnych (np. podlega silnej presji rozwojowej nieruchomości, instytucjami rządowymi
i zawłaszczaniu przez indywidualnych właścicieli). i JST, inwestorami, przedsiębiorcami),
• tłumaczyć wartości ważne w długiej
62
perspektywie czasowej, wyrażane w wizji • zarysowanie w strategii podstawowego układu

rozwoju i decydujące o prowadzonej polityce funkcjonalnego ze schematycznie pokazaną
rozwoju (np. dostęp do terenów zieleni), siecią komunikacyjną i infrastrukturalną,
• definiować interes publiczny poprzez ustalenie • przybliżenie obszarów i kierunków
ram działania dla strategii, polityk i użytkowania podejmowanej interwencji (np. planowane
przestrzeni, a w konsekwencji pełnić strefy aktywności gospodarczej,
funkcje prewencyjne przed ewentualnymi obszar przeznaczony do rewitalizacji,
konfliktami – społecznymi, przestrzennymi, obszar doposażenia w infrastrukturę
środowiskowymi (np. dotyczącymi wodno-kanalizacyjną, budowa
lokalizowania kontrowersyjnych inwestycji). centrum przesiadkowego, budowa
budynków socjalnych).
Model a studium
Ustawa nie precyzuje wymagań dotyczących W celu porównania można więc przyjąć, że jest
treści i metodyki przygotowania modelu, to w pewnym sensie syntetyczna prezentacja
pozostawiając w tym zakresie swobodę w stosunku do rysunku studium, które swoją
i elastyczność gminie. Na obecnym etapie zmian, strukturą przypomina plan i koncentruje się
równolegle obowiązują dokumenty planistyczne: głównie na potencjalnym przeznaczeniu terenów.
plany zagospodarowania przestrzennego Rolą modelu oraz ustaleń i rekomendacji
województw oraz studia uwarunkowań w zakresie kształtowania i prowadzenie polityki
i kierunków zagospodarowania przestrzennego przestrzennej nie jest powielenie treści studium
gmin. Powoduje to potrzebę sprecyzowania relacji uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
między strategią a dokumentami planistycznymi. przestrzennego gminy, a określenie
podstawowych kierunków dalszej polityki
Model stanowi uproszczony obraz stworzony rozwoju prowadzonej w przestrzeni gminy.
dla celów projektowania rozwoju społeczno- Studium może stanowić źródło informacji do
gospodarczego w przestrzeni JST. Strategie stworzenia modelu, jednak powinien on zawierać
wymagają bardziej syntetycznego podejścia jedynie ogólne, a nie szczegółowe wytyczne.
do problemów przestrzennych niż studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Struktura funkcjonalno-przestrzenna
przestrzennego gminy. W modelu Dotychczasowe doświadczenia ugruntowały
nadrzędna jest jego funkcja wizyjna i wartość wykorzystanie w dokumentach planistycznych
komunikacyjna. Określenie docelowej struktury struktury funkcjonalno-przestrzennej. Jest ona
funkcjonalno-przestrzennej oznacza: określana jako układ przestrzenny kształtujący
63
funkcjonalność jednostki, na który składa przedstawieniem systemu powiązanych ze sobą

się rozmieszczenie głównych elementów elementów zagospodarowania, które występują
przyrodniczych i społeczno-gospodarczych lub będą występować w granicach danego
oraz obszarów wyróżniających się charakterem obszaru. Jest ona bezpośrednio przedmiotem
i dynamiką procesów rozwojowych wraz planowania przestrzennego, jednak zręby
z ich zależnościami i powiązaniami. tej struktury powinny być tworzone właśnie
na etapie kreowania polityki rozwoju, której
Struktura funkcjonalno-przestrzenna jest zatem wyrazem jest także strategia rozwoju gminy.
Przykład 8. Struktury funkcjonalno-przestrzenne województw: opolskiego, małopolskiego i kujawsko-pomorskiego.
64
Źródła: Załącznik nr 1 do uchwały nr VI/54/2019 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 24 kwietnia 2019 r., Załącznik Nr 1 do
Uchwały Nr XLVII/732/18 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 marca 2018 r. oraz Strategia rozwoju województwa
kujawsko-pomorskiego do 2030 roku – Strategia Przyspieszenia 2030+ (projekt do konsultacji społecznych).
3.3.2 Model struktury funkcjonalno- Model stanowi ilustrację założeń ukierunkowanej

przestrzennej wraz z ustaleniami terytorialnie polityki rozwoju lokalnego.
i rekomendacjami w zakresie kształtowania Przedstawia długookresową strategiczną wizję
i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie rozwoju gminy, wynikającą z uwarunkowań
związanych z jej położeniem, trendami
Treść i sposób przedstawienia modelu będą rozwojowymi (zarówno globalnymi, np.
zależeć od charakteru gminy, przyjętych demograficznymi, klimatycznymi czy
kierunków rozwoju i stopnia zaawansowania technologicznymi, jak i specyficznymi dla gminy)
ich realizacji oraz koncepcji autorów. Mając oraz kierunki zmian oczekiwanych w wyniku
na względzie obowiązujące na szczeblu realizacji strategii. Prezentuje cele jakościowe
lokalnym studium uwarunkowań i kierunków i ilościowe w kontekście przestrzennym.
zagospodarowania przestrzennego gminy
oraz miejscowe plany zagospodarowania Model wskazuje (na podstawie wniosków
przestrzennego trzeba wskazać na z diagnozy, analizy uwarunkowań, trendów
syntetyczny i wizyjny charakter modelu. i wyzwań) obszary kluczowe dla osiągnięcia celów
(np. obszary problemowe, obszary z potencjałem
65
rozwojowym, obszary o określonych funkcjach strefami/obszarami wskazanymi w modelu,

czy specjalnej roli) oraz rodzaje powiązań • schematyczne rozmieszczenie inwestycji.
występujących pomiędzy poszczególnymi
obszarami (powiązania funkcjonalne). Przykładowy zakres modelu struktury
funkcjonalno-przestrzennej w gminie
Model ma nakreślać stan docelowy obszarów • Kierunki zmian w przestrzeni wynikające
i sieci, z uwzględnieniem relacji między z celów strategii rozwoju gminy oraz
nimi. Na jego podstawie można zdefiniować uwzględniające ustalenia, zalecenia
odpowiednio strategiczne działania i obszary, (rekomendacje) i zasady wynikające
które będą podstawą wzmacniania potencjału z dokumentów wojewódzkich i krajowych,
funkcjonalno-przestrzennego oraz przewidywania • elementy struktury osadniczej,
i zarządzania zjawiskami negatywnymi • dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe,
i konfliktogennymi. Na podstawie modelu • obszary o kluczowych funkcjach dla
wskazywane są obszary strategicznej interwencji. rozwoju gminy (np. obszary usługowe,
obszary turystyki i wypoczynku, obszary
Model powinien brać pod uwagę produkcji przemysłowej lub rolniczej i leśnej,
(jako uwarunkowanie): obszary chronione, obszary inwestycji
• zasady i ustalenia modeli krajowego o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym),
i wojewódzkiego, jeżeli takie zostały • inne obszary – ważne z punktu
opracowane (możliwe negocjacje) lub inne widzenia gminy, np. obszary zagrożeń
źródła informacji (plan zagospodarowania (zalewowe, osuwiskowe), występowania
przestrzennego województwa, krajowe surowców naturalnych,
strategie rozwoju, programy rozwoju itp.), • schemat powiązań infrastrukturalnych
• OSI wyznaczone w strategiach nadrzędnych i funkcjonalnych,
względem strategii gminnej. • potencjalne konflikty przestrzenne.
W miarę możliwości powinien brać pod
uwagę inwestycje krajowe i wojewódzkie. Ustalenia i rekomendacje w zakresie
kształtowania i prowadzenia polityki
Podsumowując, w praktyce model na poziomie przestrzennej w gminie
lokalnym określa i sytuuje przestrzennie: Określenie docelowego modelu struktury
• wizję i cele rozwojowe gminy, funkcjonalno-przestrzennej wiąże się ze
• obszary kluczowe dla rozwoju gminy, wskazaniem warunków jego realizacji.
• ogólne zasady gospodarowania konkretnymi W praktyce oznacza to określenie ustaleń
66
i rekomendacji w zakresie kształtowania rolnej, przestrzeni służących rekreacji,

i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie. • zasady kształtowania i ochrony środowiska
Chodzi zarówno o ustalenia o charakterze przyrodniczego oraz kulturowego,
inwestycyjnym, jak i zasady, jakimi należy a także krajobrazu,
się kierować przy planowaniu lub realizacji • warunki i zasady rozwijania
działań. Docelowo chodzi o kształtowanie infrastruktury: drogowej i sieciowej,
tych procesów w sposób zrównoważony. • warunki brzegowe lub standardy
w odniesieniu do poszczególnych
Ustalenia i rekomendacje powinny wskazywać obszarów funkcjonalnych, np. standardy
przewidywane czy pożądane działania dotyczące zieleni i innych przestrzeni
w dziedzinie kształtowania i prowadzenia polityki publicznych, systemu transportowego,
przestrzennej, ujmując przykładowe potrzeby: systemu świadczenia usług publicznych,
• planowania przestrzeni wielofunkcyjnych, • zasady zagospodarowania
• zapewnienia terenów przeznaczonych specyficznych obszarów.
pod rozwój aktywności gospodarczej,
• wyznaczenia stref inwestowania Model oraz ustalenia i rekomendacje w praktyce
i wykluczenia z inwestowania, Model ma stanowić graficzne odzwierciedlenie
• utrzymania terenów rolnych treści strategii. Zastosowane w modelu
i leśnych objętych ochroną, prezentacje graficzne wpływają na lepsze
• ochrony krajobrazu kulturowego. rozumienie wizji i kierunków rozwoju. Język
graficzny jest sprzymierzeńcem w procesach
Zidentyfikowane ustalenia i rekomendacje demokratyzacji planowania i partnerskiego
powinny sygnalizować działania niezbędne programowania inwestycji publicznych.
lub pożądane do realizacji strategii. Ich zakres
powinien być ustalany indywidualnie, w zależności Model powinien przedstawiać przestrzeń gminy
od charakteru gminy, wizji jej rozwoju czy oraz kierunki planowanych działań w ogólnej,
aktualności dokumentów planistycznych. uproszczonej formie. Chodzi o zobrazowanie
elementów kluczowych, które budzą
Przykładowy zakres ustaleń i rekomendacji największe zainteresowanie polityki rozwoju
wynikających z modelu w gminie gminy i w największym stopniu wpływają na
• ramowe zasady kształtowania osadnictwa przestrzeń. Model nie powinien stanowić mapy
(nowej urbanizacji), obszarów usług, stref ogólnogeograficznej ilustrującej występowanie
aktywności gospodarczej oraz produkcji wszystkich elementów na danym terenie.
67
Nie powinien też zawierać szczegółowych, obszarów wykluczonych komunikacyjnie),

przestrzennych przesądzeń. Tego typu ustalenia • zasad zagospodarowania obszarów
precyzują dokumenty planistyczne gminy. cennych przyrodniczo (np. zalesianie,
retencjonowanie, obostrzenia w zabudowie,
Ustalenia i rekomendacje modelu warunki i zasady wykorzystania na
mogą np. dotyczyć: cele rekreacyjne czy edukacyjne),
• warunków i zasad kreowania nowych terenów • warunków i zasad tworzenia terenów
mieszkaniowych przy realizacji polityki lokalizacji inwestycji związanych
przestrzennej (np. uzależnienie od dostępu z realizacją funkcji rekreacyjnych,
do sieci transportowych, uzależnienie od sportowych i turystycznych,
występowania infrastruktury technicznej, • warunków i zasad tworzenia terenów
konieczność wprowadzenia zakazu lokalizacji lokalizacji inwestycji związanych
inwestycji mieszkaniowych na określonych z aktywnością gospodarczą.
terenach, zasada kompleksowej zabudowy
mieszkaniowej z usługami i terenami zieleni), Kolejne dwa rysunki przedstawiają schemat
• ramowych zasad zagospodarowania struktury, uwzględniającej dominujące formy
i korzystania z terenów intensywnej użytkowania terenów dla Rzeszowa i Kalisza.
urbanizacji (np. kontynuacja funkcji lub zakaz Obrazują kluczowe informacje przy zastosowaniu
ich rozwoju, konieczność wprowadzenia standardowego dla planowania przestrzennego
zakazu zabudowy/ograniczenia zabudowy schematu kolorystycznego. Są czytelne również
na terenach dotychczas niezabudowanych bez wnikliwej analizy legendy. Źródłowo nie
i bez infrastruktury technicznej, zakaz stanowiły one elementu strategii, ale analizując
wjazdu samochodami osobowymi do je pod tym kątem można stwierdzić, że taka
ścisłego centrum miasta, obowiązkowe szczegółowość rysunku jest wystarczająca.
retencjonowanie wody, zaostrzone parametry
smogu i hałasu, standardy zieleni publicznej), Kolejne dwa przykłady dotyczą sposobów
• zasad i kierunków rozwoju transportu prezentacji założeń realizacji celów i kierunków
(np. priorytet komunikacji pieszej, działań polityki przestrzennej i inwestycyjnej.
rowerowej i zbiorowej, ograniczanie Również w tym przypadku źródłowo nie były to
ruchu samochodowego, dążenie do elementy strategii, ale można je potraktować jako
powiększania powierzchni przeznaczonej inspirację dla opracowania własnych schematów.
do ruchu pieszego, dążenie do likwidacji
68
Przykład 9. Struktura funkcjonalno-przestrzenna Rzeszowa z 1998 r.
Źródło: Raport o stanie miasta, załącznik nr 1 do uchwały nr LXXV/62/98 Rady Miasta Rzeszowa z dnia 16 czerwca 1998 r.
Przykład 10. Struktura funkcjonalno-przestrzenna Kalisza.
Źródło: Załącznik nr 1 do uchwały nr XIV/215/2019 Rady Miasta Kalisza z dnia 26 września 2019 r.
69
Przykład 11. Założenia realizacji celu „zwartość miasta” Częstochowy.
Źródło: Załącznik nr 1 do uchwały Nr 263.XX.2019 Rady Miasta Częstochowy z dnia 21 listopada 2019 r.
70
Przykład 12. Struktura funkcjonalno-przestrzenna Gdańska wraz z założeniami.
Źródło: Biuro Rozwoju Gdańska.
3.3.3 Opracowanie modelu struktury 1. Analiza kluczowych uwarunkowań

funkcjonalno-przestrzennej wraz z ustaleniami rozwojowych
i rekomendacjami w zakresie kształtowania Pierwszym etapem prac nad modelem jest
i prowadzenia polityki przestrzennej analiza uwarunkowań mających wpływ na
w gminie – krok po kroku rozwój gminy. Obejmują one w szczególności:
• demografię,
Poniżej przedstawiono proponowany sposób • elementy istniejącej struktury osadniczej,
opracowania i przedstawienia modelu struktury • funkcjonujące systemy infrastruktury
funkcjonalno-przestrzennej wraz z ustaleniami technicznej i społecznej,
i rekomendacjami w zakresie kształtowania • układ komunikacyjny i system transportowy,
i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie. inne powiązania funkcjonalne,
• obszary o szczególnych walorach
przyrodniczo-krajobrazowych,
w tym chronione,
71
• zasoby dziedzictwa historycznego Do podstawowych elementów struktury

i kulturowego, można zaliczyć obszary różniące się
• obszary zagrożone. między sobą rodzajem funkcji. Podstawowe
składowe struktury obejmują funkcje:
Można to przedstawić na kilku bazowych • mieszkaniową,
rysunkach, wykorzystujących m.in. dane • usługową (usługi publiczne i komercyjne),
i informacje zgromadzone i opracowane • przemysłową,
w ramach diagnozy. Pomocne będą systemy • rolniczą,
informacji geograficznej i proste programy • komunikacyjną,
do obróbki graficznej. Warto pokazywać na • rekreacyjną, sportową, turystyczną,
jednym schemacie kilka zjawisk – np. strukturę • przyrodniczą (wody, lasy, góry).
osadnictwa z dostępnością komunikacyjną czy
uwarunkowaniami środowiskowymi, w tym W ramach tworzenia modelu zaleca się
obszarami chronionymi. Łatwiej wtedy będzie stosowanie różnorodnych metod prezentacji,
określić jakie powinny być cele i kierunki rozwoju. m.in. strzałek, sygnatur i piktogramów, linii
zasięgu. Model nie wskazuje lokalizacji działań
Część dotycząca uwarunkowań służy przede i projektów (co najwyżej przedstawia ich
wszystkim wypracowaniu założeń modelu – schematyczne rozmieszczenie), ale prezentuje
ma ułatwić procedurę określenia docelowego kluczowe kierunki interwencji w kontekście
schematu kierunków zagospodarowania docelowego stanu zagospodarowania
przestrzennego gminy, w tym planowanych w poszczególnych zakresach problemowych (np.
kierunków polityki inwestycyjnej. Liczba inwestycji drogowych w kontekście docelowej
rysunków powinna być ograniczona do sieci dróg) lub stanowi zintegrowaną prezentację
tych najważniejszych, ponieważ pełny opis strategicznych kierunków rozwoju w przestrzeni
tego zagadnienia zawarty jest w diagnozie całej gminy. Dobrze jest sprecyzować status
przygotowanej na potrzeby strategii. poszczególnych elementów zagospodarowania,
np.: istniejące, w realizacji, planowane. Przy
2. Opracowanie modelu struktury pracy nad modelem struktury funkcjonalno-
funkcjonalno-przestrzennej gminy przestrzennej można wykorzystać informacje
Kolejnym etapem powinno być opracowanie zawarte w studium uwarunkowań i kierunków
szkicu struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy. zagospodarowania przestrzennego gminy.
72
3. Schematyczne rozmieszczenie planowanych 4. Ustalenia i rekomendacje w zakresie

działań i oczekiwanych zmian kształtowania i prowadzenia polityki
W ramach modelu powinno się również przestrzennej w gminie
wykazać ogólne kierunki zagospodarowania Ostatnim etapem jest opis ustaleń i rekomendacji
przestrzennego, obszary podejmowanej w zakresie kształtowania i prowadzenia
interwencji, oczekiwane zmiany w przestrzeni polityki przestrzennej w gminie, czyli zasad
wynikające z celów strategii rozwoju gminy. wynikających z przyjętego modelu struktury
Warto przedstawić w sposób ogólny (bez funkcjonalno-przestrzennej. W tej części należy
wytyczania ich granic) obszary inwestowania przedstawić w formie narracyjnej założenia
(i wykluczenia z inwestowania) – poprzez ogólne struktury funkcjonalno-przestrzennej
wskazanie obszarów wymagających doposażenia gminy wynikające z przyjętej w strategii
w różne elementy infrastruktury itp. oraz wizji rozwoju oraz ustalenia i rekomendacje
planowanego rozmieszczenia inwestycji (bez dla kluczowych jednostek funkcjonalno-
wskazywania dokładnej lokalizacji). Model przestrzennych. Opis tych drugich powinien
obrazuje przeznaczenie środków publicznych na uwzględniać krótką charakterystykę każdej z nich
obszary określone wcześniej jako priorytetowe, oraz określać najważniejsze cele zintegrowanej
zgodnie ze zidentyfikowanymi niedoborami polityki rozwoju oraz zalecenia i wskazówki
w wyposażeniu w usługi i infrastrukturę. dotyczące kształtowania i prowadzenia polityki
Takie informacje mają również znaczenie dla przestrzennej w odniesieniu do tych jednostek.
katalizowania prywatnych działań inwestycyjnych
w otoczeniu lub komplementarnie do projektów
publicznych. Podsumowując, chodzi o informację
na temat wizji związanej z utrzymaniem bądź
wykształceniem tożsamości przestrzennej
obszaru gminy, prezentację kierunków rozwoju
i zagospodarowania przestrzennego,
docelowych funkcjonalności obszarów
oraz relacji między nimi.
73
Notatka 5. Opracowanie modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy w trzech zasadniczych krokach.
74
3.3.4 Przykładowy model struktury funkcjonalno-przestrzennej wraz z ustaleniami

i rekomendacjami w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie
Poniżej przedstawiono główne etapy prac nad modelem struktury funkcjonalno-przestrzennej

oraz efekt tych prac w postaci samego modelu wraz z ustaleniami i rekomendacjami
w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej – dla fikcyjnej gminy Górki.
Przyjęto założenia, że jest to gmina złożona z niewielkiego miasta oraz 22 sołectw. Ich nazwy
zaczerpnięto spośród listy najbardziej powszechnych nazw miejscowości w Polsce.
1. Kluczowe uwarunkowania rozwojowe gminy Górki

Gmina Górki jest średniej wielkości gminą miejsko-wiejską. Jej kręgosłupem komunikacyjnym są:
droga krajowa prowadząca w kierunku stolicy regionu, oddalonej o ok. 50 km, gdzie dodatkowo
zlokalizowane jest lotnisko, przebiegające przez gminę drogi wojewódzkie, a także linia kolejowa
z trzema przystankami. Centralnie położone w gminie miasto Górki pełni rolę ośrodka administracyjno-
usługowego i gospodarczego o znaczeniu lokalnym. W skali gminy występuje duże zróżnicowanie
wewnętrzne, m.in. pod względem demograficznym, zasobów środowiska naturalnego oraz
stopnia wyposażenia w infrastrukturę techniczną. Linia podziału – w uproszczeniu – przebiega
równoleżnikowo przez środek jednostki, dzieląc ją na gęściej zaludnioną i silniej rozwiniętą północ
(co wynika w dużej mierze z dostępności transportowej) oraz – charakteryzujące się gorszymi
parametrami południe, które jednocześnie posiada potencjał przyrodniczy w postaci zasobów
środowiska naturalnego oraz atrakcyjności turystycznej. Niżej zestawiono przykładowe rysunki
przedstawiające uwarunkowania istotne dla modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy.
75
Rysunek 1. Elementy struktury osadniczej wraz z lokalnym układem komunikacyjnym gminy Górki (stan na koniec 2020 r.).
Rysunek 2. Obszary zagrożenia osuwiskowego i powodziowego na terenie gminy Górki (stan na koniec 2020 r.).
76
Rysunek 3. Demografia – liczba mieszkańców na koniec 2020 r. oraz przyrost liczby mieszkańców [%] w okresie 2015-2020
w poszczególnych miejscowościach gminy Górki.
Rysunek 4. Zasoby dziedzictwa kulturowego na terenie gminy Górki – obiekty wpisane do rejestru zabytków
(stan na koniec 2020 r.).
77
Rysunek 5. Obszary ochrony przyrody na terenie gminy Górki wraz z lokalizacją pomników przyrody (stan na koniec 2020 r.).
Rysunek 6. Infrastruktura techniczna – główne magistrale wodociągowe oraz odsetek [%] budynków mieszkalnych
w sołectwach, posiadających dostęp do sieci wodociągowej w 2019 r.
78
Rysunek 7. Elementy struktury osadniczej wraz z lokalnym układem komunikacyjnym na tle uwarunkowań środowiskowych
gminy Górki (stan na koniec 2020 r.).
79
2. Model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy Górki

WIZJA ROZWOJU GMINY GÓRKI
W 2030 r. gmina Górki w pełni korzysta ze swojego położenia na skrzyżowaniu ważnych
szlaków komunikacyjnych, w niewielkiej odległości od centrów regionalnych. Bogate walory
przyrodniczo-krajobrazowe oraz zasoby materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego
oraz bazująca na nich zróżnicowana oferta turystyczna przyciągają turystów oraz gości z Polski
i zagranicy. Rozwija się konkurencyjna gospodarka lokalna, powiązana z efektywnym systemem
edukacji i aktywnością zawodową mieszkańców oraz nowe funkcje usługowe i handlowe, a także
przemysłowe w ramach wydzielonych stref aktywności gospodarczej. Sprawne i efektywne
zarządzanie publiczne, aktywna współpraca samorządów, przedstawicieli sektora biznesu
i organizacji pozarządowych zapewniają wysoką jakość i dostępność usług publicznych. Przyjęty
zrównoważony model rozwoju, z dbałością o środowisko i ład przestrzenny, procentuje tym, że
gmina Górki jest miejscem przyjaznym i atrakcyjnym do życia, pracy oraz rekreacji i wypoczynku.
MODEL STRUKTURY FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ

Model docelowej struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy Górki jest zobrazowaniem
spodziewanych i zaplanowanych w strategii gminy procesów rozwoju i ich wpływu na kształtowanie
się struktur przestrzennych. Z jednej strony, ze względu na ukształtowanie terenu, historycznie
ugruntowane użytkowanie przestrzeni (w tym sieć osadniczą), powiązania komunikacyjne,
występujące zasoby naturalne i obszary cenne przyrodniczo, a także wiele innych uwarunkowań
zastanych, a z drugiej strony w wyniku zdiagnozowanych w strategii problemów, potrzeb
i potencjałów rozwojowych, wyodrębniono dwie zasadnicze strefy przestrzenne gminy:
• Tereny, na których przewidywany jest rozwój zabudowy są wyodrębnione
w oparciu o dominujące funkcje:
o zachowanie staromiejskiej struktury historycznej miasta Górki,
o funkcje usługowe,
o funkcje mieszkaniowe,
o funkcje przemysłowe i strefy aktywności gospodarczej,
• Tereny o innych dominujących funkcjach:

o tereny zieleni,
o tereny użytkowane rolniczo,
o wody.
80
Rysunek 8. Funkcje terenów w gminie Górki.
81
3. Model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy Górki – rozmieszczenie

planowanych interwencji i planowane zmiany w przestrzeni gminy
Rysunek 9. Model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy Górki – rozmieszczenie planowanych inwestycji i planowane
zmiany w przestrzeni gminy.
82
Krótka charakterystyka obszarów samochodów (parkingi P&R i B&R). Podobną

i kierunki interwencji: inwestycję, o mniejszej skali, zaplanowano
• Dla poprawy mobilności mieszkańców, we wsi Poręby. Dodatkowo zakłada się
a także wzmocnienia powiązań utworzenie systemu tras rowerowych
zewnętrznych, w tym z miastem regionalnym, prowadzących do centrum przesiadkowego.
zaplanowano budowę nowych dróg, Inwestycja, dzięki zwiększeniu atrakcyjności
m.in. drogi łączącej dwa sąsiednie miasta transportu publicznego i form alternatywnych
wojewódzkie z węzłem we wsi Dąbrowa, względem samochodu, przyczyni się do
a także obwodnicy miejscowości Górki. poprawy jakości środowiska w gminie,
Potencjalne konflikty: lokalizacja inwestycji w szczególności jakości powietrza.
w wymiarze społecznym i ekologicznym, • Szczegółowa analiza sieci szkół
potrzebne działania informacyjno- i stanu technicznego istniejącej
edukacyjne i konsultacje społeczne. bazy w kontekście notowanych
• Tereny wzdłuż ważnych dróg oraz węzłów w ostatnich latach i prognozowanych
komunikacyjnych są atrakcyjne dla inwestorów wskaźników demograficznych wskazała
prywatnych. Możliwości zagospodarowania na potrzebę budowy nowej szkoły
istniejących terenów w skali gminy zostały w miejscowości Nowiny. Z nowej
wyczerpane. Planowane inwestycje drogowe placówki będą korzystały ponadto dzieci
stanowią jednak szansę na otwarcie z sąsiednich miejscowości: Łazy i Dębina.
nowych obszarów z przeznaczeniem pod W przyszłości może to prowadzić do
rozwój przemysłu w miejscowościach: likwidacji małych szkół w sąsiednich
Górki, Dąbrowa i Stara Wieś. miejscowościach: Piaski i Podlesie.
• Mając na względzie, że dostępność • Wymagania ustawowe, potwierdzone
komunikacyjna stanowi kluczowy czynnik wnioskami z diagnozy społecznej, a także
dla atrakcyjności osadniczej, rynku rosnącymi wydatkami z tytułu odszkodowań
pracy, turystycznej czy gospodarczej, za niedostarczenie lokali uprawnionym,
zaplanowano budowę zintegrowanego wskazują na konieczność zorganizowania
centrum przesiadkowego wraz z niezbędną na terenie gminy nowych lokali socjalnych.
infrastrukturą towarzyszącą. Inwestycja będzie Planuje się budowę budynku socjalnego
polegała na zagospodarowaniu terenu dworca we wsi Poręby na co najmniej 20 mieszkań,
kolejowego w miejscowości Górki poprzez w tym dostosowanych do potrzeb osób
wybudowanie węzła przesiadkowego, budowę z niepełnosprawnościami. Potencjalny
miejsc postojowych dla rowerów oraz konflikt społeczny co do lokalizacji
83
inwestycji, potrzebne działania informacyjno- punktu selektywnego zbierania odpadów

edukacyjne i konsultacje społeczne. komunalnych w gminie, zaplanowano
• Na terenie miejscowości Piaski znajduje się utworzenie PSZOK we wsi Kamionka,
zabytek kultury o dużej wartości historycznej w miarę możliwości blisko granicy gminy.
oraz potencjale rozwojowym. Wokół niego Daje to ewentualnie szansę na realizację
wyznaczono strefę turystyczną. W zamierzeniu inwestycji z sąsiednią gminą. Potencjalny
działania realizowane będę poprzez konflikt społeczny co do lokalizacji
współpracę strony publicznej i prywatnej. inwestycji, potrzebne działania informacyjno-
• Jakość środowiska i komfort życia edukacyjne i konsultacje społeczne.
mieszkańców stanowią priorytet władz • Ze względu na ponadprzeciętne walory
gminy. Mając to na względzie, a także przyrodniczo-krajobrazowe południowych
biorąc pod uwagę uwarunkowania terenu, obszarów gminy, w szczególności najbardziej
koszty realizacji i utrzymania inwestycji, wysuniętej na południe miejscowości Kąty,
wyznaczono obszary doposażenia w sieciową gdzie zlokalizowany jest rezerwat przyrody,
infrastrukturę techniczną. Rozwój sieci zaplanowano współpracę z władzami
wodno-kanalizacyjnej planuje się przede parku, PTTK oraz innymi interesariuszami
wszystkim w miejscowościach: Wola i Nowa na rzecz budowy małego schroniska
Wieś. Charakteryzują się one najwyższym z wieżą widokową, a także wytyczenie sieci
przyrostem udzielnych pozwoleń na budowę szlaków turystycznych o różnej trudności
i dodatnim przyrostem rzeczywistym oraz tematyce przewodniej. Potencjalny
ludności. W przypadku pozostałych obszarów, konflikt: ograniczenie środowiskowe – cele
promowane i wspierane będą głównie turystyczne, potrzeba ustaleń i negocjacji
rozwiązania indywidualne i sąsiedzkie. z właściwymi instytucjami oraz organizacjami.
• W przestrzeni gminy wskazano potrzebę • W sołectwach: Dębina i Zagrody
zachowania terenów rolniczych, celem zinwentaryzowano pokłady wód
ich ochrony przed zainwestowaniem geotermalnych, które mogą posłużyć jako
i efektywnego wykorzystania zasobów element bazowy dla oferty uzdrowiskowej
w postaci gleb wysokiej jakości i SPA, jak również do wytwarzania energii
i przydatności rolniczej. Potencjalny konflikt cieplnej. Docelowe wykorzystanie zostanie
z właścicielami działek, którzy liczą na ich określone po zakończeniu kolejnych
przekształcenie w działki budowlane. badań i ekspertyz. Możliwa jest realizacja
• Podejmując obowiązek ustawowy utworzenia inwestycji w formule partnerstwa publiczno-
co najmniej jednego stacjonarnego prywatnego. Potencjalne konflikty:
84
technologiczny, związany z wydobyciem (często występujące susze). W związku

i zagospodarowaniem zasobów i/lub z tym planuje się budowę nowego ujęcia
społeczno-prawny, związany z wciąż rzadkimi wody na rzece w miejscowości Zarzecze.
przypadkami wykorzystywania formuły
PPP. Potrzeba zaangażowania specjalistów 4. Ustalenia i rekomendacje w zakresie
i praktyków z odpowiednim doświadczeniem kształtowania i prowadzenia polityki
realizacyjnym oraz konsultacji społecznych. przestrzennej w gminie Górki
• W powiązaniu z przebiegającymi 1. Tereny zachowania staromiejskiej
południkowo przez obszar gminy struktury historycznej miasta Górki:
rzekami wyznaczono obszary ochrony • Charakterystyka:
ciągłości korytarza ekologicznego. Obszar położony centralnie względem
• Istotnym zasobem naturalnym, występującym granic jednostki, kluczowy dla tożsamości
na terenie gminy, są złoża kruszyw (głównie miasta i gminy, mający pełnić rolę
żwiru), występujące w dolinach rzecznych. funkcjonalnego i reprezentacyjnego
Największe, eksploatowane obecnie złoże centrum. Wyróżnia go historyczny układ
znajduje się w Brzezinach. Występowanie urbanistyczny, którego elementem są rynek,
złóż niesie za sobą szereg konsekwencji charakterystyczna małomiasteczkowa
gospodarczych i społecznych – poza zabudowa sprzed 100 lat – kamienice
niewątpliwymi korzyściami (zatrudnienie, oraz nieliczne domy drewniane, a także
dochody do budżetu gminnego) także rozwinięta funkcja turystyczno-usługowa.
i problemy (przekształcenie środowiska
naturalnego czy wzmożony ruch • Najważniejsze założenia
samochodów ciężarowych – wywóz urobku). zintegrowanej polityki rozwoju:
W najbliższych latach za priorytet uznano → Zachowanie historycznej tkanki
zagospodarowanie nieczynnych już wyrobisk i struktury przestrzennej,
pożwirowych – przekształcenie w małe → Kultywowanie tradycji handlowych rynku,
ośrodki rekreacji wodnej i wypoczynku. → Podnoszenie walorów użytkowych oraz
• Wydajność obecnie użytkowanych komercjalizacja funkcji turystycznej,
źródeł wody nie jest wystarczająca z wykorzystaniem zasobu historycznego
w perspektywie dynamicznie rosnącej jako najważniejszego komponentu,
liczby mieszkańców w części gminy oraz → Kształtowanie wizerunku miasta i gminy,
obserwowanych zmian klimatycznych → Zachowanie „żywego centrum miasta”.
85
• Ustalenia i rekomendacje • Najważniejsze założenia

w zakresie kształtowania i prowadzenia zintegrowanej polityki rozwoju:
polityki przestrzennej: → Budowanie roli miasta i gminy jako
→ Podporządkowanie nowej zabudowy lokalnego lidera usług i handlu,
historycznej kompozycji przestrzennej, → Porządkowanie i uzupełnianie
→ Zachowanie targowej funkcji części rynku, struktury przestrzennej,
→ Przekształcanie istniejących placów → Zwiększanie potencjału gospodarczego,
i skwerów na przestrzenie przyjazne w tym wzmacnianie istniejących
mieszkańcom i turystom, funkcji usługowych komercyjnych,
→ Zwiększenie udziału zieleni, → Podnoszenie jakości życia mieszkańców
→ Uspokajanie ruchu poprzez: poprzez zapewnienie dostępu do usług.
priorytet komunikacji pieszej,
rowerowej i zbiorowej, ograniczanie • Ustalenia i rekomendacje
ruchu samochodowego, dążenie w zakresie kształtowania i prowadzenia
do powiększania powierzchni polityki przestrzennej:
przeznaczonej do ruchu pieszego, → Kształtowanie czytelnej, zwartej
→ Dostosowanie części rynku do struktury przestrzennej i dopełnianie
organizacji wydarzeń o charakterze układów urbanistycznych,
kulturalnym, rozrywkowym, → Kształtowanie struktury przestrzennej
integracyjnym, plenerowym. uwypuklające i wzmacniające znaczenie
istniejących obiektów o ważnych
2. Tereny o funkcjach usługowych: funkcjach lokalnych i ponadlokalnych,
• Charakterystyka: → Mieszanie i dodawanie funkcji,
Obszary administracyjno-usługowe, istotne → Zwiększenie udziału zieleni,
ze względu na obsługę mieszkańców → Zapewnienie dobrej dostępności
miasta i gminy oraz sąsiednich gmin komunikacyjnej (układ drogowy,
wiejskich, a także skupiające miejsca pracy. komunikacja zbiorowa, infrastruktura
W obszarach tych zlokalizowane są m.in. piesza i rowerowa, węzeł przesiadkowy),
instytucje i obiekty użyteczności publicznej, → Dobra organizacja miejsc parkingowych
punkty handlowo-usługowe, w tym przy kluczowych obiektach.
wielkopowierzchniowe, tereny obsługi
komunikacji o znaczeniu ponadlokalnym.
86
3. Tereny o funkcjach mieszkaniowych – i funkcjonalnych przestrzeni publicznych

zabudowa wielorodzinna: (integrujących mieszkańców),
• Charakterystyka: → Zapewnienie dobrej dostępności
Obszary zabudowy mieszkaniowej komunikacyjnej (układ drogowy,
z przewagą zabudowy wielorodzinnej, komunikacja zbiorowa, infrastruktura
głównie niskiej, wpisującej się w kontekst rowerowa i piesza),
osiedli, oraz jednorodzinnej o dużym → Dążenie do poprawy dostępności
zagęszczeniu w mieście, z częściowo infrastruktury społecznej (przedszkola,
obecną funkcją usługową. szkoły, place zabaw, skwery) i możliwie
pełnej dostępności infrastruktury
• Najważniejsze założenia technicznej (mediów miejskich).
zintegrowanej polityki rozwoju:
→ Podnoszenie jakości życia i zamieszkania. 4. Tereny o funkcjach mieszkaniowych –
→ Zwiększenie atrakcyjności zabudowa jednorodzinna:
inwestycyjnej miasta dla budownictwa • Charakterystyka:
wielorodzinnego o niskiej Obszary mieszkaniowe z przewagą
intensywności oraz jednorodzinnego zabudowy jednorodzinnej oraz zagrodowej,
o wysokiej intensywności, zlokalizowane poza centrum miasta
→ Kształtowanie, porządkowanie i przede wszystkim wzdłuż istniejących
i uzupełnianie struktury przestrzennej. ulic w poszczególnych sołectwach gminy,
gdzie charakteryzują się tradycyjnymi dla
• Ustalenia i rekomendacje fizjonomii wsi cechami rozplanowania
w zakresie kształtowania i prowadzenia i sposobem sytuowania zabudowy.
polityki przestrzennej:
→ Kształtowanie czytelnej, zwartej • Najważniejsze założenia
struktury przestrzennej i dopełnianie zintegrowanej polityki rozwoju:
układów urbanistycznych, → Podnoszenie jakości życia i zamieszkania,
→ Kreowanie połączeń z układem → Zwiększenie atrakcyjności
zewnętrznym: komunikacyjnych inwestycyjnej gminy dla budownictwa
i kompozycyjnych, w tym z terenami mieszkaniowego jednorodzinnego,
aktywnymi przyrodniczo, → Kształtowanie, porządkowanie
→ Zapewnienie dla terenów zabudowy i uzupełnianie struktury przestrzennej,
mieszkaniowej dostępności → Ochrona krajobrazu kulturowego
terenów zieleni oraz estetycznych dawnych układów ruralistycznych.
87
• Ustalenia i rekomendacje 5. Tereny o funkcjach przemysłowych

w zakresie kształtowania i prowadzenia i strefy aktywności gospodarczej:
polityki przestrzennej: • Charakterystyka:
→ Utrzymanie i kontynuacja istniejącej Obszary pełniące kluczową rolę dla rozwoju
struktury przestrzennej i form zabudowy, gospodarczego gminy, zlokalizowane
z możliwością jej uzupełnienia, w większości wzdłuż linii kolejowej
→ Dopuszczenie drugiego pasa zabudowy i drogi wojewódzkiej, także w sąsiedztwie
na zapleczu istniejących budynków planowanych inwestycji drogowych.
usytuowanych wzdłuż ulic w sołectwach,
→ Kształtowanie prawidłowych relacji • Najważniejsze założenia
pomiędzy zabudową związaną zintegrowanej polityki rozwoju:
z produkcją rolną a zabudową → Zwiększanie atrakcyjności gospodarczej
mieszkaniową w sołectwach, i inwestycyjnej gminy,
→ Kreowanie połączeń z układem → Porządkowanie, uzupełnianie i kreowanie
zewnętrznym: komunikacyjnych nowej struktury przestrzennej,
i kompozycyjnych, w tym z terenami → Koncentracja obszarów wzdłuż obecnych
aktywnymi przyrodniczo, i planowanych ciągów komunikacyjnych,
→ Kształtowanie zieleni m.in. poprzez → Minimalizowanie negatywnych
powiązanie z usługami sportu skutków dla ludzi, infrastruktury
i rekreacji, a także zachowanie i środowiska, w tym stały monitoring.
niezabudowanych odcinków dolin
rzecznych jako wolnych od zabudowy, • Ustalenia i rekomendacje
→ Zapewnienie dobrej dostępności w zakresie kształtowania i prowadzenia
komunikacyjnej m.in. poprzez polityki przestrzennej:
układ dróg publicznych, rowerowe → Połączenie z ponadlokalnym
połączenia z częścią historyczną układem komunikacyjnym,
miasta wzdłuż ciągów drogowych, → Tworzenie układu kompozycyjno-
→ Dążenie do poprawy dostępności komunikacyjnego zapewniającego
infrastruktury społecznej (przedszkola, dostępność oraz dobrą dystrybucję
szkoły, place zabaw, skwery), terenów i ich obsługę,
→ Prowadzenie infrastruktury technicznej → Uwzględnienie zapotrzebowania na
ograniczone przede wszystkim do miejsca parkingowe dla nowej zabudowy
dróg publicznych, bazujące na analizie produkcyjnej, składów i magazynów,
potrzeb i rachunku ekonomicznym. → Ograniczenie negatywnego wpływu
terenów aktywności gospodarczej na
88
sąsiadującą zabudowę mieszkaniową, rozwoju życia mieszkańców gminy,

środowisko i krajobraz (np. strefowanie → Wykorzystanie obszarów leśnych
zabudowy, tworzenie pasów zieleni oraz ich najbliższego sąsiedztwa dla
izolacyjnej i granic przestrzennych, realizacji programów z zakresu rekreacji
ograniczenia w zasklepianiu gleby), i wypoczynku (także sportu czy turystyki)
→ Zwiększenie powierzchni terenów zieleni, oraz ochrony zdrowia i edukacji (ścieżki
→ Wyposażenie terenów zabudowy edukacyjne, szlaki turystyczne).
techniczno-produkcyjnej w kanalizację
sanitarną i nakaz odprowadzania • Ustalenia i rekomendacje
ścieków do kanalizacji sanitarnej, w zakresie kształtowania i prowadzenia
→ Uzbrajanie terenów proporcjonalnie polityki przestrzennej:
do stopnia zainwestowania → Zachowanie i tworzenie kompleksów
i zagospodarowania, leśnych i towarzyszących im łąk
→ Zapewnienie odpowiednich w dotychczasowym użytkowaniu,
parametrów infrastruktury liniowej. uzupełnianie i poszerzanie
kompleksów leśnych,
6. Tereny zieleni – lasy: → Wyznaczanie ścieżek edukacyjnych
• Charakterystyka: i stref wejścia do lasu wyposażonych
Obszary lasów kluczowe dla systemu w miejsca parkingowe, infrastrukturę
przyrodniczego, położone w sołectwach rowerową, tablice informacyjne
w południowej części gminy, pełniące i małą architekturę, umożliwiającą
głównie role: klimatyczno-biologiczną, edukację, rekreację i wypoczynek,
krajobrazową oraz rekreacyjno- w szczególności w sąsiedztwie
społeczną, częściowo produkcyjną. terenów zabudowy mieszkaniowej,
→ Wprowadzenie zakazu sytuowania
• Najważniejsze założenia nowej zabudowy niezwiązanej
zintegrowanej polityki rozwoju: z gospodarką leśną (możliwa realizacja
→ Zachowanie, ochrona i zrównoważone małej architektury na cele rekreacji
wykorzystanie systemu przyrodniczego, i wypoczynku, edukacji ekologicznej itp.).
→ Zwiększenie ilości i dostępności
terenów zieleni, 7. Tereny zieleni – zieleń urządzona,
→ Przeciwdziałanie degradacji środowiska strefy rekreacyjno-wypoczynkowe
leśnego dla zapewnienia harmonijnego i obszary o funkcjach turystycznych:
89
• Charakterystyka: → Dopuszczenie lokalizacji obiektów

Obszary dopełniające system budowlanych związanych z funkcją
przyrodniczy, pełniące głównie rolę obszarów i usługami wspierającymi
rekreacyjno-społeczną i turystyczną. te funkcje, w tym niezbędnej
infrastruktury – przy założeniu
• Najważniejsze założenia minimalizowania negatywnego
zintegrowanej polityki rozwoju: oddziaływania obiektów na krajobraz,
→ Zwiększenie powierzchni → Zapewnienie dużego udziału
i dostępności terenów zieleni, zieleni wysokiej.
→ Wykorzystanie potencjału przyrodniczego
do stworzenia atrakcyjnej oferty 8. Tereny użytkowane rolniczo:
aktywnego spędzania czasu wolnego • Charakterystyka:
(sport, rekreacja, wypoczynek, turystyka), Grunty orne, łąki, pastwiska, sady
→ Poprawa jakości zamieszkania zlokalizowane głównie poza miastem.
oraz atrakcyjności osadniczej,
→ Zachowanie i ochrona systemu • Najważniejsze założenia
przyrodniczego oraz krajobrazu, zintegrowanej polityki rozwoju:
→ Poprawa warunków klimatycznych. → Zachowanie tożsamości
miejsko-wiejskiej gminy,
• Ustalenia i rekomendacje → Zachowanie, ochrona przed
w zakresie kształtowania i prowadzenia zainwestowaniem i wykorzystanie
polityki przestrzennej: zasobów w postaci gleb wysokiej
→ Zachowanie i tworzenie terenów jakości i przydatności rolniczej,
zieleni, obszarów rekreacyjno- → Zachowanie i ochrona
wypoczynkowych, sportowych systemu przyrodniczego.
i turystycznych z dużym udziałem
terenów aktywnych przyrodniczo, • Ustalenia i rekomendacje
→ Porządkowanie istniejących i tworzenie w zakresie kształtowania i prowadzenia
nowych zespołów zieleni, polityki przestrzennej:
→ Zapewnienie dobrej dostępności → Utrzymanie zwartych kompleksów
komunikacyjnej: pieszej, użytków rolnych i zielonych
rowerowej, transportu zbiorowego z zadrzewieniami śródpolnymi oraz
oraz samochodowej, otuliną biologiczną cieków wodnych,
90
→ Kontynuacja rolniczego sposobu 9. Wody:

użytkowania terenów, szczególnie • Charakterystyka:
w obrębie zwartych kompleksów gleb Zbiorniki i cieki wodne w przestrzeni
o wysokiej jakości i przydatności rolniczej, miasta i gminy oraz ich bezpośrednia
→ Przeciwdziałanie rozdrobnieniu otulina biologiczna.
areału rolnego,
→ Realizacja programu zalesień • Najważniejsze założenia
gruntów najsłabszych, nieużytków zintegrowanej polityki rozwoju:
i gruntów rolniczo nieprzydatnych, → Zachowanie istniejącego systemu
→ Wprowadzenie zakazu wyznaczania zbiorników i cieków wodnych,
nowych terenów zabudowy poza dążenie do poprawy klas czystości
terenami istniejącego zainwestowania wód na obszarze całej gminy,
(możliwość dopełnienia istniejących → Wykorzystanie zbiorników i cieków
struktur zabudowy – w dostosowaniu wodnych dla rozwoju funkcji związanych
do lokalnych uwarunkowań przy ze sportem, rekreacją, wypoczynkiem
pełnej ochronie wartościowych czy turystyką, przy pełnej ochronie
kompleksów rolnych, przyrodniczych, systemu przyrodniczego,
lokalnego krajobrazu oraz tradycji), → Wykorzystanie surowców przy pełnej
→ Wprowadzenie zakazu lokalizacji ochronie systemu przyrodniczego,
obiektów oraz urządzeń degradujących → Prowadzenie działań zmierzających
w szerszym zasięgu środowisko w zakresie do zagęszczenia towarzyszącej
zdolności produkcyjno-rolniczej, sieci ekologicznej.
→ Możliwe przekształcenia gruntów
rolnych w tereny o innym użytkowaniu, • Ustalenia i rekomendacje
jak: lasy, agroturystyka, turystyka, w zakresie kształtowania i prowadzenia
rekreacja, sport, wypoczynek, produkcja polityki przestrzennej:
energii ze źródeł odnawialnych, parki → Ochrona bezpośredniej otuliny
i inne tereny zieleni urządzonej, biologicznej cieków wodnych zasadniczo
→ Priorytet dla indywidualnych lub z zakazem zabudowy kubaturowej
sąsiedzkich systemów zaopatrzenia (wyjątki: funkcje związane ze sportem,
w wodę oraz odprowadzanie rekreacją, wypoczynkiem czy turystyką,
i oczyszczanie ścieków. a także wydobyciem kruszyw),
→ Wprowadzenie zakazu podejmowania
przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływać na środowisko.
91
3.3.5 Obszary strategicznej interwencji Definicja

Zgodnie z definicją ustawową, obszar
Idea strategicznej interwencji (OSI) to określony
Warunkiem efektywnej polityki rozwoju jest w strategii rozwoju obszar o zidentyfikowanych
pogłębiona diagnoza terytoriów, tj. rozpoznanie lub potencjalnych powiązaniach funkcjonalnych,
zasobów endogenicznych i potencjałów, lub o szczególnych warunkach społecznych,
które można wykorzystać do rozwoju, jak gospodarczych czy przestrzennych, decydujących
również określenia barier rozwojowych o występowaniu barier rozwoju lub trwałych,
i obszarów, które powinny być wsparte, co możliwych do aktywowania, potencjałów
ma prowadzić do większego różnicowania rozwojowych, do którego jest kierowana
i lepszego dopasowania interwencji interwencja publiczna łącząca inwestycje,
w zależności od specyfiki tych terytoriów. w szczególności gospodarcze, infrastrukturalne
W ten sposób identyfikowane są obszary albo w zasoby ludzkie, finansowane z różnych
wsparcia, w tym o szczególnym charakterze, źródeł, czy też rozwiązania regulacyjne.
czyli obszary strategicznej interwencji.
OSI są terytoriami, do których adresowana
Notatka 6. Obszary strategicznej interwencji – sposób ma być polityka rozwoju, ukierunkowana
rozumienia, rodzaje, sens ich identyfikacji.
na wywołanie określonych zmian.
W nawiązaniu do przedstawionej definicji,
wyróżnić można dwa rodzaje OSI:
• obszary problemowe, charakteryzujące
się niekorzystnymi zjawiskami w sferze
społecznej, ekonomicznej lub przyrodniczej,
wymagające interwencji nakierowanej
na przełamanie barier rozwojowych,
• obszary wzrostu, wyróżniające się
szczególnymi potencjałami (tj. bieguny
wzrostu, obszary tematyczne lub
klastry zaawansowanych technologii),
które w wyniku interwencji mogą
kształtować przewagi konkurencyjne21.
21 P. Śleszyński, J. Bański, M. Degórski, T. Komornicki, (2017), Delimitacja obszarów strategicznej interwencji państwa: obszarów wzrostu
i obszarów problemowych, Prace Geograficzne IGiPZ PAN nr 260.
92
OSI wskazywane są w strategiach Obszary województwa śląskiego oraz wschodniej

rozwoju zarówno na poziomie krajowym, Polski zmagają się z trudnościami adaptacyjnymi
regionalnym, jak i lokalnym (w tym i restrukturyzacyjnymi. Najważniejszym
ostatnim przypadku fakultatywnie). wyzwaniem w przypadku Śląska jest
przyspieszenie zmiany profilu gospodarczego
OSI na poziomie krajowym i łagodzenie społecznych, gospodarczych
Na poziomie krajowym wyodrębniono i środowiskowych skutków transformacji
cztery OSI, opisane w Krajowej w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu.
Strategii Rozwoju Regionalnego: Natomiast wschodnia część kraju w największym
• obszary zagrożone trwałą marginalizacją, stopniu skupia obszary zagrożone marginalizacją,
• miasta średnie tracące funkcje a jej województwa (lubelskie, podkarpackie,
społeczno-gospodarcze, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie)
• wschodnia Polska, znajdują się w grupie regionów o zdecydowanie
• województwo śląskie. niższym poziomie konkurencyjności
w porównaniu do średniej w Unii Europejskiej.
Obszarami zagrożonymi trwałą marginalizacją
są obszary wiejskie oraz miasta średnie tracące OSI na poziomie regionalnym
funkcje społeczno-gospodarcze usytuowane Na poziomie regionalnym samorząd
często z dala od dobrze rozwijających się województwa powinien – zgodnie z wnioskami
stolic województw. Są one wewnętrznie z pogłębionej diagnozy, swoją najlepszą
bardzo zróżnicowane pod względem sytuacji wiedzą i potrzebami – wyznaczać własne
społeczno-gospodarczej i dotykających obszary strategicznej interwencji, takie m.in.
ich problemów. Główne bariery i problemy jak subregiony, miejskie obszary funkcjonalne,
tych obszarów są jednak najczęściej obszary przygraniczne, poprzemysłowe,
związane z nieefektywną gospodarką i słabo zdegradowane czy tzw. wewnętrzne peryferia.
funkcjonującym rynkiem pracy oraz problemami
demograficznymi. Często występują ponadto: Przykładowo, w przypadku Małopolski
ubóstwo, braki w wyposażeniu podstawowej obszarami objętymi strategiczną interwencją
infrastruktury, a także niska dostępność w perspektywie roku 2030 będą22:
transportowa i usługowa tych obszarów.
22 Projekty uchwał oraz materiały na XXVII Sesje Sejmiku Województwa Małopolskiego VI kadencji w dniu 10 listopada 2020 r.: Projekt uchwały
Sejmiku Województwa Małopolskiego w sprawie przyjęcia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 pn.
Strategia Rozwoju Województwa „Małopolska 2030”.
93
• miasta średnie tracące funkcje Przykładem gminnego OSI mogą być:

społeczno-gospodarcze – 6 miast • obszar rewitalizacji wyznaczony w ramach
wskazanych w SOR / KSRR 2030, obszaru zdegradowanego w gminie,
• gminy zmarginalizowane – również • obszar określony pod strefę aktywności
wynikające z SOR / KSRR 2030 lub gospodarczej lub inwestycyjnej,
z rozszerzonej analizy regionalnej, • nowe centrum miejscowości,
• obszar transformacji energetycznej – • obszar występowania/wydobywania
Małopolska Zachodnia, surowców naturalnych,
• miasta i gminy współpracujące w ramach • zbiornik wodny, np. po wyrobiskach
miejskich obszarów funkcjonalnych, kopalnianych, wraz z otoczeniem
• miejscowości uzdrowiskowe, gospodarowany w kierunku strefy
• gminy, na terenie których zlokalizowany jest rekreacji i sportu,
obszar prawnie chroniony (tj. park narodowy, • określony obszar krajobrazu kulturowego
park krajobrazowy lub obszar Natura 2000). oraz wyróżniające się krajobrazowo
tereny z zabytkami nieruchomymi,
Fakultatywne OSI na poziomie lokalnym charakterystycznymi dla miejscowej
OSI są przejawem zintegrowanego podejścia tradycji budowlanej i osadniczej.
i mają na celu ukierunkowanie działań do
konkretnych obszarów i dopasowanie ich OSI zawsze z zakresem planowanych działań
do potrzeb i możliwości tych obszarów. OSI stanowią wybór strategiczny, którego
Obowiązkowym elementem strategii rozwoju konsekwencją jest skierowanie interwencji
gminy jest wskazanie OSI określonych w strategii publicznej na dany obszar lub obszary. Oznacza
rozwoju województwa wraz z zakresem to konieczność określenia, jakiego rodzaju
planowanych działań, które dotyczą terytorium działania będą realizowane na poszczególnych
gminy. Ewentualna potrzeba wyznaczenia obszarach. Konsekwencją wskazania OSI
OSI na poziomie lokalnym, a także ich jest ukierunkowanie części instrumentów
charakter będą zależeć od sytuacji społecznej, zaplanowanych w strategii na te obszary
gospodarczej i przestrzennej gminy oraz od i zapewnienie im finasowania. OSI można
przyjętych kierunków jej rozwoju. Możliwość dodać do rysunku modelu – dla uzupełnienia
oraz celowość identyfikacji w danej gminie przyszłych działań w przestrzeni gminy. Wtedy
OSI należy ocenić indywidualnie, a ostateczna mieszkańcy, potencjalni inwestorzy i wszyscy
decyzja w tym zakresie należy do władz gminy. uczestnicy procesów rozwojowych będą mieli
pełną informację na temat planowanych działań.
94
Rysunek 10. Model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy Górki wraz z OSI.
95
PODSUMOWANIE [3.3.] Wymiar na rysunkach w ramach modelu stanowią

przestrzenny polityki rozwoju jedynie oznaczenie informacyjne,
 Koncepcja strategii zintegrowanej uznaje, wskazujące obraną w strategii wizję rozwoju
że każdy proces społeczno-gospodarczy gminy oraz orientacyjne rozmieszczenie
ma swoje odbicie w przestrzeni. poszczególnych funkcji i elementów.
 Wymiar przestrzenny nadaje ramy  Strategia powinna być zgodna z aktualnym
zjawiskom społecznym i gospodarczym, studium.
dzięki czemu dostarcza autorom strategii  Model powinien być na tyle elastyczny,
dodatkowych informacji, na podstawie aby bez potrzeby dokonywania jego
których mogą precyzyjniej i skuteczniej zmian można było zlokalizować
projektować politykę rozwoju. w dokumencie planistycznym konkretną
 Ilustrowanie zjawisk, czynników rozwoju inwestycję w miejscu najbardziej
czy ustaleń na mapach nadaje przejrzystości dogodnym z puntu widzenia gminy.
ich opisom, co stanowi istotną wartość  Informacje zawarte w modelu funkcjonalno-
dodaną dla efektywności komunikacji, przestrzennym nie odnoszą się do
przede wszystkim w toku konsultacji poszczególnych działek czy nieruchomości
społecznych i dla odbiorców dokumentu. i nie określają ich przeznaczenia.
 Wymiar przestrzenny strategii realizowany Wskazują jedynie główne kierunki rozwoju
jest poprzez: opracowanie modelu i główne funkcje poszczególnych stref,
struktury funkcjonalno-przestrzennej, opis w oparciu o które w aktach planowania
zasad kształtowania polityki przestrzennej przestrzennego zostanie określone
wynikających z modelu oraz wskazanie przeznaczenie poszczególnych terenów.
obszarów strategicznej interwencji.  Informacje zawarte w modelu
 Model struktury funkcjonalno-przestrzennej funkcjonalno-przestrzennym będą
jest graficznym przedstawieniem wizji rozwoju. każdorazowo podlegały doprecyzowaniu
Określa strefy i powiązania funkcjonalne na etapie sporządzania lub aktualizowania
oraz funkcje terenów, a jednocześnie studium uwarunkowań i kierunków
pokazuje kierunki rozwoju gminy, w tym zagospodarowania przestrzennego
najważniejsze zamierzenia inwestycyjne. gminy oraz miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego.
 Jednostki funkcjonalno-przestrzenne,
zasięgi stref oraz pokazanie elementów  Ustalenia i rekomendacje w zakresie
szczególnych i zaplanowanych inwestycji kształtowania polityki przestrzennej
określają warunki, w których opisany model
96
będzie mógł zaistnieć. Wskazują zarówno 3.4 SYSTEM REALIZACJI STRATEGII:

inwestycje, które służą jego realizacji, jak
i określają ramy dla działań planowanych 3.4.1 System realizacji strategii
i realizowanych na danym obszarze.
 W określaniu zasad zagospodarowania Stopień wdrożenia w życie celów i działań
terenów należy uwzględnić uwarunkowania strategii rozwoju weryfikuje skuteczność
lokalne, w tym ograniczenia wynikające działania władz lokalnych oraz słuszność założeń
z potrzeb ochrony i kształtowania przyjętych w strategii rozwoju gminy. Organizację
zasobów środowiskowych i kulturowych procesów wdrażających strategię określa system
gminy oraz z konieczności realizacji strategii, który w szczególności:
minimalizacji skutków zagrożeń. • wskazuje podmioty zaangażowane
 Obszar strategicznej interwencji (OSI) jest w realizację strategii, biorąc pod uwagę ich
terytorium gminy o szczególnej specyfice rolę i kompetencje oraz relacje między nimi,
i potrzebach, zidentyfikowanych na • przedstawia podział zadań,
podstawie diagnozy. Wyróżnia się dwa • określa zasady współpracy,
typy OSI, w zależności od ich charakteru: • proponuje mechanizmy i narzędzia
OSI wzrostu/konkurencyjny, wyróżniający wdrażania strategii,
się potencjałem stymulowania rozwoju • określa wytyczne do sporządzania
gminy oraz OSI problemowy, mierzący dokumentów wykonawczych,
się z koncentracją niekorzystnych • określa sposób monitorowania i ewaluacji
zjawisk, wymagających skoordynowanej, realizacji strategii oraz jej aktualizacji.
międzysektorowej interwencji.
Obowiązkowym elementem systemu
 Obowiązkowym elementem strategii rozwoju
realizacji strategii są wytyczne do
gminy jest wskazanie OSI określonych
sporządzania dokumentów wykonawczych.
w strategii rozwoju województwa wraz
Ustawa nie precyzuje, jakie elementy
z zakresem planowanych działań. Gminne
dodatkowo powinien zawierać system,
OSI są elementem fakultatywnym. Możliwość
pozostawiając w tym zakresie wybór
oraz celowość identyfikacji w danej
podmiotowi przygotowującemu daną strategię.
gminie OSI należy ocenić indywidualnie,
Wskazane w dalszej części elementy są
a ostateczne decyzja w tym zakresie należy
rekomendowane jako standard i dobra praktyka,
do władz gminy. W przypadku wyznaczenia
wypracowana w ramach dotychczasowych
OSI, wymagane jest określenie zakresu
procesów planowania strategicznego.
działań planowanych na tych obszarach
oraz zapewnienie im finansowania.
97
Odpowiedzialność za realizację strategii Instytucjonalną strukturę systemu wdrażania,

Strategia nie powinna ograniczać się w swych jak również monitorowania, ewaluacji
zapisach jedynie do zadań należących do oraz aktualizacji strategii tworzą:
wyłącznej kompetencji gminy, realizowanych • wójt, jako organ wykonawczy, którego
bezpośrednio przez urząd gminy i jednostki rola polega na stymulowaniu i koordynacji
gminne. Strategia ma proponować przede działań podejmowanych przez różnorodne
wszystkim zadania stanowiące wyzwania dla całej podmioty i środowiska, jak również na
społeczności lokalnej i wszystkich podmiotów mobilizowaniu oraz integrowaniu zasobów
działających na terenie gminy lub pozostających pozostających w ich dyspozycji – na rzecz
z nią w relacji. W procesie zarządzania gminą realizacji celów oraz kierunków interwencji,
(jej rozwojem), strategia pełni kluczową rolę • rada gminy, jako organ uchwałodawczy,
jako generalny plan postępowania władz będący wsparciem merytorycznym w zakresie
samorządowych – we współpracy z innymi dbałości o osiąganie założonych w strategii
samorządami, administracją państwową oraz celów, jej ewaluacji i podejmowania decyzji
partnerami społecznymi i prywatnymi. Powoduje strategicznych dla realizacji zapisów
to konieczność określenia głównych zadań oraz strategii (jak np. aktualizacja strategii),
zakresu odpowiedzialności poszczególnych • podmiot zarządzający wdrażaniem strategii
podmiotów zaangażowanych w jej realizację. (może to być osoba, zespół lub komórka
w ramach urzędu gminy), odpowiedzialny
Instytucje i podmioty, zaangażowane za koordynację realizacji kierunków działań,
w proces wdrażania strategii można w tym harmonizowanie i poszerzanie
podzielić na trzy główne grupy (zgodnie partnerstwa, poszukiwanie nowych źródeł
z zasadą „trójkąta współpracy”): finansowania działań, a także monitoring
• sektor publiczny – władze samorządowe i ewaluację oraz przygotowywanie zmian
gminy, urząd gminy i jednostki gminne, w ramach strategii czy zapewnienie
jednostki samorządu terytorialnego różnych działań w zakresie informacji i promocji
szczebli, w tym np. gminy sąsiednie, przyjętej wizji rozwoju gminy i sposobów
• sektor biznesowy – przedsiębiorcy, kluczowi jej urzeczywistnienia (dobrą praktyką
pracodawcy, organizacje otoczenia w tym zakresie jest opracowanie krótkiej
biznesu, zrzeszenia gospodarcze itp., broszury informacyjno-promocyjnej
• sektor społeczny – mieszkańcy, przybliżającej kluczowe założenia i treść
organizacje pozarządowe, grupy strategii oraz jej szeroka dystrybucja),
nieformalne, liderzy społeczni i osoby
publiczne, reprezentanci młodzieży itp.
98
Notatka 7. Instytucjonalna struktura systemu wdrażania, monitorowania, ewaluacji oraz aktualizacji strategii.
• komórki w ramach urzędu gminy oprzeć o zdefiniowane wcześniej zasady

oraz jednostki gminne, i mechanizmy. Przykładowy katalog zasad:
• wykonawcy i partnerzy realizacyjni • partycypacja i partnerstwo, czyli
określeni w strategii rozwoju. współpraca i równorzędne traktowanie
reprezentantów różnych środowisk
W praktyce dla każdego z kierunków działań i instytucji, przy zachowaniu ich
warto określić ramy realizacyjno-organizacyjne, suwerenności, z założeniem stałego
obejmujące co najmniej wskazanie: dążenia do wzajemnego rozumienia się,
• głównego realizatora zadania, • otwartość, pozwalająca uczestniczyć
• podmiotu odpowiedzialnego za jak największej liczbie osób i organizacji
monitoring realizacji działania (jeżeli w partnerstwie, gwarantująca jego
jest inny niż realizator zadania), zróżnicowany skład (jeden z kluczowych
• potencjalnych partnerów realizacyjnych. warunków kreatywności i innowacyjności),
• zintegrowana aktywność, będącą efektem
Skuteczność proponowanych działań podzielania wspólnej wizji rozwoju gminy,
będzie zależała od poziomu zrozumienia • transparentność, czyli przejrzystość
treści strategii oraz skali aktywności działań, założenie dialogu,
i zintegrowania wielu środowisk, informowanie i konsultowanie decyzji
dlatego realizację dokumentu warto oraz rozwiązań rozwojowych,
99
• determinacja, rozumiana jako konsekwencja który zapewni celowość i oszczędność

i odpowiedzialność we wdrażaniu realizacji działania, przy uzyskaniu najlepszych
przyjętych priorytetów i działań, efektów z poniesionych nakładów,
• elastyczność reagowania, zakładająca • priorytet finansowania dla programów
możliwość modyfikacji i dostosowania i projektów wpisanych wprost do strategii
strategii w zależności od zmian oraz tych, które z niej bezpośrednio
zachodzących w gminie i jej otoczeniu, wynikają, dotyczący zarówno budżetu
• efektywność, oznaczająca dokonywanie takich gminy, jak i źródeł zewnętrznych.
wyborów sposobu wykorzystania zasobów,
Schemat 6. Przykład tabeli celów i zadań wraz z ramami realizacyjno-organizacyjnymi.
100
Przykład 13. Fragment planu operacyjnego strategii rozwoju fikcyjnej gminy Górki.
Cel strategiczny 1. Poprawa spójności społecznej i terytorialnej gminy Górki.
Cel operacyjny 1.1. Koncentracja rozwoju osadniczego i przeciwdziałanie niekontrolowanej zabudowie.
Kierunek działań Podmiot odpowiedzialny Podmioty uczestniczące Podmiot monitorujący

za realizację w realizacji
1.1.1. Organizowanie zwartej Referat Planowania Starostwo powiatowe, Referat Planowania
zabudowy osadniczej Przestrzennego i Inwestycji pozostałe komórki Przestrzennego
w gminie przy pomocy urzędu gminy, radni, i Inwestycji, zespół
aktywnej polityki na deweloperzy, lokalne ds. monitoringu
rynku nieruchomości. agencje nieruchomości,
właściciele nieruchomości
1.1.2. Rozbudowa oraz Referat Gospodarki NFOŚiGW, WFOŚiGW, urząd Referat Gospodarki
modernizacja infrastruktury Komunalnej, Referat marszałkowski, mieszkańcy Komunalnej, zespół
sieciowej we wsiach: Planowania Przestrzennego ds. monitoringu
Wola i Nowa Wieś. i Inwestycji
1.1.3. Budowa Referat Planowania PKP, urząd marszałkowski, Referat Planowania
zintegrowanego centrum Przestrzennego i Inwestycji pozostałe komórki Przestrzennego
przesiadkowego urzędu gminy, publiczni i Inwestycji, zespół
wraz z niezbędną i prywatni przewoźnicy ds. monitoringu
infrastrukturą towarzyszącą
w miejscowościach:
Górki i Poręby.
Cel operacyjny 1.2. Wzmocnienie potencjału integracyjnego przestrzeni centrów lokalnych.
1.2.1. Wsparcie Pełnomocnik ds. Pozostałe komórki Pełnomocnik ds.

aktywności istniejących społecznych, urzędu gminy, jednostki społecznych, zespół
i tworzenie nowych Referat Planowania gminne, w tym OPS, ds. monitoringu
miejsc integracji lokalnej Przestrzennego i Inwestycji biblioteka, szkoły,
społeczności, szczególnie lokalni przedsiębiorcy,
w centrach sołectw. organizacje pozarządowe
i liderzy społeczni
101
1.2.2. Współpraca Pełnomocnik ds. Pozostałe komórki urzędu Pełnomocnik ds.

z organizacjami lokalnymi społecznych, OPS gminy, jednostki gminne, społecznych, zespół
przy przeciwdziałaniu w tym biblioteka, szkoły, ds. monitoringu
wykluczeniu społecznemu, lokalni przedsiębiorcy,
informacyjnemu organizacje pozarządowe
i zawodowemu wśród i liderzy społeczni
mieszkańców.
1.2.3. Tworzenie Referat Planowania Starostwo powiatowe, Referat Planowania
atrakcyjnych warunków dla Przestrzennego i Inwestycji pozostałe komórki urzędu Przestrzennego
koncentracji przestrzennej gminy, radni, instytucje i Inwestycji, zespół ds.
oraz rozwoju handlu, otoczenia biznesu, lokalni monitoringu
usług i biznesu. przedsiębiorcy, właściciele
nieruchomości
Mechanizmy wdrażania strategii, i koordynacji działań rozwojowych na poziomie

w tym porozumienie terytorialne jako lokalnym. Dotyczy interwencji istotnych dla
narzędzie koordynacji ustaleń społeczności lokalnych (gmin, powiatów,
Wskazanie konkretnych mechanizmów wdrażania związków, porozumień międzygminnych,
strategii jest ważne, aby realizacja zaplanowanej stowarzyszeń czy partnerstw JST). Interwencje
interwencji przez różne podmioty przebiegała te muszą być zgodnie z celami określonymi
spójnie, tworząc efekt synergii. Mechanizmem w strategiach rozwoju (przy czym, w zależności
takim może być porozumienie terytorialne od stron porozumienia, będą to strategie
lub też inne rozwiązania określające sposób sporządzane przez właściwych ministrów,
uzgadniania działań pomiędzy poszczególnymi strategie rozwoju województw, strategie rozwoju
podmiotami realizującymi daną strategię (np. ponadlokalnego lub strategie rozwoju gmin).
powołanie związku międzygminnego lub
stowarzyszenia). Porozumienie terytorialne Instrumenty realizacji
stanowi nowy mechanizm w krajowym Ponieważ strategia jest zapisem intencji, a nie
systemie zarządzania rozwojem, powiązany ze planem pracy, konieczne jest zidentyfikowanie
strategiami rozwoju, o których mowa w uzppr. instrumentów realizacji. Instrumenty te
Porozumienie terytorialne jest umową określającą muszą zapewnić osiągnięcie celów strategii
w szczególności przedsięwzięcia priorytetowe i być spójne z przyjętym modelem struktury
dla rozwoju danego obszaru objętego tym funkcjonalno-przestrzennej, prezentującym
porozumieniem. Stanowi formę uzgadniania wizję rozwoju gminy w ujęciu przestrzennym.
102
Instrumenty mogą mieć różną naturę, m.in.: profile w mediach społecznościowych,

• wdrożeniowe, np. gminne strategie systemy informacji przestrzennej,
sektorowe/branżowe, plany, • kadrowe, np. kadra kierownicza,
modele, procedury, projekty, koordynatorzy programów i projektów,
uszczegóławiające priorytety oraz liderzy lokalni, system doskonalenia kadr,
strategie postępowania w ramach wymiana doświadczeń, dobre praktyki,
konkretnych obszarów rozwojowych, • ekonomii społecznej, np. klauzule
• organizacyjno-zarządcze, np. regulaminy społeczne w konkursach i przetargach,
wydziałów i jednostek, wydział lub system przekazywania lokali mieszkalnych
zespół zarządzający strategią, z zasobów gminy na cele społeczne,
• finansowe, np. uchwały budżetowe • koordynacji, np. ciała o charakterze
i inne dokumenty finansowe, określające opiniodawczo-doradczym (rada działalności
krótko- i długofalowe kierunki koncentracji pożytku publicznego, rada przedsiębiorczości,
środków finansowych, budżet zadaniowy, rada seniorów), partnerstwa lokalne,
projekty społeczne realizowane w ramach regionalne, krajowe, międzynarodowe,
funduszy europejskich, otwarte konkursy w różnych konfiguracjach, w tym
ofert dla organizacji pozarządowych, o charakterze międzysamorządowym,
system małych grantów dla organizacji międzysektorowym i międzyorganizacyjnym,
pozarządowych, budżet obywatelski, uwzględniając również partnerstwo publiczno-
inicjatywa lokalna, fundusze kierowane, np. prywatne, zespoły zadaniowe i wdrożeniowe,
senioralny, młodzieżowy, podatki i opłaty, • kontrolne, np. aktualizacja ewidencji
• prawne, wynikające z przepisów i rejestrów, monitoring stanu
ustawowych, np. stosowne uchwały zagospodarowania przestrzennego.
rady, regulacje w postaci aktów prawa Instrumenty mogą się różnić zasięgiem:
miejscowego, decyzje administracyjne, • ogólnogminne/miejskie,
• planowania przestrzennego, np. miejscowe • sołeckie, dzielnicowe,
plany zagospodarowania przestrzennego, • lokalne, sąsiedzkie.
procedury zapewniające udział mieszkańców
w planowaniu przestrzennym, Niektóre z nich mogą mieć charakter
• społeczne, np. działania edukacyjne, partycypacyjny, a niektóre mogą być
kampanie społeczne i informacyjne, działania stosowane jedynie wewnątrz struktur
promocyjne, konsultacje wewnętrzne, urzędu i jednostek organizacyjnych.
konsultacje społeczne, strony internetowe,
103
Dobór poszczególnych instrumentów w gminie. Strategia powinna odnieść się

realizacyjnych powinien opierać się na ocenie do tych dokumentów, np. ocenić ich
efektywności i skuteczności dotychczasowych aktualność i spójność w kontekście zapisów
instrumentów lub doświadczeniach innych strategii, a w efekcie wskazać dokumenty
jednostek. Część instrumentów powinna przewidziane do sporządzenia lub zmiany
być dedykowana wskazanym w strategii wraz z ogólnymi wytycznymi wynikającymi
obszarom strategicznej interwencji. z odniesienia do treści strategii.
Wytyczne do sporządzania Wytyczne najlepiej przedstawić w krótkiej

dokumentów wykonawczych i skondensowanej formie, np. w ramach tabeli,
Jako dokumenty wykonawcze względem strategii określającej nazwę dokumentu, jego aktualność
rozwoju należy rozumieć obowiązkowe lub w kontekście treści strategii oraz ewentualne
fakultatywne plany i programy funkcjonujące wskazania w zakresie formułowania strategii.
Tabela 3. Wybrane aspekty i dokumenty wykonawcze, które warto przeanalizować w ramach tworzenia systemu realizacji
strategii.
Lp. Obszar tematyczny Dokumenty na poziomie lokalnym

• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy;
1. Planowanie przestrzenne
• miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, w tym
miejscowe plany rewitalizacji.
• Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną
2. Energetyka i paliwa gazowe;
• plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.
• Wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych
i urządzeń kanalizacyjnych;
3. Gospodarka komunalna
• wieloletnie plany gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy;
• wieloletni plan inwestycyjny.
Ochrona i opieka nad
• Gminny program opieki nad zabytkami;
4. zabytkami oraz zarządzanie
• plan ochrony parku kulturowego.
dziedzictwem
• Gminny program ochrony środowiska;
Ochrona środowiska • plan gospodarki niskoemisyjnej;
5. i adaptacja do zmian klimatu • program usuwania azbestu;
• program małej retencji.
104
• Plany rozwoju sieci drogowej wraz z planami finansowania w zakresie

dróg gminnych;
6. Transport • plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego;
• plan zrównoważonej mobilności;
• strategia rozwoju elektromobilności.
• Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych;
• gminny program przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony
ofiar przemocy w rodzinie;
• gminny program wspierania rodziny;
7. Polityka społeczna
• gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów
alkoholowych;
• gminny program przeciwdziałania narkomanii;
• gminny program rewitalizacji.
• Program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz

podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3. Ustawy o działalności
8. Rozwój lokalny pożytku publicznego i o wolontariacie;
• plan urządzeniowo-rolny;
• plany odnowy miejscowości.
9. Zarządzanie kryzysowe • Gminny plan zarządzania kryzysowego.
• Wieloletnia prognoza finansowa gminy;

10. Finanse publiczne
• uchwały budżetowe.
System monitoringu, ewaluacji W strategii warto wskazać:

i aktualizacji strategii • podmiot odpowiedzialny za koordynację
Podstawą skutecznego wdrażania strategii procesów (organ, stanowisko, zespół
jest dysponowanie wiedzą na temat lub komórka w ramach urzędu gminy),
postępów w zakresie realizacji wskazanych • sposób realizacji sprawozdawczości na
w niej instrumentów i działań oraz zdolność do potrzeby monitoringu i ewaluacji,
reagowania na pojawiające się różnice pomiędzy • mechanizmy umożliwiające wprowadzanie
przyjętymi założeniami a uzyskiwanymi efektami. zmian wynikających z prowadzonej
oceny realizacji instrumentów
i działań (aktualizacja strategii).
105
Sprawozdawczość powinna być realizowana Rekomenduje się skoordynowanie

w szczególności w oparciu o analizę sprawozdawczości dotyczącej strategii
wskaźnikową, opracowywaną np. przez z nałożonym na gminy, zgodnie
wskazany podmiot koordynujący, na podstawie z dyspozycją art. 28aa ustawy z dnia
własnych danych i informacji, statystyki 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,
publicznej (przede wszystkim generowanej przez obowiązkiem opracowania i przedstawienia
Główny Urząd Statystyczny w ramach Banku w terminie do dnia 31 maja każdego roku raportu
Danych Lokalnych oraz gminę i jej jednostki), o stanie gminy. Raport obejmuje podsumowanie
a także statystyk realizatorów i partnerów. Analiza działalności władz samorządowych w roku
powinna uwzględniać określone w dokumencie poprzednim, w szczególności realizację polityk,
wskaźniki, być realizowana dla każdego z nich strategii, programów i uchwał rady gminy.
z wykorzystaniem jednego źródła danych,
prowadzona w sposób dynamiczny, wskazując Monitoring jest prowadzony w celu zapewnienia
zmianę, jej zakres i kierunek (w tym w odniesieniu ciągłości, prawidłowości i efektywności
do roku bazowego) oraz – w przypadku realizacji strategii – pozwala wykryć
niepożądanych tendencji – rekomendacje zagrożenia i ewentualną konieczność
zmierzające do poprawy funkcjonowania systemu modyfikacji planowanych działań
wdrażania. Analiza wskaźnikowa powinna lub podmiotów odpowiedzialnych/
być realizowana co najmniej raz w roku. współpracujących przy realizacji.
W miarę możliwości, sprawozdawczość Ponadto zasadne jest zaplanowanie ewaluacji

warto oprzeć również o raport z realizacji strategii, np. w połowie i na koniec okresu
poszczególnych działań, przygotowywany realizacji. Ewaluacja ma na celu podnoszenie
np. przez wskazany podmiot koordynujący, jakości działań poprzez zwiększenie ich
na podstawie informacji własnych oraz adekwatności, skuteczności, użyteczności,
otrzymanych od partnerów realizacyjnych efektywności i trwałości. Rekomenduje się,
i podmiotów zaangażowanych. W takim aby przy ewaluacji wykorzystać m.in. formę
przypadku będą oni proszeni o przedstawienie warsztatu z udziałem władz samorządowych
okresowych raportów z realizacji własnych działań, oraz najważniejszych interesariuszy lokalnych23.
określonych w strategii, najlepiej z wykorzystaniem
ustandaryzowanego formularza sprawozdawczego.
23 Więcej na ten temat w rozdziale dotyczącym procedury opracowania strategii oraz w ramach: Red. S. Bienias, P. Strzęboszewski, E. Opałka,
Ewaluacja. Poradnik dla pracowników administracji publicznej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.
106
Na postawie wniosków z monitoringu i ewaluacji dokumentu należy wskazać wielkości środków

można podejmować decyzje odnośnie do finansowych zaplanowanych na realizację strategii
uzupełnień i modyfikacji dokumentu strategii. wraz z potencjalnymi źródłami finansowymi. Nie
jest wymagane przedstawienie szczegółowego
Warto rozważyć włączenie aspektu planu finansowego poszczególnych celów
przestrzennego do procesów i działań (to byłoby bezcelowe w długookresowej
monitoringu. Dzięki zestawianiu map perspektywie realizacji strategii i szybko ulegało
raportujących realizację inwestycji dezaktualizacji), a jedynie określenie skali
publicznych z wcześniejszymi opracowaniami, wydatków i możliwości pozyskania środków na
dotyczącymi obszarów i kierunków interwencji, ich pokrycie. Wyznaczenie ram finansowych jest
możliwe jest monitorowanie bezpośrednich niezbędne do oceny możliwości realizacji strategii.
rezultatów wdrażania strategii. Dodatkowo,
w wyniku obserwacji zmiennych pośrednich, Szacowanie kosztów
będących oczekiwanymi korzyściami Przepisy prawne nie określają metodyki
z wdrażania programów inwestycyjnych, szacowania kosztów realizacji strategii. Warto
możliwa będzie pełna ocena skuteczności jednak wykorzystać założenia i doświadczenia
strategii. Obserwacja, analiza i prezentacja zebrane w ramach prac m.in. nad dokumentami:
informacji mogłaby obejmować np.: strategii rozwiązywania problemów społecznych
• zmiany w wyposażeniu terenów czy gminnego programu rewitalizacji.
w usługi i infrastrukturę, Opracowania te obowiązkowo posiadają
• zmiany w sieci osadniczej, ramy finansowe. W przypadku strategii
• wpływ inwestycji w infrastrukturę rozwiązywania problemów społecznych ramy
transportową, systemy transportu finansowe szacuje się np. poprzez analizę
zbiorowego oraz ciągłość przestrzeni wydatków w działach powiązanych z pomocą
publicznych na mobilność mieszkańców społeczną (wydatki w Dziale 852 – Pomoc
i innych użytkowników. społeczna, wydatki w Dziale 853 – Pozostałe
zadania w zakresie polityki społecznej, wydatki
3.4.2 Ramy finansowe i źródła finansowania. w Dziale 855 – Rodzina) w okresie ostatnich
kilku lat wraz z prognozą na lata następne.
Działania określone w strategii rozwoju W programie rewitalizacji określa się ramy
gminy muszą być poparte możliwościami finansowe wraz z orientacyjnymi wielkościami
i chęcią ich realizacji, również w kontekście środków finansowych z różnych źródeł
zapewnienia ich finansowania. W ramach jedynie w odniesieniu do podstawowych
107
przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Ramy strategii • bazę wiedzy i doświadczeń

mogą zatem określać generalną kwotę powstałe w wyniku tworzenia ram
wydatków np. w ramach poszczególnych finansowych dla innych dokumentów
celów strategicznych lub operacyjnych, funkcjonujących na poziomie gminy,
a jednocześnie szacowane koszty kluczowych • informacje zapisane w opracowanych już
inwestycji o przewidywalnym, najbliższym projektach, studiach wykonalności itp.
terminie realizacji. Gmina może określić podział
środków na poszczególne kierunki interwencji Potencjalne źródła finasowania
i ewentualnie instrumenty realizacyjne, ale działań określonych w strategii
z pełną świadomością prognostycznego Dla prowadzenia efektywnej i skutecznej polityki
charakteru tych kwot oraz ich zależności rozwoju gminy powinny być wykorzystane
od szeregu zmiennych, które w praktyce wszystkie dostępne środki finansowe. Biorąc
mogą zupełnie zmienić plan finansowy. to pod uwagę, a także zakładany okres
obowiązywania strategii, należy wyszczególnić
Przy tworzeniu ram finansowych następujące potencjalne źródła finansowania
warto wziąć pod uwagę: zapisanych w niej kierunków działań:
• analizę dochodów i wydatków • środki budżetu jednostek samorządu
gminy w ostatnich kilku latach, terytorialnego, w tym regionalne,
• analizę możliwości inwestycyjnych powiatowe oraz środki własne gminy,
i płynności finansowej gminy, • środki pochodzące z budżetu
• analizę zadłużenia gminy, państwa (pozostające w dyspozycji
• analizę aktywności i skuteczności gminy poszczególnych ministerstw, dedykowane
w pozyskiwaniu pozabudżetowych fundusze i programy),
źródeł finansowania działań, • środki funduszy celowych, np. pochodzące
• zapisy wieloletniej prognozy finansowej gminy, z Narodowego Funduszu Ochrony
• informacje na temat potencjalnych Środowiska i Gospodarki Wodnej,
zewnętrznych źródeł finansowania, • fundusze europejskie dostępne
harmonogramu konkursów, warunków w ramach Europejskiego Funduszu
udziału i realizacji projektów, w tym wkładu Rozwoju Regionalnego, Funduszu
własnego i udziału dofinansowania, Spójności, Europejskiego Funduszu
• bazę wiedzy i doświadczeń powstałych Społecznego, Inicjatyw Wspólnotowych
w wyniku realizacji różnego typu oraz Wspólnej Polityki Rolnej (obecne
inwestycji w ostatnich latach w gminie, i przyszłe programy operacyjne na
108
poziomie krajowym i regionalnym), PODSUMOWANIE [3.4.1.]

• inne fundusze ze źródeł europejskich System realizacji strategii
jak np. fundusze norweskie i fundusze  Obowiązkowym elementem systemu realizacji
Europejskiego Obszaru Gospodarczego, strategii są wytyczne do sporządzania
• środki sektora prywatnego, w tym formuła dokumentów wykonawczych. Strategia
partnerstwa publiczno-prywatnego oraz powinna odnieść się do tych dokumentów,
fundusze sektora pozarządowego, np. ocenić ich aktualność i spójność
• kredyty bankowe, pożyczki oraz w kontekście zapisów strategii, a w efekcie
inne instrumenty finansowe, wskazać dokumenty przewidziane do
• dodatkowe formy wsparcia dostępne sporządzenia lub zmiany wraz z ogólnymi
w ramach specjalnych linii budżetowych, wytycznymi wynikającymi z odniesienia
np. tarczy antykryzysowych. do treści strategii. Ustawa nie precyzuje,
jakie elementy dodatkowo powinien
Z punktu widzenia dostępnych środków zawierać system, pozostawiając w tym
zewnętrznych, ważnym źródłem finansowania, zakresie wybór autorom strategii.
zarówno w zakresie zadań inwestycyjnych, jak
 Odpowiedzialność za wdrażanie strategii,
i tzw. „projektów miękkich”, czyli projektów
jak również monitoring jej realizacji,
ukierunkowanych na rozwój zasobów ludzkich,
ewaluację i aktualizację, spoczywa na:
są fundusze europejskie. Należy przyjąć,
wójcie/burmistrzu/prezydencie miasta
iż finansowanie działań określonych w obecnie
(jako organie wykonawczym), radzie gminy
opracowywanych strategiach rozwoju
(organie uchwałodawczym), wskazanej
gmin przypadnie na końcówkę perspektywy
jednostce zarządzającej wdrażaniem
budżetowej Unii Europejskiej na lata 2014-
strategii i koordynacją działań, komórkach
2020, ale przede wszystkim obejmie już
urzędu i jednostkach gminnych, a także
okres Wieloletnich Ram Finansowych na lata
wykonawcach i partnerach realizacyjnych
2021-2027 oraz wsparcie w ramach nowego
określonych w strategii rozwoju.
Europejskiego Funduszu Odbudowy (Next
 System sprawozdawczości powinien badać
Generation EU). Zgodnie z określonymi na
rezultaty podejmowanych działań, tłumaczyć
najbliższe lata priorytetami, kluczowe znaczenie
ewentualne odstępstwa od poczynionych
będą miały m.in. inwestycje w transformację
na etapie planowania założeń i stanowić
klimatyczną i cyfrową, a także ukierunkowane
podstawę dla ewentualnych zmian.
wprost na niwelowanie negatywnych
skutków społecznych, gospodarczych  Każdy z kierunków działań składających się na
i środowiskowych pandemii Covid-19. realizację celów operacyjnych powinien być
109
określony w zakresie wskazania: głównego oceny możliwości realizacji strategii.

realizatora (np. dana komórka w urzędzie), Nie jest wymagane przedstawienie
podmiotu monitorującego stopień realizacji, szczegółowego planu finansowego
a także partnerów realizacyjnych. poszczególnych celów i działań, a jedynie
 Ważnym elementem strategii są instrumenty określenie skali wydatków i możliwości
jej realizacji, które nadają jej charakteru pozyskania środków na ich pokrycie.
dokumentu nadrzędnego i sprawczego,  Przepisy nie określają metodyki szacowania
zamiast jednego z wielu dokumentów kosztów realizacji strategii. W tym celu warto
urzędowych. Dobór instrumentów powinien wykorzystać założenia i doświadczenia
opierać się na ocenie ich skuteczności zebrane m.in. w ramach prac nad innymi
względem zdiagnozowanych potrzeb dokumentami strategicznymi gminy.
oraz doświadczeniu ich wykorzystania  Ważnym źródłem realizacji strategii są środki
(również przez inne jednostki). zewnętrzne, przede wszystkim unijne.
 Porozumienie terytorialne jest umową  Zgodnie z priorytetami perspektywy unijnej
określającą przedsięwzięcia priorytetowe na lata 2021-2027 oraz Europejskiego
dla danego obszaru i stanowi narzędzie Funduszu Odbudowy (Next Generation
koordynacji dla tych działań. Interwencje EU), kluczowe znaczenie będą miały m.in.
to muszą być zgodne z celami inwestycje w transformację klimatyczną
wyznaczonymi przez strategie (lokalne, i cyfrową, a także ukierunkowane
ponadlokalne, regionalne itd.). wprost na niwelowanie negatywnych
 Strategia musi określać ramy finansowe skutków społecznych, gospodarczych
i źródła finansowania. Wyznaczenie i środowiskowych pandemii Covid-19.
ram finansowych jest niezbędne do
110
Spis notatek / przykładów / Przykład 10. Struktura funkcjonalno-

rysunków / schematów / tabel przestrzenna Kalisza. /69
Przykład 11. Założenia realizacji celu
Notatka 1. Strategia rozwoju – sposób rozumienia, „zwartość miasta” Częstochowy. /70
podstawowe role i wynikające z niej funkcje. /7 Przykład 12. Struktura funkcjonalno-przestrzenna
Notatka 2. Diagnoza na potrzeby opracowania Gdańska wraz z założeniami. /71
projektu strategii – istota, cechy dobrej Przykład 13. Fragment planu operacyjnego
diagnozy, sposób opracowania. /34 strategii rozwoju fikcyjnej gminy Górki. /101
Notatka 3. Różnica między
miernikiem i wskaźnikiem. /58 Rysunek 1. Elementy struktury osadniczej
Notatka 4. Rozumienie wskaźników. /59 wraz z lokalnym układem komunikacyjnym
Notatka 5. Opracowanie modelu struktury gminy Górki (stan na koniec 2020 r.). /76
funkcjonalno-przestrzennej gminy Rysunek 2. obszary zagrożenia osuwiskowego
w trzech zasadniczych krokach. /74 i powodziowego na terenie gminy Górki
Notatka 6. Obszary strategicznej interwencji – sposób (stan na koniec 2020 r.). /76
rozumienia, rodzaje, sens ich identyfikacji. /92 Rysunek 3. Demografia – liczba mieszkańców na
Notatka 7. Instytucjonalna struktura systemu wdrażania, koniec 2020 r. oraz przyrost liczby mieszkańców [%]
monitorowania, ewaluacji oraz aktualizacji strategii. /99 w okresie 2015-2020 w poszczególnych
miejscowościach gminy Górki /76
Przykład 1. Wykresy powierzchniowe. /46 Rysunek 4. Zasoby dziedzictwa kulturowego
Przykład 2. Piramida wieku. /46 na terenie gminy Górki – obiekty wpisane do
Przykład 3. Kartogram. /47 rejestru zabytków (stan na koniec 2020 r.). /77
Przykład 4. Kartodiagram. /47 Rysunek 5. Obszary ochrony przyrody na terenie
Przykład 5. Wykres graficzny. /48 gminy Górki wraz z lokalizacją pomników
Przykład 6. Wybrane czynniki analizy przyrody (stan na koniec 2020 r.). /78
SWOT dla fikcyjnej gminy Górki. /54 Rysunek 6. Infrastruktura techniczna – główne
Przykład 7. Elementy drzewa problemów magistrale wodociągowe oraz odsetek [%] budynków
i drzewa celów dla fikcyjnej gminy Górki. /56 mieszkalnych w sołectwach, posiadających
Przykład 8. Struktury funkcjonalno-przestrzenne dostęp do sieci wodociągowej w 2019 r. /78
województw: opolskiego, małopolskiego Rysunek 7. Elementy struktury osadniczej
i kujawsko-pomorskiego. /64 wraz z lokalnym układem komunikacyjnym
Przykład 9. Struktura funkcjonalno- na tle uwarunkowań środowiskowych gminy
przestrzenna Rzeszowa z 1998 r. /69 Górki (stan na koniec 2020 r.). /79
111
Schemat 6. Przykład tabeli celów i zadań wraz z ramami

Rysunek 8. Funkcje terenów w gminie Górki. /81 realizacyjno-organizacyjnymi. /100
Rysunek 9. Model struktury funkcjonalno-przestrzennej
gminy Górki – rozmieszczenie planowanych inwestycji Tabela 1. Przykładowy zakres tematyczny
i planowane zmiany w przestrzeni gminy. /82 diagnozy społeczno-gospodarczej gminy. /39
Rysunek 10. Model struktury funkcjonalno- Tabela 2. Rekomendowane podstawowe
przestrzennej gminy Górki wraz z OSI. /95 i wspomagające źródła danych
w odniesieniu do poszczególnych fragmentów
Schemat 1. Elementy procedury dotyczącej tematycznych diagnozy. /43
opracowania strategii rozwoju gminy. /13 Tabela 3. Wybrane aspekty i dokumenty
Schemat 2. Ramowy zakres merytoryczny wykonawcze, które warto przeanalizować w ramach
strategii rozwoju gminy. /32 tworzenia systemu realizacji strategii. /104
Schemat 3. Analiza SWOT. /53
Schemat 4. Drzewo problemów i drzewo celów. /56
Schemat 5. Logika części programowej strategii. /60
112
Notatki
113
Notatki
114
115
Poradnik powstał na zlecenie

Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej,
a jego głównymi autorami są eksperci
FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji z Krakowa
Autor wiodący:
Dawid Hoinkis
Pozostali autorzy:
Jan Cieplak
Tomasz Machowski
Wojciech Odzimek
Współpraca i redakcja:
Renata Calak
Justyna Lewandowska
Emilia Malak-Pętlicka
Kinga Stańczuk-Olejnik
Piotr Strzęboszewski
ISBN:
978-83-7610-708-0
116

Strategia Rozwoju Gminy Poradnik Praktyczny

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategia Rozwoju Gminy Poradnik Praktyczny

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

wróć do spisu treści

wróć do spisu treści

Poradnik powstał na zlecenie

Notatka 1. Strategia rozwoju – sposób rozumienia,

Rola strategii oraz wynikające z niej funkcje

Pierwszą z ról stanowi kierunkowanie procesu formułowania strategii i jej realizacji,

gminnym znalazła się – po raz pierwszy województwa oraz fakultatywnie obszary

nie narażając jednocześnie gminy na poniesienie strategie, które jednocześnie będą strategiami

Warto zaznaczyć, że nowe regulacje dotyczące

Przepisy wskazują czynności, jakie należy

Uchwała rady gminy, określająca szczegółowy tryb

Opracowanie projektu strategii rozwoju gminy.

Ewaluacja trafności, przewidywanej skuteczności

Przyjęcie strategii przez radę gminy w drodze uchwały.

2.1 ETAPY PRAC NAD PROJEKTEM 2.1.1 Konsultacje

od dnia ogłoszenia konsultacji. Elementem • dobra wiara – podstawą konsultacji

Część z tych zasad wybrzmiewa z przepisów, • pisemne zbieranie uwag – w postaci

2.1.3 Uprzednia ewaluacja trafności, Każda z nich ma określone zastosowanie

działań) – jest to jeden z ustawowych wymogów Wskazówki i dobre praktyki w zakresie

działaniami a oczekiwanymi efektami 2.1.4 Strategiczna ocena oddziaływania na

Uzgodnienie odstąpienia od przeprowadzenia o prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka dla

• charakterystyka oddziaływań na środowisko, zgodę na odstąpienie od przeprowadzenia

Kolejnym elementem strategicznej oceny PODSUMOWANIE [2.1.] Szczegółowe wymagania

przedstawiciela urzędu marszałkowskiego. i efektywności realizacji strategii rozwoju.

2.2 PRZYKŁADOWA UCHWAŁA RADY

w sprawie: przystąpienia do sporządzenia Strategii Rozwoju Gminy ……………...

Do 1 miesiąca od zakończenia prac nad

W dniu 13.11.2020 r. weszły w życie przepisy wprowadzone ustawą z dnia 15 lipca 2020 r.

3. Z CZEGO SKŁADA SIĘ

Schemat 2. Ramowy zakres merytoryczny strategii rozwoju gminy.

Dedykowane fragmenty Elementy strategii rozwoju gminy

Cele strategiczne rozwoju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym.

Oczekiwane rezultaty planowanych działań, w tym w wymiarze przestrzennym, oraz

Model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy.

61-92 Ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki

Obszary strategicznej interwencji określone w strategii rozwoju województwa

98-108 System realizacji strategii, w tym wytyczne do sporządzania dokumentów

108-110 Ramy finansowe i źródła finansowania.

w kluczowych dla jej rozwoju obszarach, rynku pracy – nieuwzględnienie w analizie

Diagnoza porównawcza mieście pełniącym funkcję lokalnego ośrodka

Różnice wewnątrzgminne powodziowych i osuwiskowych oraz

• Instytucje kultury i ich działalność;

• Sieć placówek oświatowych;

Źródła danych ale doskonale sprawdza się w przypadku opisu

3. Gospodarka i rynek pracy UG PUP

5. Kultura i dziedzictwo kulturowe GEZ, studium WUOZ

6. Sport, rekreacja i turystyka UG, IK NGO

PSP, OSP, Policja,

10. Edukacja i wychowanie OKE, ORE

11. Kapitał społeczny PKW, NGO

12. Finanse samorządowe RIO

3.1.2.2 Badania społeczne Badania jakościowe

Największą wartość merytoryczną

3.1.3 Graficzna prezentacja danych wniosków diagnostycznych. Często

Przykład 1. Wykresy powierzchniowe. 9 r.

• wykresy liniowe – stosowane najczęściej podmiotów gospodarczych, zmiana

przestrzennym) badanego zjawiska (należy i powierzchniowego – przykładem są

Źródło: Prezentacja: Regionalne zróżnicowanie jakości życia

dedykowane rożnym grupom odbiorców, co wiąże się z dodatkowymi możliwościami

• automatyczne kopiowanie treści z Internetu, celów i kierunków działań strategii.

3.2 CELE I KIERUNKI STRATEGII ORAZ pożądanego stanu gminy w perspektywie

szczegółowości) służą realizacji założonych wsparcie w zakresie wyznaczania jakościowych

3.2.2 Praktyczne wskazówki odnośnie do 2. Kolejnym etapem jest ocena ważności

między poszczególnymi siłami i szansami, rozwojowych lub scenariuszy rozwoju,

Notatka 1. Strategia rozwoju – sposób rozumienia,

gminnym znalazła się – po raz pierwszy województwa oraz fakultatywnie obszary

od dnia ogłoszenia konsultacji. Elementem • dobra wiara – podstawą konsultacji

działań) – jest to jeden z ustawowych wymogów Wskazówki i dobre praktyki w zakresie

w kluczowych dla jej rozwoju obszarach, rynku pracy – nieuwzględnienie w analizie

• wykresy liniowe – stosowane najczęściej podmiotów gospodarczych, zmiana

przestrzennym) badanego zjawiska (należy i powierzchniowego – przykładem są

3. Tereny o funkcjach mieszkaniowych – i funkcjonalnych przestrzeni publicznych