Thiruvalathiratu Book

²
X« FA¥uàknzek:
m¤âah¢áuk R¤jh¤Jitj
itâf irt á¤jhªj PhdghD
gh«g‹
$k¤ FkuFUjhr RthÄfŸ
mUË¢brŒj
âUty§f‰¿u£L
Kj‰f©l«
kfhnjn#h k©ly btËpL

âUth‹Äô®, br‹id - 600 041.
Kjš gâ¥ò : 1901
ïu©lh« gâ¥ò : 1930
_‹wh« gâ¥ò : 1987
eh‹fh« gâ¥ò : 1997
Iªjh« gâ¥ò : 2002
Mwh« gâ¥ò : 2012
VHh« gâ¥ò : 2017
v£lh« gâ¥ò : 2017 (VHh« gâ¥ò-âU. ãUfÔ°tu‹)
x‹gjh« gâ¥ò : 2020 - March
Éiy : %.60-00
myK ãÇ©o§ x®¡°

9/5, Iah KjÈ¤ bjU,
ïuha¥ng£il, br‹id - 14.
c
átka«
FA¥uàknz ek:
Fku FU jhr FU¥nah ek:
K‹Diu
(Kjš ïu©L k©ly§fË‹ ïu©lh« gâ¥ã‹ K‹Diu)
R¥ãukÂa¤â‹ kh©ig¤ jÄÊ‰ rh¤âuthÆyh‹

ÉÇ¤Jiu¤jUËa bgUik gh«g‹, $k¤ - FkuFUjhr
RthÄf£FÇajhF«. ï¢RthÄfŸ ï›tsÉš mikªJÉlhJ,
K‹dhËš KUfdoahuh« bgU« òyt®fŸ brŒjJnghš, gy
njh¤âu¥ ghlšfS« ïa‰¿íŸsh®fŸ. ït®fŸ ciueilÆš
mUËíŸs üšfŸ nghf, brŒíshŒ¥ ghoíŸst‰¿š bkh¤j« 6666.
ïitfis¢ RthÄfns MW k©ly§fshf¥ ãÇ¤JŸsh®fŸ.
ï«k©ly§fSŸ, Kjš k©lykhíŸsJ FkuFUjhr RthÄfŸ
ghlš. ï¥gDtiyna RthÄfŸ Kj‹ Kjš ghl¤ bjhl§»dh®fŸ.
ï›Étu« mtuJ rÇ¤âu¤âš ã‹tUkhW És¡f¥g£LŸsJ.
“xU R¡»uthu¤âny mâfhiyÆny _‹W bj‹dª
njh¥ò¡fis¥ gh®itÆLkhW »H¡F¤âir neh¡»¢ br‹w ït®,
Kj‰fQŸs njh¥ò thÆÈDiHªjh®. M§F¤ jk¡F K‹nd
jªijah® c£br‹¿U¤jiy m¿ªJ bfh©L thÆyoÆnyna Ã‹W
É£lh®. mŠPh‹W ifÆÈUªj rZoftr¤ij ÉÇ¤J, ïjid
M¡»nah® aht® v‹gij¡ ftÅ¤jh®. njtuha RthÄfbsd
t¿ªjh®. ï›thW M©ltid ahD« ghl¡flnt bd‹Dª JÂò
j«KŸns J©bzd¤ njh‹w, clnd tl¡F KfkhŒ Ã‹W
br›ntis¢ áªâ¤J tªjÅ¤J MÆil¡ »il¤j xU
gidnahiyia¤ jkjiuÆ‰ brU»íŸs btŸË¥ ó¡fËl¥g£l
jªj vG¤jhÂia baL¤J mjdhš t»®ªJ Vlh¡»¡ bfh©L
Ñœ¤âiria neh¡»¢ NÇnahjakhjy¿ªJ ïJ ešy ntisbad
v©Â¡bfh©L, “v‹dh©ltdh»a Fkhu gfthnd ! Ã‹idna
gy gh¡fshD« ghl¡flnt‹; mUz»Çehj® bga® it¤nj ãugªj«
Ko¡f¡ flnt‹; mt® th¡F¥ nghyî« vd¡F th¡F©lhf
nt©L”bk‹W eÅáªâ¤J¡ ifT¥ã Ã‰g, clnd j«ik a¿ahkny
jkJ th¡»‰ “f§ifia¢ rilÆ‰ gÇ¤J” vdbtGªj Énrl k§fy
bkhÊ¤ bjhliu Mu«gkhf¡ bfh©l gh£il¥gho m›nt£o byGâ
Ko¤jd®”.
(iv) âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
m¥gh£nl ïªüÈ‹ KjÈš “mk®nfh” v‹Dª jiy¥òl‹
bjŒt tz¡f¤â‰F¥ ã‹d® it¡f¥g£LŸsJ. RthÄfŸ
Fkhu¡flîis¥ ghl¤bjhl§»a tuyhW, mtnu ïa‰¿íŸs $k¤ -
FkhuRthÄa¤J¤ âUtU£bra‹ Phgf¤âš -
“ešÉ eatu® bgUkbt‹ d¿nt eÉu Ät®bgU« gukbt‹ DÆnu
fšÉ gÆdy Ú¤âs ikÆnyh® fÇáš btŸËÆ DjaÃ‹ ÛJ
gšf ÉijeÅ ghol tUŸbr« gw«g‹ bgaU«it¥ ngbdd
btÂeh‹
brhšf ÉijaJ f§ifba‹ bkhÊÆ‰ bwhl§F k§fy
Kz®ªJã‹ k»œªnj‹.
gho naa¿ ahbtË na‹thŒ ghlY‹»U igbadî Ãidªnj‹
neo naa¿ ahjbt‹ Åidî ÃidÃ idªâlš fUâí k»œªnj‹
ghl nyh®rj khaã‹ nwit¥ gdt‹ khjt‹ rajr ÄÆY‹
Õl whkD ešfbt‹ Åja« ão¤j J§Ff ÃdjU s‹nwh”.
v‹w ghlšfshY«, ».ã. 1905‰ gâ¥ã¡f¥g£l áWü‰¿u£oYŸs
Phd th¡»bk‹D« üš KoªjÉl¤nj -
“FA¥uàk¤âdJ âUtU£ ^©Ljyhnd mâ Æsik¥
gUt¤â‰whnd FnArid eh« gho¤ Jâ¡f nt©Lbkd Ãid¤j
tsÉny j«ik a¿ahk‰ wkJ th¡»š “f§ifia¢ rilÆ‰ gÇ¤J”
vdbtGªj k§fy bkhÊ¤bjhliu¤ bjhl¡fkhf¡ bfh©LsJ«,
FkuFUjhr RthÄfŸ ghlbyD bkhU üÈny bjŒt tz¡f¤â‰F¥
ã‹d® it¡f¥g£LsJkhd “mku®nfh” btDª âU¥gâf«
ghoaUËa ã‹”
vd tU« trd¤jhD«m¿ayh«.
‘mk®nfh’ v‹D« ãujk¥ãugªj« ãuh®¤jidahÆU¤jÈ‹
tz¡f¢brŒíS« ïU¤jš nt©L« v‹D« Kiwg‰¿, “m¿ÉD¡
f¿thd bghUis” v‹w‰ bwhl¡f¤J¤ bjŒttz¡f¢ brŒíbshU
_‹W« ã‹d® RthÄfshš ghl¥g£L üÈ‹ Kj‰f©
it¡f¥g£ld.
FkuFUjhr RthÄfŸ ghlš v‹D« ïªüš 1263
ghlšfshyh»a 74 ãugªj§fisíilaJ. ït‰WŸ ‘mku®nfh’
KjyhtJ. ‘âUîUkiy¡ nfhkf‹’ 74 74tJ. flîŸ tz¡f¥
gh¡fisíŠ nr®¡f, ïâYŸs âU¥ghlšfË‹ bkh¤j« 1266 MF«.
ït‰W£ áy, jy§fis¢ R£obaGªjit. vŠáabtšyh« gšntW
mU«bgU« bghUis És¡», ghLnth® m¿ití« m‹igí«
ts®¡ftšy bghJ¥ghlšfŸ. ïªüÈš fhz¥gL« f©ÂfË‰
áyî«, ‘rkhjhd r§ÑjK«’, ï‹dd ãwî« xUKiw nf£lhiuí«
m§‡nd j« ta¥gL¤âÉL« ïašãd. ïâš ïWâ¥ ãugªjkhíŸs
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« (v)
“âUîUkiy¡ nfhkf‹” v‹gJ gŠrÉ«râaâf rjg§»ah
aikªJŸsJ. mWg¤J eh‹F ÓUila fiy¢Ó®¡fÊ beoyoaháÇa
ÉU¤jkhbaG« ï›bthU brŒíns 21 tŠá ÉU¤j§fshfî«,
24 tŠá¤ Jiwfshfî«, 3 juî bfh¢rf§f shfî«, 14 fÈ
ÉU¤j§fshfî«, 14 fÈÃiy¤Jiwfshfî«, 3 f£lis¡
fÈ¤Jiwfshfî«, 4 bt©gh¡fshfî«, xU Ãiyk©oy MáÇa¥
ghthfî«, 22 mWÓ®¡fÊbeoyoaháÇa ÉU¤j§fshfî«,
12 vGÓ®¡fÊ beoyoaháÇa ÉU¤j§fshfî«, 4 v©Ó®¡fÊ
beoyoaháÇa ÉU¤j§fshfî«, 2 x‹gâ‹ Ó®¡fÊ beoyoaháÇa
ÉU¤j§fshfî« Toa bkh¤j« 125 gh¡fshŒ ÉÇªJ bghUŸ ga¥gJ
bgUÉa¥ig¤ jU»‹wJ.
I«Kf¢ átid¤ jhíkhd RthÄfŸ gho¤ Jâ¤jJ nghynt
e« RthÄfS« mWKf¢ átid¥ ngh‰¿¥ gf®ªj gDtš ïJ v‹W
bfhŸs‰F¥ nghâa rh‹WfŸ ïªüiy C‹¿¥ go¥ngh®¡F
És§fhk‰nghfh. ò¤j«òâa fU¤J¡fŸ mikªj ghlšfŸ
v©Âwªjd ïªüÈš fhz¥gL«. RthÄfŸ tlbkhÊ bj‹bkhÊ¡
fiyfis¤ jkJ E©Âwîbfh©L MuhŒªJ c©ik fhQ« guªj
neh¡fKŠ áwªj nguh‰wYKila KUfdoahuhjÈ‹,
ï~bjh¡Fbk‹f.
Fkhu¡flîŸ âUtU£ ng‰whš ghl¥bg‰W mtU¡nf
m®¥gzŠ brŒa¥bg‰w ï›tUüiy bkŒa‹nghL ehnlhW«
Ãak¤Jl‹ XJnthU¡F mWKf¢ átdhuJ mU£gh‹ik
bgUFbk‹gâš á¿J« IaÄšiy.
ï¤jifa bgUik thŒªj Kjš k©lykh»a ïjndhL
âUty§f‰¿u£L
nr®¡f¥g£LŸs ‘âUty§f‰¿u£L
âUty§f‰¿u£L’ v‹D« üš ïu©lhtJ
k©lykhŒ ïy§FtJ.
KUfntS¡FÇa ghkhiy¤ bjhFâahŒ xËU«
‘âUty§f‰¿u£L’ ïu©L f©l§fshŒ tF¡f¥g£LŸsJ. Kj‰
f©l¤âš fh¥òª bjs¤âaKkhf vGªj 21 brŒíŸfnshL,
‘âUtUsoik¥ ãuh®¤jid’ Kjš ‘âU¡fªj® âU¥gšyh©L’
<whf¤ âfG« gâf§fŸ 58 (580
580 gh¡fŸ). ït‰WŸ 491 gh¡fŸ
RthÄfŸ ïšyw be¿ÆÈUªj fhy¤nj ghl¥bg‰wit. vŠáa 110110«
Jwtilªj ã‹d® ïa‰w¥g£lit. ï¥gâf§fËahî« njthu§fË‰
fhz¥gL« g©il¤ jÄœ¥g©fsh Åa‹w ï‹Åir¥ gh¡fshF«.
át_®¤âia¥ gho k»œj‰F¥ g©Rkªj njthu¥ ghRu§f
sikªjh§F, Ff_®¤âia¥ ngh‰Wj‰F m¥g© bfh©oaYÄ¥
gâf§fŸ thŒªjik rhy¥ bghU¤j Kil¤bj‹f.
(vi) âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
RthÄfŸ âUty§f‰¿u£o‹ Kj‰f©l« ghLj‰F¡
fhuzuhÆUªjt® mofË‹ ÓlUŸ xUtuh»a âU. L.D.K¤J¡fU¥g
ãŸis
ãŸisahth®. ï›Étu« RthÄfŸ rÇ¤âu¤âš ã‹tUkhW
És¡f¥g£LŸsJ :
“gh«g‹ Ól®fSŸ L.D. K¤J¡fU¥g ãŸis, fšÉ
a¿îilatuhí«, c¤ânahf¤â ÈU¥gtuhíÄUªjh®. mt®,
FkuFUjhr RthÄfŸ ghlYŸ “etu¤âd Û¡T‰W” KjÈa
FÊ¥òil¢ rªj¥gh£L¡fis¥ gh®¤JÉ£L, ï›Éjkhf
ïiwtid¥ gho¤ Jâ¥gjhÆ‹ mit, vËjhf ahtU«
ghlî« bghUs¿aî« ïiaahjdthnk; âUPhdr«gªj®
KjÈnah® ghoaUËa gh£L¡fis ï¡fhy¤nj gyU«
vËjhnt ghL»‹wd®. m›Éjkhf KUfehj‹ ÛJ
RthÄfS« ghLtjhÆ‹ mit, v‹nghšth® gyU¡F«
ga‹gLtdthnk v‹Wiu¤jik m§ÑfÇ¤j thwhfnt
MáÇa®, âUty§f‰¿u£L Kj‰f©l¤ij¥ ghoaUËd®”.
ï¡f©l¤J¡ fh¥ò« bjs¤âaK« 1892 1892-« M©oš
ïa‰w¥g£ld. m¡fhy¤âš RthÄf£F taJ Rkh® 40
40. ï«Kj‰f©l«
eªjd M©L kh®fÊ¤ â§fŸ 24 24M« njâ¡F« rh®tÇ M©L
òu£lhá¤ â§fŸ 18 18M« njâ¡FÄil¥g£l fhy¤âš
ghl¥g£lbj‹DK©ik x›bthU gâf¤âÅWâÆY«
F¿¤âU¡Fª njâÆdhš btËah»‹wJ.
ï¥gDtiy nahJKiwia¢ RthÄfns “ghLKiw” v‹Dª
jiy¥ã‹ Ñœ ciu¤jUËíŸsh®fŸ. xj‰gadhtJ ïJbt‹W
ã‹tU« fháah¤âiu¢ brŒíŸ F¿¡F« :
“gj¡f©lh g©gh ty§f‰ ¿u£o‹
Kj‰f©l« ghL KUnfh‹ - gj¡f©lh«
ï‹òdJ f©QWkh nwâ yUnzh¡F«
m‹gUÃ‹ K‹tUF th®”.
âUty§f‰¿u£o‹ ïu©lh§f©l« ‘gš rªj¥gÇks«’
v‹D« kW bgaUilaJ. ïJ, btŸËaš, MáÇaÉaš, fÈÆaš,
tŠáÆaš v‹D« eh‰bgU« ãÇîfis íil¤jhŒ, x›bth‹¿Y«
m›t¥ãÇÉd§fisí§ bfh©L ÄË®tJ. ïâš, ‘neÇir bt©gh’
Kjš ‘thíiw thœ¤J kU£gh’ <whf¥ gšntW tif¥ gh¡f£F
bkL¤J¡fh£L¡fshf 532 gh¡fŸ ml§»íŸsd. ïit ahî«
KUfntŸ Ûnj ghl¥g£lit v‹gJ brhšyhnk aikí«.
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« (vii)
ï¡f©l«, RthÄfŸ âUths® e. R¥ãukÂa¥ ãŸisat®fŸ
nt©Lnfh£»irªJ 1893 1893-« M©L âUtdªjòu« br‹W
j§»ÆUªjnghJ, ghl¥g£lJ. m›ñÇš RthÄfŸ xU nkšå£oš
jÅ¤âUªJ ïUg¤âu©L eh£fS¡FŸ ah¥ãy¡fz¡ fliy¡
Fo¤J¡ fÉnkfkh baGªjfhiy, gšrªj¥ gÇkskh»a ïªüiy¥
ghl¢ RthÄf£F kdbtG¢á njh‹¿aJ. ïJ É#a M©oš, òu£lhá
khr¤J¥ ó®tgB¤J Vfhjá¡F K‹dnu gho Ko¡f¥g£l bj‹f.
RthÄfŸ rÇ¤âu¤âš F¿¤JŸsgo, ïªüš, “ah¥ãy¡fz
ïy¡»a§fË‰ fhz¥gL»‹w rªnjfbkšyh« Ãt®¤â¡F
ÃÄ¤jK«, rªjngj§fisí« vJif nkhid KjÈa ea«ãiHahJ
á¤âufÉfŸ eilbgWjiyí Kz®¤J ÃÄ¤jK«, br›ntŸ
»Uigna cŒâ bgWth®¡bfšyh KÆ®¤Jiz ba‹gij ígnjá¡F
ÃÄ¤jKkhf¥ ghl¥g£l bgUü by‹dyh«. ï‹WfhW«
ï¤âwübyh‹W btË¥g£lâ‹ bwdî Kiu¡fyh«”.
ïªüÈÅašigí« gaidí« RthÄfŸ jkJ ‘fháah¤âiu’Æš
ã‹tUkhW És¡»íŸsh®fŸ.
“ah¥ã Åy¡fzK« ah¤j Éy¡»aK«
ah¥bghÈgš á¤âuK e¢áašnghŒ - _¥ngh
jy§f‰ ¿u£oÅu© lh§f©l« ghU‹
Éy§if¤ jÇ¤J ÉL«”.
ï¤Jiz¢ áw¥ãdth»a âUty§f‰¿u£L«, FkuFUjhr

RthÄfŸ ghlY« gy M©LfS¡FK‹ m¢ál¥g£ld. ãuâfŸ
»il¥gjÇjhtJ fUâ, RthÄfŸ jkJ éÉa fhy¤ânyna ï›ÉU
üšfisí« x‹whf¢ nr®¤J¡ f©ft® td¥ãndhL ïu©lh«
gâ¥ghf m¢ál¤bjhl§»dh®fŸ. m¢R ntiy 46-ghu« tiuÆš
RthÄfŸ gh®itÆnyna elªJ tªjJ. RthÄfŸ (30-5-1929) rkhâ
ÃiybaŒâa ã‹d®, mt®fshš fhz¥g£l kAhnjn#h k©ly«
v‹D« bgaÇa rigÆduhš gâ¥ã¡f¥g£L K‰W¥bg‰wJ.
KUfntËl¤ j‹òŸs jÄHuidtU« bghJthfî«, RthÄfŸ
moah®fŸ áw¥ghî« mt®f£F e‹¿ brY¤J§ fl¥ghLila®.
brŠbrh‰òid khiy áw¡ftÂªJ mUS« g©ãddh»a
br›nt£ guk‹, ï›tH»a üš g‹bdL§fhy« ghÇš gandhL
âfH¤ âUtUŸ ghÈ¥ghbd‹W e«ò»nw‹.
kJuhªjf« r. r¢ájhdªj‹
11.8.1930
(viii) âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
6-tJ gâ¥ã‹
gâ¥òiu
mWKf¢ átdh« $Fkhu gunk°tuidna KGKj‰

flîbsd Mjhu§fSl‹ Ã®zÆ¤J m¥bgUkh‹ ÛJ k£Lnk
njh¤âu¥gh¡fŸ ïa‰¿, mtiuna tz§» tªjt®fŸ cy»nyna
ïJtiu ïu©L KÅt®fŸ jh«. xUt® $k¤ mUz»Çehj¥
bgUkhdh®. k‰wt® gh«g‹ $k¤ FkuFUjhr RthÄfŸ Mth®.
$k¤ mUz»Çehj¥ bgUkhdJ fhy« Rkh® 500 M©LfS¡F
K‹djhF«. gh«g‹ $k¤ FkuFUjhr RthÄfŸ »£l¤j£l e«
fhy¤jt®.
mWKf¥ gukÅ‹ gu¤Jt¤ij És¡f rh¤âunjh¤âu khf

RthÄfŸ ghoaUËa ghlš bjhif 6666. RthÄfŸ ït‰iw MW
k©ly§fshf tF¤J mUËíŸsh®. MW k©ly§fSŸ
ïu©lhtJ k©lykhf¤ âfœtJ âUty§f‰¿£L. ïªüš
ïu©L f©l§fshf ÄË®»wJ. Kj‰f©l« ïir¢jÄHhfî«,
ïu©lh§ f©l« gšrªj¥ gÇkskhfî« âfœ»‹wd.
ïir¤jÄHhf És§F« Kj‰f©l« j‰nghJ MwhtJ gâ¥ghf
btËÆl¥gL»‹wJ. g¡jnfhofS« gh«gdoah®fS« ï›tÇa
Phd¡fUñy¤ij Xâ cz®ªJ bgU«ngW c‰W cŒth®fshf.
FkuFU üyf« ï§‡d«

br‹id - 33 N. b#auhk‹
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« (ix)
âUty§f‰¿u£L
gâf mfuhâ
gâf« g¡f« gâf« g¡f«
m§f¥ngW 69 âU¡ f‹ÅehL 93
moik 43 âU¡F‹w¡Fo 46
moahuf« 63 âU¡bfhLkq® 95
mil¡fy« 14 âU¢áªJòu« 66
mU©kh£áik 13 âU¢ÓuiythŒ 25
mUshdªj yfÇ 111 âU¢br§nfhL 126
MbwG¤J©ik 18 âU¢nrhiykiy 33
MbwG¤J©ik 20 âU¤jÂifkiy 122
cŸit¥ò 71 âU¤njit 115
v©zy§fhu yfÇ 109 âU¤njh¤âu« 48
I¡»a k‹wh£L 68 âUbešntÈ¡ nfhÉš 54
fGFkiy ghâ fªj»Ç ghâ 128 âU¥gu§»Ç 22
fh¥ò 5 âU¥gHÃ 35
Fkhuhdªj yfÇ 132 âU¥gHÃ 37
r¤âa nghjf« 133 âU¥òÈô® 117
R¥ãukÂa ufáa« 75 âU¥ngh%® 119
jhr¥ãufhr« 81 âU¥ngh‰¿ 98
âU¡fªj® âU¥gšyh©L 135 âUtUsoik¥ ãuh®¤jid 9
âU¡fUiz¥ ãz¡f« 84 âUthythŒ 91

(x) âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
gâf« g¡f« gâf« g¡f«
âUthÉd‹Fo 40 ãu¥g‹tyir 101
âUîL¥ig 130 óuz¥bghUŸ 114
âUîUkiy 51 óuz« ÉiHªâu§fš 56
âUntuf« 29 bghŒ«kh®¡f Ú¡f« 60
J¡fu»j ãuh®¤jid 16 kÆykiy 124
JauW¡F kh®¡f És¡f« 107 Äif btštait 86
bjs¤âa« 6 bkŒ¥g‰W 58
ek‹wk® eQfhbe¿ 78 bkŒ¥nghjf« 89
Ã‹w ÃiyÉ©z¥g« 11 bkŒ«kh®¡f És¡f« 73
guk¥ãufhr« 102 tÊgh£o‹kh£á 79
gy»Ç 31 thjid Ú¡f k‹wh£L 104
gf‰g©
fhªjhu«, ãaªij¡ fhªjhu«, fhªjhu gŠrk«,
gŠrk«, e£lghil, e£luhf«, j¡nfá, rhjhÇ,
òwÚ®ik, gH«gŠRu«, ïªjs«, bfsáf« Mf 12
ïuh¥g©
bfhšÈ, bfhšÈ¡ bfsthz«, j¡fuhf«,
Ófhku«, ÉahH¡F¿Šá, nkfuhf¡ F¿Šá Mf 6
bghJ¥g©
âU¤jh©lf«, ahœ_Ç Mf 2
Mf g© 20
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« (xi)
brŒíŸ Kj‰ F¿¥gfuhâ

m mtkhkâ 79 ï
mf§fhu 76 mtÅjÅ 98 ïirÆaš 23
m¡»Å 87 mÊahj 76 ï¢irah‹ 23
m¡»Åf 83 mÊîâ¥ 94 ïŠirah 24
m§f zh® 29 m¿t‰w 114 ïilÆwªj 37
m§FÈf 101 miwkiw 80 ï£lkh 25
mrigkª 116 m‰òj 18 ï¤âu« 115
mŠRkh» 14 msif 131 ïªj ehS 30
mŠbrh 69 m‹g®j§ 56 ïªj îl« 67
mŠP¤t« 5 m‹Wbrh‹d 128 ïªâu‹ KÅ 19
mlšbfhŸ 41 m‹dth 34 ïªâ u‹¿fœ 130
m©l® nfh‰ 15 m‹id¡ 72 ïªJs 7
m©l®j« 103 m‹idah 33 ï¥òlÉ 96
m©l® ahtU 40 m‹idÆ‹ 136 ïa«gÇa 39
mâ®¤jgo 98 M ïu©lh 109
m¤âÇí§ 38 Mfnkh 91 ïuÉ naœ 126
mªjfDŠ 37 MirbfhŸ 66 ïyF 31
mªj¤ 135 M¢rÇa¤ 84 ïWâÆ 48
mªjkhâ 108 Mâ¤jbu 78 ï‹gh® 14
mky 58 Mâ¤jdh« 69 ï‹Weh 22
m«bgh‰ 72 MâK‹d 116
Mâ aW 132 <
mÆš 5
MâadhâíÚ 46 <rdhf 12
mubdh® 59
Mâadhâí kh 6 <r ndR 108
muAu 6
Muš nghyÉ® 68 <Ru 7
mÇaá¤â 39
Muš nghY§ 15 <oÈ 47
mÇakhÈ‰ 72
Mbuh© 13 <iH 122
mÇaÉ© 57
mUzy 18 Muha 124 c
mUkiw 31 Mwh 110 c¢áj 7
mUsf¡ 26 M¿sŠ 85 c©Ù 123
mUshF 75 MWrka§ 46 c«g U«ò 30
mUsh K¤ 106 MidÆ 89 c«giu¤ 54
mUshuo 6 MDbfhš 90 cUÃiyÆ‰ 77
(xii) âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
cyf« 71 vªijna 22 x
cyfbt« 128 v«ãuh 24 xfu 8
cy» nyíid¥ 41 vÇjÅ 86 x¤j óÄ 117
cybf 103 vÇªjòÇ 100 x¥ã yh¢ 126
cŸsgo 102 vÇÆ‹ 131 x¥ã‹ 21
ciday 50 všyh Uª 35 x¥òtik 6
c‹wdo 132 vŸËDŸ 112 xÊah 16
c‹bd¿ 44 vŸSjÈš 129 x‹gh 110
C vid¤jŸË 129 x‹wh 109
v‹gh®jir 78 X
CU«ng 12
v‹WÃiy 77
CbuyhŠ 44 XJ khuz 20
v‹WKŸs 99
C®¤Jt 7 Xku 8
v‹W K‹w 12
C¿ fªjir¤ 20 XŒÉ 70
v‹W Ú¡f 61
CdÄ 89 XUUî 97
v‹d f¥òy 92
CDf 90 f
v‹dh É‹ 35
CDiH 87 f§if 102
v‹idahŸ 24
v f§ifÆÅ 132
v¡Fz§ 94 V f§ifí§ 54
v§fzh 23 VF_¢ir 11 f¢r Âªj 134
v§fQ kUŸ 51 VrWÉ 64 f¢rÂ kh 54
v§fQ Ãiw 94 Váyhj 104 f£áÆ 136
vŠrh 17 VRwh 22 f£L khil 91
v£l 91 V£o‹ 72 f£LiuÆš 124
v£lh 110 V¤â 54 f©f© 122
v£LU¤ 47 Vuf 7 f©zh 10
v©oir 87 Vuh® 10 fâiu 134
v©zÇa 132 V®kÈ 71 fašÉÊ 50
v©zW 7 VHh 110 fÇíÇ 79
v©zW á£o 88 fU¤jl§ 115
I fU¥ò fh 120
v©Â yhKf 127
v©Âyh 113 I§fu 7 fUÉ áy 100
v©Âš 20 Iªjh 109 fšyhÈ 84
v©Qe 136 I«Kf¤ 112 fšÉa§ 43
v©Q th® 107 Ia§ 14 fšÉa«g 117
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« (xiii)
ftiykh 74 T á
fGij Æ‰ 42 Tuu 70 á§fkh 127
fË»s® 31 TÅ aho 122 á§fh 35
f‰gJ§ 111 TÅy 90 á£l® 69
f‰wt® 43 á£o 16
nf
fidfH 31 á¤j®fŸ 135
nfr bkš 122
fh áªJRy 95
bfh áªij 125
fh£lh®¡F 125 bfhŸS 66 á¿a®khd¤ 134
fh©l 118
nfh Ó
fhj‰ 71
nfhy thuz 57
fhªâbrŒ 74 Ójkâ 101
nfhy th‰ 68
fhŒrU 74 Óju‹ 85
nfhË yUª 118
fhuz 66 Ój ÉªJs 59
nfhËš 5
fh®bfhŸ 115 Óuh® 124
fh®K» 66 r ÓÇa 84
fhšif 123 rfy fiy 32 ÓÇa® 111
fhHo 85 rfyr 80 ÓUil 54
fhd ky®¡ 54 r§fhÊ 9 ÓUyh ko 120
r§FÄiy 81 ÓUsh 93
»
r§ifÆ 55 Ó®bfh©l 83
»ÇiaÆ‰ 45 Ó®¤âíŸs 64
roy 108
»s®át¡ 26 Óynahf® 108
r¤jh 36
F r¤âa 95 Ówâ 88
rªjj« 55 R
FfbkD 76
rkhjhd 133 RfÃiyia 5
FkuFU 6
ruz 58 RFzbgh¡ 27
Fkuh 107
riubfh 130 RF®j 108
F«g nahÅ 15
ryklªij 38 R¡»y 47
FU¥òfH® 129
rdfDŠ 44 R¤jr‹ 112
Fy¤ij 62
rdf‹Rf‹ 38 R¤j khd 21
FyÄ yhjt‹ 42
Rªjukš 64
FW¡f 121 rh
F‰w« 92 N
rhâFz« 85
Nnl Å‹ 35
rh®¤ö 126
(xiv) âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
br jÂif 135 Ôâš 56

br¢ir¤ 72 j©zt‹ 133 Ô«gH§if 116
br¤jt® 85 j©kh¤jl 9 ÔukÈ 82
br¥ng® 106 j¤Jth 94
J
br¥bgh zhj 15 jªjh® 36
jªijjh 12 J§fbkŒ 63
br¥bgh zhjit«41
jkÃw§ 27 J§f thu 15
br«bgh ¿¡ 21
juÂthœ 114 Joíil¡ 26
brÆUW 53
jtÚL 10 JÂbr ÆuÉ 31
brŒí« 11
jtKila 133 J©bzd¤ 74
br¿áW 80
jdjoÆ 132 JâgÂ¥ 28
br‹Åeh 33
j‹ida¿ 10 J¥òwœ 67
nr j‹Åf 73 J¥òW 136
nrLila 83 j‹Dil 114 JŒa _y 20
nrbad¢ 133 JŒa Ã‹w 59
jh JÉjÄ 80
ir jh£lhk 128 J‹òtªj 116
irtkht 116 jhjh 17 J‹WkW 102
jhij a‹id 98
brh ö
jhŒ¡Fª 61
brhšYŠ 16
jhËid¥ 44 önah® 105
brhšY a®ªj 58
jhtu Ú® 45
brhšÉyhr 119 bj
brh‰wîiu 99 â bjŸs¿ 71
brh‹da 97 â§fSbkš 38 bj‹¿ir¡ 19
â§fŸ 68 bj‹Åyh 34
Ph
âl«ãw§F 129
PhÅfŸ 93 nj
âizÆ 134
Ph‹W 56
âU¥òfœ 81 nj§»s 88
j âUkÈ 48 nj£lbkh 81
jfukz¡F 118 âUÄ dh 60 nj®ªjfšÉ 116
jfî‰w 82 âšiy 134 nj®ªnjh® 79
jŠrbkd 101 njt nr 130
Ô
jŠrbk‹ 58 njtnjt 58
Ô§F whj 108
jl§fÂ 111 njtU§ 113
ÔŠbrh 108
jlÄF 48 njt® ehaf 68
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« (xv)
njÉíª 19 Ã g¤jh 110

njÅ‰ 72 g¤âí 18
Ãj«tª 78
guÃid 115
bjh Ãâ¡F y« 133
guªj 60
Ã¤jK‹ 11
bjh©luf 101 gÇâ gš 40
Ã¤j Y§ 92
e gÇîil 49
Ã¤âakh 99
gUâ 92
eŠr K©l 29 Ã‹id Äf¥ 125
gyKa 118
elkÆ‹ 32 Ã‹id na 33
gÈ¡f¥ 79
e©Âa 53 Ú gtkÊ¥ 28
e©Qth 25
Ú§fh 106 gGâ 60
eªjÈ‹ 93
Ú¢RÃiy 65 gÅaU£ 25
eªjÈ‹ ¿U¤ 114
Ú©l thœ 21 g‹dh S« 127
eªâ ahl 15
Úuf« 73 g‹bdhzh¥ 34
e«gÜ 127
ÚU yhbeL 126 gh
ešfh 124
Ú®¡F ns 121
ešyh® 13 ghrkh 114
Ú®ts 135
e‰wÄœ 47 ghrkh Ãidnt 115
ÚW nkyÂ 131
e‰wh 6 ghr K« 92
e‹Wfiw 124 E gh£oD id¥ 47
eh E©Âil¢ 80 gh£o ny 119
Ej‰f 57 ghjy nkiH 49
ehf®f 51
E‹fhyo 10 ghjyk 63
eh§f 131
ghŒ» 123
ehrÄš 46 ne ghÇ‰ 62
ehlÇa 102
ner®fŸ 136 ghyÛ 103
eh£l¤ 134
neÇ yhîa 40 ghyhÊa‹ 9
ehjÑj¥ 107
ghœntl 125
ehj bth© 30 g
ghis¢RU© 78
ehjÃiy 128 gfth Ü 105
ehna DŒa 35 g£ljhU 126 ã
ehdh rhâ 36 gÂah uŠ 105 ãuk dhu 130
ehbdd 90 gize»y 83 ãuk id¤ 16
eh‹fh 109 g©Q Ûr 116 ãw¥ã yhj 104
eh‹ghL 129 g¤jU£ 55 ã‹idnfŸ 34
(xvi) âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
ò ngœ bf 68 kÂk jhÂ 107

ò©l ßf 29 ngœthŒ¥ 104 kÂau 37
ò©Â aª 91 k©ly« 84
bgh
òJky 32 k©zh® 36
bgh§»L 19 k©Âdhir 11
òUl dhd 120
bghobghÈ 19 k©ÂD« 67
òybdhL¡ 27
bghŒ bfhiy 66 k©Q« 69
òyndh 106
bghŒjò 73 k©QyF« 65
òdyh® 17
bghŒj th 121 kj§ f£oa 79
ò‹kd 67
bghŒand 52 kuzŠ 78
ó bghŒahKf¤ 9 kyÉU 49
ó¡F« 13 bghŒah thœ 14 kiyba 130
óá¡F« 18 bghŒíiu 80 kwªjÇ¥ 85
ózhu« 77 bghŒí ns 41 kidg‹Åa 78
óÃ u«ãa 103 bghŒia 57
ókf 51 bghUÉ Èiw 133 kh
ókf Ëa§ 101 bgh‹bfh© 56 khfÃ‹ 42
óÄ aªj 30 bgh‹ka 50 khf nuhL 29
óKo 46 bgh‹kUî 81 khrW 117
óU tª 20 bgh‹¿f 119 khá y¡fu 69
ó®¤â 96 bgh‹dhuª 5 kháš 59
óts§ 55 bgh‹dh u§f 122 khLil 70
ót wh§ 103 bgh‹Da® 135 kh£o nyW 131
óth nu® 104 bgh‹id¥ 91 kh©L 120
óÉÅš 94 bgh‹bdhËnt 75 khjuh‰ 11
khjt 93
bg k khkÂK 63
bg©Q kh» 15
kfËD 49 khkiy 66
bg©gâ 52
k¡fisna 99 kha kj®¥ 118
bgUik 61
k§if 30 khakh 45
bg‰wt 67
kŠáif 19 khiatU 76
bg‰W nsh® 56
k£l§ 70 khyaD« 96
ng k£lW 113 khY kª 59
ngÆD§ 43 k£oy 88 khY« 17
ngUU 112 k£oš 118 khty®¡ 47
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« (xvii)
khtis 73 bk thdt® 89
kh¿yh¡ 127 bkŒaof 101 thÅyî 96
khdÄ 89 bkŒÆ‹ 72 É
Ä ik Él§f 134
ÄFgy¤ 52 ik¢ry 86 É©l y¤ 21
Ä¡fbe¿ 65 É©zhLŒ 13
Ä¤ijgL 102 nkh É©zh Liw 18
Ä‹dh® 36 nkh¡fbkdš 100 É©nzh® 13
Ä‹dh® nt‰ 13 nkhd®fŸ 90 É¤ijbgU 64
Ä‹D« 68 Éabdd 32
nah
Ä‹Dth 33 ÉÇâiu 85
nahfŠ 103
ÉÇâiu¤ 52
K t ÉU¥ò‰ 62
K£lh 17
tUjhbtš 128 É‰fu 118
K¤j k‹d 117
tšÉid 74 É‰¿u 97
K¤j® 70
tŸsš 5
K¤nj 17 å
t‹Ånr® 33
Kªeh 16 åí 61
K«_®¤â 132 th
bt
KuzW 32 th¡»‰ 12
bt©ghîŠ 125
KÅîbfG 75 th¡Ft‹ 93
btŸË¡ 73
K‹ideh 34 thr eW§ 70
btŸis 123
K‹id¥ 70 thR t‹ 29
bt¿Ef 74
_ thÇ W¡ 39
bt‹¿ntš 82
_¥gW 135 thYs¡ 53
_t® Nœ 119 thsh 14 nt
_is F‹¿ 123 thd¤JŒ 80 ntj¤â 114
_‹wh»a 9 thdtuj 89 ntÇbfh©l 103
_‹wh kt® 109 thdtU 95 ntÇa§ 57
âUty§f‰¿u£L
Kj‰f©l«
Édhî¤ju«. neÇir bt©gh.

ã‹idÆ‹ng uhtbjJ Õ£o‹brhš by‹gH»
ba‹DbkhÊ ba‹ftÇ naªâÄ¡fh®-K‹dir¤nj
cŒgtid naîiuah njhŠnrŒg© ûbyDiu
brŒâUt y§f‰ ¿u£L.
neÇir bt©gh.
gj¡f©lh g©gh ty§f‰ ¿u£o‹
Kj‰f©l« ghL KUnfh‹ - gj¡f©lh«
ï‹òdJ f©QWkh nwâ yUnzh¡F«
m‹gUÃ‹ K‹tUF th®. - fháah¤âiu.
ÕL = tÈ. ïJnt “ty«” nr - âthfu§ fh©f.

FkhuFU¥nahek :
ghLKiw
$ R¥ãukÂa¡flîŸ rhBhJ gu¥ãukbk‹gij
ntjhfk òuhnzâfhr§fŸ És¡FkhÆD«, mt‰¿byGŠ
r§ifbahÊ¤J ïªüyháÇa uUË¢ brŒj $ R¥ãukÂa
ÉahrK« Kj‹ k©lyK« MwhtJ k©ly§ fhWKŸs k‰iw
k©ly§fS« ciufS« ï¢R¥ãukÂa¤â‹nk byhU
bjŒtŠ brhšy nt©oaâšiy, r¢ájhdªj¥ ãu«k«
ïJntbad¢ RUâ í¡â mDgt thÆyhf ïÅJ
És¡Fk‹nwh. m¤jifa gu«bghUsJ âUtUbz¿ Ã‹W
ghoaUËa ï¤âU¥ghlšfË byjidnaD k‹nghL
m¡flîŸ r‹ÅâÆnyD« k‰w Él§fËnyD« gho¤
Jâ¥gh®¡F¥ ghtehr«, nuhfehr«. r¤JUehr«. MíŸÉU¤â,
ijÇaÉU¤â, åÇaÉU¤â, É¤ijÉU¤â, ò©ÂaÉU¤â,
ò¤âuÉU¤âí©lh«. m‹¿¢ r®th®¤j á¤âíK¤âí«
thŒ¡Fbk‹wY« thŒik.
Éujhâ Énrõ âd§fËY« âdªnjhW« njthya¤â‹

K‹d®¥ ghLtjhÆ‹, ghLnth® $ mUz»Çehj RthÄfŸ
âUth¡fh»a âU¥òfœ ghoaã‹d® ï¤âU¥ghlYŸ
nB¤âu¤â‰FÇa âU¥gâf¤ij ÆÅJgho ÆWâ¡f©QŸs
âU¡fªj® âU¥gšyh©LT¿ Ko¤J¡ f®¥óu Ôghuhjid
brŒJ jÇá¤J¥ ãurhjnk‰W¡ fªj_®¤âia¡ fU¤âU¤â
ÆU¥ãl bkŒj¡ flt®.
njthyak‹¿¡ »Uf« bghJÉl bk‹gitfS

bsh‹¿‰ rutz RthÄia¥ óÍ¡f¤ JÂeU«, nk‰ãufhr¥
4 âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l«
gL¤âathnw K‹d®¤ âU¥òfœ br¥ã¥ ã‹d® ï¤âU¥ghl‰

bghJ¤ âU¥gâf§fSŸ x‹W mšyJ gygho ïWâÆ‰
gšyh©nlhâ¤ Jâ¤J¥ ói#ia Ko¤J¡ bfhŸs¡ flt®.
âU¥òfœ ghlÄšyhjh®, ï¤âU¥ghlšfisna Mu«gkhf¥
gho¤Jâ¤J Koî bgw¡flt®.
bgÇaòuhz¤âš “m®¢rid gh£nlahF«” vdî«,

âUthjñu® òuhz¤âš “m‹ãyhj g©ãdbuÅDª j‹id¥
ghod®¡ »u§F«” vdî«, âUPhdr«gªj RthÄfŸ âUKiwÆš
“ghLth®¡fUSbkªij” vdî«. âUehî¡fur RthÄfŸ
âUKiwÆš “jÄnHhoirghl‹ kwªj¿na‹” vdî«, Rªju_®¤â
RthÄfŸ âUKiwÆš “bghŒ«ik ahsiu¥ghlhnj baªij
òfÿ® ghLÄ‹ òyå®fhŸ” vdî«, khÂ¡fthrf RthÄfŸ
âUthrf¤âš “v‹òU»¥ghL»‹¿iy” vdî«, jhíkhd
RthÄfŸ ghlÈš “ghL»‹w gDtnyh®f nlL»‹w brštnk”
vdî«, mUz»ÇehjRthÄfŸ fªjuy§fhu¤âš “K¤jÄHhš
itjhiuí k§F thHit¥ngh‹” vdî«, FkuFUjhr RthÄfŸ
ghlÈš “gh£oYid¥ gÊ¢rbthU gh¡»aK« bg‰wj‹¿” vdî«,
õ©Kf [AÞu ehk¤â‰ Fkhu¡flîŸ âUehk« “Ñj¡P‹”
“f¤ag¤a¥Ça‹” vdî« tUjÈ‹; m‹òilah® ahtU« gukid¥
ghth‰Wâ¡fnt©L bk‹wš jila‰w Ô®itbad¢ r‰r§f¤jh®
ahtU k¿tu‹nwh.
------------------------------
âUty§f‰¿u£L - Kj‰f©l« 5
átka«.
FA¥uàknzek :
âU¢á‰w«gy«
ïu©lhtJ k©lykh»a
âUty§f‰¿u£L
Kj‰f©l«*
fh¥ò
FwŸbt©gh
bgh‹dhuª J‹D« òa¤jhid khKft‹

ã‹ndh Åj‰fUŸfh¥ ng. (1)
nfhËš òfœ¡fÆiy¡ nfh‹KUif na¤jtt‹

njhS§ fl«òª Jiz. (2)
mŠP¤t« ål‰ fy§f‰ ¿u£lh‰w

kŠiPÆt® nth‹fh¡f tªJ. (3)
tŸsšnr Æ‹whis thœ¤jtU£ blŒthid

tŸËí§ fh¡fnt tªJ. (4)
mÆšnty‹ nkdhD kh‰Wª Jâ¡nf®

kÆšnrt Y§fh¡f tªJ. (5)
RfÃiyia¢ NœªJ brhy‰F¢ Rnur‹

k»œbthL§ fh¡fnt tªJ. (6)
* f©l« = TWghL; T£lbkD« bghUŸ ga¡f¤j¡f

fh©l« v‹gj‰F ïJntwh«.
e‰wh blhH¡Tl dhÇ¡ »sKUfhŒ

c‰nwh dUŸth DtªJ. (7)
mUsh uongh‰W k‹g®¡ fUŸnrŒ

mUns ek¡fhâ¡ f«. (8)
x¥òtik ÆšyhbkŒ í‰wto ntyuá§

bf¥goí« tªjhS nk. (9)
FkuFU jhnd bfhL¡Fbkd y§fhš

FkuFU jhr‹ F¿¥ò. (10)
ïir¤jÄÊ‰ ghl¡Toa ï«Kj‰ f©lK«, ïa‰wÄHhíŸs

ïu©lh§ f©lK« r«gªj¤jhš âUty§f‰¿u£L vD« bga®
bg‰WŸsd bt‹gij ï¡f©l¤â‹ Kj‰f© ïa‰wÄiH¢
rh®ªj ï›bt©gh¡fŸ nghªJ fh£LtthÆdnt.
bjs¤âa«
g©-bfhšÈ.
muAu kªâu tky Ãuªju

rutz r«ãuk r§fu ò¤âu
Rugâ ók Rnfhja nghjf
gÇòu rjjs ghj ekÞnj. (1)
Mâ adhâí khd tnuhja

nrhâ Ãyhî rlhdd Rgfu
ntjf rkur É©ly® g©oj
ghjf f©ld ghj ekÞnj. (2)
ïªJs y«gf É§»j k§fy

Rªju%g Jthjr fujy
rªâu nrfu jljh »ljl¥
gªâbfh Â®¤jd ghj ekÞnj. (3)
<Ru eªjd åRu ò§ft

njRW F©ly á¤âu gªjd
MrW rÞâu AÞj rnuhUf
ghr Énkhrd ghj ekÞnj. (4)
c¢áj kŠiPÆ ÿuâ nkhfd

Ã¢ra î¤ju Ã¤a kndhya
r‰rd® Ä¤âu r¤JU f©ld
g¢ira« òZfu ghj ekÞnj. (5)
C®¤Jt ehlf®¡ nfhâa njáf

M®¤j jÆ¤âa ulbwW fhjf
T®¤âif åÇa F¡Fl nfjd
gh®¡f tU§Ff ghj ekÞnj. (6)
v©zW itgt Éª¤u Énrõz

ò©Âa î¤jk óuz g¢ák¡
f©Ây FŠát fªj»U ghrd
g©zt® óÍj ghj ekÞnj. (7)
Vuf ehaf bt‹FU ehaf

jhuf ehaf r©Kf ehaf
fhuf ehaf fâjU ehaf
ghuf ehaf ghj ekÞnj. (8)
I§fu nrhju t«ãif fhjy

k§fs tšÈ kndhuj FŠrÇ
ï§»j fhty Éfgu rhjf
g§fa‹ khšgÂ ghj ekÞnj. (9)
4. gªjd« = miuPh©.
5. g¢ira« òZfu ghj« = m‹wy®ªj mH»a jhkiu kybuh¤j mo.
6. T®¤âif = Míj« ; nr - âthfu« fh©f.
xfu kAhuj bthË®òa tKj®fŸ

òfGg åjÉ óâbfh© K©lf
u»j Éöd yyhl Ényhrd
gfFA ghtf ghj ekÞnj. 10
Xku Auát nthŠru tzgt

ßku Auát ÃfœgÇ òugt
$ku Auát âuŸgt bkhÊts®
ghkfŸ òfHU£ ghj ekÞnj. 11
fÈíf« 4994 eªjd (».ã.1892) tUl« kh®fÊ khj« 24M« njâ R¡»uthu«
gh«g‹ Ól®fSŸ fšÉa¿îilatuhí« c¤ânahf¤â

ÈU¥gtuhíÄUªj L.D. K¤J¡fU¥g ãŸis, Kj‹k©ly¤â
YŸs etu¤âd Û¡T‰W KjÈa FÊ¥òil¢ rªj¥ gh£L¡fis¥
gh®¤JÉ£L ï›Éjkhf¥ ghLtjhÆ‹ mit, vËjhf ahtU«
ghlî« bghUs¿aî« ïiaahjdthnk, âUPhdr«gªj®
KjÈnah® ghoa gh£L¡fis¥ nghy¡ Fkhuãuh‹ ÛJ«
ghLtjhÆ‹ mit, v‹nghšth® gyU¡F« ga‹gLtdthnk
v‹Wiu¤jij m§ÑfÇ¤j thwhfnt MáÇa® ï«Kj‰
f©l¤ij¥ ghl¤ bjhl§»d® v‹f.
9. ›í¤jhe« - v‹D« tlbrhš “Éöd«” vd Éfhu¥g£lbjdš

nt©L«. Énuhj« òÇjY¡F ïJ bgauh«. Énuhj Äšyhj vD« bghUŸ
bghUªj Éödu»j vd khWf.
10. òatKj®fŸ - jÄœ ü‹Koò.
1. âUtUsoik¥ ãuh®¤jid
------------------------------
g© - e£lghil.
bgh ŒahKf¤ â‹thœÉ‰ òfhJ‹do ahUŒ

bkŒahKf¤ âD¡nftu ÄFkhtÈ§ FŸns‹
Iahuo¡ fkyªbjhH yhnddU Ë‹¿
cŒnaÅÅ íŒna‹kÆ ÿU«bgU khnd. 1
j©kh¤jl thuhzá jÅ‰nghKÆ® fS¡f‹

bwh©khkiw _yŠbrhÈ íUth®fâ ešF«
f©_‹Wil ah‰f‹òs fiwÆšFU thd
f©khkÂ naí‹do fhzhkYŒ nand. 2
ghyhÊa‹ átórid g©Qªâw‰ fhÊ

rhÿuk jhŒeš»a rántÂa‹ bghUbs‹
whnyhÈj Kskhkiw aiwíŠát dU©nkš
khyh»í nsÅ‹dUŸ thuhkYŒ nand. 3
_‹wh»a ãÂah‰gá KÅthÈ‹ik¥ ãÂahš

njh‹whÃ‹w tP®nkÉl bwhGkhjt®¡ Fsnjh
<‹whSl Ü‹whbdd ÉyF§»Uig¡ flny
nj‹nwhlÉœ j©zh®T¢ áukhÈif nahnd. 4
r§fhÊí sh‰f‹bwhU jiyntjid íŠÓ®

k§fhkiw nah‰»‹dšbrŒ tÆ‹ntjid íªjh‹
j§fhjP® òÇªö®ªjij a§fh©lKŠ rh‰W«
E‹fhyo ah®¡fhka EiHahjÆ nyhnd. 5
3. rhÿu« = nk‹ik; N - Ãf©L neh¡Ff.

4. nj‹nwhlÉœ j©zh® T¢áukhÈifnahnd = FË®ªj kzky®¡
T£l§fbsd my®ªJŸs xU T¢áukhiyia íilahnd. T=óÄ,
áu« = thdkhfÈ‹ É©Q« k©Qnk mtDila ghunkRtu¥
ngUUÉš khiybad ÄË®td v‹f.
j tÚLÉ ahj‹rnfh ju®r©KÅ fSÛ‹

gtkh¿í donafâ gânabaD kªehŸ
átkhdij í WK‹dUŸ nrU«go brŒjhŒ
etngjK sh‹K‹År eÉY«bgU khnd. 6
E‹fhyo jhœªnj¤ât Df®N®jo ahnaš

v§nfÆÅ íŒthDd âjkhkU ËJnth
bfh§fh®ky® òidíŠRu® nfhkh‹gÂ bfh©l
br§fhÉÇ ghí«bghÊ‰ ÓfhÊa‹ kfnd. 7
Vuh®gH Ã¡nffbt‹ bwQbk‹wid ÆJehŸ

thuhâU thuhbad tUŸntk‹W tUthŒ
TuhŒÉa rdbk‹w‹W T¿¢br‹w tznk
MuhuU bs‹nwhtU kÆšnt‹KU nfhnd. 8
f©zhÈUª Jªj‹Kf§ fhz¤jF nkhnfœ¡

f©zhoÆ dhnyaJ fhz¤jF kJnghš
j©zhUK‹ dUshYÆ® jidehd¿ ahnj
g©zhÃ‰g bjh‹W«Äiy gundFU gund. 9
j‹ida¿ ntnd‰bfhS‹ w‹ida¿ ntÅ‹

bw‹ida¿ ahnjÆÅ¢ bríkhbwd behoahŒ
k‹ndkÆ nyW§FU kÂna»Ç òfœªj
m‹ndbaid ahSªâU tUnsâU tUns. 10
eªjd tUl« khá khj« 26ªnjâ òjthu«

---------------
10. »Ç = mUz»Çehj®
2. Ã‹wÃiy É©z¥g«
------------------------------
g© - gH«gŠRu«
Ã ¤j K‹wid¥ ghÉ¤ njh®ªjJ Ã¢r a«bk‹ Wz®¤jnt

r¤â a¤bjhL bk‹K ndtªbj‹ whr thbtD ehbsjhŒ
e¤J nkht‹W jhd‹ nwhbt‹w dh£l§ TLj yhFehŸ
K¤j ndKU ifa ndgu nkhd nda¿ thanuh. 1
k ©Âdhir kl§» ehdªj É©Â dhiria btsîî ehŸ

v©Q »‹w go¡F Útª âz¡» a‹bgh Liu¡FehŸ
x©Q nkyUŸ g©Q nkba‹ DpïÇ D¡FÆ uhŒÄË®
m©z yh®ÉÊ g‹Å u©Lil a©z nya¿ thanuh. 2
kh j uh‰w¤â¤ j¤â¤ jhî kd¡F u§bf‹ tr¤âny

Vj Ú¤JŸ sl§F ehsJ år Ütª Jiu¡FehŸ
ghj e«ãa jhr‹ ghyUŸ g©z nt©LÄª neunk
ntj ndfU zhy ahto ntiy aht¿ thanuh. 3
brŒí« nahfª jt¿ dhbad¢ br¥ã dhÆu© l¿F¿

ikí nsbdh‹iw nak wªJ kU©l J©lij Û£Lbk‹
Ia ÚaUŸ brŒj jhÆiy aht® ghÈij nahJnt‹
bghŒÆ yhtÆš nty zhgÇ óu zht¿ thanuh. 4
nahf Ãiyg‰¿ mofS¡F ïiwt‹ m¿É¤j m¿É¥ò, ïªj 4Mª

ö¡»‰ fhz¥gL»‹wj‹nwh, rÇ¤âu¡f©Q§ Tw¥g£ljh«.
VF _¢ir ÆG¤J ehDŸ ËU¤â naf£l bt‹ÅD«

njf nkhâl Äšiy a›tÊ nju î«Äiy Æ›îÆ®
nghF ehbs‹d brŒF ntÅ‹ bghW¥ã nybaid bah¥ã¤nj‹
khf® ngh‰¿L khk dhá» thf dht¿ thanuh. 5
1. eªJnkhbt‹gJ “e¤Jnkh” btd tÈ¤jšÉfhu khÆ‰W.
eªjš = c©lhjš.
<r dhfîŠ Ót dhfî bk©Â‹ khrf khfî«

ehr nkJ Äyhj jhŒÃ‰F Pha¤ Ô®itÆ dhDbkh‹
nwá yhbjid ah¡F« g©ã§ bfd¡bfh‹ nwâ‹ Wd¡F©nl
ghr ehr»® ghÃ ÔÄË® ght Ña¿ thanuh. 6
v ‹WK‹wid¡ f©L bfh©lo na¤J« ghL bgwhjt®

x‹¿ Dªâl K‰¿ lh®fË JŸs njbghJ thfnt
m‹W brh‹d go¡F Útª jiH¡F ehsâ öunkh
F‹¿ nakd§ f‹W »‹wJ bfhŸF fht¿ thanuh. 7
th¡»‰ bghŒí kd¤âš tŠrK kšF bk‹bw‹ bwhÊbyyh«

ngh¡» Ã‹gj nk¤â íŒtJ nghJ bk‹Wid e«ãnd‹
fh¡f î‹gu nkg u§Fs¡ f©Q nshÆf É©QnshŒ
M¡f ÚL rl¡f uhru th£il aht¿ thanuh. 8
jªij jhíŠ rnfhj u§fSª jhu KŠRF khuU«

gªJ î«Ä¤u brhªj K«gš gîŸR Ã‹gj khfnt
áªij brŒjij¤ njo ndd‹¿¤ njo it¤jbjh‹ ¿šiyna
fªj ndÆU« ght yhtŸË fht yht¿ thanuh. 9
C U« ngUU îŠbrš yhfbt‹ ùU« ngUU îªjÇ¤

jhUŠ brhšy‰ fUŠbrhš byh‹iw aUŸbrŒ j§»r kh¡bfhSŠ
ÓU il¡FU _®¤â naÆt‹ brŒí« É©z¥g KŒant
rhU il¥òfœ gho ndh‹f©l r©K fht¿ thanuh. 10
eªjd tUl« khá khj« 26M« njâ òjthu«
---------------
9. Ä¤u« = tlü‹Koò.
3. mU©kh£áik
------------------------------
g© - e£luhf«.
M buh© f§ifòid au dhUil th‹bghUns

CU« bgh‹kÆÈš tª bjhË®át u¤âdnk
njUª bjh‹kiwÆ‹ bghUŸ nruU© K¤njÃ‹
fhU© a«Äiyna‰ fz¥ nghâÅ íŒnand. 1
É©zh LŒgt®fŸ Éiu bt©ky uh‰òáj«

g©zh Ã‹wî‹w‹ ¿U¥ ghj« tÊgLnth®
e©zh® r‹kît uÆ dhaf ndídU£
f©nzh¡ »šiybaÅ‰ fz¥ nghâÅ íŒnand. 2
É©nzh® j«gâna ÄË® É©kÂ Æ‹kÂna

m©zh bt‹DÆnu aW khKf u¤âdnk
g©zh® bgh¡»õnk ba§fŸ gh¡»a it¥ngÃ‹
j©Ù u«Äiyna‰ rz¥ nghâÅ íŒnand. 3
ó¡F« bt©bghojh‹ Äf¥ bghÈbr« nkÅand

ö¡f§ F©ly§f LÂ Jija bt©oirí«
nj¡f¢ rhÇtUŠ á»¤ njUil a©zhî‹
neh¡bfh‹ ¿šiybaÅ bdho¥ nghâÅ íŒnand. 4
Ä‹dh® nt‰gilahŒ Éiu åRe‰ w©fj«gh

bgh‹nd® bfhŸáy«gh òÇ _‹Wil¥ bgh‹kh®gh
k‹dh® bjŒthid tŸË khÂ¡f nkídUŸ
ï‹nd ÆšiybaÅ Åik¥ nghâÅ íŒnand. 5
ešyh® ngh‰WájŠ br¿ ehÉ byG«bghUns

bghšyh Ã¤âynk òiu nghfh u¤âdnk
fšyh bt‰fUs tªj f©kÂ naídUŸ
ïšyh njbahÊÆ Åik¥ nghâÅ íŒnand. 6
1. fhU©a« = tlü‹Koò.
I a§ nfhŸfoa¥ g‹D khuz thÇand

bjŒt§ f£fÇa bthU bjŒtnk á‹kank
igah® nfhgâna gu ght» naaUÙ
brŒah naÈ§»ah‹ ¿id¥ nghâÅ íŒnand. 7
bghŒah thœîilahŒ òu _‹bwÇ¤ njh®òjšth

Iah® bj‹bghâa¥ gâ ak®K Å¡»Åa
bkŒah bgh‹gHÃ¤ Jiu ntyh bt‰»dUŸ
brŒah naÈ§»ah‹ ¿id¥ nghâÅ íŒnand. 8
ï‹gh® rhfunk bad â‹g kndhujnk

bgh‹ó nkÅand gÇ óuz thdtnd
v‹ó ir¢átnd btÆ nywÆ‰ ifahî‹
m‹ng ÆšiybaÅ dQ¥ nghâÅ íŒnand. 9
thsh uøbaÊš ts® tŸË kndhfunk

Úsh â¡fbkDŠ át ner»® ghfunk
nfhç d§FWfh¥ òfœ T¿d t‹gund
Msh njnghdh yQ¥ nghâÅ íŒnand. 10
eªjd tUl« khá khj« 29M« njâ - kªjthu«.

---------------
4. mil¡fy«
------------------------------
g© - ïªjs«
mŠR kh» ahW kh» ahâ aªj eh¥g Â‹¿

ÉŠá naÃ iwªj jh» ntY il¡if ahbd‹ wh»¤
JŠr nwh‰w Ú¤j Ôj R¥ãu kÂa khd njnt
jŠr nkî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk.
1
bg ©Q kh» ahQ kh»¥ ngj nkhl ngj K«khŒ

k©Q kh» É©Q kh» k‰W nk‰w brašf sh»
v©bzh zh¢ir j‹a K«kh Ûr ndR nur ndeš
j©z nkî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk.
2
eªâ ahl nfR u®Ú y‹f u‹br« ghD f«g‹
jªâ óQ§ fhs f©l‹ r§F f®z‹ w©o F©l‹
bfhªJ Nl ndf U¤u TË NH¢ áf©o ô®ªnjhŒ
rªj nkî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk. 3
J§f thu z§f¢ irah¢ No nak¥ bghoâ Ä®ªij

m§f khf nahf j©l khd bjh‹W fu«ã o¤J¢
br§f nka á¿a á¡fª âfH Ã‹w gHÃ¢ á¤jh
r§if å£L‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk.
4
br¥bgh zhj guk g¤â brŒJŸ çu nk‰w t®¡F«
x¥ã yhj ãuhz nahf K‰w t®¡F« uh# nahf«
K¥bgh UŸbfh© lho ndh®¡F _y dhd gHÃ¢ á¤jh
j¥ã yhî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk. 5
F«g nahÅ tiuf Ë§F¡ bfhz®â ba‹w gobfh z®ªj

t«g whî khÉ L«g‹ thH nteš yoik bfh©nlhŒ
e«ã uhbd‹ nw¤j Éªeh zhÆ nd‰F§ »Uig brŒnjhŒ
j«ã uhÅ‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk. 6
Muš nghY§ fhÉ t£l kiuÆš å¡» aj‰» iaªj

ÓÇ y§F U¤u á‹dª njr nkhL Äyf îŸnshŒ
Mu z§f shf îŸnsh iaªbjh nlbah‹ wâf KŸnshŒ
jhu fhî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk. 7
m©l® nfh‰F¤ âUt Ë¤njh ahW ng®¡f‹ wUË if¤njhŒ

bjh©l® j«K£ gâÉ UªnjhŒ RUâ¢ br‹Å Ûâ UªnjhŒ
J©l khW nkhU U¡f£ L‹d t§f É©L iwªnjhŒ
j©l nkî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk. 8
4. f« = jiy.
ãuk id¤jh shY ij¤njhŒ ãuk á£o jidÆ iH¤njhŒ

guk D¡bfh‹ nwhâ Ã‹nwhŒ gJk ehg‹ gut¥ bg‰nwhŒ
fuk â‰bgh‹ ntÈ a§f¡ fUjh® j«ik¢ brW¤J fªnjhŒ
ruz nkî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk. 9
á£o fht byhLe á¥òª ânuhg tŠbr› tU£l ahî«

k£o yhk nye lh¤j tšy ikíŸ nshŒÉ ndhj¢
br£o ahf toî bfh©nlhŒ Ó®¤â brhdt‰ fUŸ òÇªnjhŒ
j£o yhî‹ do¥g© nghJª jhr dhÅ‹ dil¡f y«nk. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 5M« njâ FUthu«

---------------
5. J¡f u»j ãuh®¤jid

---------------
g© - gH«gŠRu«
Kªeh dadh Kªeh yÇah bkhÊnr® kiwehth

ï‹dh tQfh Éiwth Futh Éiwnah® gÂghjh
k‹dh® kÆÈš tUkh ghyh koah thœthsh
m‹nd aand baDbk‹ ftiy awÚ aUŸthna. 1
xÊah Érj¥ bghoahŒ bghoah îiuah® bgh‰fHyhŒ

gÊnr® ájl¤ jDnth® gifPh gfšnr® nt‰ifah
bghÊyh® gHÃ¥ gâahŒ ÃâahŒ òÅjh kh¥bghiwah
mÊah bkhÊah bt‹w‹ ftiy awÚ aUŸthna. 2
brhšYŠ RUâ¥ bghUns aUns Rl®nr® bkŒ«bkŒah

bršt§ f£Fa® bršt¡ fÆiy¢ átnk br›ntns
ešyª âfG§ nfjh uÄir eldŠ brŒnanw
mšY« gfY« gLbk‹ ftiy awÚ aUŸthna. 3
1. mÇ = Míj«.
3. nfjhu« = kÆš.
khY« Éâí« guîŠ ruzh ts®r§ f¥òyth

ntY§ FËU ÄË®br§ ifah Éiuah uÂkh®gh
nrY« táí ehQ§ fÂdhŸ nrah j©zËah
MYª jisah bt‹w‹ ftiy awÚ aUŸthna . 4
K¤nj kÂna KGkh Ãâna Kâuh bastdnk

r¤nj urnk jÅÆ‹ dKnj jtnk jt¥ngnw
É¤nj Kisna KisíŸ SÆnu ÉòthŒ ÉÇnrhÔ
m¤jh tÆšnt ytnd ftiy awÚ aUŸthna. 5
jhjh Úg¤ bjhluh Fkuh ruzh íjJtrh

nghjh® Koah òÅjh jÅah òaKª ehärh
ntjh tojhœ Ékyh rgyh Äwyh® ntshsh
Mjh uitah bt‹w‹ ftiy awÚ aUŸthna. 6
òdyh® f§if¡ »ilnah® òjšth bgh‹dh® f©zhsh

vidah l©il¢ ruzh òuzh Éfšnr® rfehjh
âidnr® F‹w¡ Fwkh ÅÅia¢ nrU« gîŸrhsh
mdyh® bkŒah bt‹w‹ ftiy awÚ aUŸthna. 7
K£lh th£lh bkhÊah eh¤nj Koah¢ átnyhfh

f£lh u¿Ph fUjh kdrh fUzh funtyh
v£lh Ãiyah Éiwnah® jiyth ÉUbsš ÈšyhnjhŒ
m£lh toth bt‹w‹ ftiy awÚ aUŸthna. 8
vŠrh toah® bjhl®gh tlšnr Çiwth r£»ßth

JŠrh btÊ‰nf fa_® FHfh RF®jh RaŠnrhÔ
gŠrh uo¢nrš ÉÊah ldah gÇó uzghjh
mŠrh Éwnyh ba‹w‹ ftiy awÚ aUŸthna. 9
4. jis = áy«ò ; Ãf©LfŸ fh©f.

6. bjhl® = r§»È. r§»È ngh‹w khiyíilahnd v‹gh® “bjhluh”
v‹wh®. Ûwš - “Äwš” vd¡FW»‰W.
7. nr®jš = m¤Jitjkhf Éutš.
8. bkhÊah eh¤nj = nkhdÃiy¡flîŸ.
É©zh Liweh ujdh áÇah Éa‹th UÂprh

k©zh® KRk‹ didahŸ átnd kâp ò©Âand
g©zh® òfœgh odt‹ gâna gudh® FUehjh
m©zh tong Âabt‹ ftiy awÚ aUŸthna. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 12M« njâ FUthu«

---------------
6. MbwG¤J©ik
------------------------------
g© - fhªjhugŠrk«
m‰òj kh»a tUkiw bkhÊnghš

bt‰òa® òtd«gš És§»L khW
g‰gy njt®fŸ gl®ªjÉ© Q¿D«
j‰gu khtJ rutz gtnt. 1
g¤âí PhdK« guÉL kh®¡f«

v¤jid nahtif ÆU¡»D Äf¤âš
K¤âjª jDâd KG¥gy dšf¢
r¤âa khtJ rutz gtnt. 2
óá¡F« thdt® òuty dhÉ

thá¡F khto tÊgo bd‹W«
ghr¤ij eá¤ât© gu¥ãuk thœit¤
jhr®g§ fh¡»LŠ rutz gtnt. 3
mUzy KŸst dhâK‹ DŸsh‹

bghUzy KŸst‹ óáj toah®¡
»UÂy bkŒâD ÄjKl nda¤
jUz¤â‰ fh¥gJ rutz gtnt. 4
3. MÉ = thrid ; tfubtJif fh©f.

bghobghÈ nkÅa‹ òuz Énahk

toîil aÆYil kddo ifT¥
goat®¡ »L¡fÂ› ttÅÆ‰ FW»‹
roâÆ‰ wL¥gJ rutz gtnt. 5
kŠáif¢ brÉnah‹ kÆ‰gÇ ô®nth‹

jŠrbk‹ wt®¡fU lUrk %uh‹
brŠru© thœ¤Je® âUto nr®th®
rŠryª jÉ®¥gJ rutz gtnt. 6
bgh§»L òdÈy« óÉšbt§ fdÈš

v§fQ KsbtË ÆštË gfÈ‰
f§FÈ yoat® fU¤Je‹ fhf¢
r§flª Ô®¥gJ rutz gtnt. 7
bj‹¿ir¡ nfh‹ÉL âÇÉj¤ öj®

F‹bwD« òakiy FY§fK¡ FLÄ
bt‹¿bfhŸ flªjo åábt« ãoD«
j‹Wiz ahtJ rutz gtnt. 8
njÉíª njtDª âUîU tUt«

nkÉ adhâahŒ ÄË®jšr© Kfbk‹
whtY‰ Wz®gt uÊîwh t©zŠ
rhÉid¤ jL¥gJ rutz gtnt. 9
ïªâu‹ KÅt®f ns¤Jbgh‰ ruzh‹

brªâU efÇlŠ nr®ªjâš thH
mªâU¥ òfœgh odtU¡ fga«
jªjij¤ jUtJ rutz gtnt. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 13M« njâ R¡»uthu«

---------------
8. K¡FLÄ = K¤jiy¢Ny«.
fl« = fÆW. “fl§fÆW” v‹gJ lfubtJif.
7. MbwG¤J©ik
------------------------------
g© - bfsáf«.
v ©Âš gšÉj khf ÉUªâL

k©bzh ilªJ tif¥gL ójK«
g©Â it¤J¥ guhgu khŒÃ‰wš
m©z yh®bga uhw¡f u§fns. 1
óU tªj¡ »z«òfœ thUz«

ÓU a®ªj îj¡fo nrQeš
óu z¢bra È‰bghÈ î ‰WŸs
Mu z‹bga uhw¡f u§fns. 2
JŒa _yK§ FŒaKª bjh¥òS«

bkŒa dhfj K«Ä‹ ÉR¤âí«
ika khd yyhlK khŒÃ‰F«
Ia dh®bga uhw¡f u§fns. 3
XJ khuz khfk K‹dU«

nfhâ yhj òuhz Fy§fzš
Úâ ahkw üÅf k§fS«
Mâ Æ‹bga uhw¡f u§fns. 4
C¿ fªjir¤ njhâ aG§fiy

ò W th®f£fh«
ü¿ ešyf neh‹ò
Tw UŠr¤j nfhoe‹ kª¤uK«
MW nsh‹bga uhw¡f u§fns. 5
3. JŒa = öŒik ba‹D« g©ãdoahf¥ ãwªj bgabu¢r«.

x¥ã‹ khtá aŠbr› tiH¥bghU

J¥ò whnkhf dªj«g dŠbrhy¤
j¥ã yhjî¢ rhld khuz«
m¥g dh®bga uhw¡f u§fns. 6
R¤j khd Rf¥bghU bsh‹wid¢

á¤j ÛâU¤ â¤âdª njhWeš
g¤â brŒjî« g®¡fU lªjit
m¤j dh®bga uhw¡f u§fns. 7
É©l y¤Jiw ÉŠira® fªj®t®

bj©L il¤bjU£ á¤j® KÜRu®
bfh©l É‹ò bgw‰fUŸ T®ªjit
m©l® nfh‹bga uhw¡f u§fns. 8
br«bgh ¿¡f© ÉÊ¤J¢ ádªjl‰

W«bg F¤jo Ny« ão¤bjk‹
bf«ò »§fu® f‹k§ bfL¥git
m«g u‹bga uhw¡f u§fns. 9
Ú©l thœîil Ã¤j tf¤âa‹

ó©l khtD óâ òf‹wt‹
fh©lš T®gy® f©zh ÆUªjit
M©l t‹bga uhw¡f u§fns. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 15M« njâ Mâ¤jthu«
---------------
9. bf«òjš = »s®jš. ï~bjhU eh£L¢ brhšyhfyh«.

8. âU¥gu§»Ç
------------------------------
g© - gŠrk«
vªijna Æiwna ÆizaU Ëiyna

È§»ah DŒªâny dªnjh
áªijnr® thnd âfœÉG¥ bghUns
âU¥gu§ »Çíiw átnd
gªjnk ngh¡»¥ gjtU sh¡»¥
gfÈu tzÉlh ÃiyÆ‰
rªjjŠ nr®¡f¤ jaîbrŒ ahnah
rutz Ra«bgU khns. 1
VRwh tUsh Äjey Äiyna

njRnr buÊny âfœÉG¥ bghUns
ghrnk ngh¡»¥ gjtU sh¡»¥
gugÇ óuz ÃiyÆš
nerkhŒ Ãiy¡f¢ brí«tif òÇahŒ
ÃfHÆ‰ Ra«bgU khns. 2
ï‹Weh isbadÈ yhtU Ëiyna

br‹Wnj ahit âfœÉG¥ bghUns
m‹WÚ brhdth woikia aiH¤J‹
do¤bjhG« ghíí W« ntiy
x‹iwna Éâ¥gh aÆ‰gil ão¤nj
bahË®Rg Ra«bgU khns. 3
v§fzh afÚ ÆLkU Ëiyna

â§fsh ddnd âfœÉG¥ bghUns
f§Fšngh Ysth ztky kwnt
fUizbrŒ njbaid ahshŒ
m§fzh òuzh tÂay®¢ ruzh
tÆYil¢ Ra«bgU khns. 4
ïirÆaš T¤bj‹ WsjÄœ ehjh

É§»ah DŒªâny dªnjh
âiròf HhÔ âfœÉG¥ bghUns
tirjU khK« kykw Újh‹
tUtJ fodbk dhnj
cájbkh LjL¤ jhŸtJ fl‹fh
QauÆ‰ Ra«bgU khns. 5
ï¢irah‹ kw‰nf aoikba‹ whdh

br¢irnr® ãizahŒ âfœÉG¥ bghUns
g£rnk íÇ¤jhŒ¥ gHky kf‰¿¥
gfuU khdªj ÃiyÆš
Ã¢rah â¡fkh ÃW¤jth uhnah
beLkÆ‰ Ra«bgU khns. 6
6. kwš = ãz¡F, ak‹.

v‹idahŸ thnd nauU Ëiyna

bj‹d®kh T‰nw âfœÉG¥ bghUns
ï‹dyh iktif¥ ghrtš byhÊ¤J‹
Åizao ba‹Ko N£o
ešdy§ bfhs‰F¥ g‹dth uhnah
eWkÆ‰ Ra«bgU khns. 7
v«ãuh ndí‹ d‹gdh¡ fhna

br«bghU£ flny âfœÉG¥ bghUns
e«ãnd Didna ieªjwh khia
eÈî
î w¤ jL¤jh shnah
c«g®fh tynd íikatŸ Rjnd
íz®tÆ‰ Ra«bgU khns. 8
ïŠirah zt¥gh« ã‹dK§ f¿¡»

Å§»ah DŒªâny dªnjh
brŠrlh ddnd âfœÉG¥ bghUns
mŠálh badnt ahjÇ¤ jiz¤J‹
do¤bjhG« gh¡fth uhnah
kŠRthœ fa¥bg© ka‹kz thsh
totÆ‰ Ra«bgU khns. 9
7. bjWe® v‹gJ “bj‹d®” vd kUÉ‰W. giftbu‹gJ bghUŸ.

9. ka« “ka‹” vd¥ nghÈahÆ‰W, mHbf‹gJ bghUŸ;
Ãf©LfŸ fh©f.
ï£lkh kUlh Åšiyna ahÆ

Å§»ah DŒªâny dªnjh
á£l®gh ydnd âfœÉG¥ bghUns
f£Lkh ztkh§ fÆ‰¿id aW¤bj‹
ftiyÆ‹ ¿w§fo ahnah
k£oyh tF¥ig íiu¤jt Åiwth
kâaÆ‰ Ra«bgU khns. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 16M« njâ nrhkthu«

---------------
9. âU¢ÓuiythŒ
-----------------------------------------
g© - gŠrk«
gÅaU£ nrõh gts¢br› thah

g¢irkh ya‹gÂ ghjh
òÅj Fzhsh òfœgt® njhHh
bgh‹¿lh t©l®j« gund
vidkw¡ fhâ§ fUËir¥ gtnd
baÊ‰brGŠ Óuiy thah
jÅÃiy¢ Rfnd íidkw¡ »Deh
rh‰¿LŠ rutz gtnt. 1
e©Qth Uwnt ba©Qth Çiwna

eh‹kiw KoÉ‰brhš bghUns
k©Q«th dfK« g©QkhŸ ÉidPh
k£oyh eldbt« gund
c©Q«th dKnj f‹dyh ÇGnj

ía®Ãiy¢ Óuiy thah
j©zkh® ruzh îidkw¡ »Deh
JoÆil¡ Fwkh jÂkl¢ Rukh

JilaU khkz¤ njhHh
elkÆ‰ gÇah ãÇaf¥ ãÇah
ehdo bjhGeW« gund
Rl®kÂ¤ jisah tlyÆ‰ wiyth
JÂÃiy¢ Óuiy thah
jltU£ òuzh îidkw¡ »Deh
mUsf¡ fÈna yaKâ¥ ãÈna

aKj Rnfhja¥ ãH«ng
bjU©kÂ¤ âuns FUkÂ¥ bghUns
ÔÉid Ô¡Fbk« gund
kUky®¡ fund aofS¡ fund
kÂÃiy¢ Óuiy thah
jUzj‰ gund íidkw¡ »Deh
»s®át¡ bfhGªnj jt®kd¡ fU«ng

bfGtU© khkÂ¡ Fynk
ts®ey¡ »Êna afÉs¡ bfhËna
kdka Ö®¡Fbk« gund
3. ãÇaf« = fl«ò; ¥Çaf« v‹gJ tlbkhÊ.

fËkd¤ Jikah sUŸur¡ fÅna

faÃiy¢ Óuiy thah
jiskÂ¢ ruzh íidkw¡ »Deh
j kÃw§ fh£lh Éa‹btË¡ T¤jh

r§fuh g©ilkh njth
Rkdr bksä âÄuÄš nrhÔ
Rªjuh bjh©lnd‹ gund
ïikat® Ph£gh Ãiwîil ah¥jh
btÊÅiy¢ Óuiy thah
rkur RFzh îidkw¡ »Deh
RFzbgh¡ »õnk Éfjbg£ lfnk

RijgG¤ bjhGFf‰ gfnk
ïFisí
í ‰ Wa®nth® ãugy¥ bghUns
baªijna bjh©lnd‹ gund
Éfyk‰ bwhË®kh jtgy¢ Rlnu
ÉaÅiy¢ Óuiy thah
rfyt‰ òjnd íidkw¡ »Deh
òybdhL¡ »Lnth ufeo¥ gtnd

ò ªâah® ój tÜfh
áiykj‹ got« bghogl ÉÊ¤njh®
brštnd tšybt« gund
5. faÃiy = Ú®Ãiy.
7. Éfj« = (ój«-) öŒik, Vfhªj« ; ÉÉ¡j« v‹gj‹ Éfhu«.
“ÉÉ¡nj ój É#bes” v‹gJ eheh®¤jt®¡f«. Rij = mÄ®j« ;
jfubtJif fh©f. Éfy« = FiwghL ; ã§fyªij fh©f.
miyfl‰ ¿iuå brhÈkÈ tseh

lfœÃiy¢ Óuiy thah
ryky®¢ ruzh îidkw¡ »Deh
JâgÂ¥ go¥ngh® ÉâÆid¡ »Ê¥nghŒ

Rgfu¢ brU¡»id¤ jUnthŒ
KJkiw¡ fit¡F© ÂjbkhË¤ âU¥nghŒ
bkhLbkhÊ TWbk« gund
ïjkiu¡ fkyh rd¤Jiw Fkuh
ÉisÃiy¢ Óuiy thah
rjjs¢ ruzh îidkw¡ »Deh
gtkÊ¥ gtnd átkË¥ gtnd

gÇîil¤ JÉet eadh
etbkhÊ¥ òfœ¥gh¢ brhÈdt®¡ »iwna
e¢ádh®¡ »Åabt« gund
ctikÆ‰ goah toîil¤ âUnt
íiwÃiy¢ Óuiy thah
jttU£ rdfh îidkw¡ »Deh
eªjd tUl« g§FÅ khj« 17M« njâ k§fsthu«

---------------
9. fit = fhL; “ftU§ fhL§ fitbadyhF«” v‹gJ ã§fyªij.

ïis = nkf«; Ãf©LfŸ fh©f.
10. ciw = ÉGk«.
10. âUntuf«
------------------------------
âUÉuhf«
g© - bfsáf«.
e Šr K©l f©ldh® eaªJ jªj brštnd

gŠr ghj fªjzªj g©ã ndh®bjh G§Ffh
ïŠáNœj l§f©nka ntu f¢R nurnd
jŠr bk‹w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 1
thR t‹¿ U¡Fr¤J ÚH Èšt G¤âa

<r öõ iz¡»z§» ndh®ò uªj »¤Jnsh®
VR whj Ë¤jbršt ntu f¢R nurnd
jhr bd‹w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 2
ò©l ßf nyhrd‹bgh‹ ó¤j ntj dhykh®

f©l bd‹D _tif¡ fU¤j Uªbjh G«go¡
bf©l if¡F z§fÙL nku f¢R nurnd
j©l Å£l L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 3
m §f zh®á fhts¤â nyW »‹w th©lth

k§if ghf dh®¡Fntj th¡F_yŠ brh‹dth
v§F yªj iH¡ftªj ntu f¢R nurnd
r§if í ‰w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 4
kh fnuhL ehfU« ta§F k©l y¤jU«

nghF K‹bd k¡fil¡f y«ò »‰r k‹¿ir¡
nf» lh®bkŒ ba‹Wiu¤j ntu f¢R nurnd
jhf K‰w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 5
2. thRt‹¿U = thR + t‹ + âU vd¥ ãÇ¤J¡ bfhŸf. thR - “th[&”
v‹D« tlbkhÊ Éfhu«, ÉZQî¡F ï~bjhU bga®. Ãf©L -
É¢tnkâÚ fh©f. t‹âU¡Fr« - tÈa murku«. Fr« - ku« v‹gJ
N - Ãf©L. “âUku«” v‹gJ ã-Ãf©L.
ï ªj ehS id¡fU¤ âU¤â ba‹f nzís

gªj« ahî k‰¿lhj g©ã id¥bgh Uªâdh‹
vªj ehS e‹Fnwdš nyu f¢R nurnd
jªij ba‹w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 6
ehj bth©á y«gy«g ehl f«ò ÇªâL«

ghj g§f a§fis¥ gÂªJ Äªj ehisnah
VJ Ä‹¿ khŒtndheš nyu f¢R nurnd
jhij ba‹w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 7
óÄ aªj u¤âD« bghUªJ nk‹ik ó¡fnt

ahÄ a¡if yhaehj‰ nfhK iu¤j itaÚŸ
VK Wªj t¤j nu¤J nku f¢R nurnd
rhÄ ba‹w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 8
k§if ehLŒ gŠrt‹ kf£F khK f§fuª

j§f khd e‹Kf§ bfhL¤j thâ a‹ãdhš
v§F y§bfh çrndeš nyu f¢R nurnd
r§f« nt£l L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 9
c«g U«ò fœtF¥ òiu¤j t‹bwh L¤jÓ®

g«ò khiy ia¤âdªâ d«ò idªj ghtÑ
v«ã uhbd d¡FÂ‰F nku f¢R nurnd
r«ò bt‹w L¤jbt‹ wid¥ò z®ªJ bfhŸitna. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 18M« njâ òjthu«
Mf¥gâf« g¤âD« nghªj âU¥gh£L ... 100
fh¥ò« bjs¤âaK« ... 21
Mf¤âU¥gh£L ... 121
8. ahÄa¡ifyha« = bghâakiy. ahÄa« = bj‰F ; N - Ãf©L

neh¡Ff.
11. gy»Ç
------------------------------
mWÓ®¡fÊbeoyoaháÇaÉU¤j«
g© - gŠrk«
f idfHÅyÉL rjjs Éizao fUâL jtKilnah®

kdbtË jÅdl ÄLku Auát toîil aÆyunr
gÅkÈ ÆjHÉœ bjhila yÂbgUk gy»Ç íiwKUfh
ïÅikbrŒ òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh.
1
fË»s® KRKf bdDÃU gdÇa flîs® fâÆDnk‰
bfhstU Ëdbdd tÊgL« Éòj®fŸ Fyî î w îsátnd
gsf tjuîik fu«ts uH»a gy»Ç íiwKUfh
ïiskÈ òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 2
mUkiw òfœÃiw FUgu ÄJbtD kikbthL âdKz®thŒ¢
rutz gtFf btdtÊ gLgt® rdd kuzkwnt
gÇîl doikbfh sfÂj gRgâ gy»Ç íiwKUfh
ïURW òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 3
JÂbr ÆuÉFy tur bdhUtDa® RábahL jgRbrah¤

âÂkÂ kJiuÆ dudJ bjhÊdÅ brabtd eirïath
gÂa FkuFU ãuzt îUbthË® gy»Ç íiwKUfh
ïizaW òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 4
ïyF fadad îikaD âd«ts ÇiskÈ kÂ kJiu¥

òyt®f liytid aWKf tUbz¿ òftU Ëagund
gyet kÂÃiw tsKl DaÇa gy»Ç íiwKUfh
ïytr tËíl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 5
1. gy»Ç = F‹Wnjhwhlš.
2. gsf« = gts« v‹gj‹ k%c.
ïis = jiy¡fhtš ; ã - Ãf©L fh©f.
3. ïUR = br›it ; ufubtJif fh©f.
elkÆ‹ ÄirbahU Rl®kÂ badtU etrig fË‹Kjšth

jlÉo‹ ÅirKÅ g»uj doikbfhŸ rkur ÃiyÆiwth
glKil kÂau tÂgt® kdk»œ gy»Ç íiwKUfh
ïluW òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 6
r fyfiyfisí Kz®îW tÈkÈ jtÄF FWKÅia¢

RF®j toikK¿ bfhSbkhU FUgu RUâfŸ òfœátnd
gfÃiw rutz gtkiw at®òfœ gy»Ç íiwKUfh
ïfœtW òÇîl bdidí koik bfhs ÉJey jUzknuh. 7
òJky usf tÅijaU« ÉiHîbfhŸ bghUtW FwkÆyhŸ

mâkJ utut urEf® jiytbthŸ sKjÉ òj®gund
gJk eidÃiuf sÉG« tsbkhGF gy»Ç íiwKUfh
ïjÄF òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 8
Éabdd btÆšÉÇ Éky® fÆiykiy ÄirÃiw

bfhYîilnahŒ
kabwW fîÂa‹ ÉlkK bjdEf® tÈís dHFilah‹
gÆwÄ HÂòid gRgâ íl‹bkhÊ gy»Ç íiwKUfh
ò W òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 9
ïašò
K uzW òfœbrhd tUz »ÇiaÃ# Koòil a¿Pbdd¤

juÂa Utiza® òfH tUËdbth® jfubt ËÆiwtnd
gutU beLts kÈa K»šfŸfÉ gy»Ç íiwKUfh
ïÇgW òÇîl bdidí koikbfhs ÉJey jUzknuh. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 21M« njâ kªjthu«.

---------------
8. mut« = xÈ.
12. âU¢nrhiykiy
------------------------------
dfubtJif¡ fÈÃiy¤Jiw
g© - ïªjs«
Ã ‹idna átkh aWKÅ tUªJâ Ãfœ¤â¥

g‹bdhzh eynk gil¤JŒa tUËa gund
k‹Dkh nrhiy kiykdh î‹gj« tz§f‰
bf‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‰ wiyna. 1
br‹Åeh Yilah dDâd« gÊ¢áL bjŒt«

v‹dnt Jy§»¥ gts¤â‹ ¿ubsd Éa§F«
be‹dil¢ nrhiy kiykdh Ã‹bkhÊ nf£f
v‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‰ brÉna. 2
t‹Ånr® Ej‰f© zhWil nahŒfâ® tontš

Ä‹Dó§ fund thdt nu¤jUŸ ÉJuh
g‹dkh® nrhiy kiykdh Ã‹Åiy gh®¡f
v‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJeš ÉÊna. 3
m‹idah aadh aDâd« tÊgL kona‹

j‹Dns íz®thŒ¢ Rl®bghU shíŸs rhÛ
K‹idnr® nrhiy kiykdh Ã‹ru© Kf¡f
v‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‹ _¡nf. 4
Ä‹Dth dt®k‹ kÆbyd tutj‹ nkny

c‹Åna ¿kfh Ãáru UÆ®bjhiy¤ JŸnshŒ
k‹Dkh nrhiy kiykdh Ã‹do thœ¤j‰
bf‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‹ dhnt. 5
2. be‹dil - beš + eil bad¥ãÇ¡f ;

eil - bršt bk‹D« lfubtJif.
ã ‹idnfŸ tda‹ ãw§bfÊ‹ KÅtu® ãwU«

c‹Åna fÂ¤j‰ fiktW bgUªjif íilnahŒ
J‹Dkh nrhiy kiykdh Ã‹ru© blhHK‹
v‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‰ funk. 6
bj‹Åyh bthËÉŠ rWKf¤ âsikaª njthŒ¢

brh‹dÚ sÆ‰if Æyfo nf©kd¤ önah®
Ä‹Åthœ nrhiy kiykdh Ã‹wy Äâ¡f
v‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‰ fhny. 7
K‹ideh sÇat jhutš nyd¤â‹ Kuzh®

br‹Ånf Lwbth© kU¥ãid¥ g¿¤jbth® âwnyhŒ
m‹d_® nrhiy kiykdh Ã‹bgho aÂa
v‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJeš Yl«ng. 8
m‹dth fdid aUŠáiw¥ gL¤âbkŒ a¿thš

g‹dfh guz‰ nfhKj‰ bghUlid¥ gf®ªnjhŒ
f‹dšNœ nrhiy kiykdh Ã‹fHš fUj‰
bf‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‹ kdnk. 9
g‹bdhzh¥ òfœjh‹ go¤jt‹ wid¤âU¥ gÇthš

ï‹dÜ¤ âU¡f îiu¤já‹ kaâd btÊwh‹
Ä‹Dkh nrhiy kiykdh Ã‹dUŸ nt©l‰
bf‹dkh jtŠbrŒ JŸsnjh btdJe‹ bdŠnr. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 23M« njâ nrhkthu«
---------------
13. âU¥gHÃ
------------------------------
g© - e£luhf«
á§fh e‹Fjîª âU thbw G¤jhsh

f§fh s‹FUnt Ãid naf U¤âšit¤nj‹
k§fh thœîilah baid thbt‹ nwaiHahŒ
bj§fh® bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 1
všyh UªbjhGJ ey nk‰f bt‹¿yw«

ïšyh khJwth Æy fhbw G¤âiwth
tšyh® thdtnd baid thbt‹ nwaiHahŒ
bršth bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 2
ehna DŒabt‹W eÉš nt‹t Ufbt‹W

neah Útuyh Ã# khe« bg‹Wbrh‹d
thah bt«gund baid thbt‹ nwaiHahŒ
Óah® bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 3
v‹dh É‹Wâia ÆÅ nj‰bw d¡fhf

e‹dh itair¤J ey nkí iu¤bjidahŸ
k‹dh® á‹kand baid thbt‹ nwaiHahŒ
bj‹dh® bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 4
Nnl Å‹doia a‹¿¤ Jâ¤J ehbdijí«

ghnl bd«khnd gu kh®¤j r‹ahÓ
thlh É©kynu baid thbt‹ nwaiHahŒ
nrlh® bj‹gHÃ¤ âU¡nfhÉ YŸshna. 5
5. nrL = mHF, e‹W, bgUikbaD« gšbghU bshUbrhš ;

ã§fyªij fh©f.
j ªjh® á¤j®fSª jÅ Phd É‰gdU«

tªnj jhŸgÂa Ã‰F« tuj khKÅna
kªjh u¤âUnt baid thbt‹ nwaiHahŒ
brªjh®¤ bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 6
Ä‹dh® bfsÕdª jid å¡» kŠrHfh®

r‹dh r¡FU¥ngh‰ wÅ ahf Ã‰FkUŸ
k‹nd khKÅna baid thbt‹ nwaiHahŒ
bj‹dh® bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 7
ehdh rhâFy KU ehk« ghuhkš

Cdh® Ótbdyh kU SÆbu‹ nwkâ¡F«
thndh® njáfnd baid thbt‹ nwaiHahŒ
njdh® bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 8
r¤jh ÚwÂªJ ifÆ‰ w©l bkh‹Wila

f¤jh thbat®¡F« gu fâeš ifagJ
k¤jh® ózHfh btid thbt‹ nwaiHahŒ
á¤jh bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 9
k©zh® Ótbdyh ÄD kh©bl Hhjtif

g©zh Ã‰FkU£ gu nka© zhkiyah‹
m©zh bt‹DÆnu baid thbt‹ nwaiHahŒ
bj©zh® bj‹gHÃ¤ âU¡ nfhÉ YŸshna. 10
eªjd tUl« g§FÅ khj« 24M« njâ k§fsthu«.
---------------
6. jªJ = rh¤âu« ; tfubtJif fh©f.

14. âU¥gHÃ
------------------------------
j¡fuhf«.
g© - bfhšÈ¡bfsthz«.
ïilÆwªj ÃiyiaaUŸ áwªjfªj nth§fš
v‹DbkhU áiy¢áka§ fË‰wÄH bdL¤j
òilkÈªj r¤â»Ç át»Çia¤ j©o‰
ó£oÆU§ fhtoba d¢Rkªâ L«g‹
kilkÈªj thÉd‹F o¡f©it¤j nghJ
k»ÆYw tidªJát »ÇÆ‹Äir Ã‹w
gilkÈªj jybkDe‰ gHÃ¥gâ nkî«
gîoaj© rutz¤j« gukabt« khnd. 1
kÂauÉ‰ f©tsU khkiu¡f© zhD«
ky®¤jÉR ÛJÄË® thÂjiy kfD«
mÂfÆiy aUbe¿Æ yuÂUªJŸ shD«
mUz‹gâ ndhUU¤âu uRtÅnj tUkh¤
âÂkUî nrlDl‹ ¿fÊUehš tRî«
áªijbrŒj bgU§fUiz¤ âUtoia¤ bjhGnj‹
gÂÆJbt‹ Wiu¤jUo gHÃ¥gâ nkî«
mªjfDŠ brŠRlU ÄªâuÜ rhd‹
mÅyÅU âòdÈiw asifÆiw nahDŠ
rªjjK§ ifbjhGj juk¿ªnj íÇa
r«g¤Jf sË¤jî‹w‹ whŸFu§F »‹nw‹
fªjKj iyªâÅiy fl¤âbe¿ bfhL¤J¡
fUÉDiH ahkby‹id¡ fyªjoik bfhŸshŒ
gªJu¥bgh‹ t©liwí« gHÃ¥gâ nkî«
1. gil = fy¥ig ; Ãf©LfŸ fh©f.
gîoa« “bgsZa:” v‹gj‹ Éfhu«. òZa : v‹D« tlbrhš MâÉU¤â
rªâÆ‰ bgsZa : vdthÆ‰W. òZa« = k§fs« = r«g¤J ; É¢t¥ãufhr«fh©f.
3. gªJu« = gªJ ngh‹w âu£áí« cuK«.
â §fSbkš yhjtDŠ Ót‹kiH¡ nfhS«

nrŒrÅíª öJtDŠ ÓwuÉ u©L«
m§ifjÅ yËay®bfh© lU¢ridÄ¡ fh‰¿
adªjEâ brŒjî‹w dobjhGJ Jâ¤nj‹
k§fsbkh nlfUiz thÇâÆ by‹id
kdKtªJ FilaÉ£L tÊaoik bfhŸshŒ
g§fa§f© klyÉG« gHÃ¥gâ nkî«
r yklªij Ãyklªij rhuijíŠ ráí«

rhiabah ld‹kidÉ j©zËd khJ«
âyfEj ÿ®táíª âUkÈªj u«ig
ânyh¤jikí nk¤JdJ âUtoia¤ bjhGnj‹
ryÄFªnj aiykÈªj rdd¡fl dLnt
j¤jË¡F bkidídJ j©zUnsh l¤â‰
gyÃÄu nt‰¿¡bfhshŒ gHÃ¥gâ nkî«
m¤âÇí§ bfsáfD kf¤âa‹fh ágD«

mÇajt kh®¡f©lD kh§»ur KÅí«
ò¤âkÈ rkj¡»Å òy¤âakh KÅí«
bghUÉfªj tá£lbdhL gu¤Jtr KÅí«
r¤âakh tz§»aî‹ whŸFu§F »‹nw‹
jaîldš yUsË¤J¤ jhHoik bfhŸshŒ
g¤j®fzŠ NHîŸs gHÃ¥gâ nkî«
rdf‹Rf‹ ãUFKÅ rd‰Fku KÅí«

jâKÅí ehujDŠ r¤jFd‹ KÅí«
ÉidbahÊªj gjŠrÈí« Éah¡»u¡fh‹ KÅí«
ÉahrD«g uhruD« Éujg‰g KÅí«
4. Ót‹ = ÉahH‹. öJt‹ = òj‹.

7. fUÉ = nkf« ; ufubtJif neh¡Ff.
âdKtªJ f©lî‹w‹ ¿Utoia tÈ¤nj‹

âUîs¤â‰ nf‰wbjh©L bratoik bfhŸshŒ
gÅ»s®ªj fUÉfÉ gHÃ¥gâ nkî«
ïa«gÇa tUªjtŠrh ÈuÂakh KÅí«

ïiwikíŸs JUthr ndu©l‹ã dh»
ta§Fr¢á jhdªjdš th‹Û» nuhk‹
khjt§bfhŸ fiy¡nfh£L khKÅí kâf
ea«bgwbt‹ WtªJtªJ ehSªjÇ á¤j
eWkzŠrh Y‹ruiz ehD«tÊ g£nl‹
ga‹gLkh wUŸòÇâ gHÃ¥gâ nkî«
thÇW¡F§ bfh§ifts® khJikfh yÇÆ‹

kÂíâ¤j etr¤âf© k¡fzt åu®
ÓÇU¡F nkhÇy¡f® njRâf Hku®
átfzK§ fªjUt® á¤jU§»‹ duU«
VÇU¡F ehfbuhL jhdt®kh DlU«
V¤JdJ ó«gj¤ij baQbkid¡f© ghuhŒ
ghÇU¡F« tiuts§bfhŸ gHÃ¥gâ nkî«
mÇaá¤â aÉ®kj§f uháwªj tFË

adhâej uhâej uHFk¢nrª âuU«
fÇyWnfh u¡fbuhL ffdeil íila
fnlªâu®r njhfej® fU¤JWr¤ âaU«
mUz»Ç ahDÃidª jdªjá¤â gil¤j
m‹òf©L Ã‹gj¤ij aDâd«tª â¤nj‹
gÇîldš yUŸòÇâ gHÃ¥gâ nkî«
eªjd tUl« g§FÅ khj« 25M« njâ òjthu«.

---------------
9. mÇ = áy«ò, “mÇjisbP»Ê” v‹gJ ã§fyªij.
15. âUthÉd‹Fo
------------------------------------------
v©Ó®¡fÊbeoyoaháÇa ÉU¤j«
g© - gH«gŠRu«
m ©l® ahtU k¿bah zh¥bghU
shâ aªjuª bjÇbah zh¥bghUŸ
g©il übyyh« gfbuh zh¥bghUŸ
ghu kh®¤âf Phd th‹bghUŸ
v©l if¥bghU shF Újo
naªJ »‹wr‹ dhá ngh‹wbj‹
bjh©l ndidÆ§ fh©L bfhŸtzª
ö©L khÉd‹ Fo¢R nurnd. 1
(âU) MÉd‹Foba‹gJ gHÃkiy aothu¤jy«. mâÈU¡F« $R¥ãukÂa¤ij
neh¡»¥ ghoíŸs ï¤âU¥gâf¤âš v‹dh©ltdh»a Ú kiy ÛJ j©lghÂahf¤
jÅ Ã‰F§ fhuz« ahbjd M¡»nah® ÉdÉa bghUŸ fhz¥gLjÈ‹, ï§‡d«
mofŸ m›Éu©L _®¤âfisí Äiz¤J¤ Jâ¤jdbud t¿f.
neÇ yhîa uh¡f btŸtiu

Ãya K£át fz§f ns¤âl¥
ÕÇ yh¡bfhY ÉUªJ Ã‹gj«
bgwt UªâU toa t®¡fUŸ
NÇ yh¢irt bjŒt ÚbahU
JwÉ ngh‰wÅ Ã‰g bj‹dâ
öu Ä‹bwid ah©L bfhŸtzª
gÇâ gšbyhË Rl®» ßlK«

gJk ghjt« gÇò u§fS«
ÄUJ kšbfÊ‹ koí L¡ifí
ÄiwÆ byh©brÉ aÂf Sªjd
jU» dšÈU njÉ í«Äyh
jh©o ntlk jhd bj‹dâ
3. Äiw = F‰w« ; Ãf©LfŸ fh©f.
JÇj khbtid ah©L bfhŸtzª

mlšbfhŸ ójU« åu thFbth

lkU« åuU nkhÇ y¡fU«
òilbr ¿ªâl¢ ruz kŠiPÆ‰
bghUÉ yhbjG jUg uhgu«
jlÉ R«òa® tiuÆ nybahU
jÅik aheÅ Ã‰g bj‹Did¤
bjhlU bk‹wid ah©L bfhŸtzª
cy» nyíid¥ ghLª bjh©Ls

UŒa nthjt UŒa nthkd¢
ryÄš nah»f SŒa nthÃfœ
rUt ÓtUª jt¤â DŒanth
jiyÆ‰ ã‹áif aiuÆ‰ nfhtzª
j©l k§ifÆ‰ bfh©L Ã‹Wis
bjhiyÉ lhbjid ah©L bfhŸtzª
bghŒí nsDÆ®¡ bfhiyí ns‹bgU«

òiyí nsbdL§ fsî nsÅj«
ikÆ L§fÂ kaY ns‹kl
kUS ns‹gl ÇUS nsÅ‡‹
cŒí khwUŸ T®ªJ tªbj‹K
ndhJ Ã‹bdh®j ahs bk‹brhy¤
JŒa ndbaid ah©L bfhŸtzª
br¥bgh zhjit« ghr rhfu¢

brJ«ò ns»lª jG§» e‹bd¿
x¥ò whÉÊ eha ndÅ‡
DŒt ndhâU tUË yhJ bkŒ
7. brJ«ò = nrW.
m¥g Übad ikªj dhbdd

thbkh® bjh‹Kiw fh£o dhÆt©
J¥g dhbaid ah©L bfhŸtzª
fGij Æ‰fil aha ehDid¡

fUj e‹bd¿ fH¿ dhŒbeho¥
bghGJ Ã‹kwª âU¥g ndhÉÅ¥
òfœbrh yhbkhÊ go¥g ndhîid
KGJ bk‹df kh¡» lhâD
Kis¥g ndhkÂ‰ gj¤ij ašyJ
bjhGt ndhbtid ah©L bfhŸtzª
khf Ã‹Wis ÔÆ Å‹Wis

tËÆ Å‹Wis kiHÆ Å‹Wis
nghf eªâU« òÉÆ Å‹Wis
òfÇ‹ khkâ ÆuÉ Ã‹Wis
Mf Ã‹¿L KÆÇ Å‹Wis
aoa ndda yht bj§‡d«
nrhf« bt‹bwid ah©L bfhŸtzª
FyÄ yhjt‹ wyÄ yhjt‹

nfhË yhjt dhË yhjt‹
kyÄ yhjt dhF ÚbeL
kiyÆ ny¿a kh®¡f bk‹bfhbyh®
ryÄ yh¥òfœ gho ndhdfª
jh©l t«òÇª jh©l njbtid¢
Ryg khfÉ§ fh©L bfhŸtzª
eªjd tUl« g§FÅ khj« 30M« njâ nrhkthu«.

---------------
16. moik
----------------------------
vGÓ®¡fÊbeoyoaháÇa ÉU¤j«
g© - òwÚ®ik
f ‰wt®bjhL¤J¡ fÅîl‹ N£L§

fÉ¤bjhil na‰bwÊ‹ kiwjh‹
brh‰¿L fâia tH§fU© khÉ©
nrhâna brhy‰fUŠ Rlnu
ï‰iweh S‹fh‰ nghâid na¤j‰
bfdjtŠ brŒâUª njndh
m‰iwba‰ fâ®¤j tzkUŸ thnd
a¥gnd bah¥ãyh jtnd. 1
fšÉa§ fliy¡ flªJnk‹ ÄËU§

fU¤Jil basit_ jh£o
brhštz Ky»‰ gGjW bgÇnah®
bjh©lbu‹ wâ®¤jnj ruj«
xš»lh åu¥ bgUªjif íilnah
ídjo¤ bjhG«òbk‰ FWnkh
mšfÈš yhbjid ah©LbfhŸ thnd
ngÆD§ filna‹ ãz¤âDª Ôœ¥ng‹

ãw§Fe‰ FzbkJ Äšny‹
ehÆD§ filna dyDw btdÚ
eWbe¿ FÆ‰¿a tUsh«
neaeš tuî¡ bfhUfu kh¿ª
beLÃy¥ gu¥ãil í©nlh
Maj tÆšnt‰ FUgu btidah
s¥gnd bah¥ãyh jtnd. 3
3. Maj« = Ús« ; N - Ãf©L neh¡Ff.

c‹bd¿ Jwªnj í‹do kwªnj

íP‰¿L bgU«gl®¤ Ôik
í ª Jwªnj j‹idí kwªnj
j‹idí
j‹idí k¿ªJŒí khwhš
v‹idÚ fyªjh bs«bgU khnd
ÆizaW kháyh kÂna
m‹idna aUŸrh yWKf¢ átnd
rdfDŠ rdÅ ãjhkf‹ bgUkh‹

wkaDŠ átbdd Ãid¤J
kidÉÃ uhir kf®ts UÆ®fŸ
kyuo¤ bjhG«g®f Swnth®
vdkâ¤ Jíí eh bsªjeh shF
bkd¡FÚ aUËa t©z«
mdfnd aUŸT uhbwG¤ âiwna
CbuyhŠ rik¡FŠ nrhWa UzÉ›

îyfbk yh«ÉÇ ghaš
VUyh Kilbah© nfhtz khkiw
Æa«òbt© bghoeWŠ rhªj«
ÓUyh KU¤â uh¡fbkŒ aÂfy‹
brã¥gJ rl¡fu bkdÚ
M®tbkh bld¡fh¡ »lbt‹W fh©ng
d¥gnd bah¥ãyh jtnd. 6
jhËid¥ gÊ¢R nkiHna Å‹nw

rh»DŠ rhFf ÉÅbaª
ehSÄ§ »U¡»D ÄU¡Ff Rt®¡fnkh
eufnkh nrÇDŠ nr®f
nfhSW ãw¥ng ahÆD khFf
FiwtW Ã‹ru© kwth
MŸÉid bah‹iw aË¤jUŸ ah©L
k¥gnd bah¥ãyh jtnd. 7
jhtu Ú®thœ tdef® tdÉ©

rFd«tš Éy§bfÊ‹ khªj®
njtbu‹ wiwnaœ njh‰wK bsjÅ‰
brÅ¡fî‹ dh¡»id brÆD«
nrto¤ bjhG«ã ÈU¥gnj FiwÉš
brštbk‹ bwhUJÂ gilªnj‹
MtJ òÇahŒ rutz¤ junr
» ÇiaÆ‰ rÇia jÅšts® nah»‰

bfGjif a¿ÉÅ YidÉ£
lÇag~ wt§f sh‰Wjš gaÅ‹
whbkd nth®ão¥ ghnd‹
cÇikbah Lideh kiH¤âL fhW
Kz®btho§ »Ubtd îiu¤j
mUikba‹ gund aiH¤jUŸ Ffnd
khakh ks¡f® thœÉÅ YHY

klbdid¤ jL¤jUŸ tzÚ
neaK‰ ¿oÅ§ bfdFiw bad¡fh
be¿Æj‹ nkbyJ tUŸT®
í W njhs§ fa‰fÂ kjyhŒ
ntí
Éuj®fŸ FUkÂ gâdh
whÆu« òfœ¥gh¥ go¤jt‰ fUËa
t¥gnd bah¥ãyh jtnd. 10
É#a tUl« (».ã. 1893) á¤âiu khj« 1M« njâ òjthu«.
---------------
17. âU¡F‹w¡Fo
------------------------------
g© - fhªjhu«
ó KoÉ©zt® thœî« ójy k‹dt® thœî«

öKo ehf®fŸ thœîŠ Rªju Ã‹do ah®fŸ
jhKW thœÉD¡ nfnah® r‰Wne uhFnkh ehf®
nfhKÅ nth®bjhG§ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 1
MWr ka§f bs§F khdªj khŒÉis aho

<WK jdL ntJ ÄyhjÉ U‹do neo
ÚwÂ bjh©l®fŸ thœnt Ã¤âa bk‹bwhU thŒik
TWk iwòfœ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 2
ehrÄš yhîÆ bušyh e‰fâ nrubt‹ nwnah®

kháY U¡bfh©l§ f§F k‹Dâ U¡nfhÉš bfh©L
njáf dhaÉ u‹ig¢ áªijÆš it¤JŸs bt‹w‹
Try W¤jUŸ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 3
Mâa dhâí Úah a©lnfh oba§F ÚahŒ¤

ÔâY Æ®¡FÆ® ÚahŒ¤ âfbHhU óuzª j‹id
nkâÅ ÛJŸF nthnu ÉŠr¿ th¡fKŸ nsh®fŸ
nfhâšbt ÆyÆ‰ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 4
5. ikaš = c‹k¤j« ; “c‹k¤j khœfš fUâa tdªj nuk§ fs‹ ngJ

ikaš” v‹W NlhkÂÃf© Liu¤jÈ‹ ïjida¿f. ï›î‹k¤j«
“czuhik” Mbk‹W ã§fyªij TW«. ït‰wh‹ âid¥òd¥
gu©Äir Ã‰F« tŸËkhnjÉ, Fkhunu Éthf« ÉiHªJ j‹ndhL
thâL»‹w ntlbud czuhikí«, thâLjš fhuzkhf mtŸ
mtiu Ãªâ¤j ã‹dU« mt® m›Él« É£L Éyf kdÄšyhJ Ã‰F
Ãiyiaí«, m›ntl toî khaÉ¤ijia¢ nr®ªj bj‹gijí
Kz®¤jnt “tŸË ikaÈ‰ á¡»a kha¡ fhty” v‹W
bjÇ¤jhbu‹f. ikaY«, á¡»a j‹ikí« c©ikÆš ï‹ddbtd
îiu¤jJ jhnd ï§‡d« E£gkh a¿a¡ »l¥gJ.
khty®¡ bfhªjs tŸË ikaÈ‰ á¡»a kha¡

fhty î‹do ahiu¡ f©lt®¡ FªJa® ÔU«
jhÉy f§FË® bfhŸSŠ r¤âa nfty« ÉŸS«
TÉa G§Fbk‹ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 5
v£LU¤ bjŒtK Úna ba£L¡f ÔjK khna

j£L¥g lhjt Ôj rhÄí Úbad nth®th®
K£L¥g lhkštª bj‹W K‰W¢br íkU£ bgh‹id¡
bfh£o¡bfh L¡»‹w nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 6
gh£oD id¥òfœª njk© gh£ilbah Ê¤JŸs t‹g®

eh£oÈ U¡»D§ fh£il e©ÂÆ U¡»D k‹nw
nf£lbjš yhkË¤ bj‹W§ nfoy U«bghU l‹id¡
T£o¡bfh L¤âL§ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 7
<oÈ izky®¤ jhŸf bs©Qt J§fH y‹g®

njblhU PhdK ešnyh® nr®¡ifí nkÃiy ahbk‹
nwhoÊ áªijia th§» í‹Dk fhát nah»‰
Toa shbthU nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 8
R¡»y th¡ifÆ DŸns NGk yÉU SŸns

g¡Ft Ä‹¿baª ehS« gªj¥g£ nlíŸs bt‹id¢
á¡bfd ntg‰w tªJ âU¤âa î‹gj Ûâ
F¡Fl nfjd¡ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 9
e‰wÄœ ghLe¡ Ñu‹ Phdbt ËaD óâ

brh‰wt nd¤jU nshnd njhifk Æ‰gÇ ahnd
ï‰iwba d¡fUŸ nthnd ba§fŸ átbgU khnd
F‰wÄ yhkiw¡ nfhnt F‹w¡ Foíiw njnt. 10
k‹kj tUl« (».ã. 1895) Mo khj« 3M« njâ òjthu«.
---------------
18. âU¤njh¤âu«
------------------------------
g© - gŠrk«.
âUkÈ KJkiw EtšbghUSª

âdirt KiwKiw ÆLbghUS«
bghU©kÈ ÄUâfŸ òfšbghUS«
òfÇšò uhjd rÇjkiw
mUKiw gyeÉš »wbghUS
k¿P®f siw jU bkhUbghUS«
bjU©kÈ Ffbdd bkhÊbghUSŠ
átát átát átátnt. 1
ïWâÆ ÈašgU sJãÇah

ÉizÆÈ ahbkhU gâbadî«
FW»a t¿îil íÆ®fËl§
F¿aw kUÉa bghUbsdî«
m¿tW bghUËid íÆUUth
aikîî w tid»w Éiwbadî«
áW»šF fbddî ÃyîtJ
jlÄF ãUâÉ ahâát

j¤Jt« tiuâÇ jrkhW«
klyÉœ gJkbk dhtu}‹
kiwbrhY nkaâ nyòtd
ÉlaK« Éla tÔjKnk
nk«gl tâjU bgÇabghUŸ
âlkÈ Ffbdd ÃyîtJ
1. át vDkhW« mWKf átbkdîz®¤J§ F¿¥bgdth«.

kfËD juKiw FHÉbad

kybuhU khiaÆ‹ ÄFJanuh
lfkw nt»lª JsbtËa
tQ¡fis ntjid awÉw¡»¥
gfuU kadK Ka®ââí«
g©ÂL Äiwat ÜlHF
âfœKU nfhbdd ÃyîtJ
kyÉU SiwíÆ® gâíwnt

tidíbkh iuªbjhÊš fisíila
eyÉiw badî kndfkj
eÉštiu aiwÆÅš yhÉòthŒ
ïy»L bkhUbghU bsdîbkid
ÆjKl doikbfh© KUbfdî«
bryštu tWÃiy ÃyîtJ
ghjy nkiHí nkjŸË¥

gubthU ÃiyÆny âUtofŸ
Xjbth zhÃiy jÅ‹Kojh
Dilat doat Usneht
ntjid jUgt® ghdkdhŒ
nkÉÆ j«òÇ nth®ghÈ‰
Ójs KUbfd ÃyîtJ
gÇîil aoat® âUtoth«

gotk JfÊî whjgo
mÇabkŒ aUŸtÈ ahyjid
auDU thbkhU âUîUthŒ
5. gâ = ïl«. ï¢á¤j ïl«.

cÇik bahLgQr‹ kh®¡fbe¿

nahâiw aU©KU nfhbddnt
âÇgw tDâd ÃyîtJ
bgh ‹ka thdt UWkPU«

ójy khDl UWkPU«
e‹ikÆ duf®f SWkPU
eÈaî kstW bgÇatUŸ
ï‹ka khfî kUŸtot
ÄjbthL bfhŸFU gukát
á‹ka KUbfd ÃyîtJ
ciday bjhUfâ Æiybadnt

íÅtÊ gLko at®fUk¤
JÅtÈ foaî kdkUsh‰
brhY«tG itíí eir »s®Ãidthš
ïÅÆš ÉidfŸòÇ tGitínk
ÆÇa tUËiwt‹ KUfbdDª
âdfu bddeÅ ÃyîtJ
fašÉÊ k¿kfŸ fztbdd¡

fUâÆ› t»yK nsjÄÊ‰
gÆšòfœ nrhlr üWjr«
g‹Åa t¿Pid ahsoik
jabthL bfh©lJ nghbyidíª
jilaw¡ bfh©oL FUKj‹ik¢
braYil KUbfd ÃyîtJ
k‹kj tUl« Mo khj« 21M« njâ Mâ¤jthu«.

---------------
9. JÅ = J‹g« ; ã. Ãf©L fh©f.
19. âUîUkiy
------------------------------
g© - gŠrk«.
ókf sfnk FË®ªbjÊš Fyî«

bghU¥òa® òtd§f lhkh®
khÄF bgÇa© l§fbsš yhK‹
kÆ®EÅ njhWÃ‹ ¿yf
Xka toth ískiw Kjšth
îdjo¤ bjhG«ãÅ byidahŸ
rhÄÚ aUŸbrŒ âUîU kiythœ
r©Kf¥ bgU«gu« bghUns. 1
ehf®f sy¡f© O®¤Ješ yWt®

ey«bgw tUËa Éiwth
Nfu kjid eá¤Jy fid¤JŠ
Rf¥gl tUËa åuh
jhfkhŒ tÈ¥ngh®¡ »Åaj© kiHia¤
jUkU£ fj«gnk aKj
rhfu nkah oUîU kiythœ
v§fQ kUŸrh bd¿áwª âLkh

¿iwtDŠ Ólgh tªjh‹
m§fkh¡ bfhS§fh yt‰Fnkh® FUbt‹
whÆid af¤âa‹ Kjdš
ò§ft® gy®¡F kUËid ÆJehŸ
òiuíil eh‹fil¤ njw¢
r§¡u»¤ Jiu¤jhŒ âUîU kiythœ
2. fj«g« = nkf« ; ã. Ãf©L fh©f.

bgh Œand bdÅD« òiyand bdÅD«

òiuaW bfhiyPnd bdÅD«
Iand íd¡nf ail¡fy khnd
dhjÈ bdid¡fÊ ahkš
cŒant òu¤jš flikí‹ dona
Ds¤âil astw btGkh
irbayh kW¤jh oUîU kiythœ
bg©gâ aW¤j fu¤âid ts®¤jhŒ

ngáLŠ brabyhÊª âUªj
g©òil¡ Fku FUgu‹ ah¥ò¥
go¤âl tUËid kJiu¤
â©òj® jiyt DWkP buhÊ¤jhŒ
á¿and‹ kDÉ‰F Äu§»¤
j©gj kË¤jh oUîU kiythœ
ÉÇâiu¤ âU¢rh dÉaiH¤ jt‹ng®

ntªjÅ‹ giftÈ foªjhŒ
vÇkf¤ jfiu¥ gÇbad ntbfh©
blWœKÅ tu®JÅ bahÊ¤jhŒ
gÇKf¤ bjhU¤â¡ bfÊ‹Kf ÛªjhŒ
g¤jnd‹ kDÉ‰F Äu§»¤
jÇrd§ bfhL¤jh oUîU kiythœ
ÄFgy¤ jDnrh UÆ®Fo¤ âLne

ÄÆida‹ wÇ¡fË¤ jtD«
áFKÆ®¤ bjhifnr® Ãuak‹ dtid¢
áij¤JÆ uË¤jK¡ fzD«
5. òj® = g©oj® = òyt®.

7. áFKÆ® = áWFKÆ® v‹gj‹ Éfhu«.
âfœkâ Æl®Ô®¤ jtDÚ naÆ¢

á¿and‹ kDÉD¡ »u§»¤
jFâU tË¤jh oUîU kiythœ
e ©Âa nth®kÆ ÈD¡FkŠ á»¡F

ehSe‰ ¿Uto bfhL¤J¡
f©Ây bfhUnf faŠá» jidK‰
fUâa tz«gÇ bfhoah¥
g©Âa gund gukò§ ftnd
g¤jnd‹ kDÉ‰F Äu§»¤
j©zË aË¤jh oUîU kiythœ
brÆUW nth®f sy¡fiz¤ Ô®¥nghŒ

nrto¤ bjhG«giu¡ fh¥nghŒ
FÆYÄ› ntiH kDÉD¡ »u§»¡
bfhLâd§ FË®ªjj© zËia¡
fašÉÊ¡ fhªâ kâíl duD§
fËbfG J®¡ifí nkî îª
jaîil bešiy¤ âUîU kiythœ
thYs¡ Fwkh ÅÅkj®¢ Rukh

kltu‹ khkz¤ jiyth
ntYil¢ ra¤njhŒ Éiu¤bjhil¥ òa¤njhŒ
Éa‹òfœ beho¤jt‹ gund
njhYa® tWbrhš YilbaË naÅ‹
Wa®tÈ foªJe‰ Rfnk
rhYkh wUshŒ âUîU kiythœ
k‹kj tUl« Mo khj« 25M« njâ FUthu«.

---------------
20. âUbešntÈ¡nfhÉš
---------------------------------------------------------
g© - e£luhf«.
Ó Uil ahÇand baid¢ nru tiz¥gtnd

VUil thdt®f Âj nk¤J« guhgund
MUil ntytnd bešiy a¥g® ÉkhdKiw
ehUil nahkand ba‹w dh£l¤ij¥ ó®¤âbrŒna. 1
f¢rÂ khKifahŸ Fw¡ fhÇif fhtynd

brh¢rbkŒ nahfUsª jÅ‰ brhªj¥g£ LŸstnd
m¢rÄš á‰gund bešiy a¥g® ÉkhdKiw
v¢rÄ by«gund bad bj©z¤ij¥ ó®¤âbrŒna. 2
V¤â ÆiwŠRgt® Äif naf tUŸgtnd

nfh¤âu k‰wtnd Fz¡ T¿iz Twbth©zh
M¤Jk ehafnd bešiy a¥g® ÉkhdKiw
C¤ijÆš nratnd bad JŸs¤ij¥ ó®¤âbrŒna. 3
c«giu¤ bjh©L bfhS§ fdî¤â¥ bgU¡FilahŒ

v«bgU khbddnt Ãj nk¤Je® g§FilahŒ
m«gu ntâand bešiy a¥g® ÉkhdKiw
br«gu ntYilah ba‹w‹ áªijia¥ ó®¤âbrŒna. 4
f§ifí§ bfh‹iwí kh® »il¡f©Qj yhdbthU

r§fu dh®Fkuh tªj¢ r§fu dhÇiwth
m§fj k‰wtnd bešiy a¥g® ÉkhdKiw
ò§ft ndFfnd ba‹w‹ òªâia¥ ó®¤âbrŒna. 5
fhd ky®¡FHÈ bjŒt FŠrÇ fhtynd

jhdt® khòÇia¢ ry uháah‹ _oÉ©nzh®
1. bešiya¥g® âU¡nfhÆš ÉaDyf« nghÈU¤jÈ‹ mjid

“Ékhd«” v‹wh®. “ÉaDyfª Jw¡f nkYyf« Ékhd«” v‹gJ
NlhkÂ Ãf©L.
Mdt®¡ fh¡fÄ£nlhŒ bešiy a¥g® ÉkhdKiw

üdÄš ntâand ba‹w ndh¡f¤ij¥ ó®¤âbrŒna. 6
g¤jU£ ò¤jKnj ba§fŸ gh¡»a¥ bgh¡»õnk

á¤bjDŠ r¤âjid bahU J©l¤â‰ nr®¤Jsnd
m¤jnd a‰òjnd bešiy a¥g® ÉkhdKiw
Ã¤jnd r©Kfnd ba‹w bdŠr¤ij¥ ó®¤âbrŒna. 7
óts§ bfh©blhGf¢ át ò©Âaª jh‹wiH¡f¤

jhtw ntâdK ešy jh«ãu t‹ÅbaD«
Mtif jh‹bgUF bešiy a¥g® ÉkhdKiw
åÉ yÆ‰fund ba‹w‹ nt©liy¥ ó®¤âbrŒna. 8
rªjj« tªâ¥gt® g¤â¢ rhy¤â‰ á¡»¡bfhSŠ

brªâU t‹òilah íik bršt¢ brG«bghUns
mªju® ehafnd bešiy a¥g® ÉkhdKiw
eªjÈ by«bgUkh bd‹w‹ Phd¤ij¥ ó®¤âbrŒna. 9
r§ifÆ Y‹òfiH¤ âdŠ rh‰¿a btªijãuh‹

ï§bfid íŒÉ¤jt Uid a‹¿ batUsuhš
m§»Æ‹ nkÅand bešiy a¥g® ÉkhdKiw
g§fÄ yhbadJ tÊ gh£oid¥ ó®¤â brŒna. 10
âUbešntÈ¢ áthya¤âYŸs r©Kf_®¤â âU¡nfhÉš
óâ k§»ÆU¤jiy njáf® f©Q‰W cs« tUªJeuhŒ m‰iw¥
nghjh»a Mo khj« 28M« ehŸ “ÓUilahÇand” v‹w‰
bwhl¡f¤J ï›ÉUgjhª âU¥gâf« ghoaUËdh®. ïj‹f©
Kj‰f£ ÓUlik njh‹¿ Ã‰wY«, vdJŸs¤ij¥ ó®¤âbrŒ v‹D«
nt©LnfhŸ bgU» Ã‰wY« fhz¡»l¡»‹wdnt. m¡nfhÉY«
mL¤j M©o‰whnd brGik ó¤J És§Fjiy¤ njáf®
f©Q‰W ctif ó¤jhbu‹D« Étu« rÇ¤âu¤J§ fhzyh«.
k‹kj tUl« Mo khj« 28M« njâ Mâ¤jthu«.
---------------
Mf¥gâf« ïUgâY« nghªj âU¥gh£L ... 200
Mf¤âU¥gh£L ... 221
21. óuz« ÉiHªâu§fš

----------------------------------------------------------
fÈÃiy¤Jiw.
g© - ïªjs«.
bgh ‹bfh© khkÆ ÿUa® ò©Âa _®¤Ô

c‹f© ÙuÄ‹ ¿§»t DŒtJ K©nlh
ò‹f© khŒ¤jUŸ òÇ»iy naYid e«ò«
v‹f© ÙÇid naJil¥ gtÇÅ batnu. 1
Ph‹W eªjÈš r¤ijíŠ á¤ijí Ú§fh

M‹w É‹gbrh %gk jhaÉ U‹id¥
ngh‹w bjŒtK© nlhbtid¥ òz®»iy ahÆ‹
njh‹W bk‹ÉÊ ÚÇid¤ Jil¡Fe butnu. 2
Ôâš r¤bjDª jhijíŠ á¤bjDª jhí«

Mâ aªjÄ yhdªj¡ FHÉí khbk‹
Mâ ahko nfbsid ÉuÉ¡bfh shnaš
åâ njhWbk‹ ÉÊ¥òd Wil¡Fe butnu. 3
bg‰W nsh®ãwª njh®kid kf®jk® ãwU«

r‰W e«Kw tybtd î‹Åí‹ ru£f‹
ò ‰W nsbdid¥ ò w«bgd¡ fÊ¡»Å‹ òÇÉ§
f‰W ehÅUª jG«òd Wil¡Fe butnu. 4
m‹g® j§fU¤ njíz®ª jUŸòÇ aUshš

v‹ò‹ bdŠRz®ª Jiu¤jtŸ sÆ‰fu Éiwna
ï‹ã Å‹dK Äilaw¥ òz®ªJbfh shnaš
J‹ã dhdG« ÉÊ¥òd Wil¡Fe butnu. 5
Ej‰f zhWil üdÄ yWKf§ fuªj‹

¿j¤ij naòf‹ khDl îUbtd bt‹K‹
òâ¤J bkŒ«bkhÊ íiu¤jid KGJ§bfh shnaš
gj¤ij naÃidª jG«òd byt®Jil¥ gtnu. 6
nt Ç a§fl« gÂòa¤ njhŒÉid nkî«

óÇ nah®òF ÄUÂy Ä‹dK« òFjh
njÇ a§fo í wÃid ba‹idÚ fÊ¡»‹
khÇ ngh‹Kf« to¥gJ Jil¡Fe butnu. 7
bghŒia nah®gt® bghUªJÄ¥ ójy thœit

bkŒia nah®gt® nr®t®bfh‹ bkŒ¥bghU shK‹
brŒa ghje« ãabtid¢ nr®¤J¡bfh shnaš
cŒí khbwd¡ fUŸgt Uy»Å bytnu. 8
nfhy thuz§ TbwhU gu«bghU Ùba‹

whY k§fH‰ gukD kUËd dJnghš
Óy î‹ru© áªijbr baid¡bfhS »iynaš
jhy Ûbjd¡ F‹do jUgt butnu. 9
mÇa É©zt® ò‹fiz å£oeš yUz

»ÇÆ Uªjt‰ fUËa »UigtŸ shY‹
cÇik bfh©Ld¡ fil¡fy« òFªJs ehna‹
gÇî f©lU shÉo bdtuUŸ gtnu. 10
k‹kj tUl« Mo khj« 31M« njâ òjthu«.

---------------
22. bkŒ¥g‰W
------------------------------
fÈÉU¤j«.
g© - j¡nfá.
brh šY a®ªjkiw brh‹Ko thnkh®

ò Jiu ahtU KUfh
brhšÈ a«ò
ïšÈ l¥òÇit ÉlÃid nt‹nfhŸ
btšY K‹òÇit ÉlÃid nand. 1
ruz e«ãdt® rjjK KŒa

mUS k‹òila tÆyt ahz®
ïuj _®òÇit ÉlÃid ntDŸ
Éuî K‹òÇit ÉlÃid nand. 2
njt njtbdDŠ á‰rig KUfh

MÉ nghYKs th®ty® kfnth
nlt yh®òÇit ÉlÃid ntDŸ
nkî K‹òÇit ÉlÃid nand. 3
jŠr bk‹gt®fŸ rh®ru zhbt‹

beŠR Â‹Wz®it Ú£blhU Ffnd
tŠá Æ‹òÇit naÉl tÈ¥ng‹
ÉŠR K‹òÇit ÉlÃid nand. 4
mky tªjz®fŸ gÊ¢áL kÆšnt‰

Fku r«ãuk FUgu nf£o
jk®f l«òÇit naÉl Ãidnt‹
Éky î‹òÇit ÉlÃid nand. 5
1. òÇî = m‹ò ; “m‹gh« òÇthz neaK«ng®” v‹gJ N - Ãf©L.

3. M®ty® = fhjÈ¤jh®.
kháš F§Fk gnahju tŸË

ngR Ä‹brhyK J©brÉ¥ bgÇnahŒ
ehá Æ‹òÇit eh‹Él Ãidnt‹
ner Ã‹òÇit ÉlÃid nand. 6
m ubdh® g§Fila t§faš ÉÊahŸ

KUf bt‹fÉbfh© KGKj yonfŸ
ïuj eh¥òÇit naÉl Ãidnt‹
Éuj î‹òÇit ÉlÃid nand. 7
Ój ÉªJs ty§fšbfhŸ nrnahŒ

Xj U«gÇt Us¤jÉ RiwnthŒ
Vâš f£òÇit naÉl Ãidnt‹
ntj î‹òÇit ÉlÃid nand. 8
khY kªjzD« tÊgL Kjšth

fhy bkšiyÉid flªj tÔjh
öy bkŒ¥òÇî Jwªâl Ãidnt‹
nty î‹òÇit ÉlÃid nand. 9
JŒa Ã‹wfÉ dh‰òfœ brh‹ndh‹

Ia nf£obrÉ af¡fu z§fŸ
cŒbah zhkdÅ í w§»l Ãidnt‹
bkŒa D‹òÇit ÉlÃid nand. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 1M« njâ R¡»uthu«.
---------------
10. jfî = jia.

23. bghŒ«kh®¡f Ú¡f«

----------------------------------------------------
g© - j¡nfá.
â UÄ dhkfŸ ókf ns¤j¢

áwªj Úuu kfËu« gÂgš
òÇa toat® Jâbra kh©ò
ó¤j É©f# eha» fhªjh
bghUÉ yhîid naÃid ahjh®
òlÉ ÛjD âdky K©Q§
»UÄ¡ F§fil ahFt utiu¡
»Šá¤ J«kâ na‹kâ nand. 1
gGâ yhuz üys¥ ã‹¿¥

gÇªJ brh‹Åiy fËY kl§fh
KGÉ nahkr« óuz KUfh
KÅt uªjz® Fu§Fbk« khnd
bjhGeš yh®¡fU SidÆiy ba‹nw
brhšY nth®fŸt© zh‹bghâ Rk¡F§
fGij¡ F§fil ahFt utiu¡
fdÉ Y«kâ na‹kâ nand. 2
guªj khiaÆ‹ ghrK£ »lªJ

gij¤J behªjU zhoL gR¡fŸ
ju§f© lUŸbra ÚeÅ bfhŸSª
jhÉš gâíU it¥gÊ gfu¤
âu§bfhŸ nthbuid ah©KU fhe‰
¿UÉ yhJ rjhKfŠ RÇ¤j
Fu§F¡ F§fil ahFt ut®brhš
T‰iw eh‹kâ na‹kâ nand. 3
jhŒ¡Fª jªij¡F nkjªij jhahŒ¤

jd¡bfh® jªijíª jhí Äyhkš
khŒ¡F Ä¢iria bt‹DÂ nah®¡F
thŒ¡FŠ át¡bfhGª jhŒ¢Rf kh§fhŒ
fhŒ¡F§ f‰gf khKid¤ Ôœ¥gh¡
fHW nth®f sdhuj e¡F«
ehŒ¡F nkfil ahFt ut®å
wh¥ig eh‹kâ na‹kâ nand. 4
bg Uik Æ‰bgU« bgUikbfhŸ bghUshŒ¥

ãw§» iaªbjhÊ yhYy bf§F«
mUik aheL thizia¥ ãnuÇ¤
j¿P U©kiu¥ Õoif í w§F«
cÇik bah©Ff ndíid¥ gubk‹
WŸ» lhjt® jhkâ tu©l
vUik¡ F§fil ahFt utiu
ba‹W eh‹kâ na‹kâ nand. 5
åí â¥ò ÉfhuÄš Ra«ò

Éky kharŠ ryÉò thŒeš
öa eh‹kiw Æ‹áu¥ bghUshŒ¤
JÉj NÅa óuz btËahŒ
Mí kd®¡»iw ahíŸs tont
iya îid¥gÂ ahjt ßd¥
ngÆ D§fil ahFt u‹ndh®
bgUik eh‹kâ na‹kâ nand. 6
v‹W Ú¡fÄ‹ bw§fQ ÄUªJ

bktU§ fhzbth zh¥gu át¤âš
Ã‹W njh‹bwhU nrbaD ÃdJ
Úl U£ow kijÉL¤ JÆiu¡
bfh‹W â‹Wlš ts®¤âL nth®gš
nfho É¤jf bu‹ÅD kyK©
g‹¿¡ F§fil ahFt u‹ndh®
gÇit eh‹kâ na‹kâ nand. 7
5. Õoif = Õl« ; ã - Ãf©L fh©f.
gh Ç‰ ghLW gR¡fË ÅÄ¤j«

guk dhdÃ‹ gÇtJ És§f¢
NÇ ¿UîU¡ bfh©l¿ îW¤JŠ
Rjªâ u¤ijí K‹do ahÇ¥
ghÇ‰ bfhŸát á‹d§f likí«
gÊ¡F kluG¡ fh®òiH¤ ö«ã‹
ÚÇ‰ F§fil ahFt u‹ndh®
be¿ia eh‹kâ na‹kâ nand. 8
Fy¤ij Ú¤Ja® FoÆid Ú¤J¡

Fz¤ij Ú¤JÆ®¡ T‰¿id Ú¤J¥
gy¤j jtÄiH¥ ngh®fS KdJ
guk ehkK¢ rÇ¥gJ© ljid
ty¤â lhjt® âU¡FH fhnf©
kâÆ yhJ òyhDf® òiya‹
ky¤â‰ F§fil ahFt u‹ndh®
kâia eh‹kâ na‹kâ nand. 9
ÉU¥ò‰ W‹òfœ ghoí dUis

nkÉ najÄ yKjK‰ nwh‰f‹
¿U¥ò¢ brhšÈa bt«bgU khnd
ÆizÆš óuz¤ âUKU fhtš
kU¥ò¥ g‹¿ia khŒ¤jtš nyhí‹
kh®¡f nkfU jh®áj l‹fh‰
brU¥ò¡ F§fil ahFt u‹ndh®
brU¡if eh‹kâ na‹kâ nand. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 4M« njâ nrhkthu«.
---------------
9. ty¤jš = f£lš, ah¤jš. <©L ah¤J¡Tw‰ bghU£L;

“tiytyªj‹d”. “üÈ‹ tyth Ez§»‹khiy” v‹wh®
bghUeuh‰W¥gilÆdU«.
24. moahuf«
------------------------------
g© - rhjhÇ.
khkÂK o¢Ru®fŸ nfhbdD«t d¥òila

khkÆÈ UªjRu®nfh‹
ngKwbt â®¤JbeL ntšbfhlt ÜSlš
ãsªâwt a®ªjÉwnyhŒ
Mka ÄyhJgu nthkak jhfto
ahufÄ U¡FKUfh
nghKdk iz¤âÇã yhjÃiy ahdgÇ
óuz bkd¡fUona. 1
ghjyk id¤ijí el¤jlšbfh shlfU«

ghueu f§fbsití«
khââ òÇªâLT® kh©lUk© zhaãu
kh©lkij Ú©lfhtšbfh©
lhjÇ¤ *âU¥gtU nk¤JKj yh»ao
ahufÄ U¡FKUfh
nghjbthË ia¥bgU¡» aháÅiy ahdgÇ
óuz bkd¡fUona. 2
J§fbkŒ¢ rjU¤âu U§ffnd rhâfSª

J‹Wk©l yhâg®fS«
g§fk‰w btsõL tõLekh îŠRthfh
g£Rjh btd¥gfUnk
H§fKŸs r¤jbfho kªâuU bk¢rto
ahufÄ U¡FKUfh
bgh§»U sW¤jUŸÉ s§FÃiy ahdgÇ
óuz bkd¡fUona. 3
1. ng« = m¢r«. * fhyh¡»Å U¤âu®.

3. nfho “bfho” vd¡FW»‰W.
Rªjukš f©lÃiu a¤jidí K¢áÆ‰

RkªâLkh jhur¤âí«
mªjbthU r¤âíl dh®ªjR¤j khiaia
adhuje l¤jdªjU«
mªjKa® N¡FkU nkidaU bk¢rto
ahufÄ U¡FKUfh
ò ªâiaa f©lbtË ahfeÅ brŒJgÇ
óuz bkd¡fUona. 4
Ó®¤âíŸs ãuzt®nj nrrÇiw fhyuŠR

Ô®¤jbuÊš bfh©lRát®
Ñ®¤âbfhŸrh jh¡»a®e‰ N¡Fkbuh© fhuzbu
d¡»s¤J »‹wbth®jr
_®¤âf sdhujk dªjKiw bk¢rto
ahufÄ U¡FKUfh
ó®¤âbaDŠ á‰gu btË¡Fns al§FgÇ
óuz bkd¡fUona. 5
É¤ijbgU fhlfbu‹ _®¤â¡fâ£ lhduh«

Éahgf®T® kh©l_®¤âÆ‹
c¤â¡fâ£ lhdbu‹É nahkUa® F©lÈba‹
nwhâLkh jhur¤ânkš
m¤jbdd¡ Twîs dhjÇt® bk¢rto
ahufÄ U¡FKUfh
bgh¤ijílš É£oLK‹ K‰WÃiy ahFgÇ
óuz bkd¡fUona. 6
VrWÉ ahgfU« Énahkto nthudªj

bu‹gtU k‹gdhjU«
nerbkhL eh‰òilí nk¤jeL ntak®ªJ
ÚlHf dªjiuelh¤
jháÈiw ahaÉu dháUj uhíko
ahufÄ U¡FKUfh
óRu®ò fœªâLbkh® thœbtD kf©lgÇ
óuz bkd¡fUona. 7
Ä¡fbe¿ a¤âÇÆ‹ f©za‹ áU£obgU

É©LbeŠR bt§fd‹Kf«
brh¡ftK j¡flby D«òy§f ËšÉÇªJ
njh‹¿dbj d¢brh‹kâia
v¡fiyíí ª njh‹wtÂ nth‹Fku dh»ao
ahufÄ U¡FKUfh
bgh¡fÄšR t®¡f®òfœ á‰Rft f©lgÇ
óuz bkd¡fUona. 8
k©QyF« É©QyF e©Âe©Â í‹dbthU

k‹bddÉ UªJbkhUt®
v©Âlî« g‹Ålî KŸsF¿ bah‹WÄ‹¿
ba›îÆ®¤â u£FKÆuh«
m©zbyD« É©bzdÃ yhÉíŸs nrhâao
ahufÄ U¡FKUfh
ò©Âa®É U«òRf á‹ka tf©lgÇ
óuz bkd¡fUona. 9
Ú¢RÃiy a‰wrd d¡fliy Ã‹wdU

bs‹wòiz bfh©LflªJ
ng¢brhL ãz¡»šRf nkÉabt£ lhjkiy¥
nguÅiw ahdJiuna
M¢rÇa thÆu« bga®¥ãuk kh»ao
ahufÄ U¡FKUfh
ó¢áaÄ yhjbthU ó¢áa tf©lgÇ
óuz bkd¡fUona. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 6M« njâ òjthu«.
---------------
25. âU¢áªJòu«
----------------------------------------
g© - e£luhf«.
fh ®K» wh‹bghÊí Äªj¡ fháÅ Ûbjbdâ®

eh®KÅ ba‹dtªnj bahU eh£l¤âš it¤jJnghš
M®kâ í ªjUnth Uid a‹¿ batUsnu
Ó®bgw th£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 1
bghŒbfhiy F¤âu§fŸ brŒJ óÇ¤j ò‹ikÆnd‹

cŒtz khjt®nghš tªj› î©ikbrh‹ dhÆdK«
IaÉ§ bf‰fUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
bjŒtbk‹ wh£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 2
bfhŸS ÃiyÉs¡»¢ áW nfhtz¤ njhoUªnj

cŸbsd it¤jtnd bad JŸs¤J nskUÉ
vŸËlh â§fUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
bjŸËâ dh£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 3
fhuz khiaÆUª bjG fhÇa khKl«ig¥

óuz khaË¤â§ Fid¥ ngh‰w Éâ¤jtUŸ
MÇa bt‰fUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
ÓUl dh£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 4
MirbfhŸ bghŒíyf¥ gl uhdij e¢áíHš

ghr® tÊiabahU r‰W« g‰w ÉlhJbrŒnjhŒ
Mirbah bl‰fUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
njRl dh£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 5
1. áªJòubk‹gJ âU¢ÓuiythbaDª âU¢brªö®. áªJ = rK¤âu«.

ïªj îl«bgL¤nj Æt nz‰wbghš yh§fid¤J«

tªj òyªbjÇah jw khŒ¤jt ndÆDbk‹
mªju nkh®ªjUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
áªijbrŒ jh£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 6
ò‹kd ij¥bgÇjh¥ gÂ¥ ò‹bwhÊ y¤jidí«

v‹kd â‰goah âw¢ brŒjt ndÆdK«
m‹dk id¤jL¥ngh Uid a‹¿ batUsnu
bj‹Dl dh£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 7
bg‰wt U«kw¥gh® ãwª jh®kf U«kw¥gh®

c‰wt S«kw¥gh bshU fhyK ÚkwthŒ
m‰w kW¤jUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
bj‰bwd th£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 8
k©ÂD« É©ÂDeh‹ bfd kšF âirfËD«

m©Âa î‹doah Uil a‹ãYŸ nshbadJŸ
v©z k¿ªjUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
bj©zu iy¡Fiurh ¿U¢ áªJ òu¤jhnd. 9
J¥òwœ thŒ¡Fwkh ÅÅ njhlG î§Ffnd

m¥gnd Æ‹gEf®ª jD óâbrh‹ ndh‹Futh
x¥òl bd‰fUŸnth Uid a‹¿ batUsnu
br¥gbkh lh£gLth®¡ fUŸ áªJ òu¤jhnd. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 9M« njâ kªjth«.
---------------
9. Fiu = xÈ ; “F‰wš ....... Fiuba‹g âil¢brhš nyhir”

v‹gJ wfu btJif.
10. njhlGtš = if¥g‰wš. ïjidna ghÂ¡»ufzbk‹g. ïJ
Éthf fhy¤âš ÃfGbkhU r«gt«. njhŸ = if.
26. I¡»ak‹wh£L
------------------------------------------
g© - gH«gŠRu«.
â §fŸ ntÂa‹ ikªj ndát ndba dhUÆ® ehjnd

k§F k~¿iz ahÉ ahf tF¤â lhâªj khDl
m§f khf tF¤j Ã‹dU£ gh£il eh‹kw ntÅDŠ
r§if fhjU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 1
Ä‹D« ntyk® ifa bt«bgU ntªj ndtŸË fhªjnd

e‹d® nr®kD ah¡if na‰W ey«g lhî
î W¥ Õd®nghš
v‹id Útid ahk d‹FbrŒ â£l åu kw¡»ny‹
j‹D shuU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 2
ngœbf lhtU« ngW rhšáit ãŸis nabrG§ »Ÿisna

thœt whbthU thŸÉ nyâd kšf nah¡»a nkÆyh¤
jhœF Hšto É‹¿ ahQl wªj åu kw¡»ny‹
jhœÉ yhtU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 3
nfhy th‰á» thf dhtUŸ T®ªbj id¡bfhS nkhkdh

khY yhî kd¤j® nghbyid it¤â lhJa® á¤jdhŒ
Phy Ûbjid it¤j î‹bdhU e£ig eh‹kw ntÅDŠ
rhy ešyU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 4
njt® ehaf nthbk dhÃid bršt® ehaf t«kid

Mt© nkh£L ËUªj eh©Kj Èªj ehŸtiu ah®Ja®
ahî« å£oíŒ É¤j j©zË e£ig eh‹kw ntÅDª
jhÉ Y‹dU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 5
Muš nghyÉ® nkÅ ahba§f shÇ ahtŸË fhÇah

VU yh§fiy ÆšÈ nghbyid íŠbr ahjâ Æ‹gnk
5. m«kid = jhŒ ; N - Ãf©L fh©f.

nru UªjÄ nHhL brŒjbth® bjŒt åu kw¡»ny‹

rhu khkU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 6
khá y¡fu khW nk‰gt® t‰r yhtâ a‰òjh

Má yh¥bgh¿ f‰W üYz® t‰w _l®fŸ nghbyid
Úbr ahJz® thF khbrŒj nPa åu kw¡»ny‹
jhr® _œfU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 7
á£l® fhty ndf l«gÂ nrªj ndâ›Éa rhªjnd

k£o }šfŸ go¤J nkbghŒ tÊ¢brš nth®fis bah¥gnt
á£l ndid ÉlhJ‹ bkŒtÊ nr®¤j åu kw¡»ny‹
j£o yhtU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 8
mŠbrh yhbs§f s«ik ah§f# eha »¡F kzhsnd

»Šá Y«Kid eho lhJ »l¡if ÛâÊ ntiybrŒ
gŠir nghbyid É£olhJ gÂ¤j åu kw¡»ny‹
jŠr khkU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 9
k©Q« thdK bk¢r ntòfœ gho ndhdf khkÙ

f©Â yhkl nth®á nd»j Ú¡» í‹bdhU fhknu
v©Â ehS ÄU¡f th¡»a É£l eh‹kw ntÅDª
j©z whtU Sªâ _œ»í‹ w‹id nkt ÉiH¤âna. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 12M« njâ k§fsthu«.

---------------
27. m§f¥ngW
------------------------------
g© - e£luhf«.
Mâ¤j dh«gÇâ jy« ahî« És¡Fjšnghš

Ôj‰w bkŒaoah® áªij j‹id És¡»í©ik
nghâ¡F« ght»na íid¥ ngh‰¿¥ gÊ¢ába‹dh¥
ngâ¥ ãyh¥ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jj‹nw. 1
T uuz¥gilah a©l nfhobaš yh«ga¡F«

Muz t‰òjnd a¿ thŒÉò thdtnd
ÓUl dhstªj âU nkÅia¡ f©Lf©fŸ
ngUy »‰bgW«ng w‹W bg‰W¡ fË¤jdnt. 2
thr eW§fl«gh btÊš th©kÂ ah®áy«gh

jhr bdL¤jÉªj¢ rd d§fil¤ nj¿Lkh
njáf th¡»akh¢ br¥g¡ nf£bld jŠbrÉjh‹
ngr‰ fU«ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jj‹nw. 3
K‹id¥ gH«gunk KG _y¢ át¡bfhGªnj

v‹D£ fnzÆUªnj bad¡ »‹ãif¡ F«bghUns
bfh‹dH F‹doia eÅ T¥ãba‹ ifÆu©L«
ã‹d Äyh¥ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jdnt. 4
k£l§ Fa¡Fw¤â kz thsnd jhGe®j§

f£lŠ brF¥gtnd fU zhfu ntytnd
t£lk jh¢NH ty« tªâU jhŸfSnk
bg£o yU«ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jdnt. 5
XŒÉ ÈU«btW¡if íŸs î¤jk ndaudh®

nrbaDŠ br«bghUns át Phd¥ bgUªjifna
fha bkyhKdJ fH iy¡Fu§ »¡Fu§fh¥
ngŒfŸ bgwh¥ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jdnt. 6
K¤j® KJ¡Fiwnt át nkhd tU£gu¥ng

v¤âir íŠbr¿ªj Éiw nabaid ahŸFfnd
Ã¤jY Ã‹ruiz ba‹w bdŠrk JŸ»íŸfh¥
ã¤j® bgwh¥ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jj‹nw. 7
khLil a©l®ãuh bdD kháš rjhátnd

åLil ahŒÉkyh Éiu åR fl«gÂahŒ
jhlU K‹Åiyik iaÉ rhÇ¤bj‹ ò¤âbflh¥
ÕLil e‰ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jj‹nw. 8
5. bg£L = bghŒ ; N - Ãf©L fh©f.

V®kÈ ba«gund Æiz ÆšÉR« ghdtnd

jh®kÈ bkhŒ«gund át r©Kf r§fund
Ó®kÈ í‹dUis ba‹w‹ á¤jk bj©Âbazh¥
ng®fŸbgwh¥ ng‰iw Æ«g®¥ bg‰W¡ fË¤jj‹nw. 9
bj Ÿs¿ É‰áwªnj aD óâ bjÇ¤jbtªij

cŸs¿ É‰fyªnj bahU nkhješ F§FHfh
bghŸs‰ rl§bfLK‹ òÇ î ‰wG§ bf‹idíÚ
bfhŸS« Éj«gÂ¤jh dÅ To¡ fË¥ngnd. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 16M« njâ kªj thu«.

---------------
28. cŸit¥ò
------------------------------
mWÓ®¡fÊbeoyoaháÇaÉU¤j«.
g© - gH«gŠRu«.
cyf« ahî« gil¤jtid ífªbj› îyF« òu¥gtid

ïyF KÆU£ fyªjtid ba§F Ú¥ã‹ ¿U¥gtid
Ãyî kÆiy¥ ão¤jtid ÃfÇš áf©o ô®gtid
cyth bt§f S¤jkid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 1
fhj‰ »iaªj fhjyid¡ fUiz¡ fliy¡ f©kÂia¢

Ój¥ ghiy¤ nj§fÅia¤ bjÉ£lh É‹g¤ ÔŠRitia
Mâ¥ bgUkh dhatid ahW Kf¤J¢ br«kÂia
Xj‰ fÇa bt«khid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 2
10. nkhj« = rªnjhõ«. nkhj« tlbrhš.

1. cyth = xÊahj.
m «bgh‰ áy«gh uoaHif aoah uf¤â dhuKij¥

ig«bgh‰ ftiy fh¤jtË‹ gÇî¡ Ftªj f£oK¤ij¢
br«bgh‰ nrhâ¢ brG§FUªij¤ âfœkhÂ¡f¤ âUtiuia
c«g®¡ fUbs« bgUkhid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 3
njÅ‰ áwªj bkhÊahid¤ âUÉ‰ áwªj îUthid

thÅ‰ áwªj gâahid kâÆ‰ áwªj bgÇahid
khÅ‰ áwªj ÉÊahs« kiykh njªJ« ig§»Ëia
CÅ‰ nghUÆ bu«khid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 4
m‹id¡ fidah íŸshid aaD¡ fadh ÆU¥ghid¤

j‹id¥ nghbyh‹ ¿šyhid¢ rhÉš ãw¥ã Åšyhid
K‹id¥ ã‹id¥ ãwHhid _th KUf¥ bgUkhid
c‹d‰ fÇa bt«khid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 5
bkŒÆ‹ bkŒahŒ Ã‰gtid ÉÇí kf©l btËahid¥

bghŒÆš ntj¥ bghiwahs® ngh‰W kngj îz®thid¢
brŒa nfhÊ¡ bfhoahid¢ áwªj Phd¤ âUthid
cŒí khbw« K¤jkid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 6
br¢ir¤ jhuh® bkhŒ«ghid¤ âUkh‹ kUkh bd‹ghid

ï¢ir¡ fÈ¡F shœªnjhiu baL¤J¡ fiuna‰ ¿fyhid¥
ã¢ir¤ jiyt‹ ãŸisjid¥ ãukh ngQ« ngœkiwÆ‹
c¢á¥ bghUsh bk«khid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 7
V£o‹ bkhÊf ssÉ‹¿ Æa«ã Æa«ã Koòiuah¤

jh£o fªjh Dilahid¢ rfy fyhtš nyhidíÆ®
eh£o aŠbrŒ gtidaQ eLth dtid eÈÉyUŸ
C£o baidÆ§ fhŸgtid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 8
mÇa khÈ‰ fÇahid aaid¢ áiwÆ£ lUŸnfhid

eÇia¥ gÇah ta®ªjtid ekbt‹ ¿iwŠr Éâ¤jtid¥
bgÇa®¡ fUS« bgÇahid¥ ãw§F§ fGF kiyahid
cÇik¥ gLbk« bgUkhid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 9
3. ftiy = brªâid ; “ftiy brªâidnah® tšÈ” v‹gJ
tfubtJif.
btŸË¡ fÆiy kiythœit Éadh® nkhd uf¡fiHia¡

fŸË‰ bgÇa âU¥òfiH¡ fH¿ ÆÇah th¡fK‰w
tŸs‰ FŸs§ FË®É¤j kiHah K»iy th‹kÂia
cŸs‰ fÇa bt«khid íŸs¤ JŸns it¤njnd. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 18M« njâ nrhkthu«.

---------------
29. bkŒ«kh®¡f És¡f«

------------------------------
âU neÇir.
g© - bfhšÈ.
Úuf« bgUF ehf ÃUgdh® Rijth®¡ bfh§if¥

Õuf§ FËu khªâ¥ ãukdh® áuá‰ F£o
Vuf¤ jk®ªj njit ÆfÅá ruiu¡ fhŒªj
Ôuid a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 1
khtis aÇ¡F neÄ tH§»a jÂif¢ nria¡

nfhtu® gâia Phd¡ FHÉia¡ Fku ntis
MÉa® njth thid a¿P®f sf¤â‰ ù§Fª
njtid a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 2
bghŒjò knah¤â uhk‹ ngh‰¿a FUªij Phd¢

irtid¤ jhu f¤â‹ rJ®jid És¡» dhid¥
igíËš guk nahf® gÇÉÅš btËahª â›Éa
bjŒtk j‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 3
j‹Åf Çšyh jhid¤ jÅ¥guŠ Rliu Ph‹W«

k‹DÆ uid¤J nkh«ã kyuo ÆU¤j« khid
v‹df ÄU¡F« ntªij na®¢áfh ts¤â nyW
bj‹did a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 4
bt ¿Ef uËf© _R bk‹RU£ FwÄ‹ ndªJ

bgh¿Kif aGªJ bkhŒ«ò¥ òÅjid¥ òÅj® nfhid¡
F¿âÇ ngJ Äšyh¡ FfidkŠ RikahŸ g§f‹
áWtid a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 5
f tiykhflÈš åœªj fiwand‹ fÇir ü¿

mtidna na¤j thiz aa®ªjj© fUiz ahid
kîÅf sfÃ yhî khÂ¡f kjid nt‰if¢
átkij a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 6
tšÉid JÄ¡Fª njit kiwfis beho¤j njit

ešÉid ahs® ehÉ dÉ‹kD ÉD¡fhª njit¥
gšfz« thœ¤J« ntis¥ gukò§ ft®f ns¤JŠ
brštid a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 7
fhªâbrŒ auz¤ jhid¡ fidfH‰ ruz¤ jhid¢

rhªj®f s¿É‰ nwh‹W rÉíil¢ Rliu a‹g®
ntªjid Éòj® nfhid Ékyid Éky® thœ¤JŠ
nrªjid a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 8
J©bzd¤ Jojh‹ bfh£o ahoL Jiuia ôd¡

f©Âd® fhzh¡ fhd¡ fkyeh‹ Kf‹kh ny¤J«
É©bzd ÉÇªJ shid ÄË®to ntšN nyªJ
â©zid a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 9
fhŒrU fUªJ K›nth® fU¤âD¡ »irªJ shid

XŒtW òfœbrh‹ ndh‹brhš byhUtid¥ ò w«gh kh®¡f¥
ngŒflh Kzuh¢ Niu¥ bgUŠát nahf® ngQŠ
nrŒjid a‹¿ ntW bjŒteh« tÊg nlhnk. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 19M« njâ k§fsthu«.

---------------
5. bgh¿Kif VªJ FwÄ‹ vd¡ T£Lf. njkš gl®ªj jd§fis¤

jh§»a Fwkfsh»a ãuh£oÆl« v‹D« bghUŸ bfhŸf.
mGªJ« = m¤Jitjkhf ÉuÉ Ã‰F«. bkhŒ«ò = t‹ik.
30. R¥ãukÂa ufáa«.

------------------------------
âU¤jh©lf«.
bgh‹bdhËnt ÂÉ®¤âãu â£il É¤ij
bghâÔg¢ rhªââfœ rhª¤ah Ôij
e‹d®Ãnuh rhijeh jhªij r¤â
ehijÉah ãÅrkid Énahk %ig
c‹kidbahŸ bshËadªij adhij Ä¡f
bthËbradh áUijbaD§ fiyf© nkyhŒ
v‹df¤â Üíâ¤jh y‹nwh R¥ãu
kÂakJ njh‹¿‰bw‹ ¿ir¥ng‹ k‹ndh. 1
KÅîbfG jhufdh khia nahL

nkhrt‹ik¡ »busŠridí Phd ntyhš
eÅKU¡»¢ á§fKf bd‹D§ f‹k
eá¤jlšbfhŸ t¢áur¤â ahdš nyh®¡F¥
gÅòÇªj Nug‹k bdDkh§ fhu«
gluhz t¤ijbeL§ T®nt by‹Dª
jÅPhd¤ jh‰ãsªjh y‹nwh Nu
r§fhu elªjbjd eÉšnt‹ k‹ndh. 2
mUshF kf©lát Phd r¤â

ajdhny ãs¥ò©Q khz tªjh‹
ïUgFâ gL§fhy bkhUgh f¤â
byGªJtU Kghâia¡Ñ Hl¡» nk‰bfh©
blhUghf¤ bjGªJtU Kghâ j‹id
ía®khia al¡»íy bfšyh bkªj«
bghUbsdnt fh£Lbfho ngh£lh y‹nwh
òŸËkÆ ÿ®ªJbfho ngh£lh bu‹ng‹. 3
1. bghâjš = å§Fjš ; ÄFjbydîkh«.

2. gÅ - J‹g« ; “gÅba‹g eL¡fª J‹g«” v‹gJ dfu btJif.
m f§fhu kykl§» ak®ªj ã‹d
uJÉUªj tÉ¤âah òu¤â‹ nkY«
rf«ngQ khiaíil tÈahš thij
jiH¡F«th ridKisah t©z khwh¥
gf«ngQ kndhehr bkD«btŸ s¤ij¥
guteÅ brÆd‹nwh Nu g‹k‹
cf«gyth ah©oUªj òu¤â‰ w©zh
UjânghŒ¥ goªjbjd îiu¥ng‹ k‹ndh. 4
khiatU kf§fhu ky¤â dhny
t›t¥g£ ls¥gWfh ÈL¡f Q‰W¥
ngŒfŸ ngh‰ Ó®FiyªJ tUªJ bk‹w‹
ãÇaKnsh nuhbld¡F« bgÇa åL
neabkhL bfhL¤jh©lh y‹nwh thndh®
beLehsh ailªjgl uW¤j‹ dh®jª
öagâ jid¡Fku¥ bgUkh bs‹gh®
Rjªâukh aË¤jh©lh bu‹ng‹ k‹ndh.* 5
mÊahj thdªj« ãuk bk‹nw
aiwRUâ¥ goR›nt a›th dªj«
gÊnruh¥ ãukbtdš Éfhu nkJ«
gfubth©zh¥ bgÇagu t¤J bt‹wh«
ãiHÔ®ªj Âabkdwh dâny njh‹¿¥
ãwœtbj‹wh ÄitR¥ãu kÂa bk‹W
bkhÊatU khfÈdh dªjª jhnd
brh%gŠnrŒ¡ bfdt¿P® bkhÊth® k‹ndh. 6
FfbkDnkh® T‰¿D¡F¥ bghUsh‹ khÉ‹
Fifba‹D ÄUjabk‹ whj yhnd
FfbdDnkh® âUehk¡ flî bsšyh¡
Ftya¤J Ksth‹k nfho beŠrh§
FifÆU¡F« gukh‹kh btdth khÈ¡
Ffr¤j« ã¿bjhUnj tD¡F K©nlh
ïfguKª Jy¡»aU sonf bs‹w
ÅjaeL tk®ªjtU£ oUnt k‹ndh. 7
6. ãwœjš = ãufhá¤jš.
* ï›itªJ gh£L¡fËY« tU»‹w ïufáa§fŸ ïªüyháÇauJ
$ R¥ãukÂa Éahr« 14-tJ Édh ÉilÆš Äfî« És¡f¥ g£oU¡»‹wd.
v‹WÃiy gukhd bghUshª bjŒt

ÄizÆšyh tDgt¤âš btËahª j‹ik
J‹WÄiy kiwªâU¡F§ fhŒjh dªj¤
bjhl¡fhd ÉiyÉyf¤ njh‹W khnghš
Ã‹WbtË ahkjdh‰ R¥ãu kÂa
Ã¤âakš yhJòâ j‹bw‹ nwh®th®
F‹wyw thœthnu ah©L bk‹w‹
F‰nwtš bfh©lUS§ FUnt k‹ndh. 8
ózhu« òidbjŒt¤ jªâ jhnd

òiujzªj Ffnt£F Phd r¤â
ehzhQ ÄiltŸË a«ik jhnd
ehjhªj gu«bghU£F¡ »Çah r¤â
fhzhkš tUªâaU zhL th®¡F¡
fÇáyªj Éu©Lr¤â thÆ yhf¢
nrzhl® fÂ¡fÇa nghf _£o¢
nr®¤âLk¥ gu¥ãuk¡ FHÉ k‹ndh. 9
cUÃiyÆ‰ FHÉto îlÅ Uªnj

ía®jªij¡ nfh«bghUŸbrh‹ dJÉ a¥ng
mUÃiyÆ YÆ®njhW ÄUªJ kªj
thÉf£bf£ lhâU¤j yâÉ a¥ng
bgUÃiyÆ yÇaDkh‹ åu thF¥
bgaUilah‹ bfh©lîU¡ fis¡f lªJ
fuáu§fŸ gynth§f Ã‹w Ú®ik
fÂ¥gtuh® âU¥òfœbrh‹ dtdh© k‹nd. 10

---------------
gâf« K¥gâY« nghªj âU¥gh£L ... 300
Mf¤âU¥gh£L ... 321
8. bjhl¡F = f£L. f£lÈ‰ “ãÂ¤jš RU¡fš bjhL¤jš” vd¥

ã§fyªij TWjYnkh®f.
31. ek‹wk®eQfhbe¿
------------------------------------------------------
g© - e£lghil.
M â¤jbu d¢brhšRu® fËÜŸgif aW¤j

nrhâ¢Rl® tontyt® RF®j¤âU ehk«
Xâ¥òÉ ÛnjÃj KtªjhuU zho¢
rhâ¤âL nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 1
v‹gh®jir brªÚ®eu« bgdntŒªjbghŒ ah¡if
J‹ghyÊ Kdnkát Rjdhd Fnfr‹
m‹ghtij a‹nghbl©Â a‹ã‰go íkt‹
j‹fhÅid nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 2
ghis¢RU© ÛjŠáiw aËjhdË gUf
this¥bghU j¤jhiuf ËyF«td kfsh®
njhis¤jG î§fhkÇ YHšnrÆU öa
jhis¥òfœ nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 3
kuzŠrd dŠNœft‹ kUnsJÄ yhnth®
òuzªjid íilahuil bghUshÉf SŸthœ
fuz‹ku fj%g fyhg¢á» ô®nth‹
ruzªbjhG nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 4
Ãj«tªjid òÇnthuf ÃfG§»U ghS
kjt§fa KfdhÇs tbyD§Fk nur‹
gjg§fa Éa‹kh‹Äa bkhÊÓÇa ghlš
rjjŠbrhY nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 5
k idg‹Åa UŠnríí w nthnlÉÇ k©Âš
Éidg©Âí HšnthUS ÄË®nt‹KU nfhd‹
ãidí‹do ah®¡nffË bgUF«go bjh©L
jidnaòÇ nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 6
3. njhis¤ jGî§ fhk® = Éthffhy ghÂ¡»ufz mHF. ïJg‰¿ 25
- 10 - ‹ F¿¥òiuÆY« És¡f¥g£lj‹nwh. “fhk® mªjnk kank
bah©ik” v‹gJ N - Ãf©L.
gÈ¡f¥giu bfh©nlkW To‹Åir gho¥

òÈ¥bgh‰òÇ aiuah¤bjhU óbt©»Ç íiwnth®
tÈ¡bfh¥òò W Ffnjîa® rÇj§fis kdnk
rÈ¡f¥go¥ ngh®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 7
m tkhkâ ght«gy ta®ªnjh®FG îŸS«

etkhkÂ Koí«g®f zhSŠrÈ ahk‰
átnkbad Ãid»‹wbth® br›ntso neo¤
jtnkòÇ nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 8
kj§f£oa kU¥ò¡fÇ ia¥ghŒKif kf^c

Ãj«g¥òiH åHhbthU be¿Ã‹wW KfntŸ
gjŠá¡»l Éiynabad gQnthbkd ÉÊÚ®
jJ«g¤âÇ nth®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 9
nj ®ªnjh®Jâ brŒíí ªâU¥ òfœbrh‹dt bdŠr«

X®ªnjaUŸ òÇªnjhbdD KikahŸRj do¡f©
th®ªnjhLe‹ kJe¢áL tÇnghyt d‹ã‰
rh®ªnjÆU¥ ngh®ghdk‹ wk®jheQ fhnu. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 22M« njâ R¡»uthu«.

---------------
32. tÊgh£o‹kh£á
------------------------------
g© - ïªjs«.
fÇíÇ ngh®¤jt® fhjy dha

ÉÇfâ® ntYil ahíid nt©o¤
âÇgt Uy»Å‰ Öjil thnuh
gÇîil Æ‹dU£ ghlil ahnj. 1
th d¤JŒ nthÇiw nahbdD kh©ò

Phd¥bgh‹ ntYil ahíid eho
naÅ‰F nkáy ÇÊtil thnuh
njÅ‰F nkYa® nrzil ahnj. 2
bghŒíiu Ó¤jUŸ òÇFU ehjh

bjhŒaÈš ntYil ahíid¤ bjhGnth®
itaK nsfo koail thnuh
bkŒaâ nkjf åwil ahnj. 3
br¿áW »§»Â nr®ru zhöŒ

m¿îil ntYil ahíid thœ¤J«
bgh¿íil nah®kW òijail thnuh
t¿jW thœÉid naail ahnj. 4
E©Âil¢ rákfŸ gâbaD Ejyh®

f©Qil ntYil ahíid¡ fUâ
k©Âil¤ âÇgt® kUsil thnuh
É©Âil ÃWbthU ålil ahnj. 5
rfyr uhru jhuf njth

ïfyÆš ntYil ahíid ba©Â¥
òfÈiy ba‹gt® òytil thnuh
ÃfuW óuz Ãiyail ahnj. 6
miwkiw ahw§f be¿Æd nu¤J«

bghiwíil ntYil ahíid¥ ngh‰W«
FiwÆy nuhifÆš Fiwtil thnuh
ÃiwbtD Ä‹òiw Ãiyail ahnj. 7
JÉjÄ yhjt¤ JÉjbkŒŠ Phd¢

rÉíil ntYil ahíid¤ jhœªJ
fÉFÆš nth®fYœ fiwail thnuh
ÉÉjÄ yhÉg t«kil ahnj. 8
4. t¿J = m¿ahik ; Ãf©LfŸ fh©f.

8. Égt« = bršt« ; ã - Ãf©l¿f.
nj£lbkh l‹wW tU¡Fa® nj‰w

Ú£oa ntYil ahíid Ú§fh
eh£lÄ¡ Filat® eÈtil thnuh
M£LK‹ ndhou© lwtil ahnj. 9
âU¥òfœ ehty‹ ¿U¥òf HÂ¡F

ÉU¥òil ntYil ahíid kwth¡
fU¤Js® ã¿bjhU fU¥òF thnuh
cU¡»a îl«òl Didail ahnj. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 23M« njâ kªjthu«.

---------------
33. jhr¥ãufhr«
------------------------------
g© - bfhšÈ¡bfsthz«.
bgh‹kUî bghonkÅ¥ òyt‰F¤ jhr‹

òfu‰w eWÚg« òidnth‰F¤ jhr‹
bj‹kya khKÅt‹ Fut‰F¤ jhr‹
brGªöÉ kÆÿUŠ átD¡F¤ jhr‹
f‹kÉid ngh¡»aUŸ fªj‰F¤ jhr‹
fh§nfa¤ âUehk¡ flî£F¤ jhr‹
v‹kdâ YŸstÆ Èiwt‰F¤ jhr
bd§FÃiw É©Fku FUjhr dhnd. 1
r§FÄiy r§fu®R thÄ¡F¤ jhr‹

w©zËÆ dt®jªj Fku‰F¤ jhr‹
bgh§fut Âªjîik ikªj‰F¤ jhr‹
bghUt‰w ntzhk¥ òÅj‰F¤ jhr‹
1. v§FÃiw É©Fku FUjhr dhnd = PhdhfhrkhŒ v§F

ÃiwªJŸs Fku FUî¡F eh‹ jhrnd.
â§f©Kf tŸËkz ths‰F¤ jhr‹

¿›ÉaRu FŠrÇÆ‹ wiyt‰F¤ jhr‹
ï§»jF z¥guk KUf‰F¤ jhr
ÔukÈ njtnr dhÅ¡F¤ jhr‹

¿UntW br«ghj¢ áy«g‰F¤ jhr‹
åukÈ bahUNu‹ gift‰F¤ jhr‹
É¤jhu toîŸs FHf‰F¤ jhr‹
MukÈ njhŸuhk ehj‰F¤ jhr
dhÆuk fhehk thâ¡F¤ jhr‹
<ukÈ Æja¢br› ntS¡F¤ jhr
bt‹¿ntš bfhLF‹W nghœªnjh‰F¤ jhr‹

btÆ‹Ä¡» y§Ffu nty‰F¤ jhr‹
bgh‹whj Ã¤âaR nur‰F¤ jhr‹
òfyÇa É¤ijjU òyt‰F¤ jhr‹
bj‹¿ire k‹guî nrªj‰F¤ jhr‹
br«ikbfG nrty§ bfhoah‰F¤ jhr‹
v‹WÃÄ® KRFªj Åiwt‰F¤ jhr
jfî‰w bthUjhu fhÇ¡F¤ jhr‹

whnkhj u‰fhÊ jªnjh‰F¤ jhr‹
gfK‰w eªÔr® FUî¡F¤ jhr‹
ght»ba Dªöa bganuh‰F¤ jhr‹
mfk‰w Rf®thk uof£F¤ jhr
dhrWk fhnyhf FUî¡F¤ jhr‹
ïfY‰w bthUf§if ikªj‰F¤ jhr
nrLila âUÉŠR br£o¡F¤ jhr‹

nrba‹Dª âUehk¢ bršt‰F¤ jhr‹
khLila kÂf©l‹ kfD¡F¤ jhr‹
khkha khnahÅ‹ kUf‰F¤ jhr‹
ÕLila kiynkî bgÇnah‰F¤ jhr‹
ãz§fhÉ a‹thF nya‰F¤ jhr‹
VLila bt£ábfhŸÉ rhf‰F¤ jhr
Ó®bfh©l br§fh®¤â nfa‰F¤ jhr‹

Öj‰w Fil¡T¤J¤ njt‰F¤ jhr‹
eh®bfh©l eyndh§F fl«g‰F¤ jhr
dšyhW KfKŸs e«ã¡F¤ jhr‹
jh®bfh©l ru#‹k¥ bgUkh‰F¤ jhr‹
jhœt‰w jÄœ¢r§f¤ jiyt‰F¤ jhr‹
V®bfh©l fânur¥ bganuh‰F¤ jhr
m¡»Åf U¥gbdD k©z‰F¤ jhr

dhdªj khŠR¥ãu kÂa‰F¤ jhr‹
bgh¡fkW K¤ija¥ bganuh‰F¤ jhr‹
bghUÉ‹kh ahkha¡ FHÉ¡F¤ jhr‹
J¡fkW Jo¡T¤J¡ flî£F¤ jhr‹
bwh‹ikaa dh®á£o brŒnjh‰F¤ jhr‹
ï¡Fts® fªj»Ç pr‰F¤ jhr
gize»y tdkfË‹ g£reÅ e¢á¥

goÛJ òËªjdh¢ br‹nwh‰F¤ jhr‹
âizÛJ âÄrhf ÃÄ®ªnjh‰F¤ jhr‹
bwŒtKJ r‹dhá ahndh‰F¤ jhr‹
ãizayÂ a¤âKf‹ w«ã¡F¤ jhr‹
ngrÇa ahœKÅt‹ bgUkh‰F¤ jhr‹
ïizasit Æšyhj FfD¡F¤ jhr
7. fânur‹ - fâiu pr‹ v‹gj‹ k%c.

f šyhÈ Åiwnghy nth§Fgu nthâ¡

f©zhW bga®¡f¿î jªnjh‰F¤ jhr‹
ÉšyhU« gHÃÄir bt©f¢ir rh®¤â
ÄË®»‹w bthUj©l ghÂ¡F¤ jhr‹
ešyh®fŸ nghšit¡f Ãid¤bj‹id neo
e‹dÉu K©ojkhŒ tªnjh‰F¤ jhr‹
všyhU nk¤jUz »Çnfh‰F¤ jhr‹
k‹kj tUl« MtÂ khj« 23M« njâ kªjthu«.

---------------
34. âU¡fUiz¥ãz¡f«
------------------------------
g© - gH«gŠRu«.
k ©ly« É©ly nk¤j khj® kany bfhS§Fw¤â

bfh©l kzhs uU«bgh‹ nty® FwŸfŸ gynfho
bj©l ÅLŠá» pr® ešF âUÉ‰ á¿JbfhË‹
ã©l Kilae« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 1
M¢rÇ a¤âU¡ T¤â dhya d§fh¥ ÕWâiu

V¢á yD¡»uf bk‹D ikªJ ÄiH¡F kônur®
ó¢ru bkhŒ«gÉ® br›nt zšF bgh¿Æ‰ á¿JbfhË‹
ng¢rl§ fhje« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 2
ÓÇa khj®f bsh‹W To¢ áy«gÂ jhŸtz§»¡

nfhÇa nkhî
î w th©L bfh©l Fkhu FUgudh®
ghÇÅ nyaUŸ T®ªJ ešF gîŸá‰ á¿JbfhË‹
ngu¿ t‰we« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 3
3. nfhuïa« - “nfhÇa«” vd¥ bghUªâ‰W. m¢rªju¤j¡f xÈ vD«
bghUsJ.
fhHo nkbyÊ‰ w©il åu¡ fHšf nshÈlkh

khiHbfhŸ nffa ÛJ rhÇ tU§F khuFU
CÊf nyhaîŸ SŸË pí Kt¥ã‰ á¿JbfhË‹
ngH¿ t‰we« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 4
M ¿sŠ rªâu‹ bfh¡» Åiwbfh sy§fh u¤jiynah

nlW el¤âLŠ r«ò ikªj ÇUŠnr t‰bfhoah®
<wW nguU shdš fKj É‹ã‰ á¿JbfhË‹
ngwil ahje« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 5
br¤jt® nrÇlŠ br‹¿ lhJ áthdª j«bgWnth®¡

f¤j dU£oU nkÅ bfh©lU shW khKfntŸ
á¤j k»œªjË¡ »‹w bjŒt¤ âUÉ‰ á¿JbfhË‹
bg¤j Kilae« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 6
Óju‹ g§fa ÜiuŠ úW â£o a‹ráå

rhjt‹ k©kf‹ kªj‹ bgh‹D k»f sÇòfU§
fhjÈ nd¤âL fªj ntŸbrŒ fË¥ã‰ á¿JbfhË‹
ngj kwhje« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 7
ÉÇâiu thÇâ Nœ» l¡F Ãy¤âš ntjbe¿

âÇò glhtif brŒj nahf® âdKª bjhGjizªj
gÇîil¢ r©Kf ehj® ešF gîŸá‰ á¿JbfhË‹
bgUik bgwhje« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 8
rhâ Fz«bga® F£il be£il rÅ¥ò eh¥gzªj«

Mâ at¤ijÆ yhk YŸs tf©l Fkhnur®
nghj k»œªjË¡ »‹w bjŒt¥ bgh¿Æ‰ á¿JbfhË‹
Õâ Élhje« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 9
k wªjÇ¥ò ‰WË® njo eho kUÉ Æ¥òÉÆš

ïwªJâ¡ »‹wij Ú¤â UÄbd‹ nwáš òfœgho¢
áwªjt‹ w«ãuh dhd fªj® âUÉ‰ á¿JbfhË‹
ãwªjY¤ â£le« nkhL á¿J ãz§»¡ bfhŸthnu. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 24M« njâ Mâ¤jthu«.

---------------
35. Äifbtš tait *

------------------------------
ahœ_Ç.
kh kiy¢ bršÉiabah® òw« it¤Ja® bt©ofœ

tiu íiw Æiw at uUË DŒí í eW§
nfhÄË® thdt®fŸ gÊ¢ á¥gÂª jh«tu§
bfhs îs fl îs budÉ s§»bah©ik
ehkfŸ fhKWnk Êir¥ ójf z«gy
rÇ fk gj Ãba‹ WÇa tz«ghl
Vkî s§fÅªJ elŠ brŒFf‹ bkŒao
bjhG bjG k¿ îs® Äifia btšYtnu. 1
ik¢ry uhátis Ãy nkîg R¡fis

kW òij òf ta® ãuk dh®áuá‰
if¢Rk§ bfh©LF£o¤ âU¡ fhYij í ªjU§
fU izia ís Éiw ãwf a‹òÇí«
J¢rÄ yhjjtª jid¡ f©lt‹ brŒbahU
bjhÊ Èid eÅ íj Éaã uhbddnt
bk¢áÃ j§FiwÉ yUŸ nt£lt‹ bkŒao
vÇjÅ ny£ilÆ£l‹ bwÇ ahkY nklw

byâ® bry îik kiw Éãd kh¡fjt«
ïÇgw _olî« ts uh©gid bg©gid
* ï«K¥g¤ijªjhª âU¥gâfeil, âUPhdr«gªj RthÄfsJ “khj®

kl¥ãoí«” v‹w‰bwhl¡f¤J¤ âU¥gâf eilia bah¤âU¤jÈ‹
m¥gâf¤â‰ »l¥g£l ahœ _Ç v‹D« bganu ï¤âU¥gâf xÈ¡F«
ïl¥gLtjhÆ‰W. tait - tÊ.
2. J¢r« = m‰g« ; tlbrhš.
3. “bryîik” v‹Dª bjhlÇš I = mHF.
ï¤âU¥gh£oš tUÉla§fŸ âUPhdr«gªj RthÄfŸ
rÇ¤âu¤âYŸsthW Tw¥g£ldth«. rÇ¤âuÃiy ntWgo‹ üyháÇa®
bghW¥bgh‹W Ä‹bw‹f.
bad tik aî« Él kwî bkhUò¤j‹

bgÇaî l«ãwî« gH t¤âbg© zhfî«
gÂ dt® gu áiw ãÇa nkhLjªj
ÉÇRl uhdto îil ntyt‹ bkŒao
m ¡»Å t¤âu¤jh‹ ifÆ‹ kh©lr nfhju

buG t®f lU bfd tlšbfh s«bgh‹¿š
m¡fz nktiuªJ ek D¡FÉ L¤jã‹
gt buhL kw Èí kU»š tªJãu
j¡»z kh¥guî Ka® î ‰wbth® åuÅ‹
wiy tbdh® Ãf uW rut z¥bgUkhŸ
Ä¡bfÊ‹ nkÉaÉ® âU¥ g§fa bkŒao
CDiH f‹kKil íÆ®¡ TËia¡ bfhŸisbfhŸ

tÈ kÈ kw yÊ î wî ij¤jfHš
thdt‹ nt©k»ik jid¡ nfhoü wh©ls
tiw jÇ DK oî bgWt â‹bwdnth
nudÄ y«ãifK‹ brhd nt‰wk j‰Fil
at bdt dt‹ kÆ ÈtU Ûrdt‹
ÛDwœ bgh‰rj§if Äf nt§»L bkŒao
v©oir í«bgUik eÅ bfh©lbth® j¡fÜ

bsÇ kf kâš tR ÉuÉ ÆªJgU§
F©ila u‹nwhH‹ òdš ntªjD Æ®¥òÃ
Uâ rj kf Åy FrÅ _iyÆiw
r©ld Uªjkbd© fz dhâgš g©zt®
ju kw tl‹ kw yJÉ is¤jkfh
Ä©lD ehbddnt ÄË® ntyt‹ bkŒao
6. tR = m¡»Å.
mUªjk‹ = É£LQ ; É£LQ bga® TWÄl¤nj “mUªjkbd‹gJ
kh§ft‹ bganu” v‹D« ã§fyªij.
v ©zW á£oòÇ Éâ j‹idíª j©LHh

Æiw iaí Ejš ÉÊ baÇÆ dhbyÇ¤j›
bt©gÈ ia¥óá KG bt‹bghL bt©liy
Äiyª jiyª bjGª JH‹ ¿Wâe l«òÇí«
f©bzhU _‹Wila fiw¡ f©lD ehbdd
ÄË® ru tz gt‹ fÂj ÄšòfiH
É©zt U«Éa¡f¤ Jâ¤ j‹dt‹ bkŒao
Ówâ Ó‰wKil¡ »u îŠrbd‹ nghbdLª

âÇ òu bkd btH tití shidKf‹
TwU _‹wRu bud¤ njh‹¿a nghbjhU
FW eif bfhL bgho glbt Ç¤jt®fŸ
khWg LªbjhÊyh‰ brí khabk yh§bfL«
tif gÂ íÆ iuí behoÆ Y©lFfh
ntWg lhkyUŸ òÇ ba‹wt‹ bkŒao
k£oy l§fhj t©l ã©lr uhru

tif KG tJ kt DUÉ UªjÃ#«
j£lÉ nyhrd¤â‰ rj ôgD¡ f‹wUŸ
òÇª jt‹ bgU« gaª jÂa Ph§fbu¿ª
â£lF nfrbdDŠ át d©ziy ba©ÂÃ‹
wu Au át át btdÉ s«ãat‹
É£lf yhjtz kt‹ WŒae‹ bkŒao
nj§»s u©lÃiu fis¤ j‹bgU§ f®¥gK£

áW áW Jf bsd ÃWÉ a§‡dnk
jh§»í k¥bghUË YÆ® nghyÉ uhÉna
jF Fz§ FÂ bad¢ rika ntÉÇ¤J«
X§»L k¡Fzbkh‹ ¿È ba‹dî KŸsnj
bthU Ff bdd tU z»Ç í‹Åkfh
å§fy izªjgo at‹ WŒae‹ bkŒao
---------------
36. bkŒ¥nghjf«
------------------------------
dfubtJif¡fÈÉU¤j«.
âUÉuhf«. g© - ÉahH¡F¿Šá.
M idÆ djsÇ ajŸtÇ ajbsY«

ngd btÆWfk lkÆiy Ædad«
khdÂ gRgâ kf‹kÆš tUbgU
khdo fisÃid kiyÉiy kdnd. 1
thdt ujÃiy aury kDlU«

<d îÆUkt Åizao í wtU
lhdU Sa®ru tzgt bdDbkhU
nfhdo fisÃid FiwÉiy kdnd. 2
CdÄ y¿îs UseL tÊgL

ÛDwœ bP»Êf© Äiyky Çizao
ahbdÊš tatÇ aoKÅ gÂFf‹
Xdl toÃid íiyÉiy kdnd. 3
thdt® bjhGâL k»ikia ísbgU

khÅt bddeÅ kUtK bdÂabth®
fhdt® kfsJ fËEf® î wbtâ®
nghdt doÃid òfÇiy kdnd. 4
khdÄ yudo ky®fis baÂbtË

ahdt uPUÊ agaÄ Lrka«
Vbdd tUkU bsÊ‹kH kÆÈt®
nfhdo ÃidbahU FiwÆiy kdnd. 5
3. tatÇ aoKÅ = òÈ¡fhš KÅt®. XÈL elto - Xš + el + mo = Xdlto

vd¥ bghUªâ‰W. XÈlš = xÈ¤jš.
C Df Uz®Éy Uwtw bthÊía®

njDf Uz®îs® âUkÈ ísbkD«
thDÊ aÉuU© kÂbaD kÆÈiw
Mdif aoÃid ayÈiy kdnd. 6
T Åy tdEj‹ kltuš FykÂ

VdÄ Èiwat ÇlKiw íikatŸ
NDbt DkKj RfKj bthUFU
fhdo fisÃid fiwÆiy kdnd. 7
MDbfhš fYlbkh ustw îstD«

Phdbe oatÆ dQFif Æiwao
naDK dgabk Åd‡d koikbfhŸ
thdt doÃid kkÇiy kdnd. 8
eh bddbjDkf eÈîî w tDâd«

nkÅiy fUâíŒ Éad¿ îilaUŸ
PhÅf sfeL elÄL bkhUgf
thdt doÃid tGÉiy kdnd. 9
nkhd®fŸ òfHU© bkhÊaU z»Ça‹

íw
thdt ÇDkâ aKj kâiaí
VdÄ yUsU ËdFf bdDkã
jhd dofÂid jisÆiy kdnd. 10
k‹kj tUl« MtÂ khj« 28M« njâ FUthu«.

---------------
6. “Mdif” v‹gij Mš + eifbad¥ãÇ¡f. xÈ¡F« Mguz«
vD« bghUŸ ga¡F«. “My yhLj byhÈ¥ng®” v‹gJ
yfubtJif.
7. Vd« = ght« ; tlbrhš. fhdo vDªbjhlÇ‰ “fh‹” - eškz«.
8. MQ “MD” vd vJif neh¡»a Éfhukh«. “mu«ig... MQnt Æuj
e‹ik” vd ufubtJif eÉwÈ‹ MQ - ïÅik, e‹ikbaD«
x©bghUŸ ga¤jnyh®f. ahzbuD§ »sÉ Mzbudîkh«. ïj‹
Éfhunk “MQ” vd thabj‹dyh«.
37. âUthythŒ
------------------------------
g© - bfsáf«.
bgh‹id¥ óÄia¥ ò‹òy th¡ifia

Ä‹id eho íH‹WŸs åznd‹
j‹id ah©lbth® j‹ikba‹ dhythŒ
m‹id naaU nsFf¥ ãuknk. 1
f£L khil fH‰¿id fªjid

bkh£il Æ£lid nkhf kW¤jid
v£o Úkiwª â£lbj‹ dhythŒ¢
br£o naaUŸ brŒFf¥ ãuknk. 2
ïŠPh‹W #lhkÞjfuhíŸs mofŸ, áy M©Lf£F K‹d®

K©lf kÞjfuhí ÄUªjhbu‹gij ï›Éu©lhª âU¥gh£o‰
“fªjid bkh£ilÆ£lid” v‹wUË¢ brŒjik fh£L»‹wj‹nwh.
f«=jiy.
ò©Â aªbjÇ ahbtW« bgh¡fnd‹

v©z nkh®ªjU bsªijÆ§ nfíid
e©Â nd‹Rf ešfU£ fhythŒ
m©z nybaid ahŸFf¥ ãuknk. 3
Mf nkhbld jhÉí K‹wd¡

nfbfh L¤JŒa bt©Âa bt‹df¤
njF Ë®ªjU çbaÊ yhythŒ
Vf ndbaid ahŸFf¥ ãuknk. 4
v£l Ãšbyd Úba‹id najŸs¢

á£l dhdã‹ PhaŠ brY§bfhnyh
e£l Ä‹wU zšFâ ahythŒ
ï£l ndbaid ahŸFf¥ ãuknk. 5
g UâK‹ÅU Â‰F§bfhš g¡fkh«

mUË‹ K‹ky Ã‰F§bfh y›tU£
bghUis¤ jªbjhU ó®¤âbrŒ ahythŒ¥
bgUik nabaid ahŸFf¥ ãuknk. 6
Ã¤j Y§fH bdŠrf kh¡»ahš

v¤j y¤JK ndzUŸ fh¤âl¢
á¤j« it¤jUŸ ÓUa uhythŒ
m¤j ndbaid ahŸFf¥ ãuknk. 7
gh rK«gR î ªâw« ghbthË

åR Ã‹dU Ë‹¿É s§Fnkh
Mir ahÆd ndaj‰ fhythŒ
<r ndbaid ahŸFf¥ ãuknk. 8
v‹d f¥òy bk‹W ÄU¡FÚ

v‹id Æ‹DÄ u©lw¡ nfhlÈ‹
w‹Å aŠbra Üâbfh yhythŒ
k‹bd d¤âfœ khFf¥ ãuknk. 9
F‰w« ahî«bgh W¤jUŸ T®âahš

m‰w k‰wy§ fhuk â®¤Jnsh‹
K‰W« thœ¤âa _®¤âeš yhythŒ
c‰w bth¥ãy U£Ff¥ ãuknk. 10
k‹kj tUl« òu£lhâ khj« 2M« njâ k§fsthu«.

---------------
10. m‰w« = kiwî, nrh®î ; nr - âthfu§ fh©f.

38. âU¡f‹ÅehL
------------------------------
fÈÃiy¤Jiw.
g© - ïªjs«.
ÓUsh nu¤JŠ ÓUil eŠát bgUkh‹

TUyh« nt‰if nahld tujK§ FiwÉš
ghbuyh nk¤J§ f‹Åeh LiwjU gh§if
Xbuyh th®¥ò bkhU§»íŒ thbad Jsnk. 1
th¡Ft‹ kdjh‹ kâ¡fU eŠát bgUkh‹

neh¡bfhU gÅu© oybfhU üdÄ YUthŒ¥
gh¡FF bghÊyh® f‹Åeh LiwjU gh§if
C¡fbkh LzÇ‹ thœFit ehSbk Dsnk. 2
PhÅfŸ ÉiHbah© bghUbsD eŠát bgUkh‹

nkÅiy ÉiHnth®¡ fUsbt dhkÆ‹ ÛJ
ghÅw td«thœ f‹Åeh LiwjU gh§if
ÚÃid thna ÅjeÅ íŒFit beŠnr. 3
eªjÈ‹ kiwfŸ gÊ¢áL eŠát bgUkh‹

brªâU Kfkh wÉuU SUbthL Ôik¥
gªjiu¥ òu¥gh‹ f‹Åeh LiwjU gh§if¢
áªijbrŒ thna‹ kdÄÅ JŒtJ âlnk. 4
khjt dË¤j kâ¥bghU zŠát bgUkh‹

VjÄ yoa®¡ fUsbt dhKU bfdkh
ghjfª Ô®¤j f‹Åeh LiwjU gh§if
ÚbjÇ thna‹ kUlò¤ JŒFit beŠnr. 5
v ¡Fz§ F¿í ÄyhKj dŠát bgUkh‹

g¡Ft®¡ fUS« gÇbthL njÉa Uga
g¡fK« És§f¡ f‹Åeh LiwjU gh§if¢
á¡Fil beŠnr fUâo‰ rh®tJ átnk. 6
óÉÅš bt¿ngh‰ bghUªâa eŠát bgUkh‹

nfhÉÈ Åynth® tobthL Ff¥bga® ó©L
ghÉfŸ gÊÔ® f‹Åeh LiwjU gh§if¤
jhÉis beŠnr fUâo Åiyek‹ wknu. 7
v§fQ Ãiwth ÆUªJs eŠát bgUkh‹

r§fu‹ kfthŒ¢ rutz gt¥bga® rh®ªJ
g§fÄ dâghŒ f‹Åeh LiwjU gh§if
ï§FH bdŠnr Ãidî î ¿‹ kwYd¡ »iyna. 8
m Êîâ¥ gzth t¿btD eŠát bgUkh‹

ïÊkd¢ Ót®¡ fUŸtz kÆ‹Äir Æª¤u‹
gÊjid üW§ f‹Åeh LiwjU gh§if
î ¿‹ tUãw¥ ãWnk.
vÊbyhL beŠnr Ãidî 9
j ¤Jth Ôj¤ jÅ¥bghU zŠát bgUkh‹

É¤ijrhš òfœgh oaKÅ gh¤bjhil ÉU«ã¥
g¤j®gh olnt f‹Åeh LiwjU gh§if¢
á¤jnk ÚíŸ »oyil tJÉG¢ átnk. 10
k‹kj tUl« òu£lhâ khj« 7M« njâ Mâ¤jthu«.

---------------
9. ïª¤u‹ = tlü‹Koò.
39. âU¡bfhLkq®
------------------------------
g© - rhjhÇ.
á ªJRy ÉªjÃiy j‹ÅYk j‹òila®

nrto òfœªJbjhHnth
EªâU ÉU«ògÇ g¡Ft®f© K«kyK
ü¿aUŸ brŒabtdnth
mªjko a‰wgu k§fs tf©lát
khfîs Ú®fHÅNœ
Rªju kÈªJa® âU¡bfhLk q®eÅ
Jy§F»¿ bu«Äiwtnu. 1
r¤âa kj®¥gj® el¤J»Ç ia¡FÇa

r¤âbad üšfQtY«
ò¤jKj thŒikíil tŸËbjhÊ by©ÂÃid
ò ªâa®f S¡fUsÚ®
ï¤jiua bu‹bfhGe bu‹w¿a Ã‹¿L
bkd¢brhYiu bfh©lgonah
R¤jKW g¤jUŒ âU¡bfhLk q®eÅ
thdtU ehlÇa Phdka khdbgU

thbdd ÉU¡FbkhUÚ®
VdÈ ÈUªjkl khÅÅ ey§fUâ
narW òËªjtot«
Mdt dW«òÇÉ dhÅidt® nehŒfis
aW¥gt ÅkhryRij
NDbtd nthjbth âU¡bfhLk q®eÅ
ó ®¤âòf Y§fUiz a§fl byd¤jt®

òf‹¿l ÉU¡FbkhUÚ®
gh®¤âg dUªjt Ãu«ãl îu¥òila
g‹¿bjhl® î ‰wbgÇa
_®¤âkf dhÄt® Ãid¥gt®fŸ thœtbud
_îyF e‹f¿anth
ö®¤j®f ËyhbthU âU¡bfhLk q®eÅ
th Åyî ghDbtd ntíÆ®f SŸËl

kâ¡FKj yhFKz®th
naÃyî »‹wbthU Ú®jÄa D¡FÃf
nuiHfŸ òu¡fbtdnth
ÛÅyî f©Âkiy khkf ld¡»Åa
bkŒ¡FHÉ ah»Éisî¢
NÅa ÄyhJa® âU¡bfhLk q®eÅ
ï¥òlÉ Æ¥ãwÉ nt©L»y bk‹WKs

årîid naailFnth«
v¥goí bk‹WgÂ í¤jk uf¤âil
baGªJyf fhdKyî«
x¥gW kfªijKj yhkwt® btšybtd
nthjÅik thSHt®nghš
J¥òila fh®kÈ âU¡bfhLk q®eÅ
khyaD« tªjidbr a‰òj Éyhrgu

khfbthË® »‹wbthUÚ®
_yky thÉfË Üyky thjid
KU¡»Ãid î ªâULnkh®
rhyKy nfhubtd nthÃky khdát
r©Kf kiw¤Jbeoa
öyîil ÚHbyh® âU¡bfhLk q®eÅ
É‰¿w Äa§»uÉ íŠráí k§»í«

És¡Fk¿ É¤âlbthzh
K‰w¿ btdhkiw KH¡fîs ÚUÆ®f©
bkhŒÉid KU¡»aUŸth‹
c‰wîU t«gy îS«ÄJî bkh‹bwd
îz®¤jbtd nthÃytsª
J‰WbkÊ‹ Ä¡FW âU¡bfhLk q®eÅ
JY§F»¿ bu«Äiwtnu. 8
XUUî ÛUUî _îUî« ntWUî

nkhŒÉšgy njtUUî«
ghUUî ÚUUî khuštË thDkiw
g‹Ål ÉU¡Fbkití«
ngUUÉš it¤Jsbth® ÚUy FÆ®¤âuŸ
ão¡fbtd nthîilku¤
öuoÆ nyUa® âU¡bfhLk q®eÅ
brh‹da ÄFªjfiy nt©L»y nkfiybfhŸ

RªjÇf shiríyf«
bgh‹dÊ òiy¥òz®î nt©L»y bkŒao
bghUªjtU bs‹gt®fË‹
e‹Åid t¿ªjUs nthòÅj nrhz»Ç
ehj®FU thabthUÚ®
bjh‹Åy ts§»s® âU¡bfhLk q®eÅ
k‹kj tUl« òu£lhâ khj« 16M« njâ k§fs thu«.

---------------
9. ö® = nt® ; N - Ãf©L fh©f. nt® mo ku¤ij¥ òy¥gL¤J»‹wJ.

40. âU¥ngh‰¿
------------------------------
âU¤jh©lf«.
mtÅjÅ y‹idf®¥g kikªj t‹nw

aUeyKª ÔikíK© bl‹W kh‹kh
etkhf¢ bra¥g£l jhny K‹ngh®
Ph‹WkJ ÉUªjâiy ba‹WŠ Ót‹
òÉÆ‹Äir kÇ¤jãD ÄU¡F bk‹W«
óUtK ÄiaòÄ‹¿¥ òy«ò kh®¡f«
mtbkdnt ba‹d¿É Yz®¤â aªj
t¿thf Ã‰FkU sunr ngh‰¿. 1
mâ®¤jgo eyªÔnjh likªj th‹kh

ta®ght Éid¡Feu bfŒJ bk‹W«
Éâ¤jtÅ ahatÊ jÅny bršY«
ÉaDz®É yh®ã‹Dª jhij a‹id
kj¤JtÈ bfhLbrŒj Éid¡nf ãŸis
klkhf tªjbj‹W tG¤J« th®¤ij
Kj‰áU£o nahLyif Ko¡F bk‹nw
KGPha bk‰Fz®¤J Kjny ngh‰¿. 2
jhija‹id ÆiH¤â£l Ôik¡ fhf¢

rªjâjh‹ bf£lbjÅ‰ whij jhŒ¡F«
XjÈd¢ rªjâ¡F Kl«ò beŠr
bkh‹whf ÉU¡»dt® RfJ¡ f§fŸ
ngjÄ‹¿¤ njh‹¿L«nt bwÅndh Éªj¥
ng¢áiwí bkh›thbj‹ bwdJŸ qf¥
2. Kj‰áUZo fhy¤âš kDthŒ¥ ãwªj jhŒ jªij brŒj jt‰¿‰F¥
ãŸis bf£ljhf¥ ãwªjbj‹Å‹, m~J mt®f£F mguhj¥
bghUnsahf nt©L«. MÆ‹, mtusÉš m~âUªJ bjhiyªJ
nghf nt©Lnka‹¿ mJ brŒí e‹W ÔJ¡nf‰g, ã‹ò mj‰F«
ãŸis ãwªjbjd¥ ngr ïlÄšiybadth«. mjdhš, Kj‰áUZoÆ
Y©lhd jhŒ jªijanuhnl cyf« Koa nt©oajhŒ m›trd
Ko¡F«, mJ bghUªjhbj‹gJ ï§nf bghUŸ.
nghjkâ Yz®¤âaeš yUns Úâ¥
óuznk ahdªj¥ bghUns ngh‰¿. 3
k ¡fisna a‹idjªij tŠá¤ jhY

kf¤jhd ttiuat® tŠá¤ jhY«
j¡fgo aiuaUnk j©o¥ gh®f
lifíila ò¤njS kJngh‰ brŒí«
m¡fKs uwüY ÄJngh nyhJ
kh¡ifeL îŸsîÆ u¿Ú® ik¤jh‰
bgh¡fKW rlk‹W á¤nj ba‹bw‹
ò ªâÆd‹ }Yz®it¤ jªnjhŒ ngh‰¿. 4
Ã ¤âakh ísth‹kh it¢r l«ngh

ÅUÄ¤j jhŒÃfœ¤J kÜj kh®¡f«
br¤jtiu íyfKo ÉÅšÉ rhuŠ
brŒtjhŒ¥ ãj‰WtJ ãrnf ba‹d
ï¤jiuÆ ÈŠPh‹W brŒj Ô§»‰
»iraeL tur®òÇ j©l¤ njhL
f¤jDa® j©lbkD« ãÂíŸ thij
fh©gJK© bldîz®¤J§ fU¤nj ngh‰¿. 5
v‹WKŸs flîSil Úâ ba‹W

Äa§Ftjš yhâilÆ ÈWt âšiy
bjh‹WÉid¥ ãuhu¤j kDg É¡f¤
njh‹Wf‹k îÆ®òâJ ÄiH¤J¤ öy«
bgh‹¿aj‹ ã‹flî Ùâ¡ FŸshŒ¥
òââbyŠá ísfUk kDg É¤J¥
ã‹ùyŠ rŠáj¤jh byL¡F bk‹nw
ngRÃr üYz®bt‰ fË¤njhŒ ngh‰¿. 6
brh‰wîiu jide«ã¢ rhÉ nuÜ®

Rt®¡fÃiy ailFå bu‹D kh®¡f«
c‰wtU kârÆ¡f tUË‰ To
íŸS¡F© kiwªâU¡F KÆiu¡ f©L
br‰wÄyh thjhu Éiwia¡ f©L
brÅ¥òlnd Æw¥gW¤J¤ âfG kh®¡f«
F‰wÄyh be¿badbt‰ Fz®¤J Phd¡
FUªnjba‹ DÆ®¡FÆuh§ Ffnd ngh‰¿. 7
nkh ¡fbkdš btWŠN‹a kjid nt©o

KaYtâ by‹gaÅ› îl«ngh bl‹W«
ngh¡»a¤â‰ fh«òtdª jÅny íŒjš
òiujzªj É‹gbkd¥ òfšnth® ngh¡F¤
nj¡bf¿í§ fyÉÆ‹g k¿ah¡ f‹Å
Ôœ¥ghf tij¥ngR ju«ngh yhbk‹
wh¡fkÈ a¿ths Uiu¡F Pha
kijbad¡F Kz®¤âabt‹ dund ngh‰¿. 8
fUÉáy tl§»aÃ¤ âiuÆ‹ f©nz

fhQbkhU Rf«nghy¡ fuzh Ôj«
kUîát nahfâYª âßir nahf
kšFbkhU Rf«nghy¢ Ót nghj«
mUÉDa® átnghj¤ jl§» Ã‰F
ik¡»a¤J bkdbtzyh kitf s‰g«
bghUÉšát nahfÉ‹ò nkh¡f É‹ò«
òfyÇjh bk‹Wzu Éâ¤njhŒ ngh‰¿. 9
vÇªjòÇ ia¥nghy îl«ã UªJ

Äšyhj nth§fhu Ót‹ K¤j‹
gÇªjtD gtkJjh diwÆ DŸns
gÆšT¤ij bah¡Fkªj îl«ò Ú§»
muªijaL át¤ijail Énjf K¤j
dDgtk« gy¡T¤ij bah¡F bk‹WŸ
ïUªj¿É¤ â£ltU s¿nt rªj
Äa«ãaeš yUz»Ç Æiwna ngh‰¿. 10
k‹kj tUl« òu£lhâ khj« 24M« njâ òjthu«.
---------------
Mf¥gâf« eh‰gâD« nghªj âU¥gh£L... 400
Mf¤âU¥gh£L ... 421
10. ÉnjfK¤j¤j‹ik ï‰bwdîz®¤J Étu«, br¡f®ntËWkh¥ãš

28, 29-MŠ brŒíŸfË y¿ayh«.
41. ãu¥g‹ tyir

------------------------------
g© - rhjhÇ.
ókf Ëa§Fy» dšyjÄœ ehty® òy«ò fÉij¤

jhkkÂ e§flî bs‹DKU ifauo j‹id baÂna
ehKd ÄUªjts nk»s® ea¥òs ãu¥g‹ tyir
MÄjid e©Qgt u‹òila uht®gÊ aŠR kdnj. 1
bjh©luf Ã‹WÃÄ® »‹wtU Ë‹gÇî brhªj Kwbt‹

w©luy® bfh©Lòá j«òÇí khâKU ifa uUzh§
bfh©Láy itfštâ jªjÉl bk‹Wa®î TW kl®ó
t©liw ãu¥g‹ty ir¥gâ ÆjhFbkD© kšF kdnj. 2
bkŒaof bzŠrf ÄUªJÉis ahoaU© bkŒa buDe«

Iaof shKUf ntso ÃidªJjÅ ah» aËÚ®
bgŒÆUf© _oíË UªJz®î bfh©lbth® ãu¥g‹ tyir¢
brŒagâ pj¿â bkŒa¿it ehoL âw¤j kdnj. 3
Ójkâ ia¢rilÆš it¤Jky® thËíl Öa ÉÊbrŒ

MâÆiw ahaFU rhÄbaD e«guid a‹W fUâ
XJbkhÊ É£lf bkhL§FÃiy f©lÉl bk‹W FÆY§
nfhjW ãu¥g‹ty ir¥gâ ÆjhKWâ bfh©l kdnj. 4
jŠrbkd Ã‰gt®f sŠr‹Ä bdd¢brhYiu jªj UŸòÇ

eŠát ãuhbdD kôuKU ifauo e©Â íHY«
beŠáid bahL¡»Æu î«gfY Ã‹wtd KŸs tsnk
ÉŠáa ãu¥g‹ty ir¥gâ Æjhklik É£l kdnj. 5
m§FÈf k«gts bk‹gd tz§fju K§f Uikrhš

f§FÈD« ÉŠRFH YªâfœbjŒ thidbghU fhd t®Rij
j§fbshU bfh©fbdD e§flî z‹Åidî jªj jifik
ï§bfd És«ãL ãu¥g‹ty ir¡fsÇ pbj‹ kdnj. 6
6. FÈf« = rhâÈ§f«. fsÇ = bjhÊš brŒíÄl«, fhL ; sfubtJif
neh¡Ff.
c Ÿsgoí‹Dgt UŸsgo íŒabtd î‹D bgÇa

tŸs‹KU ifa®eL Ã‰FÃiy ia¢brhÈ kiwªj ÉlK«
btŸis»s® ò£LÆ byG¥òflš btŸsiyfŸ åR tsK«
cŸsbth® ãu¥g‹ty ir¥gâ Ænjíyif í ªJ kdnj. 7
Ä ¤ijgL thœÉid ÉL¤JÃ# thœÉÅš És§f eikna

R¤jKW nfhtz Kl‹¿Ça É£lbth® Rnur uonr®
g¤jUa® órid òÇªJtâ g©òW ãu¥g‹ tyir
ï¤jyk jhk¿â it¤jÃiy Ã‰Fbkd njá‹ kdnj. 8
J‹WkW bgh‹kîÈ ba©oirí Ä‹dtâ Rªj ukÈ

bgh‹bwhilaš »«òÇ ta§FbkÊ‹ bkhŒ«òila óuz uUŸ
x‹iweÅ í‹Åíbsh L§Fz®î f©lbth® ãu¥g‹ tyir
br‹wt ÇUªjtU k‹òila uhtu¿ bjŒt kdnj. 9
ehlÇa bjŒtbkd ntkiwbrh yhWKf dŠá tbddh¥

ghlšgy ghoabth® nrhz»Ç f©lÉU g¤k toia¡
Tlbtd ehÄÅJ bfh©leil f£FjÉ brŒj RF®j®
ÕlzÉ thÊJ ãu¥g‹ty ir¥gâ ão¤j kdnj. 10.
k‹kj tUl« òu£lhâ khj« 24M« njâ òjthu«.

---------------
42. guk¥ãufhr«
------------------------------
g© - gH«gŠRu«. g© - bfhšÈ.
f§if Noiw òjšt nuhfd fªj khjd årnuh

m§f khWil iaa nuhJo¡ ifa nuhbt¿ Nynk
br§if ÛjÂ njt nuháit bršt nuhRu FŠrÇ
g§f nuhtu J§f nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 1
nt Ç bfh©l fl«g nuhFw Ä‹Å lŠbr Èl«gnuh

thÇ í©lt® Fut nuhgt Åiwt nuhtW k§ifkh®
Õiu í©l òÜj nuhto ngQ k‹g®f s‹gnuh
ghu Uªjt uiua nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 2
ghy ÛbjhË® f©z nuhîa® g‹Å u©Lif k‹dnuh
nfhy ÚwÂ Óy nuhJo bfh£o ahoL T¤jnuh
üy nuhto nty nuhRu® neht W¤jt nuháy«
ghy ntâÇ aoa nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 3
ót wh§»a bkŒa nuhkÂ ó©l »«òÇ bkhŒ«gnuh
nrt wh§»a bfhoa nuhtW Koa nuhîa® brštuh«
njt® jh§»a toa nuhtâ njá y§»L bt©kiy¡
nfhÉ wh§»a Fku nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 4
óÃ u«ãa tHf nuhgl® nghj dh®bjhG FHfnuh
khÃ u«ãa fUl nfjd‹ kUf nuhÃj KUfnuh
öÃ u«ãa gHÃ bt‰òiw RKf nuhbtÊ yh®jÄœ¥
ghÃ u«ãa òyt nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 5
m©l® j«gif ehr nuhtU nzr nuhkf u¥bga®¡
F©l yŠbr¿ fhj nuhFf bt‹W brhšgt® ehjnuh
É©l y«òfœ nra nuhKJ ntj kªâu thanuh
g©l UŠá» Æiwt nuheik aoik bfh©lbth® guknu.
6
cybf yhªjU ehj nuhâf Gybf yh«gÂ ghjnuh
cybf yhªbjhG khj nuhÃiy íybf yhŠbrhY« ntjnuh
cybf yh«gl uh®t nuhbr¿ íybf yh§fkœ kh®gnuh
cybf yh§ft %H nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 7
nahfŠ brŒFe u¥g nuhÃiw nah» nytU J¥gnuh
nrhf« ghtid _y nuhts® nrhf« ghtid ahywh¥
nghfŠ nr®bfD Új nuhgÇ óu z¢át nghjnuh
ghf§ T®gt® jiyt nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 8
7. Mj‹ = nghjYila‹. Ãid¤JÊ¢ bršnthdhfÈ‹

“Mjnuh” vd ÉdhÉ¡ bfh©lJ« rhšã‰nwah«.
ã w¥ã yhjbth® bgÇa nuhbgÇ ah®g Ê¢ál îÇanuh

ïw¥ã yhjbth Çiwt nuhtJ ÉJbt d¢brhy Éirínkh®
F¿¥ã yhjbth® Ãiya nuhtW Fzg uhgu tUsnuh
gw¥ã yhjbth® KJt nuheik aoik bfh©lbth® guknu.
9
Vá yhj Rnur nuhrf Ôr nuhgu nkrnuh
fhá yhtU shs nuhî î Hš fhd lh¤bjhU njunuh
Má yhtU zhr y¥bga uhÅ idªj Fnfrnuh
ghr khky ehr nuheik aoik bfh©lbth® guknu. 10
k‹kj tUl« òu£lhâ khj« 28M« njâ Mâ¤jthu«.

---------------
43. thjidÚ¡f k‹wh£L

------------------------------
g© - j¡fuhf«.
óth nu®Ko kyua dÇkhš

òJkh ky®bfh© lU¢á¤nj
njth fhbtd ÉiwŠáU ruzh
átnd br›nt£ bga®ehjh
jhth nehbtD§ fÈjÅ yÄœªnjh‹
wiyth fhbt‹ bwhÈ¤jhny
thth bt‹bwL¤ jiz¤jUŸ òÇah
kdndh Útª jUshna. 1
ngœthŒ¥ ój®fŸ gygy giwfŸ

ãrfh nkbfh£ olelnk
fhœå uh®fH byhÈju îHšnth®
fkœnjh nsW ky®¥ghjh
jhœth nehbtD§ fÈjÅ yÄœªnjh‹

thœnthŒ thbtd btL¤jUŸ òÇah
önah® brhšÈD ÃidÉD Ksnth®

Rákh Phd¢ Rl®kÂna
fhah íŸsij¡ fÅªâl ÉiH¥nghŒ
fUjh jh®¡F kUŸFfnd
jhahœ ÕSW fÈjÅ yÄœªnjh‹
khah nkbaL¤ jiz¤jUŸ òÇah
gÂah uŠbr¿ fs¢rá k»œ¢á

glnt TL« òUTj‹
âÂah® nffa bkdtU« bghGJ
âUnth nlW bkhUåuh
jÂah nehbtD§ fÈjÅ yÄœªnjh‹
mÂnah lhjÇ¤ jiz¤jUŸ òÇah
jtndh Útª jUshna. 4
gfth Übad¥ gDtšfŸ gf®kh

gukh És«ó uzntns
Rfth dhaÉ buhUgu átnd
Jt®rhš nfhÊ¡ bfhoahnd
rfthœ th»a fÈjÅ yÄœªnjh‹
mfnz nahotª jiz¤jUŸ òÇah
m Ush K¤âiu jid¥gu§ »Ç¥gh

yWng®¡ fha‹ wUËakh¡
FUnt r¤âa rutz¥ bghUns
Ffnd njt®¡ fÇahnd
rUnkŒ ghLil¡ fÈjÅ yÄœªnjh‹
mUnf nahotª jiz¤jUŸ òÇah
Ú§fh t‹g®fŸ rjjK Ãidkh

Ãkyh ntyh tUshsh
X§fh u¥bghU bsdkiw eÉY
Kâah kÇah KUnfhnd
jh§fh nehbtD§ fÈjÅ yÄœªnjh‹
M§nfh nlhotª jiz¤jUŸ òÇah
òyndh iuªijí bkhL¡FE© Qz®nth®

òfœkh njth òythkh
tynd ba‹ÅU jaky®¡ Ffnd
kiykh njªJ Äs§nfhnt
rykh nehbtD§ fÈjÅ yÄœªnjh‹
ÃyÛ jhjÇ¤ jiz¤jUŸ òÇah
br¥ng® khjd¡ fiykf LâbrŒ

âUnt njn#h ka_®¤Ô
v¥ngh J«bgUª jifíil Æisnah
baËna dhL Äiwnahnd
6. rU = nrhW ; Ãf©LfŸ fh©f.

j¥gh nehbtD§ fÈjÅ yÄœªnjh‹

m¥gh thbtd btL¤jUŸ òÇah
Fkuh ÚblhË aUizÆ‹ bganuh‹

FUnt nfhnt T®¤jtÆš
mkyh ghjf kLát kÂna
aona‹ ghÉ‰ FÇnahnd
jkkh nehbtD§ fÈjÅ yÄœªnjh‹
vkÜ thbtd btL¤jUŸ òÇah
k‹kj tUl« òu£lhâ khj« 29M« njâ nrhkthu«.

---------------
44. JauW¡F kh®¡f És¡f«

------------------------------
g© - e£luhf«.
kÂk jhÂ kh®ãd® kháš guR¥ gilÆd®

âÂk ôu thfd® Ój nka Úgå
mÂÉ rhf® nrto ailt njbkŒ åbldh¥
gÂÉ ntf® öto gut¢ N®fŸ ghWnk. 1
ehj Ñj¥ ãÇa®bkŒŠ Phd nahf¤ âUÉd®

ój ehj® bghUÉyh¥ óâ âÄU nkÅa®
ntj Új® ntŒ§FH ÿJ tha® ntyt®
ghj ehL nthuo gut¢ N®fŸ ghWnk. 2
v©Q th®f bzŠRz®ª jUS Ûo ÈUja

m©z nyba‹ nw¤Je®¡ ifa uhF KUfntŸ
f©Â dh£l ÃÄunt fUâ Phd nahfnk
g©Q nth®fŸ gjky® gut¢ N®fŸ ghWnk. 3
<r ndR nurnd baDe®¡ »‹ò bghÊant

_R fUiz nkfkh Kjy dhâ KUfntŸ
jhr uhÆ› îy»ny rh®ã yhJ âÇjU
ghr ehr® gjky® gut¢ N®fŸ ghWnk. 4
Óy nahf® brštkhŠ bršt« ahî ešfU£

nfhy nke‹ nkÅah¡ bfh©L yhî FkuntŸ
fhiy e«ã Élabt§ fdÈ ah‰¿‹ nk‹kÆ®¥
ghy Phd Ã‰Fe® gut¢ N®fŸ ghWnk. 5
Ô§F whj nrLil¢ brªâ dhj uUŸbfhL

å§f È‹¿ å§»L« Éky nahf ÃiyÆny
X§F á‹K¤ âiuÆdh byh‹¿ u©bl dhješ
gh§» ndh®j« gjky® gut¢ N®fŸ ghWnk. 6
mªj khâ eLÉyh tky Phd kaáth

eªj rut zgtnt zhk kª¤u nkhâna
fªj khâ iaªijí§ foí« t‹ik bahLbeL«
gªj Ú¤J nsh®gj« gut¢ N®fŸ ghWnk. 7
roy ehj uhŠát r«ò e‹F eÉ‹wth

beoa ntÈ Åiwtiu Ãky dhÃ idªJkh
bfhoa beŠir bahUKf§ T£o Ãidî T®ªJnfh£
gow f‹W nsh®gj« gut¢ N®fŸ ghWnk. 8
RF®j Phd njáfh Nu ehr fhkfh

á»Æ uhr nthŠát átá tát átánth«
FfF fFf AuAu Fku FUg ubtdnt
gfU k‹g® gjky® gut¢ N®fŸ ghWnk. 9
ÔŠbrh yUz »Çrjh áªij brŒr lhddh

XŠr utz gtek nthŠá tha ekFfh
XŠr utz FUguh nthe nkhe kbtDÄ‹
ghŠR Óy® gjky® gut¢ N®fŸ ghWnk. 10
k‹kj tUl« I¥gá khj« 1M« njâ òjthu«.

---------------
45. v©zy§fhu yfÇ*

------------------------------
g© - ïªjs«.
x‹wh kt nuhâa jhâKf«

x‹wh kt® Nu Dl«bg¿ntš
x‹wh kt U‹dj Phdfâ
x‹wh kt U©ik Éahgfnk. 1
ïu©lh kt uhblÊ nyWfHš

ïu©lh kt nurW njÉtif
ïu©lh kt nu¿s kŠiP ÉÊ
ïu©lh kt nu®¡bfho åaona. 2
_‹wh kt® brhšÈa _¤jjÄœ

_‹wh kt® j«Kf bkh‹WÉÊ
_‹wh kt® K¤âbfh sh‹ktif
_‹wh kt® bkhŒ«òu Ä‹}ny. 3
eh‹fh kt® eš»a ehjkiw

eh‹fh kt uhfk e‰ãÇî
eh‹fh kt %U eWªjf®¡fhš
eh‹fh kt® e£ã dUŸtunk. 4
Iªjh kt uh‰W kU§fUk«

Iªjh kt uhizbrŒ ghrtif
Iªjh kt uhww nth®¡Fz®¤jš
Iªjh kt uhšÉÇ ójknuh. 5
* yfÇ = ïilÉlhnjho¡ bfh©oU¡F« ãuthf«.

4. tu« = fdÄ‹ik, f©o¥ã‹ik, nfo‹ik, És¡fbkdth«.
M wh kt uhdd bk‹wiwjš
Mwh kt U©l Kif¢áabu©
Mwh kt® K¡»a khd jy«
Mwh kt® kªâu t¡funk. 6
VHh kt bu©z ÄiH¤jflš

VHh kt® á£oÆ nynjh‰w«
VHh kt nu®¡bfho ahdtdh
VHh kt Ç‹Åir Æ‹Runk. 7
v£lh kt %Êa¥ ghyÇd«

v£lh kt® F£L ÄUŠáu‹f©
v£lhkt Ç‹át nahfh§f«
v£lh kt ß¿ bdL§Fznk. 8
x‹gh dt iu¤bjhG JŒåu®

x‹gh dt U¤âbrhš fhijur«
x‹gh dt® üòu K‰wkÂ
x‹gh dt uhiz íyh§nfhns. 9
g¤jh kt iu¢áªij g©Qâir

g¤jh kt U¡»â‰ ghLfÉ
g¤jh go ahba‹ wt®brhdr«
g¤jh® òfœ¥ ghty® njttnu. 10
k‹kj tUl« I¥gá khj« 2M« njâ FUthu«.

---------------
46. mUshdªjyfÇ
------------------------------
g© - ãaªij¡fhªjhu«.
Ó Ça®ngQ« ntjŠ áwªjr‰ irt¥

bgUkhbd‹ nwhJ Kiuf©
lhÇa nu¤â í‹w dÊt‰w â›a
toj‹id baŒâ k»œªjh®
óÇa® nf©ik í ‰W¥ òiuaha bghŒthœ
tânyr jheh DH‹nw‹
ntÇaª Úg¤ jh®bfhŸ òabtªjhŒ nkY‹
ÉaÜu¤ jhYŒ Ftny. 1
jl§fÂ ba§f s«ik baDªnjt nrid

jGîî ª âU¤njh SilnahŒ
kl§fÈ‹ nwhiy nkny fÉd¥ó© ngh®j«
kfdhbkŒ Æ‹g kHnt
ml§»lh nkhf KŸs tonaid í«nkh®
bjhG«gh¡f tªj »Uig
Él§fnk í‹dh YŒªnj ÅdKeh nd¤J‹
f‰gJ§ nf£gJŠN Gida‹¿ í©nlh

fÉndW ntl® Fykh‹
brh‰go brŒí« bg‰¿ íilba‹w‹ áªij¢
Rtjªâu e£ng jDr®
J‰bra byšyh nkha¥ bgUŠr©il brŒj
Rl®Ph§f® åuh btËna‹
É‰gd î‹dh YŒªnj ÅdKeh nd¤J‹
2. “jGîªâU¤njhŸ” ï¥ãunahf«, Éthffhy ghÂ¡»ufz¤ij
íz®¤jîŸsJ. ïJg‰¿ 31-3-‹ F¿¥òiuÆY« És¡f¥g£lj‹nwh.
3. J®¢braš “J‰braš” vd vJif neh¡» Éfhu¥g£lJ.
I «Kf¤ bjŒt« ntnw aWJ©l¤ bjŒt

kJntbw‹ nwhJ« Éf‰ò
ik«kd¤ njh®f£ fªnjh Éu©lhf¤ njh‰¿
ka¡f¤ij í©L brík¥
bghŒ«kUŸ å£o ba‰F¥ òiua‰w ghÈ‹
wu«nghš És¡» abthU
bkŒ«kÂ ntÈ‹ k‹nd ÆÅpo yhî‹
ng UU ñbuh‹ ¿‹¿¥ ãÇt‰w nrhâ¥

bgU¡fh Ãyhî Ãidna
ngUU ñÇ§ FŸnsh® ãwªÔw ilªnj
í Hyh Jz®¤j btdnt
ngUU ñU§ bfh©L ãufhá¡ »‹w
bgUkhbd‹ nwh®ªnj‹ fUiz
nkUeš byªjhŒ ehna ÅÅpo yhî‹
vŸËDŸ bs©bzŒ nghy ÉilnaJ Ä‹¿

ÆU¡»‹w î‹id ízuh¡
fŸSs KŸnsh® nghy¡ fz¡»šyh¡ fhy§
fÊ¤â£l bt‹nk‰ fUiz
cŸsÚ jªj beŠrh Yz®ªnjÅ‹ Ü®ik
bahËrhš áf©o íif¥nghŒ
btŸËa§ F‹w thœnt ÆÅpo yhî‹
R¤jr‹ kh®¡f K¡»a Rfhdªj thœî¢

Rtjªâu Üba‹ w¿ªj
K¤jbuš yhk ilªj KGe‹ik eho
ísehŸ fÊ¡f É‡nd
it¤jÃ‹ d£ò¡ nfeh ds¥ãšyh¤ j©l«
tH§F«g© ò¡F« tyndh
É¤jf¢ nrna baªjh ÆÅpo yhî‹
v©Âyh ah¡if bg‰nw íÊjªj ghœ¤j

ÉÊbeŠr ndid bahUÚ
e©Âtª j‹W brh‰w ey«nghy É‹D
eWe‹ik bašyh kUS«
m©zyh íŸs â›Éa tU£bfh©l nyK«
ky¢nr‰¿ yhœªj btdJŸ
É©ÂDŸ s‹gh k‹ng ÆÅpo yhî‹
njtU§ fhÅ ndh‹ò bríika U§fh

zUŠnrhâ aha îideh‹
ghÉdh ny¤j Éªeh© Kdbu‹d ò©a«
gÇÉ‰brŒ njndh t¿na‹
MÉah íŸs bt‹w dhdªj btŸs
tKnj adhâ¥ bghUns
åtW fªj rhÄ ÆÅpo yhî‹
k£lW g¤â bfh©L òfœbrh‹d ehj‹

kd«nghy th¡f kË¤njhŒ
r£oÆndh‹ig K‹dh£ ltwhJ brŒJ
ra§bfh©l nfhDŸ Ëiwna
j£lW bk§f nlnt aoehL nthiu¤
jathf neh¡F Kidna
É£LÉ lhk d‹F ão¤J¡bfh© nlD‹
k‹kj tUl« I¥gá khj« 9M« njâ FUthu«.

---------------
9. ò©a« = tlü‹Koò.
47. óuz¥ bghUŸ

------------------------------
âUneÇir g© - bfhšÈ.
nt j¤â ÜW« ahz® nkajª âu¤â ÜW«

nghj¤â ÜW Phy« òfœbgU nahf¤ ÔW«
ehj¤â ÜW Ph£ò¡ fiyíil pW bk‹w‹
nghj¤ij¡ ft®nr ahnkh® óuz¥ bghUns a‹nw. 1
j‹Dil Æa‰if ahf¤ ja§fU shF« ahid¡

bf‹Dil Ãid¥ã ahî§ ftskh åªJ g‰W«
k‹Dil Æiwah ba‹D© kiwªâUª jh£L thdhŒ¥
bgh‹Dil¢ nrahŒ Ã‰ngh‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 2
m¿t‰w rl¤â DŸns aÊt‰w bghUshŒ nknyh®

m¿É¤jh y¿í khÉ ahdij¢ rjr¤ bj‹dh
t¿j‰w thf k§fŸ tG¤Jjš bghUªJ bk‹W
bgh¿g‰w îz®¤JŠ nrnah‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 3
eªjÈ‹ ¿U¤j yhD PhdkhŒ És§f yhD«

Rªju ntjŠ r¤jhŒ¤ Jy§»L á¤jh nahJ«
mªju kh¤J khÉ‰ fikíbk‹ wG¤j khf¥
ò ªâÆ Yz®¤JŠ nrnah‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 4
gh rkh ÃidÉ‰ FŸns guÃid tÄœªJ Ã‰F«

ghrkh Ãidit Ú¡»¥ guÃid thny aªj
<rid a¿j‹ Phd És¡fk bj‹W njt
órid íz®¤JŠ nrnah‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 5
juÂthœ f«g¡ T¤j® jhŠbríª âw«ngh yªj¥

guÃid tjÅ‰ ghâ gu¤âny ÆU¡f¥ ghâ
guÉid ajid¢ brŒa¥ gH»k‰ wijíŠ nr®¤J¥
bghUbjd îz®¤JŠ nrnah‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 6
guÃid tJnt Phd¥ gh®itah¤ âis¡F kªj¥

guÃid Éšyh btšyh« ghr¤â Åidnt ba‹W«
guÃid î â¤jh‰ ghr ÃidtJ ghW bk‹W«
òiuaw îz®¤JŠ nrnah‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 7
gh rkhÃidnt njh‹W gfby‹W kjid Ú§»

MRR W ky¤â yhœj y¿Éyh Éunt ba‹Wª
njáyh Éu©L Ú¤j âu«gu Ãidnt ba‹W«
órf®¡ Fz®¤JŠ nrnah‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 8
ï¤âu« thŒ¡F khdh ÈUÉid Ú§» nkhd

K¤âiu ajÅ Å‹nw K¤âia ailth ušyh®
v¤âu¤ jhDŠ nruh bu‹gJ Ô®¡f bk‹W
ò¤âÆ Yz®¤JŠ nrnah‹ óuz¥ bghUns a‹nw. 9
fU¤jl§ fhjh® Phd§ fij¥gJ fU¤â yhjh‹

beU¥bgd¥ bgh¿¤j nt£il neuL¥ ãlit¤ öJ
ju¤âid¢ átQ bk‹nwh® gtuÇ jhjh njL«
bghU¥ãdh k¤jh dhŸnrŒ óuz¥ bghUns a‹nw. 10
k‹kj tUl« (».ã. 1896) khá khj« 19 M« njâ kªjthu«.

---------------
48. âU¤njit
------------------------------
âUÉuhf«. g© - bfsáf«.
fh®bfhŸthd Ú®bfhŸntiy fhdyhuª bjŸËL

Ú®bfhnshj« årehS ÚyPhy bk¡fQ«
eh®bfhs‹g® tªJtªJ e‹Fngh‰w îŸskh¢
Ó®bfhzšy njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 1
1. fhdš Mu« = xËíil K¤J. njit = âUÉuhnk¢Ru«.

nj ®ªjfšÉ ahsUŠá thfk§bfhŸ brštU§

T®ªjòò ªâ nahUK©ik TW«ntj ehjnk
X®ªjng®f S«bgh‹thif nahUÛ£l Û£lkh¢
nr®ªJngh‰W njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 2
ir tkhtnzh¡fešF jhœÉ‹Phd kh«gH«

ifÆny‰w Uªjnyf s§fÚ¤j É‹gbk‹
iwa«bt‹w izªJŒnth®f shtnyh oiwŠReš
bjŒtkhd njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 3
Ô«gH§if th§»e‹F â‹D«ntiy Æ‹gK«

í ªâ is¤jšnghš
Ô«gHªâ dhjnghj~ â‹ikí
nk«gLŠá thDnghf bk‹Wnj®É nt»fh©
nj«ãw§F njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 4
MâK‹d dhâahk dhâba§F KŸsbj‹

nwjÚ¤j beŠányÆ U¥gJ©ik ahFnk‰
ghjf§fŸ brŒtnjJ gªjnkbj‹ nghuth«
Ôâyhj njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 5
J‹òtªj nghbj«khâ nrhârhÄ ba‹gJ«

J‹òÔ®ªj nghJfhR nrhWbjŒt bk‹gJ«
m‹ãyhî nyhf® bfhŸif a‹ònsh®É lhut®
bj‹guhî njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 6
g©QÛr óirf©L ghÇikªj® bk¢rbt‹

bw©zšåz® brŒifaªj årdªj uªbjÇª
bj©Âyhj ahz®ešF Ûrbd‹w ij¢bríª
â©znu¤J njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 7
mrigkªâ u¡FU¤j ¿ªjdhu jŠbrã¤

JájndhL TLnkhd î©ikf©L bfh©lt®
Érd_R óî«åî nkÉlhu‹ ndh®fbs¤
âirínk¤J njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 8
2. thif - ffubtJif “thif g©bghG¡f« bt‰¿ jt«” vd¡

TWjÈ‹ gybghU bshUbrhšyh«. <£l« = T£l«.
x¤jóÄ nkYw§f nyr‹kh®¡f nahfkh«

K¤j®brh‰w übyyhk› thbwdhî© K‹Dnth®
ï¤jy¤J thŠirÚ¤â U¡fnta t®¡bfhU
á¤ješF njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 9
fšÉa«g u¥ãbdšiy fh©»D«É© ntªbjd¢

brhšÉs§» DªjD©ik fhbzhzhJ nrhâp
ešÉntf k~iješF bk‹WNœò fœ¡fÉ¢
brštnd¤J njitntbs‹ áªijia¡bfhŸ fŸtnd. 10
k‹kj tUl« (».ã. 1896) khá khj« 21M« njâ nrhkthu«.
njáf®, âU¤njitbaDª âUÉuhnk¢Ru ïiwtid

ba©Âna “fh® bfhŸthd«” v‹w‰bwhl¡f¤J ïªj 48-Mª
âU¥gâf¤ij¢ br‹id khef®¡f©ÂUªJ bfh©nl khá khj«
21M« njâ ghoaUËdh®.
---------------
49. âU¥òÈô®
------------------------------
g© - e£lghil.
K¤j k‹deif k§ifa uhlt® _œ» ÉisahLŠ

R¤j k‹Dru R¡fSŠ nrhiyíŠ NH td¥ngW«
m¤j Ä‹DkÂ k‹W És§f ty§F òÈôÇš
Ã¤j Ä‹DFf bd‹kd ij¡ft® Ú®ika¿nand. 1
khrW thdt® khdt nu¤âl k§if átfhÄ

VrW öîs e‹F fË¡f Éa§F fu«åá
MrW nkh®át dhuU zhlf khL« òÈôÇš
ner kfhFf bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 2
kh akj®¥ã‹ ka§Fe® fhzU kh©ò bgUÑr®

öa td‰ifa® khbyhL eh‹Kf‹ NGª âU¥ghj®
Ma kâ¢ril ahuU zhlf khL« òÈôÇš
nea Kil¡Ff bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 3
nfhË yUªjt nkh§F gjŠrÈ T®¤j òÈ¡fhy‹

ehS k»œªâl Phd kz§fkœ ehj Ua®ntŸÉ
ahs® òfœªâl¢ r§fu® ehlf khL« òÈôÇš
Ús tÆ‰Ff bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 4
É‰fu k‹dU§ f©L fË¡f Éa‹bfhŸ bghUçí«

e‰fu ikªj®f zhS kthkU z«g® âU¥ghj«
bgh‰fu Ä‹ril ahlk fhel« bgh§F òÈôÇš
Ã‰»w bth©Ff bd‹kd ij¡ft®Ú®ik a¿nand. 5
fh©l Åid¤jÈ‹ bwh©bghU nshL fyhî k¿ths®

M©lt id¤Jiz nt©Le® ahtU k‹ã ÅÅnjh§f¤
jh©lt Ã¤jYŠ brŒgu nkRu® j§F òÈôÇš
Ú©l tÆ‰Ff bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 6
k£oš áj«guª âšiybgh d«gy k‹W el¡nfhÆš

j£o dW«ò©l ßfò uªjf uhya khÉja«
ï£l® bjhG«ãu k¥òuŠ á‰rig ba‹D« òÈôÇš
Ã£il jU§Ff bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 7
jfu kz¡F beL§FH‹ khjUŠ rªj kÂkh®ò¡

*Fku® FG¡fS§ fªjR thÄ Fnfr btd¡TÉ¢
áfu« tis¤Jtª â¡F eWªbjhÊš nrU« òÈôÇš
ÃfÇ yU£Ff bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 8
gyKa u¢Rj‹ g§fa d¤âu« g§f Kwî©nl

cyÉa t¢áu ntyu nrÄo nah£o baikahS«
tyKa® K¤ija fhbtd nt¤Je® kšF òÈôÇš
Ãyî kÆ‰Ff bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 9
* ï›to Kj‰Ó® cÆbuJifí«, _‹whbkG¤bjh‹bwJifíkh«.

bgh ‹¿f G§Fa kh‹kfŸ th‹kfŸ ò ªâ fËTu

v‹W Äa§Fbk« kh‹òfœ¡ nfhÅiw ba‹W JâghL
»‹wt® bt§ft Ü§» ey§bfhs¡ nfoš òÈôÇš
Ã‹wU S§Ff bd‹kd ij¡ft® Ú®ik a¿nand. 10
rh®tÇ tUl« (».ã. 1900) MtÂ khj« 21M« njâ òjthu«.

---------------
50. âU¥ngh%®
------------------------------
g© - Ófhku«.
brhšÉ yhrk whj eh‹kiw

öa nrhâba‹ nwhJ khfâ
eš» ahsbtD zl khl thtÇa
fšÉ nfŸÉÆ dhy thtÈ
fhâ nkyo ghL khjÄœ¢
bršt® ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 1
_t® NœKj yha nth®át‹

_y nthKU nfhbd‹ whdij
aht® jhk¿th uo ahu yhkYa®
eht® ghLd njá yhto
Phd ÛFâ fhdš ntyt
njt® ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 2
gh£o nyòf nHiH na‹Äo

ghw nthuUŸ T®â khkiy
M£o fhjynd aw nth®á fhkÂna
eh£L _lU khÇ nghÈir
ghl ntat® ehÉ nytÇ
Ô£L ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 3
f U¥òfhÃiy Tl ntÆU
fhiy nafU njiH nabdhU
ÉU¥ò nk‹ikí í w Éiu ah®g jªjhuhŒ
ïU¥ò khjt ßr ndFk
nur ndao nrU khWÆ®
âU¥ò ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 4
kh©L Njf nkî ghriw

khw ntÃid naiH nadÅ
nt©L ÛRund Éiu ah®g jªjhuhŒ
M©L nr®kâ thu nkhiuÆ
yhj óuz thá yhîÆ®
Ô©L ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 5
ÓU yhko nru ntaU

nlt ndbaD nkiH naDs«
XU ÛRund bad¡ nfhif nahlUshŒ
VU yhkÆ är fhdt
nuiH ótÂ naW njhsJ
nrU ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 6
òUl dhdJ‹ ghy jhfbt

dhÅ idªâL nghj nddf¡
FUL jhdwnt aUŸ TÇ s§nfhnt
KUl %Çil nahÇ uhbtÊ‹
_y ehaf khd khÅid¤
âUL ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 7
6. nr®jš = òšYjš. MfÈ‹ kzkhiy naW«goahd njhŸ Ô©L

jiytbdd‰ghyJ “ótÂ naW njhsJ nrU ehafnd” vd
Éa«g¥g£lbj‹f.
7. âUlš ï‹dbjd¡ F¿¥òiu íiH¡ T¿ahÆ‰whš. (Kjš k©ly«
7tJ âU¥gâf«, 8tJ âU¥ghlš fh©f).
FW¡f ÚlÈ yhî nduUŸ

nfhl nyfâ ahbk dhÃid
áW¡f ndidÉlh jo nrÇ s§nfhnt
eW¡bfh zhîu dhy whtÆ
dhj fhbtd nthJ th®Éid
brW¡F ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 8
Ú®¡F nsâÇ this ghŒÉÇ

jhiH ÚŸfK nfhâ Nœts«
M®¡F« ntj»Ç au dh®â U¢nrna
gh®¡F nsâÇ naiH na‹Éid
ghw ntaUŸ ghL th®Ja®
Ô®¡F ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 9
bghŒj thîiu naid nkÅiy

nghf ntaUŸ T®bj‹ khfÉ
bgŒj PhdbtË¥ bga uhD s¤njnt
igj yhÈU njt® njoa
ghu khâu¥ ngu‹ khJâ
brŒj ehafnd âU¥ ngh% u«khnd. 10
rh®tÇ tUl« MtÂ khj« 22M« njâ FUthu«.
Mf¥gâf« I«gâD« nghªj âU¥gh£L ... 500

Mf¤âU¥gh£L ... 521
---------------
51. âU¤jÂifkiy
---------------------
g© - gŠrk«.
bgh ‹dh u§f lh§F bfh§if¥ óita® ikaÈny

g‹dh S«g£ OiH bfh©L gLtdŠ nr®K‹nd
bj‹dh® t©L ghL bjŒt¤ jÂif beL§»Çthœ
k‹dh® Phd¢ nrŒbr« ghj kyiu tz§FJnk. 1
TÅ aho¡ nfhy ö‹¿¡ FW» elªâisP®

ghbd »œªj fŠá í©L gLtdŠ nr®K‹nd
jhÅ ah®¤j¢ bršt® nrUª jÂif beL§»Çthœ
MÅ a‰w nrŒbr« g¤k toia tz§FJnk. 2
<iH Ñ®Ñ bu‹¿ G¡f ÉUk byG«òKnd

jhiH thiH pD« t©ik¤ jÂif beL§»Çthœ
ViH tŸË bfh©f‹ khY¡ »fštis jªjãuh‹
khiH uhk ehj‹ ghj kyiu tz§FJnk. 3
f©f© k§»¡ fhj l§»¡ fU¤J ka§FKnd

j©bfhŸ g§f a§fŸ ÉŸSª jÂif beL§»Ç thœ
g©fŸ ghL tha‹ nra‹ gÅky® k‹gÂnfh
f©f çuh bwªij ghj fky« tz§FJnk. 4
nfr bkšyh« bt©ik ó¤J¡ Ñœeil fh©K‹nd

jhr® gšnyh nu¤j îŸs jÂif beL§»Çthœ
<r Ür® ghy dhj Åikat® nfhd«kh‹
thr bkhŒ«g bdªij ghj kyiu tz§FJnk. 5
_is F‹¿ khiH bfh©L KGJ kl§FKnd

jhË j©L kšF t©ik¤ jÂif beL§»Çthœ
fhis fhis ahd d¤jh‹ flî zWªjfu¥
ghis nahâ tŸË k‹wh£ gJk« tz§FJnk. 6
fhšif nahŒªJ Ñ‹K l§»¡ ftiy aGªJKnd

rhšò å§F ner nu¤Jª jÂif beL§»Çthœ
ntšbfhŸ ifa‹ òŸË U¥ngh‹ Élt utªbjhGj
thšbfhŸ ghj‹ Rªj u‹wh© kyiu tz§FJnk. 7
btŸis aha gšÉ GªJ Éiuî js®ªâLK‹

tŸs d«g‹ ãŸis naba« kdij íz®ªjUS«
jŸis naba‹ w‹ã nd¤â¤ jÂif beL§»Çthœ
kŸsš nty‹ kháš ghj kyiu tz§FJnk. 8
ghŒ» lªJ g›å bgŒJ igašfŸ ÓbaDK‹

fhŒ» H§F© ngh®f zhj fUiz Æu§»aUŸ
jhŒ» uªâ üiw ba‹W jÂif beL§»Çthœ
nrŒ» s®ªj ntÇ aªjh£ oUit tz§FJnk. 9
c©Ù u‹dŠ bršy È‹¿ íÆU sl§FKnd

j©Ù bu‹W KŸs t©ik¤ jÂif beL§»Çthœ
bj©Ù® ik¢R nur‹ rªj¤ bjUs ÅiwŠáanfh‹
f©Ù uhs u‹g‹ ghj fky« tz§FJnk. 10
rh®tÇ tUl« MtÂ khj« 28M« njâ òjthu«.

---------------
6. jhË = X® bfho.
j©L = bjhisíil¥ bghUŸ. ïJ òw¡fhbHD« òšbydî«
òfy¥gL«. “òw¡fhbHšyh« òšbyd bkhÊg” v‹gJ bjhšfh¥ãa«.
gid _§»š KjÈad òšiy¢ rh®tdth«.
52. kÆykiy
------------------------------
bt©lisah‹ tªj juîbfh¢rf¡fÈ¥gh.
g© - gŠrk«.
Ó uh®bjUsh¡f¢ nrtona nr®ntbd‹

ùuh® kidÉkfh U‰whbuš yhkf‹nw‹
ehuh® kd¤âilÚ ešy‹ò itahnaš
thuhnjh f©Ù® kÆykiy thœFfnd. 1
e‹Wfiw ba©zh Ã^jd®ngh dhSKÆ®

bfh‹Wòá¤ njhUÄÊ bfh§FFo¤ njhUbk‹W«
bgh‹WjÈ yhîid¢Nœ ò©Âa¤â DŒªjh®eh‹
k‹Wg£L bkŒ¤nj‹ kÆykiy thœFfnd. 2
f£LiuÆš yhjhU§ fhÄfS§ fŸtUe‰

á£lbud thdhU‹ nrtogh É¤jsÉš
be£Ly» Å‹dona beŠáU¤â í‹bdhUeh‹
k£Lkiy »‹nw‹ kÆykiy thœFfnd. 3
ešfht‹ bdŠrUe‹ Pha« ãwœªjtU«

bršfhy bkŒJKD‹ nrtoáª â¤JŒªjh®
gšfhY Ã‹doia¥ ghLbkd¡ F‹dUlh‹
kšfhj bj‹nd kÆykiy thœFfnd. 4
Muha bth©zh tâght nkòÇªj

ÚuhU Ã‹DUit beŠáU¤â íŒªjh®fŸ
jhuhs khîÅU jhLâ¡F bk‰FdUŸ
thuhj bj‹nd kÆykiy thœFfnd. 5
2. bfh§F = fŸ ; ã - Ãf©L fh©f.

ghœntl e«ã¥ gâjbud Ã‹nwhU«

Nœntf KŸnshUª njh¤âÇ¤J thœªjJ©L
jhœntJ Äšyhî‹ w‹ideÅ Todšyhš
thœntndh eh‹wh‹ kÆykiy thœFfnd. 6
fh£lh®¡F eh£lh®¡F§ fháš fUizÆdhš

jh£lh kiubfhL¤jhŒ jhŸgÊ¢R bk‹idÉid
M£lhJ nguUsh yh£o ashttu
kh£lhnah kh©gh® kÆykiy thœFfnd. 7
bt©ghîŠ br«ghî« É¤jhu¥ bgh‹ghî«

g©gh® fU«ghî Ã‹ngÇ‰ ghoLnt‹
f©gh®it tªbjdJ f«giyia¡ fhâaUŸ
t©ghj tŠrh‹ kÆykiy thœFfnd. 8
Ã‹idÄf¥ bgh¢rhªJ ÚSy» Åšyhkš

bj‹Åsik Æ‰whnd nrutªj gh¡»aÚ
v‹idÆJ eh©kw¡f PhaÄiy ba§fQkhŒ
k‹Dkâ jhuhŒ kÆykiy thœFfnd. 9
áªijka§ fhkbyid¢ á¤jhªj å£oilit

fªjkÂ bjŒtkfŸ fh£lh® kfŸbfhGeh
rªjKÅ beŠr¤ jl§fky nkaKjhš
kªâFâ bfhŸS kÆykiy thœFfnd. 10
rh®tÇ tUl« MtÂ khj« 29M« njâ FUthu«.

---------------
53. âU¢br§nfhL
------------------------------
g© - e£luhf«.
ÚU yhbeL ntÂa‹ nkšÉÊ Ã‹bwG Rluh»¢

ÓU yh«tu f§ifg oªjW bjÇita® Kifí©nl
VU yhKU t«gy fh£obkŒ ÆiwÉÆ‹ ghyUªâ¢
NÇ yh‹kiy br‹wt dhyaŠ Rl®âU¢ br§nfhnl. 1
ïuÉ naœgR§ bfhŒíis rªâu Åujbk‹ gitfËY«

ÃUâ thíF nguD jhrd ÜÇiw Æªâu‹kh
jUk ÜLif« kh¡fË Y«gy rhÇ òÇªjFf‹
fUJ th®¡fUŸ brŒgâ e‹kz§ fkœâU¢ br§nfhnl. 2
rh®¤ö y¤âY« ah£blÊ ny‰¿YŠ rugÉ uhrÅY«

V®¢Ó a¤âY kh‹fU l‹Rá ba»dbk‹ gitfËY«
gh®¤njh® É«Äj§ TuÉ UªJgš gtÅ òÇªjFf‹
Ó®¤ö a‹giu ahŸgâ ešywŠ nr®âU¢ br§nfhnl. 3
x¥ã yh¢áW ãŸisba‹ wh»ba› îyftŠ áauhY«

j¥ã yhirÆ dhbyL¤ bj¡fG¤ j§bfhs ttut®K‹
br¥g nkhLbr‹ nwãd® _¥òa® nj»ia¥ nghyh»¡
f¥ã yh¤jo ô‹¿Ã‹ nwh‹ád fuªâU¢ br§nfhnl. 4
g£l jhU JË®¤âl¡ fhDiw gUÉy§ bfšyhK«

»£l tªâir nf£lt r§bfhs¡ »‹du eÅÛ£o
t£l khKif ah®Éu f§bfhs th®FH ÈÅöâ
k£o yhÉis ah£la® nríiw kiyâU¢ br§nfhnl. 5
v©Â yhKf bk©zW fhJf bs©zW eWeh¡fŸ

v©Â yhÉÊ ba©zW eháf bs©zW fujy§fŸ
v©Â yhto îŸsF nfRu bd©zW fUizÆdhš
v©Â yhto ah®¡fUŸ brŒgâ baÊ¿U¢ br§nfhnl. 6
g‹dh S«gy J‹ãid najU gifP® FHhkW¤nj

v‹ndh l©lbu yhiuí kh©lU bs‹wÇ nt©odfhš
e‹dh® Ä¡Fil p®brhd th¿Å ehkUŸ brŒJbkdh¢
brh‹ndh d‹giu ahŸgâ a«bghÊš NœâU¢ br§nfhnl.
7
e«g Ügil ntªâid th§»É© zhlUŠ átfzK«

F«g yhbtG ju¥òÉ tªbjhU F‹iwí« tÈrh‹w
J«ã khKf‹ w‹idí khŒ¤Ja® Nud ö®nghªj
v«ã uh‹wË ahtJ Ú®ts bkGâU¢ br§nfhnl. 8
á§f khKf‹ ghDK Åªjt‹ áukW¥ ò©lã‹d®¤

J§f ntšbfhL Nuid p®ªJa® Jr«gÇ badth¡»¥
bgh§F åu®f nshLbr aªâò¡ »UªJg uhry«nghª
j§f zhww nth®FU thdt dk®gâ br§nfhnl. 9
kh¿ yh¡f# eha» j‹ide‹ kz«òÇª âªâu‰nfh®

C¿ yhKo N£Lò tŸËia ít¥bghL if¥ão¤J¡
fh¿ yh¥òfœ ghoa btªijÆ‹ fU¤âid Ãiwnt‰¿
<¿ yhbjhË® »‹wt d‹»U¥ gJâU¢ br§nfhnl. 10
rh®tÇ tUl« MtÂ khj« 30M« njâ R¡»uthu«.

---------------
54. fGFkiyghâ fªj»Çghâ

------------------------------
fÈÉU¤j«.
j¡fuhf«. g© - bfhšÈ¡bfsthz«.
cyf bt«ik¡ flšfl¡F KWâÆid¤ jhuhŒ

fyfÄfª jt®fUJ§ fGFkiy KUfh
Éyfy‰w ÉU¤âba‰F ÉiuÉÈÅ jËahŒ
gyfÉP® guRfªj gUtj¤J¥ gunk. 1
tUjhbtš yh§fisâ kdâÅid¥ ngh®¡F«

fUjh®¡F§ fË¥òjî§ fGFkiy KUfh
xUjhœîŠ brhyÉirah ît¥ãbyid itahŒ
»Ujh®¤j UŸFfªj »ÇÆU¡F§ »Ëna. 2
m‹Wbrh‹d gobaidtª jh©Lbfhs nt©L«

f‹WjÈš yh®Fu§F§ fGFkiy KUfh
v‹Wbkid¤ âUto¡f ÂU¤âÆl nt©L«
F‹WjÈš yhjfªj FtlkU§ FUªnj. 3
jh£lhk iu¤âUÉ‰ w§fbtid itahŒ

fh£lh®t KÅtUŸF§ fGFkiy KUfh
å£lhir na‰bfhSâ ÉiuÉÅštš yh®¡F«
kh£lh®¡F ešyfªj kiyÆU¡F kÂna. 4
ehjÃiy Ph§fbuid e‹»U¤â ahshŒ

fhjbyhL ehnd¤J§ fGFkiy KUfh
ghjfbkš yhKU¡F« gÇÉbyid itahŒ
khjt®fŸ tz§Ffªj kiyÆU¡F kÂna. 5
vŸSjÈš yhbe¿Æ byidÆU¤â aUshŒ

fŸSjYŸ sh®kwªj fGFkiy KUfh
JŸSjÈš yhjkâ Jy§fbtd¡ fËahŒ
bghŸSjšbfhŸ shjfªj bghU¥ãU¡F« bghUns. 6
âl«ãw§F bjUËbyid¤ âdKeÅ itahŒ

fl«òky® fkœts§bfhŸ fGFkiy KUfh
Él«bghUbt‹ kykÉ¤J‹ Éiuaoia¤ jhuhŒ
jl«bghÊšbfhŸ fªj»Ç jÅÈU¡Fª jifna. 7
eh‹ghL gh£ileÉš gt®¡Fey ešfhŒ

fh‹ghL t©liwí§ fGFkiy KUfh
nj‹ghF f©bldtª bj‹DzÅ nruhŒ
nk‹ghL kšFfªj bt‰ãU¡F« ntns. 8
vid¤jŸË dhYbkid e«ãdt®¤ jŸnsš

fid¤j©il áy«gtU§ fGFkiy KUfh
âid¤jidí Ú§fhj âUÉbyid itahŒ
Ãid¤jtu ešFfªj »Ç¡fUiz Ãâna. 9
8-š “eh‹ghL gh£ileÉš gt®¡Fey ešfhŒ” vdî«, ïªj

9-š “vid¤jŸËdhYbkid e«ãdt®¤ jŸnsš” vdî« mUË¢
brŒjikia neh¡f mofSila fhU©Âa Ú®ik e‹F òydh»‹w
j‹nwh. Mtnjš, e«ghjh®¡ FWga‹ ahJ Twyh§bfhš? cz®th
Uz®f.
FU¥òfH® ÉU«òkU£ T¤âbd‹id ah£lhŒ

fU¥òfH® fhzÇa fGFkiy KUfh
mU¥òfH® ehl¿É ydtuj bkidit
âU¥òfH® òfœªjfªj áfÇíiw átnk. 10
rh®tÇ tUl« òu£lhâ khj« 3M« njâ k§fsthu«.

---------------
55. âUîL¥ig
------------------------------
fÈÃiy¤Jiw.
g© - ïªjs«.
kiyba yh«Éis ahlU sh‹kiy khkfŸ

jiyt dh®jiy khKis j«ã jt¤âdh®
miyÉ yhÉj ahrd Ûjk uh©lt‹
ciyÉ yhto nty ÅU¥g JL¥igna. 1
njt nridia ntl® Fy¤Ja® bršÉia

Mt nyhL kzªJÆ® e‹ik aid¤Jnkh®
jhÉ yhJ gaªJ Ãj¥ãuk rhÇí«
Xt ÈšÈí khdt‹ thr KL¥igna. 2
riubfh shj rjhfâ rhuâ ahak®

òiuÆ yhÆu üW bgU«gÇ ó£oa
ïuj nkyÆ nyªâiw ahf ÉUªjbkŒ
ciuÆ dh‹gy thlšbrŒ jhd KL¥igna. 3
ãuk dhuUŸ ngÂK‹ it¤âL ghJif

ruz e‹F Rk¡f elhÉa rhÄna
guk ndbaik ahŸbfD ešyt® ghYyh«
cuK shbdid ahŸFf‹ thr KL¥igna. 4
ïªâ u‹¿fœ rhku nkªâ Æu£lbth©

rªâ uhjg® bt©lu s¡Fil jh§fkhš
mªj z‹ky® khÇ brhÇªâl t§ifntš
cªJ Óbuh blGªjt‹ nfhÉ YL¥igna. 5
vÇÆ‹ k‹gfš t¤â ão¤âl ntkdh®

RÇif naªâl K¡fz‹ _Éiy ö¡fthš
ÃUâ fhfs _j btGªjt ÜblhË
cUî sh‹kÆ är ÅU¡if íL¥igna. 6
msif ahË ail¥ig Rk¡fî k§‡nd

»sU ÚÇiw nfoš go¡fk njªjî«
tsU nkida® ÕÈ ão¡fî« tªjth®¥
òs®á y«go nty ÅU¡if íL¥igna. 7
kh£o nyW knfRu® jªjbth® khkÙ

fh£o dhy¿ nthkU bs‹gt® f£ol®
th£o ahŸFk nur bddhJ ka¡bfyh«
X£o ahsU shs ÅU¡if íL¥igna. 8
eh§f Â‹do e«ãa thÉf shÆdh«

<§bf k¡fUŸ thÇy nuzÆ ärnd
jh§» ahbsd K‹De® thij jò¤Jthœ
nth§f ntbrí bkªij ÆU¡if íL¥igna. 9
ÚW nkyÂ nea®f Â¤jY nk¤Jnkh®

MW khKf d‹gU iz¥bga uhÇa‹
TW khJâ bfh©l ãuhbdhU nfhâyh‹
C¿ yhDÆ® ehj ÅU¡if íL¥igna. 10
rh®tÇ tUl« òu£lhâ khj« 8M« njâ Mâ¤jthu«.

---------------
6. K¡f©z® = â¡F¥ghyfU bshUtuha <rhd_®¤â.

56. FkhuhdªjyfÇ
------------------------------
mWÓ®¡fÊbeoyoaháÇa ÉU¤j«.
g© - nkfuhf¡F¿Šá.
f§ifÆÜ tªjjdh y‹nwht¡ f§ifjÅ‰ goth®¡ bfšyh«

bgh§Ffiw ngh¡»eW« òÅjkË¤ âLkÇa ò©Â a¤ij
k§FjÈš yhkyilª jhbsdnt iyaîid kUî »‹w
ò§ft®f s¿»‹wh buÅÅdbjhŸ SUk»ik òfšnth® ahnu.
1
MâaW ngbuhËÚ flîS¡F kfbd DŠbrh yizªj jhny
rhâgy thÆU¡F« bg©QÆ®f bsšyhKª jt¤â dhF
ÚâtÊ kyLjÉ®ª JŒªjdnt badt¿th® Ãòz bušyh«
åâbjhW Ãideho Ã‰Fbkid ahŸFku ntns k‹ndh. 2
jdjoÆ }òukh kÂÆuÉ fËbyh‹¿‹ r‹Å jhd«

vDbkhËK‹ Dyf«És¡ »LÄuÉ KjÈad Éyfh bt‹nw
mdfbthË íUKUf‹ g»®Kf«É£ lfKfk jhdh bd‹gh®
Ãdjoia¥ òfœòÅj® FkuFU gundba‹ Åid¥ò shnd. 3
c‹wdo üòu¤â bdhÈjhnd bgÇat®f£ FÇa nguhŒ

Ã‹¿LÃ‹ doRkªj òŸSiwí ÄlkJnt beoa brh®¡f«
v‹w¿í k¿ths U‹wÅU jh©k»ik Æid¤bj‹ nwhJ
»‹wtÈ íŸshU Ksnuhbt‹ gh®fUiz bfGnt nyhna. 4
v©zÇa îÆ®fbsyh ÚÆU¡F _®¤jbkd Éa«ò ünyh®

j©zËrhš rhÄbaD« bgaUd¡FŠ brhÈÆªj¤ juÂ nah®¡F«
É©zt®¡F« És«ãLjš r«òbtD ÄiwbkhÊia eÇ¡F Û¥ngh«
t©zÉg ehtY¡F« tG¤Jjiy bah¡Fbk‹gh® tont nyhna. 5
K«_®¤â fSK‹w dhiztÊ K¤bjhÊY« òÇ»‹ whbu‹

bw«_®¤â fS¡FKj‹ _®¤âah ísguk Åa«ã dhbd‹
w«_®¤â rÇjeÉš fhªjkiw jUkhÆ dku bušyh«
e«_®¤â Ffbddî‹ whŸgÂah bj‹òÇth® e¿a ntnyhŒ.
6
bghUÉÈiw ahKdJ bgÇaÉó âÆ‰á¿nj òfybth©zh¢

rUtîy fÆ¢RÇa bkd¥guk Diu¤jîiu jidkh fhªj¢
RUâÉs¡ »LkhÆ ÅdJ âU¤ jifikaQ¤ Jizí§ TW
FU btt®bfh‹ _îyf¤ âDKyf FUtha Fku ntns. 7
jtKila njt®fis¤ j‹DUth îilaát‹ whnd í‹id¢

átbkdî© kâ¤JÇa Ólbdd thÆd‹K‹ bdÅnd ndhUŸ
vtUdo tz§fhj bgabutU« tz§»dt budnt ahth®
jtsky® KoKUfh Ãdjok© zt®gÂa¤ jilbah‹ W©nlh. 8
nrbad¢brh‹ kHîUit¥ gunkr tobtdÚ brŒj fhiy

khabd£L ÉÊa‹Kjš É©ztbuš yhUkªj toî Ä‹Å‹
MÆu¤â ndhuÄr k£Lk¿ª jdušyh yâf Ä‹nw
ngaf¤j dhabtid¥ ngQFf tJbt‹dh‰ ngr‰ gh‰nwh. 9
rkhjhd KlD‹id Ãid¤jhby‹ DŸsbkyhª j©bz‹ whF«

ckhnjÉ RjdhK‹ dogho tz§»byd Jz®îŸ nsh§»¢
rkhuhj id¡FÇa tUz»Ç j©zËíª jhnd naí«
Fkhuha ekbt‹D khbwG¤J K¢rÇ¥gh® FUnt a‹nw. 10
rh®tÇ tUl« òu£lhâ khj« 11M« njâ òjthu«.
---------------
57. r¤âanghjf«
------------------------------
bfh«ãšyh¡fÈÉU¤j«.
g© - bfsáf«.
j©z t‹fiy khd¢ rÅ¥òkhš

e©Q rhî ek¡fiz ahkÜŸ
f©z‹ khkU f‹KU ifaid
m©z thU kG§fšÉ£ l‹g®fhŸ. 1
Ãâ¡F y«gy T£oD ÚÂy«

kâ¡f khËif f£oD khakh«
Jâ¡F k‹ãÈ‹ ÕFf‹ ù¤Jâ
mâ®¡f thU kG§fšÉ£ l‹g®fhŸ. 2
2. mâ®¤jš = brhšyš ; ã-Ãf©L fh©f. mG§fš = J‹g«.
â izÆ dhir aÉ¤jU£ Óuo¤

JizÆ Å‰gt®¡ Ñ¿š RfªjU«
ïizÆ yh¡Ff D©lt Å‹ãid
miza thU kG§fšÉ£ l‹g®fhŸ. 3
á¿a® khd¤ âd«gy fhuK«

t¿a TG Ef®ªJ tUªjÈ®
e¿a Phd¥ ãH«gÆ dhjÅ‹
g¿a thU kG§fšÉ£ l‹g®fhŸ. 4
Él§f y‹dîŸ SŸst® åœfâ

ml§F thuij ahuU sh‰wyhš
jl§fš g©Â¤ jahKU ifaÅ‹
gl§f thU kG§fšÉ£ l‹g®fhŸ. 5
bfh«ãšyh Ãnuh£lf« *
âšiy eªâÆ dªjd‹ ¿©Âa‹

ešy f©z®f zhlÆ y§ifah‹
mšy Èšyo ahirÆ dh®¡fiy
ïšy uªij adªj®f Ëšiyahš. 6
fâiu ehaf‹ fháÅ aháÅ

mâu Úy©l r¤ij elh¤âiw
fâu wheif¡ fhdir ah®¡flš
ïju Úl Èl®¤jis Æšiyahš. 7
f¢r Âªj jd¤âa® fh£lfš

ï¢ir Ú¤jÆ är Åwh¡fHš
e¢r izªješ yh®f swh¡fÈ
m¢r Ú§»e‹ f©Âl yhizahš. 8
eh£l¤ â‰»Å ah‹á» ehj‹fhš

fh£l¤ j¡ff© zhs‹ fz¡»šÓ®
Ú£l¤ j¡fif ahÅid Úu®fŸ
<£l¤ j‹fâ iu¤jË prdhš. 9
* Ãnuh£lfkhtJ, ïjœFÉ¡F« cÆbuG¤J« bkŒbaG¤Jª
Ô©lhk‰ghLtJ.
6. muªij = J‹g«. mdªj® = ka¡f«.
m ªj¤ jhdo ah®¡»Å ahdšy

fªj¤ jh‹fâ® fhyÂ ahdif¤
jªj¤ jhdiw jh§»a jhÇdh‹
rªj¤ jhdP® rhlÆ dhjdhš. 10
rh®tÇ tUl« òu£lhâ khj« 15M« njâ Mâ¤jthu«.
---------------
58. âU¡fªj® âU¥gšyh©L
------------------------------
mWÓ®¡fÊbeoyoaháÇa ÉU¤j«.
g© - gŠrk«.
bgh‹Da® eh£oiw ò¤âÇ jidk‹wš òÇªJbrª âidfh¤j

Ä‹Åid khkzŠ brŒjU zhoa É¤jf® jikah©L
e‹dy ešfUŸ ntªbjd És§Fò eh‹kiw fS«ÉÇ¤J¥
g‹dU« gubkd ÉU¡Feª njî¡F¥ gšyh©L TWJnk. 1
_¥gW f£os ik¤âU nkÅí _¥òil ah®¡bfšyh«

_¥òil nk‹ikí _¥òil ahÉf© KGtJ _¥ãsik
ah¥gW khbwik ahŸFk uhbtd ehoiw ikíkšF
gh¥giz ah‹kU khbdD« nty‰F¥ gšyh©L TWJnk. 2
Ú®ts kh®gu§ F‹¿Y ÚblÊ ÅÄ®âU¢ brªâÈY«

Ó®ts kh®âU ntufª j‹ÅYª ÔjW gHÃÆY«
V®ts kh®âU¢ nrhiya§ »ÇÆY ÄUªjo Ãidth®¡F¥
gh®ts nkšts ešfU£ FfD¡F¥ gšyh©L TWJnk. 3
jÂiffª jhryŠ rkuh òÇâU¢ rÆyÄ yŠáawh

mÂbfG ntŸÉa§ »Çbghâ ahry kÇ¥gh LL¥igkfh
âÂaf¤ njitbr§ nfhLF‹ w¡Fo âUîU kiyah%®
gÂía® Tly« gâíiw FfD¡F¥ gšyh©L TWJnk. 4
á¤j®fŸ fh©fâ® fhkk© zhkiy ÓrÆ y§fÆiy

v¤jt U«òfœ nkU áuhry nk®¤âU Ú‰Wkiy
c¤jk ÚŸfG nfhâba© f©bzD bkh©ly§ fË‹nkÉ¥
g¤jU¡ fUŸòÇ »‹wbr› ntS¡F¥ gšyh©L TWJnk. 5
ne r®fŸ thbHÊ‹ kÆybth© khâu Ú®kÈ bgU«ngW

nfhru® Nœfªj nfh£l§ Fkhubth© nfh£leš nt‰fhL
khášF khuò u«bgU taÈU bfhLkq® tâªjoah®
ghriw Ô®¤jUŸ òÇKU nfhD¡F¥ gšyh©L TWJnk. 6
J ¥òò W
ó©oòŸ ntzf® ntdf® öat® òfHh©lh®
F¥gÄ whjbgh d«gy bkdnt FÆÅy a§fËY«
x¥gf ehLfŸ fhLfŸ Ñœnk YyFÆ®¤ âuŸfËY«
g¥òt® Û¡T ¿lÃiw FfD¡F¥ gšyh©L TWJnk. 7
f£áÆ nygL¤ J¤JÆš bfh©oU£ fhÇÆ D§bfhoa
m£áf© nkhfd khœªJs thíis at«gÂ aÉahkš
bt£áí§ nfhilí kÂâU bkhŒ«òfŸ És§»l bk‹ùÉ¥
g£áÆš tUKU nfhbdD khâ¡F¥ gšyh©L TWJnk. 8
v©Qe bu©zk njh®ªjU nsªjY ÄubthL gfÈwªj
f©z®fŸ ã‹bwhl® fhjYŸ shDbkh® fhyK Äl®ehr«
e©Qj ÈšYa® bgUªâw nyhDbkŠ PhyK Ãidbth‹whš
g©ÂL ÛrD khíŸs FfD¡F¥ gšyh©L TWJnk. 9
m‹idÆ‹ nk«gL fUizÆ dh‰Ff dofis¥ òfœjhr‹
j‹idbkŒ aoat dh¡fbt‹ wf«òò wŠ rh®ªJtª nj‰wkâ
brh‹dt dhaD óâbrh‹ dt‰FW NuW¤ bjtuhY«
g‹dbth zhey eš»a FfD¡F¥ gšyh©L TWJnk. 10
6. nfhru® = fhz¤j¡ft®. 7. g¥òt® = òfœnth®.
rh®tÇ tUl« òu£lhâ khj« 18M« njâ É#ajrÄ òjthu«.
Mf¥gâf« I«g¤bj£oD« nghªj âU¥gh£L - 580

fh¥ò« bjs¤âaK« - 21
Mf¤ âU¥gh£L - 601
---------------
âUty§f‰¿u£L Kj‰f©l« K‰¿‰W.
FkuFUgu‹¿Uto thœf.
âU¢á‰w«gy«.

Thiruvalathiratu Book

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Thiruvalathiratu Book

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

²

kfhnjn#h k©ly btËpL

myK ãÇ©o§ x®¡°

R¥ãukÂa¤â‹ kh©ig¤ jÄÊ‰ rh¤âuthÆyh‹

ï¤Jiz¢ áw¥ãdth»a âUty§f‰¿u£L«, FkuFUjhr

mWKf¢ átdh« $Fkhu gunk°tuidna KGKj‰

mWKf¥ gukÅ‹ gu¤Jt¤ij És¡f rh¤âunjh¤âu khf

FkuFU üyf« ï§‡d«

m§f¥ngW 69 âU¡ f‹ÅehL 93

mUshdªj yfÇ 111 âU¢br§nfhL 126

MbwG¤J©ik 20 âU¤jÂifkiy 122

cŸit¥ò 71 âU¤njit 115

v©zy§fhu yfÇ 109 âU¤njh¤âu« 48

I¡»a k‹wh£L 68 âUbešntÈ¡ nfhÉš 54

fGFkiy ghâ fªj»Ç ghâ 128 âU¥gu§»Ç 22

Fkhuhdªj yfÇ 132 âU¥gHÃ 37

r¤âa nghjf« 133 âU¥òÈô® 117

R¥ãukÂa ufáa« 75 âU¥ngh%® 119

âU¡fªj® âU¥gšyh©L 135 âUtUsoik¥ ãuh®¤jid 9

âU¡fUiz¥ ãz¡f« 84 âUthythŒ 91

gâf« g¡f« gâf« g¡f«

âUthÉd‹Fo 40 ãu¥g‹tyir 101

âUîL¥ig 130 óuz¥bghUŸ 114

âUîUkiy 51 óuz« ÉiHªâu§fš 56

âUntuf« 29 bghŒ«kh®¡f Ú¡f« 60

J¡fu»j ãuh®¤jid 16 kÆykiy 124

JauW¡F kh®¡f És¡f« 107 Äif btštait 86

ek‹wk® eQfhbe¿ 78 bkŒ¥nghjf« 89

Ã‹w ÃiyÉ©z¥g« 11 bkŒ«kh®¡f És¡f« 73

guk¥ãufhr« 102 tÊgh£o‹kh£á 79

gy»Ç 31 thjid Ú¡f k‹wh£L 104

brŒíŸ Kj‰ F¿¥gfuhâ

br jÂif 135 Ôâš 56

njÉíª 19 Ã g¤jh 110

ò ngœ bf 68 kÂk jhÂ 107

Édhî¤ju«. neÇir bt©gh.

ÕL = tÈ. ïJnt “ty«” nr - âthfu§ fh©f.

Éujhâ Énrõ âd§fËY« âdªnjhW« njthya¤â‹

njthyak‹¿¡ »Uf« bghJÉl bk‹gitfS

gL¤âathnw K‹d®¤ âU¥òfœ br¥ã¥ ã‹d® ï¤âU¥ghl‰

bgÇaòuhz¤âš “m®¢rid gh£nlahF«” vdî«,

bgh‹dhuª J‹D« òa¤jhid khKft‹

nfhËš òfœ¡fÆiy¡ nfh‹KUif na¤jtt‹

mŠP¤t« ål‰ fy§f‰ ¿u£lh‰w

tŸsšnr Æ‹whis thœ¤jtU£ blŒthid

mÆšnty‹ nkdhD kh‰Wª Jâ¡nf®

RfÃiyia¢ NœªJ brhy‰F¢ Rnur‹

* f©l« = TWghL; T£lbkD« bghUŸ ga¡f¤j¡f

e‰wh blhH¡Tl dhÇ¡ »sKUfhŒ

mUsh uongh‰W k‹g®¡ fUŸnrŒ

x¥òtik ÆšyhbkŒ í‰wto ntyuá§

FkuFU jhnd bfhL¡Fbkd y§fhš

ïir¤jÄÊ‰ ghl¡Toa ï«Kj‰ f©lK«, ïa‰wÄHhíŸs

muAu kªâu tky Ãuªju

Mâ adhâí khd tnuhja

ïªJs y«gf É§»j k§fy

<Ru eªjd åRu ò§ft

c¢áj kŠiPÆ ÿuâ nkhfd

C®¤Jt ehlf®¡ nfhâa njáf

v©zW itgt Éª¤u Énrõz

Vuf ehaf bt‹FU ehaf

I§fu nrhju t«ãif fhjy

xfu kAhuj bthË®òa tKj®fŸ

Xku Auát nthŠru tzgt