Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan Kagamitan ng Mag-aaral ‘Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuti ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, ato unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan nig edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas ‘Al rights reserved. No arto this material maybe reproduced or tranamited in any form a by any mas clocronc or macharical nud photocopying — without wriion permision fem the DesEd Canal Ofco, Fst Edition, 2015Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan - Ikaapat na Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Paunawa hinggil sa karapatang-sipl. Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na "Hindi mazaring magkaroon ng karapatang-ari (spi) sa anumang akda.ang Pamahalaan ng Plipines. Gayunman, kailangan muna ang pehintuot ng. ahensiya 0 tanagapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung itoy pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin fig nasabing ahensiya o tanggapan ay ang paglakda ng kaukulang bayad.” ‘Angmga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalanng praduktoo brand names, tatak 0 trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp,) na ginamit sa aklat nailo ay sa nagtalaglay ng karepatan-an ng mga iyo, Pinagibay ng isang kasunduan ng KagaWaran no Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang LS ang kakatawan sa eating ng kaukuing pehiniuol sa nagmemayet| ng moa dong heirer ot geri dio, inagsumikepang matunton upang makuha ang pahintuot sa paggamt ng materyales. Hin inaangkin ng mga tagapagiathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at \yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring Kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mai aaral, Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakepya, makipag- Ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag ga FILCOLS sa elepono big, (02) 499-2204 Smag-emallsa fIcols@ ‘gmail.com ang mga may-akda at tagapagiathala, Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A, Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD Direktor IV: Marilyn D. Dimaano, EO Direktor Il. Marilette R. Almayda, PhO Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Mga Manunulat: Entrepreneur & ICT — Eden F. Samadan, Marian L. Lalaguna, Virgil L. Laggui, Meriou &. Marta R. Benisano: Home Economics = Dolores M. Lavilia, Imelda O. Garcia, Bernie C. Dispabiladera; Agriculture = Teresita 8. Doblon Ma. Shirley A. Macawile, Emmesto R. Abletes, ao Fe Rondina; Industrial Arts — ShielalMae R. Roson, Roberto B. Torres, at Randy R, Emen Mga Konsultant: Mona T. Sasing, Cherrypyn 8. Barbacena, PHO, Anicia M. Loria, at = Werson R Beksis FRO” Mga Tagaguhit: Entrepreneur & ICT ~ Anife S. Angelo; Home Economics = Sharlyn P. ‘Sanclaria; Agriculture ~ Mar G. Agustin; Industrial Arts —Jayson M. Gaduena, Fermin M. Fabella, at Ere C. De Guia Mga Tagatala: Erwin Kart |. Antido at Ron Ralph Kenneth L. Ocampo Mga Naglayout: Phoebe Kay 8. Dovies, Paola Joy B, Davies, at John Ralph G. Sotte Mga Tagapamahala: Glenda M. Granadozin, Rogelio 0. Dofies EdD, Marilette R. Almayda PhD, at Marilyn D. Dimaano, EdD Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Ine. Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Offee Address: Sth Floor Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072 E-mail Address: imcsetd@ yahoo.com ‘Al rights reserved. No pat of this material may be reproduced or transmited in any farm ary any means ~ ‘lecronic or mactanical including photocopying — without writion permission from the DepEd Central Giice. First Edition, 2018,PAUNANG SALITA Ang kagamitang ito ay naglalayon na matulungan ang mga guro at mag-aaral na mapagaan ang kanilang pagtuturo at pagkatuto gamit ang Patnubay sa Guro at Kagamitan ng Mag-aaral. ‘Ginamitan ng iba't ibang estratihiya ang bawat aralin upang lubusang matutunan ng mga mag-aaral ang lahat ng aralin sa Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan (EPP). Ito ay kinapapalooban ng /ecture ng guro at aktibong partisipasyon ng mga mag-aaral upang sila ay matuto. Ang aktuwal na paggawa ng mga rmag-aaral sa mga piling aralin sa Home Economics, Industrial Arts at Elementary Agriculture ay masusing inihanda ng mga manunulat sa iba’t ibang component sa EPP. Ito ay Upang maranasan ng mga mag-aaral ang aktuwal na paggawa Upang maihanda sila sa mundong ito at matutunan nilang mahalin ang kanilang mga ginagawa Ang konsepto ng entreprenéurship ay itinuro ng hiwalay upang mabigyan ng panimutang kaalaman’ang mga mag-aaral sa baitang apat. Isinanib din ito sa aralin sa Home Economics, Industrial Arts, at Elementary Agriculture: Maliban sa ang ICT ay isang hiwalay na component ng EPP, may mga konsepto tin na isinanib sa aralin ng Home Economics, Industrial Arts, at Elem. Agriculture. Ang kagamitang ito ay matiyagang sinulat ng mga piling guro, punong guro, at supervisor galing sa ibat ibang lugar dito sa ating-bansa, Ito ay sinulat upang magkaroon ng gabay na gamit sa Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan ang lahat ng mag- aaral na.nasa ikaapat ng baitang sa buong kapuluan. Inaasahang ito ay magiging magandang sanggunian sa pagkatuto. A rights reserved. No fat ofthis material may be reprodictd or tronamied in any form aby ony elector or mostra acudg photocopying fbx rin pension Hor the DepEd Cenral fic, Fst Eon, 2085ARALIN PAKSA PAHINA Yunit | Entrepreneurship at Information and 1 ‘Communication (ICT) Aralin1 Ang Pagbebenta ng Produkto S Aralin2 Katangian ng Entrepreneur 5 Aralin3 Ang Iba't bang Uri ng Negosyo. 9 Aralin4 Mga Entrepreneur sa Komunikasyon at 15 Teknolohiya AralinS | Matagumpay na mga Entrepreneur sa Ating 21 Bansa Aralin6 Ang Kahalagahan ng Entrepreneurship 28 Aralin? —_Ligtas at Responsableng Paggamit ng 31 Kompyuter, Internet, at Email Aralin 8 Ang Mga Panganib na Dulot ng Malware at 42 Computer Virus Aralin9 — Pangangalap ng Impormasyon Gamit ang 52 ICT Aralin 10 Ang Computer File System 59 Aralin 11 Pananaliksik Gamit ang Internet 74 Aralin 12 Pangangalap ng Impormasyon sa Websites 87 Aralin 13 Pag-downloading Impormasyong Nakalap 95 Aralin14 Paggawa ng Table at Tsart Gamit ang Word 109 Processor Aralin 15 Paggawa ng Table at Tsart Gamit ang 125 Spreadsheet Tool Aralin 16 Pag-sort atPag-fiter ng Impormasyon 140 Aralin 17 Ang Email 151 Aralin 18. Pagsagot at Pagpapadala ng Email na may 461 Attachment Aralin 12 Pagguhit Gamit ang Drawing Tool o Graphic 468 ‘Software Aralin 20 Pag-Edit ng Larawan Gamit ang Basic Photo 479 Editing Too! Aralin 21 Paggawa ng Dokumento na may Larawan 189 ‘Gamit ang Word Processing Tool Aralin 22 Paggawa ng Report Gamit ang Word 198 Processing Application iv Al ight reserved. No part o this material may be reproduced or tranamited in any form a by ony max siecrnic or mecharialVcuding photocopying ~ wile writen parmisan fom the DepEd Cental fica, Fst ion, 2048,Yoo ENTREPRENEURSHIP) and: INFORMATION| and COMMUNICATION TECHNOLOGYs (iE) ‘Al ight reserved. No arto this material may be reproduced ar transmited in any lorm ar by any means ~ tlecronic or mechanical including photocopying ~ without writin permissian from the DepEd Contral Gifico. Fist Econ, 2018,ANG PAGBEBENTA NG PRODUK’ Sa araling ito, tatalakayin ang pamamaraan ng pagbebenta ng mga produktong nais na pagkakitaan sa pag-e-entrepreneur. Ito ay upang maunawaan ng mga mag-aaral na mahalaga itong alamin ng bawat isa upang ang negosyong pinasok ay kumita at kapakipakinabang. Nilalaman: Layunin: 41. Naiisa-isa ang pamamaraan sa pagbebenta ng produkto 2. Natatalakay ang mga produkto ng naibebenta sa pag-e- entrepreneur 3. Nagagawa ang sama-samang gawain Tingnan,ang isang surbey sa Pamilihan ng Commonwealth Bigyang pansin. ang mga nakatalang paninda at mga produkto sa Pamantayang| .,, Sukat por dosena Bagay | Produkto Manok | _itlog kame [Al rights reserved, No part ofthis arial may be reproduced or transmited in any frm ary any means ~ lecronic or mochanical including photocopying ~ without writin permission from the DegEd Central Gifica, isi Editon, 2015,Basahin ang talaan ni Aling Tesya sa paraan ng pagbebenta ng mga produkto. + Itlog ng itik, manok, at pugo ipinagbibili ng per dosena Pinagbubukod-bukod ayon sa laki Inilalagay sa basket o trey Maaaring ipagbili nang lansakan kung marami + Gatas Pinakukuluan bago ilagay sa malinis na bote Kailangang walang miktobyo ang gatas Ipinagbibili nang nakabote + Karne ng baka ipinagbibili ng por kilo Maaari ding ipagbiling buhay Iniluluwas,sa pamilihang bayan Ang baka o kambing ay ipinagbibili nang lansakan kung maramihan Ang karné”ay inilalagay sa palamigan upang manatiling sariwa PAMAMAHALA NG PRODUKTO + Maaaring ipagbili kung sobra Pangasiwaan nang wasto at maayos ang produkto + Panatilihing mahusay at mataas ang uri ng predukto + Alamin ang pangkasalukuyang presyo upang hindi malugi PAG-IINGAT SA IPINAGBIBILING PRODUKTO Husto ang timbang \Nabyaran ng tamang buwis Walang sakit Nasuri ng inspektor pangkalusugan C= Magbuo kayo ng tatlong pangkat sa klase. Magdala ng iba't ibang uri ng paninda. lsadula ang pagtitinda sa silid-aralan. 3 Al ight reserved. No part o this material may be reproduced or tranamited in any form a by ony mas clecranic or macharica cud photocopying — without wrtion permission fem the DepEd Cantal fica, Fst Econ, 2015Ang unang pangkat ay magpapakita ng pag-iingat ng produkto. Ang pangalawang pangkat ay magsasadula ng pamamahala ng produkto. Ang pangatio ay magsasadula ng pagbebenta ng mga produkto. = Madaling ipagbili sa mataas na halaga ang mga produkto kung mataas ang uri ng mga ito. Gumawa ng isang talaan. sa pagbebenta ng produkto sa kuwaderno o sa isang malinis*na papel. Punuan ng mga datos na kailangan. Pamantayang Bagay Produkto Sukat Halaga Sagutin ang mga tanong. Isulat ang sagot sa papel. + Ano-anong mga hakbang sa pagbebenta ang dapat sundin? + Dapatbang ipatupad ang mga umiiral na batas sa pagbebenta? Bakit? 4 ‘Al eights reserved. No part o this rateril may be reproduced or transmied in any form a iy any mat elecraic or macharical cud photocopying — witout wriion permission fem the DepEd Cantal Gfica, Fst Eciion, 2015,Lagyan ng tsek (a) kung tinutupad ang umiiral na batas sa pagbebenta. Kung hindi, lagyan ito ng ekis (X). llagay ang mga sagot sa kuwaderno 0 malinis na papel. 4. Tama sa bilang para sa dosena ng itlog ang ipinagbibili. 2. Husto ang binabayad na buwis para sa mga itinitindang karne. 3. Hindi dumadaan sa inspektor na pangkalusugan ang mga kakataying baboy at baka. 4. Walang sakit o pinsala ang ipinagbibiling produkto. 5. Inilulubog ang manok sa tubig bago ipagbili. f 1 PAGYAMANINNATIN Surin ang mga presy6 0 halaga ng mga datos na nakatala sa Alamin Natin. Ganito rin ba ang presyo sa inyong lugar? Ipakita ito sa iyong guro at gawing kliping. KATANGIAN NG ENTREPRENUER Nilalaman: Sa araling ito, tatalakayin ang mga katangian ng isang entrepreneur upang maging gabay at pamarisan ng mga mag-aaral na nagnanais maging entrepreneur sa hinaharap. Layunin: 1. Naiisa-isa angmahahalagang katangian ng isang entrepreneur 2. Naipagmamalaki ang mga katangian ng isang entrepreneur 3. Nakikilala ang sarling kakayahang magagamitsa paghahanapbuhay 6 ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmited in any form arty any means ~ ‘lecronic or moctanical including photocopying — without writion permission from the DepEd Central Giice, Fist Edtion, 2018,Ang namamahala ng negosyo bilan isang entrepreneur ay handang makipagsapalaran. Siya ay may matatag na loob, at tiwala sa sarili, at kakayahan $a pagpaplano, magaling gumawa ng desisyon, sipag sa) pagtrabaho, masigasig, at marunong lumutas ng suliranin. Angisang entrepreneur ay napapaunlad ang pamamahala, nauunawaan ang pangangailangan ng mga tao at handang tumulong sa pamamagitan ng kaniyang negosyo. Siya ay hindi mapagsamantala sa pagtataas ng presyo ng paninda. Bagkus siya ay naglilingkod sa mga nakakababa sa buhay. Sa pangangasiwa ng negosyo, kailangang may kasanayan at kaalaman sa produktong ipinagbibili. Ang pagtitinda ay maaaring simulan sa maliit na puhunan. Ang maliit na tindahan ay maliit din ang nakaukol na pamamalakad. Kung malugi ka man ay maliit din ang epekto nito. Ang pagtitipid ay isa ring katangiang dapat taglayin. Kasama rito ang paggamit ni w at tubig. Kailangang magtipid at magkaroon ng malasakit sa tindahan. 6 ‘Al rights reserved. No part of thia material may be reproduced or transmit in any form ar ty any mat siacrni or mechanical incuding photocopying ~ wife writen permission Kom the DepEd Cental fen, Fs ation, 2046,Mga Gawain Kaugnay sa Pangangasiwa ng Tindahan: Magiging madali ang pangangasiwa ng tindahan bilang entrepreneur kung susundin ang sumusunod na gabay: 1. Linisin ang loob at labas ng tindahan, gayundin ang eskaparate, garapon, at iba pang lalagyan. 2. Ayusin ang paninda ayon sa uri na ng madaling makita at makuha kapag may bumibili 3. Tiyaking malinaw ang pagkakasulat ng presyo sa paninda, 4. Kung pagkaing luto ang itinitinda, lagyan.ng'takip upang hindi dapuan ng langaw at mafagyan ng alikabok. 5. Magbigay ng tamang sukli at pagkukuwenta ng binilhan. 6. Maging matapat sa pakikipag-usapsa mamimili at ipamalas ang maayos na serbisyo. Pagtatala ng mga Paninda: Para umasenso ‘ang negosyo, kailangan ng maingat, at maayos na pagtatala ukol dito. Ang mga talaang dapat isagawa ay ang sumusunod: a. Talaan ng pagbibili, Makikita sa talaang ito ang mga panindang mabilis'na nabibili o nauubos. b, Talaan ng mga binibiling paninda. Ito ay talaan ng mga panindang napamili at mga panindang laging binibili. ct. Talaan ng mga panindang di nabibili. Nalalaman dito ang mga,panindang nakaimbak at hindi mabili Pagtitinda ng mga produkto: Ang mga produktong ninyo ay maaaring maipagbili sa mga kaibigan, kamag-aral, guro, kapitbahay, at magulang. Ang kasanayan at kaalaman ay malilinang tung sa wastong paraan ng pagtitinda. Ang mga produktong nagawa ay maaaring ilagay sa estante nang maioling makita ng mga nais bumili. Gumawa ng patalastas ukol sa produktong nais ipagbili. Ang salaping kinita ay magagamit sa pangangailangan’sa paaralan. Ang nalinang na karanasan sa pagtitinda ay makatutulong sa kakayahan kung nais magnegosyo. 7 A ight reserved. No fat ofthis material may be reprosictd or tronamited in any orm aby ony maa - lecronic or mectanical including photocopying — without writin permission fromthe DepEd Contra Gfice. Fisi Ecition, 2018,[_UNANGINNATIN | NANGIN NATIN Bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro atisadula (a) ang mga katangian ng entrepreneur, (b) mga gawain sa pamamahala hg negosyo, at (¢) pagtatala ng mga paninda TANDAAN NATIN Maraming katangian ang dapat taglayin ng isang mahusay na entrepreneur. Isa rito ang makapagbigay-saya samga mamimili kapag sila ay nasiyahan sa iyong produkto at serbisyo. Dadami ang magtatangkilik dito. S OO. Sle Ibigay ang mga hinihinging impormasyon. |sulat sa iyong kuwaderno. Katangian Gawain sa ng Isang Pangangasiwa ng Pagtatsta reg mga Entrepreneur | Negosyo / 8 ‘Al ight reserved. No part otha aerial may be reproduced ar transmited in any form ar by any means slecronc or mactanical neu photocopying ~ without writen permision fom the DapEd Contra Oca, Fst Eiion, 2018ae Maglaan ng isang araw para ipagbili ang mga produktong ginawa sa mga nakaraang aralin Karagdagang Impormasyon: 1. Tindahang semi-permanent — pagtitinda sa bangketa. Inililigpit ang mga paninda para ilagay sa isang bodega. 2. Tindahang di-permanent o gumagala — naglalako ng paninda sa iba't ibang lugar gaya ng magsosorbetes, magpuputo, magtataho, at magpi-fshball. J Layunin: 1. Nasasabi at natutukoy ang salitang may personal touch 2. Naiisa-isa ang uring negosyo sa pamayanan 3. Naibabahagi ang sariling karanasan sa pagbili May dalawang paraan para magkaroon ng sariling negosyo (1) pagprodyus ng isang produkto galing sa pinagkukunang-yaman, at (2) pagkakaloob ng serbisyo kapalit ng Kabayaran. 9 ‘Al rights reserved. No part ofthis material may be reproduced or transmited in any frm ar by any means ~ ‘laconic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Giico, Fst Editon, 2015,A. Basahin at pag-aralan ang usapan. 1. Kumusta? Magandang umaga. Pasok po kayo. we Salamat! Magaling ang iyong ginawa. a Ako na po ang gagawa ig para sa inyo, Sir. Para sa inyo po ito. Salamat sa pagpunta. Ma’am, naiwan po ninyo ang payong. 10 ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or tranamited in any form a by any mas slacrnic or mechanical cdg photocopying ~ wie writen pormisaon Kom the DepEd Cental Ofcn, Fs Eaiion, 2046.Tanong: Anoang napansin sa usapan? Anong kaugalian ang ipinapakita ng mga nagsasalita? Ang mga salitang ito ay ang mga nararapat na sagot ng isang batang magalang, matulungin, totoo, marunong magpasalamat, at magbigay halaga sa nagawang serbisyo. Sa simpleng usapan, napansin mo ba na ang bawat negosyo ay laging gumagamit ng mga salitang may persanal touch? Dahil ang mamimili ay kailangang masiyahan sa produkto o serbisyo, dapat mong makuha ang kanilang patuloy na pagtangkilik ng iyong negosyo maging produkto o sebisyo man ito. LINANGIN NATIN Magmasid at alamin ang iba’t ibang, sitwasyon: A. Bumup ng tatlong pangkat. Unang grupo: |sulatsa manila paper ang naranasan atnamasdan sa isang fast food na restuarant. Pangalawang grupo: Isadula kung paano maipapakita ang pagsilbi sa mga mamimili o kliyente sa isang fast food restuarant. Pangatlong grupo: Isulat sa manila paper ang magagandang katangian ng isang negosyo at mga salita na naging trademark 0 identity. Ipahayag sa klase. Talakayin ang tungkol sa isinadula. " ‘Al rights reserved. No part otis material may be reproduced or tranamited in any form ar by any means ~ tlecronic or machanical including photocopying — without writian permission from the DegEd Central Glico, Fsi Econ, 2015,B. Mayroon bang ganitang negosyo sa inyong pamayanan? uring igosyo | Avon mae Stine Jeremy's Beauty Parlor Ms, 2. 3. 4. 5. Ae 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. 12 ‘Al rights reserved. No part otis material may be reproduced or transmited in any orm ar by any means ~ elecironic or moctanical including photocopying ~ without writian permission from the DegEd Central Gfico, Fisi Editon, 2015,TANDAAN NATIN Ang pangunahing gawain ng negosyong nagbibigay serbisyong may personal touch ay ang pagbigay ng komportable at kasiya-siyang paglilingkod. Mga halimbawa sa pamayanan: pagkain, pagawaan ng sirang gamit, labada o faundry shop, schoo! bus service, at iba pa. aA, oA Zs Basahin ang mga pangungusap. {sulat ang titik T kung tama at titik M kung Mali, Isulat ang sagot sa kuwaderno. 1. Ang isang negosyo ay dapat walang personal touch, basta nasisilbihan ang:mga mamimili. 2. Lahat ng mamimili ay dapat komportable at nasisiyahan sa serbisyoi 3. Kailangan sa negosyo ang pagbibigay ng setbisyong 4, Matulung mabilis at nasa tamang oras. nagsasabi ng totoo, napagkakatiwalaan, at ‘mabilis na: serbisya ang inaasahan sa mga empleyadong Rasa negosyong panserbisyo. 5. Kahit sa anong klaseng negosyo, ang advertisement o kKomersiyal ang pinakaimportante para ipabatid sa madia ang tungkol sa negosyo. 13 Al ight reserved. No arto this material may be raprosictd or tronamilted in any lorm a ty ony mas electors or mostra acudg photocopying fax rin person Hom the DepEd Genre Mic, Fst Eon, 2085Paghambingin ang Hanay A at B. Pagtapatin ang magkatugma. Isulat ang titik ng tamang sagot sa kuwaderno. Hanay A Hanay B 1. Vuleanizing Shop a. Pag-ayos ng bahay 2. Home Carpentry b. Pag-ayos ng gulong ere ¢, Pag-ayos ng sirang gamit sa 3. Tahian ni Aling Josefa bahay " 4. School Bus Services d. Pananahi ng damit e. Pagsundo at paghatid ng §. Bleotical Shop mga bata sa eskuwelahan ¢ 1 PAGYAMANIN NATI 1. Magmasid sa inyong pamayanan. Anong mga negosyo ang makikita rito? 2, Base sa iyong naitala, pumili ng isa at kapanayamin ang namamahala. ltanong ang sumusunod at iulat sa klase: 1. Sino ang may-ari ng tindahan? 2. Ano ang pangunahing paninda? 3. Paano ipinagbibili ang mga paninda? 4. Ano'ang kabutihang hatid ng negosyo sa kanilang pamilya? 4 ‘Al righ reserved. No arto this material maybe reproduced or tranamited in any form a by any mas slacrnic or mechanical cdg photocopying ~ wie writen pormisan Kom the DepEd Cental Ofcn, Fs Elion, 2016,ENTREPRENEURS SA KOMUNIKASYON Pia ale) Rea b eg) Sa araling ito, matututuhan natin ang mga entrepreneur sa larangan ng komunikasyon at teknolohiya. Aalamin natin ang kanilang mga katangiang naging dahilan ng kanilang tagumpay. Nilalaman: Layunin: 1. Naiisa-isa ang mga kilalang entrepreneur sa internet 2. Naihahambing ang mga entrepreneur sa internet 3. Naisasagawa ang pangkatang gawain bm | Mark Zuckerberg - Larry Page | ‘Sergey Brin Chad Hurley | 15 Al rights reserved, No part ofthis maria may be reproduced or transmited in any form ar by any means ~ lecironic or mochanical including photocopying ~ without writin permission from the DegEd Central Gifica, isi Edition, 2015,YouG@ii) Jawed Karim, 4. Kilala mo ba ang mga nasa larawan? Alam mo ba kung ano ang mga nagawa ng mga ito sa Internet? a. Mark Zuckerberg b. Larry Page at Sergey Brin c. Chad Hurley, Steve Chen, at Jawed Karim 2. Ano-anong mga websites ang paborito. mong tingnan sa Internet? Bakit gusto mo itong tingnan? 3, Mayroon ka bang sariling website? 4, Gumagamit ka ba ng mga.social networking sifes katulad ng Facebook o Twitter? 5. Anong search engine ang ginagamit mo upang maghanap ng impormasyen sa /ntemet? Basahin ang mga talata. FACEBOOK — Ang Bilyong Dolyar na Ideya Ano ang iyong gagawin kung ikaw ay may isang milyong dolyar? Bibili ka bang bahay? Maglalakbay ka ba sa buong mundo? Paano kung mayroon kang mas malaking halaga ng pera? Ano ang gagawin mo? Ifo ba ay babalewalain mo lang gaya ng ginawa ni Mark Zuckerberg? Si Mark Zuckergerg ay ang tagapagtatag at Chief Excutive Offcer (CEO) ng Facebook, ang pinakasikat na social networking site na nag-umpisa sa Estados Unidos. Siya ay isang estudyante ng kolehiyo sa Harvard University sa Cambridge, Massachusetts noong madiskubre niya ang website noong 2004. Nakilala sa buong mundo ang website na nagsimula sa loob ng kaniyang kuwarto sa dormitoryo. Nang umpisahan niyang gawin ang site, ang mga 16 ‘Al rights reserved. No part ofthis material may be reproduced or tranamited in any form a by any mas siacrnic or mechanical ican photocopying ~ witha writen parmisan Kom the DepEd Cental Ofcn, Fs ion, 2046.miyembro nito ay mga estudyante ng Harvard. Ang kasikatan nito ay lumaganap at ang ibang paaralan sa hilagang silangan ng Estados Unidos ay naisama. Ngayon, milyon-milyong estudyante ang gumagamit sa kaniyang website na kinilalang isa sa pinakapopular na binibisitang site sa Internet. Sa kaniyang edad na 23 taon gulang, si Mark ay nagkaroon ng pagkakataong ang hindi kayang gawin ng ibang tae — ang maging tagapamuno ng kaniyang kompanya. Ang mga estudyante sa kolehiyo at hayskul ay gumagamit ng Facebook para makipag-usap sa kanilang mga kaibigan, makipagpalitan ng impormasyon at mag-share ng kanilang mga larawan. Ang gagamit ng website ay hindi nagbabayad ng pera para gumawa ng kanilang tinatawag na “Profiles.” Lahat ng kinikita ay galing sa advertising. Maraming ibang kompanya ang bali-balitang interesado na bilhin ang Facebook. Ilang taon lamang nang kaniyang umpisahan ang kaniyang kompanya, nilapitan siya ni Terry Semel na CEO ng Yahoo! Bibigyan ni Terry si Mark ng isang bilyong dolyar para ibenta sa Yahoo! ang Facebook. Hindi ita tinanggap ni Mark dahil sa kaniyang orihinal na intensiyan. Minsan nasabi niya, “Alam ko ang kahalagahan ng aking kompanya, maaaring bumaba, ngunit itinayo ko ito hindi para bifhin ng ibang, Kampanya”. Maaaring siya-ay matalino sa kaniyang desisyon. Sa ngayon, may haka-haka’ na ang Facebook ay nagkakahalaga ng bilyong dolyar gaya ng kompanya ng Microsoft. Maraming interesadong magkaroon ng hati sa kompanya ni Mark. Ang ibang mga pribadong investment frms ay interesado rin. Ngayon, ang Facebook ay maibebenta ng higit sa 15 bilyong dolyar kung magbago ang isip ni Mark at ibenta ito. Siguro, kontento na lamang si Mark na magtrabaho sa kaniyang opisina sa Palo Alto, California sa puso ng Silicon Valley. ea LINANGIN NATIN 5D. (A. Maghanap ka ng kapartner. Pag-usapan kung sino ang mga magbabasa at sino ang magtatanong. Ww Al ight reserved. No arto this material may te reprosictd or transmitted in any torm ay ony ma elector er mosharialacudg photocopying fax rin permission Hor the DepEd Cenral Mic, Fst Eon, 2085Ang Mabilis na Pag-angat ng YouTube.com Noong Pebrero 2005, tatlo sa mga dating magkakatrabaho galing sa PayPal ay nag-umpisa ng website na tinawag na YouTube. Sina Chad Hurley, Steve Chen, at Jawed Kim ang nag-simula ng kanilang kompanya sa garahe. Lahat sila ay nakatapos ng kolehiyo. Nag-aral si Chad sa University of Pennsylvania, sina Steve at Jawed ay parehong nag-aral ng Siyensiya sa University of Illinois. Ang YouTube ay biglang naging isa sa mga kilalang websites sa buong mundo. Ito ay patuloy na nasa listahan ng sampung pinakabinibisitang sites. Dahil sa puimapailanlang na kasikatan, arig tall ay nakalipat mula sa maliit nilang gusali sa San Mateo patungo sa malaking gusali sa San Bruno, California. Ang paggamit ‘ng YouTube ay walang bayad. Kumikita ang YouTube sa pamamagitan ng kompanya na nagbabayad ng advertising sa websites na naaabot ng milyon-milyong tagapanood. Sa pangkalahatan, ang website ay nagpapahintulot sa mga gumagamit nito na mapanood ang video clips ng isang pelikula, telebisyon, o.industriya ng musika @ orihinal na videos na nai-uplead. ng iba pang mga gumagamit nito. Pagkatapos lamang ng isang taon at walong buwan, noong Nobyembre 2006, ang tatlong may-ari ay nagpahayag na kanilang ibebenta ang YouTube sa Google na naitalang 1.65 bilyong dolyar ang halaga. ‘Tanong: Ang kapariner mo.ang magtatanong tungkol sa nabasa, gabay ang sumusunod na tanong: 1. Sino ang nagtatag ng kompanya? 2. Ano ang kompanyang naitatag? 3. Saan ang tanggapan ng kompanya? 4. Kailan nag-umpisa ang kompanya? 5. Bakit tahyag/sikat ang site? 18 A rights reserved. No at ofthis material may be reprodctd or tronamied in any form a by ony slecicnic or mostra! acudg photocopying fax rin permis Hom the DapEd Genre Mic, Fst Eon, 2085B. Basahin ang talata. Ipabasa ito sa iyong kapartner, atikaw naman ang magtatanong gamit ang mga naibigay na tanong. Proyektong Pananaliksik para sa Multi-Bilyong Dolyar Ang Google ay inumpisahan ng dalawang graduate students hg Stanford University, sina Larry Page at Sergey Brinn. Sila ay kumukuha ng kanilang PhD nang kanilang nabuo ang proyektong nagresuita sa Google. Naniniwala sila na ang pagkakaroon ng maraming Jink galing sa ibang importanteng sites sa Internet ay magiging mahalaga kaugnay sa isang taong nagsasaliksik. Ginawa nila ang kanilang pag-aaral sa loob1ng kampus, ngunit lumipat sila sa labas at nakisali sa Kompanya ng kanilang kaibigan sa Mento Park, California. Ngayon, milyon-milyon ang gumagamit at bumibisita sa google.com araw-araw para magsaliksik sa Internet, Marami ang nalilibang dito dahil libre lang ito. Ang Google ay kumikita mula sa advertising. Sina Larry at Sergeysay di nakatapos ng kanilang graduate school, ngunit sila ngayon ang dalawang pinakasikat sa Silicon Valley — at tahanan ng kompanyang panteknolohiya. Tanong: 1. Sino ang nagtatag ng: kompanya? 2. Anong kompanyang ang naitatag? 3. Saan ang lokasyon ng kompanya? 4. Kallan nag-umpisa ang kompanya? 5. Bakitsikatang site? Sa Ang buhay bilang mga mamamayan ng web ay maaaring maging mapagpalaya at nakakapagbigay-kakayahan, ngunit nangangailangan din ng ilang sariling pag-iingat. Tulad ng kagustuhan nating malaman ang iba’t ibang pangunahing katotohanan bilang mga mamamayan ng ating pisikal na kapaligiran — kaligtasan ng tubig, mga pangunahing serbisyo, mga lokal na negosyo —napakahalagang maunawaan ang katulad na hanay ng impormasyon tungkol sa ating mya buhay Sa online, 19 A ight reserved. No fat ofthis material may be reprosctd or tronamited in any form a by ony lech or mecharial luda potocopyind ~wilaut wisn parnisn For the Depd Canal fica, Ps ton, 2045,A. Alin ang angkop na katumbas? Pillin ang tamang sagot at isulat sa kuwaderno. 1. Milyon a. CEO 2. Bilyon b. 1,000,000 3. Chief Executive Offcer c. 1,000,000,000 B. Alamin ang mga kahulugan ng mga nasa kaliwang hanay upang malaman ang kasingkahulugan nito. 1. nakatuklas a. naglatag ng kompanya 2. intensiyon b. ipagbili 3. ibenta c. website 4, tagapamuno d. ninanais 5. kuntento e@. ang may gawa 6. site f. pera 7. kinikita g. wala nang mahihiling C. Sagutan ang mga tanong batay sa nabasa. 1. Kung ikaway kumikita, anong bagay ang tinatanggap mo? 2. Kung ang isang bagay ay haka-haka lang, ito ba ay totoo 0 hindi? Oo o hindi? }. Kung ang isang bagay ay pinakasikat, gaano ito kakilala? 3, 4, 5, 6. ‘Ang orihinal ba ay ang una, ang pangalawa o pangatlo? Kung meron kang kahati sa isang bagay, solo mo ba ito o hindi? Anong negosyo sa tingin mo ang makikita sa Silicon Valley? PAGYAMANINNATIN Magsaliksik pa sa Internet tungkol sa ibang entrepreneur. Pangkatin ang klase sa apat. Bawat pangkat ay mag-uulat tungkol sa nasaliksik nilang entrepreneur. 20 ‘Al rights reserved. No pat otis material may be reproduced or tranamited in any form ar by any means ~ ‘lecronic or machanical including photocopying — without writian permission from the DegEd Central Gifico, isi Editon, 2015,MATAGUMPAY NA ENTREPRENEUR RYU OReP TURIN Sa araling ito, pag-aaralan natin at kikilalanin ang mga entrepreneur na naging matagumpay sa ating bansa. Malalaman natin ang kanilang mga negosyo na naging maunlad dahil sa kanilang pagpupunyagi upang maging matagumpay_ sa larangang kanilang pinasok. > Ea « Nilalaman: Layunin: 1. Nakikilala ang matatagumpay na entrepreneur sa bansa 2. Napapahalagahan ang mga. kuwento ng pag-asenso na naranasan sa pamamagitan ng indibidwal at sama-samang pagkilos 3. Natitiyak ang mga pamamaraang maaaring gawin para sa Mmaunlad na negosyo ALAMIN NATIN Mga Negosyo ] Siya ang nagmamay-ari ng Philippine Airlines na pangunahing paliparan sa bansa. Siya rin ang nasa liked ng Asia Brewery at Fortune Tobacco. Lucio Tan 24 ‘Al rigs reserved. No arto this material may be reproduced or transmitted in any form a by any mas slocroni or mochancal nding photocopying ~wihakt wrtlon permis om the DepEd Canal Olen Fs Exiion, 2046,Siya ang puneng tagapamahala ng San Miguel Corporation, ang pinakamalaking korporasyon ng pagkain, inumin at iba Pang produkto na may mga tanggapan pa sa China, Indonesia, Malaysia, Thailand, at Vietnam. us Eduardo “Danding” Cojuangco ‘Ang Pampanga's Best ang nangunguna sa pagbebenta ng tocino at iba pang produktong gawa sa kame. Lolita Hizon Si Cecilio Pedro ang sinasabing isa sa mga matagumpay na negosyante sa Pilipinas. Siya ang nagmamayari ng Hapee Toothpaste. Ang kaniyang agiging malikhain sa paggawa ng . panlinis ng ngipin ang naging susi sa Cecilio Pedro kaniyang pagiging maunlad. Ang paglalagay ng juice sa pakete ay naisip ni Alfredo Yao noong 1980. Nagsimula ang interes niya sa negosyo sa pagpapakete hanggang naisip_niya ang pagpapakete ng juice na Zest-O, i: Alfredo Yao 22 ‘Al ight reserved. No part otha material may be reproduced or transmied in any form a iy any mat elecranic or macharical ncudng photocopying — witout wriion permission fem the DepEd Cantal Gfica, Fst Eon, 2015,Nagsimula ang National Bookstore sa |isang barong-barong ng pamilyang | Ramos pagkatapos ng pananakop ng | mga Hapon sa Maynila, Si David Consunji ay ang namamahala sa pinakamalaking kompanya sa konstruksiyon sa. bansa na gumagawa ng mga produktong konkreto at mga gawaing elekirikal. Ang DMCI Holdings linc. ay abala rin sa paggawa ng mga konstruksiyon at pangangasiwa at David Consunji pamumuhunan ng mga power plant. | Umabotangkitaniyasa680 milyongdolyar noeng 2008. Ang kaniyang mga ari-arian |ay iba-iba gaya ng; pananalapi, kemikal |na galing sa petrolyo, pagpapalipad jng eroplano tulad ng Cebu Pacife | Air, telekomunikasyon tulad ng Digital | Communications Philippines, pagpapalaki | ng mga baboy, tulad ng Universal Robina i Jr, | Corporation, ‘at pagnenegosyo sa lupa ptirgokapgwel Jr. | tulad ng Robinson's Land. | “= —_Noong 1975, napagpasiyahan ni Tony at ng kaniyang mga kapatid na lalaki na magtayo ng isang ice cream parlor | | hanggang ito'y lumago at mabuo ang } 1 | pinakamalaking kainan sa bansa. Ito ang a — | Jollibee. Tony Tan Caktiong | J 23 ‘Al igh reserved. No part otis material may be reproduced or transmit in any form a by any mas slacroni or osama! cing photocopying wihaut wrton permis fom the DepEd Gena Ofen Fes Eon, 2048,Siya’y nagsimula sa kapital na Php 10,000 na ginamit sa pagpapatayo ng isang m na negosyong pangkonstruksiyon na kinalaunan ay lumaki at naging isang malawakang proyektong pabahay. Manny Villar Hawak niya ang ilan sa mga nangungunang bangko sa bansa: ang Banco de Oro at China Banking Corporation. Siya rin ang kKinilalang —_ pinakamamayamang negosyante noong 2008 dahil sa paglaki ng kita ng mga bangko at ng SM supermalls na kaniyang pagmamay-ari. Ayon kay Dr. Stephen Krauss, isang sikat na dermatologist sa Atlanta, dapat daw nating tandaan ang limang elemento ng tagumpay. . VISION — marapat na ating tukuyin kung ano ang gusto nating marating sa buhay. nN . ESTRATEHIYA — upang matupad natin ang ating pangarap sa buhay ay dapat na mayroon tayong malinaw na layunin at plano. o . TIWALA SA SARILI — kailangang magkaroon ng tiwala sa sarili ng kakayahan. Dapat nating alamin ang magaganda nating katangian na tutulong sa atin upang makamit natin ang ating pangarap sa buhay. 24 ‘Ad rights reserved. No pat of this material may be reproduced or tranamited in any frm ar by any means ~ ‘laconic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Giico, Fsi Editon, 2015,4. TIYAGA — “Kung may tiyaga, may nilaga.” Ito ang kasabihan na dapat nating tandaan. Ang mga pagkabigo natin sa buhay ay dapat hindi maging dahilan upang panghinaan ng loob. Ipagpatuloy natin ang pagtitiyaga dahil ito ang susi sa tagumpay. 5. PAGTUTUWID SA PAGKAKAMALI — Kailangang matuto sa mga naging pagkakamali. May mga maidaragdag ka bang elementong iyong natutuhan sa mga kuwentong iyong nabasa sa modyul na ito? Magbigay ng tatlo: 1. 2. 3. Punan ang dayagram ng mga pangalan ng entrepreneur o negosyanteng tinalakay. Isulat sa kuwaderno ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or tranamited in any form a by any mas sjacrnic or mechanical incuding photocopying ~ witha writen permis Kom the DepEd Cental fen, Fs Elion, 2016.ac Ss Hindi sagabal ang kahirapan upang maging matagumpay sa buhay. Maaaring indibidwal 0 sama-samang pagkilos ang susi sa tagumpay. Ang tagumpay ay hindi batay sa suwerte kundi sa ilang hakbang na maaaring gawin ng indibidwal o grupo. GAWIN NATIN A. Isulat sa papel ang titik ng wastong sagot. 1, Nagsimula ang National Bookstore sa isang barong- barong, sa pamumuno ni ' a. Henry Sy c. Socorro Ramos b. Andrew Tan d. Lucio Tan 2. Ang namamahala sa pinakamalaking kompanya sa konstrukisyon sa bansa na gumagawa ng mga produktong kongkreto at mga gawaing elektrikal. Ang DMC! Holdings Inc. ay abala rin sa paggawa ng mga konstruksiyon, pangangasiwa at pamumuhunan ng mga power plant. a. David Consunji c. Tony Tan Caktiong b. Alfredo Yao d. Manny Villar 3. Sinasabing isa sa mga matagumpay na negosyante sa Pilipinas. Siya ang nagmamay-ari ng Hapee toothpaste. Ang kaniyang pagiging malikhain sa paggawa ng panlinis ng ngipin ang naging susi sa kaniyang pagiging maunlad. a. Manny Villar c¢. Cecilio Pedro b. Tony Tan Caktiong d. Socorro Ramos 4. Siya ang punong tagapamahala ng San Miguel Corporation, ang pinakamalaking korporasyon ng pagkain, inumin at iba pang produkto na may mga tanggapan pa sa China, Indonesia, Malaysia, Thailand, at Vietnam. ‘TANDAAN NATIN sr? y & 26 ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or tranamited in any form ar by any mas elocronc or mocharicalInuding photocopying — witout wriion permission fem the DesEd Control Ofico, Fst Edition, 2015a. David Consunji c. Henry Sy b. Socorro Ramos d. Danding Cojuangco 5. Siya ang nagmamay-ari ng Philippine Airlines na pangunahing paliparan sa bansa. Siya rin ang nasa likod ng Asia Brewery at Fortune Tobacco. a. Danding Cojuangco cc, Henry Sy b. Lucio Tan d. Andrew Tan B. Paghambingin ang Hanay Aat Hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa kuwaderno. Hanay A Hanay B 1. Danding Cojtiangco A. Aklatan 2. Socorro Ramos. B. Konstruksiyon at power plant C. Sa pananalapi, kemikal na 8. Lucio Tan galing.sa petrolyo 4. Henry Sy D. Paniinis ng ngipin ; : E. Pinakanangungunang bangko sa 5. David Consunji ansa 6. Tony Tan Caktiong F. Juice 7. Alfredo. Yao G. Kainan hango sa Bee 8. Cecilio Pedro H. Produkto gawa sa karne _ |. Pinakamalaking korporasyon ng 9. John Gokongwei Jr. pagkain 40. Lolita Hizon J. Pinakaunang kompanya ng eroplano og 1, [cra [ PAGYAMANIN NATIN | NATIN ‘the Isabuhay ang natutuhan sa aralin. Kung ikaw ay isang entrepreneur, anong negosyo ang iyong sisimulan’? Anong elemento ng tagumpay ang iyong isasaalang-alang at bakit? Gumawa ng talata at ihayag sa klase. ar Al ight reserved. No arto this material may be reproduced or transmit in any form a by ony max elecranic or macharical hud photocopying - without writon permission fom the DepEd Cantal fice, Fst Econ, 2015,ANG KAHALAGAHAN NG Se ast Sid Sa araling ito, tatalakayin natin ang kahalagahan ng entrepreneurship sa’ kontekstong madali_ nating mauunawaan. Tatalakayin din ang sariling mga kakayahan na magagamit sa paghahanapbuhay, Layunin: 1. Nabibigyang kahulugan ang kontekstong entrepreneurship 2. Naipagmamalaki ang mga katangian ng isang entrepreneur Nilalaman: 3. Nakikilala ang sariling kakayahan na makakatulong sa paghahanapbuhay Ang salitang entrepreneur ay hango sa salitang French na entreprende na nangangahulugang “isagawa.” Ang isang entrepreneur ay isang indibidwal na nagsasaayos, nangangasiwa at nakikipagsapalaran sa isang negosyo. Dapat magkaroon ang isang nagnanais maging entrepreneur ng determinasyon, kaalaman 28 ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmited in any form ary any means ~ ‘laconic or machanical including photocopying — without writion permission from the DegEd Central Glico, Fst Editon, 2015,$a negosyo, at marketing skills upang ang produkto ay maging kapakipakinabang, serbisyo at maganda, at kumikita ang negosyo/ kabuhayan ay kumikita. Kahalagahan ng entrepreneur: 1. Ang mga entrepreneur ay nakakapagbigay ng mga bagong hhanapbuhay. . Ang mga entrepreneur ay nagpapakilala ng mga bagong produkto sa pamilihan. |. Angmgaentrepreneuray nakakadiskubreng mga makabagong paraan na magpahusay ng mga kasanayan; . Ang mga entrepreneur ay nakapaghahatid ng bagong teknolohiya, industriya, at produkto.sa pamilihan. . Ang entrepreneur ay nangungunang pagsamahin ang mga salik ng produksiyon tulad ng‘lupa, paggawa, at puhunan ‘upang makalikha ng produkto at serbisyo na kailangan sa ekonomiya ng bansa. Punan. ang dayagram ng mga kahalagahan ng isang entrepreneur. llagay sa kuwaderno. Kahalagahan ng entrepreneur 29 ‘Al ighis reserved. No part otha aerial may be reproduced or transmited in any form ar by any means electronic or mochanca! eluding photocopying ~ without writen permisaon fom the DepEd Central Ofc, Fst Econ, 2085.TANDAAN NATIN } Mahalaga ang pagiging entrepreneur sa pag-unlad ng kabuhayan. GAWIN NATIN A. Ano sa mga kahalagahan ng entrepreneur ang maisasabuhay mo? Paano mo ginagamit ang mga ito para sa iyong sariling kagalingan? Ipaliwanag ang sagot sa kuwaderno. B. Ibigayangsarilingkahuluganatkahalagahan ng entrepreneurship. Isulat sa notbuk. Pangkatin ang ang sarili sa dalawa. Maghanap at mag-ipon ng mga bagay sa loob ng silid-aralan na maaaring ipagbili ng isang entrepreneur. Bigyan ng presyo 0 halaga ang bawat isang naipong gamit. tsulat sa Pisara ang Halimbawa: Panyo =Php15.00 Lapis —Php5.00 Red ballpen — —Php8.00 1 pad paper —Php1.00 at iba pa. 30 ‘Al ight reserved. No part otis rateril may be reproduced or transmied in any form ar ty any mat elecraic or macharical hud photocopying — witout wriion permission fom the DepEd Cantal Gfica, Fst Eiion, 2015,Dalhin ng lider ng pangkat ang mga bagay sa harap. Ipakita sa guro, Bilangin ang mga bagay na nakuha ng pangkat at ang katumbas na halaga ng kabuuang na nakuha. Ang makakakuha ng pinakamataas na halaga ang siyang mananalo. LIGTAS AT RESPONSABLENG PAGGAMIT Se a aL Nilalaman: Dapat maging ligtas at kapakipakinabang sa_ lahat ang paggamit ng kagamitan at pasilidad sa Information and Communication Technology (ICT) katulad ng computer, email, at internet. Kailangang mahusay na mapag-aralan ang mga gabay sa ligtas at responsableng paggamit ng computer, internet, at email sa paaralan. Layunin: 1. Nabibigyang-kahulugan ang ICT at ang kahalagahan nito 2. Naipaliliwanag ang mga panuntunan sa paggamit ng computer, internet, at email 3. Nakabubuo ng mga patakaran na dapat sundin sa ligtas atresponsableng paggamit ng computer, internet, at email KAYA MO NA BA? Bago simulan ang gawain, subukin mong gawin ang sumusunod. Maglagay ng tsek () sa hanay ng thumbs up icon kung OO ang sagot at ng thumbs down icon kung HINDI. 31 ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmited in any farm arty any means ~ ‘lecronic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Gfico, Fst Edition, 2015,Kasanayan sa Ligtas at Responsableng Paggamit ng Computer, internet, at Email La? 7, Nalitiyak na ligias al maayos ang pinaglalagyan ng computer. 2. Nakauupo nang tuwid at nakalapat ang mga paa tuwing gumagamit ng computer. 3. Nakakasaliksik ng impormasyon sa mga sifes sa internet. 4. Natutukoy ang mga panganib na dulot ng paggamit ng internet at nakaiiwas dito. 5. Nakapagse-share 0 nagpapamahagi ng fles sa mga kamag-aral upang makatulong sa paggawa. ng takdang-aralin 6. Nakasusunod sa mga gabay na pinagkasunduan sa responsableng paggamit ng computer, intemet, at email A. | ALAMINNATIN 1. Ano-ano ang mga. kagamitang nakikita mo sa bahay, paaralan, at mga lugar-pasyalan na produkto ng makabagong teknolohiya? 2. Makatutulong ba ang pagkakaroon ng mga kagamitang ito? Bakit? Tumutukoy ang Information Technology sa mga pamamaraan, kasangkapan, at teknolohiya na tumutulong sa mga tao upang makakuha ng impormasyon, maproseso ito, maitago, at maibahagi. Itinuturing din itong Sining at Agham ng pagtatala (recording), pag-iingat (storage), pagsasaayos (organizing) pakikipagpalitan (exchange), at pagpapalaganap ng impormasyon (information dissemination). Kasiya-siyang gawain ang paggamit ng computer, internet, at email. 32 ‘Ad rights reserved. No part of this material may be reproduced or tranamited in any frm ar by any means ~ ‘laconic or machanical including photocopying — without writian permission from the DegEd Central Giico, Fst Editon, 2015,Ngunit, may kalakip na mga salik ang paggamit ng mga ito. Ang ilan sa mga ito ay: 33 Exposure o pagkalantad ng mga di-naaangkop na materyales. o Maaari kang makakita ng materyales na tahasang seksuwal, marahas, at ipinagbabawal o ilegal. Viruses, Adware, at Spyware o Maaaring makakuha ng mga virus sa paggamit ng Internet na .maaaring makapinsala sa mga fles at memory ng computer at makasira sa maayos nitong paggana. Paniligalig at Pananakot o Harassment at Cyber bullying o Maaari ka ring makaranas ng cyber bullying o malagay sa peligro dahil sa pakikipag- ugnayan sa mga_ hindi kakilala. Pagnanakaw ng Pagkakakilanlan 0 Identity Theft o Angnaibahagi mong personal na impormasyon ay gamitin ng ibang tao sa paggawa ng krimen. Maaaring ding makuha ang impormasyon na hindi mo nalalaman o binibigyang pahintulot. Ito ang tinatawag na identity theft o fraud. ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmited in any frm ary any means ~ slecronic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Gifice, Fsi Edition, 2015,Ang ilan sa mga kasiya-siya at tamang pamamaraan sa paggamit ng computer, internet, at email ay ang sumusunod: * Tiyakin/itakda kung aling websites ang maaaring bisitahin at kung gaano katagal maaaring gumamit ng kompyuter, internet at email. + Magpa-install 0 magpalagay ng internet content fiter. Magagamit ito upang ang kapakipakinabang na nilalaman lamang ang mababasa at maida-download gamit ang Internet. + Makipag-ugnayan lamang sa mga kakilala o kaibigan tuwing online. Sundin ang tamang gabay na itinakda sa paggamit ng mga social networking, instant messaging, email, online gaming, at webcam. a4 ‘Al rights reserved. No part ofthis material may be reproduced or transmited in any form ar by any means ~ lecironic or moctanical Including photocopying ~ without writian permission from the DegEd Central Gifca, Fisi Editon, 2095,llang Bagay na Dapat Isaalang-alang Para sa Ligtas na Paggamit ng Internet Maykaroon ng matinaw na | ipagbawal ang page! ‘ 4: palakaran ang paaralan sang enumang pagkain a amin ong paokokaba aggamit ng Kompyuter, __inumin sa faob ng computer "9 PTE Pe cong Internet, at email faboratory pec miei Meee erry To 35 [Al ighis reserved. No part ofthis malarial may be reproduced or transmied in any form a by ary means ~ ‘lecironic or mochanical including photocopying ~ without writion permission from the DegEd Central Gifica. Fist Econ, 2015,: LINANGIN NATIN Gawain A: Tseklist sa Tamang Posisyon sa Paggamit ng Computer 1. Hahatiin kayo sa anim na grupo. Mauupo sa harap ng computer ang isang kasapi mula sa bawat pangkat. 5 Pan( 18 Bin} Oreste aba sama (eye hve mgrons, (Wak ny stony ir sare nanan og ik an. ne mamsayet ang aw dn erage raapabg aq ont, Gayahin ang posisyon ng mag-aaral sa larawan. Nagpapakita ito ng wastong posisyon ng bawat bahagi ng katawan sa gagamit ng computer. 2. Gamit ang tseklist upang, tiyakin kung umaayon ang mga ito sa pamantayan ng tamang paggamit ng computer: 36 ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or tranamited in any form ar by any mas siacrnic or mechanical cdg photocopying ~ wifact writen pormisaon Kom the DepEd Cental Ofcn, Fs ion, 2046.PAMANTAYAN SA TAMANG PAGGAMIT NG COMPUTER Isagawa ang mga sumusunod, Lagyan ng tsek ( )| cy ang hanay ng icon na napili. La} a . May sandalan ang upuan at maaaring i-adjust ang taas nito Habang nagta-type,mas mababa nang kaunti ang keyboard sa kamay. Bahagyang nakaangat ang kabilang dulo ng keyboard. 7 N » - Nakaupo nang tuwid at nakalapat ang mga paa. a Tama lang at hindi masyadong mahigpit ang pagkakahawak sa mouse at naiki-click ito nang mabilis. Walang liwanag na nakatapat sa screen ng monitor. Tinaasan o binabaan ang liwanag 0 brightness ng monitor hanggang sa maging komportable na ito sa iyong paningin. a N Gawain B: Mag-Skit Tayo... 4. Bumuo ng:anim na grupo. 2. Ang bawat grupo ay tatalakay tungkol sa responsableng paggamit ng computer, internet, email, atang mga kaakibat na panganib na dulotnito. Tingnan ang pagkakaayos ng grupo batay sa paksang tatalakayin sa ibaba: a. Pangkat 1 at 2: Responsableng Paggamit ng Computer b. Pangkat 3 at 4: Repsonsableng Paggamit ng internet c. Pangkat 5 at 6: Responsableng Paggamit ng Email e . Gumawa ng skit o anumang uri ng presentasyon na tumatalakay Sa fesponsableng paggamit ng computer, internet, at email. Ipakita ito sa klase a7 Al ight reserved. No part o this material may be reproduced or tranamited in any form a by any mas siecrni or mecharial Vcd photocopying ~ wilt writen parmisin Kom the Deo Cantal fico, Pet aio, 2046,Gawain C: Mga Gabay para sa Kasiya-siya at Responsableng Paggamit ng Internet 1. Makibahagi sa talakayan tungkol sa mga gabay para sa ligtas at responsableng paggamit ng intemet. 2.\sulat sa graphic organizer sa ibaba ang mahahalagang alalahanin para Sa ligtas at responsableng paggamit ng interme. a. ei a2 SS —t e3 e4 Gawain D: Patakaran: Gawin Natin.. . Dapat Nating Sundin... + Gamit ang dating grupo sa Gawain D, gumawa ng tigtatlong patakaran para sa sumusunod: a. Pangkat1 at 2: Patakaran sa Paggamit ng Computer b. Pangkat 3 at 4: Patakaran sa Paggamit ng intemet ¢) Pangkat 5 at 6: Patakaran sa Paggamit ng Email + Isulat sa sirips ng kartolina ang bawat patakarang mabubuo at idikit ang mga ito sa pader ng computer room. Patakaran sa Patakaran sa Patakaran sa Paggamit ng Paggamit ng Paggamit ng Computer Internet Email 38 Al ight reserved. No part o this material may be reproduced or transmit in any form a by any mas slecroni or mosnarioal cdg photocopying ~ what wrton permis fom the Deed Gena Ofan Fes ion, 2048,ISUBUKIN MO A. \sulat sa notbuk ang T kung tama ang pahayag at M naman kung mali, 1, Makatutulong sa mabilis na pagpapadala at pagkuha ng impormasyon ang paggamit ng mga ICT equipment at gadgets. 2, Dapat gumamit ng intemet sa paaralan anumang oras at araw, 3. Maaaring magbigay ng personal.fa impormasyon sa taong nakilala mo gamit ang Internet. 4, Dapat ipaalam sa guro ang mga nakita mo sa internet na hindi mo naiintindihan. 5. Ibigay ang password sa kamag-aral upang magawa ang output'sa panahong liliban kaysa klase. B. Piliin ang pinakamabuting sagot ayon sa mga dapat isaalang- alang sa paggamit ng computer. 1. Pagpasok sa computer laboratory, ang dapat kong gawin ay: a. buksan ang computer, at maglaro ng online games b. tahimikina umupo sa upuang itinalaga para sa akin cc. kumain at uminom 2. May nagpapadala sa iyo ng hindi naaangkop na “online message,” ano ang dapat mong gawin? ‘a, Panatilihin itong isang lihim. b. Tumugon at hilingin sa. nagpadala sa iyo na huwag ka na niyang padalhan ng hindi naaangkop na mensahe. ¢. Sabihin sa mga magulang upang alertuhin nila ang internet Service Provider. 3. Sa paggamit ng internet sa computer laboratory, alin sa mga ito ang dapat gawin? a.Maaari kong i-check ang aking email sa anumang oras na naisin ko. b.Maaari akong pumunta sa chat rooms o gamitin ang instant messaging para makipag-ugnayan sa aking mga kaibigan. 39 A ight reserved. No at ofthis material may be reprodhctd or tronamited in any form a by ony slecicnic er mocha acudg photocopying fax rin penis Hor the DapEd Cenral Mic, Fst Eton, 2015c.Maaari ko lamang gamitin ang internet at magpunta sa aprobado o mga pinayagang websites kung may pahintulot ng guro. 4. Kapag may humingi ng personal na impormasyon tulad ng mga numero ng telepono o address, dapat mong: a, ibigay ang hinihinging impormasyon at magalang na gawin ito. b. i-post ang impormasyon sa anumang pampublikong websites tulad ng Facebook, upang makita ninuman. ‘c. iwasang ibigay ang personal na impormasyon online, dahil hindi mo batid kung kanino ka nakikipag-ugnayan. 5. Nakakita ka ng impormasyon o lathalain sa computer na sa iyong palagay ay hindi naangkop, ano ang dapat mong gawin? a. Huwag pansinin. Balewalain. b.-off ang computer at sabihin ito.sa iyong kaibigan. c. lpaalam agad sa nakatatanda. KAYA MO NA BA? Maglagay ng tsek (..) sa hanay ng thumbs up icon kung OO ang sagot at ng thumbs down icon kung HINDI. Kasanayan sa Ligtas at Responsableng Paggamit ng Computer, Internet, at Email 1. Natitiyak na ligtas at maayos ang pinaglalagyan ng computer. 2. Nakauupo nang tuwid al nakalapat ang mga paa tuwing gumagamit ng computer. 3. Nakahahanap ng impormasyon sa mga safe at recommended sites sa internet. 4, Natutukoy ang mga panganib na dulotng paggamit ng internet at nakaiiwas dito. 5. Nakapagse-share ng fles sa mga kamag-aral upang makatulong sa paggawa ng takdang-aralin. ry 40 ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmited in any form arty any means ~ ‘lecronic or macanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Glico, Fist Edition, 2015,Kasanayan sa Ligtas at Responsableng Paggamit ng Computer, Internet, at Email 6. Nakasusunod sa mga patakarang pinagkasunduan | | sa responsableng paggamit ng computer, internet, at email. Paghambingin ang mga naging resulta ng sagot mo sa simula at pagkatapos ng araling ito. IMGA SANGGUNIAN ] Reyes, C.(1945-Kasalukuyan). Ang/nformationandCommunications Technology (ICT) at ang Neokolonyal na’Edukasyon sa Pilipinas. “Intellectual Property Education”. mula sa http://www.wikepedia. org/wiki intellectual_property_education “IT and E-Commerce.” IBON Facts and Figures 24, big. 3 (15 Pebrero 2011). Clifford, E. P. The Amazing World of Computers 4. Quezon City: Phoenix Publishing House, 2010 Mendoza, J. Lesson 1: Computer Safety Guidelines. Spreadsheets and Data Bases: MS Excel and MS Access; Navarro, L. A. Spreadsheets and Databases. Philippines: Jemma, Inc., 2007. Pinagkunan ng Larawan http://excitable. me/wp-content/uploads/2013/10/ Computer_ Posture.png mn ‘Al igh reserved. No part o this material may be reproduced or transmited in any form ar by any maar slecronic or machanical including photocopying — without writian permission from the DegEd Central Giico, Fst Editon, 2016,ANG MGA PANGANIB NA DULOT DAU ta PN eee es A ey Nilalaman: Malaki ang pakinabang sa atin ng paggamit ng internet. Sa pag-aaral, nagagamit natin ito sa pagsasaliksik ngmgaimpormasyon sa paksang-aralin. Nakakapagpalitan tayo ng mga mensahe at nakakukuha ng mga larawan, awitin, video, at iba pang bagay na nagagamit sa pag-aaral. Subalit may panganib na kaakibat ang patuloy na paggamit ng internet. Isa na rito ang pagkalat ng maiware at computer virus. Mahalagang malaman kung ano ang mga ito. Paano kumakalat at paano ito maiiwasan. Layunin: 1, Nabibigyang kahulugan ang malware at computer virus 2. Natutukoy kung ang isang computer ay may malware at virus 3. Naipaliliwanag ang mga dahilan kung bakit nagkakaroon ng computer virus 4, Naiisa-isa_ ang mga paraan kung paano maiwasan at matatanggal ang malware at computer virus |KAYA MO.NA BA? Taglay mona ba ang sumusunod na kasanayan? Maglagay ng tsek ( ) sa hanay ng thumbs up icon kung OO ang sagot at ng thumbs down icon kung HINDI. Kasanayan | 1. Naipaliiliwanag kung ano ang virus at malware. | | 2. Natutukey ang computer na may virus. 42 ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or tranamited in any orm ar by any means ~ ‘laconic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Giico, Fst Editon, 2015,Kasanayan Wao 3. Naiisa-isa ang mga paraan ng pagkalat ng malware. 4. Nakakapag-scan ng fles. 5. Naiisa-isa ang mga paraan kung paano makaiiwas sa virus at malware. 6. Nakagagamit at nakapagsasagawa ng update ng anti-virus software. Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Naranasan mo na bang magkasakit tulad ng sipon o ubo? . Paano mo ito nakuha? Nahawa ka lang ba? . Ano ang iyong pakiramdam nang magkaroon nito? |. Paano ka gumaling sa iyong sakit? . Paano mo maiiwasan ang pagkakaroon ng sipon at ubo? HEWN Nagkakasakit din ang computer tulad ng tao. Kung paanong nagkakasakit ang tao nang dahil sa virus, gayundin ang computer. Tinatawag itong computer virus at malware. ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form ar ty any mat siacrnic or mechanical cdg photocopying ~ witha writen parmisaon Kom the DepEd Cental Ofcn, Fs ion, 2046.Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Naranasan mo na ba ang biglang pagbagal at pagre-restart ng iyong computer? 2. Ano ang ginawa mo nang maranasan mo ito? 3. Ano sa iyong palagay ang dahilan ng pagbagal at pagre- restart ng iyong computer? Ano ang Computer Malware? vate, wes, wer Os so Ne apware Co DIALERS VIRUS: i a ss CMALWARES ) sxcxoooRs g @ . KEYLOGGERS: z OTROS: Ang malware o malicious software ay idinisenyo upang makasira ng computer. Sa pamamagitan ng malware, maaaring ilegal na makuha ang sensitibong impormasyon mula sa computer. Ang mga halimbawa ng malware ay virus, worm, o trojan. 44 ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or transmitted in any form ar ty any mat sloctonc or mocharical ncudig photocopying nhac rion permission Hom the DapEd Cena ic, Fs Eton, 2015lang Karaniwang Uri ng Malware * Program na nakapipinsala ng computer at o maaaring magbura ng fles at iba pa. Mas Veoh) matindi ito kaysa sa worm. Halimbawa nito ay W32 SFCLMOD. + Isang nakapipinsalang program sa computer na nagpapadala ng mga kopya ng sarili nito worm sa ibang mga computer sa pamamagitan ng W32Trresba. + Malware na nangengolekta ng impormasyen SALE mula sa mga tao nang hindi nila alam. * Software ha may kKakayahang tuiiawag EES sa mga telepeno gamit ang computer kung ang dial-up modem ang gamit na intemet connection. + Isang mapanirang program na nakukunwaring troj isang kapaki-pakinabang na application ngunit rojan pinipinsala ang iyong computer. Nakukuha A nito. ang iyong mahahalagang impormasyon feleci=} a rm-cha) insted? abe: JS Debeski Trojan, 45 ‘Al ighta reserved. No arto this material may'be reproduced or transmitted in any form ar by any mas ~ lecronic or nochanical including photocopying ~ without wrtion permission trom the DepEd Gentral Gifica, First Eton, 2015,Ang computer virus ay isang uri ng programa na ginawa upang makapanira ng mga lehitimeng aplikasyon o iba pang programa ng computer. Ito ay kusang umuulit at nagpaparami ng sarili. Karaniwan itong pumapasok sa mga computer nang walang pahintulot mula sa gumagamit o user. Basahin at pag-aralan ang ilang paraan sa pagtukoy na may virus ang computer. Crear) Pee eee err kompyute: eet) ens Pe ie era Peter ue ue) Peeacerat Pa eng 46 aha reseed oat ct tri yb nbrduced or ied yf by by ma tecronc or macanical neu photocopying ~ without wren permission fom the DepEd Gonral Ofco, Fst Ein, 2015,LINANGIN NATIN Gawain A: Malware... lwasan! Ang sumusunod ay mga paraan kung paano maiiwasan ang pagkakaroon ng malware sa computer. Sagutan ang tseklist sa ibaba. Lagyan ng tsek( ) kung naisasagawa at ekis (X) kung hindi. Mga Paraan kung Paano Maiiwasan ang Pagkakaroon ng Malware sa Computer Oo _| Hindi Pag-update ng computer at software. Paggamit ng account na hindi pang-adminisirator. Sy) Pagdadalawang-isip bago mag-click ng mga link o triag-download ng anumang bagay. S] . Pagdadalawang-isip bago magbukas ng mga attachment 0 larawan sa email. - Hindi pagtitiwala sa mga pop-up window na humihiling na mag-downlead ng software. . Pagiging maingat'sa pagbabahagi ng fles. a of Paggamit ng anti-virus software. Gawain B: Pag-usapan Natin! 1, Makinig sa paliwanag ng guro tungkol sa dahilan kung bakit nagkakaroon ng virus at malware ang computer. 2. Magsulat ng tala sa iyong kuwaderno. 3. Punan ang diagram ng mga dahilan ng pagkakaroon ng virus at malware sa computer. |sulat ito sa mga pahabang piraso ng kartolina. Idikit ang mga pirasong ito sa diagram. aw Al igh reserved, No art ofthis mataria may'be raprodhcte a tronmited in any form a by any ma slacroni or mosnaroaliccing photocopying witout writen permis fom the DepEd Gena Ofen Fes ton, 2045,Mga Dahilan ng Pagkakaroon ng Virus at Maiware sa Computer Gawain C: Puwede o Di-puwede? Banggitin ang salitang “Puwede” kasabay ng thumbs up na senyas kung ang pahayag ay mabuting gawin upang maiwasan ang pagkakaroon ng computer virus/malware. Sabihin naman ang “Di-puwede” kasabay ng thumbs down na senyas kung hindi ito nararapat gawin. 48 ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or transmitted in any form ar by any means ~ flacronic or moctanical including photocopying — without writion permission from the DepEd Central Gio. First Edition, 2015.®& Pag-scan nang regular sa iyong kompyuter. oO Paglalagay ng anti- virus na mapagkakatiwalaan @ Panonood ng malalaswang palabas sa internet. ‘ Pag-iwas sa pag-download ng mga ilegal na kopya ng kanta, pelikula, at iba pa mula sa internet & Pagpapanatiling updated ng kompyuter at software. a) Pag-i-install 0 paglalagay ng libreng mga programa o toolbars ng mga browsers. - ‘GAWIN NATIN Gawain D: Mag-Scan Tayo .. . 1, Panoorin ang guro habang siya ay na magsagawa ng scan sa fles nanasa fashdrive gamit ang anti-virus software na naka- install sa computer. 4g ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or transmitted in any form ar by any mea siacrnic or mechanical cdg photocopying ~ witha writen parmisan fom the DepEd Cental fen, Fre Eon, 2046,2. Pakinggang mabi ng fies. 3. Gawin ng grupo ang paraan sa pag-iiscan ng computer gamit ang anti-virus software. TANDAAN NATIN * Se Mahalaga ang kaalaman at Kasanayan tungkol sa malware at virus sa computer. Ang paglalagay ng anti- virus software at regular na pag-iiscan ng mga dokumento at pagbubukas lamang ng websites na kapakinabangan ay malaking tulong upang maiwasan ang pagkalat ng malware at virus sa ating computer. ang paliwanag ng guro habang nag-iiscan Subukin Mo: Isulat sa notbuk ang T kung tama ang pahayag at M kung mali. 1. Ang virus ay kusang dumarami at nagpapalipat-lipat sa mga documento fles sa loob ng computer. 2. Ang biglang pagbagal ng computer ay palatandaan na may virus ito: 3. Ang worm ay isang malware na nangongolekta ng impormasyon mula sa mga tao nang hindi nila nalalaman. 4. Ang malware ay anumang uri ng software na idinisenyo upang manira ng sistema ng computer. 5. Ang Trojan Horse ay isang mapanirang programa na nagkukunwaring isang kapakipakinabang na aplikasyon 50 Al ight reserved. No part o this material may be reproduced or tranamited in any form a by any mas slecroi or mostaroal cdg photocopying ~wihaut wrton permis fom the Deed Gena Ofan Fes ion, 2048,KAYA MO NA BA? ‘Taglay mo na ba ang sumusunod na kasanayan? Lagyan ng tsek (_) ang thumbs up na hanay kung taglay mo na ito 0 ang thumbs down na hanay kung hindi pa. Kasanayan sa Virus at Malware fy | 1. Naipaliliwanag kung ano ang virus at malware. 2. Natutukoy ang computer na may virus. 3. Naiisa-isa ang mga paraan ng pagkalat ng malware. 4, Nakapag-i-isean ng fles 5. Naiisa-isa ang mga paraan kung paano makaiwas $a pagkakaroon ng virus at malware. 6, Nakagagamit at nakakapag-update ng anti-virus software Paghambingin ang mga naging resulta ng sagot mo sa simula at pagkatapos ng araling ito. |KARAGDAGANG SANGGUNIAN http://cdokalternatibo. org/teki-ka-ba-computer-virus! https://support.google .com/adwords/answer/23754137?h= fl http://enwikipes httpv/www.symantec.com/connect/articles/what-are-malware- viruses-spyware-and-cookies-and-what-differentiates-them -org/wiki/ Virus http://mypedefender. blogspot.com/2014/01/ma/ware-could-send- data-stolen-without.html 51 Al ight reserved, No atc this material may be reprodictd or tronamited in any form aby ony slaconic or mechariol clung patocoeyind ~ witout wisn parmisaion For the DepEd Cantal fica, Pet ion, 2045.PANGANGALAP NG IMPORMASYON GAMIT ANG ICT Nilalaman: Naranasan mo na bang magsaliksik o mangolekta ng impormasyon? Bukod sa mga libro, magasin, diksiyonaryo, at iba pa, maaari din tayong gumamit ng Information and Communications Technology (ICT) para rito. Malaking tulong ang internet sa pagsaliksik tungkol sa iba't ibang paksa. Makatutulong sa iyo ang kasalukuyang paksa upang lubos na maunawaan ang konsepto ng computer, internet, at |CT, at kung paano magagamit ang mga ito sa iyong pananaliksik, Layunin: 1, Naipaliliwanag ang kaalaman tungkol sa computer, Internet, aticT 2. Naiintindihan ang mga kapakinabangan ng ICT 3. Napahahalagahan ang ICT sa pangangalap ng impormasyen KAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ang sumusunod na kaalaman o kasanayan? Tsekan (_) ang thumbs up icon kung taglay mo na ito 0 ang thumbs down icon kung hindi pa. Kaalaman/Kasanayan 1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer, internet, at ICT 2. Nailalarawan ang mga kakayahan ng ‘computer, internet, at ICT 3. Nakikilala ang iba’t ibang kapakinabangan ng ICT 4. Natutukoy ang mga paraan ng pagkolekta sa iba't ibang uri ng impormasyon 82 [Al rights reserved, No part ofthis material may be reproduced or transmied in any orm ary any means ~ lecironic or moctanical including photocopying ~ without writin permission from the DegEd Central Gifica, isi Editon, 2015,ALAMIN NATIN Gawain A: Makabagong Teknolohiya Kilalanin ang mga bagay na sumusunod. Paano nakatutulong ang mga ito sa atin? Mga halimbawa ng ICT ang mga nasa larawan. Bawat isa ay makatutulong sa atin upang mapabilis ang pangangalap at Pagproseso ng impormasyon at upang maging mas malawak at mabilis ang Komunikasyon Sagutin ang mga tanong na ito: * Sa tingin mo ba, mahalagang matutuhan ang paggamit ng makabagong teknolohiya? Bakit? + Sa palagay mo ba, maiiwasan pa natin ang paggamit ng ICT tools sa kasalukuyang panahon? 53 ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmited in any frm ary any means ~ tlecronic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Gifico, Fst Edition, 2015,Ano ang Computer, internet, at Information and Communications Technology (ICT)? Ang Computer, Internet, at ICT Ang computer ay isang kagamitang tumutulong sa atin sa pagproseso ng datos 0 impormasyon. Maaari itong gamitin bilang imbakan ng mahahalagang dakumento na nasa anyong elektreniko 0 soft copy. May maliliit na computer gaya ng personal computers, faptops, tablets, at mayroon namang mainframe computers na ginagamit ng malalaking: kompanya. Ang mga computer sa inyong paaralan, maging sa ibang organisasyon, kompanya o ahensiya ng gobyerno, ay maaaring naka-network. Ang mga computer networks na ito ay maaaring magkakaugnay at bumubuo ng isang pandaigdigang computer network. Ito ang tinatawag, nating internet — ang malawak na ugnayan ng mga Computer network sa buong mundo. Binubuo ang intemet ng maraming networks na pampribado, pampubliko, pangkomersiyo, pampaaraian, o pangpamahalaan. Ang-tnfermation and Communications Technology o ICT ay tumutukoy sa iba't ibang uri ng teknolohiya na ginagamit sa komunikasyon upang magproseso, mag-imbak, lumikha, at magbahagi ng mga impormasyon. lian sa halimbawa ng ICT ang radyo, telebisyon, smart phones, computer, at internet. Paano makatutulong ang mga makabagong teknolohiyang ito sa pangangalap ng iba't ibang uri ng impormasyon? Sa pangangalap ng impormasyon sa internet, gunagamit tayo ng mga web browser gaya ng Internet Explorer, Mozilla Firefox, at Google Chrome. Mga search engine sites naman tulad ng Google o ‘Yahoo ang binabasa natin upang mas mapadali ang pangangalap ng 54 Al igh reserved. No at of tha aerial may be reprodictd or tronsmited in any form aby ony lac or mechartoal bung potocopyind ~wilau! wisn parnisin For the Depd Canal fica, Fs eon, 2018,impormasyon. Kailangan lamang i-type ang mga salita 0 keywords na tumutukoy sa paksang nais nating saliksikin at ibibigay na sa atin ng search engine ang mga kawing o links sa mga website na maaaring may kinalaman sa ating sinasaliksik. Napakaraming uri ng impormasyong maaaring makuha sa internet, gaya ng teksto, musika, video, at animation. MGA KAPAKINABANGAN NG ICT eas c be 1. Mas mabilis na komunikasyon — Ang mga mobile phone, webcam, at instant messaging applications ay ilan lamang $a produktong ICT na tumutulong para sa mas mabilis at mas malawak na komunikasyon. 2. Maraming trabaho — Nagbukas din ang ICT ng maraming oportunidad para $a tao upang magkaroon ng hanapbuhay tulad’ ng pagiging computer programmer, web designer, graphic artist, encoder, at technician. 3. Maunlad na komersiyo — Malaki rin ang ginagampanan ng ICT upang mas mapaunlad ang pangangalakal. Tinatawag na_e-commerce ang pagbebenta at pagbili ng kalakal sa tulong ng internet. 4. Pangangalap, pag-imbak, at pagbabahagi ng impormasyon — Ngayong tayo ay nasa Information Age, isang mahalagang kasanayan ang matalinong pagsusuni at pangangalap ng makabuluhang impormasyon gamit ang makabagong teknolohiya. 55 ‘Al igh reserved. No arto this material may be reproduced or transmited in any frm ar by any maar ~ ‘lecronic or machanical including photocopying — without writion permission from the DegEd Central Glico, Fisi Editon, 2015,LINANGIN NATIN Gawain A: Artista Ka Nal 41. Subukin ang iyong talento sa pag-arte. 2. Bumuo ng apat na grupo at maghanda ng isang maikling dula- dulaan (na magtatagal mula 2 hanggang 3 minuto) na nagpapakita ng iba’t ibang kapakinabangan ng ICT. Talakayin ang sagot sa mga tanong na it + Anong mga kapakinabangan ng ICT ang ipinakita sa inyong maikling dula? Bakit ito ang napili ng inyong grupo? + Sa paanong paraan nakatutulong ang ICT sa pangangalap ng makabuluhang impormasyon? TANDAAN NATIN Nakatutulong)sa ating pakikipag-ugnayan sa iba ang ICT. Ang computer at internet, halimbawa, ay naglalayong gawing mas mabilis at mas malawak ang ating komunikasyon sa iba. Malaking tulong din ang ICT sa pagsasaliksik. Pinadadali at pinabibilis ng computer ang pagsaliksik at pagpoproseso ng mga impormasyon at datos gamit ang mga software application. Ang internet, dahil ito ay may malawak na sakop ng iba’t ibang uri ng impormasyong maaring gamitin sa iyong aralin. Ito rin ang maaaring paraan upang maibahagi sa iba ang iyong ginawa. 56 ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or tranamited in any form a by any mas elocronc or macharicalInuding photocopying — without wriion permision fem the DesEd Canal Ofico, Fst Edition, 2015Gawain B: Malikhaing Picture Collage 1. Bawat grupo ay kailangang magdala ng mga lumang diyaryo, brochure, at magasin, pati na kartolina, gunting, at permanent markers. 2. Gumawa ng picture collage na nagpapakita ng kahalagahan ng ICT. 3. Ibahagi ang ginawa ng inyong grupo sa klase: Sa pagbabahagi ng inyong gawain sa klase, gawing patnubay ang sumusunod na katanungan: + Paano maipakikita ang kahalagahan ng ICT sa inyong picture collage? + Paano tayo magiging mas magaling sa paggamit ng ICT? SUBUKIN MO ltambal ang Hanay Asa Hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa iyong kuwaderno. Hanay A Hanay B 1. electroni¢ device na ginagamit upang mas 2. internet mabilis na makapagproseso ng datos 9. computer impormasyon c. smartphone 2. isang malawak na ugnayan ng mga d. ICT computer network na maaaring gamitinng —¢. komunikasyon publiko sa buong mundo f. network 3. tumutukoy sa iba'tibang uring teknolohiya, gaya ng radyo, telebisyon, telepono, smartphones, computer, at internet 4, halimbawa ng produkto ng ICT na kaiba sa simpleng mobile phone na maaari ding makatulong sa iyo sa pangangalap at pagproseso ng impormasyon 5. napabilis ito sa tulong ng ICT 87 ‘Al rights reserved. No pat this material may be reproduced or tranamited in any frm ar by any means ~ tlecronic or machanical including photocopying — without writian permission from the DegEd Central Glico, Fst Editon, 2015,IKAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ng sumusunod na kaalaman o kasanayan? I-tsek ( ) ang thumbs up icon kung taglay mo na ito o ang thumbs down kung hindi pa. cr Kasanayan/Kaalaman Naipaliliwanag ang konsepto ng computer, internet, at Information and Communications Technology (ICT) 2. Nailalarawan ang kakayahan ng computer, intermet, at ICT 3, Nauunawaan ang iba’t ibang kapakinabangan ng ICT. 4. Nalalaman ang mga paraan ng pagkolekta sa iba’t ibang uri ng impormasyon Paghambingin ang mga naging resulta ng sagot mo sa simula at pagkatapos ng araling ito. nA a. Magsulat Tayo! Magsulat. ng maikling sanaysay tungkol sa kahalagahan ng Teknolohiya sa Impormasyon at Komunikasyon o ICT sa pangangalap ng mga makabuluhang imparmasyon. Panayam sa mga Gumagamit ng Computer Bumisita saisang computer shop o Internet café atmagsagawa ng isang maikling panayam sa ilang kostumer. Humingi muna ng pahintulot sa kanila bago simulan ang panayam. Gamitin ang sumusunod na katanungan: a. Ano ang madalas na dahilan kung bakit kailangan mong pumunta sa computer shop? 5B ‘Al ight reserved. No part otha material may be reproduced or transmied in any form a i any mat elecraic or macharical hud photocopying — witout writon permission fem the DepEd Cantal Gfica, Fst Eiion, 2015b. Sa iyong palagay, mahalaga ba ang computer at internet? Bakit? c. Paano mo tinitiyak na ligtas ka sa paggamit ng computer at internet sa pangangalap ng mga impormasyon? Ibahagi sa klase ang resulta ng panayam. IKARAGDAGANG SANGGUNIAN Esteban, C. P. The Amazing World of Computers 4: Quezon City Phoenix Publishing House, 2010. British Broadcasting Corporation. “The Impact of ICT on Society.” Nakalap noong July 17, 2014 mula sa http:/www.bbe. co.uk/bitesize/ksS/ict/history_impact_ict/impact_ict_society/ revision/1/ a ANG COMPUTER FILE AI) Nilalaman: Paano mo iniingatan ang iyong mga gamit sa paaralan? Mayroon ka bang lalagyan para sa mga ito? Katulad ng mga gamit natin, dapat naisasaayos din nang mabuti ang computer fles. Ang araling ito ay naglalayong bigyan ka ng kaalaman at kasanayan tungkol.sa computer fle system Layunin: 1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer fle system 2. Nalalaman ang mga bahagi ng isang computer fle system 3. Nakagagamit ng computer fle system sa pagsasaayos at pag-save ng fles sa computer 589 ‘Al rights reserved. No ato this material may be reproduced or tranamited in any frm ar by any means ~ ‘lecronic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Glico, Fist Edition, 2015,KAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ang sumusunod na kaalaman at kasanayan? Maglagay ng tsek( ) sa hanay ng thumbs up icon kung taglay mo na ite 0 ang thumbs down icon kung hindi pa. Kasanayan/Kaalaman cy|5™ 1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer fle system 2. Nakagagawa ng folder at subfolder 3. Nakakapag-save ng fle sa folder 4, Nakakapag-delefe ng di-kailangang foldero fle 5. Naisasaayos ang fies gamit ang computer fle system Tingnan ang larawan at basahin/ang susunod na talata. Ang Masinop na si Martha Masinop na mag-aaral si Martha. May kani-kaniyang lalagyan ang lahat ng kaniyang gamit sa pag-aaral. Maayos na nakalagay sa kaniyang mesa ang kaniyang mga aklat. Mayroon din siyang kahon para sa kaniyang mga gamit na panulat, pangguhit, pangkulay, at iba pa. 60 ‘Al igh reserved. No part o this material may be reproduced or transmied in any form ar ty any mat elecranic or macharical hcudng photocopying — witout writon permission fem the DepEd Cantal Gfica, Fst Eiion, 2015,Sagutin ang mga tanong: + Paano naisasaayos nang mabuti ni Martha ang kaniyang mga gamit sa pag-aaral? + Bakit mahalaga ang maging masinop sa mga gamit at papeles sa pag-aaral? + Paano naman kaya maisasaayos ang fies sa computer? Ang Computer File System Ang computer fle systemay ang pagsasaayos ng files at datos sa computer sa paraan na madali itong mahanap at ma-access. Ang mga hard disk, CD-ROM/DVD-ROM, fash drives, at iba pa, ay mga storage devices o imbakan na maaaring gamitin upang maingatan ang kopya ng mga files. Mga soft.copy ng fles ang inaayos at iniimbak sa computer fle system. Tandaan na may dalawang uri ng fles — ang soft copy at ang hara copy. + Soft copy—lto ang mga elektronikong fles na mabubuksan gamit ang computer at application software. Maaari itang maging word document, Spreadsheet, presentation, mga litrato, at mga audio at video fies. 61 A ight reserved. No fat ofthis material may be reprothiced or tronamied in any form a by ony elector or mocha acudg photocopying fbx rin pemisaon Hon the DapEd Conral Mic, Fst Eon, 2015+ Hard copy — Ito ang dokumento o imaheng nakasulato nakaimprenta sa papel. Lahat ng fles sa ating computer ay may filename. Ang flename ay ang pangalan na ginagamit upang madaling malaman ang isang computer fle na naka-save sa computer. Kung tayo ang gagawa ng dokumente, dapat bigyan ng makabuluhang flename ang isang dokumento. Ang mga file ay maaaring i-save sa mga folder at sub-folder. Naisasaayos ang pag-save ng fle at napapadali ang paghahanap kung kakailanganin itong muli. Ang computer fle address ang kumpletong pathway kung saan makikita ang naka-save na fle. Ito ay binubuo ng sumusunod na bahagi: C:\Users\neo\Documents\PERSONAL FILES\Exercise for a Healthy Device —_—Directory/Folder Filename File Extension + Device — Ito ang hardware device o drive (local disk, Universal Serial Bus - USB fash drive, atbp.) kung saan naka-saverang fle. » Directory o folders — \to ay partikular na lalagyan ng mga fles. Maaari itong magkaroon ng mga subfolders, base sa uring fle. + Filename — ang natatanging pangalan ng isang computer fle. + File extension — tumutukoy sa uri ng computer fie, halimbawa: Microsoft Word fle (.doc © .docx), Microsoft Excel fle (.xis 0 .xlsx) at Microsoft PowerPoint Presentation (.ppt o .pptx). 62 A ight reserved. No fat ofthis material maybe reproshctd or tronamied in any form a by ony electors or mostra! acudg photocopying fbx rin permission Hom the DepEd Cenral Mica, Fs Eton, 2085Mga Uri ng Files May iba't ibang uri ng fles na maaaring i-save sa computer, (1) document flies (mga fle na gawa sa pamamagitan ng software para sa word processing, electronic spreadsheets, desktop publishing, at iba pang productivity tools); (2) image fles; (3) audio fles; (4) video fles, at (5) program fles (ginagamit bilang pang- install ng mga application at system fles). Se a Ang sumusuned na pamamaraan ay makatutulong upang matutuhan ang mga kasanayan sa computer fle system. K Gawain A: Paggawa ng Folder 1. |-on ang iyong computer. 2. |-click ang start button na makikita sa taskbar at Documents. Makikita ang start button sa taskbar sa ibaba at kaliwa ng desktop. Ito ang document folder kung saan maaaring mag- save ng fles 63 ‘Al rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmited in any frm arty any means ~ ‘laconic or machanical including photocopying — without writin permission from the DegEd Central Giico, Fst Editon, 2015,3. Katulad nito ang makikita kapag binuksan ang documents folder. : i 5 5 E E he 4, |-click ang Organize button na makikita sa toolbar sa itaas, at kaliwa ng screen. Organize bulton ng Documents folder 5. |-click ang New Folder. Pansinin na magkakaroon ng bagong folder. Kung di mo makita ang Organize button, i-click ang New Folder na makikita malapit'sa Organize button. 6. |-type sa kahon sa ilalim ng folder ang iyong pangalan o pangalan ng inyong grupo. Ito.ang magiging folder name. Halimbawa: Abel A. Antonio o Group 1A. REEREE 64 ‘Al ight reserved. No arto this material may be reproduced ar transmited in any orm ar by any means ~ tlecronic or mectanical including photocopying ~ without writin permissian from the DepEd Contral Gifice. Fist Econ, 2018,7. |-press ang Enter sa keyboard. Mayroon ka na ngayong folder kung saan puwede kang mag- save ng fles. Gawain B: Paggawa ng Subfolder 1. Buksan ang ginawang folder sa pamamagitan ng double click 0 pag-click dito nang dalawang beses. 2. Gawin ang hakbang 4-5 sa ‘Gawain A upang makagawa ng isang subfolder sa loob ng folder na una mong ginawa. 3. Tingnan na magkakaroon muli te ng bagong folder. |-type ang Mga Gawain bilang pangalan nitos 4. |-press ang Enter sa keyboard. Ngayon, mayroon ka nang subfolder sa loob ng iyong folder. Makatutulong ang folders at subfolders upang madaling Mahanap ang mga nai-save na fles. ‘Gumawa ng isa pang foldersa loob ng unang folderna ginawa. Sundan ang mga hakbang na nabanggit sa itaas. Pangalanan itong Mga Larawan. Magkakaroon ka ng dalawang subfolders sa loob ng iyong main folder (maaaring nakapangalan iyo o Sa iyong pangkat). 65 ‘Al rights reserved. No arto this material may be reproduced or tranamited in any form a by any mas sjacrnic or mechanical cdg photocopying ~ witha writen parmisaon Kom the DepEd Cental fen, Fs Eaiion, 2046.Gawain C: Pag-save ng File sa Fotder at Subfolder (Optional) Matapos matutuhan ang paggawa ng folders at subfolders, subukin namang mag-save ng fles sa mga ito. Sundan ang sumusunod na pamamaraan: 1. t-olick ang = Start button na makikita sa taskbar at piliin ang Ail Programs. chick ang All Programs pang burnukas ang mga foktor. 2, |-click ang Accessories folder at piliinang Notepad. Piliin ang Notepad program. 3. Magbubukas ang Notepad application gaya ng nasa larawan. Ang Notepad ay isang fext editing too! na kasama sa Microsoft Windows. Puwede itong gamitinsa paggawa ng web pages gamit ang htm! coding. Sa pagkakataong ito, gagamitin lamang ang Notepad sa paggawa ng isang text fle. 4. |-type ang sumusunod sa binuksang Notepad window, Ako si/Kami sina AkolKami ay masaya dahil 66 Al fighis reserved, No at ofthis aril may be reprodiced or tronsmited in any orm ar by ony mans laconic or moctanical Including photocopying — without wriion permission fram he DepEd Gentral Gifco, Fest Exition, 2035Edit Format Help Ako si Abel Antonio. | “ako ay masaya dahil marami akong matutuhan sa EPP! 5. belick ang File option na makikita sa menu bar ng Notepad window. Trrpere 6. Piliin ang Save As command. 7. Bubukas ang Save As dialog box. I-type sa Filename box ang Sample File. 8. Sa kanang bahagi ng dialog box, hanapin. ang sariling folder na naka-save sa Documents folder. \-double- click ang, folder at i-double- click din ang folder na Mga Gawain upang buksan ito tulad ng nasa larawan, 9. I-click ang Save button. a ‘Al ight reserved. No arto this material may be reproduced ar trensmied in any orm ar by any means ~ ‘shoiocopying lecironic or mochanical including —thout wrton permission from the DegEd Contral Gfice. Fist Econ, 2018,10. Tiyaking nai-save nang tama ang fle. Maaari mo itong tingnan sa folderna iyong ginawa. Ang Sample File na ating nai-save. Sundan ang sumusunod Na proseso sa pag-copy at paste ng fle sa iyong folder. 1. |-click ang Start button na makikita sa taskbar. 2. |-click ang Pictures foider. 3. Bubukas ang Pictures folder. Pumili ng Jarawan sa Sample Pictures folder. 68 ‘Al lghis reserved. No part ofthis material may be reproduced or transmited in any lor ary any means ~ tlecironic or mochanical including photocopying — without writion permission from the DepEd Central Gifica, Fisi Econ, 2016,4. |-click ang Organize button na makikita sa menu ells folder. 6. Buksan ang folder na Mga Larawan na ginawa mo sa Gawain B sa loob ng iyeng main folder. |-click muli ang Organize sa Menu bar at pilin ang Paste. Ang Paste command ay ginagamit upang ilagay ai 1g fle sa folder na nais mong paglagyan. 7. Magkakaroon ngayon ng kopya ng larawan sa loob ng subfolder na Mga Larawan. 69 Al ight reserved. No atc this material may be reproduced er trensmitled in any orm ar by any sleckonc or mocha ncuing photocopying what writ persion Hom the DepEd Cena fic, Fst Eton, 2015Gawain E: Pag-Delete ng File Maaari ring mag-delete o magtanggal ng fles o folders na di na kailangan. Sundan ang prosesong sumusunod: 1. Buksan ang subfolder ng |= Mga Larawan. 2. |-click ang larawang naka- save. |-click ang Organize button na makikita sa Menu bar ng folder at pilin ang Delete command. May lalabas na dialog box na na may tanong. kung sigurado kang gusto mong i-delete ang fle. I-click ang ‘Yes,’ kung sigurado ka na o ang ‘No’ kung hindi mo pala ito gustong burahin. 3. Kapag na-delete na ang larawan, mawawala ito sa folder at mapupunta ito sa Recycle Bin kung saan maaari mo itong i-restore kung nais mong ibalik ito sa folder. 70 ‘Al righ reserved. No part of this material may be reproduced or transmied in any form ar ty any mat siacrnic or mechanical icuding photocopying ~ witha writen permission Kom the DepEd Cental Ofeo, Fs Eton, 2046,TANDAAN NATIN Ang fles sa computer ay dapat na maisaayos at mai-savé lupang madali itong ma-access. Kailangang bigyan ng isan ingkop at natatanging flename ang bawat isa at mai-save ito si lamang folder o subfolder, Maaari din tayong mag-delete ng mg folder o fle na hindi na kailangan upang makatipid ng espasyo si ting storage device. CEES Ang computer fle system ay isang sistema na dapal matutuhan upang maisaayos ang mga nagawang dokumento ai ng imporyasong nakokolekta. GAWIN NATIN Gawain F: Paggawa ng Subfolders Sa pamamagitan ng mga kasanayang natutuhan tungkol sa pagsasaayos ng fies sa tulong ng computer fle system, gumawa ng tatlong folderna gamit ang mga pangalang sumusunod: Folder 1: Word Processing Folder 2: Electronic Spreadsheet Folder 3: Graphic Editing llagay ang folders na ito sa loob ng subfolder na Mga Gawain. Gawain G: Paglilipat ng Files sa bang Folder Maghanap ng dalawa hanggang tatlong image fles mula sa isang folder ng computer na iyong ginagamit. llipat ang mga na ito sa iyong subfolder na Graphic Editing gamit ang cut at paste commands. mA ‘Al rights reserved. No pat of this material may be reproduced or tranamited in any frm ar by any means ~ ‘lecronic or machanical including photocopying — without writian permission from the DegEd Central Glico, Fst Editon, 2015,[SUBUKIN MO Piliin ang titik ng pinakatamang sagot. Isulat ito sa kuwaderno. 1. Ito ay isang pamamaraan ng pag-save at pagsasaayos ng mga computer fles at datos para madali itong mahanap at ma-access. a. Filename c. File format b. Computer Fite System d. Soft copy 2. Ito ang mga eélektronikong fles na mabubuksan natin gamit ang ating computer at application software. a. Soft copy c. Device b. Folder d. Hardcopy, 3. Ang bukod-tanging pangalan na ibinibigay sa isang computer fie na naka-save sa fle system. a. Filename c, Device b. File location d, Directory 4. Tumutukoy ito sa uri ng computer fle. a. Filename 6. File location b. File extension d. File host 5. Paraan upang makatiyak na nailagay ang fle sa computer system para madali itong ma-access kung kinakailangan. a. Pagkatapos gawin’ang document fle ay i-save ito sa tamang folder. b. Bigyan ng flename na madaling tandaan at kaugnay sa dokumentong nagawa. c. Buksanvang folder upang siguraduhing nai-save ang fle. d. Laat ng nabanggit. ‘faglay mo na bang sumusunod na kaalaman o kasanayan? I-tsek (a&) ang thumbs up icon kung taglay mo ang thumbs down icon kung hindi pa. 72 A ight reserved. No fat ofthis material may be reprodiced or tronamied in any form aby ony elector or mocha acudg photocopying fax rin person Hor the DapEd Conral Mic, Fst Eton, 2085