Poradnik Ochrona Odgromowa 2022 PDF

Poradnik
OCHRONA ODGROMOWA
I PRZECIWPRZEPIĘCIOWA
Problemy
Projekt instalacji Ochrona odgromowa
z przewodami o izolacji
piorunochronnej i przeciwprzepięciowa
wysokonapięciowej
generatora systemów
stosowanymi
przydomowej fotowoltaicznych
w ochronie
instalacji PV
odgromowej
Redakcja Partnerzy publikacji
Adres redakcji Reklama: Karolina Rosa, krosa@medium.media.pl,
ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa Hanna Witkowska, hwitkowska@medium.media.pl,
tel. 22 810 65 61 Monika Piekut, mpiekut@medium.media.pl
faks 22 810 27 42 Redakcja: Anna Kuziemska, akuziemska@elektro.info.pl, Agnieszka Roszkowska
redakcja@elektro.info.pl
www.elektro.info.pl Grupa MEDIUM
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.K.
ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa
tel. 22 810 21 24, faks 22 810 27 42
GRUPA ISBN 978-83-64094-10-1
Spis treści
Uproszczony projekt instalacji piorunochronnej generatora przydomowej instalacji PV �� 4
Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa systemów fotowoltaicznych�� 8
Złącza odgromowe – problemy, zagrożenia i rzeczywistość dnia codziennego�� 14
Instalowanie uniwersalnych ograniczników przepięć w obwodach dystrybucji zasilania, szafach automatyki jak
i innych�� 18
Ochrona odgromowa dachów płaskich�� 20
Ochrona przed przepięciami kamer IP i sieci Ethernet�� 24
Jak wykonać instalację przeciwprzepięciową, aby ubezpieczyciel zapłacił za ewentualne szkody? �� 30
Problemy z przewodami o izolacji wysokonapięciowej stosowanymi w ochronie odgromowej�� 34
Instalowanie uniwersalnych ograniczników przepięć w obwodach dystrybucji zasilania, które chronią też przed
częściowymi prądami piorunowymi �� 40
Zagrożenie pożarowe stacji ładowania samochodów elektrycznych – ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa �� 42
Wpływ sposobu przyłączenia ogranicznika przepięć na rzeczywisty poziom ochrony w instalacjach zasilających
niskiego napięcia�� 46
Zjawiska fizyczne zachodzące w uziemieniu podczas odprowadzania fali prądowej�� 52
Ochrona odgromowa dachów z materiałów łatwo zapalnych �� 56
Dlaczego należy chronić instalacje fotowoltaiczne od przepięć – zagrożenie piorunowe�� 60
Katalog firm ��66
2 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 3

ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa
mgr inż. Julian Wiatr
Uproszczony projekt instalacji

piorunochronnej generatora
przydomowej instalacji PV
I
nstalacje fotowoltaiczne stają się instalacjami powszechnie występu-
jącymi w różnych obiektach budowlanych. Szereg osób decydujących
się na ich budowę nie zdaje sobie sprawy z kosztów takiej inwestycji
oraz problemów eksploatacyjnych. W artykule prezentujemy przykła- d
dowy projekt instalacji piorunochronnej generatora PV zlokalizowane-
β α
go poza budynkiem na wolnym terenie.
d sinβ
tgα
Podstawa opracowania d cosβ

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bu-
dynki i ich usytuowanie (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 roku, poz. 1065
8 9 8 9
z późniejszymi zmianami).
2. Projekt architektoniczno-budowlany wraz z projektem zagospodaro-
wania terenu.
1 16 1 16
3. Projekt instalacji generatora fotowoltaicznego.
4. Wieloarkuszowa norma PN-EN 62305 Ochrona odgromowa. Z
5. J. Wiatr, M. Orzechowski, Poradnik projektanta elektryka. Podstawy
zasilania budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej i innych
obiektów nieprzemysłowych w energię elektryczną, Grupa MEDIUM
2021, wydanie VI. Rys. 1. M
etodyka rozmieszczania stringów paneli PV, gdzie: d – wymiar wyznaczony
przez konstrukcje nośną paneli PV, β – kąt nachylenia płaszczyzny panelu PV
6. Uzgodnienia z inwestorem. do poziomu gruntu, a – kąt padania promieniowa słonecznego, przy którym
nie następuje zacienianie paneli na sąsiednich stringach, obliczany dla naj-
krótszego dnia w roku, tj. 21 grudnia rys. J. Wiatr
Stan istniejący
Budynek jest zasilany z sieci elektroenergetycznej nn 3×230/400 V. łączyć taśmą Fe-Zn 30×4, układaną w guncie na głębokości 1 m poni-
W linii ogrodzenia zainstalowana jest szafka złączowo-licznikowa, żej poziomu gruntu. Uziomy pionowe z taśmą Fe-Zn 30×4 należy łączyć
wyposażona w licznik dwukierunkowy w układzie bezpośrednim. przez zgrzewanie termiczne oraz zabezpieczyć przed korozją. Połączenie
Do budynku energia elektryczna jest doprowadzona kablem YKYżo uziomów poziomych ze słupami tworzącymi siatkę zwodów pionowych
5×10, wprowadzonym do Rozdzielnicy Głównej Budynku (RGB). Na należy łączyć za pomocą śrub. Połączenie zabezpieczyć przed korozją.
wolnym terenie obok budynku projektowana jest instalacja genera-
tora PV. Szerokość geograficzna, na której jest położona nierucho-
UWAGA!
mość: Φ = 52°. Rezystywność gruntu zmierzona metodą Wennera:
r = 300 [Ω·m]. Słupy odgromowe mogą powodować kilkuprocentowe zacienianie
paneli fotowoltaicznych. Szacuje się, że strata produkcji energii elek-
Stan projektowany
trycznej z tego powodu nie powinna przekroczyć 2% wartości mak-
Projektowany generator PV należy chronić od wyładowań atmosferycz-
symalnej możliwej do wytworzenia energii elektrycznej.
nych. W tym celu w miejscach wskazanych na rysunku 2. należy zainsta-
lować słupy odgromowe o wysokości h = 5 m, stanowiące zwody piono-
we instalacji piorunochronnej. Strefa ochronna utworzona przez słupy Obliczenia
dla II poziomu ochrony zgodnie z zaleceniami PKOO SEP została przed- W celu zminimalizowania wpływów cienia na pracę generatora PV, na-
stawiona na rysunku 3. leży wyznaczyć wartości określone na rysunku 1.
W miejscach wskazanych na rysunku 2., należy pogrążyć uziomy pio- Zgodnie z opisem zawartym w „Poradniku projektanta elektryka”
nowe Φ16. Górny koniec uziomu na głębokości 1 m poniżej poziomu (J. Wiatr, M. Orzechowski, Grupa MEDIUM, wydanie VI, 2021), wymagane
gruntu. Dolny koniec uziomu na głębokości 7 m poniżej poziomu grun- odległości pomiędzy gałęziami paneli, przyjęte przez projektanta gene-
tu. Uziomy pionowe oraz słupy stanowiące zwody pionowe należy po- ratora PV, zostały zachowane i wynoszą: Rys. 2. Plan zagospodarowania terenu rys. J. Wiatr

Zatem strefę ochrony należy wyznaczyć na wysokości min. 2,6 m nad

α = 90° − φ − 23°27 ’ = 90° − 52° − 23°27 ’ = 14°33’
poziomem gruntu:
gdzie:
R = tg65°⋅ (hsl − hmaxPV ) = tg65°⋅ (5 − 2, 6 ) ≈ 5,14 m = 5 m
φ – szerokość geograficzna właściwa dla miejsca instalacji generatora
PV, w [°]. Obszar ochrony pola wyznaczonego przez wierzchołki słupów odgro-
Optymalna wartość kąta β, pochylenia paneli PV, powinna być równa mowych jest określony przez czaszę kuli o promieniu R = 30 m. Najniższy
wartości szerokości geograficznej występującej w miejscu instalacji. Do- punkt strefy znajduje się na wysokości h = 4,47 m. Strefę ochrony wyzna-
puszcza się spełnienie warunku β = φ+–15°. W artykule został przyjęty kąt czoną przez słupy odgromowe przedstawia rysunek 3.
β = 50°. Minimalna odległość paneli PV od konstrukcji nośnej:
sin(α + β) sin(14°33’+ 50°) k1 0 , 06

Z = d⋅ = 2⋅ = 7, 2 m sp ≥ ⋅ (k c1 ⋅ h + k c 2 ⋅ x1 + k c 3 ⋅ x 3 ) = ⋅ (1⋅ 5 + 1⋅ 2 + 0 , 5 ⋅ 5) = 0 , 57 m
sin α sin14°33’ km 1
Została przyjęta odległość Sp ≥ 1 m (rys. 3.).

d ⋅ cos β = 2 ⋅ cos 50° ≈~ 1, 29 m
Rezystancja uziemienia:
Wyznaczone długości odcinków d i L uwzględniają zapas niezbędny »» pojedynczy uziom pionowy (górny koniec: 1 m poniżej gruntu; dolny
do instalacji klamer montażowych. koniec: 7 m poniżej poziomu gruntu):
Obliczenia elementów ochrony odgromowej 0 , 84ρ 0 , 84 ⋅ 300

R= = = 42 Ω
L 6
projektowanego generatora PV
Zgodnie z wytycznymi PKOO SEP, opracowanymi na podstawie wie- »» rezystancja wypadkowa, bez uwzględniania uziomów poziomych:
loarkuszowej normy PN-EN 62305, zostanie przyjęty II poziom ochrony,
R 42
przy którym kąt ochronny dla zwodów pionowych o wysokości 5 m wy- Rw = = = 4 , 2 Ω < 10 Ω
n 10
nosi 65°. Przyjmując wysokość posadowienia najniżej położonych kra-
wędzi paneli PV nad ziemią hmin = 1 m, wysokość najwyżej położonych
Uwagi końcowe
krawędzi wyniesie:
Po wykonaniu instalacji należy zmierzyć rezystancję uziemienia oraz
hmax = 1+ tg50°⋅ d ⋅ cos 50° ≈~ 2, 53 m = 2, 6 m
sprawdzić wszystkie połączenia wykonanej instalacji piorunochronnej.
REKLAMA
Uwaga!
Uziomy pionowe ∅16 L = 6 m, dolny koniec – 7 m poniżej poziomu gruntu, górny koniec – 1 m poniżej poziomu gruntu. Uziom poziomy Fe-Zn
30x4 układać na głębokości 1 m i łączyć z uziomami pionowymi metodą zgrzewania egzotermicznego. Uziom poziomy ze zwodami piono-
wymi łączyć z wykorzystaniem połączenia śrubowego.
Rys. 3. Szkic wyznaczający strefę ochronną pola generatora PV rys. J. Wiatr

dr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka wręcz niemożliwe. Dostępne na rynku rozwiąza- Falowniki kowanego serwisu, ewentualnych napraw czy
nia techniczne umożliwiają co najwyżej izolację Systemy fotowoltaiczne projektowane i in- też wymiany, jednocześnie powodując niepo-
Ochrona odgromowa
uszkodzonego modułu. Samo wykrycie zwarcia stalowane zgodnie zasadami wiedzy technicz- trzebny dyskomfort u użytkownika.
jest kłopotliwe ze względu na bardzo małą różni- nej i stosownych norm powinny być bezpiecz- Czy falowniki PV ulegają uszkodzeniom? Wy-
cę między prądem znamionowym panelu/ogniwa ne. Elementem składowym każdej instalacji PV starczy wpisać w wyszukiwarce Google hasło:
i przeciwprzepięciowa a prądem zwarciowym. Znamienna jest również

możliwość pracy panelu PV na zwarcie (rys. 1.).
jest falownik. Moduły fotowoltaiczne wytwa-
rzają prąd stały. Sieć elektroenergetyczna, do
„falowniki PV uszkodzenia”, a natychmiast otrzy-
mujemy kilkanaście zdjęć uszkodzeń, porad ser-
Mając to wszystko na uwadze, przystępując do in- której oddajemy produkowaną energię elek- wisowych itp. Na rysunku 3a widzimy uszko-
systemów fotowoltaicznych westycji należy wziąć pod uwagę znaczne ryzyko

pożaru i podjąć stosowne środki je ograniczające.
tryczną, pracuje z prądem zmiennym o napię-
ciu 3×230/400 V i częstotliwości 50 Hz. W dużym
dzony stopień wyjściowy falownika, a dokładnie
rozerwane warystory na wyjściu dwóch z faz
W przypadku bezpośrednich wyładowań pio- uproszczeniu zadaniem falownika jest zamiana oraz osmaloną płytkę PCB [12]. Na szczęście
W Polsce tylko w roku 2020 zainstalowano ponad 321 tysięcy mikroinstalacji fotowoltaicznych (PV) o łącznej mocy runowych uwolniona energia jest jedną z naj- prądu stałego na zmienny, tak aby możliwe było nie doszło do pożaru. Na rysunku 3b widzimy
przekraczającej 2151 MWp [1]. Chęć pozyskania „darmowej” energii elektrycznej oraz liczne programy wsparcia tego częstszych przyczyn powstawania pożarów. korzystanie z przetworzonej energii słonecznej uszkodzony falownik, który zainicjował pożar
Sama instalacja paneli fotowoltaicznych nie oraz aby była możliwa odsprzedaż nadwyżek poddasza [13].
rodzaju inwestycji przekładają się na tzw. boom, który przekracza założone prognozy [1]. Należy przypuszczać, iż
zwiększa ryzyka uderzenia pioruna, ale poten- energii elektrycznej do sieci. Falowniki średnio
w kolejnych latach instalacje PV staną się nieodzownym składnikiem instalacji elektrycznych. Pamiętajmy jednak, że cjalne straty w obiekcie wyposażonym w panele stanowią około 20% całości poniesionych na- Wymagania w zakresie
poza oczywistymi zaletami są również zagrożenia, które należy neutralizować. będą zdecydowanie większe. Dlatego też zaleca kładów finansowych na budowę własnej insta- ochrony a ubezpieczenie
się szczegółową ocenę ryzyka wystąpienia szko- lacji PV. Każda chwila, w której możemy, a jed- Polskie prawo nie nakłada obowiązku insta-
dy spowodowanej uderzeniem pioruna. Należy nak nie „sprzedajemy” produkowanej energii lacji systemu ochrony odgromowej obiektu
D
o najważniejszych zagrożeń systemów przewodów łączące panele z falownikami i z in- tego dokonać zgodnie z wymaganiami normy elektrycznej, wydłuża czas zwrotu z poniesionej wyposażonego w instalację PV. Prawo budow-
PV zalicza się wpływ czynników ze- stalacją elektryczną budynku. Wyładowania pio- PN-EN 62305-2 [4]. Najczęściej popełnianym błę- inwestycji. W przypadku gdy ulegnie uszkodze- lane zobowiązuje zaś inwestora/projektanta do
wnętrznych, takich jak wyładowania runowe powodują powstawanie impulsowego dem jest instalacja systemu PV bez zwracania niu jedno ogniwo zainstalowane na dachu, nie analizy ryzyka. Jeśli jest ona przeprowadzo-
piorunowe i związane z nimi przepięcia oraz pola elektrycznego i magnetycznego, które in- uwagi na problem ochrony odgromowej. Na utracimy pełnej funkcjonalności naszej „elektro- na zgodnie z normą, umożliwia wybór właści-
znaczne ryzyko pożaru nie tylko samych pane- dukuje w pobliskich instalacjach napięcia i prądy rysunku 2. przedstawiono obiekt, w którym wni”. Z kolei gdy uszkodzeniu ulegnie falownik, wego poziomu ochrony odgromowej budyn-
li PV, ale również całego obiektu budowlanego udarowe. Długość przewodów oraz wielkość pętli doinstalowano system PV nie modyfikując ist- nasza „elektrownia” przestaje dostarczać nam ku. Bardzo często jednak ubezpieczamy swój
w miejscu ich instalacji [2]. Czas zwrotu inwe- powstających z ułożonych przewodów zwiększa niejącego systemu ochrony odgromowej (pa- zysków, przestaje się „zwracać”, a zaczyna gene- obiekt (dom) myśląc o ewentualnym ryzyku
stycji szacowany jest na 10–30 lat. Każde do- wartości przepięć. Szkody wywołane przez prze- nele PV powyżej strefy ochrony odgromowej). rować dodatkowe koszty przyjazdu wykwalifi- powstania strat, które mają być pokryte z po-
datkowe koszty ewentualnej naprawy systemu pięcia indukowane w przewodach przez prądy
REKLAMA
zmniejszają opłacalność, stąd też należy pod- piorunowe występują zarówno w panelach fo-
Rys. 1. S kutki zwarcia gałęzi paneli PV zainstalowanych
jąć niezbędne działania na samym początku, towoltaicznych, układach sterowania i przewo- na dachu obiektu fot. J. Wiater
aby móc przeciwstawiać się zagrożeniom przez dach. Przepięcia pojawiające się w instalacji PV
planowane lata eksploatacji projektowanego oraz współpracującej z nią instalacji elektrycz-
SPRAWDŹ NASZĄ OFERTĘ

systemu PV. nej mogą również uszkodzić pracujące w domu
Panele PV umieszcza się najczęściej na dachu urządzenia, takie jak falownik PV, piec grzewczy,
SZKOLENIOWĄ I WYBIERZ
i zazwyczaj okablowanie instalacji fotowolta- lodówka, telewizor, pralka, komputer i wiele in-
icznej jest wprowadzane do wnętrza budynku. nych. W niesprzyjających warunkach przepięcia
W związku z tym instalowane są długie odcinki same w sobie mogą spowodować pożar paneli
STRESZCZENIE
umieszczonych na dachu. W przypadku bezpo-
średniego wyładowania piorunowego w obiekt
TEMAT DLA SIEBIE
budowlany, na którym zamontowano instalację
Obecnie w Polsce bardzo popularne staje się instalo-
PV, może dojść do ich zapłonu i pożaru całego bu-
wanie na dachu własnego domu instalacji fotowolta-
icznej. Wszyscy inwestorzy są zafascynowani możli- dynku. Mając to wszystko na uwadze zaleca się
wością pozyskania energii elektrycznej „za darmo”. Ze
względu na miejsce montażu instalacje fotowoltaicz-
instalację systemu ochrony odgromowej i prze-
ciwprzepięciowej w budynku, na którym są zain-
Dostępne szkolenia:
ne w znacznym stopniu narażone są na skutki bezpo- Rys. 2. P anele PV zamontowane powyżej poziomu pro-
stalowane ogniwa PV. Osoby korzystające z kre- jektowanej ochrony odgromowej fot. J. Wiater
średnich i pośrednich wyładowań piorunowych oraz
przepięć pochodzących z różnych źródeł. Czas zwro- dytu powinny bezwarunkowo wyposażyć swoją • Metodyka konstruowania przeciwpożarowego • Obliczanie zwarć symetrycznych oraz metodyka
tu inwestycji może być znacznie przedłużony w przy- instalację w stosowne rozwiązania techniczne, co również nie da się wyłączyć paneli fotowolta- wyłącznika prądu doboru aparatów, przewodów i urządzeń elektrycznych
padku uszkodzenia użytkowanego systemu, dlatego o których mowa poniżej. icznych. Cały czas na ich zaciskach wyjściowych do spodziewanych warunków zwarciowych
też prawidłowo zaprojektowana oraz dobrze wykona- • Kompensacja mocy biernej. Podstawy teoretyczne
obecne jest napięcie – zarówno w dzień słonecz- w instalacjach elektrycznych nn
na instalacja odgromowa i przeciwprzepięciowa po-
Ryzyko pożaru paneli PV i zastosowania praktyczne
winna być jej bardzo ważnym elementem. W skrajnym ny, jak i pochmurny. Jakiekolwiek uszkodzenie pa-
• Podstawy projektowania przydomowych systemów
przypadku instalacja PV może być przyczyną pożaru Bardzo często osoby zaczynające swoją przy- neli PV skutkujące zwarciem choćby tylko jedne- • Ochrona odgromowa i przepięciowa obiektów budowlanych
obiektu, na którym została zainstalowana. W artyku-
godę z panelami fotowoltaicznymi nie zdają go ogniwa w panelu może być przyczyną pożaru. fotowoltaicznych
le przedstawione zostały podstawowe zasady ochro- • Ewakuacja ludzi z płonącego budynku i jej wspomaganie.
ny odgromowej i przeciwprzepięciowej domowej in- sobie sprawy z zagrożenia jakie one niosą. Spe- Powstałe w ten sposób zwarcie jest podtrzymy- • Dobór przewodów i kabli elektrycznych oraz ich
stalacji fotowoltaicznej. cyfika działania ogniw fotowoltaicznych uniemoż- wane przez pozostałe ogniwa w stringu, w poje- Oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne
zabezpieczeń
Słowa kluczowe: instalacja fotowoltaiczna, ochrona liwia ich natychmiastowe wyłączenie. Najprościej dynczym panelu, ogniwie czy falowniku. Wykry-
odgromowa, ograniczanie przepięć, piorun.
• Zasilanie budynków w energię elektryczną w warunkach
rzecz ujmując, nie da się wyłączyć słońca, przez cie i wyłączenie zwarcia jest bardzo trudne lub normalnych a zasilanie w czasie pożaru)
8 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Znajdź swoje szkolenie na: KURSY.ELEKTRO.INFO.PL
www.elektro.info.pl 9
Budynek bez zewnętrznej ochrony odgromowej. Koncepcję ochrony po- m.in. wysokiego napięcia) na dachu od resz-
ochrony odgromowej kazuje rysunek 5. Głównym zadaniem systemu ty urządzeń, zabezpiecza przed pojawieniem
Jeśli analiza ryzyka nie wykazała konieczno- jest przechwycenie prądu wyładowania pioru- się niekontrolowanych przeskoków iskrowych,
ści instalowania systemu ochrony odgromowej, nowego i wysłanie go przez projektanta obraną które bezpośrednio mogą być przyczyną poża-
wówczas należy się spodziewać niebezpiecz- drogą do systemu uziomowego. W tym celu na- ru. Metodę wyznaczania wymaganych odstę-
nych napięć indukowanych wskutek pobliskich leży rozmieścić na dachu system zwodów pio- pów separacyjnych znajdziemy w normie PN-EN
wyładowań piorunowych obok instalacji PV lub nowych wykorzystując do tego metodę toczącej 62305-3 [5]. W przypadku braku możliwości za-
w wyniku przenoszenia się przepięć z sieci elek- się kuli lub kąta ochronnego zgodnie z wymaga- pewnienia wymaganych odstępów należy roz-
troenergetycznej zasilającej obiekt [2]. W celu niami normy PN-EN 62305-3 [5] (rys. 6.). ważyć stosowanie przewodów o izolacji wyso-
zabezpieczenia się przed skutkami przepięć na- Istotną kwestią podczas rozmieszczania zwo- konapięciowej (HVI) [2]. Dzięki temu przewody
leży zainstalować ograniczniki przepięć klasy dów na dachu jest problem zacienienia ogniw odprowadzające prąd piorunowy mogą się sty-
Rys. 3a. U
szkodzony falownik PV [1] Rys. 3b. P oczątek pożaru domu spowodowany uszkodzeniem falownika [16]
T2 (rys. 4.): PV. Cień całkowity na ogniwie PV w bardzo kać z instalacją fotowoltaiczną nie powodując
lisy. Zawierając umowę ubezpieczenia (cywil- wartości pola elektrycznego i magnetycznego Na wstępie, tak jak już wcześniej wspomnia- »» w rozdzielnicy głównej budynku, dużym stopniu obniża ilość generowanej ener- powstania zagrożenia. Przy doborze przewo-
noprawną) z firmą ubezpieczeniową zgadzamy szczegółowo opisane w normie PN-EN 62305- no, należy przeprowadzić analizę ryzyka, której »» na wyjściu AC falownika w miejscu przyłą- gii elektrycznej. Projektując system zwodów na dów HVI należy upewnić się, czy spełniają one
się na warunki zawarte w OWU (ogólne warunki 1 [3]. Cóż więc, zawierając umowę jesteśmy wynik dostarcza informacji o wymaganym pozio- czenia sieci niskiego napięcia, jeśli długość dachu należy przeanalizować ten problem, gdyż wymagania opisane w IEC TS 62561-8 [8] w za-
ubezpieczenia). Kupując polisę rzadko spraw- ubezpieczeni od kradzieży paneli PV, gradu, mie ochrony odgromowej (LPL), a co za tym idzie, przewodów do rozdzielnicy jest większa niż pominięcie tego znacząco wydłuży okres zwro- kresie deklarowanych odstępów separujących.
dzamy jej warunki. Jednak w nich możemy zna- wichury itp. – ale nie od przepięć, które właś- jakie konkretnie rozwiązania techniczne należy 10 m (wyposażonej w ograniczniki przepięć), tu z inwestycji. Aby uniknąć cienia całkowitego, Problemem jest to, że na rynku polskim często
leźć bardzo ciekawe zapisy, które to de facto nie pole elektryczne i magnetyczne powodu- zastosować, aby ryzyko ograniczyć do wyma- »» na wejściu DC falownika w miejscu przyłącze- należy odpowiednio odsunąć zwody pionowe wykorzystuje się kable średniego napięcia jako
w bardziej lub mniej otwarty sposób nakładają je. W innym towarzystwie ubezpieczeniowym ganego normą poziomu. Dodatek 5 do niemie- nia kabli z paneli PV, od modułów PV. I tak przykładowo, zwód pio- przewody wysokonapięciowe bez zdefiniowa-
na nas obowiązek instalacji ochrony odgromo- w dziale opisującym przedmiot ubezpieczenia ckiej wersji normy DIN EN 62305-3 [5] w punkcie »» na wyjściu paneli PV, jeśli długość przewodów nowy o średnicy 10 mm w odległości 1,08 m od nego odstępu separacyjnego przeznaczonego
wej i przepięciowej. I tak na przykład w jednym czytamy, iż elektrownia fotowoltaiczna winna 4.5 zawiera zapis, że urządzenie piorunochron- do falownika jest większa niż 10 m, ogniwa PV przekształca cień całkowity w pół- dla urządzeń piorunochronnych, co może zna-
z towarzystw ubezpieczeniowych przeglądając się składać z urządzenia ochrony przeciwprze- ne wykonane w III klasie LPS (LPL III) odpowiada »» na wejściu sterującym falownika (jeśli takie cień, co zapewnia równomierną pracę ogniw cząco pogarszać poziom planowanej ochrony.
OWU w punkcie opisującym przedmiot ubez- pięciowej i odgromowej. Podsumowując nale- normalnym wymaganiom dla instalacji fotowol- posiada i są one wykorzystywane). (rys. 7.). Dla zwodu o średnicy 16 mm wymaga- Bardzo ważną częścią systemu ochrony od-
pieczenia napotykamy zapis: „Ochroną ubez- ży podkreślić, iż wymagania polskiego prawa taicznych [2]. W polskiej edycji normy nie ma ta- W celu wyrównania potencjałów pomiędzy na odległość to 1,76 m (L = Ø×108). Szczegółowe gromowej i przepięciowej są także połączenia
pieczeniową może być objęta instalacja foto- nie są równe wymaganiom, na które sami się kiego uwarunkowania, niemniej jednak ubez- ogniwami PV na dachu oraz dla zapewnienia wytyczne w tym zakresie znajdziemy w niemie- wyrównawcze. W sposób naturalny zmniejsza-
woltaiczna, która spełnia łącznie następujące zgadzamy podpisując umowę ubezpieczenia pieczyciele wymagają co najmniej IV klasy LPS prawidłowej pracy falownika, a w szczególno- ckiej wersji normy DIN EN 62305-3 (dodatek 5, ją one względne różnice potencjałów między
warunki: (…) jest wyposażona w system ochro- (cywilnoprawną). oraz ochrony przeciwprzepięciowej. Ciekawe ści układu monitorującego stan izolacji ogniw załącznik A) [2, 7]. urządzeniami i elementami umiejscowionymi
ny odgromowej i przeciwprzepięciowej oraz jest również stanowisko Stowarzyszenia Niemie- PV (najczęściej zintegrowanego z falownikiem) Należy w tym miejscu również wspomnieć na dachu, jak i wewnątrz budynku. W przypadku
uziemienie”. Analizując ten zapis musimy wy- Ochrona odgromowa małych ckich Firm Ubezpieczeniowych (Gesamtverband wymaga się skutecznego uziemienia konstruk- o odstępie separującym (s), który powinniśmy instalacji PV należy połączyć wszystkie konstruk-
posażyć obiekt w ww. instalację, bo jak nie, to instalacji fotowoltaicznych der Deutschen Versicherungswirtschaft – GDV), cji nośnej ogniw PV przewodem o minimalnym zapewnić między panelami PV oraz innymi cje wsporcze umieszczone na dachu pamiętając
nasza instalacja nie jest objęta ubezpieczeniem Mając na uwadze przytoczone powyżej ar- które w swoich wytycznych VdS 2010 „Ochro- przekroju 6 mm2 Cu lub równoważnym [2]. elementami i przewodami umieszczonymi na o wymaganym odstępie separacyjnym. Jeśli na
– pomimo że mamy polisę. Dalej w tym samym gumenty i decydując się na montaż systemu na odgromowa i przepięciowa ukierunkowana dachu a systemem zwodów. Spełnienie powyż- dachu będą umieszczone inne urządzenia elek-
OWU w punkcie „wyłączenia odpowiedzialno- fotowoltaicznego należy doposażyć obiekt na ryzyko” wymaga poziomu ochrony LPL III (III Budynek z zewnętrzną szego wymagania w znaczący sposób zmniej- tryczne lub elektroniczne, należy wprowadza-
ści” możemy znaleźć, iż wyłączona jest całko- w system ochrony odgromowej i przeciw- klasa LPS) [2]. Podobne stanowisko w tej kwestii ochroną odgromową sza zagrożenie przepięciowe i pożarowe, gdyż jąc okablowanie do środka budynku (na grani-
wicie odpowiedzialność za szkody powstałe przepięciowej. Zgodnie z polskim prawem mają polskie firmy ubezpieczeniowe bezpośred- Najlepszym i zalecanym sposobem ochrony izoluje system zwodów (który podczas doziem- cy strefy LPZ0 i LPZ1) zastosować ograniczniki
w skutek oddziaływania pola magnetycznego można tego nie robić, akceptując jednocześ- nio w OWU. Po przeprowadzonej analizie ryzy- instalacji PV jest montaż zewnętrznego systemu nego wyładowania piorunowego jest źródłem przepięć klasy T2 – jednocześnie pamiętając
i elektrycznego. Należy tutaj nadmienić, iż wy- nie straty powstałe wskutek wyładowania pio- ka można przystąpić do projektowania systemu
ładowanie piorunowe wytwarza bardzo duże runowego, przepięcia czy pożaru. ochrony odgromowej.
Rys. 6. P orównanie metod określenia przestrzeni chronionej metodą toczącej się kuli
i kąta ochronnego [2]
Rys. 5. B udynek z zainstalowaną instalacją piorunochronną spełniającą wymaga- Rys. 8. Budynek wyposażony w instalację piorunochronną bez spełnienia wymaga-
Rys. 4. Budynek pozbawiony zewnętrznej instalacji piorunochronnej, ne odstępy izolacyjne: 1 – wejście DC falownika, 2 – strona AC falownika, nych odstępów izolacyjnych: 1 – wejście DC falownika, 2 – strona AC falow-
gdzie: 1 – wejście DC falownika, 2 – strona AC falownika, 3 – sieć zasilająca 3 – sieć zasilająca nn 230/400V, 4 – interfejs przesyłu danych, 5 – połączenia nika, 3 – sieć zasilająca nn 230/400 V, 4 – interfejs przesyłu danych, 5 – połą-
nn 230/400V, 4 – interfejs przesyłu danych, 5 – połączenia wyrównawcze/za- wyrównawcze/zaciski uziemiające, 6 – układ zwodów pionowych na dachu/ Rys. 7. O
dstęp panelu PV od zwodu pionowego zapewniający eliminację cienia zu- czenia wyrównawcze/zaciski uziemiające, 6 – układ zwodów pionowych
ciski uziemiające [2] iglica odgromowa z podstawą betonową [2] pełnego [2] na dachu/iglica odgromowa z podstawą betonową [2]

nik przepięć przeznaczony do torów sygna- Liczba przewodów odprowadzających zewnętrznego na normy francuskie, nieprzywołane w pol-
łowych klasy C2. urządzenia piorunochronnego skim rozporządzeniu Ministra Infrastruktu-
Klasa ochrony
Jeżeli pokrycie dachu jest metalowe lub two- <4 ≥4 ry w sprawie warunków technicznych, jakim
odgromowej
rzy je sama instalacja PV i z punktu widzenia Wartości dla SPD typu 1 ograniczających napięcie lub SPD powinny odpowiadać budynki i ich usytuo-
i maksymalny
typu 1 kombinowanych (połączenie szeregowe)
techniki montażu brak jest możliwości zacho- prąd piorunowy wanie [11].
na podstawie doboru I8/20 (8/20 µs) i I10/350 (10/350 µs)
(10/350 µs)
wania wymaganych odstępów separacyjnych ISPD1=ISPD2 ISPD3=ISPD1+ISPD2=Itotal ISPD1=ISPD2 ISPD3=ISPD1+ISPD2=Itotal 3. Niezachowane odstępy separacyjne na
(s), metalowe części konstrukcji nośnej ogniw I8/20 / I10/350 I8/20 / I10/350 I8/20 / I10/350 I8/20 / I10/350 dachu.
PV muszą być połączone przewodami o prze- I lub nieznana 200 kA 17/10 34/20 10/5 20/10 4. Brak ochrony przeciwprzepięciowej skoordy-
kroju min. 16 mm2 Cu lub równoważnym do ele- II 150 kA 12,5/7,5 25/15 7,5/3,75 15/7,5 nowanej energetycznie z urządzeniem koń-
mentów zewnętrznego systemu ochrony od- III i IV 100 kA 8,5/5 17/10 5/2,5 10/5 cowym (falownikiem). Ryzykujemy uszko-
gromowej [2] (rys. 8.). Należy także na wejściu Tab. 1. D
obór minimalnej wartości prądu znamionowego (In) i impulsowego (Iimp) ograniczników przepięć kla- dzenie falownika wskutek przepięć pomimo
sy T1 ograniczających lub kombinowanych (połączenie szeregowe warystorów i iskierników) zgodnie
przewodów DC falownika zainstalować ogra- z PN-EN 61643-31 [2, 10] zastosowania ogranicznika przepięć.
niczniki przepięć klasy T1 przeznaczone do in-
stalacji PV. Jeśli długość przewodów łączących
Liczba przewodów odprowadzających zewnętrznego Podsumowanie
Klasa ochrony urządzenia piorunochronnego
panele PV z falownikiem od strony DC jest więk- <4 ≥4
Własne elektrownie słoneczne stają się coraz
odgromowej
Rys. 9. O
chrona przeciwprzepięciowa farmy fotowoltaicznej z falownikiem centralnym (z oznaczonym możliwym do sza od 10 m, należy zainstalować kolejny ogra- bardziej popularne i modne w Polsce. Dostrze-
wystąpienia rozpływającym się prądem doziemnego wyładowania piorunowego) rys. J. Wiater i maksymalny Wartości dla SPD typu 1 ograniczających napięcie lub SPD
nicznik przepięć klasy T1 przeznaczony do in- prąd piorunowy typu 1 kombinowanych (połączenie równoległe) gając ich zalety, aktywnie z nich korzystając,
stalacji PV (na wyjściu paneli). Na wyjściu AC (10/350 µs) ISPD1=ISPD2 ISPD3=ISPD1+ISPD2=Itotal ISPD1=ISPD2 ISPD3=ISPD1+ISPD2=Itotal nie można zapominać o zagrożeniach, które
falownika należy również zainstalować ogra- Iimp Iimp Iimp Iimp wraz z sobą one niosą. Ryzyko pożaru obiektu,
I lub nieznana 200 kA 25 50 12,5 25
nicznik przepięć klasy T1 kombinowany zbu- na którym są zainstalowane, wzrasta znacząco.
II 150 kA 18,5 37,5 9 18
dowany w oparciu o iskiernik. Podczas układa- Bez skutecznej ochrony odgromowej i przeciw-
III i IV 100 kA 12,5 25 6,25 12,5
nia przewodów należy zwrócić uwagę, aby nie przepięciowej okres zwrotu z inwestycji może
Tab. 2. D
obór minimalnej wartości prądu znamionowego (In) i impulsowego (Iimp) ograniczników przepięć klasy T1
tworzyć zbytecznych pętli, w których mogą się ucinających (iskierników) lub kombinowanych (połączenie równoległe warystorów i iskierników) zgodnie być dłuższy lub w ekstremalnych przypadkach
indukować większe wartości napięć. Dotyczy z PN-EN 61643-31 [2, 10] koszty przewyższą znacząco potencjalne zyski.
to przewodów łączących ogniwa PV z falowni- W polskim prawie winien być wprowadzony
kiem, ogniwa między sobą (stringi). Należy uni- Specjalne ograniczniki pięcie. Jeśli zaburzenie trwa dłużej (czas działa- zapis nakładający na użytkowników instalacji
kać prowadzenia poprzecznego przewodów DC przepięć do ochrony nia zależny od budowy i własności konkretnego PV konieczność wyposażenia ich w urządzenia
między rzędami ogniw, przewodami przesyłu instalacji fotowoltaicznych SPD), wówczas ogranicznik przepięć powinien piorunochronne i przeciwprzepięciowe. Brak ta-
danych lub czujników nasłonecznienia, moni- Ogniwa fotowoltaiczne ze względu na swoją mieć możliwość skutecznego przerwania pły- kiej regulacji jest wykorzystywany do zmniejsze-
toringu pracy instalacji – tworzą one zbędne specyfikę (jak już wspomniano wcześniej) mogą nącego prądu zwarciowego (DC) (rys. 11.). Ogra- nia kosztów inwestycji. Ubezpieczenie daje tylko
pętle, co też zwiększa narażenie przepięciowe pracować przy prądzie znamionowym bardzo niczniki przepięć do paneli PV charakteryzują się złudną nadzieję na pokrycie ewentualnych strat.
Rys. 10. O
chrona przeciwprzepięciowa farmy fotowoltaicznej z falownikami przeznaczonymi dla każdej gałęzi całego systemu PV [2]. zbliżonym do prądu zwarciowego. Ograniczni- również innym napięciowym poziomem ochrony Podsumowując: zaleca się instalację potocznie
(z oznaczonym możliwym do wystąpienia rozpływającym się prądem doziemnego wyładowania pioruno-
wego) rys. J. Wiater ki przepięć dla systemów PV (DC) są inaczej bu- Up – dobieranym w zależności od napięcia pracy zwanej „odgromówki” i „przepięciówki”.
Farma fotowoltaiczna dowane niż dla sieci prądu zmiennego (AC) m.in. stringu. Wartości prądów znamionowych (In) i im-
o umieszczeniu ich w przestrzeni chronionej PV (najczęściej zintegrowanego z falownikiem) Skuteczna ochrona farm fotowoltaicznych dlatego, bo prądy następcze przy prądzie stałym pulsowych (Iimp) należy dobierać w zależności od literatura do artykułu na
stworzonej przez układ zwodów umieszczo- wymaga się skutecznego uziemienia konstruk- wymaga zainstalowania systemu zwodów, tak trudno jest wyłączyć ze względu na nieprzecho- przyjętej klasy ochrony, a co za tym idzie, maksy-
nych na dachu. cji nośnej ogniw PV przewodem o minimalnym aby chronić panele PV od wyładowań pioruno- dzenie prądu przez zero. Wymusza to stosowanie malnej wartości prądu piorunowego (10/350 µs),
W celu wyrównania potencjałów pomiędzy przekroju 6 mm2 Cu lub równoważnym. wych. Niezbędna jest również instalacja uzie- specjalnych konstrukcji zgodnie z wymaganiami klasy probierczej ogranicznika (T1 lub T2), liczby
ogniwami PV na dachu oraz dla zapewnienia W celu zabezpieczenia się przed skutkami miająca, sieć połączeń wyrównawczych i urzą- normy PN-EN 50539-11:2013-06 [9] zastąpionej przewodów odprowadzających zewnętrznego ABSTRACT
prawidłowej pracy falownika, a w szczególno- przepięć należy zainstalować: dzenia do ograniczania przepięć. w 2019 roku przez normę PN-EN 61643-31:2019- systemu ochrony odgromowej. Szczegóły można
Lightning and surge protection for photovoltaic
ści układu monitorującego stan izolacji ogniw »» w rozdzielnicy głównej budynku ogranicznik Ochrona przed bezpośrednim wyładowa- 07 [10]. Głównym problemem w budowie ogra- znaleźć w normie PN-EN 61643-31 [10]. Zestawie-
systems
przepięć klasy T1 kombinowany zbudowany niem piorunowym wymaga umieszczania nicznika PV jest bezpieczne odłączenie SPD nie wymaganych wartości minimalnych prądów Currently, it is becoming very popular in Poland to in-
w oparciu o iskiernik, wszystkich paneli PV i innych urządzeń elek- w przypadku jego uszkodzenia lub przegrzania. znamionowych SPD zaczerpnięto z tabeli A.2 ww. stall solar installation on the roof of your own house.
»» na wyjściu AC falownika w miejscu przyłącze- troenergetycznych w przestrzeni chronionej Ma to na celu zapobieganie pożarowi. Klasycz- normy i przedstawiono poniżej w tabelach 1. i 2. All investors are fascinated by the possibility of ob-
nia sieci niskiego napięcia ogranicznik prze- przez układ zwodów stosują tak jak poprzed- ne stosowane rozwiązanie polegające na stoso- taining electricity “for free”. Due to the installation
pięć klasy T2, jeśli długość przewodów do roz- nio metodę toczącej się kuli lub kąta ochron- waniu zgrzewanego złącza bimetalicznego nie Najczęściej popełniane błędy location, solar installations are significantly exposed
to the effects of direct and indirect lightning discharg-
dzielnicy jest większa niż 10 m, nego. Instalacja uziemiająca winna mieć rezy- może być bezpośrednio zastosowane dla ukła- 1. Brak jakiejkolwiek ochrony. Dołożenie insta- es and surges from various sources. The payback time
»» na wejściu DC falownika w miejscu przyłą- stancję mniejszą niż 10 Ω. Szczególną uwagę dów DC (PV). Ograniczniki przepięć prądu stałe- lacji PV bez modyfikacji systemu ochrony od- can be significantly extended in the event of damage
czenia kabli z paneli PV ogranicznik przepięć należy zwrócić na sposób prowadzenia prze- go składają się zazwyczaj z trzech elementów uci- gromowej i przeciwprzepięciowej obiektu. to the system in use, which is why a properly designed
klasy T2 przeznaczony do systemów PV, wodów na terenie farmy fotowoltaicznej. Nale- nających, ograniczających lub kombinowanych 2. Stosowanie aktywnej ochrony odgromowej and well-made lightning and surge protection instal-
lation is very important. In extreme cases, the PV in-
»» na wyjściu paneli PV, jeśli długość przewo- ży unikać dużych pętli przewodów, w których równolegle połączonych ze specjalnymi bez- lub innej polegającej na ograniczeniu licz-
stallation can cause a fire in the facility where it was
dów do falownika jest większa niż 10 m, ogra- mogą się indukować niebezpieczne przepię- piecznikami nadprądowymi sprzężonymi z mo- by zwodów lub cienia na dachu. Wyłącza to installed. The article presents the basic principles of
nicznik przepięć klasy T2 przeznaczony do sy- cia. Do ochrony urządzeń od przepięć nale- dułami ograniczającymi przepięcia i działający- odpowiedzialność ubezpieczyciela za ewen- lightning and surge protection of a home photovol-
stemów PV, ży stosować dedykowane ograniczniki prze- mi sekwencyjnie. W przypadku pojawienia się tualne straty ze względu na stosowanie roz- taic installation.
»» na wejściu sterującym falownika (jeśli takie pięć odpowiednio rozmieszczone na terenie krótkotrwałego przepięcia powinien zadziałać wiązań niezgodnych z polskim prawem bu- Keywords: photovoltaic installation, lightning protec-
Rys. 11. Dwustopniowy ogranicznik przepięć do ochro- tion, surge protection, lightning strike.
ny generatora PV [2] posiada i są one wykorzystywane) ogranicz- farmy (rys. 9. i 10.). tylko moduł ucinający lub ograniczający prze- dowlanym. Błędem jest powoływanie się

dr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka
Złącza odgromowe
Problemy, zagrożenia i rzeczywistość dnia codziennego
Podstawowym zadaniem urządzenia piorunochronnego jest przechwycenie i odprowadzenie prądu piorunowego

w sposób bezpieczny dla infrastruktury i ludzi. Prawidłowe wykonanie i rozmieszczenie „piorunochronów” jest klu-
czowe i powinno być tak dobrane przez projektanta, aby zminimalizować ryzyko powstania szkód. Dobrze wybrana
Rys. 4. Prawidłowo zabezpieczone złącze za pomocą
droga, którą będzie się rozpływał prąd piorunowy, może w sposób naturalny zmniejszyć zagrożenie nim powodowane. Rys. 2. S korodowane złącze na dachu nowo wybudo- Rys. 3. K orozja kontaktowa powstała w wyniku nie- specjalnej taśmy izolacyjnej, odpornej na pro-
wanego domku jednorodzinnego [1] właściwego doboru materiałów [1] mieniowanie UV [2]
przełożyć na niekontrolowany rozpływ prądu najbliżej elementu połączeniowego, jest Na rysunkach 6–11 zamieszczono stopklat-
U
rządzenie piorunochronne składa się ze wujemy na niebie, w rzeczywistości składa się prąd piorunowy. W większości przypadków piorunowego, powstanie przeskoków iskro- równa lub mniejsza 1 mΩ, ki z filmu, który powstał w trakcie przeprowa-
zwodów pionowych i poziomych (ele- z kilku, kilkunastu kolejno po sobie występują- widoczna jest daleko posunięta korozja połą- wych, a co za tym idzie zwiększenia zagrożenia b) nie wykazuje żadnych uszkodzeń zauważal- dzania badań wytrzymałości udarowej złączy
mentów przechwytujących prąd pio- cych impulsów prądowych. Czas, który upływa czeń (rys. 1.). W ekstremalnych przypadkach pożarowego obiektu. Bardzo często przecho- nych przy normalnym lub skorygowanym odgromowych prądem o wartości szczytowej
runowy), przewodów odprowadzających prąd między poszczególnymi udarami, jest rzędu kil- dochodzi do braku ciągłości przewodów od- dząc obok tak zaniedbanych instalacji odgro- wzroku, bez zastosowania powiększeni,a 100 kA i kształcie 10/350 µs, zgodnie z wymaga-
piorunowy w kierunku ziemi oraz systemu kunastu milisekund. Ludzkie oko uśrednia od- prowadzających prąd piorunowy, co może się mowych nie zastanawiamy się nad skutkami, ani nie ma części poluzowanych lub zde- niami normy PN-EN 62561-1:2017 [3].
uziomowego. Połączenia tych elementów wy- bierane bodźce wzrokowe, co powoduje błędną które mogą się pojawić. Bardzo zastanawiają- formowanych pogarszających warunki ich Podczas wszystkich prób prądem udarowym
konywane są najczęściej za pomocą tzw. złą- interpretację poziomu zagrożenia u postronne- STRESZCZENIE ce jest zdjęcie, na którym widzimy nowy dach normalnej eksploatacji, 100 kA obserwowano iskrzenie termiczne, na-
czy odgromowych. Same przewody odprowa- go obserwatora. Liczba impulsów prądowych i już skorodowane złącza odgromowe (rys. 2.). c) dla połączeń rozłączalnych, w których sto- grzewanie rezystancyjne, znaczące siły elektro-
dzające prąd piorunowy, jeśli są prawidłowo i wartość płynącego prądu nie są możliwe do Złącza odgromowe są niezbędnym elementem każde- W wielu przypadkach spotyka się również ko- suje się śruby, moment obrotowy luzowa- dynamiczne rozrywające badane złącza, punk-
go systemu ochrony odgromowej. Od ich jakości zale-
dobrane, nie powinny stanowić źródła zapło- przewidzenia, gdyż wyładowanie piorunowe rozję spowodowaną niewłaściwym doborem nia jest większy niż 0,25 i mniejszy niż 1,5 towe uszkodzenia cieplne. Przeprowadzone
ży, czy instalacja skutecznie odprowadzi prąd wyła-
nu (poza miejscem wpłynięcia prądu). Zupeł- ma charakter losowy. Mając to wszystko na materiałów, które sprzyjają korozji kontakto- wartości momentu obrotowego stosowa- badania laboratoryjne pozwoliły stwierdzić, iż
dowania piorunowego do ziemi. Złącza odgromowe
nie inaczej sprawa się przedstawia ze złączami względzie, należy ze zdwojoną uwagą zadbać powinny się cechować nienaganną jakością wykona- wej – spowodowanej stykaniem się dwóch ro- nego przy dokręcaniu” [3]. większość dostępnych i stosowanych na rynku
odgromowymi. Stanowią one tzw. najsłabsze o złącza odgromowe. nia oraz powinny być przebadane na zgodność z normą dzajów metali o różnym potencjale elektroche-
ogniwo, które może zawieść podczas przepły- PN-EN 62561-1. W artykule opisano problemy wystę- micznym (rys. 3.). Chcąc zapewnić wieloletnią Przed starzeniem
wu prądu doziemnego wyładowania pioruno- Praktyka życia codziennego pujące w praktyce dnia codziennego, które są bezpo- bezproblemową eksploatację systemu ochro-
wego przez instalację chroniącą budynek. Dla- Życie codzienne dostarcza licznych przykła- średnio związane ze złączami odgromowymi. ny odgromowej należy złącza odgromowe za-
Słowa kluczowe: ochrona odgromowa, złącza odgro-
czego? Ze względu na specyfikę wyładowań dów wadliwych połączeń zwodów poziomych, bezpieczać za pomocą na przykład specjalnych
mowe, błędy, zagrożenia.
piorunowych. Każde wyładowanie, które obser- pionowych, przewodów odprowadzających taśm izolacyjnych (rys. 4.). Możliwych rozwią-
zań technicznych w zakresie ochrony przed ko-
rozją jest dużo – niemniej jednak warto zasta-
nowić się nad jakością, a nie tylko minimalną
ceną.
Złączki źródłem iskrzenia

Każde złącze odgromowe powinno być prze-
badane na zgodność z normą PN-EN 62561-
1:2017 [3]. Bardzo często spotykaną praktyką
w Polsce jest badanie jednego rodzaju złącza Po starzeniu
i przypisywanie całej gamie innych złączek ja-
Rys. 5. N
owe złącza odgromowe przed i po starzeniu wg normy PN-EN 62561-1:2017 [2, 3]
kości jednego określonego i zweryfikowanego
typu. Badania złączy odgromowych wykonu-
a) b)
je się po uprzednim przeprowadzeniu opisa-
nego szczegółowo w normie procesu starzenia
(rys. 5.). Każdy typ/rodzaj złącza odgromowego
poddaje się działaniu prądu piorunowego (Iimp)
o wartości 50 lub 100 kA, stosownie dla klasyfi-
kacji N i H. „Element połączeniowy uważa się za
spełniający wymagania badań z wynikiem po-
zytywnym, jeżeli:
a) rezystancja styku, mierzona przy prądzie
Rys. 1. P rzykłady skorodowanych złącz instalacji piorunochronnej [1] o wartości co najmniej 10 A, możliwie jak Rys. 6. Z łącze krzyżowe przed (a) i podczas badań (b) prądem o wartości 100 kA i kształcie 10/350 µs fot. J. Wiater

złącz odgromowych nie jest w pełni odpornych

na bezpośrednie wyładowanie piorunowe, zaś
a) b) a) b) c)
niektóre rozwiązania mogą stanowić źródło za-
płonu w odległości nawet do 1,5 metra od złą-
cza (z powodu właśnie iskrzenia). Zjawisko isk-
rzenia elementów spełniających wymagania
normy PN-EN 62561-1 jest bardzo niepokojące
w przypadku ochrony odgromowej stref zagro-
żonych wybuchem.
Podczas doziemnego wyładowania pio-
runowego pojawia się w naszych warunkach
geograficznych od kilku do kilkunastu udarów
Rys. 7. Z łącze przelotowe przed (a) i podczas badań (b) prądem o wartości 100 kA i kształcie 10/350 µs fot. J. Wiater
prądowych [2]. Trudno jest przewidzieć rzeczy-
Rys. 11. Złącze krzyżowe składane przed (a), podczas badań (b) i po badaniu (c) prądem o wartości 100 kA i kształcie 10/350 µs fot. J. Wiater
wistą liczbę kolejnych składowych wyładowania
piorunowego, ale jeśli podczas badań labora- szymi wartościami prądów wymaganymi pod-
a) b) toryjnych stwierdzono iskrzenie termiczne, to czas badań, tj. odpowiednio 150 kA i 200 kA.
w warunkach rzeczywistych każdy kolejny prąd Wobec powyższego logiczna jest konieczność
doziemnego wyładowania piorunowego będzie wprowadzenia klasyfikacji H1 i H2 do normy
niszczył w jeszcze większym stopniu połączenia, PN-EN 62561-1 – czego do chwili obecnej nie
mogąc w ekstremalnej sytuacji doprowadzić do zwód pionowy zrobiono.
fizycznego rozpadnięcia się połączonych ele-
mentów i odpadnięcia instalacji odgromowej Podsumowanie
od obiektu lub ściany. Złącza odgromowe są bardzo istotnym ele-
przewód odprowadzający
prąd piorunowy mentem każdej instalacji chroniącej przed skut-
Problem z normą do systemu uziomowego kami prądu doziemnego wyładowania pioruno-
Zgodnie z normą PN-EN 62305-3 [5] wszyst- wego – są ich najsłabszym ogniwem. Bieżące
Rys. 8. Złącze krzyżowe płaskie przed (a) i podczas badań (b) prądem o wartości 100 kA i kształcie 10/350 µs kie elementy LPS powinny być w stanie prze- przeglądy okresowe i konserwacja pozwolą na
fot. J. Wiater
nieść pełny prąd podczas doziemnego wyła- wieloletnią, bezpieczną z punktu widzenia wy-
dowania piorunowego. W przypadku systemu ładowań piorunowych eksploatację obiektu bu-
zwodów opartego na LPL I (pierwszy poziom dowlanego. Uczciwie wykonany przegląd okre-
a) b)
ochrony odgromowej), przewód odprowadza- sowy umożliwi wykrycie błędów polegających
jący i inne elementy połączeniowe powinny być na przykład na niewłaściwym doborze rodzaju
w stanie przenosić pełne 200 kA prądu pioru- metali w instalacji odgromowej, który to może
nowego (zdefiniowanego w PN-EN 62305 dla sprzyjać rozwojowi zjawiska korozji kontakto-
LPL I) – od punktu, w którym doszło do wyła- wej. W tym miejscu należy wspomnieć o ko-
dowania piorunowego, do systemu uziomowe- nieczności posiadania aktualnych przeglądów
go. Jeśli wszystko zrobimy zgodnie z normą, to okresowych, jeśli chcemy uzyskać wypłatę ja-
pierwszy punkt podziału prądu, którym jest złą- kiegokolwiek odszkodowania od firm ubezpie-
cze odgromowe, narażony jest na uszkodzenie czeniowych z tytułu poniesionych ewentual-
(rys. 12.). Dlaczego? Złącza odgromowe zgodnych strat – gdyż wymagane są na podstawie
Rys. 9. Z łącze przelotowe ocynowane przed (a) i podczas badań (b) prądem o wartości 100 kA i kształcie 10/350 µs nie z normą PN-EN 62561-1 [3] poddaje się pró- złącze odgromowe badane wg PN-EN 62561-1 ogólnych warunków ubezpieczenia.
fot. J. Wiater
bom prądem piorunowym o wartości szczyto-
wej do 100 kA – klasyfikacja H. Stosując się ściśle Literatura
Rys. 12. P odział prądu piorunowego dla LPL I rys. J. Wiater 1. Zdjęcia z archiwum prywatnego Krzysztofa
a) b) ABSTRACT Wincencika.
do zapisów norm w systemie ochrony odgro- zostało dopuszczone zgodnie z PN-EN 62561-1. 2. DEHN – Poradnik ochrony odgromowej.
Lightning protection clamps are an indispensable el- mowej, opartym na LPL I, można zastosować Zgodnie z powyższym złącza odgromowe zgod- DEHN SE + Co KG, Neumarkt 2019.
ement of any lightning protection system. Their qual-
złącza odgromowe zgodne z PN-EN 62561-1. ne z PN-EN 62305 i PN-EN 62561-1 zachowają 3. PN-EN 62561-1:2017-07 Elementy urządzenia
ity determines whether the installation will effectively
W przypadku gdy w rzeczywistych warunkach w pełni swoje właściwości tylko dla LPL III i IV. piorunochronnego (LPSC). Część 1: Wymagania
discharge the lightning current to the ground. Light-
ning protection connectors should be of impeccable zdarzy się, iż popłynie w instalacji prąd pioru- W przypadku LPL I i II może dojść do ich znisz- dotyczące elementów połączeniowych.
quality and tested for compliance with the IEC 62561- nowy o wartości większej niż 100 kA (a zgod- czenia – zgodnie z normą. 4. IEC TS 62561-8:2018 Lightning protection sy-
1 standard. The article describes the problems that nie z normą może być do 200 kA) z dopuszczo- Co ciekawe, IEC TS 62561-8:2018 [4] w zakre- stem components (LPSC). Part 8: Requirements
occur in everyday practice and are directly related to ną tolerancją +/–10% i energii W/R większej niż sie badań przewodów o izolacji wysokonapię- for components for isolated LPS.
the lightning protection junctions. 2500 kJ/Ω (+/–35%), zgodnie z normą pierwsze ciowej wykorzystywanych do odprowadzania 5. PN-EN 62305-3:2011 Ochrona odgromowa.
Keywords: lightning protection, lightning connectors,
złącze odgromowe na drodze rozpływającego prądu piorunowego koryguje już tę nieścisłość, Część 3: Uszkodzenia fizyczne obiektów i za-
Rys. 10. Z łącze przelotowe miedziane przed (a) i podczas badań (b) prądem o wartości 100 kA i kształcie 10/350 µs errors, lightning hazard.
fot. J. Wiater się prądu może ulec uszkodzeniu, pomimo że wprowadzając klasyfikację H1 i H2 wraz z wyż- grożenie życia.

prezentacja
Mieczysław Ludwików – Phoenix Contact trycznej i piorunochronnej w zakresie stanu

sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń
Instalowanie uniwersalnych ograniczników

i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji
przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.
Ważne dla użytkowników końcowych: na-
przepięć w obwodach dystrybucji zasilania, leży unikać ograniczników typu 2 połączonych

w układzie 4+0, które są najchętniej kupowane,
szafach automatyki jak i innych

ponieważ są tańsze niż te z układem połączeń
3+1. Zaleta tych drugich to rzeczywisty poziom
ochrony Up, który jest połową wartości uzyska-
nej dla wersji 4+0 , oznacza średnio znacznie
dłuższy czas pracy aparatów po ograniczniku
K
ażdy aparat czy urządzenie elektrycz- 3+1, co może mieć istotne znaczenie przy wy-
ne posiada skończoną odporność udaro- maganych długich okresach gwarancji.
wą Uw określoną przez swego producenta. Ważna uwaga z normy PH-HD 60364-5-
Rys. 3. F ragment instrukcji instalacyjnej o relacji przekroju przewodu Rys. 4. Uniwersalny ogranicznik typu 2:
Wartość ta jest opisywana bardzo wąską krzywą 534:2016: jeśli jest zastosowany ogranicznik ochronnego do zastosowanego zabezpieczenia nadprądowego VALSEC-T2-3S-350-FM.
1,2/50 µs. Oznacza to tylko tyle, że możliwym w układzie 4+0 należy rozważyć kolejny ogra-
jest zniszczenie izolacji takich urządzeń czy sy- nicznik bezpośrednio przy chronionym urządze- być on większy niż dopuszczalny dla nich. Zwłasz- ki instalacyjne zawiera (dla każdego wykonania
stemów, jeśli na ich zaciskach pojawią się wyższe niu elektronicznym, może ono wymagać ochro- cza przydatne dla szaf z automatyką. Jeśli to nie ogranicznika jest inna) tzw. ulotka do opakowa-
niż producent określił poziomy napięć przejścio- ny wzdłużnej jak i poprzecznej. Wskazany będzie jest możliwe, włączamy ogranicznik dwoma prze- nia, dostępna jest na stronach www firmy Phoe-
wych. Takie wartości odporności dla różnych po- ogranicznik typu 3, patrz rysunek nr 2. wodami poprzecznie do obwodu chronionego nix Contact. Ważną rzeczą, jak wspomniana dłu-
ziomów napięć w instalacjach można znaleźć na Ograniczenie obecności przepięć w insta- a równolegle do chronionej izolacji układu za- gość jest relacja przekroju przewodu ochronnego
przykład w normie: PH-HD 60364-5-534:2016, lacji polega na wprowadzaniu do szaf zasilania/ silania czy aparatu końcowego. Istnieje ograni- PE a wartością prądu bezpiecznika poprzedzają-
tabela 534.1. Dalej, aparaty i urządzenia należy gru- sterowania ogranicznika testowanego testem czenie: suma długości takich przewodów nie cego ogranicznik. Minimalny przekrój przewodu
pować w obszarach uwzględniając ich odpor- klasy II czyli typu 2. Wprowadzane ograniczni- powinna być większa niż 0,5 metra, patrz ry- PE dla ogranicznika typu 2 to 6 mm². Może wzros-
ność udarową Uw. Wszystko po to, aby te o po- ki przepięć powinny być konfrontowane pod sunek 3.2 odcinki a oraz b. Przy klasycznym podej- nąć dla dużych wartości tego prądu, dokładną in-
dobnej czy identycznej odporności znalazły się kątem konieczności zastosowania dodatkowe- ściu to zadanie trudne do zrealizowania. Reme- formację zawiera wspomniana ulotka do opako-
w tym samym obszarze, co ułatwia ich zabezpie- Rys. 1. O
chrona przed częściowymi prą- go zabezpieczenia nadprądowego w jego ob- dium jest wykorzystanie ściany metalowej szafy wania każdego ogranicznika Phoenix Contact. Jak
dami piorunowymi opisana jest w Rys. 2. W
ymaganie ogranicznika typu 3 jesli poprzedzający typu 2 jest
czanie przed groźnymi zjawiskami. Wszelkie apa- kolejnej części. w układzie 4+0 wodzie. Procedura doboru osobnego dobezpie- w której umieszczony jest taki ogranicznik prze- wcześniej pokazano, są tam umieszczone dwie
raty i urządzenia instalowane wewnątrz szaf za- czenia jest prosta. Jeśli od strony źródła zasila- pięć. Ściana ta powinna mieć skuteczne połącze- tabelki relacji bezpiecznika i przekroju PE tak dla
silania na napięcie 230/400 V powinny posiadać Rozdział 8 Instalacja elektryczna możliwe, do początku instalacji, dla przykładu nia są obecne bezpieczniki o większej wartości nie galwaniczne z pozostałą częścią konstrukcji układu „V” jak i gałęziowego. Przekrój ten należy
kategorię przepięciową III. Oznacza to, że poziomy § 180. Instalacja i urządzenia elektryczne, przy wejścia zasilania szafy lub odpływu na zewnątrz. niż dopuszczalne dla rozważanego ograniczni- metalowej, połączoną elektrycznie z obwodem zawsze sprawdzić w przypadku modernizacji in-
przepięć nie powinny przekraczać 4 kV, 1,2/50 µs. zachowaniu przepisów rozporządzenia, przepi- Dla ochrony przed skutkami wyładowań atmo- ka należy go osobno dobezpieczyć, wartość ta PE lub PEN. Połączenia do chronionych obwodów stalacji. Przykład tabela na rys. 3.
O ile z szafami dystrybucji zasilania jest to relatyw- sów odrębnych dotyczących dostarczania ener- sferycznych i przed przepięciami od procesów łą- ma być nie większa niż dopuszczalna dla tego faz oraz N wykonujemy możliwie jak najkrótsze, Ogranicznik typu 2 to podstawowy element
nie proste, ponieważ urządzenia tam zastosowane gii, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowi- czeniowych należy stosować ogranicznik testo- ogranicznika. Ta informacja jest do pozyskania natomiast do PE wykonujemy podwójne. Jedno ochrony i służy do ograniczania poziomów
powinny posiadać relatywnie wysoką odporność ska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wane w klasie II ( 8/20µs) Nie słabsze niż 5 kA z danych katalogowych ogranicznika. Przy- połączenie prowadzimy klasycznie najkrótszą, przepięć w jego otoczeniu a tym samym dla
o tyle z szafami sterowania już nie jest to oczywi- wymagań Polskich Norm odnoszących się do 8/20 µs. Należy pamiętać aby ostatni ogranicznik kład poniżej, rys. 3., dla VAL-SEC-T2-3S-350.. za- prostoliniową drogą do lokalnej szyny wyrów- wydłużenia czasu pracy aparatów i systemów.
ste. Zdarza się, że aparaty w nich posiadają niższą tych instalacji i urządzeń, powinny zapewniać: był nie dalej niż 10 metrów od chronionego apara- wiera relacje przekroju przewodu PE w stosun- nania potencjałów w szafie. Drugie wykonuje-
odporność niż deklarowana. Jeśli więc w instalacji … tu. Inaczej należy powtórzyć ogranicznik aby chro- ku do wartości poprzedzającego bezpiecznika my od drugiej części zacisku PE krótkim przewo- Użyteczne linki
szafy sterowania istnieją źródła przepięć, jak stycz- 2) ochronę przed porażeniem prądem elek- nić przed ewentualnymi oscylacjami powstałymi dla dwóch różnych układów połączeń. Jeśli po- dem do blachy, która jest za ogranicznikiem. Jak 1. www.phoenixcontact.pl/konfigurator_ochro-
niki czy przekaźniki, maszyny lub obwody, które trycznym, przepięciami łączeniowymi i atmo- przy wyładowaniach. PN-EN 62305-3:2011 wska- przedzający bezpiecznik ma mniejszą wartość widać podwójne zaciski na biegunach ogranicz- ny
wychodzą daleko poza szafy ale w kubaturze bu- sferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem zuje, że ograniczniki przepięć należy sprawdzać to nie ma obowiązku zastosowanie dodatkowe- ników mają głębszy sens. Znakomitym rozwiąza- 2. www.phoenixcontact.pl/impulsecheck
dynku, to należy instalować ogranicznik testowa- i innymi szkodami; w odstępach co 12 miesięcy oraz po każdym go zabezpieczenia. Warto zweryfikować przy do- niem w takiej sytuacji dla sieci pięcioprzewodo- 3. www.phoenixcontact.pl/sec
ny klasą testu II (8/20 µs). Poziom ochrony Up ofe- … stwierdzonym a nawet podejrzewanym wyłado- kładaniu ograniczników przepięć czy obecne za- wej jest ogranicznik posiadający podwójne zaci- 4. www.phoenixcontact.pl/checkmaster
rowany przez te ograniczniki przepięć powinien Dz. Ustaw, Warszawa, dnia 8 grudnia 2017 r. waniu w kubaturę obiektu. Należy też okresowo stosowane przewody ochronne są poprawne ski jak to VAL-SEC-T2-3S-350-FM – 2905340, patrz
być nie gorszy niż 2,5 kV To odpowiada ogranicz- Poz. 2285 zawiera wykaz powołanych a inte- sprawdzać instalacje piorunochronną i elementy w kontekście rzeczywistych zabezpieczeń nad- rys. 4. Maksymalne dopuszczalne zabezpieczenie
nikowi przepięć typu 2. W tych obwodach, mając resujących norm. zabezpieczające nie rzadziej niż raz na 4 lata oraz prądowych. Tutaj znowu pomocne mogą być in- nadprądowe to aż 315 A gG. Maksymalny prąd
trudności z długościami przewodów, warto stoso- PN-HD 60364-4-443:2016-03 wnioski z niej raportować. Dalej: ograniczniki przepięć powin- strukcje instalacyjne dołączane do ograniczni- roboczy podwójnych zacisków ogranicznika to
wać ograniczniki o połączeniu wewnętrznym 3+1, płynące: ochronę przed przepięciami należy stoso- ny być tak instalowane aby można było je spraw- ków. Długości przewodów to kolejna bardzo 63 A. Wewnętrzny układ połączeń to 3+1. Jest
które zapewniają istotnie lepszy poziom ochrony wać min w obiektach, gdzie awaria może spowo- dzać. W warunkach technicznych jakim powinny istotna sprawa przy łączeniu ogranicznika do o 20 mm węższy na szynie DIN od wersji stan-
Phoenix Contact Sp. z o.o.
niż popularne aparaty dzięki cenie wersje w ukła- dować konsekwencje w zakresie działalności han- odpowiadać budynki i ich usytuowanie mowa jest chronionego obwodu. W przypadku ograniczni- dardowych. Doskonały do zastosowań moder-
ul. Bierutowska 57-59
dzie 4+0. Jest to bardzo ważne dla dyspozycyjno- dlowej lub przemysłowej jak i inne tam wskazane o tym, że nie rzadziej jak raz na 5 lat należy spraw- ka typu 2 cenną jest możliwość włączenia się do nizacyjnych w szafach zasilania jak i sterowa- Budynek nr 3/A
ści systemu, patrz poniżej. a dalej jeśli nie przeprowadzono analizy ryzyka na- dzać instalacje zasilania. Z kolei prawo budow- układu chronionego poprzez podwójne zaciski. nia. Zabezpieczenia nadprądowe na poziomie 51-317 Wrocław
Dalsze wymagania wynikające z Dzienników leży wyposażyć obiekt w ograniczniki przepięć. lane mówi (Dz.U. 1994 Nr 89 poz. 414, Art. 62. Tworzy się tzw. układ przelotowy lub układ zwany do 315 A gG, jak łatwo się domyśleć, nie wyma- tel. 71 398 04 29
Ustaw i norm: Dz. U. z dnia 7 czerwca 2019 PH-HD 60364-5-534:2016, ograniczniki prze- USTAWA z dnia 7 lipca 1994 r.), że kontrolą tą po- „V”. Granicą jest maksymalny prąd roboczy pły- gają często dodatkowych zabezpieczeń w auto- www.phoenixcontact.pl
poz. 1065 pięć powinny być zainstalowane tak blisko, jak to winno być objęte również badanie instalacji elek- nący poprzez te zaciski ogranicznika. Nie może matyce jak też w dystrybucji zasilania. Wskazów-

dr inż. Tomasz Koźbiał – Politechnika Warszawska, „Groen instalacje” sp. z o.o. sp. k. obliczeniach np. zastosowane środki ochrony danego obiektu (klasę ochrony obiektu przyj- chować odpowiednią wysokość h1 zwodów po-
pożarowej, wielkości i lokalizacje układów za- muje projektant w zależności od typu i prze- ziomych od powierzchni dachu, tak by kula nie
Ochrona odgromowa dachów płaskich

silania, charakterystykę wbudowanej instalacji znaczenia obiektu). Jest to punkt wyjścia do dotknęła powierzchni dachu.
elektrycznej, prawdopodobieństwo porażenia dalszych prac projektowych. Jeżeli do ochrony Głębokość wnikania kuli przy danym wymia-
istot żywych wskutek napięć krokowych czy do- dachu płaskiego zostanie wybrana metoda to- rze siatki zwodów poziomych można wyznaczyć
tykowych i szereg innych kwestii. czącej się kuli, to w oparciu o klasę LPS wiemy, graficznie. Można to także wyznaczyć oblicze-
Ochrona odgromowa dachów płaskich jest bardzo popularna, ponieważ wiele budynków, szczególnie o charakterze Gdy zostanie przeprowadzony proces okre- o jakim promieniu r kulę należy przetoczyć po niowo, w oparciu o wzór (1), czyli:
komercyjnym, ma konstrukcję właśnie z takim rodzajem dachu. Wynika to głównie z przeznaczenia budynków i w sumie ślania poziomu ochrony odgromowej LPL oraz dachu budynku – oczywiście w sposób wirtual- 2
 d
naturalnego podejścia architekta to nadania końcowej bryły budynku. Dachy takie to niezwykle pożyteczne miejsce klasy urządzeń piorunochronnych LPS, wów- ny. Wszelkie powierzchnie dotykane taką kulą p = r − r2 −   (1)
 2
czas można przystąpić do projektowania ochro- należy objąć ochroną, można to zobrazować
na lokowanie na nich urządzeń technologicznych, ponieważ urządzenia takie nie zabierają powierzchni w budynku,
ny odgromowej obiektu. W naszym przypadku jak na rysunku 1. gdzie:
która może być wynajęta lub sprzedana. Ostatecznie dachy te rzadko pozostają zupełnie niezagospodarowane.
będą to obiekty z dachami płaskimi. Na dachu płaskim będą rozmieszczane r – promień toczącej się kuli,
Do możliwie jak najlepszego zaprojekto- zwody poziome, mające za zadanie ochronić d – odległość między zwodami,
wania ochrony odgromowej dachu płaskiego, płaską powierzchnię dachu. Zwody te najlepiej p – głębokość wnikania kuli.
W
artykule poruszono kwestie ochro- można posłużyć się dwoma metodami: me- rozmieszczać tak, aby zachować odpowiednią W wspomnianej wcześniej metodzie oczko-
ny odgromowej dachów płaskich, toda toczącej się kuli oraz metoda oczkowa. wielkość oka siatki, odpowiednią do klasy LPS. wej, w przypadku ochrony dachów płaskich
jak również instalowanych na ich Pierwsza metoda jest uniwersalna dla każde- Odstęp od powierzchni dachu do zwodu pozio- z wykorzystaniem zwodów poziomych należy
powierzchni urządzeń. go rodzaju dachu, zaś metoda oczkowa właś- mego układanej siatki zwodów, powinien być zwrócić uwagę na wymagania co do układania
ciwie przeznaczona jest tylko do dachów pła- na tyle duży, aby kula wnikając przez taką siat- przewodów zwodów, czyli konieczność ich ukła-
Podejście projektowe do ochrony skich (czyli dachów o nachyleniu nie większym kę, nie dotknęła powierzchni dachu, stąd istot- dania na krawędziach dachu, na częściach wy-
dachów płaskich niż 1/10). ne jest przy danym promieniu toczącej kuli za- stających dachu, na kalenicy dachu, jeżeli nachy-
Rozwiązanie polegające na zastosowaniu Norma [2] podaje tabelę dość istotną z punk- chować adekwatną siatkę zwodów poziomych lenie przekracza 1/10 [3]. Sieć zwodów powinna
ochrony odgromowej dachów płaskich można tu widzenia ochrony odgromowej (tab. 2.). zgodną z tabelą 2. umożliwić przepływ udaru prądowego pocho-
rozpocząć od obliczeń związanych z ryzykiem, Tabela ta określa wielkość kuli lub wymiar Rysunek 2. pokazuje wnikanie kuli przez siat- dzącego od pioruna przez minimum dwie różne
które mogą pojawić się w postaci „strat w obiek- siatki w zależności od przyjętej klasy LPS dla kę zwodów poziomych – w tym celu należy za- drogi przewodzące.
cie i urządzeniu usługowym wskutek wyłado-
wań piorunowych, zależnie od rocznej liczby
wyładowań piorunowych oddziałujących na
obiekt i urządzenia usługowe, prawdopodo-
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono zagadnienia związane Rys. 1. S prawdzenie powierzchni przeznaczonych do ochrony odgromowej i wyznaczenie stref bezpiecznych, gdzie
r – promień toczącej się kuli [2]
z ochroną odgromową dachów płaskich. Zwrócono
uwagę na aspekty związane z teoretycznym i obli-
czeniowym podejściem mającym za zadanie wskazać bieństwa wywołania szkody przez jedno z od- LPS (ang. lightning protection system). Zgodnie
projektantowi drogę i metody rozwiązań dla ochrony działujących wyładowań piorunowych, średniej z wieloarkuszową normą PN-EN 62305 występu-
odgromowej dachów, szczególnie dachów płaskich.
wartości pośrednich strat” [1]. Zdaniem auto- ją cztery poziomy ochrony zgodnie z tabelą 1.
Autor starał się przedstawić problematykę porusza-
nego zadania w możliwie szeroki sposób, koncentru-
ra obliczenia te powinny być przeprowadzone Na podstawie obliczeń ryzyka, projektant
jąc się na istocie sprawy. Ze względu na zakres poru- w pierwszej kolejności w oparciu o wytyczne może symulować wiele rozwiązań możliwych Rys. 2. W
nikanie toczącej się kuli o promieniu r, przy Rys. 3. P rzykład zwodów poziomych oraz pionowych w ochronie dachu płaskiego budynku, gdzie: 1 – zwody pio-
szanej problematyki, zagadnienie zapewne nie jest określone w normie PN-EN 62305-2. Wyznaczo- do zastosowania w budynku, które pozwolą mu ochronie zwodem poziomym i wyznaczanie wy- nowe, 2 – zwody poziome wysokie, 3 – zwód poziomy niski, 4 – uchwyty dachowe do zwodów poziomych,
sokości h1 montażu zwodu nad chronionym da- 5 – zwody poziome prowadzone wzdłuż attyki budynku, 6 – przewód odprowadzający, 7 – połączenie kon-
wyczerpane, ale główne jej wątki zostały poruszone, na wartość ryzyka pozwala w pierwszym podej- ustalić różny poziom LPL i LPS. Kwestia obliczeń chem [2] trolne, 8 – uziom, 9 – elementy łączeniowe zwody poziome [3]
co niewątpliwie pozwoli czytelnikowi na znalezienie
drogi w poszukiwaniu rozwiązań w zakresie rozwa-
ściu na ocenę konieczności instalacji urządzenia ryzyka jest ujęta szeroko we wspomnianej po-
żanego tematu, szczególnie w omawianych przez ar- piorunochronnego. Wyniki obliczeń będą po- wyżej normie, stąd te aspekty nie będą obecnie A
tykuł normach. mocne przy podejmowaniu decyzji w zakresie poruszane w tym artykule, ze względu na wiel- α ° 80
Słowa kluczowe: ochrona odgromowa, dach płaski, poziomu ochrony LPL (ang. lightning protection kość samego zagadnienia. Warto jednak wspo- 70 α
A h1
zwody, środki ochrony. 60
level), a dalej klasy urządzeń piorunochronnych mnieć, że projektant może symulować w takich
50 A
α
klasa LPS 0 C
40
Metoda ochrony
LPL Klasa LPS 30 α
B
Klasa LPS Promień toczącej kuli Metoda oczkowa, wymiar siatki

h1
I II III IV
20
I I r, w [m] W, w [m] h1
10
I 20 5 × 5 0 C
II II O C 0
II 30 10 × 10 B 0 2 10 20 30 40 50 60
III III H m
III 45 15 × 15 Rys. 5. Z wód poziomy wysoki, gdzie: A – wierzcho-
łek zwodu, B – płaszczyzna odniesienia, OC
IV IV IV 60 20 × 20 Rys. 4. Pojedynczy zwód pionowy, gdzie: A – wierzchołek zwodu, B – płaszczyzna odniesienia, OC promień prze- promień przestrzeni ochronnej, h1 – wysokość
strzeni ochronnej, h1, H – wysokość zwodu od płaszczyzny odniesienia przestrzeni poddawanej ochro- zwodu od płaszczyzny odniesienia przestrzeni
Tab. 1. P owiązanie poziomów ochrony odgromowej LPL Tab. 2. M
aksymalne wartości promieni toczącej kuli, wymiarów siatki i kąta ochronnego odpowiadających kla- nie, α – kąt ochrony; oraz wykres zależności klasy LPS od wysokości zwodu H w odniesieniu do kąta ochro- poddawanej ochronie, α – kąt ochrony (według
z klasami urządzeń piorunochronnych LPS [1] som LPS ny α [2] rysunku 4.) [2]

dówki 1,0 m2 oraz długość nadbudówki 2,0 m. trzymać się przy tym materiale dłużej. Na dachu Przykłady takich połączeń elastycznych zob-
Z kolei nieprzewodzące urządzenia dacho- do utworzenia sieci zwodów poziomych wyko- razowano na rysunkach 7–9.
we wystające ponad powierzchnię utworzo- rzystuje się stal ocynkowaną ogniowo w posta- W ramach używanych materiałów do ochro-
ną przez układ zwodów dachu nie więcej niż ci drutów o średnicy 8 mm i minimalnym prze- ny dachów należy stosować materiały jedno-
0,5 m nie potrzebują ochrony poprzez dodatko- kroju 50 mm2. rodne w ramach jednego systemu. Oznacza to,
we zwody pionowe. Dzięki takiemu podejściu, Na dachach, gdzie zachodzi konieczność łą- że należy unikać łączenia ze sobą różnych ma-
możliwe jest nieobejmowanie ochroną wszel- czenia elementów oddzielonych dylatacją lub teriałów, jak np. elementów miedzianych z ele-
kich urządzeń dachowych, czyli norma pozwa- elementów różnie zachowujących się podczas mentami stalowymi ocynkowanymi (chyba że
la na zachowanie umiaru w stosowaniu ochro- swojego istnienia pod wpływem otaczających część stalowa jest zabezpieczona przed koro-
ny odgromowej. warunków atmosferycznych, stosuje się taśmy zją). Spowodowane jest to głównie rozprasza-
Dachy płaskie to nie tylko dachy, na których ocynkowane o grubości min. 2,5 mm i przekro- niem się cząstek miedzi, które doprowadzają Rys. 8. Połączenia elastyczne za pomocą taśm stalo-
przebywają urządzenia do obsługi technicz- ju 50 mm2, pod warunkiem, że względy me- do korozji elementy stalowe – dotyczy to także wych lub aluminiowych między prętami zwo-
dów poziomych w miejscu ich krzyżowania [4]
nej budynku. Zdarzają się także dachy, które chaniczne i cieplne nie są istotne, w przeciw- miejsc, gdzie miedź nie dotyka bezpośrednio
zostały przeznaczone na parkingi samochodo- nym razie przekrój może zostać zwiększony części stalowych [2]. Ponieważ ochrona da-
we. W tym przypadku zastosowanie tradycyj- do 60 mm2. Zamiast taśm można zastosować chów, w tym dachów płaskich, sprowadza się
Rys. 6. P rzykład zastosowania zwodu sworzniowego z główką (1), połączony do pręta zbrojeniowego lub pręta we-
wnętrznej sieci połączeń instalacji odgromowej (3) poprzez systemowy łącznik (2) [2] nych zwodów poziomych nie zda egzaminu. także linki stalowe o średnicy każdego drutu głównie do zastosowania zwodów pionowych
Stąd norma [3] proponuje zastosowanie zwo- 1,7 mm i przekroju o tych samych zasadach jak i poziomych w powietrzu, stąd warto mieć na
dów w postaci bolców z główkami. „Bolce te w przypadku taśm. W przypadku linek wyko- względzie wymogi normy [2] odnośnie stoso-
mogą być połączone ze stalą zbrojeniową be- nawcy stosują również inne materiały niż stal wania materiałów w tym środowisku. Zwraca
tonowego dachu” [3] albo z wyprowadzony- ocynkowaną, np. miedź lub aluminium. Warto się uwagę, że minimalna średnica lub grubość
mi w betonie drutami stalowo-ocynkowanymi także zaznaczyć, że utworzona siatka zwodów drutu powinna być nie mniejsza niż 1,5 mm.
w ramach wewnętrznej sieci połączeń instalacji poziomych, w miejscach przecinania się prę- Warstwa ocynku na elementach metalowych
odgromowej. Dachy płaskie przeznaczone na tów stanowi sztywną sieć, która nie zachowu- powinna być przeprowadzona metodą ognio-
parkingi będą chronione przed bezpośrednim je dostatecznej elastyczności – np. dochodzi do wą przy zapewnieniu powłoki o grubości do
oddziaływaniem wyładowań atmosferycznych oderwania wsporników pod pręty zwodów po- 50 µm (wyróżnia się ocynkowanie ogniowe me-
poprzez punktowe wystające z betonu bolce ziomych niskich od powierzchni pokrycia da- todą zanurzeniową oraz metodą Sendzimira,
z główkami, rozmieszczone w odstępach, two- chowego, które zamiast podtrzymywać zwody, gdzie pierwsza metoda przewidziana do trud-
Rys. 7. P ołączenia elastyczne między obróbką metalową attyki za pomocą taśm stalowych lub aluminiowych [4] rząc siatkę o okach według tabeli 2. Warto za- są na nich zawieszone. Elastyczność taka po- nych warunków atmosferycznych, wg obowią- Rys. 9. P ołączenia zwodów poziomych i pionowego
oraz metalowego pokrycia dachowego za po-
uważyć, że w tym rozwiązaniu pojazdy na dachu trzebna jest ze względu na zmiany długości zujących klas korozyjności C3, C4, C5 – utrata mocą połączeń elastycznych: taśm stalowych
Możemy wyobrazić sobie dach płaski, który za zadanie utworzyć strefę wokół chronionego nie są objęte ochroną odgromową – w tym celu drutów tworzących siatkę zwodów na skutek roczna warstwy ochronnej od 0,7 do 8,4 µm/rok, lub aluminiowych i drutów stalowych izolowa-
nych [5]
będzie chroniony zwodami. W celu skompliko- obiektu, dzięki czemu umieszczone w tej strefie projektant może podjąć inne kroki, np. zastoso- zmian temperatury. Dlatego niektórzy produ- zaś druga metoda dotyczy klas korozyjności C1,
wania zagadnienia ustalmy, że powierzchnia obiekty nie będą narażone na bezpośrednie od- wać zwody pionowe oraz poziome wysokie – cenci wskazują na potrzebę stosowania ela- C2 z utratą roczną warstwy ochronnej od 0 do go pojawiały się głosy, że tematyka ochrony od-
dachu nie może pełnić funkcji zwodu natural- działywanie prądów udarowych. Mogą być też w tym przypadku takie rozwiązanie może szpe- stycznych połączeń w miejscu przecinania się 0,7 µm/rok, wg normy PN-EN ISO 12944-2:2018- gromowej powinna być przeprowadzana przez
nego, czyli nie jest wykonana z blachy o gru- zastosowane zwody poziome wysokie dla ta- cić budynek, stąd ta metoda ochrony może być prętów zwodów poziomych. O ile rozwiązanie 02). Należy unikać również połączeń w powie- projektantów specjalizujących się w tych insta-
bości min. 0,5 mm lub inwestor nie dopuszcza, kich elementów. Rysunek 3. obrazuje w sposób bojkotowana przez architekta czy nawet inwe- to jest pomysłowe, to ze względu na koszt jego trzu miedzi lub stopów miedzi ze stalą, jeśli nie lacjach i koncentrujących się wyłącznie na ich
aby taka blacha pełniła rolę zwodów ze wzglę- schematyczny wymienione rodzaje zwodów. stora. W takim przypadku pozostaje np. zastoso- wykonania (dodatkowe elementy plus roboci- są spawane – w przeciwnym wypadku połącze- projektowaniu. O ile można zgodzić się z tym,
du na możliwe perforacje blachy przez wyła- Pojedynczy zwód pionowy będzie obejmo- wać napisy ostrzegawcze informujące o zakazie zna) tego typu propozycje potrafią być często nia takie powinny być całkowicie pokryte cyną że projekt instalacji odgromowej (w tym także
dowania bezpośrednie. W tej sytuacji zostaną wał ochroną obiekt na dachu poprzez prze- przebywania ludzi na parkingu w czasie burzy bojkotowane przez wykonawców, a także przez lub warstwą odporną wilgoć. uziemiającej) bywa trudny i czasochłonny, to
rozmieszczone zwody poziome w myśl omó- strzeń o kształcie stożka, określoną przez kąt lub zastosowanie systemów elektronicznych samych inwestorów. jednak realizowanie przez projektanta wyłącz-
wionych powyżej zasad. Dachy takie rzadko sta- ochrony α, który jest równy „połowie kąta wierz- z wczesną detekcją burzy i głosowym/świet- Podsumowanie nie tej instalacji nie zdaje w praktyce egzami-
nowią pustą przestrzeń. Rozmieszczane są na chołkowego stożka i zależy od klasy LPS oraz lnym sygnalizowaniem o konieczności opusz- Tematyka ochrony dachów płaskich sama nu, ze względu na fakt, że projektant instala-
nich elementy konstrukcyjne związane głównie wysokości zwodu” [2]. Kąt α określa wykres za- czenia dachu, ze względu na zbliżającą się burzę ABSTRACT w sobie jest ciekawa i bywa często trudna, po- cji elektrycznych ma w swoich obowiązkach
z wentylacją i klimatyzacją budynku oraz wypo- leżności klasy LPS i wysokości przyjętego zwodu i możliwe wyładowania atmosferyczne. Wyko- nieważ jest wielowątkowa. Z pozoru proste zaprojektowanie także innych składowych tej
Lightning protection of flat roofs
sażeniem technicznym związanym z antenami, pionowego (rys. 4.). rzystuje się także elementy wyposażenia dachu gadnienie komplikuje się w miarę rozpatrywa- instalacji, nie tylko instalację odgromową. Ar-
The article presents issues related to the lightning pro-
rozprowadzeniem koryt kablowych oraz coraz W przypadku zwodów poziomych wysokich jak słupy masztów oświetleniowych, jako natu- tection of flat roofs. Attention was paid to aspects re- nia kolejnych okoliczności. Stąd istotne jest tykuł przedstawia w zarysie aspekty ochrony
częściej panelami fotowoltaicznymi. W związ- (zwanych też podwyższonymi), przestrzeń chro- ralne zwody pionowe. lated to the theoretical and computational approach przeprowadzanie przez projektanta analizy ry- odgromowej dachów płaskich, które w sumie
ku z tym, same zwody poziome nie wystarczą, niona powstaje poprzez minimum dwa zwody aimed at showing the designer the way and methods zyka dla danego obiektu i zastosowanie na tej można rozszerzyć także na inne rodzaje da-
będą one bowiem chronić powierzchnię dachu pionowe i rozciągnięty między nimi zwód po- Materiały użyte of solutions for the lightning protection of roofs, espe-
podstawie rozwiązań głównie opierających się chów. W artykule przedstawiono najważniej-
cially flat roofs. The author tried to present the problem
i rozpraszać (rozdzielać) prąd udarowy w mo- ziomy. Przykład takiego rodzaju zwodu obra- do ochrony odgromowej of the discussed task as broadly as possible, focusing na zwodach poziomych i pionowych. Rzetel- sze elementy ochrony odgromowej budynków
mencie wyładowania atmosferycznego w ku- zuje rysunek 5. Norma [2] wskazuje na możliwość zastoso- on the essence of the matter. Due to the scope of the ne zaprojektowanie ochrony odgromowej wy- z dachami płaskimi. Szczegółowe wymagania
baturę budynku. Z kolei urządzenia technicz- Warto też zauważyć, że norma [2] dopuszcza wania wielu materiałów jako zwody. Będą to issues discussed, the issue is probably not give out, maga także doświadczenia ze strony projek- w tym względzie znajdują się w wieloarkuszo-
but its main threads have been raised, which will un-
ne należy na dachu płaskim objąć dodatkowo nieobejmowanie ochroną odgromową za po- miedź, miedź ocynkowana, aluminium, stop alu- tanta, im więcej wykonanych projektów, tym wej normie PN-EN 62305 Ochrona odgromowa.
doubtedly allow the reader to find a way to find solu-
ochroną zwodów pionowych, starając się tym mocą zwodów pionowych metalowych urzą- minium, stal ocynkowana ogniowo oraz stal nie- tions to the topic under consideration, especially by więcej pojawiających się niespodzianek do roz-
samym ograniczyć możliwość bezpośrednie- dzeń dachowych, jeżeli ich wymiary nie przekra- rdzewna. Spośród wymienionych materiałów standards discussed in the article. wiązania, które często prowadzą do zastosowa- literatura do artykułu na
go oddziaływania udarów prądowych pocho- czają takich wartości jak: wysokość od poziomu najbardziej popularna jest stal ocynkowana – Keywords: lightning protection, flat roof, air-termi- nia niecodziennych rozwiązań lub rozwiązań
nation system, protection measures.
dzących od piorunów. Zwody pionowe mają dachu 0,3 m, całkowita powierzchnia nadbu- decyduje o tym głównie cena, dlatego warto za- hybrydowych w oparciu o utarte metody. Dlate-

prezentacja
Tomasz Maksimowicz – RST Sp. z o.o.
Ochrona przed przepięciami kamer IP

a) tłumienie (Insertion loss)
Insertion Loss Insertion Loss
i sieci Ethernet
RST NET PoE spełniający wymagania Cat.6 ogranicznik „zgodny z okablowaniem kategorii 6”
Sieci Ethernet obecnie to już nie tylko sieci komputerowe, ale przede wszystkim uniwersalne medium dla wszelkiego
rodzaju systemów transmisji. Ogromne korzyści uzyskano dzięki opracowaniu standardu zasilania Power over Ethernet
(PoE), który znacząco przyczynił się do rozszerzenia obszaru zastosowań tej technologii. Doskonały przykład stanowią
systemy monitoringu wizyjnego (VSS – Video Surveilance System, potocznie CCTV), gdzie jednym przewodem 4-paro-
wym możliwa jest transmisja sygnału wizyjnego, sterowanie oraz zasilanie kamery. Należy jednak pamiętać, że takie
systemy mogą być szczególnie wrażliwe na skutki oddziaływania wyładowań atmosferycznych.
N
iskie poziomy sygnałów transmisji da- Wytrzymałość udarowa w instalacji na skutek pośredniego oddziaływa- b) przeniki (NEXT)
nych oraz mała odporność na udary ograniczników do sieci Ethernet nia pioruna, natomiast udar Iimp charakteryzuje
NEXT-DH (Near End Crosstalk) NEXT-DH (Near End Crosstalk)
urządzeń elektronicznych powodują, że Podstawowym parametrem każdego ogra- częściowy prąd pioruna. O wytrzymałości ogra- RST NET PoE spełniający wymagania Cat.6 ogranicznik „zgodny z okablowaniem kategorii 6”
sieci Ethernet są szczególnie podatne na uszko- nicznika przepięć jest wytrzymałość udarowa. nicznika decyduje wartość szczytowa prądów
dzenia w wyniku przepięć, zwłaszcza w przy- Określa ona, jakie prądy udarowe o znormali- udarowych. Parametry udarowe SPD powinny
padku rozległych sieci okablowania struktu- zowanych kształtach SPD jest w stanie wytrzy- być potwierdzone na podstawie prób, zgodnie
ralnego. Coraz wyższe klasy okablowania oraz mać bez uszkodzenia. Najczęściej stosowane z normą produktową PN-EN 61643-21 [1].
szybkości transmisji danych powodują, że do w badaniach są udary: In (Imax) o kształcie 8/20 µs
ochrony takich systemów przed skutkami wy- oraz udar Iimp, któremu przypisuje się najczęś- Ograniczenia standardu RJ45
ładowań konieczne jest stosowanie wysokiej ja- ciej kształt 10/350 µs. Pierwszy z nich odpowiada Typowe wytrzymałości profesjonalnych ogra-
kości ograniczników przepięć (SPD). umownie prądom, jakie mogą zaindukować się niczników przepięć do ochrony obwodów syg-
urządzenie
odbiorcze
Rys. 2. P rzykładowe charakterystyki transmisyjne kat. 6 wg TIA/EIA 568 ograniczników przepięć: RST NET PoE zgodny z kat. 6 (po lewej) oraz „zgodnego z okablowaniem kate-
gorii 6” (po prawej)
nałowych w obudowach z zaciskami śrubowy- budzić zatem pewne wątpliwości. Niektórzy de- ności SPD na poziomie Imax ≈ 2 kA do ochrony
mi wynoszą Imax ≈ 10÷20 kA (kategoria C2) oraz klarują wytrzymałość całego ogranicznika jako przewodów wielożyłowych należy uznać za
Iimp ≈ 2,5÷5 kA (kategoria D1). Inaczej wygląda to sumę prądów udarowych, jakie mogą być od- wystarczające.
urządzenie w przypadku ograniczników do sieci Ethernet. prowadzone z wszystkich żył – niestety często
badane Złącza RJ45 narzucają istotne ograniczenia: są to wartości niepotwierdzone żadnymi ba- Zaburzenia wspólne i różnicowe
przy udarach o kształcie 8/20 µs maksymal- daniami. Kolejna kwestia to różnice między poziomami
na wytrzymałość kategorii C2 może wyno- Porównując wytrzymałości ograniczników wytrzymałości żyła–ziemia i żyła–żyła. Najwięk-
sić 2÷2,5 kA w zależności od jakości gniazda. do sieci Ethernet z parametrami standardo- sze zagrożenie stanowią przede wszystkim
Przy prądach o wyższych wartościach szczytowych SPD, może nasuwać się pytanie, czy przepięcia wynikające z różnicy potencjałów
wych następuje najczęściej uszkodzenie pinów, Imax ≈ 2 kA wystarczy. Wyższe poziomy odpor- względem ziemi, czyli zaburzenia wspólne, ina-
skutkujące przerwaniem ciągłości linii transmi- ności można byłoby uzyskać poprzez zastoso- czej zwane asymetrycznymi. Do ochrony przed
syjnej. Może nastąpić także zespawanie wtyczki wanie zacisków śrubowych lub LSA, mogłoby tym rodzajem przepięć konieczne jest najczęś-
z gniazdem, skutkujące z kolei trwałym uszko- się to jednak wiązać z pogorszeniem właściwo- ciej zastosowanie elementów iskiernikowych,
dzeniem fizycznym pinów przy próbie rozłącze- ści transmisyjnych takiego ogranicznika. Nale- które w przypadku ochrony obwodów sygnało-
nia. W przypadku wytrzymałości na częściowe ży tu zwrócić uwagę na charakterystykę prze- wych stanowią miniaturowe odgromniki gazo-
urządzenie prądy pioruna, typowe wartości deklarowa- wodu wielożyłowego ze skręconymi parami, we (GDT). Odgromniki w momencie zadziałania
nadawcze ne przez producentów dla kategorii D1 to który najczęściej jest dodatkowo ekranowany: powodują zwarcie, umożliwiając odprowadze-
Iimp ≈ 1 kA. Należy tu podkreślić, że są to warto- przepięcia, jakie zaindukują się w pojedynczej nie energii zaburzeń do uziemienia. Poziomy za-
ści odpowiadające wytrzymałości pojedynczej żyle takiego przewodu, będą znacznie mniej- burzeń różnicowych (symetrycznych), jakie wy-
żyły względem uziemienia. Podawanie przez sze w porównaniu do zwykłego przewodu jed- stępują pomiędzy poszczególnymi żyłami, są
Rys. 1. U
kład do pomiaru parametrów transmisyjnych na przykładzie ogranicznika przepięć RST NET PoE z zastosowaniem miernika Lantek producentów wyższych wytrzymałości może noparowego nieekranowanego. Zatem odpor- znacznie mniejsze i wystarczające w tym przy-

prezentacja
RST NET GDT (TH) RST NET PoE Std (TH) RST NET PoE
a) b) c) 303 090 (303 190) 302 063 (302 163) 300 060
ochrona ochrona
Rodzaj testu Częstotliwość Standard ochrona zgrubna
dwustopniowa dwustopniowa,
GDT, transmisja
transmisja danych transmisja danych
danych 4 pary
1-2, 3-6 wydzielony 4 pary kompatybilny
kompatybilny z PoE
tor PoE 4/5-7/8 z PoE
CAT 6 STP Chan 1 – 250 MHz TIA 568-C.2 – – +
CAT 5E STP Chan 1 – 100 MHz TIA 568-C.2 + – +
»» tylko ochrona zgrubna GDT »» dwustopniowa ochrona dokładna »» dwustopniowa ochrona dokładna CAT 5 STP Chan 1 – 100 MHz TIA/EIA-568-B.1-2001 + – +
»» dobre parametry transmisyjne »» wydzielony tor PoE »» b. dobre parametry transmisyjne
»» uniwersalne zastosowanie: »» transmisja danych tylko 1-2, 3-6 »» uniwersalne zastosowanie: ISO E STP Chan 1 – 250 MHz ISO/IEC 11801:2002 + – +
sieci Ethernet + IP PoE »» zastosowanie: kamery IP PoE sieci Ethernet + IP PoE
ISO D STP 1st Chan 1 – 100 MHz ISO/IEC 11801:2000 + – +
ISO C STP 2nd Chan 1 – 16 MHz ISO/IEC 11801:2002 + – +
EN50173-1 E STP Chan 1 – 250 MHz EN50173-1 + – +
EN50173-1 D STP Chan 1 – 100 MHz EN50173-1 + – +
1000Base T Channel STP 1 – 100 MHz IEEE 802.3 + – +
100Base TX Channel 1 – 100 MHz IEEE 802.3 + + +
RST NET GDT (TH) RST NET STD (TH) RST NET PoE Ethernet 2Pair 1 – 300 MHz TIA 568-B.2-10-Custom + + +
art. nr 303 090 art. nr 302 063 art. nr 300 060
(art. nr 303 190) (art. nr 302 163) Industrial 2Pair Ethernet 1 – 100 MHz TIA 568-C.2 + + +
Tab. 1. W
yniki testów parametrów transmisyjnych ograniczników przepięć
Rys. 3. P rzykłady konfiguracji ograniczników przepięć terystyki pomiarów przeników między poszcze- pięć. O ile transmisja danych odbywa się w za- wadzane jest między zwartymi parami 4-5 oraz
gólnymi parami są zbliżone i znajdują się poni- kresie pojedynczych woltów, to zasilanie PoE 7-8. W takim przypadku transmisja danych moż-
padku będą elementy półprzewodnikowe, które do parametrów transmisyjnych ograniczni- rezystancją izolacji (~GΩ) i bardzo małą pojem- żej krzywej granicznej. W przypadku drugiego może osiągać wartości do 57 V. liwa jest wyłącznie parami 1-2 i 3-6. W wielu in-
są w stanie pochłonąć takie energie. ka przepięć, który w rezultacie stanowi ele- nością (~pF), przez co praktycznie nie wpływa- ogranicznika przeniki pomiędzy poszczegól- Podstawowe rozwiązanie do ochrony przed stalacjach jest to rozwiązanie w zupełności wy-
ment toru, powinno się mówić zatem o jego ją na chroniony obwód. Inaczej jest z elementa- nymi parami są bardzo zróżnicowane i niektó- przepięciami sieci Ethernet składa się z 4 od- starczające, ale niestety sprzeczne z jakąkolwiek
Parametry transmisyjne kategorii, a nie klasie. mi półprzewodnikowymi, których pojemności re przekraczają krzywą graniczą, dyskwalifikując gromników trójelektrodowych, które zabezpie- kategorią czy klasą okablowania strukturalne-
W sieciach Ethernet coraz większe znacze- Spełnienie wymagań kategorii 5 czy 5E przez mogą ograniczać pasmo użyteczne, działając urządzenie z próby kategorii 6, chociaż według czają poszczególne 4 pary (rys. 3a; na zdjęciu go. Wymagania stawiane poszczególnym kate-
nie odgrywają parametry transmisyjne. Obec- ogranicznik przepięć nie jest trudne do osiągnię- jak filtr dolnoprzepustowy. Pojemności warysto- producenta to urządzenie jest „zgodne z okab- wersja do montażu na przewodzie z uziemie- goriom czy klasom zakładają, że transmisja da-
nie praktycznie minimum dla elementów okab- cia, o ile transmisja danych jest możliwa wszyst- rów (~nF) praktycznie wykluczają ich stosowa- lowaniem kategorii 6”. Zestawienie tłumienia niem przez linkę: RST NET GDT art. nr 303 090, nych możliwa jest wszystkimi czterema parami.
lowania strukturalnego stanowi kategoria 5E, kimi parami. Inaczej jest w przypadku kategorii nie w sieciach Ethernet. W przypadku diod naj- i przeników określa parametr ACR (Atenuation wersja do montażu i uziemienia przez szynę Wydzielenie zatem toru zasilania PoE, poprzez
która coraz powszechniej wypierana jest przez 6 i wyższych, dla których stawiane są znacznie częściej stosuje się układy złożone z diod TVS, to Crosstalk Ratio), który można porównać do 35 mm: RST NET GDT TH art. nr 303 190). Jest zwarcie par 4-5 i 7-8, dyskwalifikuje produkt ze
elementy kategorii 6. Dla zapewnienia odpo- bardziej rygorystyczne wymagania w znacz- które zapewniają oczekiwaną odporność na jednego z istotniejszych parametrów w teleko- to rozwiązanie uniwersalne, znajdujące zasto- spełnienia jakiejkolwiek kategorii. Ponadto takie
wiedniej szybkości transmisji danych urządzeń nie szerszym paśmie częstotliwości (250 Mhz udary, oraz mostków prostowniczych na bazie munikacji: sygnał/szum (SNR). sowanie zarówno w zwykłych sieciach, jak i do rozwiązanie może powodować problemy przy
pracujących w sieci konieczne jest dostosowa- w stosunku do 100 Mhz). Ogranicznik przepięć diod szybkich, których zadaniem jest zmniej- Zastosowane komponenty ogranicznika obwodów z zasilaniem PoE. Typowe statyczne stosowaniu nowoczesnych switchy, które od-
nie toru między tymi urządzeniami. Ogranicz- jest włączany szeregowo w tor transmisyjny, szenie wypadkowej pojemności. Jak się okazuje, w odpowiedniej konfiguracji decydują prze- napięcie przebicia stosowanych odgromników pytują urządzenia końcowe wszystkimi para-
nik przepięć przyłączany jest w obwód szerego- w związku z czym jego parametry mogą decy- kwestie tłumienia mogą okazać się drugorzęd- de wszystkim o odporności na udary. Najwięk- wynosi 90 V (±20%), co jest wystarczające przy mi. Nawet jeżeli urządzenie chronione pozwala
wo, przez co wpływa na parametry toru między dować o jakości sygnału przesyłanego chronione, jeżeli źle zostaną zaprojektowane ścieżki na szy wpływ na zgodność z daną kategorią ma standardowym napięciu zasilania PoE do 57 V na zastosowanie takiego ogranicznika, to nale-
portami chronionych urządzeń. nym torem. To, że producent SPD deklaruje, że płytce pcb. Na rysunku 2a przedstawiono przy- najczęściej konfiguracja ścieżek i jakość złącz prądu stałego. Brak drugiego stopnia ochrony ży sprawdzić, czy nie spowoduje on konfliktów
„ogranicznik jest zgodny z okablowaniem kate- kładowe charakterystyki tłumienia ograniczni- RJ45. O zgodności z jakąkolwiek kategorią okab- z jednej strony zapewnia na ogół małe tłumie- przy współpracy z innymi urządzeniami.
Kategoria czy klasa? gorii X”, najczęściej niestety nie oznacza, że sam ków przepięć różnych producentów – jak widać lowania decydować może także konfiguracja nie i dobre parametry transmisyjne, ale z dru- Najbardziej zaawansowane rozwiązania za-
Na początek należy rozróżnić określenia ka- spełnia wymagania tej kategorii. w obu przypadkach jest bardzo duży margines ochrony poszczególnych par. Niewiele osób giej strony zapewnia jedynie ochronę zgrub- pewniają zarówno możliwość transmisji danych
tegorii i klas. Kategorie (5, 5E, 6, 6A, 7, 7A) od- tolerancji w stosunku do wartości granicznych zdaje sobie jednak sprawę, że wiele ogranicz- ną. Typowy napięciowy poziom ochrony ta- wszystkimi parami, jak i zasilanie w standardzie
noszą się do pojedynczych elementów ta- Jak konstrukcja SPD wpływa na określonych dla kategorii 6 wg TIA/EIA 568 [2]. ników przeznaczonych do ochrony kamer IP nie kich ograniczników wynosi kilkaset woltów PoE z jednoczesnym zapewnieniem dwustop-
kich jak gniazda, kable, panele krosowe. Wy- parametry transmisyjne? Jak się okazuje, sprzężenia między poszczegól- spełnia żadnej z kategorii okablowania struk- (np. Up ≤ 600 V). niowej ochrony dokładnej. Takie ograniczniki
magania dla poszczególnych kategorii określa Każde urządzenie włączane szeregowo nymi parami, które mają wpływ na tzw. przeni- turalnego. Niektóre z ograniczników przepięć posiada- wymagają zazwyczaj złożonych układów diod
amerykańska norma TIA/EIA 568 [2]. Klasa (D, E, w obwód transmisyjny wpływać będzie na ki (NEXT – Near End Cross Talk), mogą mieć dużo ją wydzielone tory do obwodu zasilania PoE drugiego stopnia ochrony lub specjalnych ukła-
EA, F, FA) odnosi się natomiast do całego toru, przesyłany sygnał. W przypadku ograniczników większe znaczenie pod kątem zgodności pro- Ochrona sieci Ethernet (rys. 3b; na zdjęciu wersja do montażu i uzie- dów scalonych, zapewniających odpowiednią
na który składają się wymienione powyżej ele- przepięć znaczenie mogą mieć złącza RJ45, ele- duktu z określoną kategorią okablowania. Na ry- a rozwiązania dla PoE mienia przez szynę 35 mm: RST NET PoE Std przepustowość danych (rys. 3c; RST NET PoE
menty. Wymagania odnośnie do klas określa- menty ograniczające napięcie, komponenty sze- sunku 2b przedstawiono wyniki pomiaru para- Ogranicznik przepięć do ochrony sieci Ether- TH; art. nr 302 163, wersja do montażu na prze- art. nr 300 060).
ją normy europejska EN 50173-1 [3] oraz mię- regowe, a nawet układ ścieżek pcb. Odgrom- metru NEXT-DH tych samych ograniczników. Jak net z zasilaniem PoE powinien być dostosowa- wodzie z uziemieniem przez linkę RST NET PoE W tabeli 1. przedstawiono wyniki testów pa-
dzynarodowa ISO/IEC 11801 [4]. Odnosząc się niki gazowe charakteryzują się bardzo dużą można zauważyć, w jednym przypadku charak- ny przede wszystkim ze względu na zakres na- Std art. nr 302 063). Najczęściej zasilanie dopro- rametrów transmisyjnych ograniczników prze-

W
prezentacja
oświetlenie miejsc specjalnych i przemysłowe
jest nie mniejszy niż 25, ale skutecz- wymagania

naszej księgarni znajdziecie
Fot. D. Kamiński
ność świetlna źródeł jest na pozio- a rzeczywistość…

mie 140 lm/W.
W oświetleniu placów budowy Ze względu na tymczasowość, czy-
możemy wykorzystać oprawy o roz- li stosunkowo krótki czas użytko-
Państwo książki z dziedziny:
syle światłości symetrycznym, ob- wania, niejednokrotnie oświetle-
rotowo-symetrycznym lub asyme- nie to traktowane jest po macosze-
trycznym. mu, bez przywiązywania większej
Zdjęcie głowic z naświetlaczami asymetrycznymi Oprawy przeznaczone do stoso- wagi, do rozwiązań zapewniających
wania na zewnątrz powinny po- bezpieczeństwo oraz podnoszących
wymagania dotyczące stwa minimalna wartość wskaźni- siadać ochronę przed wnikaniem komfort RST Safe NET PoE
□
art. pracy.
nr 301 010Pomija się występo-
oświetlenia awaryjnego ka Ra nie była mniejsza niż 40. Pro- cząstek stałych i wody do wnętrza wanie znacznych olśnień w obrębie
RST NET
jektPoE oświetlenia awaryjnego, zgod- oprawy, zwaną stopniem IP (Ingress miejsc RST pracy
Safe NET GDT
wzrokowej, pomija się
budownictwa
□
art. nr 300 060 art. nr 303 010
Na drogach ewakuacji o szero- nie z Prawem budowlanym, należy Protection) na poziomie nie mniej spełnienie wymagań równomierno-
kości do 2 m średnie natężenie uzgodnić z rzeczoznawcą ds. zabez- niż IP65. Oprawy należy tak umieś- ści natężenia oświetlenia, a niejed- chłodnictwa
□
Rys. 4. Przykładyna
oświetlenia centralnej
wykonania ograniczników pieczeń a)
linii przepięć: ppoż.
do ochrony pojedynczego toru; b)cić, by zapewnić
do ochrony zbiorczej nie10tylko
torówbezpiecz- nokrotnie oprawy są rozmieszcza-
drogi ewakuacyjnej nie może być
mniejsze
pięć niż 1 lx,
z rysunku a nazgodności
3. Brak procedury weryfikacyjne
centralnymz kategoriami Ochronę urządzeń w przypadku
ną pracę, ale również, by systemy ne całkowicie bez projektu, na zasa-
oświetleniowe systemówsame nieżeli stały
dlasię dzie uznania.
toru Ethernet wymaga Jeżelisię
nawet powstanie
wysokich pa-
ciepłownictwa i ogrzewnictwa
pasie
TIA
mniej
1)
586drogi,
[2] czyobejmującym
[3, 4]połowę
klasami ISO/IEC
szerokości
w przypadku
naj- (EN 50173- informatycznych możnazagrożeniem
co 11801
drogi, na-RST NET
ogranicznika Po PoEzainstalowaniu
pieczenia oświetlenia
indywidualne oraz
podzielić nazdrowia zabez-czy rametrów
zbiorcze. Ochro- także należywy
cowników.
projekt oświetlenia,
życia pra- transmisyjnych,
oświetleniowe
stosować
to do to często
jego
będące urządze-
odpowiednie
opra-
ochrony
głównym □ gazownictwa
tężenie
Std
nowić nie
figuracji
oświetlenia
nie wynika ze słabychpowinno
mniej niż połowę
z wydzielonym torempoda-
sta- ale
właściwości, wykonawca
z kon- obowiązany
na indywidualna
fikować instalację
PoE i możliwością
jest zwery-
oświetleniową nagniazda
np. zabezpieczenie
Rozmieszczając
dotyczy pojedynczych
leniowe
torów,
należy zwrócić
sieciowego
oprawynia.oświet-
lub ria
czynnikiem
Jeżeli wymagana
urządzeń gają
szczegól- lub klasa
tworzącym
jest
„optymalizacji
jakakolwiek cenę, podle-
katego-
kosztów”. Opra-
dla toru transmisyjnego, □ instalacji sanitarnych
□
nej wartości.
transmisji danychSzersze drogi
jedynie ewaku-
parami zgodność
1-2 i 3-6. Warto z założeniami
urządzeniaprojektowy-
końcowego, np. ną kamery
uwagę na oświetlenie
IP. Ochro- to należy wy z projektu
wszel- stosować zastępujeumożliwiają-
ograniczniki się wówczas
acyjnezwrócić
także należyuwagę,
traktować
ka drógnao odgromnikach
łącznie
jako kil-bazujący
że element
szerokości 2 m gazowychlub jako GDT,
mi. Wwy-
dzićktóre
szczególności
na zbiorcza
weryfikację:
ma przeprowa-
dotyczy przede
i serwerów, do których doprowadzonych
kiego rodzaju przejść
wszystkim
oświetlenie strefmoże
ce transmisjętańszymi
switchyi przejazdów,
szczególnie
na zasadzie parami.
danych wszystkimi
kę, gdzie głównym
nie- przepięć
ogranicznik jest „zgodny
sztuka zaTo,
kryterium
sztu-
z okablowa-
że
zamia-
ochrony środowiska
strefę otwartą.sięStosunek
charakteryzują
malnego
mi, może do mieć
bardzo małymi
minimalnego
gorsze parametry
maksy-pojemnościa-
natężeniabyć
natęże-transmisyjne
oświetlenia
tach pomiarowych
jedynczych torów
– w punk- Przy
wiele przewodów.
zgodnych
bezpiecznych,
zabezpieczeniu
dobrzezewnętrzne
sprawdzająwindy
takich
po- jakniem
się typo- towarowe,
wykopy, ny 6”,
kategorii jestnie
scho- a parametry
charakteryzuje
wygląd
musi zewnętrzny
się parametrami
oznaczać, że
oświetleniowe
i cena,
sam
mają
transmisyjny- □ wentylacji i klimatyzacji
□
niazłożony
niż oświetlenia wzdłużdwustopniowy
ogranicznik centralnej z punktami
z dodat- weobliczeniowymi,
ograniczniki przepięć, na dy,przystosowane
podesty i zewnętrzne naj- rusztowa-
mi spełniającymidrugorzędne
wymagania znaczenie
takiej .kategorii.
linii drogi
kowymi
nien być większy
pokazano
ewakuacyjnej
elementami
na rysunku niż 1:40.
nie powi-
półprzewodnikowymi.
2., decydujące znaczenie
płaszczyźnie
Jak częściej
go. ŚrednieNET
zadania
natężenia
GDT TH,
wzrokowe-
do montażu nia, które
na szynach
RST NET PoEpracy.
oświetlenia Std TH
35 mm
Należy
mogą
lub RST
(np.:stanowić
RST
zapewnić
NET oświetle-
miejsca
Literatura
Niska świadomość znaczenia
oświetlenia dla bezpieczeństwa
instalacji elektrycznych
□
Krzysztof Kaiser
i jakości wykonywanej pracy, urzą-

a tak-
mają Wprzeniki,
strefie a nie
otwartej natężenie
tłumienność elementu. i równomierności
Za- PoE) lubpowinny montowane nie w taki i uziemiane
zostaćna przewodzie sposób, by możliwe 1. PN-ENbyło61643-21:2004 Niskonapięciowe
informatyki
seria
WENTYLACJA seria
seria
POŻAROWA
oświetleniagniazda
stosowane awaryjnego
RJ45 oraz nieukład
po- ścieżek obliczone
pcb iza niepomocą
powinnylinki (np.: RST odczytanie
być mniej- NET GDT lubtablic RST NETi znaków dzenia że dążenieprzepięcia.
ostrze-ograniczające do minimalizacji kosz-
Część 21: Urzą- Projektowanie i instalacja
winno
mają
poziomie
ne
być mniejsze
ogromny wpływ niż
podłogi,
ogranicznika
wanym polu czynnym strefy ot-
0,5 lx na transmisyj-
na parametry
na niezabudo-
przepięć.
sze niż wartości
PoE Std).
się uwzględnić
sowanych RST
założone.
wzorcowanie
wykonywane
mierników
Safe NET
Zaleca gawczych
Zabezpieczenia
są zasto-
światła,
w postaci
zbiorcze oraz
cjipaneli
PoE art. nr 301 010Słupy lub i maszty
znaków sygnaliza-
najczęściej
ruchu.19” (rys. 4b;
RST Safe powinny
tów sprawia,przepięć
dzenia do ograniczania
renach budowy
lekomunikacyjnych
gania byćeksploatacyjne
że oświetlenie
w sieciach
i sygnalizacyjnych.
ne. Pośród i metody
wykonawców
na te-
jest marginalizowa-
Wyma-
badań.budowla-
te-
□ oraz programy,
Lokalizacje ograniczników
wartej, z wyjątkiem wyodrębnio- ujednoliconą
NET ocenę
GDT art. nr 303 010).tak
olśnienia, ustawione,
Panele 19” mogą byza- nie kolidowa-
2. TIA/EIA 568 nych tylko nieliczni
Commercial mogą
Building się po-
Telecom- słowniki, poradniki
przepięć
nego pasa obwodowego o szeroko- oddawanie barwtakie
wierać i wygląd
samebarwy modułyły z innymi
ochronne jak sieciami
elemen- znajdujący-munications chwalić
Cabling procedurami
Standard wewnętrzny-
ściOgranicznik
0,5 m. Stosunek przepięćmaksymalnego
ma na celu wyrównanie światła, ty zabezpieczające pojedyncze mi się torybądźochronne
planowanymi mi określającymi
na te-50173-1:2018-07
3. PN-EN wymagania
Technika i spo-
informatycz-
do minimalnego
potencjałów natężenia oświet-
i odprowadzenie energii zaburzeń
luminancje opraw,
(np.: RST NET PoE i RST renie
Safe NETbudowy,
PoE lubplanowanymi
RST na. pra-
Systemy sób oświetlenia
okablowania placów budowy,
strukturalnego. tak
Część
lenia
do w strefie otwartej
uziemienia. nie powi-ma zapobiec
Mówiąc prościej: plan konserwacji.
NET GDT i RST Safe NET cami
GDT), ziemnymi,
co pozwala drogami
na dojazdo-
1: Wymagania by zachować
ogólne. założenia bezpieczeń-
nien być większy
przebiciu izolacji, niżktóre w urządzeniach elek- uzyskanie takich samych wymi,
1:40. ścieżkami
parametrów transmi- komunikacyjny- stwa i higieny
4. ISO/IEC 11801-1:2017 pracy, wymagania
Information technology.
W strefachmoże
tronicznych wysokiego ryzyka
nastąpić przede oprawy oświetleniowe
eks- wszystkim syjnych i udarowych. mi, a zarazem, by ustawienie wynikające
po- cabling
Generic z normpremises.
for customer polskichPart oraz
1:
Krzysztof Kaiser Krzysztof Kaiser
ploatacyjne scalonym,
w układzie natężenie oświetlenia
na ścieżce pcb na lub w zaci- Ochrona przed przepięciami zwalało na łatwy dostęp wGeneral
szczególnie wewnętrznych uregulowań. Do sto-
celach requirements. seria
WENTYLACJA seria
WENTYLACJA
POŻAROWA POŻAROWA
płaszczyźnie
skach pracy nie powinno
przyłączeniowych. Skuteczny być zasięg Dodzia-oświetlania
powinna placów
dotyczyć budo- konserwacyjnych.
rozległych instalacji i za- sowania ich zobligowani są wszyscy Projektowanie i instalacja Projektowanie i instalacja
mniejsze
łania SPD niż
jest10% wymaganego
ograniczony, dla istotna
dlatego wy zazwyczaj stosuje się naświet-
jest bezpieczenia linii zewnętrznych,Zabraniaktóresię są instalowania
bar- dodat- pracownicy danej firmy. Takie po-
danej czynności,
właściwa jednak nie mniej lacze na wyładowcze
jego lokalizacja. dziej podatne źródła naświat- kowych
indukowanie lamp oświetleniowych
się przepięć. O ile na dejście do zagadnień pozwala, by
niżOgranicznik
15 lx. Należy równieżw ogólnym
przepięć wyelimi- przypadku
ła. Tam, gdzie potrzebne urządzeń
w przypadku konstrukcjimożna
jest do- końcowych żurawi. roz-Dźwigi i żura- firmy rozwijając się stawały się li-
nować efekt stroboskopowy.
lokalizowany może być bezpośrednio Nale- przy bre chro-
postrzeganie barw,które
patrywać, zazwyczaj
z urządzeńwie,wymaga
usytuowane w miejscach, gdzie derami w swoich dziedzinach, były
ochrony Księgarnia Techniczna
ży pamiętać,
nionym by projektując
urządzeniu oświet- stref
lub na granicy stosuje
ochro- się oprawy
ze względu na metalohalo-
na jego znaczenie, stanowią przeszkodę
to ochrona urzą- lotniczą, muszą wzorem dla innych oraz by były Grupa MEDIUM
lenie
ny awaryjne przyjąć
odgromowej odpowiedni
(LPZ). W tym genkowe źródła
drugim przypad- dzeńświatła posiadają-
centralnych, mieć
takich jak specjalne
serwery, switche oznakowanie
czy (Roz- postrzegane jako dobry kontrahent
współczynnik
ku SPD przykładowo utrzymania i do ob- przeniknię-
ma zapobiec ce Ra > 60 i rejestratory,
skutecznościpowinna świetlnebyćporządzenie Ministra Infrastruktu- i dobry pracodawca.
kompletna i obejmo- ul. Karczewska 18
liczeń
ciu do przyjmować
wnętrza budynku tylko składową
przepięć, jakie na mogą
poziomiewać 70–100 a tam, ry z dnia
lm/W,doprowadzone
wszystkie tory.25 czerwca 2003 r., DzU nr RST sp. z o.o.
15-113 Białystok, ul. gen. W. Andersa 40a
04-112 Warszawa
bezpośrednią
pojawić oświetlenia.
się w liniach Należy Energia
zewnętrznych. za- jest wydajność, zazwy- 130, poz. 1193.
gdzie ważna
zadbać odprowadzana
burzeń również, by ze jest względu
wtedyna czaj stosuje sięPodsumowanie
do uziemienia źródła sodowe, dla tel. 85 307 00 85 tel.: 22 810 21 24
rst@rst.pl
rozpoznawanie barw
w kontrolowany sposób bezpieczeń-
i nie powoduje których
zakłó-wskaźnik oddawaniaprzepięć
Ogranicznik barw powinien w minimal- faks 22 810 27 42
Teresa Taczanowska
Teresa Taczanowska
Anna Ostańska
Anna Ostańska
www.rst.pl
Teresa Taczanowska
Dokładność realizaji
Teresa Taczanowska
Dokładność realizaji
ceń obwodów wewnętrznych i urządzeń. nym stopniu wpływać na chroniony obwód. Je-
Anna Ostańska
a potrzeba modernizacji
Anna Ostańska
a potrzeba modernizacji
e-mail: eib@ksiegarniatechniczna.com.pl
budynków wielkopłytowych
budynków wielkopłytowych
www.ksiegarniatechniczna.com.pl
adność realizaji a potrzeba modernizacji
ność realizaji a potrzeba modernizacji
40
28 www.elektro.info.pl
ww w. e l e k t r o . i n f o . p l Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa
Oświetlenie Oświetlenie w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 41
nków wielkopłytowych
ów wielkopłytowych
REKLAMA REKLAMA
dr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka nych. Polskie prawo nie nakłada obowiązku ników przepięć. Projektant powinien się łowe, o których przy zachowaniu należytej
instalacji systemu ochrony odgromowej obiek- upewnić, czy projektowany produkt jest staranności ubezpieczony mógł się dowie-
Jak wykonać instalację

tu wyposażonego w instalację PV. Prawo bu- zgodny z właściwymi normami, nie posia- dzieć np. poprzez lekturę artykułów praso-
dowlane nakłada zaś na inwestora/projektan- da wad materiałowych stanowiących pod- wych czy prawomocnych decyzji UOKiK.
ta konieczność analizy ryzyka. Analiza ryzyka stawę do podważenia parametrów dekla- Szczegółowe zapisy znajdziemy w ogólnych
przeciwprzepięciową, aby ubezpieczyciel przeprowadzona zgodnie z normą umożli-

wia wybór właściwego poziomu ochrony od-
rowanych przez producenta lub czy nie
jest objęty postępowaniem UOKiK. Po-
warunkach ubezpieczenia akceptowanych
domyślnie przy zawieraniu umowy ubez-
zapłacił za ewentualne szkody?

gromowej budynku. Bardzo często zapobie- twierdzeniem parametrów deklarowanych pieczenia.
gawczo lub będąc zmuszonym przez bank przez producenta są oznaczenia jednostek g) Konieczność instalacji na wejściu do bu-
ubezpieczamy swój obiekt (dom) myśląc certyfikujących i badawczych jednej z wy- dynku iskiernikowego ogranicznika prze-
o ewentualnym ryzyku powstania strat, które mienionych jednostek: KEMA, DEKRA, VDE, pięć (na każdą fazę) o prądzie impulsowym
Wymagania wobec projektanta, wykonawcy, zarządcy budynku mają być pokryte z polisy. Podobnie jak w przy- VDS, PCA. (Iimp) nie mniejszym niż 12,5 kA na fazę. Ka-
padkach opisywanych powyżej przeglądając c) Należy przeprowadzić szczegółową weryfi- tegorycznie odradza się stosowanie na wej-
OWU w punkcie opisującym przedmiot ubez- kację deklaracji CE i należy upewnić się, czy ściu do budynku ograniczników opartych
W powszechnym odczuciu zawierając umowę ubezpieczenia jesteśmy przekonani i w większości wręcz pewni, że pieczenia napotykamy zapis: „Ochroną ubez- nie jest to China Export (deklarację winien na technologii warystorowej.
w przypadku zaistnienia sytuacji wyjątkowej powodującej powstanie start materialnych ubezpieczyciel pokryje pieczeniową może być objęta instalacja foto- wystawić europejski dystrybutor, a nie chiń- h) Kategorycznie odradza się wykorzystywa-
nam poniesione straty. Niestety, w życiu jest zupełnie inaczej niż w teorii. Bardzo często okazuje się, że dopiero gdy woltaiczna, która spełnia łącznie następujące ski producent). nie ograniczników tzw. „B+C”. Nie są one
ubezpieczony obiekt lub rzecz ulegnie uszkodzeniu zmienia się nasze postrzeganie umowy ubezpieczeniowej. Nagle warunki: (…) jest wyposażona w system ochro- d) Rozkład i gęstość zwodów odgromowych zgodne z wymaganiami normy PN-EN
ny odgromowej i przeciwprzepięciowej oraz na dachu powinny być wykonane zgodnie 61643-11 [5]. Ogólne warunki ubezpiecze-
przypominamy sobie ciągle aktualne przysłowie „mądry Polak po szkodzie”. W artykule opisane zostaną możliwe sce-
uziemienie”. Analizując ten zapis musimy wy- z wytycznymi norm z zakresu ochrony od- nia zakładają stosowanie urządzeń i ma-
nariusze zdarzeń, o których dobrze wiedzieć przed, a nie po fakcie. Poniżej przeczytamy również jak zrobić, aby nie
posażyć obiekt w ww. instalację, bo jak nie to gromowej. Kategorycznie odradza się korzy- teriałów spełniających normy przyję-
trzeba było sięgać do kieszeni ubezpieczyciela. nasza instalacja nie jest objęta ubezpieczeniem stanie z piorunochronów aktywnych („ESE”) te w budownictwie (prawie budowlanym
– pomimo że mamy polisę. Podsumowując na- lub innych „nowoczesnych” rozwiązań od- i przywołanych rozporządzeniach wyko-
leży podkreślić, iż wymagania polskiego prawa gromowych polegających na ograniczaniu nawczych). Stosowanie urządzeń chociaż-
K
westie ubezpieczeń są bardzo skompli- pieczenia. Bardzo często popełnianym błędem znajdziemy w dziale definicji zapis określający nie są równe wymaganiom, na które sami się liczby zwodów na dachu. by niewłaściwie nazwanych jest podsta-
kowanym procesem formalnoprawnym. jest założenie, iż normy są najwyższym aktem „co to jest przepięcie” w rozumieniu umowy zgadzamy podpisując umowę ubezpieczenia e) Wymagana jest konieczność instalacji ogra- wą do odmowy wypłaty odszkodowania.
Wymagają szerokiej wiedzy prawniczej, prawnym i jeśli wykonamy instalację zgodnie ubezpieczenia. I tak przykładowo przepięcie (cywilnoprawną). niczników przepięć na granicach stref LPZ *Dawniej typ B/C/D – obecnie nieobowiązu-
technicznej oraz wiedzy z zakresu i sposobu z normami, to na pewno będzie dobrze. Niestety jest to „nagły i krótkotrwały wzrost napięcia W praktyce życia codziennego bardzo czę- stosownie do wymagań przedmiotowych jące i niepoprawne; stosowanie starych ozna-
orzekania w sądach powszechnych. Niedociąg- tak nie jest. Dlaczego ? Dlatego że przedmiotem powyżej wartości znamionowej dla danego sto spotykamy się ze stwierdzeniem: „gdybym norm. czeń pochodzących z wycofanych norm VDE
nięcia w tym zakresie mogą być bardzo kosz- sporu jest umowa ubezpieczenia, a nie zakres urządzenia, urządzenia, linii sieci – pod wa- wiedział to bym zrobił inaczej”. Bardzo często f) Wymagana jest na granicy stref LPZ0 i LPZ1 grozi możliwością niewypłaty odszkodowa-
towne. Najlepszym wyjściem jest unikanie za obowiązywania przedmiotowych norm. Tę kwe- runkiem wyposażenia budynku w sprawną in- również inwestorzy zwracają się zapytaniem: konieczność instalacji iskiernikowego ogra- nia ze względu na niezgodność nazewnictwa
wszelką cenę wchodzenia w spór z ubezpieczy- stię rozstrzyga sąd w zakresie opisanym w umo- stalację odgromową i/lub sprawne ogranicz- „jak zrobić, aby w nowej inwestycji nie powtó- nicznika przepięć o prądzie impulsowym z normą PN-EN 61643-11 [5].
cielem poprzez stosowanie właściwie dobra- wie ubezpieczenia, a nie rozstrzyga, czy normy niki przepięć zamontowane w budynku lub rzyła się sytuacja odmowy wypłaty odszko- (Iimp) nie mniejszym niż 12,5 kA na każdą i) Kategorycznie odradza się wykorzystywa-
nych układów i urządzeń do ochrony – w oma- są obowiązujące, czy nie. Ogólne warunki ubez- lokalu”. Taka definicja nakłada na nas obowią- dowania?”. fazę. Kategorycznie odradza się stosować nie ograniczników przepięć typu 1 opartych
wianym przypadku przed przepięciami. pieczenia zazwyczaj nakładają zupełnie inne zek posiadania instalacji odgromowej, zamon- ograniczniki typu 1, których główne ele- na technologii warystorowej o Iimp > 7 kA.
uregulowania, definicje i wyłączenia, na które towanych i sprawnych ograniczników przepięć, Wymagania wobec projektanta menty są wykonane w technologii wary- Technologia warystorowa w obudowie mo-
Wymagania w zakresie ochrony się zgadzamy zawierając umowę ubezpiecze- aktualnych przeglądów okresowych. A co bę- Poniżej przedstawione zostały zalecenia storowej z uwagi na ich małą odporność dułowej umożliwia zbudowanie dobrze
a ubezpieczenie nia. Umowa ubezpieczenia jest umową cywil- dzie, jak nie będziemy ich mieli? Brak wypła- dla projektantów, wykonawców i administra- na oddziaływanie częściowych prądów działającego ogranicznika przepięć typu
Odrębnym problemem są wymagania w za- noprawną, a nie przywołaniem polskich norm. ty odszkodowania, gdyż obiekt nie posiada torów budynków uwzględniające rzeczywi- piorunowych i przenoszonych przez nie ła- 1 o Iimp do 7 kA. Mając na uwadze prze-
kresie ochrony w odniesieniu do umowy ubez- Obowiązuje kodeks cywilny. Strony zawierające ww. urządzeń i instalacji. A czy podczas za- stość zawartą w ogólnych warunkach ubez- dunków elektrycznych. Podobne katego- prowadzone przez UOKiK postępowania
umowę mogą za obopólną zgodą ustalić dowol- wierania umowy ktoś o tym wspomina? A czy pieczenia. ryczne zakazy zostały wprowadzone przez wskazujące na wadliwość technologii wa-
STRESZCZENIE ne warunki, które je zobowiązują. Z jednej stro- podczas zawierania umowy są czytane ogól- a) Wymagana jest analiza ryzyka szkód i strat PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. w instruk- rystorowej w odniesieniu do ograniczników
ny, ubezpieczyciel zobowiązuje się do likwidacji ne warunki ubezpieczenia? A czy ktoś może wywołanych przez wyładowania piorunowe cji Iet-120 pt. „Wymagania techniczne dla przepięć typu 1, stosowanie ww. technolo-
Umowy ubezpieczenia są nieodzownym elementem szkody, a z drugiej strony ubezpieczony zobo- sprawdził, czy nasz obiekt w ogóle może być oraz stosowny wybór poziomu ochrony pro- zapewnienia ochrony przed porażeniem gii może stanowić podstawę do odmowy
codziennego życia. Bardzo często dokonując inwestycji
wiązuje się dotrzymać warunki określone przez ubezpieczony lub czy takiemu ubezpieczeniu jektowanego budynku (kompleksowa ana- prądem elektrycznym, przed przepięciami wypłaty odszkodowania przez firmy ubez-
sięgamy po kredyt bankowy, przez co zostajemy zmu-
szeni do zawarcia umowy ubezpieczenia. Bardzo czę- ubezpieczyciela niezbędne do likwidacji szko- podlega? Odpowiedź na powyższe pytania jest liza zgodnie z normą PN-EN 62305-2 [3], nie i od wyładowań atmosferycznych w strefie pieczeniowe ze względu na wady materia-
sto zawierając umowę ubezpieczenia bezpodstawnie dy zgodnie z zawartą umową. jedna i ta sama: nie. W takiej sytuacji czujemy dopuszcza się kilkuzdaniowego stwierdze- oddziaływania sieci trakcyjnej DC 3 kV. Iet- łowe, o których – przy zachowaniu należytej
domyślnie przypisujemy sobie, iż należy nam się od- W wielu towarzystwach ubezpieczeniowych się oszukani. Zasięgamy rady prawnika. Czę- nia – co sugeruje wykonanie projektu me- 120” dostępnej do pobrania na stronie inter- staranności – ubezpieczony mógł się do-
szkodowanie, bo przecież jestem ubezpieczony. W ar- ubezpieczając się od przepięć zgadzamy się sto słyszymy: projekt jest wykonany zgodnie todą kopiuj-wklej). netowej https: //www.plk-sa.pl/files/public/ wiedzieć. Szczegółowe zapisy znajdziemy
tykule omówiono praktykę życia codziennego w za-
na definicje i określenia przez nie proponowa- z normami. Idziemy do sądu, gdyż zostaliśmy b) Wymaganie od producenta lub dostaw- user_upload/pdf/Akty_prawne_i_przepisy/ w ogólnych warunkach ubezpieczenia ak-
kresie umów ubezpieczenia. Opisano co zrobić, aby
właściwie zabezpieczyć się przed szkodami, gdyż na
ne. Możemy negocjować cenę, ale nie ogól- źle potraktowani. I po kilku latach dowiadu- cy elementów urządzeń piorunochron- Instrukcje/Wydruk/Iet-120.pdf (dostępność ceptowanych domyślnie przy zawieraniu
kształt umowy ubezpieczenia nie mamy większego ne warunki ubezpieczenia. Możemy negocjo- jemy się, że normy to normy, a umowa cywil- nych i ograniczników przepięć deklaracji na dzień 4.01.2021 r.) [8]. Stosowanie pomi- umowy.
wpływu i de facto musimy się dostosować do warun- wać zakres ubezpieczenia poprzez wykupienie noprawna to umowa, zgodnie z którą nic nam zgodności z właściwą dla danego produk- mo tego ograniczników typu 1 warystoro- j) Urządzenia do ograniczenia przepięć na-
ków oferowanych przez ubezpieczyciela. dodatkowej opcji – zakresu szkód obejmowa- się nie należy. tu normą serii PN-EN 62561 [10-16] dla ele- wych może stanowić podstawę do odmowy leży dobezpieczać za pomocą wkładek
Słowa kluczowe: ochrona odgromowa, ograniczanie nych ubezpieczeniem. Niemniej jednak bardzo Podobna sytuacja dotyczy również zyskują- mentów urządzenia piorunochronnego wypłaty odszkodowania przez firmy ubez- topikowych dobranych zgodnie z wyma-
przepięć, piorun, ubezpieczenie.
często w ogólnych warunkach ubezpieczenia cych na popularności instalacji fotowoltaicz- i serii PN-EN 61643 [5, 6, 7] dla ogranicz- pieczeniowe ze względu na wady materia- ganiami producenta. Przy doborze warto-

wych (MCB) jako dobezpieczenia może e) W postępowaniach przetargowych zaleca ceptujemy jako stan faktyczny. Nie ma tutaj biegłego obciążyć powoda”. Z rozgoryczeniem
WARTO WIEDZIEĆ! stanowić podstawę do odmowy wypłaty się wymaganie od potencjalnego wyko-
ABSTRACT zupełnie znaczenia, kiedy obiekt został wy- akceptujemy wyrok sądu.
ubezpieczenia ze względu na popełniony nawcy dostarczenia deklaracji zgodności How to make a surge protection installation to en- budowany, zgodnie z jakimi obowiązującymi
Najczęściej popełniane błędy
błąd projektowy. i protokołów z badań jako jednego z kryte- sure compensation for lightning damage? Part 2. wówczas przepisami i wymaganiami. Umowa Podsumowanie
1. Domyślne założenie „zawsze należy mi k) Wyznaczenie i sprawdzenie odstępów se- riów oceny. Jest to zgodne z prawem o za- Requirements for the designer, contractor, build- ubezpieczenia może dowolnie określić nasze Umowy ubezpieczenia są nieodzownym ele-
ing manager
się odszkodowanie, bo jestem przecież parujących pomiędzy urządzeniami zain- mówieniach publicznych i nie faworyzuje obowiązki, dowolnie może definiować przed- mentem życia codziennego. Bardzo często do-
Insurance contracts are an indispensable element of ev-
ubezpieczony” jest błędne – patrz ogól- stalowanymi na dachu, elewacjach budyn- żadnego dostawcy, a wykazuje, iż dołożo- eryday life. Very often, when making investments, we miot ubezpieczenia. Dowolnie może określać , konując inwestycji sięgamy po kredyt banko-
ne warunki ubezpieczenia. ku a urządzeniami piorunochronnymi. no należytej staranności mającej na celu reach for a bank loan, which means that we are forced kiedy ubezpieczający zapłaci za szkody, za jaki wy, przez co zostajemy zmuszeni do zawarcia
l) Kategorycznie odradza się stosowanie tzw. weryfikację jakości oferowanego sprzętu to conclude an insurance contract. Very often, when rodzaj zdarzenia, w jakiej wysokości. Domyśl- umowy ubezpieczenia. Bardzo często zawiera-
2. Brak wiedzy w jakim zakresie, kiedy, pod concluding an insurance contract, we unjustifiably as-
rurek odgromowych. Norma PN-EN 62305- i urządzeń. ne przypisywanie przez nas umowom ubezpie- jąc umowę ubezpieczenia bezpodstawnie do-
jakimi warunkami jesteśmy ubezpiecze- sume that I am entitled to compensation, because I am
3 [9] wskazuje możliwość stosowania rur insured. The article discusses the practice of everyday czenia warunku „zawsze należy mi się odszko- myślnie przypisujemy sobie, że należy nam się
ni – niezapoznanie się z ogólnymi warun- Wymagania wobec
PCV o grubości 3 mm do izolacji dolnych life in the field of insurance contracts. It was described dowanie, bo jestem przecież ubezpieczony” odszkodowanie, bo przecież jestem ubezpie-
kami ubezpieczenia. zarządcy budynku what to do in order to properly protect ourselves against
części przewodów odprowadzających jest najczęściej pobożnym życzeniem i włas- czony. W artykule omówiono praktykę życia
3. Brak systemu ochrony odgromowej i/lub damages, because we do not have much influence on
(pkt E.5.4.3.6). Niemniej jednak ich stoso- a) Kategorycznie odradza się samodzielne ną, niczym nie uzasadnioną interpretacją za- codziennego w zakresie umów ubezpieczenia.
the shape of the insurance contract and in fact we have
przeciwprzepięciowej obiektu pomimo wanie zwiększa niebezpieczeństwo pora- instalowanie urządzeń na dachu bez we- wartej umowy. Bardzo często również na etapie Opisano co zrobić, aby właściwie się zabezpie-
to adapt to the conditions offered by the insurer.
zaakceptowanej podczas podpisywania żenia prądem doziemnego wyładowania ryfikacji systemu ochrony odgromowej Keywords: lightning protection, surge protection, likwidacji szkody zupełnie błędnie upieramy czyć przed szkodami, gdyż na kształt umowy
umowy ubezpieczenia konieczności jej piorunowego, gdyż badania rurek odgro- i przepięciowej. W szczególności: urzą- lightning strike, insurance policy. się twierdząc „przecież normy tego nie wy- ubezpieczenia nie mamy większego wpływu
stosowania. mowych udarem napięciowym 1,2/50 µs dzeń radionadawczych, anten „interneto- magają – jakim prawem oni tego żądali, prze- i de facto musimy się dostosować do warun-
4. Dokładanie urządzeń i instalacji bez od- 100 kV wykazały występowanie wyłado- wych” (Wi-Fi), anten telewizyjnych, kamer wiadać budynki i ich usytuowanie, bez któ- cież nie mają prawa i teraz jeszcze nie chcą pła- ków oferowanych przez ubezpieczyciela. Histo-
wań ślizgowych po ich powierzchni. przemysłowych do monitoringu otocze- rych obiekt nie może istnieć w przestrzeni cić”. Sprawa znajduje swój finał w sądzie. A sąd rie z przeszłości opisywane w powieści „Ziemia
powiednich zmian w projekcie ubezpie-
nia, anten satelitarnych, klimatyzatorów, prawnej [4]. Umowy cywilne co do zasady nie orzeka – „na podstawie zawartej umowy ubez- obiecana” Władysława Reymonta nie mają nic
czonego obiektu.
Wymagania wobec wykonawcy paneli fotowoltaicznych. muszą, ale mogą być obwarowane szczegól- pieczenia w dniu … paragraf … ubezpieczony wspólnego z teraźniejszością.
5. Zamienianie urządzeń na inne odpowied- a) Wymaganie od producenta lub dostaw- b) Każdorazowa instalacja urządzenia elek- nymi, dowolnymi i dobrowolnymi wymagania- był zobowiązany do …, nie spełnił warunków
niki bez zgody i stosownych zmian w pro- cy elementów urządzeń piorunochron- trycznego lub elektronicznego na dachu mi, m.in. technicznymi akceptowanymi przez … stąd też żądanie opisane w pozwie należa-
jekcie. literatura do artykułu na
nych i ograniczników przepięć deklaracji budynku wymaga sprawdzenia: strony. Mając powyższe na uwadze zawierając ło odrzucić w całości … kosztami sprawy ob-
6. Niezachowane odstępy separacyjne na zgodności z właściwą dla danego produk- – czy nowo zainstalowane urządzenie zo- umowę ubezpieczenia należy zwrócić szcze- ciążyć powoda … kosztami zastępstwa proce-
dachu. tu normą: serii PN-EN 62561 [10–16] dla ele- stało umieszczone w strefie chronionej gólną uwagę, na co sami się zgadzamy i ak- sowego obciążyć powoda … kosztami opinii
mentów urządzenia piorunochronnego przez zwody odgromowe (jeśli nie, ryzy-
7. Brak ochrony przeciwprzepięciowej sko- REKLAMA
i serii PN-EN 61643 [5, 6, 7] dla ogranicz- ko zniszczeń jest bardzo duże),
ordynowanej energetycznie z urządze-
ników przepięć. Wykonawca powinien się – czy zostały zachowane odstępy separu-
niem końcowym.
upewnić, czy stosowany produkt jest zgod- jące pomiędzy urządzeniem a zwodami
8. Stosowanie aktywnej ochrony odgromo- ny z właściwymi normami, nie posiada wad odgromowymi,
wej lub innej polegającej na ogranicza- materiałowych, stanowiących podstawę – czy kable łączące nowo zainstalowane
niu liczby zwodów lub cienia na dachu. do podważenia parametrów deklarowa- urządzenie zostały wyposażone w sto-
Wyłącza to odpowiedzialność ubezpie- nych przez producenta lub czy nie jest ob- sowne ograniczniki przepięć (jeśli nie,
czyciela za ewentualne straty ze wzglę- jęty postępowaniem UOKiK. Potwierdze- ryzyko zniszczeń jest bardzo duże).
du na stosowanie rozwiązań niezgod- niem parametrów deklarowanych przez Stosowne zmiany powinny być naniesio-
nych z polskim prawem budowlanym. producenta są oznaczenia jednostek cer- ne na dokumentację projektową obiektu.
tyfikujących i badawczych jednej z wymie- c) Wymagana jest okresowa kontrola stanu
Błędem jest powoływanie się na normy
nionych jednostek: KEMA, DEKRA, VDE, instalacji odgromowej i ograniczników
francuskie nieprzywołane w polskim
VDS, PCA. przepięć (optyczna kontrola ograniczni-
rozporządzeniu Ministra Infrastruktu-
b) Szczegółowa weryfikacja deklaracji CE ków przepięć, urządzeń piorunochron-
ry w sprawie warunków technicznych,
i upewnienie się, czy nie jest to China Ex- nych). W szczególności należy zwrócić
jakim powinny odpowiadać budynki
port (deklarację winien wystawić europej- uwagę, czy nie doszło do aktu wandali-
i ich usytuowanie [4]. ski dystrybutor, a nie chiński producent). zmu, korozji, uszkodzenia ogranicznika
c) Kategorycznie odradza się zamieniania ro- przepięć.
ści prądu znamionowego wkładek topiko- dzaju urządzeń podczas realizacji inwe-
wych należy uwzględnić ich wytrzymałość stycji bez naniesienia zmian na projekt Stare obiekty a ubezpieczenie
na udary prądowe o charakterystyce przez projektanta. Realizacja inwestycji Umowy ubezpieczenia podlegają pod ko-
10/350 μs oraz 8/20 μs. W przypadku za- niezgodnie z projektem stanowi podsta- deks cywilny i według jego przepisów rozstrzy-
stosowania profesjonalnych ograniczni- wę do odmowy wypłaty odszkodowania gane są ewentualne spory. Zawierając umowę
ków przepięć w budownictwie mieszkal- przez ubezpieczyciela. cywilną strony mogą się umówić na dowol-
nym i biurowym w większości przypadków d) Konieczna jest weryfikacja powykonaw- ne, obopólnie akceptowane zapisy. Przepisy
nie ma konieczności dobezpieczania SPD cza odstępów separujących pomiędzy techniczne przywołane w rozporządzeniach,
ze względu na spodziewane wartości prą- urządzeniami zainstalowanymi na dachu wymienionych w nich normach są wymaga-
dów. Stosowanie wyłączników nadmiaro- a zwodami piorunochronnymi. niami minimalnymi, którym powinny odpo-

Problemy z przewodami o izolacji 1 1

1
2 2
2
wysokonapięciowej stosowanymi 3 3
3
5
w ochronie odgromowej 4 4
W dużym uproszczeniu instalacja odgromowa ma na celu przechwycenie wyładowania piorunowego i skierowanie

Rys. 4. Budowa różnych rodzajów przewodów w izolacji wysokonapięciowej stosowanych w ochronie odgromowej,
prądów piorunowych do systemu uziomowego. Podczas wyładowań piorunowych przepływający przez system zwo- Rys. 3. O
biekt uszkodzony w wyniku niezachowania gdzie: 1 – miedziany przewód odprowadzający prąd piorunowy, 2 – izolacja wysokonapięciowa wewnętrz-
wymaganych odstępów separacyjnych i niekon- nego przewodu miedzianego, 3 – zewnętrzna warstwa półprzewodząca zapobiegająca wyładowaniom śliz-
dów, przewodów odprowadzających i uziom prąd piorunowy wytwarza spadek napięcia, który należy utożsamiać ze trolowanych przeskoków iskrowych od instala- gowym wzdłuż powierzchni, 4 – wewnętrzna warstwa półprzewodząca, 5 – zewnętrzna powłoka izolacyj-
cji odgromowej [1] na [1]
źródłem wysokiego napięcia. Przy poprawnie działającej instalacji odgromowej podłączonej do systemu uziomowego
możemy się na nich spodziewać napięcia o wartości równej iloczynowi przepływającego prądu i rezystancji uziemie- stanowi wyzwanie dla projektanta. Idealnym ganych parametrów i pośrednio określają ich (dobranej stosownie do deklaracji producenta)
nia. W przykładowej realizacji może to być 100 kV lub więcej (rys. 1.). rozwiązaniem wydają się przewody o izolacji zastosowanie. Warstwy sterujące (najczęściej zgodnie z zapisami przywołanej normy PN-EN
wysokonapięciowej HVI (ang. High Voltage In- oznaczane jako półprzewodzące) charaktery- 62561-1 [9]. W zakres wymaganych badań wcho-
sulation). Zalety przewodów HVI to [3]: zują się nieliniową impedancją i wykonywane dzi również test odporności na korozję (pkt
P
rojektując system ochrony odgromowej »» łatwe zapewnienie wymaganych odstępów są z materiałów o podobnych właściwościach 5.5.5.1 IEC TS 62561-8), na promieniowanie ul-
należy uwzględnić wyżej opisane zja- separacyjnych do nawet 150 cm w materia- jak warystor [4]. trafioletowe (pkt 5.5.5.2 IEC TS 62561-8), testy
wisko, które może powodować powsta- łach stałych, Poza różnicami w budowie przedstawione wytrzymałości mechanicznej (pkt 5.5.6 IEC TS
wanie niekontrolowanych przeskoków iskro- »» możliwość zastosowania w każdym obiekcie kable różnią się deklarowanymi parametrami 62561-8) [5]. Dopiero tak postarzony i przebada-
wych między instalcją odgromową a innymi poddawanym ochronie odgromowej (nawet wynikającymi z różnic w wymaganiach przed-
elementami/instalacjami w budynku podczas tym z wydzielonymi strefami zagrożonymi miotowych norm. STRESZCZENIE
wyładowania piorunowego. Niekontrolowa- wybuchem),
ne przeskoki iskrowe zmieniając drogę rozpły- »» przekroje przewodów HVI są zgodne z wyma- Badania przewodów HVI Podczas wyładowań piorunowych system zwodów
i przewodów odprowadzających jest źródłem wysokie-
wu prądu piorunowego zwiększają zagrożenie ganiami norm z serii PN-EN 62305, Głównym parametrem, który trzeba brać pod go napięcia i stanowi istotne zagrożenie dla samego
obiektu (rys. 2.). W takiej sytuacji system ochro- »» odporność na pożar, uwagę przy doborze przewodu o izolacji wyso- obiektu, jak i pracujących w nim urządzeń elektrycz-
ny odgromowej zwiększa zagrożenie, zamiast »» wodoodporność, konapięciowej stosowanego w ochronie odgro- nych i elektronicznych. Przewody o izolacji wysokona-
pięciowej coraz częściej stosowane są w ochronie od-
je zmniejszać. Na rysunku 3. przedstawiono »» maksymalny prąd odprowadzany przewoda- mowej, jest zapewniany równoważny odstęp se-
gromowej w celu zmniejszenia wymaganego odstępu
zdjęcie obiektu uszkodzonego w wyniku nie- mi HVI do 200 kA. parujący w powietrzu lub w materiale stałym. separacyjnego. Niestety, bardzo często błędnie inter-
kontrolowanych przeskoków iskrowych od in- Przewód HVI różni się budową od zwykłych Każdy przewód HVI stosowany w ochronie od- pretowane, wyznaczane i badane parametry przewo-
kabli WN stosowanych w energetyce zawodo- gromowej powinien być przebadany zgod- dów o izolacji wysokonapięciowej zamiast ograniczać,
wej (rys. 4. i 5.). Kluczowym elementem przenie z wymaganiami opisanymi w IEC TS 62561- zwiększają zagrożenie piorunowe chronionych obiek-
tów. W artykule przeanalizowano problemy związane
wodów HVI, kabli WN są nieliniowe materiały 8:2018 [5]. z przewodami o izolacji wysokonapięciowej stosowa-
Rys. 1. W
yładowanie piorunowe źródłem wysokiego napięcia panującego na zwodach, przewodach odprowadzają-
cych i systemie uziomowym [1] sterujące rozkładem pola elektrycznego wzdłuż W pierwszej kolejności przewody odprowa- nymi do odprowadzania prądu piorunowego.
oraz w okolicach głowicy kablowej. Właściwy ich dzające prąd piorunowy należy przebadać pod Słowa kluczowe: wyładowania piorunowe, przewody
stalacji odgromowej. W zależności od rodzaju tyzacji, różnego rodzaju anten, połączeń kablo- dobór, grubość i rozmieszczenie w osi wzdłuż- kątem wytrzymałości na prąd piorunowy Iimp wysokonapięciowe, HVI, odstęp separacyjny, ochro-
na odgromowa.
chronionego obiektu niekontrolowane przesko- wych i innych. Bardzo często ten aspekt ochro- nej i poprzecznej umożliwiają uzyskanie wyma- o wartości odpowiednio 50, 100, 150, 200 kA
ki iskrowe mogą być przyczyną pożaru – po- ny odgromowej jest pomijany, bagatelizowany
przez zmiany drogi rozpływu prądu pioruno- lub zapewniany tylko wycinkowo. 1. żyła robocza – miedziana lub
aluminiowa (A) 1.
wego. W przypadku obiektów z wydzielonymi W świetle aktualnych wyników badań labo 2. ekran półprzewodzący na żyle roboczej 2.
100%
A B
3. A – bez sterowania polem
strefami zagrożonymi wybuchem (tzw. strefy ratoryjnych stosowanie elementów wsporczych 3. izolacja z polietylenu usieciowanego 4.
80%
(XLPE) 5. B – ze sterowaniem polem
EX) iskrzenie może być przyczyną eksplozji, co lub dystansujących w zestawieniu z zanieczysz- 4. ekran półprzewodzący na izolacji 6.
7. 60%
5. taśma półprzewodząca, blokująca wodę,
powoduje konieczność szczególnego zwróce- czeniem powietrza i osadami, które na nich się obwój na ekranie izolacji
8.
40%
nia na nie uwagi. pojawiają nie jest skutecznym rozwiązaniem chro- 6. ekran metaliczny – druty i taśmy miedziane 9. 20%
(opcjonalnie włókna światłowodowe
W celu uniknięcia powstawania niekontrolo- niącymi przed przeskokami iskrowymi powstają- w tubach) 10. 0%
7. taśma półprzewodząca, blokująca wodę,
wanego iskrzenia podczas doziemnych wyła- cymi w wyniku niezachowania w ymaganych od- obwój na ekranie metalicznym
dowań piorunowych norma PN-EN 62305-3 [2] stępów separacyjnych (rys. 3.) [8]. 8. uszczelnienie promieniowe – folia
aluminiowa lub miedzina z kopolimerem
zaleca zachowanie odstępu separacyjnego (s). polietylenu
Rys. 2. N
iekontrolowane przeskoki iskrowe powstające Odstęp ten jest szczególnie istotny w przypad- Przewody o izolacji 9. powłoka zewnętrzna – kolor czarny: MDPE,
HDPE, LSOH
w wyniku niezachowania wymaganego odstępu
separacyjnego s, gdzie: 1 – ściana w budynku, ku nowoczesnych urządzeń technicznych insta- wysokonapięciowej 10. powłoka półprzewodząca (opcjonalnie)
2 – rozpływający się prąd doziemnego wyłado- lowanych na dachu chronionego budynku np.: Zapewnienie estetycznego wyglądu i sku- Rys. 6. P rzykład rozkładu linii ekwipotencjalnych pola elektrycznego na zakończeniu
wania piorunowego, 3 – zwykły drut odprowa- Rys. 5. B udowa typowego kabla elektroenergetycznego WN o izolacji XLPE i z ekra- kabla: A – bez sterowania pola, B – ze sterowaniem pola (technologia nieli-
dzający prąd piorunowy [3] wentylatorów, agregatów od systemów klima- tecznej ochrony przed przeskokami iskrowymi nem z drutów miedzianych [4] niowych materiałów sterujących) [4]

doczne przeskoki iskrowe mogą występo- Równoważny odstęp separacyjny

wać tylko na iskierniku porównawczym dla przewodu o izolacji wysokonapięciowej Minimalne napięcie testów
1,0 µs < Tc < 1,4 µs. Jeśli podczas prób czas Tc wykorzystywanego w ochronie dgromowej wg IEC TS 62561-8, w [kV]
se, w [cm]
nie mieści się w założonych granicach, nale-
25 250
1 4 ży wartość napięcia próby zwiększać o 5%, aż
do uzyskania wymaganego czasu do przesko- 50 500
2
5
ku Tc. Miejsce występowania przeskoku należy 75 750
sc identyfikować za pomocą kamery nagrywają- 100 1000
3
cej testy i zarejestrowanego kształtu napięcia Tab. 1. M
inimalne napięcie testów wg IEC TS 62561- 8 przewodu o izolacji wysokonapięciowej wykorzystywanego
na oscyloskopie. w ochronie odgromowej
Próba udarem napięciowym 1,2/50 µs,

Normy i ich błędna interpretacja Napięcie znamionowe kabla, w [kV]
w [kV]
Kable energetyczne wysokich napięć są pro- 6 60
dukowane w oparciu o wymagania norm: IEC 10 75
6050-2:2014 Kable energetyczne z izolacją wytła-
15 95
czaną i ich akcesoria dla napięć od 1 kV do 30 kV.
20 125
Rys. 7. P rzewód o izolacji wysokonapięciowej wykorzy- Rys. 8. Schemat układu do badania wytrzymałości przewodów o izolacji wysokonapięciowej wykorzystywanych Metody badań i wymagania [10], IEC 60840:2011
stywany w ochronie odgromowej podczas te- w ochronie odgromowej, gdzie: 1 – wysokonapięciowy generator udarów, 2 – wysokonapięciowy dzielnik 30 170
stów mechanicznych [6] napięcia, 3 – oscyloskop, 4 – układ porównawczy, 5 – przewód poddawany testom [5] Kable energetyczne z izolacją wytłaczaną i ich ak-
45 – 47 250
cesoria dla napięć powyżej 30 kV do 150 kV. Meto-
dy badań i wymagania [11], IEC 62067:2011 Kable 60 – 69 325
5 5 energetyczne z izolacją wytłaczaną i ich akceso- 110 – 115 550
ria dla napięć powyżej 150 kV do 500 kV. Metody 132 – 138 650

4
badań i wymagania [12]. 150 – 161 750
W zakresie badań wytrzymałości na udary na- 220 – 230 1050
l1
1 1 pięciowe powodowane wyładowaniami pioru- 275 – 287 1050

3
nowymi kable bada się napięciami od 250 kV 330 – 345 1175
2
do 1550 kV (tab. 2.). Warte odnotowania jest, iż 380 – 400 1425
w normach IEC 6050-2:2014 [10], IEC 60840:2011 500 1550
[11] i IEC 62067:2011 [12] nie wspomina się o rów-
l2 Tab. 2. P oziomy napięć testowych kabli energetycznych wg IEC 6050-2:2014, IEC 60840:2011 i IEC 62067:2011
noważnym odstępie separacyjnym. Stąd też [10, 11, 12]
bezpośrednie dopuszczanie kabli elektroener-
Rys. 9. S posób podłączenia badanego przewodu do układu probierczego, getycznych do stosowania w ochronie odgro- daży, zbudowane są w oparciu o wymieniony W przypadku stref zagrożonych wybuchem na-
gdzie: 1 – badany przewód HVI, 2 – metalowa rura o średnicy dwa razy więk- mowej jest niezgodne z IEC 6050-2:2014, IEC w normie usieciowany polietylen o grubości leży dołożyć należytej staranności podczas do-
szej niż średnica badanego przewodu i długości 2 m, 3 – wyprowadzenia uzie-
miające stosownie do instrukcji producenta, 4 – wewnętrzna żyła badanego 60840:2011 i IEC 62067:2011. większej niż 3 mm i badane napięciem uda- boru i wyboru przewodu HVI poprzez wymaga-
przewodu HVI, 5 – podłączenia do generatora wysokiego napięcia, l1 – dodat- Największą wadą przewodów HVI jest ich rowym 1,2/50 µs 100 kV. Należy zauważyć, iż nie od dostawcy wyników badań na zgodność
kowy odcinek przewodu HVI stosownie do instrukcji producenta, l2 – długość Rys. 10. Z djęcie stanowiska podczas badań przewodów o izolacji wysokonapięcio-
metalowej rury oznaczonej cyfrą 2 na rysunku 9. [5] wej [6] wyższa cena w porównaniu do zwykłego taki poziom prób odpowiada kablowi śred- z IEC TS 62561-8.
drutu odgromowego. Wyższa cena w spo- niego napięcia wg IEC 6050-2:2014 [10]. Warto
ny przewód należy poddać testom wytrzymało- na wynosić (8±0,5) mm i mieć długość co naj- Ut = se ×10 kV cm sób naturalny doprowadziła wśród inwesto- przypomnieć, iż napięcia panujące na instala- Praktyka życia codziennego
ści napięciowej, które opisano poniżej. mniej 2 m. Odstęp porównawczy sc powinien rów do poszukiwania tańszych zamienników. cji odgromowej podczas doziemnego wyłado- Bardzo często minimalizując koszty inwesty-
W drugim etapie należy sprawdzić równo- odpowiadać badanemu równoważnemu odstę- gdzie: Często spotykamy się z „magiczną” zamianą wania piorunowego są wielokrotnie większe, cji stosowane są różnego rodzaju zamienniki
ważne odstępy separacyjne se (pkt 5.5.7.2 IEC powi separacyjnemu z uwzględnieniem współ- se – równoważny odstęp separacyjny, kabli elektroenergetycznych średniego napię- co przekłada się na pojawianie niekontrolo- przewodów HVI. Skutki takiego postępowania
TS 62561-8). Typowe wartości odstępów sepa- czynnika korekcyjnego cdc_st zależnego od szyb- Ut – wartość szczytowa napięcia, od którego za- cia w przewody o izolacji wysokonapięciowej wanych przeskoków iskrowych. Ani norma mogą być katastrofalne oraz przyczynić się do
racyjnych zapewnianych przez przewody HVI kości narastania udaru na wyjściu generatora czyna się przeprowadzać próby. przeznaczone do ochrony odgromowej. Jest to PN-EN 62305-3 pkt 8.1, ani norma IEC 6050- powstania szkód o bardzo wielkich rozmiarach.
powinny wynosić 25 cm, 50 cm, 75 cm, 100 cm i czasu do przeskoku (typowo cdc_st = 1,2 dla Wyznaczone napięcie próby należy zwięk- spowodowane błędną interpretacją zapisów 2:2014 nie wspomina o równoważnym odstę- Przykłady „tańszych” zamienników przewodów
lub więcej – stosownie do potrzeby dla dane- udaru 1,2/50 µs lub szybszego) [5]: szać aż do momentu, gdy czas do przeskoku normy PN-EN 62305-3:2011 [2]. Norma PN-EN pie separacyjnym dla kabla charakteryzujące- HVI podczas badań zamieszczono na rysun-
go obiektu poddawanego ochronie zgodnie se
Tc osiągnie wartość 1,0 µs < Tc < 1,4 µs [5]. Jeśli 62305-3 w punkcie 8.1 wymienia środki ochro- go się ww. parametrami. Aby móc uznać kabel kach 11. i 12.
z PN-EN 62305-3. sc = nie uda się uzyskać wymaganego czasu Tc, na- ny przed napięciami dotykowymi i wskazuje, za właściwy, należałoby go przebadać napię-
c dc _ st
Do testowania równoważnego odstępu sepa- leży zwiększyć szybkość narastania napięcia iż można zastosować izolowanie dostępne- ciem co najmniej 250 kV wg IEC TS 62561-8 [5]. Podsumowanie
racyjnego stosuje się wysokonapięciowy gene- gdzie: poprzez wymianę rezystorów w generatorze go przewodu odprowadzającego usieciowa- Brak deklaracji równoważnego odstępu sepa- Podczas wyładowań piorunowych system
rator napięć udarowych, najczęściej pracujący sc – odstęp porównawczy, Marxa. Po ustawieniu wymaganego napięcia nym polietylenem o grubości przynajmniej racyjnego se (rozumianego wg IEC TS 62561-8) zwodów i przewodów odprowadzających jest
w układzie Marxa, oraz specjalny układ porów- se – równoważny odstęp separacyjny, próby podłącza się badany przewód do ukła- 3 mm zapewniającym udarowe napięcie wy- w parametrach przewodu o izolacji wysokona- źródłem wysokiego napięcia i stanowi istotne
nawczy (rys. 8., 9., 10.). Układ porównawczy cdc_st – współczynnik korekcyjny. du porównawczego i przeprowadza trzy próby trzymywane 100 kV [2]. Ten zapis nie upraw- pięciowej wykorzystywanego w ochronie od- zagrożenie dla samego obiektu, jak i pracujących
wykorzystuje dedykowany iskiernik utworzony Najważniejszym parametrem podczas badań rejestrując za każdym razem kształt napięcia nia do stosowania takiego rozwiązania w celu gromowej jednoznacznie dyskwalifikuje taki w nim urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
przez dwa skrzyżowane pręty nad przewodzą- przewodów HVI jest wartość szczytowa napięcia na oscyloskopie. zapewnienia wymaganego odstępu separacyj- produkt, a jego stosowanie grozi powstaniem Przewody o izolacji wysokonapięciowej coraz
cą płaszczyzną uziemienia o wymiarach 2×2 m. (Ut), od której zaczyna się przeprowadzać próby. Aby móc uznać, iż przewód HVI spełnia wy- nego. Przewody HVI zamieniane na kable elek- niekontrolowanych przeskoków iskrowych – częściej stosowane są w ochronie odgromowej
Średnica prętów tworzących iskiernik powin- Wyznacza się ją z następującej zależności [5]: magania IEC TS 62561-8 podczas testów, wi- troenergetyczne, które pojawiają się w sprze- szczególnie niebezpiecznych w strefach Ex. w celu zapewnienia wymaganego odstępu se-

a) b)
Rys. 11. Stosowanie rurek odgromowych zamiast przewodów HVI w _celu zapewnienia wymaganego odstępu separacyjnego, gdzie: a – obiekt z rurkami odgromowymi,
b – rurki odgromowe podczas badań) fot. J. Wiater
paracyjnego. Niestety bardzo często błędnie in- 3. https://www.obo.com.tr/fileadmin/DMS/ 8. J.M. Wiater, Zagrożenia piorunowe i prze-
terpretowane, wyznaczane i badane parame- Broschueren/02_TBS/Blitzschutz-Leitfa- pięciowe w strefach zagrożonych wy-
try przewodów o izolacji wysokonapięciowej den_en.pdf. buchem [w:] S. Czapp (red.), Innowacje,
zamiast ograniczać, zwiększają zagrożenie pio- 4. h t t p s : // w w w. t f k a b l e . c o m /d o w n l o - pomiary i bezpieczeństwo w elektroener-
runowe chronionych obiektów. W przyszłości ad /f iles/upload /f iles/K ATALO G _ HV_ getyce. INFOTECH; 2017, s. 76–85.
mogą powodować znaczne straty finansowe. PL__2021_08_13.pdf. 9. PN-EN 62561-1:2017 Elementy urządzenia
Zaleca się zwracać uwagę na deklarowane pa- 5. IEC TS 62561-8:2018 Lightning protection sy- piorunochronnego (LPSC). Część 1: Wyma-
rametry stosowanych przewodów HVI oraz bez- stem components (LPSC). Part 8: Requirements gania dotyczące elementów połączenio-
względnie żądać protokołów z badań na zgod- for components for isolated LPS. wych.
ność z IEC TS 62561-8 w przypadku stosowania 6. Jan Meppelink, Martin Bischoff. IEC 62561- 10. I EC 6050-2:2014 Kable energetyczne z izo-
ich w strefach zagrożonych wybuchem. 8 Isolated lightning protection systems. 12. lacją wytłaczaną i ich akcesoria dla napięć
VDE ABB-Blitzschutztagung, 12. – 13. Okto- od 1 kV do 30 kV. Metody badań i wyma-
Literatura ber 2017 in Aschaffenburg. gania.
1. LIGHTNING PROTECTION GUIDE from DEHN. 7. https://pl.megger.com/firma/artykuly/ba- 11. IEC 60840:2011 Kable energetyczne z izo-
2. PN-EN 62305-3:2011 Ochrona odgromowa. dania-odbiorcze-linii-kablowych-110kv-w- lacją wytłaczaną i ich akcesoria dla napięć
Część 3: Uszkodzenia fizyczne obiektów i za- -swietle-wymagan-zakladow-energetycz- powyżej 30 kV do 150 kV. Metody badań
grożenie życia. nych-oraz-miedzynarodow. i wymagania.
12. I EC 62067:2011 Kable energetyczne z izo-
lacją wytłaczaną i ich akcesoria dla napięć
powyżej 150 kV do 500 kV. Metody badań
i wymagania.
ABSTRACT
Problems with high voltage insulated cables used
in lightning protection
During lightning discharges, the system of air-termi-
nation rods and conductors are source of high voltage
and poses a significant threat to the building itself as
well as the electrical and electronic devices working
in it. Cables with high voltage insulation are increas-
ingly used in lightning protection in order to reduce
the required separation distance. Unfortunately, very
often, incorrectly interpreted, determined and tested
parameters of high-voltage cables, instead of limit-
ing them, increase the lightning risk of the protected
objects. The article analyses the problems associated
with high voltage insulated cables used to discharge
lightning current.
Keywords: Lightning strikes, high-voltage cables, HVI,
separation distance, lightning protection.
Rys. 12. W
yładowania ślizgowe podczas badań kabli średniego napięcia fot. J. Wiater
38 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa

prezentacja
Mieczysław Ludwików – Phoenix Contact
Instalowanie uniwersalnych ograniczników

przepięć w obwodach dystrybucji zasilania,
które chronią też przed częściowymi
prądami piorunowymi
Rys. 2. L egalizowane przenośne laboratorium do elektrycznego badania ograniczni- Rys. 3. ImpulseCheck – system wczesnego ostrzegania o utracie funkcjonalności przez
N
ków przepięć wkładki ogranicznika
ajważniejszym aparatem w instalacjach
zasilania chroniącym od przepięć, zwłasz- wybrany SPD radził sobie z nimi również skutecz- ograniczenie dla takiego SPD typu 1 to przy kla- Lecz dla obiektów rzadko odwiedzanych naj-
cza w instalacjach przemysłowych, jest nie. Współczesne rozdzielnie główne zawiera- sie ochrony obiektu I lub II należy unikać ukła- wyższą formą zapobiegania jest jednak predyk-
ogranicznik typu 2. O cechach i parametrach, na ją często aparaty elektroniczne i tutaj szybkość du „V” dla ogranicznika typu 1. Ale to już temat cja. Specjalny system monitorowania ogra-
które należy zwrócić uwagę przy wyborze i mon- działania ma znaczenie. Sugerowany podwójnie na inną opowieść. niczników przepięć ImpulseCheck, rys. 3.,
tażu wspomniane jest w drugim artykule. Przy- już uniwersalny aparat dla sieci pięcioprzewodo- W przypadku rozdzielni głównych, w których umożliwia prognozowanie tego po jakim czasie
wołany tam Dz. U. z dnia 7 czerwca 2019 poz. wych to FLT-SEC-T1+T2-3S-350/25-FM – 2905470. brak jest istotnych urządzeń elektronicznych o ni- konieczna będzie wymiana wkładek monitoro-
1065 w rozdziale 8 o instalacji elektrycznej mówi Patrz rysunek 1. Dla sieci czteroprzewodowych, skiej odporności Uw, jak choćby zasilacze, falow- wanego elektrycznie ogranicznika w układzie za-
w § 180 o tym, że instalacja i urządzenia elek- z PEN, będzie to FLT-SEC-T1+T2-3C-350/25-FM – niki i temu podobne, można zastosować nieco silania na kompletnie nowe. Analiza zdarzeń od-
tryczne, przy zachowaniu przepisów rozporzą- 2905469. „wolniejsze” rozwiązanie. Klasyczny ogranicznik bywa się w chmurze i pełna funkcjonalność jest
dzenia, przepisów odrębnych dotyczących do- Konstrukcje te to specjalne rzeczywiste kom- typu 1 o konstrukcji iskiernikowej to dla przykła- dostępna tylko dla SPD produkcji Phoenix Con-
starczania energii, ochrony przeciwpożarowej, Rys. 1. U
niwersalna, rzeczywista kombinacja dwóch różnych ograniczników przepięć dla pięcioprzewodowych ukła- binacje dwóch ograniczników i typu 2 i typu du zespół FLT-SEC-P-T1-3S-350/25-FM – 2905421. tact. Na bieżąco informacja może być dostępna
dów sieci zasilania do ochrony obiektów od klasy ochrony IV do klasy I
ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higie- 1. Istotna zaleta obecności rzeczywistego ogra- Podobnie, jak FLT-SEC-T1+T2-3S-350/25-FM, jest na urządzeniach mobilnych aby zaplanować na
ny pracy, a także wymagań Polskich Norm odno- słaby pomimo certyfikatu ...ale za to tani. Wspie- być nie słabsze niż 12,5kA 10/350 µs na jedno nicznika typu 2 to szybkość reakcji oraz odpor- on również przeznaczony do pracy w sieciach czas wymianę wkładek ograniczników.
szących się do tych instalacji i urządzeń, powin- ra więc tutaj dobór wskazówka z PH-HD 60364- pole, inaczej wymagana jest analiza zagrożenia. ność układu na kąt czoła impulsu. Tutaj poziom pięcioprzewodowych TT/TN-S. W niektórych kra- W dwóch artykułach opisano czynniki, które
ny zapewniać: 5-534:2016, jak dalej jest to opisane. Ograniczniki typu 1 z prądem Iimp ≥ 25kA maksymalnych zabezpieczeń nadprądowych to jach ograniczniki, jak 2905421, są dopuszczone mogą być bardzo istotne przy udzielaniu wielo-
... Jeśli instalacja zasilająca wchodzi do obiek- 10/350 µs w praktyce są uniwersalne, ponieważ 315 A gG. Oferowany poziom ochrony, Up, to nie do ochrony liczników energii również. letniej gwarancji. Zaczyna się to od układu 3+1
2) ochronę przed porażeniem prądem elek- tu lub wychodzi z obiektu należy na granicy uwalniają nas od wykonania analizy określającej wyżej niż 1,5 kV, czyli taki, jak wymagany jest dla Aby obiekt i jego instalacje elektryczne zacho- ogranicznika a kończy na wyprzedzającym moni-
trycznym, przepięciami łączeniowymi i atmo- stref 0/I : zewnętrze ( LPZ 0) – wnętrze (LPZ 1) zagrożenie prądem piorunowym nawet dla naj- wrażliwych urządzeń elektronicznych zainstalo- wywał dyspozycyjność ograniczniki przepięć wg torowaniu poprzez chmurę. Lecz po drodze ogra-
sferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem umieścić SPD typu 1. Może to być złącze kablo- ważniejszych obiektów (klasa ochrony obiektu wanych w bezpośrednim sąsiedztwie. Wszelkie PN-EN 62305-3 należy sprawdzać co 12 miesię- niczniki, w tym rajdzie na przetrwanie, muszą
i innymi szkodami; we na ścianie budynku, rozdzielnia główna od I lub II) przy obecnych tam instalacjach pięcio- wskazówki instalacyjne, podobnie jak dla SPD cy, jak również po każdym podejrzewanym wyła- mieć właściwe parametry aby serwis inwestycji
… wewnątrz przy tej granicy stref 0/I. Instalowa- przewodowych TT/TN-S. Przy okazji należy pa- typu 2,można znaleźć w instrukcji instalacyjnej dowaniu w obiekt. Po takim sprawdzeniu należy nas nie zrujnował.
A ponieważ w instalacjach elektrycznych może nie ograniczników na granicy posesji w skrzyn- miętać, że w miejscach, gdzie są odpływy na ze- ogranicznika. Dodatkowo znajduje się tam wska- przygotować raport. Warto przy tym pamiętać,
się pojawić częściowy prąd piorunowy warto kach odległych o kilka czy kilkadziesiąt metrów wnątrz, należy również liczyć się z obecnością zanie, jak połączyć ogranicznik aby zrealizować że mechaniczny wskaźnik stanu ogranicznika nie Użyteczne linki
sprawdzić czy nie zachodzą warunki dla zasto- jest z technicznego punku widzenia nieporozu- częściowych prądów piorunowych. Tam również restrykcyjne wymaganie dotyczące długości gwarantuje pełnego poczucia bezpieczeństwa. 1. www.phoenixcontact.pl/konfigurator_ochro-
sowania dodatkowego elementu podnoszące- mieniem, nie chroni wnętrza obiektu użytkow- jest potrzebny ogranicznik typu 1. przewodów. Dla przypomnienia, suma długoś- Nawet codzienne oglądanie wskaźnika sprawno- ny
go odporność instalacji i obiektu tym samym. nika i albo należałoby powtórzyć ogranicznik Dalej to, co budzi ogromne nieporozumienia ci przewodu od obwodu czynnego do SPD oraz ści ogranicznika nie gwarantuje tego, że kolejne- 2. www.phoenixcontact.pl/impulsecheck
Oto minimum wskazówek. na wejściu albo ekranować połączenie od złą- to deklaracje i certyfikaty dla ograniczników prze- z drugiej strony do lokalnej szyny ochronnej PE go dnia rano nadal będzie on sprawnym. 3. www.phoenixcontact.pl/sec
Jeśli obiekt jest wyposażony w instalację pio- cza do rozdzielni głównej. pięć. Należy pamiętać, że znak CE nie jest certy- powinna nie przekraczać 0,5 metra. Te ograniczenia mogą być istotne dla obiektów 4. www.phoenixcontact.pl/checkmaster
runochronną to spełnia warunek dostateczny za- W rozdzielniach głównych/złączach kab- fikatem niezależnego laboratorium. Dlatego też Jeśli to tylko możliwe to należy z poczwórne- ważnych a rzadko odwiedzanych przez obsługę,
stosowania ogranicznika typu 1. Dalej, jeśli góru- lowych do których dociera z zewnątrz zasilanie dla własnego bezpieczeństwa jak i instalacji oraz go zacisku PE na takim SPD wykonać połączenie dlatego kolejne możliwości ograniczników Pho-
je on nad okolicą a może też w niewielkiej odle- a obiekt wyposażony jest w zewnętrzny system potwierdzenia spełniania deklarowanych para- bardzo krótkim przewodem do ściany z blachy, enix Contact tutaj są pomocne. Większość ogra-
głości (<1,km) istnieje bardzo wysoki sąsiad lub ochrony odgromowej lub w inną ochronę przed metrów lepiej jest wybierać rozwiązania posia- która jest za ogranicznikiem. niczników Phoenix Contact może być okreso-
z analizy zagrożenie wg PN-EN 62305-2 to wyni- skutkami bezpośredniego wyładowania atmo- dające certyfikat akredytowanego laboratorium Warunek: jest ona galwanicznie i mechanicz- wo badane elektrycznie urządzeniem o nazwie
ka, to należy wtedy zastosować ogranicznik typu sferycznego, wg PH-HD 60364-5-534:2016, na- np. DEKRA/KEMA. Potwierdzają one zgodność nie połączona z całością konstrukcji, przekrój CHECKMASTER 2, patrz rysunek 2. Jest to rozsze-
1, czyli testowany klasą testu I , impulsem o krzy- leży stosować ograniczniki testowane w klasie deklarowanych parametrów pozytywnym wyni- przewodu powinien być w relacji do istniejące- rzenie wymagania z normy PN-EN 62305. Urzą-
wej 10/350 µs. I (10/350 µs). Jest to ważne na tej granicy, ponie- kiem wg procedury badań z normy PN-EN 61643- go zabezpieczenia nadprądowego. dzenie przygotowuje też dane do raportu po ba-
ul. Bierutowska 57-59
W tym miejscu tkwi małe niebezpieczeństwo, waż tutaj tworzymy strefę dla aparatów o katego- 11:2013 Warto korzystać z tak sprawdzanych roz- Tworzy to wirtualną szynę PE. Drugim prze- daniu. Badanie to jest wyższą forma prewencji, Budynek nr 3/A
ponieważ to producent zgodnie z PN-EN 61643- rii IV lub niższej zwłaszcza jeśli w bezpośredniej wiązań, ponieważ dla przykładu ogranicznik typu wodem o przekroju 16 mm2, patrz instrukcja ponieważ pozwala uchwycić trzeci stan ogranicz- 51-317 Wrocław
11 sam wybiera amplitudę zastosowaną pod- odległości znajdują się specjalizowane urządze- 1 musi przejść pozytywnie aż 44 różne testy. wyrobu, wykonujemy prostoliniowo połącze- nika, stan na krótko przed zupełnym uszkodze- tel. 71 398 04 29
czas testu klasy I i prowadzi to dalej do pewne- nia elektroniczne. Wg wskazanej powyżej normy Jak było już mówione, stale wszechobecne nie do lokalnej szyny PE w szafie lub głównej niem, kiedy pomimo statusu „zielonego” jest na www.phoenixcontact.pl
go kłopotu, ponieważ ogranicznik może być zbyt takie ograniczniki na granicy stref 0/I powinny w instalacji zasilania są przepięcia, warto więc aby szyny uziemiającej w obiekcie.Jedyne ważne granicy swej tolerancji.


a) b) c)
Zagrożenie pożarowe stacji ładowania

samochodów elektrycznych – ochrona
odgromowa i przeciwprzepięciowa
W powszechnym odczuciu samochody elektryczne są najtańszym sposobem przemieszczania się. Zdaniem władz powin- Rys. 4. Źródła zagrożeń stacji ładowania pojazdów elektrycznych rys. J. Wiater
niśmy dążyć do zastąpienia samochodów zasilanych paliwami płynnymi samochodami elektrycznymi. Niestety, wiele
W 2018 roku weszła w życie w Polsce ustawa
osób dostrzega tylko zalety danych rozwiązań technicznych zapominając o ich wadach.
o elektromobilności i paliwach alternatywnych.
Zgodnie z planami rządu w najbliższych latach
w największych miastach oraz wzdłuż sieci
K
LPS III: 100 kA
rajowe media w październiku 2020 roku TEN-T (Transeuropejskiej Sieci Transportowej) 10/350 µs
8/20 µs
obiegła informacja o pożarze w garażu a) b) powstanie infrastruktura do ładowania samo-
podziemnym w Warszawie, który spo- chodów elektrycznych. Docelowo w Polsce ma
Rozdzielnica
wodował wyłączenie całego budynku z eks- powstać około 6000 punktów ładowania, które nn
ploatacji ze względu na popękane stropy. Do mają być zlokalizowane m.in. przy stacjach ben-
chwili obecnej nie wyjaśniono przyczyny po- zynowych, w sąsiedztwie galerii handlowych Założenia
Jednorodny grunt
żaru. Jedne źródła mówią o wybuchu pożaru oraz miejscach o podobnym charakterze. Rezystywność gruntu: ρE = 1000 Ωm
Wyładowanie piorunowe doziemne
w odległości d = 30 m od stacji
spowodowango przez samochód elektryczny, ładowania pojazdów elektrycznych
inne o pożarze samochodu z silnikiem spali- c) d)

Zagrożenie przepięciowe
nowym. Bez względu na faktyczną przyczynę Chcąc prawidłowo i skutecznie zabezpieczyć
powstania pożaru, sam fakt, że spowodował stację ładowania pojazdów elektrycznych, należy
on konieczność wyprowadzenia się lokatorów na wstępie wymienić potencjalne źródła zagro-
z całego budynku powinien dać do myślenia żeń, przed którymi musimy się chronić (rys. 4.):
w zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowe- »» bezpośrednie wyładowanie piorunowe w ele-
go i przeciwprzepięciowego. W szczególności menty instalacji ładowania pojazdów elek- Rys. 5. P otencjały względem ziemi odniesienia dla kolejnych przyłączy stacji ładowania pojazdów elektrycz-
nych rys. J. Wiater
konieczna wydaje się ochrona układów łado- trycznych (rys. 4a),
wania samochodów elektrycznych, jeśli takie »» wyładowanie piorunowe w sąsiadujące ze nia lub też zadośćuczynienia za szkody, które i magnetycznego (rys. 6.). W strefie LPZ0 B
będą dopuszczone do parkowania/ładowania Rys. 1. K olejne etapy pożaru stacji ładowania samochodów elektrycznych [1] stacją ładowania instalacje, urządzenia, bu- stacja ładowania może wyrządzić w mieniu chroniona jest przed bezpośrednim wyłado-
w garażu podziemnym. dynki (rys. 4b), znacznej wartości, jakim jest samochód elek- waniem piorunowym, jednak w dalszym ciągu
Najbardziej wrażliwym elementem samocho- glądając Internet można natknąć się na filmy szczególne etapy i skutki pożaru samochodu »» przepięcia łączeniowe występujące na skutek tryczny. narażona na bardzo duże wartości natężenia
du elektrycznego jest jego bateria. Jej uszkodze- oraz zdjęcia pokazujące pożary samochodów elektrycznego podczas procesu ładowania przełączeń, zwarć i innych stanów przejścio- pola elektrycznego i magnetycznego (rys. 7.).
nie, przebicie izolacji, w większości przypadków elektrycznych podczas ich ładowania. Najbar- (rys. 1.). Podobnych zdarzeń jest dość dużo. wych występujących w sieci elektroenerge- Ochrona odgromowa W obu przedstawionych wypadkach stacja,
powoduje pożar samochodu. Dlatego tak ważne dziej spektakularny film został nagrany w maju Bez większego problemu odnajdujemy w In- tycznej zasilającej stację ładowania (rys. 4c). i przeciwprzepięciowa a tym samym przyłączony do niej samochód
jest właściwe zabezpieczenie od strony układu 2020 roku przez kamerę monitoringu – link dla ternecie zdjęcia zniszczeń, jak i samych poża- W zależności od miejsca doziemnego wy- stacji ładowania pojazdów elektryczny, narażone są na znaczące wartości
ładowania samochodu lub samej stacji ładowa- chętnych, którzy chcą obejrzeć całość: https:// rów (rys. 2. i 3.). Liczba uwiecznionych zdarzeń ładowania piorunowego poziom zagrożenia elektrycznych przepięć na wejściu układu ładowania.
nia pojazdów elektrycznych. Prądy zwarciowe www.youtube.com/watch?v=u2F9HKZ5VzA. jednoznacznie wskazuje na wagę problemu, stacji ładowania pojazdów jest inny. Inżynier- Stacje ładowania pojazdów elektrycznych W zależności od lokalizacji terminala ładują-
w baterii mogą osiągnąć nawet 10 kA [4]. Prze- Pokazuje on od samego początku rozwój, po- z którym należy się zmierzyć. skie obliczenia wykazują, iż względne różnice mogą być zainstalowane zarówno na otwar- cego ochrona przed przepięciami realizowana
potencjałów pomiędzy kolejnymi przyłącza- tym terenie, jak i wewnątrz budynków. W obu jest na podstawie zapisów norm PN-EN 60364-
STRESZCZENIE mi stacji mogą sięgać dziesiątek kilowoltów przypadkach należy sprawdzić, w której stre- 4-443 [6], PN-EN 60364-5-534 [7]. W przypad-
(rys. 5.). fie ochrony odgromowej one się znajdują – ku gdy znajduje się ona w strefie LPZ0A, nale-
W artykule zostały zaprezentowane skutki pożarów
Obserwując potencjalne skutki zniszczeń LPZ0A, LPZ0B, LPZ1. Do tego celu można wyko- ży zastosować ogranicznik przepięć typu 1, dla
samochodów elektrycznych, które nastąpiły podczas
ładowania ich akumulatorów. Mechanizmy, które do warto zainwestować, a nie liczyć na ubezpie- rzystać metodę toczącej się kuli, jak i metodę którego prąd impulsowy (Iimp) nie powinien być
nich doprowadziły, są różne, niemniej jednak zagroże- czenie od szkód spowodowanych przepięcia- kątów osłonowych opisaną w normie PN-EN mniejszy niż 12,5kA. Stosowanie ograniczni-
nie i potencjalnie duże straty powinny skłonić do właś- mi, które zazwyczaj stanowią ułamek ogólnej 62305-1 [5]. W strefie LPZ0A stacja ładowania ka przepięć, w którym głównym elementem
ciwej ochrony odgromowej i przeciwprzepięciowej sta-
kwoty ubezpieczenia w wariancie rozszerzo- narażona jest na bezpośrednie oddziaływanie jest warystor, może skutkować brakiem koor-
cji ładowania samochodów elektrycznych. W artykule
zaprezentowano zalecane metody ochrony odgromo- nym. W wariancie podstawowym w ogóle nie prądu doziemnego wyładowania piorunowego dynacji energetycznej z warystorami umiesz-
wej i przeciwprzepięciowej. jesteśmy ubezpieczeni od tego typu ryzyka, o nieograniczonej (losowej) wartości szczyto- czonymi na wejściu układu ładowania. Zdecy-
Słowa kluczowe: samochód elektryczny, stacja łado- co jest jednoznaczne z wyłączeniem odpowie- wej oraz bezpośrednio związane z tym bardzo dowanie zaleca się stosować w tym miejscu
Rys. 2. P ożar samochodu elektrycznego podczas łado- Rys. 3. P ożar samochodu elektrycznego podczas łado- wania, ochrona odgromowa, ograniczanie przepięć.
wania w garażu podziemnym [2] wania [3] dzialności, możliwości uzyskania odszkodowa- duże wartości natężenia pola elektrycznego ogranicznik typu 1 na bazie iskiernika, taki,

Dynamiczny rozwój systemów fotowoltaicz-

kombinowany
ogranicznik przepięć typu 1
nych niejako w sposób automatyczny predys-
instalacja zasilająca nn
ponuje do połączenia ze stacjami ładowania po- kombinowany
instalacja przesyłu danych
jazdów elektrycznych. Przykładowe rozwiązanie ogranicznik przepięć typu 1
zamieszczono na rysunku 11. Z punktu widze-
nia ekonomicznego takie połączenie jest bar-
dzo opłacalne, gdyż bieżąca produkcja ener-
gii elektrycznej jest na zasadzie prosumenckiej
Rys. 7. P rzykład pojedynczego przyłącza stacji ładowa- Rys. 8. Przykład prawidłowej ochrony przeciwprzepię-
nia pojazdów elektrycznych, w której brak jest ciowej pojedynczego przyłącza stacji ładowania wykorzystywana na miejscu. Takich rozwiązań
Rys. 6. P rzykład pojedynczego przyłącza stacji łado- ochrony przeciwprzepięciowej. Zagrożony jest pojazdów elektrycznych rys. J. Wiater należy się spodziewać w niedalekiej przyszłości
wania pojazdów elektrycznych, w której brak samochód i sama stacja rys. J. Wiater
jest ochrony odgromowej i przeciwprzepięcio- w kraju i na świecie.
wej. Zagrożony jest samochód i sama stacja strzeżeniami opisanymi wyżej (rys. 9.). Szcze- PN-HD 60364-5-53:2016-02 [10] (pkt 534.4.9).
rys. J. Wiater
gółowo problem koordynacji energetycznej Norma stanowi, że w przypadku gdy odległość Podsumowanie
w którym producent deklaruje prawidłową ko- opisano w artykule dotyczącym skuteczno- pomiędzy ogranicznikiem przepięć a chronio- Zaprojektowanie i wykonanie ochrony od-
ordynację z urządzeniem końcowym spełnia- ści ochrony przeciwprzepięciowej w sieciach nym urządzeniem jest większa niż 10 metrów, gromowej oraz przeciwprzepięciowej wy-
jącym wymagania normy PN-EN 61000-4-5 [8]. elektroenergetycznych z równolegle łączony- należy zainstalować dodatkowy ogranicznik maga szczegółowej analizy obowiązujących
Niezapewnienie właściwej koordynacji może mi warystorowymi ogranicznikami przepięć [9]. przepięć najbliżej jak to jest możliwe chronione- norm i ścisłej ich realizacji. Ubezpieczenie nie
skutkować uszkodzeniem chronionego urzą- W przypadku gdy cała stacja ładowania oraz go urządzenia (zachowując relację Up<Uw, gdzie: jest gwarancją pokrycia wszystkich poniesio-
dzenia pomimo zainstalowania na jego za- doprowadzone do niej kable zasilające znajdu- Up – napięciowy poziom ochrony ogranicznika nych strat w przypadku uszkodzenia w wyni-
ciskach ogranicznika typu 1 zbudowanego ją się w strefie LPZ0B, należy zastosować ogra- przepięć, Uw – napięcie udarowe chronionego ku doziemnego wyładowania piorunowego Rys. 11. Przykład ochrony stacji ładowania pojazdów połączonej z instalacją PV rys. J. Wiater
w oparciu tylko o warystor. W przypadku gdy niczniki typu 2 (rys. 10.). urządzenia). Takie wymaganie po raz kolejny lub przepięcia pochodzącego z innego źród-
część kabli wychodzi poza strefę LPZ0 B, na- Dobierając i rozmieszczając ograniczniki zmusza do stosowania ogranicznika typu 1 sko- ła. W przypadku korzystania z kredytu banko- przepięcia. Rosnące zainteresowanie samo- i projektantów będzie się wymagało realizacji
leży je wyposażyć w ogranicznik typu 1 z za- przepięć należy pamiętać o zapisach normy ordynowanego energetycznie z urządzeniem wego warto zauważyć, iż beneficjentem polisy chodami elektrycznymi, rządowy plan budo- powierzonych zadań.
końcowym. Opisany w ww. normie warunek nie jest w większości przypadków bank. Problem wy w większych aglomeracjach infrastruktury
literatura do artykułu na
kombinowany jest wystarczający do zapewnienia właściwej ko- jest szczególnie ważny, gdyż większość no- do ładowania pojazdów elektrycznych jedno-
ordynacji zewnętrznych i wewnętrznych ogra- wych inwestycji wyposażonych jest w urzą- znacznie wskazuje kierunki, które będą się roz-
instalacja zasilająca nn niczników przepięć (znajdujących się w modu- dzenia i systemy elektroniczne wrażliwe na wijały w niedalekiej przyszłości. Od inżynierów
instalacja przesyłu danych
le elektronicznym stacji ładowania pojazdów
REKLAMA
elektrycznych).
W większości przypadków grupy terminali do
ładowania samochodów elektrycznych połą- JULIAN WIATR
PRAKTYCZNE ASPEKTY OBLICZANIA

NOWOŚĆ
czone są również ze sobą za pomocą przewo-
dów sygnałowych. Na przedstawionych rysun-
kach 9. i 10. linie sygnałowe oznaczono kolorem ZWARĆ W SIECIACH ORAZ Seriia: NIE
EZBĘDNIK
żółtym. Za ich pomocą odbywa się komunikacja K ELEKTRYKA
Rys. 9. P rzykład prawidłowej ochrony zewnętrznej stacji ładowania pojazdów elektrycznych zgodnie ze strefową
z głównym terminalem rozliczeniowym. W żad- INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
koncepcją ochrony (LPZ) rys. J. Wiater nym wypadku nie należy zapominać o liniach te- NISKIEGO NAPIĘCIA
lekomunikacyjnych projektując system ochro-
ny przeciwprzepięciowej. Zaleca się stosować
ograniczniki przepięć kategorii D1 lub D2 dla
linii przechodzących pomiędzy strefami LPZ0
i LPZ1 oraz C1 lub C2 dla obwodów sygnało-
39 zł
długość kabla
wych przechodzących pomiędzy strefami LPZ1
> 10 m
i wyżej.
WYDANIE PAPIEROWE:
długość kabla
30 zł
długość kabla > 10 m długość kabla
ABSTRACT
> 10 m < 10 m
WYDANIE ELEKTRONICZNE: (EBOOK))
Electric car charging station fire hazard – lightning
and surge protection
długość kabla długość kabla
> 10 m < 10 m The article will present the effects of electric car fires
that occurred while charging their batteries. The mech- W książce przedstawiono metodykę prowadzenia obliczeń zwarciowych może skutkować doborem aparatów lub urządzeń
anisms that led to them are different, but the threat
and potential large losses should prompt for proper
zwarciowych w sieciach oraz instalacjach elektrycznych o zbyt małej odporności zwarciowej. Uzupełnieniem publikacji jest
lightning protection and surge protection for electric niskiego napięcia, rozszerzoną o obliczanie zwarć w sieciach opis metody składowych symetrycznych zawierający szczegółowe
car charging stations. The article presents the rec- elektroenergetycznych średniego napięcia. Opisano wpływ silników wytyczne zastosowania rachunku macierzowego będącego
ommended lightning and surge protection methods.
na prądy zwarciowe, które mogą przyczyniać się do wzrostu elementem algebry liniowej wykorzystywanej przy obliczaniu zwarć.
Keywords: electric car, charging station, lightning
Rys. 10. P rzykład prawidłowej ochrony wewnątrzbudynkowej stacji ładowania pojazdów elektrycznych zgodnie ze protection, surge protection. prądu zwarciowego. Zjawisko to należy uwzględnić przy doborze Zawarte w książce liczne przykłady rachunkowe pozwalają na łatwe
strefową koncepcją ochrony (LPZ) rys. J. Wiater
odporności zwarciowej dobieranych aparatów i urządzeń zrozumienie treści teoretycznych i stosowanie ich w praktyce
elektrycznych. Pominięcie silników w obliczeniach prądów projektowej.

ZAMÓW: www.wydawniczy.pl, www.ksiegarniatechniczna.com.pl
Tomasz Maksimowicz – RST Sp. z o.o. Elementy ucinające napięcie to wszelkiego

rodzaju iskierniki (odgromniki), czyli konstruk-
Wpływ sposobu przyłączenia ogranicznika

cje składające się z układu co najmniej dwóch
elektrod, odizolowanych od siebie przerwą wy-
pełnioną gazem. Elektrody mogą być wykonane
przepięć na rzeczywisty poziom jako przeciwstawne pręty, powierzchnie płaskie

lub inne odpowiednio ukształtowane elemen-
ochrony w instalacjach zasilających

ty przewodzące. Gaz, który wypełnia przestrzeń
między elektrodami, może stanowić powietrze
lub gaz szlachetny (odgromniki gazowe). Napię-
niskiego napięcia cie zadziałania elementów iskiernikowych zale-

ży od kształtu elektrod, odstępu między nimi,
gazu oraz kształtu impulsu napięciowego. W ot-
wartych konstrukcjach iskierników napięcie za- Rys. 3. P rzykładowa charakterystyka zadziałania ogranicznika kombinowanego na przykładzie ograniczni-
ka LEUTRON CT-T1+2+3/3+1-350-FM (zielony – przebieg napięcia, pomarańczowy – przebieg prądu)
Podstawowym zadaniem ograniczników przepięć (SPD, ang. surge protecting device) jest zminimalizowanie różnicy płonu zależy także od ciśnienia powietrza i wil- rys. T. Maksimowicz
potencjałów, jaka może wystąpić na skutek oddziaływania wyładowań atmosferycznych lub operacji łączeniowych gotności. Elementy iskiernikowe cechują się
w sieci elektroenergetycznej. Wzrost potencjału w instalacji elektrycznej może prowadzić do przebicia izolacji wewnątrz przede wszystkim tym, że po zadziałaniu zmia-
urządzeń, powodując ich fizyczne uszkodzenie. na impedancji wewnętrznej następuje w sposób
gwałtowny, powodując praktycznie zwarcie. Na-
pięcie zapłonu zależy od stromości impulsu na-
J
/ µ
ednym z parametrów określających skutecz- pięciowego i jest tym wyższe, im większa jest
ność SPD jest napięciowy poziom ochrony stromość (du/dt) udaru. Po zadziałaniu wartość
(Up), który definiuje maksymalną wartość napięcia na zaciskach iskiernika jest równa na- △ =
napięcia, jaka może wystąpić między zaciskami pięciu łuku międzyelektrodowego i wynosi ty-
ogranicznika. Wartość napięcia widziana od stro- powo od kilkunastu do kilkudziesięciu woltów
(rys. 1.). Przepływ prądu następuje dopiero po
STRESZCZENIE zadziałaniu iskiernika – nie występuje zjawisko
prądu upływu. Rys. 4. Przebieg prądu udarowego (8/20 µs) i napięcia na odcinku 1 m przewodu LgY 6 mm2 rys. T. Maksimowicz
Artykuł opisuje czynniki, jakie mają wpływ na rzeczy-
Elementy ograniczające napięcie to półprze-
wisty poziom ochrony ograniczników przepięć w in-
wodniki, takie jak warystory i diody. W ogranicz- zadziałania nie jest zależny od stromości napię- kombinacje elementów wykorzystywane są np.
stalacjach elektrycznych. Poruszone są kwestie dłu-
gości przewodów, dobezpieczenia SPD, podwójnych nikach przepięć do ochrony obwodów zasilania cia udaru. Istotną różnicą jest także poziom na- dla uzyskania odpowiednio niskiego napięcio-
zacisków oraz połączeń wyrównawczych. Udowod- stosuje się najczęściej elementy warystorowe, pięcia utrzymujący się na zaciskach ogranicz- wego poziomu ochrony (SPD typu 1) lub do
niono, że napięcie oddziałujące na chronioną instala- diody stosowane są głównie w SPD do ochro- nika w chwili jego zadziałania: bardzo mały na wyeliminowania zjawiska prądu upływu (SPD
cję może być kilkukrotnie wyższe od poziomu ochrony obwodów sygnałowych. Warystor zmienia elementach iskiernikowych oraz równy napię- typu 2).
ny SPD. Przedstawiono różnice wynikające z rodzaju Rys. 1. P rzykładowa charakterystyka zadziałania elementu ucinającego napięcie na przykładzie iskiernika (zielony –
przebieg napięcia, pomarańczowy – przebieg prądu) rys. T. Maksimowicz
swoją impedancję w sposób bardziej łagod- ciu zadziałania na elementach ograniczających
zastosowanego ogranicznika: iskiernikowego i wary-
ny w zależności od wartości napięcia między napięcie. Wpływ przewodów
storowego. Zawarte wnioski oparte są na przedstawio-
nych wynikach pomiarów laboratoryjnych. ny chronionej instalacji w zależności od sposobu wające na efektywny poziom ochrony instalacji jego elektrodami. W odróżnieniu od elementów Do budowy SPD wykorzystywane są bardzo przyłączeniowych
Słowa kluczowe: ogranicznik przepięć, napięciowy przyłączenia SPD może być jednak znacznie wyż- niskiego napięcia, takie jak rodzaj SPD, długość ucinających napięcie, w warunkach normalnej często konfiguracje obu elementów jako po- Powszechnie przyjęto, że dla zapewnienia
poziom ochrony, dobezpieczanie, połączenia wyrów- sza od deklarowanej przez producenta wartości przewodów przyłączeniowych, dobezpiecze- pracy (przy napięciu znamionowym) przez ele- łączenie szeregowe, równoległe lub mieszane skutecznej ochrony przed przepięciami nale-
nawcze.
Up. W artykule zostaną opisane czynniki wpły- nie SPD oraz konfiguracja połączeń wyrównaw- menty ograniczające napięcie przepływa tzw. (rys. 3.). Ograniczniki zawierające zarówno ele- ży wykonać jak najkrótsze przewody przyłącze-
czych. Wnioski zawarte w materiale stanowią prąd upływu o małej wartości (w instalacjach nn menty ucinające napięcie, jak i ograniczające niowe do ogranicznika przepięć. Zarówno we-
weryfikację wytycznych norm na podstawie wy- ~kilkunastu ÷ kilkudziesięciu µA). W momencie napięcie nazywane są ogranicznikami kombi- dług norm dotyczących ochrony odgromowej
ników doświadczalnych badań laboratoryjnych. zadziałania warystora, przy przepływie prądu nowanymi lub typu kombinowanego [1]. Takie [2], jak i instalacji elektrycznych nn [3], całkowi-
udarowego na elemencie utrzymuje się napię-
Elementy ograniczające cie o wartości zbliżonej do napięcia zadziałania Przewód Maksymalna wartość napięcia UDL przy prądzie
i ucinające napięcie – wartość maksymalna zależy nie od stromości o długości 1 m 1 kA 8/20 µs 2 kA 8/20 µs 4,5 kA 8/20 µs
Rodzaj ogranicznika przepięć, a w zasadzie udaru napięciowego, a od wartości szczytowej LgY 1,5 mm2 199 V 384 V 842 V
charakterystyka jego działania, decyduje o tym, prądu (rys. 2.). LgY 2,5 mm2 175 V 336 V 762 V
jak istotny wpływ ma sposób jego przyłączenia. Elementy iskiernikowe charakteryzują się wy-
LgY 4 mm2 167 V 328 V 760 V
Każdy ogranicznik składa się z co najmniej jed- soką odpornością na prądy udarowe (zarówno
LgY 6 mm2 175 V 328 V 722 V
nego elementu nieliniowego, który w przypadku indukowane 8/20 µs, jak i częściowe prądy pio-
LgY 10 mm2 161 V 306 V 692 V
wystąpienia zbyt wysokiej różnicy potencjałów runa Iimp, np. 10/350 µs) oraz napięciem zadzia-
LgY 16 mm2 150 V 294 V 664 V
między jego zaciskami zmienia swoją impedan- łania zależnym od stromości zbocza impulsu
LgY 25 mm2 145 V 290 V 644 V
cję z bardzo dużej w bardzo małą. Podstawowa napięciowego. Elementy warystorowe z kolei
klasyfikacja wyróżnia elementy ucinające napię- charakteryzują dobrą odpornością jedynie na Bednarka 30×4 mm 110 V 214 V 495 V
Rys. 2. P rzykładowa charakterystyka zadziałania elementu ograniczającego napięcie na przykładzie warystora (zie-
lony – przebieg napięcia, pomarańczowy – przebieg prądu) rys. T. Maksimowicz cie oraz elementy ograniczające napięcie. prądy indukowane (8/20 µs), ale za to poziom Tab. 1. M
aksymalne wartości napięć zmierzone dla przewodów o długości 1 m i różnym przekroju

a) b) przewód łączący SPD z zabezpieczeniem nad- dując przerwę w obwodzie i pozbawienie insta- Rodzaj Maksymalna wartość napięcia DU przy prądzie
prądowym (OCPD). W przypadku elementów lacji dalszej ochrony. Producenci SPD zalecają zabezpieczenia
F F nadprądowego 1 kA 8/20 µs 2 kA 8/20 µs 4,5 kA 8/20 µs
iskiernikowych wartość UP/F jest z kolei nie sumą, najczęściej stosowanie bezpieczników topiko-
a większą z wartości USPD i UDL. Wynika to z faktu, wych o charakterystyce gG, które zapewniają 200 A gG 21 V 37 V 85 V
I UL1 I UL1
imp imp
że prąd udarowy przepływa przez SPD typu uci- mniejsze spadki napięć UOCPD oraz charaktery- B32 37 V 61 V 126 V
USPD USPD U = max(U , U ) nającego napięcie dopiero po jego zadziałaniu, zują się wysoką odpornością na prądy zwarcio- B16 53 V 93 V 190 V
UP/F = USPD + U△L P/F SPD △L
USPD ≤ UP USPD ≤ UP
kiedy spadek napięcia na elemencie jest równy we. Według wyników badań opisanych w litera- B10 110 V 190 V 359 V
UL2 UL2
U△L = UL1 + UL2 U△L = UL1 + UL2 napięciu łuku międzyelektrodowego. W chwili turze [5, 6], wkładki bezpieczników topikowych B6 110 V 198 V 375 V
GSU GSU zadziałania ogranicznika, gdy występuje mak- o charakterystyce gG i prądzie znamionowym C10 93 V 174 V 351 V
symalna wartość napięcia USPD, spadki napięć na 125 A zadziałają przy przepływie prądu udaro- C2 1 332 V @0,58 kA 2 550 V @1,18 kA  4 310 V @3,95 kA 
przewodach nie występują. W wielu przypad- wego o wartości około Iimp = 12,1 kA (10/350 µs), 25 A gF 21 V 29 V 61 V
UP/F = USPD + U△L = 1 034 V

kach może wystąpić zatem sytuacja, w której natomiast wkładkom 250 A gG odpowiada prąd 20 A gF 21 V 37 V 383 V 
USPD USPD = 771 V UP/F = max(USPD, U△L) = 1 211 V
długości przewodów nie będą wnosiły dodatko- zadziałania Iimp = 27,5 kA. Nie należy zatem do- Objaśnienia:  – zadziałanie zabezpieczenia nadmiarowo-prądowego,  – uszkodzenie wkładki bezpiecznikowej
wego zagrożenia, ponieważ napięcia UDL będą bezpieczać ograniczników przepięć typu 1, Tab. 2. N
apięcia zmierzone dla różnych typów OCPD przy przepływie prądów indukowanych
LgY
USPD = 1 211 V
6 mm
2
U△L In 8/20 µs In 8/20 µs mniejsze od napięcia zadziałania iskiernika. o wytrzymałości Iimp = 25 kA, wkładkami o prą-
1m
dzie znamionowym mniejszym niż 250 A. Sto- pewnia stosowanie zabezpieczeń o większym instalacjach konieczne jest zastosowanie dodat-
Dobezpieczenie SPD sowane w starszych instalacjach wkładki to- prądzie znamionowym: kowych SPD typu 2 w kolejnych punktach roz-
Rzeczywista wartość napięcia w gałęzi pikowe, o charakterystyce gF, nawet pomimo »» większa wytrzymałość OCPD na prądy uda- działu energii. Ogranicznik typu 1, stanowią-
Rys. 5. W
pływ spadków napięć na przewodach przyłączeniowych na rzeczywisty poziom ochrony: a) element ochronnej UP/F może być także zależna od spad- małego prądu zadziałania zapewniają małe rowe; cy pierwszy stopień ochrony, będzie miał tu za
ograniczający napięcie SPD typu 2 warystorowy; b) element ucinający napięcie SPD typu 1 iskiernikowy
rys. T. Maksimowicz ku napięcia UOCPD, jeżeli ogranicznik wymaga spadki napięcia, ale charakteryzują się najmniej- »» mniejszy spadek napięcia UOCPD przy przepły- zadanie wyłącznie odprowadzenie do uziemie-
dobezpieczenia. W pierwszej kolejności należy szą odpornością na udary prądowe i mogą ulec wie prądu udarowego; nia prądów udarowych, a do zapewnienia od-
ta długość przewodów przyłączeniowych po- skiego, o przekroju 30×4 mm (120 mm2) przy jednak podkreślić, że w przypadku większości uszkodzeniu już przy prądach indukowanych »» mniejsza potencjalna liczba zadziałania powiedniego napięciowego poziomu ochrony
winna być możliwie jak najkrótsza i nie powinna udarze 4,5 kA 8/20 µs spadek napięcia wyno- typowych instalacji elektrycznych, przy zastoso- (8/20 µs) o wartości kilku kA. OCPD, które w praktyce powoduje odłącze- konieczne będzie stosowanie ograniczników
przekraczać 0,5 m. Jest to związane z dodatko- si UDL = 495 V/m. Różnice między przewoda- waniu profesjonalnych ograniczników przepięć, Analizując otrzymane wyniki badania zabez- nie gałęzi z SPD i pozostawienie instalacji bez typu 2 w rozdzielnicach lokalnych.
wymi spadkami napięć na przewodach, jakie mi LgY 16 mm2 i 6 mm2, które stosowane są do dobezpieczenie nie jest konieczne. Profesjonal- pieczeń nadprądowych, należy zauważyć, że je- dalszej ochrony.
mogą wystąpić przy przepływie prądów odpro- uziemienia SPD odpowiednio typu 1 i typu 2, ne ograniczniki przepięć nie wymagają dobez- żeli stosowane są elementy OCPD o wyższych Wpływu przewodów przyłączeniowych Połączenia wyrównawcze
wadzanych przez SPD. są nieznaczne. Otrzymane wartości szczytowe pieczania, jeżeli prąd zabezpieczenia główne- prądach zadziałania, to spadki napięć UOCPD są i OCPD nie zawsze da się wyeliminować. Taka Wyniki pomiarów przedstawione powyżej
Na rysunku 4. przedstawiono przykładowy napięć, wynoszące od około 500 V do ponad go instalacji jest nie większy niż 125 A lub nawet znacznie mniejsze w porównaniu do spadków sytuacja może wystąpić przykładowo w przy- jednoznacznie świadczą, że długości przewo-
przebieg napięcia, zmierzony między końcami 800 V, zmierzono przy przepływie prądów 250 A. Zastosowanie elementu OCPD szerego- napięć na przewodach przyłączeniowych UDL. padku szafy rozdzielczej z mostem szynowym, dów mają bardzo duże znaczenie. W większo-
przewodu LgY 6 mm2 o długości 1 m, przy prze- o wartości szczytowej 4,5 kA (8/20 µs), zatem wo z SPD w gałęzi ochronnej ma dwa podsta- Z punktu widzenia rodzaju SPD, wpływ napię- gdzie konieczne jest zarówno dobezpieczenie ści przypadków problem ten można jednak zmi-
pływie prądu udarowego o kształcie 8/20 µs. biorąc pod uwagę, że SPD typu 1 i typu 2 kon- wowe zadania: cia UOCPD jest podobny jak w przypadku spad- SPD typu 1, jak i wykonanie dłuższych połączeń nimalizować poprzez odpowiednie połączenia
Jest to typowy przewód, jaki jest zalecany do struowane są na prądy znamionowe o wartoś- »» ochrona SPD oraz ków napięć na przewodach przyłączeniowych: ze względu na rozmiary rozdzielnicy. W takich wyrównawcze.
uziemienia SPD typu 2 [2, 4]. Kształt przebie- ciach szczytowych 20 ÷ 25 kA, to w krytycznych »» ochrona przewodów przyłączeniowych przy SPD warytorowych lub typu kombinowa-
gu napięcia świadczy jednoznacznie, że wyni- sytuacjach można spodziewać się spadków na- przed uszkodzeniem na skutek przypływu prą- nego UOCPD jest dodawane do spadku napięcia a) b)
ka on z indukcyjności przewodu, a nie z jego pięć na przewodach przekraczających warto- dów zwarciowych (następczych) z instalacji, na ograniczniku przepięć.
rezystancji. Maksymalna wartość napięcia wy- ści 2,5 kV/m. które przepływają przez ogranicznik po jego O niekorzystnym wpływie długości przewo-
stępuje na początku udaru prądowego, gdy Problem związany z długościami przewo- zadziałaniu. Należy zdawać sobie sprawę, że SPD dów i doborze nieodpowiedniego dobezpie-
In 8/20 µs
jego zmiany (di/dt) są najbardziej dynamiczne. dów przyłączeniowych jest często poruszany, typu ucinającego napięcie oraz typu kombino- czenia (lub w przypadku nieuzasadnionego In 8/20 µs
Można zatem założyć, że przy takiej samej war- ale zazwyczaj pomija się, jakie znaczenie ma wanego w momencie zadziałania mogą powo- dobezpieczania SPD) jednoznacznie świadczy UOCPD
tości szczytowej udarów prądowych o kształ- w tej kwestii konstrukcja ogranicznika prze- dować zwarcie. przykład przedstawiony na rysunku 7. 200 A gG
UOCPD
B16
cie 8/20 µs i 10/350 µs maksymalna wartość na- pięć. Wpływ spadków napięć na przewodach W tabeli 2. przedstawiono wyniki pomia- Przedstawiono tam porównanie spadku na-
pięcia na przewodzie będzie zbliżona. Zjawisko jest bardziej znaczący w przypadku elementów rów spadków napięć na elementach OCPD róż- pięcia na ograniczniku przepięć (SPD typu 2,
to dotyczy zatem zarówno prądów indukowa- ograniczających napięcie niż dla elementów nego rodzaju. Przykładowe przebiegi napięcia warystorowy) i całkowitego napięcia w gałę- Rys. 6. S padki napięć na elementach OCPD: a) wkładka bezpiecznikowa 200 A gG; b) wyłącznik nadprądowy B16
rys. T. Maksimowicz
nych, jak i prądów pioruna, a szczególnie groź- iskiernikowych. Na rysunku 5. przedstawiono przy przepływie prądu o kształcie 8/20 µs przed- zi ochronnej z dodatkowym uwzględnieniem
ne może być w przypadku częściowych prą- zależności teoretyczne oraz rzeczywiste wyni- stawiono na rysunku 6. Im wyższy prąd zna- wyłącznika nadprądowego (B16) oraz przewo-
dów pioruna pierwszego i kolejnych udarów ki pomiarów wpływu długości przewodów dla mionowy OCPD, tym mniejsze napięcie UOCPD dów o sumarycznej długości 1 m (LgY 6 mm2).
ujemnych, którym przypisuje się unormowane SPD typu ograniczającego napięcie i SPD typu wpływające na skuteczność ochrony instalacji. Przykład ten pokazuje, że rzeczywisty poziom B16 UOCPD
kształty 1/200 µs i 0,25/100 µs o znacznie więk- ucinającego napięcie. W przypadku SPD bazu- Kolejna kwestia to odporność zabezpieczeń na ochrony widziany od strony instalacji może być
UP/F = USPD + U△L + UOCPD
szej stromości czoła impulsu [2]. jących na warystorach, co dotyczy także ogra- prądy udarowe. Wyłączniki nadprądowe (MCB) znacznie wyższy od napięcia na samym ogra- T2 USPD USPD In 8/
8/20
8/20 µ
µss
W tabeli 1. przedstawiono wartości mak- niczników kombinowanych, maksymalna war- o małych prądach zadziałania charakteryzu- niczniku przepięć. Już przy prądzie udarowym
LgY
symalne napięć zmierzonych dla metrowych tość napięcia w gałęzi ochronnej UP/F jest sumą ją się nie tylko wyższymi spadkami napięć, ale 4 kA 8/20 µs wartość UP/F dwukrotnie przekro-
6 mm2 U△L
odcinków przewodów o różnym przekroju. Im spadku napięć na ograniczniku USPD oraz spad- także znacznie mniejszą wytrzymałością udaro- czyła poziom ograniczania SPD. 1m
większy przekrój, tym mniejszy spadek napię- ku napięć na przewodach przyłączeniowych UDL. wą w stosunku do bezpieczników topikowych. Jaki powinien być zatem prąd znamionowy
USPD = 771 V UP/F = USPD + U + UOCPD = 1 530 V
cia, co wynika z zależności indukcyjności od Należy tu uwzględnić połączenie z przewodem Przepływ prądu udarowego może powodować dobezpieczenia? Odpowiedź jest jednoznacz-
przekroju przewodu. Należy jednak zwrócić fazowym (lub neutralnym), przewód uziemia- zadziałanie MCB lub jego fizyczne uszkodzenie na – największy z możliwych deklarowany przez Rys. 7. P orównanie całkowitego napięcia w gałęzi ochronnej UP/F w stosunku do napięcia na ograniczniku przepięć
uwagę, że nawet w przypadku przewodu pła- jący oraz jeżeli SPD wymaga dobezpieczenia – (w krytycznych przypadkach eksplozję) powo- producenta. Wynika to z kilku kwestii, jakie za- USPD rys. T. Maksimowicz

Na rysunku 8. przedstawiono dwa sposo- stanowić zarówno płaskownik w rozdzielnicy lo- dach przyłączeniowych i urządzeniach ochron- W sytuacjach, w których wyeliminowanie nie-
a) b)
by przyłączenia SPD typu 1. Najprostszą me- kalnej, jak i odpowiednia listwa zaciskowa. nych nadmiarowo-prądowych rzeczywisty pożądanych spadków napięć jest niemożliwe,
F F
todą eliminacji wpływu przewodów przy- Połączenia wyrównawcze powinny być wyko- poziom ochrony gałęzi z zainstalowanym ogra- należy stosować dodatkowe SPD dla zapewnie-
Iimp Iimp łączeniowych jest zastosowanie połączeń nane z zastosowaniem przewodów o przekro- nicznikiem przepięć może być znacznie więk- nia odpowiednio niskiego napięciowego pozio-
UL1
typu V. Jest to rodzaj przyłączenia mieszane- jach odpowiednich do spodziewanych zagrożeń. szy niż napięciowy poziom ochrony deklaro- mu ochrony urządzeń.
U△L = UL1 + UL2
USPD USPD UP/F = USPD go: z punktu widzenia schematu elektryczne- Przewód powinien wytrzymać możliwe skutki wany przez producenta. Dobezpieczanie SPD
UP/F = USPD + U△L
go element ochronny włączany jest w chronio- termiczne przepływu prądów zakłóceniowych powinno być stosowane wyłącznie, gdy jest to literatura do artykułu na
UL2
ny obwód równolegle, fizyczne przyłączenie – zarówno prądów udarowych (indukowanych konieczne według zaleceń producenta. Jeżeli
z zastosowaniem przewodów dochodzących lub częściowych prądów pioruna), jak i prądów ogranicznik wymaga takiej ochrony, to należy
i odchodzących jest z kolei połączeniem sze- zwarciowych. Należy jednak także uwzględnić stosować bezpieczniki topikowe o maksymal-
regowym. Połączenie typu V można wykonać odpowiednią wytrzymałość mechaniczną w zanym dopuszczalnym prądzie znamionowy-
F1 F1 niemal w każdym SPD typu 1 lub typu 2. Ogra- leżności od lokalizacji – dotyczy to przede wszyst- mi charakterystyce gG.
L1 L1
L2
L3
L2
L3
niczniki typu 1 iskiernikowe lub kombinowa- kim połączeń zewnętrznych, elementów rucho- Spadki napięć na przewodach przyłączenio- ABSTRACT
PEN PEN
F2 I <125A ne o wytrzymałości Iimp = 25 kA (10/350 µs) mają mych lub połączeń wykonywanych w miejscach wych i uziemiających mogą być porównywal-
N The influence of the connections of the surge pro-
zazwyczaj dwa osobne zaciski przyłączeniowe o dużym natężeniu ruchu. W tabeli 3. przywoła- ne lub nawet większe niż napięciowy poziom
tecting device on the actual level of protection in
na każdy moduł ochronny (o szerokości 2TE). no zalecane przekroje przewodów w zależności ochrony SPD. Nawet zastosowanie przewo- low voltage power supply systems
Jeżeli SPD nie ma osobnych zacisków umożli- od ich zastosowania. Ogólnie można przyjąć, że dów o dużym przekroju nie eliminuje wpły- The article describes the factors that influence the ac-
wiających wykonanie takiego połączenia (np. dla połączeń, które mogą przewodzić znaczną wu długości połączeń. Połączenia typu V i lo- tual level of protection of surge protection devices in
połączenie eliminujące
wpływ spadku napięcia na electrical installations. The issues of cable length, SPD
SPD typu 2 o szerokości 1TE/moduł), to przy- część prądu pioruna, zaleca się stosowanie prze- kalne połączenia wyrównawcze powinny być
przewodzie uziemiającym back-up, double connectors and equipotential bond-
łączenie dwóch przewodów do jednego zaci- wodu Cu o przekroju nie mniejszym niż 16 mm2. stosowane tam, gdzie to możliwe, do zwiększe- ing are discussed. It has been proven that the actu-
GSU GSU sku możliwe jest z zastosowaniem specjalnych Połączenia wyrównawcze oraz przeznaczone do nia skuteczności ochrony przed przepięciami. al voltage acting on the protected installation can be
końcówek. Dzięki połączeniu typu V, spadki na- przewodzenia prądów indukowanych powinny Wpływ dodatkowych spadków napięć w ga- several times higher than the voltage protection level
Rys. 8. Porównanie połączenia równoległego SPD oraz połączenia typu V na przykładzie ogranicznika typu 1 of the SPD. Differences resulting from the type of the
pięć na przewodach przyłączeniowych, wywo- być wykonane przewodem 6 mm2. łęzi ochronnej zależy od rodzaju ogranicznika
LEUTRON serii CT z podwójnymi zaciskami przyłączeniowymi: a) połączenie równoległe, b) połączenie used arrester: spark-gap and varistor are presented.
typu V rys. T. Maksimowicz łane przepływem prądu udarowego, nie są „wi- przepięć i jest bardziej znaczący w przypadku The conclusions are based on the presented results of
doczne” od strony chronionej instalacji. Metoda Wnioski ograniczników warystorowych oraz typu kom- laboratory measurements.
ta ma jednak ograniczenia prądowe wynikają- Przeprowadzone badania potwierdziły, że ze binowanego niż w przypadku ograniczników Keywords: surge protecting device, voltage protection
level, back-up fuse, equipotential bonding.
INWERTER INWERTER PANEL PV
ce z zacisków przyłączeniowych. W SPD typu 1 względu na możliwe spadki napięć na przewo- iskiernikowych.
PANEL PV
z podwójnymi zaciskami najczęściej ogranicze-
REKLAMA
nie stanowi wartość 125 A prądu znamionowe-
UP UP go chronionej instalacji. Ponadto połączenia
GSU U△L GSU LSW typu V nie mogą być wykonane, gdy SPD wy-
maga dobezpieczenia, ponieważ to ogranicza-
łoby tym samym natężenie prądu w całej in-
stalacji za SPD.
Kolejnym sposobem ograniczenia wpływu
Rys. 9. E liminacja wpływu spadków napięć na przewodach uziemiających poprzez zastosowanie lokalnych połączeń długości przewodów jest stosowanie lokalnych
wyrównawczych na przykładzie instalacji fotowoltaicznej rys. T. Maksimowicz
szyn wyrównawczych (LSW). Ma to zastosowa-
Przekrój przewodu nie przede wszystkim do ochrony części insta-
Zastosowanie
Cu1) lacji oddalonych od rozdzielnicy głównej lub
Szyny wyrównawcze 50 mm2
rozdzielnic lokalnych, jak chociażby ochrona ob-
wodów i urządzeń na dachu. Spadku napięcia na
Przewody łączące szyny wyrównawcze z układem uziemiającym
lub z innymi szynami wyrównawczymi (przewodzącymi całkowity 16 mm2 przewodach wyrównawczych i uziemiających
prąd pioruna lub znaczną jego część) nie da się uniknąć, ale poprzez odpowiednią
Przewody łączące wewnętrzne metalowe instalacje z szynami konfigurację połączeń ich wpływ można wyeli-
6 mm2
wyrównawczymi (przewodzącymi częściowy prąd pioruna) minować. Ogranicznik przepięć ma za zadanie
Typ 1 6 mm2 odprowadzenie energii przepięć i lokalne wy-
równanie potencjałów. Jeżeli SPD jest stosowa-
Przewody przyłączeniowe SPD2) Typ 2 2,5 mm2
ny na poddaszu lub określonym piętrze, to nie
Typ 3 1 mm2
należy wymagać, aby w miejscu jego instalacji
Typ 1 16 mm2 potencjały były wyrównane względem uziemie-
Przewody uziemiające SPD Typ 2 6 mm2 nia. Wykonanie lokalnych punktów wyrównaw-
czych, do których przyłączane są zarówno ogra-
Typ 3 1 mm2
niczniki przepięć, jak i urządzenia chronione,
Objaśnienia: 1) – mniejsze przekroje są dopuszczalne pod warunkiem odpowiedniej wytrzymałości termicznej i me- zapewnia skuteczną ochronę przed przebiciem
chanicznej w zależności od spodziewanych wartości prądów zakłóceniowych (udarowych lub zwarciowych) i lokali-
zacji połączenia, 2) – wartości proponowane w projekcie roboczym IEC 62305-4 ed.3 izolacji bez względu na długość przewodu uzie-
Tab. 3. M
inimalne przekroje przewodów, połączeń wyrównawczych i uziemiających [2] miającego. Lokalną szynę wyrównawczą może

dr hab. inż. Krzysztof Walczak – Politechnika Poznańska, dr inż. Józef Jacek Zawodniak – SEP O/Gorzów Wielkopolski
Zjawiska fizyczne zachodzące w uziemieniu iw

Ri L
di
dt
iG
ip
iC
R1 L1 R2 L2
podczas odprowadzania fali prądowej u

G C
G1 C1
Zjawiska fizyczne przedstawiane w literaturze naukowej w sposób czysto teoretyczny, dla praktyków często bywają
niezrozumiałe, a przez to nieanalizowane. Praktycy potrzebują prostych, jasno przekazanych wytycznych, najlepiej
przedstawionych w postaci zbioru zaleceń czy przewodnika postępowania. Naukowcy zaś lubują się w analizie złożono- Rys. 2. S chemat zastępczy dla materiału, z którego
ści samego zjawiska fizycznego, najlepiej z wykorzystaniem zaawansowanego aparatu teoretyczno-matematycznego, wykonany jest uziom [1]
rys. K. Walczak, J. J. Zawodniak
Rys. 3. Schemat zastępczy dla przejścia uziom-
-grunt [1] rys. K. Walczak, J. J. Zawodniak
Rys. 4. Schemat zastępczy uziomu [1]
rys. K. Walczak, J. J. Zawodniak
operując przy tym dużym stopniem uogólnienia.
biernym pojemnościowym (Ic) i czynnym kon- le od 0,2 do 10 μs, przemienny, czyli można w związku z konduktywnością gruntu, a więc
duktancyjnym (IG), co przedstawiono na ry- w pewnym przybliżeniu powiedzieć, że mają (iG). Jej udział w składowej poprzecznej prądu
T
reść, przedstawiona w niniejszym arty- sunku 3. oraz określono za pomocą zależno- częstotliwość rzędu 106 Hz, przyjmuje się na poziomie 70÷90% [1]. W roz-
kule, jest próbą wyjaśnienia zjawisk fi- ści 2 [1, 2]: »» dużej wartości szczytowej, ważaniach inżynierskich składową o charakte-
zycznych zachodzących podczas odpro- »» krótkich czasach trwania [1]. rze pojemnościowym (ic) prądu odpływowego
ip = iG = iC (2) [3]
wadzania fali udarowej prądowej do gruntu Charakter prądu przepływającego i odpro- można pominąć.
poprzez uziemienia, w sposób bardziej przy- ip Skoro już wiadomo, jakimi elementami sku- wadzanego przez uziom decyduje o tym, które Przepływająca w metalowych elementach
stępny dla praktyków. pionymi możemy zobrazować układ uziomowy parametry elektryczne uziomu, z praktycznego uziomu fala prądowa wytwarza w otaczającym
(materiał, materiał-grunt), to na ich podstawie punku widzenia, są istotne, a które bez więk- gruncie pole elektryczne o określonym natęże-
iw
Odprowadzenie fali udarowej jesteśmy w stanie zbudować schemat zastęp- szych obaw, przy tego typu rozważaniach, niu. Wartość natężenia pola elektrycznego bę-
prądowej do gruntu – analogia ip
czy (rys. 4.) oraz wyznaczyć impedancję falo- można pominąć. dzie ulegać zmianie w danym przedziale cza-
do układu hydraulicznego wą uziomu (wzór 3) [1, 2]: Z pewnością, przy przebiegach szybkozmien- sowym, zgodnie ze zmianami zachodzącymi
Zjawiska fizyczne zachodzące w uziomach nych istotną rolę będzie odgrywać indukcyjny w przebiegu fali prądowej, a więc w pierwszej
podczas przepływu prądu udarowego można R + j ωL spadek napięcia w materiale. Z kolei rezystan- fazie będzie narastać, następnie osiągnie mak-
Zu = (3) [1]
w prosty sposób wyjaśnić poprzez analogię do G + j ωC cyjny spadek napięcia w rozważaniach inżynier- simum, po czym zacznie maleć [1, 2].
układów drenażowych, których zadaniem jest skich można pominąć, ponieważ nie przekracza Przy małych wartościach fali prądowej (poni-
odprowadzanie cieczy do otaczającego gruntu, on z reguły 1% indukcyjnego spadku napięcia żej natężenia pola krytycznego) przewodzenie
Rys. 1. Składowe prądu w uziomie [1], gdzie: iw – składowa wzdłużna prądu, ip – składowa poprzeczna prą- Zjawiska fizyczne
z uwzględnieniem ciśnienia tej cieczy, jej lep- du rys. K. Walczak, J. J. Zawodniak w uziomie. Jeżeli założymy, że indukcyjność od- prądu elektrycznego do gruntu ma charakter
kości oraz warunków geotechnicznych gruntu.
w uziemieniu przy przebiegach grywa w tym przypadku pierwszoplanową rolę, elektrolityczny. W gruntach bogatych w związ-
Dla lepszego zobrazowania sytuacji załóżmy, przekraczających długość efektywną (le), nie jest daniem jest odprowadzanie prądu elektryczne- szybkozmiennych to należy się również liczyć z powstawaniem ki chemiczne, takie jak: chlorki, siarczany, kwaś-
że otaczający grunt jest jednorodny, a lepkość uzasadnione technicznie i ekonomicznie. Do- go. Element metalowy uziomu pełni dwie funk- W poprzednio omawianym punkcie przed- przesunięcia fazowego (czasowego) pomiędzy ny węglan potasu, magnez, soda, wapno, pod
cieczy jest duża. datkowo, przy niskim ciśnieniu cieczy, będzie cje: przewodzi wzdłuż siebie prąd elektryczny stawiono schemat zastępczy uziomu dla prądu wektorem prądu (iw) a powstającym spadkiem wpływem przepływu prądu elektrycznego za-
Ponieważ analizowana ciecz charakteryzuje ona swobodnie absorbowana przez otaczają- (iw) oraz odprowadza go do gruntu – składo- zmiennego o bliżej nieokreślonej częstotliwo- napięcia na uziemieniu, który ulega przyrosto- chodzi reakcja chemiczna, polegająca na prze-
się dużą lepkością, jej przepływ będzie utrud- cy grunt, w przeciwieństwie do ciśnienia wyso- wa poprzeczna (ip), co w sposób uproszczony ści lub zmianach przebiegu. Fale prądowe prze- wi wraz ze wzrostem drogi przepływu fali prą- pływie ładunków elektrycznych w postaci
niony, z powodu występującego oporu. W prak- kiego, przy którym będzie wtłaczana w grunt. przedstawiono na rysunku 1. [1, 2]. pływające oraz odprowadzane przez uziom, to dowej w materiale. Przedstawiono to na rysun- jonów dodatnich oraz ujemnych [3]. Ponieważ
tyce droga przepływu cieczy o dużej lepkości W drugim przypadku oznacza to, że możliwości Składowa wzdłużna prądu (iw), przepływają- fale o: ku 5. [1]. elektrolity, jako związki chemiczne, ulegają roz-
w danym przedziale czasu zawsze będzie się odprowadzania cieczy przy większym ciśnieniu, ca przez element metalowy uziomu, na swojej »» charakterze szybkozmiennym, których czas Z kolei składowa poprzeczna prądu (ip), bę- puszczeniu w wodzie, zatem na przewodnictwo
ograniczać do określonej długości, tak zwanej przy tej samej długości efektywnej układu, są drodze napotyka opór o charakterze rezystan- czoła (Tc) najczęściej zawiera się w przedzia- dzie w głównej mierze o charakterze czynnym, elektrolityczne gruntu istotnie będzie wpływać
efektywnej (le) niezależnie od długości całkowi- większe. Bardzo podobny efekt jak w układzie cyjnym (R) oraz indukcyjnym (L) (rys. 2.). Po- zawartość wody w gruncie [2].
tej systemu (lc). Nasuwa się więc pierwszy wnio- drenażowym, poprzez analogię, można uzyskać woduje to powstawanie strat energii – jej wy- Podsumowując, aby przewodnictwo elektro-
a) b)
sek, że budowanie rozbudowanych systemów, w przypadku analizy pracy uziomu przy odpro- tracanie na poszczególnych odcinkach uziomu lityczne w gruncie zaistniało, musi istnieć jedno-
wadzaniu fali udarowej prądu. Zakładając, że oraz powstawanie spadków napięcia na tych cześnie „przewodnik”, czyli elektrolit, oraz „roz-
i u i u
STRESZCZENIE cieczy o określonym ciśnieniu odpowiada prąd elementach [1, 2]. Wobec powyższego, całko- puszczalnik”, czyli woda. Brak jednego czynnika
umax umax
udarowy o określonej wartości szczytowej, na- wity spadek napięcia (u) będzie określony za- powoduje, że przewodnictwo elektrolityczne
imax imax
W artykule przedstawiono zagadnienia teoretyczne leży spodziewać się różnej efektywności dzia- leżnością nr 1 [3]: w gruncie jest niemożliwe.
związane z przepięciami powstającymi w sieciach łania uziomu, co zostanie rozwinięte w dalszej Po przekroczeniu określonej wartości prądu
elektroenergetycznych. Zaprezentowano w sposób di
części artykułu. u = Ri + L (1) [3] przepływowego w uziomie, natężenie pola
uproszczony zjawiska fizyczne zachodzące w trak- dt
elektrycznego osiąga tak zwaną wartość kry-
cie powstawania przepięć w uziomach, których za- Parametry elektryczne Natomiast składowa poprzeczna prądu (ip), tyczną (Ek), która inicjuje powstawanie wyła-
daniem jest odprowadzanie fali prądowej do otacza- t t
układu uziom-grunt który odpływa z metalowego elementu uzie- dowań łukowych w gruncie (tab. 1.) [1]. War-
jącego gruntu.
Uziom to element metalowy, o określonej mienia do otaczającego gruntu, ulega podzia- Rys. 5. Przebieg fali prądowej oraz spadku napięcia w uziemieniu: a) w chwili początkowej (maksima w fa-
tość krytycznego natężenia pola elektrycznego,
Słowa kluczowe: uziom, przepięcia.
długości, umieszczony w gruncie, którego za- łowi na dwie składowe prądu o charakterze zie), b) po pewnym przedziale czasowym (maksima przesunięte) rys. K. Walczak, J. J. Zawodniak przy którym powstają wyładowania łukowe,

Krytyczne natężenie pola elektrycznego Ek,

Rezystywność w [kV/cm]
Rodzaj gruntu
ρ, w [Ω•m]
Zakres
Żwir 130 ÷ 686 0,3 ÷ 1,0
Glina 93 ÷ 100 1,6 ÷ 5,2
Skr ynka
eniami
Piasek, żwir 77 ÷ 99 0,5 ÷ 3,5
z
Tab. 1. P rzykładowe wartości krytycznego natężenia pola elektrycznego w gruncie [1]
cz
z
zabezpie
Napięcie, w [kV] 200
Prąd, w [kA] 10 7,5 5
Impedancja w Ω 20 26 40
Tab. 2. Zmiana impedancji falowej w zależności od przesunięcia czasowego pomiędzy napięciem a prądem
lu b
w głównej mierze zależy od właściwości geo- prądu przyjęto, że się zmienia wraz z upływa- wych przyczynią się do zwiększania pozor-
DS
DS
0V
1
technicznych gruntu, czyli ogólnie rzecz uj- jącym czasem rejestracji. nych wymiarów uziomu.
00
0V
/5
5
GPVS-10 0G
6
GP
mując, od wielkości i nieregularności szczelin Z powyższych rozważań można zatem wy- Kwestią, której nie rozstrzygnięto w artyku- V-100
powietrznych w gruncie [1, 2]. Efektem pozy- ciągnąć bardzo praktyczny wniosek. Rozbu- le, jest to, czy za wszelką cenę należy dążyć
tywnym powstawania wyładowań łukowych dowany system uziomowy jest nieefektywny, do osiągnięcia wymaganej rezystancji statycz-
w gruncie jest zmniejszenie się impedancji fa- podobnie jak to miało miejsce w układzie dre- nej uziemienia, ze względu na ochronę przed
lowej uziomu, co jest następstwem pozorne- nażowym. Ciecz w systemie drenażowym, po- przepięciami. Czy może bardziej zasadne by-
lub i
go zwiększenia wymiarów uziomu. Wtedy ob- dobnie jak fala prądowa w uziomie, będzie od- łoby wprowadzenie dodatkowego kryterium
S4 M DL
DS
13
szar gruntu objęty strefą wyładowań łukowych prowadzana do gruntu tylko przez określoną związanego z długością efektywną uziomu 0/
D
E
/G
J8- A06-D3
G
4 VG
S-23 4VGS - 2 30 C AT 5
traktuje się wówczas jako metalowe elementy długość uziemienia – tak zwaną długość efek- dla poszczególnych rezystywności gruntu
uziomu [1, 2, 3]. tywną. Mechanizm odprowadzania prądu do i czasie trwania czoła udaru np. Tc = 10 μs, co
gruntu można przyrównać do odprowadzania byłoby bliższe rzeczywistości? Z pewnością
Najmniejsza wartość cieczy w drenażu o niskim ciśnieniu (przewo- jest to kwestia, którą należy wziąć pod roz-
impedancji falowej dzenie elektronowe) lub wysokim ciśnieniu cie- wagę, chcąc projektować efektywne układy
Analizując zagadnienie, należy sobie zadać czy (wyładowania łukowe). uziemień.
jeszcze pytanie, w jakiej sytuacji będzie wystę-
pować najmniejsza wartość impedancji falowej Wnioski Literatura
uziemienia (Zue), a w konsekwencji tym samym W artykule przedstawiono bardzo ogól- 1. M. Łoboda, Udarowe właściwości uziemień
kiedy występują najlepsze warunki do odprowa- nie opis zjawiska fizycznego zachodzącego ochrony odgromowej obiektów budowla-
dzania fali prądowej przez uziom. Taka sytuacja podczas przepływu fali prądowej przez uziom nych i elektroenergetycznych, WPW, War-
występuje, gdy największa wartość spadku na- i konsekwencje z tym związane. Celem niniej- szawa 2000. i
pięcia na uziomie (Um) będzie w fazie z maksy- szego artykułu było przede wszystkim omó- 2. S. Szpor, H. Dzierżek, W. Winiarski, Techni-
DS
T1
malną wartością prądu piorunowego (Im), zgod- wienie w sposób jak najbardziej przystęp- ka wysokich napięć, WNT, Warszawa 1969. PV
50
2K DL
S-1
000/1 A-12IS
nie z zależnością (4): ny czynników odpowiedzialnych za wzrost 3. S. Bolkowski, Teoria obwodów elektrycz-
i zmniejszenie się impedancji falowej uzie- nych, WNT, Warszawa 1998.
Um mienia w stosunku do rezystancji statycznej. 4. K. Wołkowiński, Uziemienia urządzeń elek-
Zue = (4) [1]
Im Analiza wykazała, że impedancja falowa troenergetycznych, WNT, Warszawa 1967.
uziemienia będzie wzrastać, jeżeli całkowita
co przedstawiono na rysunku 5a [1, 2]. Wraz długość uziemienia będzie przekraczać dłu-
ze wzrostem przesunięcia czasowego pomię- gość efektywną (lc > le), a wartość natężenia ABSTRACT
dzy tymi dwiema wartościami szczytowymi (Um pola elektrycznego w gruncie będzie na tyle
i Im) efektywność uziemienia maleje (rys. 5b). mała, że efekty wyładowań łukowych nie zre- Physical phenomena in earthing during surge cur-
W celu lepszego zobrazowania zjawiska fi- kompensują utraconej długości uziomu – dłu- rent flow
zycznego w tabeli 2. przedstawiono, jak się gości ponadefektywnej. Z kolei impedancja The article presents theoretical issues related to over
zmienia wartość hipotetycznej impedancji uzie- falowa uziemienia będzie maleć, jeżeli całko- voltages arising in power networks. There are presen-
mienia, kiedy występuje przesunięcie czasowe wita długość uziomu będzie równa lub mniej- ted in a simplified way, the physical phenomena oc-
i
curring during the generation of over voltages in earth
pomiędzy maksymalną wartością napięcia na sza od długości efektywnej (lc ≤ le), a wartość
DS
51
electrodes, whose task is to dissipate the current wave M 0V
G/
E
6
J8- GPV 0
uziomie a prądem, przy czym wartość napię- natężenia pola elektrycznego w gruncie bę- C AT 5 -100 DS
to the surrounding ground. 253 00
cia przyjęto jako stałą, natomiast dla wartości dzie na tyle duża, że efekty wyładowań łuko- VG-3
Keywords: earthing, overvoltage.
JEAN MUELLER POLSKA Sp. z o.o.

ul. Krótka 4 • 02-293 Warszawa
tel. 22 751 79 01 • 22 868 00 58
www.jeanmueller.pl • info@jeanmueller.pl
dr inż. Tomasz Koźbiał stosowane podczas np. projektowania instalacji mie PN-EN 62305-2 znajdujemy zapis mówiący podstawie której wymagań w Rozporządzeniu
w obiektach budowalnych. o możliwości stosowania zwodów nieodseparo- [4] przyjęto podział materiałów pod względem
Ochrona odgromowa dachów

Gorzej jest z datą dokumentu, gdyż dla przy- wanych od chronionego obiektu, jeżeli dach jest palności. W normie PN-EN 62305-2 mamy infor-
kładu norma PN-EN 62305-2 z 2008 roku jest wykonany z materiału łatwopalnego, to należy- mację, że można rozważyć wykorzystanie me-
już wycofana i zastąpiona normą z 2012 roku, tą uwagę należy poświęcić odległości pomiędzy talowych pokryć dachu budynku i wykorzysta-
z materiałów łatwo zapalnych a norma PN-IEC 60364-4-443 z 1999 r. zastąpio-

na normą z 2016 r. i to normą zharmonizowaną
przewodami zwodów a materiałem. Dla dachów
krytych strzechą, gdzie nie stosuje się stalowych
nie jako naturalny element zwodów urządzeń
piorunochronnych pod warunkiem rozpatrze-
(PN-HD 60364-4-443). Tutaj powstaje dylemat prętów do montażu trzciny, odpowiednia jest nia: klasy LPS (urządzenia piorunochronnego)
natury prawnej, a w konsekwencji technicznej. odległość 0,15 m. Dla innych materiałów palnych oraz materiału pokrycia, grubości pokrycia oraz
Ochrona odgromowa obiektów budowlanych w Polsce powinna być projektowana i wykonywana zgodnie z wytycz-
Należy przecież zwrócić uwagę, że jeszcze kilka- za odpowiednią uznawana jest odległość nie grubości powłok metalowych pokryć. W normie
nymi norm przedmiotowych z zakresu ochrony odgromowej. Należy mieć świadomość, że wymagania nowo powstałych naście lat temu w powołanym powyżej rozpo- mniejsza niż 0,10 m. W przypadku dawnej normy wymienia się kilka materiałów, ale materiałem,
norm nie dotyczą budynków wykonanych wg norm skierowanych do archiwum. Na przestrzeni minionych lat normy rządzeniu w sprawie warunków technicznych, PN-86/E-05003-1, wskazano tam, że dla dachów który z pewnością będzie najpopularniejszy ze
te ulegały modyfikacji, a zamieszczane w nich wymagania były coraz bardziej precyzyjne. jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytu- łatwopalnych zwody powinny być odsunięte od względu na swoją cenę, będzie stal (nierdzew-
owanie, były powołane inne normy z serii PN-E- powierzchni takiego dachu o 0,4 m – czyli zapis na, ocynkowana). Dla takiego rodzaju materiału
05003 oraz normy PN-IEC 61024 (miało to miejsce ten jest bardziej wymagający niż zapis z obec- przyjęto grubość 4 mm, a powłoki 0,5 mm, jako
W
iedza na temat zachodzących zja- a) wybór rozporządzenia, względnie usta- w 2002 r.). Dla powstałego problemu w stoso- nej normy. Dalej w normie P N-EN 62305-2 czyta- wartości minimalnych do tego, aby pokrycie me-
wisk fizycznych stale się poszerza, wy opisującej ogólne zasady rozwiązań tech- walności odpowiedniego dokumentu, wypowie- my, że łatwopalne części obiektu poddawanego talowe ze stali mogło być wykorzystane, jako na-
w związku z tym powstające normy, nicznych; dział się Polski Komitet Ochrony Odgromowej ochronie nie powinny bezpośrednio stykać się turalny element urządzenia piorunochronnego
jako wyznaczniki będą ewoluować i tym samym b) wybór normy do zastosowania w projek- SEP w Komunikacie z 29.11.2003 r. gdzie napisa- z elementami LPS (urządzeniem piorunochron- – w tym przypadku, jako naturalny zwód. Jedno-
założenia w zastosowaniu pewnych rozwiązań towaniu jako materiał z wytycznymi; no: W wyniku opublikowania w Polsce norm serii nym) i nie powinny być umieszczone bezpośred- cześnie zaznacza się, że dopuszcza się przebicie
technicznych, także będą się zmieniać. Artykuł c) ujęcie w projekcie wiedzy technicznej i do- PN-IEC 61024 i PN-IEC 61312 i wycofania spośród nio pod jakąkolwiek metalową powłoką dachu, tej warstwy lub przedziurawienie (w przypad-
ma za zadanie pokazać problematykę w podej- świadczenia projektowego projektanta; 4 arkuszy normy PN-86-92/E-05003 tylko arkusza która może zostać przebita przez wyładowanie ku powłok) w konsekwencji zapalenia się ma-
ściu projektowym do zastosowania ochrony od- d) sporządzenie projektu. drugiego, tj. arkusza PN-86/E-05003/02, powstała piorunowe. Czytając te zapisy w pierwszej kolej- teriałów łatwopalnych pod takim przykryciem
gromowej dachów łatwo zapalnych. Autor bę- Poniżej zostanie omówiona ścieżka postępo- możliwość równoczesnego korzystania zarówno ności można mieć na myśli dach łatwopalny po- lub punktowego przegrzania. Wymagania te
dzie zamierzał wskazać, że pewne rozwiązania wania w procesie projektowania. z norm PN-IEC, jak i z normy PN. Ze względu na kryty np. strzechą – o ile takich dachów już pra- stawiają potrzebę rozpatrzenia zagrożenia po-
projektowe będą indywidualnym podejściem Załącznik do Rozporządzenia Ministra Inwe- występowanie drobnych różnic w postanowie- wie nie ma, to mogą wystąpić np. w skansenach, żarowego, jakie może wystąpić wskutek prze-
projektanta do danego zagadnienia, co będzie stycji o Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 w spra- niach tych norm (np. różnicy dotyczącej minimal- czy domach prywatnych jednorodzinnych, za- topienia blachy układanej na podłożu palnym.
wynikać z jego interpretacji zapisów w normach wie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządze- nej średnicy drutu, czy też różnicy odnoszącej się jazdach (restauracje) itp.. Jednak drugi cytowa- Obecnie coraz częściej stosuje się, szczególnie
i przepisach techniczno-prawnych. To z kolei nia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków Rys. 1. O
cieplenie dachu od wewnątrz pianką PUR [3] do wskaźnika zagrożenia W i ryzyka zagrożenia R) ny fragment normy wskazuje na aspekt materia- w budownictwie domów jednorodzinnych, ocie-
może rzutować na kształt i rezultat zastosowa- technicznych, jakim powinny odpowiadać bu- należy kierować się formalną zasadą korzystania łów, które mogą być montowane bezpośrednio plenia z pianki poliuretanowej PUR aplikowanej
nych rozwiązań, które mogą być inne lub zbli- dynki i ich usytuowanie, zostały wyszczególnio- sko Polskiego Komitetu Ochrony Odgromowej SEP w pierwszej kolejności z norm wydanych z póź- pod metalową powłoką dachu. bezpośrednio na konstrukcję dachu wykonane-
żone, zależnie od interpretacji prawa przez po- ne normy, które należy brać pod uwagę w przy- z dnia 13 września 2017 r. w sprawie braku zwięk- niejszą datą, tj. z norm PN-IEC, ale nie wykluczać W pożarnictwie wyróżnia się następujące ro- go z materiałów palnych (rys. 1.).
szczególnych projektantów. padku projektowania ochrony odgromowej szonej skuteczności ochrony odgromowej tzw. możliwości korzystania w dalszym ciągu z pozo- dzaje materiałów pod względem palności: Sama pianka PUR ma deklarowaną reakcję
obiektów budowlanych: „zwodów aktywnych” w stosunku do określanej stawionych arkuszy normy PN, której słuszność – łatwo zapalny: znormalizowana próbka ma- na ogień E i nakładana jest na materiały o takiej
Ochrona odgromowa dachów »» PN-EN 62305-1:2011 Ochrona odgromowa. w serii norm PN-EN 62305. Znajdziemy tutaj nastę- merytoryczna została potwierdzona w prakty- teriału w określonych warunkach poddana samej lub gorszej klasie reakcji na ogień (memb-
łatwo zapalnych Część 1: Zasady ogólne, pujący zapis: Polskie Normy serii PN-EN 62305 stały ce. Decyzja dotycząca wyboru określonej normy działaniu płomienia lub promieniowania rana dachowa – klasa reakcji E lub F) lub zbliżo-
W procesie projektowania ochrony odgromo- »» PN-EN 62305-2:2008 Ochrona odgromowa. się obowiązkowe, gdyż zostały enumeratywnie po- lub jej postanowień, czy też w ogóle stosowania cieplnego, zapala się płomieniem i odjęciu ne (drewno – klasa reakcji D). W związku z tym
wej dachów z materiałów łatwo zapalnych, na- Część 2: Zarządzanie ryzykiem, wołane w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury normy, należy do projektanta. źródła ciepła pali się dalej, stosowanie dachów stalowych, jako naturalne-
leży przejść następującą ścieżkę: »» PN-EN 62305-3:2011 Ochrona odgromowa. z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków Na tym przykładzie widać, że projektant ma – trudno zapalny: znormalizowana próbka go zwodu może być złym podejściem. Poza tym,
Część 3: Uszkodzenia fizyczne obiektów i za- technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki podjąć decyzję o stosowalności właściwego do- poddana działaniu płomienia lub promie- ochrona odgromowa dachu w budownictwie
grożenie życia, i ich usytuowanie [4]. Potwierdza to również odpo- kumentu, przy czym wskazuje się, że powinno się niowania cieplnego pali sie w obszarze dzia- domów jednorodzinnych i podobnej wielkości
»» PN-EN 62305-4:2011 Ochrona odgromowa. wiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Trans- brać pod uwagę najnowszy dokument (normę), łania źródła ciepła, a po jego usunięciu gaś- (niska zabudowa) jest traktowana lekceważąco
STRESZCZENIE Część 4: Urządzenia elektryczne i elektronicz- portu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, działa- jako drogowskaz w podejmowaniu rozwiązań nie, i nie tylko przez wykonawców, lecz także projek-
ne w obiektach, jącego z upoważnienia ministra, na interpelację nr projektowych w zagadnieniu technicznym. – niezapalny: znormalizowana próbka pod- tantów, z racji wielkości budynków i spodziewa-
W artykule przedstawiono zagadnienia związa-
ne z ochroną odgromową dachów łatwo zapalnych.
»» PN-IEC 60364-4-443:1999 Instalacje elektrycz- 19 761 w sprawie wyrażenia stanowiska na temat Niewątpliwie istotne znaczenie w projektowa- dana badaniu w określonych warunkach nego małego niebezpieczeństwa wyładowań
Zwrócono uwagę na kilka aspektów natury prawnej ne w obiektach budowlanych. Ochrona dla za- charakteru prawnego Polskich Norm (data ogłosze- nia ma wiedza techniczna i jego doświadczenie, w ciągu ustalonego czasu nie zapala się za atmosferycznych w takie obiekty. Jednak taki
jak i technicznej, które będą podstawą do zastoso- pewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed nia 29.08.2013 – posiedzenie nr 47). W odpowiedzi które projektant powinien wykorzystywać w celu pomocą płomienia umieszczonego nad po- kierunek myślenia, prowadzi do tego, że nieświa-
wania przez projektanta rozwiązań mających na celu
skuteczne zabezpieczenie dachu i budynku przed wy- przepięciami. Ochrona przed przepięciami at- między innymi znajduje się stwierdzenie: „W kon- dobrania rozwiązań do postawionego przed nim wierzchnią próbki oraz nie powoduje wy- domi inwestorzy, głównie osoby prywatne kieru-
ładowaniami atmosferycznymi. Autor starał się przed- mosferycznymi lub łączeniowymi. sekwencji przywołane w załączniku do rozporzą- problemu budowalnego. Dokument w posta- dzielania się gazów mogących za palić się za jąc się pochopnymi poradami, mogą w niespo-
stawić problematykę poruszanego zadania w możliwie Pojawiają się w tym miejscu od razu dwa dy- dzenia ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia ci normy wieloarkuszowej PN-86-92/E-05003 pomocą płomienia umieszczonego naf po- dziewany sposób stracić dorobek całego życia.
szeroki sposób, koncentrując się na istocie sprawy. Ze
względu nas zakres poruszanej problematyki, zagad- lematy: czy normy te są obligatoryjne oraz czy 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim Ochrona odgromowa obiektów budowlanych, wierzchnią próbki oraz nie spowoduje wy- Powyższy wywód odnoszący się do ochrony
nienie zapewne nie jest wyczerpane, ale główne jej norma podana wraz z rokiem jest możliwa do za- powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie będzie mógł być traktowany, jako wiedza tech- dzielenia ciepła umożliwiającego podniesie- odgromowej budynków jednorodzinnych może
wątki zostały poruszone, co niewątpliwie pozwoli czy-
stosowania, podczas gdy w między czasie mogła (DzU nr 75, poz. 690, z późn. zm.), normy są obo- niczna i w pewnym sensie potraktowana jako nie temperatury do określonych wartości, być kwestionowany, jeżeli uzna się, że budyn-
telnikowi na znalezienie drogi w poszukiwaniu rozwią-
zań w zakresie rozważanego tematu. być zastąpiona innym dokumentem. wiązujące, a inwestorzy oraz pozostali uczestni- konfrontacja z wymogami normy PN-EN 62305. Bardzo często materiały budowlane kwalifiku- ki takie nie powinny być objęte ochroną odgro-
Słowa kluczowe: ochrona odgromowa, udar pioru- Na pierwsze pytanie możemy znaleźć odpo- cy procesu budowlanego powinni je stosować”. W przypadku ochrony odgromowej bu- je się przez podanie klasy reakcji na ogień, zde- mową. Jeżeli w ramach wiedzy technicznej przy-
nowy, materiał ławo zapalny, dach.
wiedź w dokumencie zatytułowanym Stanowi- W związku z tym, powołane normy powinny być dynków z dachami łatwo zapalnymi, w nor- finiowanej w normie PN-EN 13501-1-A1:2010, na jąć zapisy z archiwalnej normy PN-86/E-05003-1,

Obszar, w który wniknie kula, jest obszarem sób można wyznaczyć jak pokazano na rysun- także zadbać o unikanie iskrzeń, jakie mogą się
zagrożonym przez udar piorunowy. Dlatego też ku 4., gdzie dla zwodu pionowego połączone- pojawić między metalowymi elementami a zwo-
powołane wcześniej normy wskazują na koniecz- go do siatki zwodów poziomych wyznacza się dami, jeżeli nie zostaną zachowane bezpieczne
ność stosowania zwodów poziomych podwyż- najkrótszą drogę przepływu prądu udarowego odległości, czyli należy zastosować minimalne
szonych, tak, aby ograniczyć głębokość wnika- do ziemi. Na dachu siatka zwodów będzie wy- odstępy izolacyjne. Projektant nie powinien ig-
nia kuli w chronioną strefę. Z kolei im wyższy muszać rozpływ prądów zgodnie z prawem Kir- norować wielkości budynku i jego przeznacze-
poziom ochrony odgromowej (LPS), tym pro- chhoffa, tym samym prąd udarowy będzie dzie- nia, rezygnując z pokazanych obliczeń, bowiem
mień toczącej się kuli jest mniejszy, a zatem przy lił się zależnie od drogi przepływu. mogą zachodzić przesłanki, że budynek może
tym samym rozstawie zwodów d mamy więk- Dla samego zwodu pionowego kc = 1; dla jed- być narażony na pożar w wyniku oddziaływa-
sze wnikanie kuli w chronioną przestrzeń niż nego połączenia między zwodem pionowym nia prądów udarowych na konstrukcję budynku
przy niższym poziomie LPS. Jeżeli wyniki ob- a poziomym nie ma jeszcze rozpływów prądu i materiały zastosowane w poszyciu dachowym.
Rys. 2. T ocząca się kula i obszary oznaczone grubą linią, jako strefy zagrożone od- liczeń wskazują na konieczność zastosowania stąd kc1 = 1; w miejscu połączenia zwodu pio- Tematyka ta jest rozległa i związana z szeregiem
działywaniem bezpośrednim wyładowań atmosferycznych [1] Rys. 3. G
łębokość p wnikania kuli (1 – zwody poziome) [1]
LPS, należy dokładnie przeanalizować wybór po- nowego z poziomym następuje rozpływ prądu decyzji koniecznych do podjęcia przez projek-
to, jeśli tego typu budynki znajdują się w zwartej ko R dla wyżej wymienionych grup jest większe stety tak duża, że cały proces obliczeniowy jest ziomu ochrony, który narzuca wymagania w za- maksymalnie w dwóch kierunkach stąd kc2 = 0,5; tanta w celu właściwego doboru urządzenia
zabudowie i mają mniejszą wysokość niż 25 m, od tolerowanego poziomu wartości ryzyka. Je- żmudny i wymaga automatyzacji obliczeń, zaś kresie wymiaró oczka siatki zwodów W instalo- dalej prąd będzie dzielony w węźle między czte- ochrony odgromowej – generuje to też szereg
lub są usytuowane w strefie ochronnej innych żeli jest spełniony taki warunek, należy budynek ilość decyzji do podjęcia może wpływać na pod- wanych na dachu. Te wymiary to: dla I poziomu ry zwody poziome, stąd kc3 = 0,25; prąd dopły- dyskusji na forum projektantów instalacji elek-
budynków lub dla których wskaźnik zagroże- objąć ochroną odgromową zależnie od spodzie- jęcie niewłaściwego rozwiązania. Dlatego wysiłek (LPS) W = 5×5 m; dla II poziomu (LPS) W = 10×10 m; wa do przewodu odprowadzającego i znowu trycznych. Wymaga to czasu i skupienia i wiedzy
nia piorunowego W jest nie mniejszy niż 10–5, to wanego poziomu ochrony odgromowej, w prze- obliczeniowy w ramach dawnej normy PN-86- dla III poziomu (LPS) W = 15×15 m; dla IV poziomu jest dzielony w węźle między cztery przewody o samym budynku i jego otoczeniu. Dlatego na-
nie muszą być poddane ochronie odgromowej. ciwnym razie ochrona może być zbędna. Warto- 92/E-05003 w stosunku do wysiłku obliczeniowe- (LPS) W = 20×20 m. stąd kc4 = 0,063 – tutaj trzeba sprawdzić w opar- leży mieć na uwadze odpowiedzialność za tego
Zatem można rzec, że budynki jednorodzinne ści tolerowane (maksymalne) to dla: R1 = 10–5 (tak go z normy PN-EN 62305 jest nieporównywalnie Na dachu mogą znajdować się urządzenia ciu o liczbę przewodów odprowadzających n za- typu rozwiązania projektowe, które w przypad-
w większości przypadków nie wymagają ochro- samo jak w normie PN-86/E-05003-1), R2 = 10–3, mniejszy i obarczony mniejszym błędem. lub inne obiekty metalowe, na których oddzia- leżność czy kc4 ≤ 1/n, w naszym przypadku n = 12 ku dachów z potencjalnie niebezpiecznym ma-
ny odgromowej, tym samym niezależnie, jakie R3 = 10–3. Procedury doboru środków ochrony za- We wcześniejszej części artykułu wskazano za- ływanie pioruna może spowodować przenie- stąd 1/n = 0,083, czyli kc4 jest mniejsze niż 1/n, teriałem łatwo zapalnym potęgują ryzyko błędu
będzie pokrycie dachowe, nie będzie ono wy- leżne będą od wybranego w trakcie obliczeń po- lecane odległości zwodów od powierzchni łatwo sienie niebezpiecznego potencjału do wnętrza a taka sytuacja nie może nastąpić, stąd ostatecz- projektowego i w rezultacie możliwość zagroże-
magało ochrony. Tak jednak do końca nie jest, ziomu ochrony odgromowej (mamy cztery po- zapalnej. Jak wskazano w tekście możliwe jest budynku, do instalacji jak również wpływać na nie kc4 = 0,083. Przy tak wyznaczonych współ- nia dla budynku w przypadku wyładowań at-
bowiem i ta norma pokazuje, że warto zwrócić ziomy: I, II, III, IV). Na rodzaj środków będą mieć użycie metalowego pokrycia dachowego, które otoczenie tych obiektów przez materiały łatwo czynnika możemy wyliczyć odstęp izolacyjnych mosferycznych.
uwagę na wskaźnik zagrożenia piorunowego i na wpływ poszczególne komponenty wchodzące często (głównie z racji cięcia kosztów inwesty- zapalne – np. niebezpieczne iskrzenie może wy- s i zbliżenia instalacji odgromowej do instalacji
jego podstawie określić stopień zagrożenia pio- w skład wyznaczenia wartości ryzyka R. Może cyjnych) może być użyte, jako naturalny zwód. wołać zapłon materiałów łatwo zapalnych. Jeże- urządzeń na dachu. Literatura
runowego, gdzie określało się czy ochrona jest się zatem okazać, że należy zwrócić uwagę na Z kolei umieszczane pod takim pokryciem ma- li na dachu nie znajdują się urządzenia z wypo- 1. PN-EN 62305-3 Ochrona odgromowa. Część
zbędna, zalecana czy wymagana. Z kolei norma jakiś szczególny komponent, który wpływa na teriały izolacyjne mogą być materiałami łatwo sażeniem elektrycznym i elektronicznym, oraz Podsumowanie 3: Uszkodzenia fizyczne obiektów i zagrożenia
PN-EN 62305-1 podaje bardziej skomplikowany wartość R i w ramach obliczeń starać się go ni- zapalnymi. Dlatego powinno się w takich przy- ich wysokość jest mniejsza niż 0,3 m, powierzch- W przypadku opracowywania ochrony odgro- życia.
sposób podejścia do rozwiązania tego zagadnie- welować, np. układać w budynku kable w celu padkach pokusić się o wyznaczenie głębokości nia nie większa niż 1 m2 a długość nie większa mowej dachów z materiałów łatwo zapalnych, 2. A. Sowa, Ochrona odgromowa obiektów bu-
nia. Norma ta odnosi się do obliczenia wszyst- uniknięcia pętli, lub zastosować napisy ostrze- wnikania toczącej się kuli p oraz wyznaczenie niż 2 m to urządzenia te nie muszą być w chro- należy posłużyć się szeregiem wytycznych, które dowlanych. Zasady tworzenia zewnętrznej
kich lub wybranych rodzajów ryzyka, jak ryzy- gawcze od zagrożeniu porażenia piorunem lub odstępów izolacyjnych s (rys. 2. i 3.). nione przez dodatkowe zwody pionowe [2]. są ujęte w polskich normach, zarówno skierowa- i wewnętrznej instalacji piorunochronnej,
ko utraty życia R1 liczone prawie każdorazowo, systemy ostrzegania przez burzą, czy też zasto- Gdy zostanie określony poziom ochrony od- W przeciwnym wypadku powinny być zastoso- nych do archiwum, które możemy traktować, www.inzynier.rzeszow.pl.
ryzyko utraty usług publicznych R2 (czyli okre- sować środki gaszące wbudowane na stałe itp., gromowej LPL (ang. lightning protection level) wane środki zabezpieczające dany obiekt przed jako zbiór wiedzy technicznej jak aktualnych, po- 3. https://www.mgprojekt.com.pl/blog/pianka-
ślenie ryzyka utraty świadczenia usług zasilania co będzie wpływać na bezpieczeństwo użytko- lub tzw. klasa ochrony odgromowej LPS (ang. bezpośrednim oddziaływaniem udarów prądo- wołanych w rozporządzeniu [4], które traktuje- -poliuretanowa/
energią elektryczną czy utraty usługi telekomu- wania budynku, a w konsekwencji na obniżenie lightning protection system) dla budynku, przyj- wych. W tym celu są stosowane zwody pionowe, my, jako konieczne do stosowania. Dylematem 4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
nikacyjnej dla budynku), ryzyko utraty dziedzi- wyliczanej wartości R. Trzeba tutaj zaznaczyć, że muje się, dla danego poziomu wielkość toczącej pojedyncze lub występujące w grupie. Zwody te staje się jednak, które normy stosować w tym 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków tech-
ctwa kulturowego R3 i ostatecznie ryzyko utra- rolą projektanta będzie dobra znajomość całe- się kuli, której promień r będzie wynosić: dla I po- powinny być oddalone od chronionego obiek- przypadku, gdy daty w rozporządzeniu są inne nicznych, jakim powinny odpowiadać budyn-
ty dóbr materialnych R4 (porażenie istot żywych, go budynku, zastosowanych systemów, mate- ziomu (LPS) r = 20 m; dla II poziomu (LPS) r = 30 m; tu o taką odległość d, aby zapewnić odstęp izo- od dat norm obowiązujących zgodnie z informa- ki i ich usytuowanie (DzU z 2019 r., poz. 1065).
szkody fizyczne oraz awarie urządzeń elektrycz- riałów, co pozwoli mu na określenie właściwej dla III poziomu (LPS) r = 45 m; dla IV poziomu (LPS) lacyjny s, tym samym eliminując możliwość nie- cją Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Na-
nych i elektronicznych). W ocenie ochrony od- wartości ryzyka i tym samym poziomu ochrony r = 60 m – kulę taką wirtualnie przetacza się po kontrolowanego przeskoku iskier. Taki odstęp stępnie projektant powinien zwrócić uwagę na ABSTRACT
gromowej określa się czy obliczone dane ryzy- odgromowej. Ilość tych komponentów jest nie- budynku i tam, gdzie budynek jest przez nią do- liczymy z zależności: typ materiałów łatwo zapalnych umieszczonych
Lightning protection of roofs made of easily flam-
tykany, jest zagrożenie oddziaływania prądu uda- na dachu. Powinien wyznaczyć ryzyko związane
k
s ≥ i ⋅ (k c1 ⋅ l1 + k c 2 ⋅ l2 + ... +k cm ⋅ lm )
mable materials
rowego pochodzącego od pioruna (szczególnie (2) z oddziaływaniem wyładowań atmosferycznych
km The article presents the issues related to the lightning
odziaływanie bezpośrednie). Metodykę wyzna- w dany obiekt. Na tej podstawie określi poziom protection of inflammable roofs. The attention was
czania strefy zagrożenia przedstawia rysunek 2. gdzie: ochrony odgromowej LPL, czyli tzw. klasę ochro- paid to several legal and technical aspects that will be
the basis for the designer to apply solutions aimed at
Głębokość wnikania kuli wyznaczamy z za- ki – zależy od wybranej klasy LPS (dla I ki = 0,08; ny LPS. Zależnie od wybranego poziomu LPL
effective protection of the roof and the building against
leżności [1]: dla II ki = 0,06; dla III i IV ki = 0,04), (LPS) na dachu zostaną rozmieszczone zwody lightning. The author tried to present the problem of
2 kc – zależy od prądu pioruna płynącego w prze- poziome, a w przypadku elementów wystają- the discussed task as broadly as possible, focusing
 d on the essence of the matter. Due to the scope of the
p = r − r2 −   (1) wodach odprowadzających, cych ponad dach, dodanie zwodów pionowych.
 2 issues discussed, the issue is probably not give out,
km – zależy od materiału izolacji elektrycznej (dla Powinno się uwzględnić w obliczeniach wyso-
but its main threads have been raised, which will un-
gdzie: powietrza km=1; dla betonu, cegły km = 0,5); l1, l2, kość zwodów poziomych i pionowych w opar- doubtedly allow the reader to find a way to find solu-
p – głębokość wnikania kuli, … lm – odcinku przewodów LPS. ciu o wymogi normy, jak również od wyliczenia tions to the topic under consideration.
d – odległość miedzy zwodami, Największym problem stanowi obliczenie głębokości wnikania toczącej się kuli, czyli wni- Keywords: lightning protection, lightning stroke,
flammable material, roof.
Rys. 4. Zobrazowanie metodyki wyznaczania wartości współczynnika kc [2] r – promień kuli. współczynników kc, które w poglądowy spo- kania „zagrożenia” do chronionej strefy. Należy

Dlaczego należy chronić instalacje

fotowoltaiczne od przepięć –
zagrożenie piorunowe Fot. 8. S kutki zwarcia w panelu PV i powstałego w jego
wyniku pożaru – widok z tyłu [5]
Fot. 10. Wewnętrzny pożar falownika instalacji PV

(w części DC) [5]
Systemy fotowoltaiczne projektowane i instalowane zgodnie z zasadami wiedzy technicznej i wymaganiami obowiązu-
jących norm przedmiotowych powinny być chronione przed wyładowaniami atmosferycznymi i przepięciami. Panele,
które stanowią część dachu (BIPV, zintegrowane PV z budynkiem) muszą spełniać te same testy odporności ogniowej, Fot. 6. Skutki pożaru spowodowanego prawdopo-
dobnie przez przepięcie na wyjściu DC instala-
co materiał pokrycia dachowego [1, 2]. cji PV [5]
W
praktyce rzeczywistość wykazuje
stan odmienny. Należy zadać py-
tanie, czy instalacje PV na pewno
są bezpieczne i niezawodne? Teoretycznie
wszystko jest dobrze, a praktycznie? Proble-
my mogą się pojawić w momencie, gdy zaist-
nieje zdarzenie, przed którym się nie zabezpie-
czyliśmy lub gdy niezawodność użytkowanego
systemu zostanie wystawiona na próbę i okaże
się niewystarczająca. Należy zauważyć, iż bra-
kuje zaleceń i wytycznych w zakresie badania
STRESZCZENIE
Obecnie w Polsce bardzo popularne staje się insta-
lowanie instalacji fotowoltaicznych. Wszyscy inwe-
storzy są zafascynowani możliwością pozyskania Fot. 11. S kutki przepięcia i następującego po nim za-
Fot. 9. S kutki niewłaściwego działania zabezpieczeń in- płonu łuku po stronie DC falownika w instalacji
energii elektrycznej „za darmo”. Ze względu na miej- Fot. 7. Skutki pożaru panelu PV – widok z tyłu [5] stalacji fotowoltaicznej – pożar falownika [5] PV – zwęglenie części płytki PCB [5]
sce montażu instalacje fotowoltaiczne w znacznym
stopniu narażone są na skutki bezpośrednich i pośred-
nich wyładowań piorunowych oraz przepięć pocho- Poniżej na zdjęciach znalezionych w Interne- fotografii 1. widzimy rozwinięty pożar dachu fiach 3 – 7 widzimy skutki pożaru instalacji PV
dzących z różnych innych źródeł. W artykule zostały cie pokazano skutki zdarzeń (scenariuszy), które kamienicy z zainstalowanymi panelami PV. w większym i mniejszym rozmiarze. Powyższe
zaprezentowane rzeczywiste przypadki zniszczeń spo-
wodowanych przez prądy doziemnych wyładowań pio-
można uznać za katastrofalne. W sposób natu- Pożar jest gaszony z ziemi. Znaczniej trudniej- zdarzenia nie są odosobnione. Ciekawe są skutki
runowych oraz przepięć. Niektóre zjawiska udało się ralny wraz ze wzrostem liczby instalacji fotowol- szy do opanowania jest pożar przedstawiony na zwarcia w panelu PV i w jego następstwie wypa-
odtworzyć w laboratorium, dzięki czemu możliwe jest taicznych rośnie ryzyko ich awarii. W większości fotografii 2. Widzimy na nim pożar hali maga- lenie ścieżki na drodze przepływu prądu zwar-
zminimalizowanie w przyszłości ryzyka strat, które Fot. 1. Pożar instalacji fotowoltaicznej zainstalowanej Fot. 2. Pożar hali produkcyjnej i akcja straży pożar-
w skrajnym przypadku mogą być przyczyną przedłu-
na dachu kamienicy [3] nej [4] przypadków zniszczenia i pożary są końcowym zynowej z dużą elektrownią fotowoltaiczną na ciowego – fot. 8. Równie niebezpieczne są skut-
żenia się czasu zwrotu z inwestycji. etapem pewnego łańcucha zdarzeń, którego dachu. Ze względu na wymiary hali utrudnio- ki awarii układów falowników i następujących
Słowa kluczowe: instalacja fotowoltaiczna, ochrona wytrzymałości paneli PV na napięcia udarowe cenci nie sprawdzają zachowania się paneli PV początek niekiedy jest trudny do ustalenia. Na ne jest gaszenie pożaru. Na kolejnych fotogra- w jej wyniku pożarów (fot. 9 – 11). Ze względu
odgromowa, ograniczanie przepięć, piorun.
(1,2/50 µs). Skoro nie są wymagane, to produ- podczas przepięć.
Fot. 14. M
ikrouszkodzenie panelu PV w wyniku prze-
Fot. 13. M
ikrouszkodzenie panelu PV w wyniku przebicia izolacji pomiędzy metalową konstruk-
Fot. 3. Skutki pożaru przyzakładowej instalacji fotowol- Fot. 4. Skutki pożaru całego stringu w instalacji foto- Fot. 5. Skutki pożaru instalacji PV oraz okablowania na Fot. 12. Stanowisko do badań wytrzymałości udarowej bicia izolacji pomiędzy metalową konstrukcją cją nośną a ogniwem PV – widok z tyłu [zdję-
taicznej [5] woltaicznej [5] dachu dużej hali magazynowo-handlowej [5] (1,2/50 µs) paneli PV [zdjęcie JW] nośną a ogniwem PV [zdjęcie JW] cie JW]

4 mm uwidoczniony na fotografii 13. Z więk- wo pokazuje charakterystyka zamieszczona na

szej odległości ww. odprysk jest zupełnie nie- rysunku 1. Głównym poczynionym założeniem
widoczny. Dokładne oględziny wykazały rów- jest zachowanie się systemu uziomowego przy
nież przebicie foli i elektroizolacji z tyłu panelu przepływie prądu doziemnego wyładowania
PV (fot. 14.). Niemniej jednak z punktu widzenia piorunowego (rys. 2.) – założono, że przy nor-
panelu PV utrata izolacji pomiędzy konstrukcją malnej pracy uziomu o rezystancji 1 Ω prąd pio-
wsporczą a ogniwami uniemożliwia jego bez- runowy o wartości 100 kA spowoduje pojawie-
pieczną eksploatację. Wytrzymałość samego nie się spadku napięcia na uziomie o wartości
panelu PV na przepięcia jest równa co najmniej 100 kV, który pojawi się na wszystkich elemen-
sumie napięć wstecznych diod bocznikujących tach i urządzeniach do niego podłączonych za
(np.: SL1515B, VRRM = 40 V) i przykładowo wynosi pośrednictwem przewodu PE lub PEN. Poniższa
Fot. 18. S tanowisko do badania wytrzymałości na prąd
120 V (DC+/–) (dla trzech diod). Tej wytrzymało- charakterystyka jednoznacznie pokazuje, iż bez piorunowy panelu PV – w tle generator prą-
Rys. 1. Z ależność określająca, kiedy należy stosować ograniczniki przepięć – Rys. 2. P rzykład opisujący zachowanie się uziomu i napięcie panujące na systemie du doziemnego wyładowania piorunowego
ści nie weryfikowano laboratoryjnie. względu na przyjęty poziom ochrony odgromo- [zdjęcie JW]
uwzględniająca wytrzymałość udarową panelu PV w odniesieniu do rezystan- uziomowym podczas przepływu prądu doziemnego wyładowania piorunowe-
cji uziomu i spodziewanej wartości prądu udarowego płynącego do uziomu go o wartości 100 kA Należy zauważyć, iż wytrzymałość udarowa wej konieczne jest stosowanie układów ograni-
panelu PV na poziomie 37,5 kV może się okazać czających przepięcia w przypadku użytkowa- nak efekty dalszego nasłonecznienia i pożaru
na obecność prądu stałego (DC) bardzo utrud- dorywczych w układach AC ułatwia odzyska- Mając to na uwadze należy poważnie podcho- niewystarczająca dla naturalnej jego ochrony nia instalacji fotowoltaicznej – przykładowo dla zamieszczono na fotografiach 16. i 17. pozy-
nione, a czasami wręcz niemożliwe jest przerwa- nie własności izolacyjnych przerwy powietrznej. dzić do kwestii bezpieczeństwa. (dzięki ww. wytrzymałości), w przypadku kiedy uziomu o rezystancji 37,5 Ω prąd udarowy o war- skanych z wyszukiwarki Google.
nie się palenia łuku elektrycznego. Raz przebita Podsumowując. Wbrew deklaracjom produ- Po raz kolejny zwraca się uwagę na koniecz- rezystancja uziomu budynku z instalacją foto- tości 1 kA płynący do uziomu spowoduje prze- Ostatnim, czysto pokazowym etapem pro-
izolacja podczas pracy ogniw PV nie odzyskuje centów panele PV są urządzeniami, które mogą ność wyposażania obiektu w instalację odgro- woltaiczną będzie odpowiednio większa przy bicie niechronionego panelu PV. wadzonych badań laboratoryjnych było zareje-
swoich właściwości, ze względu na brak natu- się zapalić. W połączeniu z faktem generowa- mową i przeciwprzepięciową, pomimo że ana- założonej (spodziewanej) wartości prądu udaro- Kontynuując badania laboratoryjne panel strowanie zachowania się panelu PV przy prze-
ralnego przejścia przez zero, jak ma to miejsce nia energii elektrycznej ze słońca i pracy przy liza ryzyka według PN-EN 62305-2 może nie wego (np. doziemnego wyładowania pioruno- PV, który wcześniej uległ przebiciu przy napię- pływie pomiędzy zaciskami DC+ i DC– prądu
przy prądzie przemiennym (fot. 11.). Przecho- prądzie stałym pożar może być poprzez to sku- wykazywać takiej potrzeby. Niemniej jednak wego). Charakterystyka zmian rezystancji uzie- ciu 37,5 kV, wystawiono na promieniowanie sło- odzwierciedlającego doziemne wyładowanie
dzenie prądu przez zero w przypadku przepięć tecznie podtrzymywany. Fakt instalacji ogniw ubezpieczyciele za pośrednictwem ogólnych mienia na tle spodziewanego prądu udarowego neczne. W przeciągu kilkunastu sekund zaob- piorunowe (100 kA, 10/350 µs). Jak można było
na dachu utrudnia ewentualną akcję gaśniczą. warunków ubezpieczenia wymagają wyposa- pozwala określić, kiedy wymagane jest stoso- serwowano bardzo znaczące nagrzewanie się się spodziewać, doszło do eksplozji i częściowe-
żenia instalacji fotowoltaicznej w wyżej wymie- wanie ograniczników przepięć (SPD) – mając diod bocznikujących. Termogram zamieszczo- go zwęglenia panelu PV (fot. 18. i 19). W rze-
nione instalacje. Szczegółowo tę kwestię omó- na uwadze przyjęte kryterium wytrzymałości no na fotografii 15. Nie chcąc doprowadzić do czywistych warunkach należy się dodatkowo
a) wiono w wydaniu kwietniowym „elektro.info” udarowej panelu PV. Zależność tę szczegóło- pożaru przerwano dalsze badania. Niemniej jed- spodziewać przebicia poszycia dachowego –
(nr 4/2020).
REKLAMA
Badania laboratoryjne
rzeczywistej wytrzymałości JULIAN WIATR
NOWOŚĆ
paneli PV na przepięcia
Teoretycznie panele PV są bezpieczne. PODSTAWY PROJEKTOWANIA
b) W praktyce spotykamy się z sytuacjami, które
prowadzą do pożarów. Jak jest w rzeczywisto- PRZYDOMOWYCH Seriia: NIE
EZBĘDNIK
K ELEKTRYKA
Fot. 16. Uszkodzenie diod bocznikujących ogniwa PV
i częściowe ich zwęglenie i nadpalenie kabla
w wyniku grzania się wyjść DC panelu PV [5]
ści? W tym celu przeprowadzono badania la-
boratoryjne wytrzymałości udarowej w labo-
SYSTEMÓW PV
ratorium Techniki Wysokich Napięć Politechniki
Białostockiej. Badania przeprowadzono celem
45 zł
uzyskania odpowiedzi, jaka jest rzeczywista wy-
trzymałość izolacji panelu PV na napięcie uda-
WYDANIE PAPIEROWE:
rowe 1,2/50 µs. Takiej informacji nie zdobędzie-
35 zł
my przeglądając karty katalogowe oferowanych
c) WYDANIE ELEKTRONICZNE: (EBOOK))
w handlu paneli PV. Badania przeprowadzono
z wykorzystaniem generatora napięć udaro-
wych. Generator podłączono pomiędzy zacisk
DC+ i metalową ramę nośną panelu PV. Stano-
wisko badawcze przedstawiono na fotografii Publikacja prezentuje praktyczne podejście do projektowania
12. Badania przeprowadzono w zakresie od 1 kV systemów fotowoltaicznych w odniesieniu do wymagań
do 40 kV z krokiem 1 kV. Wytrzymałość badane- wynikających z Ustawy o odnawialnych źródłach energii. BONUS!
go panelu PV wynosiła 37,5 kV. Wartość jest sto- Poruszono w niej między innymi zagadnienia związane • Metodyka instalowania systemów PV na stacjach paliw płynnych
sunkowo duża, jednak z punktu widzenia rezy- z ograniczeniem mocy generatora PV w układach współpracujących
Fot. 15. Niewidoczne gołym okiem uszkodzenie diod
i gazowych.
stancji uziomu obiektu z instalacją PV ma duże z siecią elektroenergetyczną oraz omówiono metodykę neutralizacji
bocznikujących ogniwa PV (a). Zdjęcie wyko-
nane kamerą termowizyjną pokazujące skut- Fot. 17. Przetopiona puszka z diodami bocznikującymi znaczenie (szczegółowa analiza w dalszej części tych ograniczeń. Opisane zostały m.in. zasady doboru przewodów • Uproszczony projekt instalacji przydomowego systemu PV.
ki przebicia jednego ogniwa (c) i następujące- – uszkodzenie powstało w wyniku bardzo sil- artykułu). W wyniku przebicia izolacji zaobser-
go po nim grzania się diod bocznikujących (b) nego grzania się diod spowodowanego pracą i ich zabezpieczeń, metody projektowania ochrony odgromowej • Wykorzystanie fotowoltaiki do zasilania znaków drogowych
w panelu PV [zdjęcia JW] na zwarcie części paneli PV [5] wowano mały odprysk ogniwa PV o szerokości oraz ochrony przeciwporażeniowej zarówno po stronie oraz oświetlenia terenu w miejscach, gdzie doprowadzanie energii z sieci
stałoprądowej, jak i przemiennoprądowej. elektroenergetycznej jest ekonomicznie nieuzasadnione

ZAMÓW: www.wydawniczy.pl, www.ksiegarniatechniczna.com.pl
a) b)
c) d)
Fot. 19. P anel PV przed (a), w trakcie (b, c) oraz po (d) przepływie prądu piorunowego o wartości szczytowej 100 kA 10/350 µs pomiędzy DC+ i DC – [zdjęcie JW]
rzeczywisty przykład pozyskany z wyszukiwarki instalacje PV staną się nieodzownym składni- liability. Fraunhofer ISE („Najnowsze fakty
Google przedstawiono na fotografii 20. kiem instalacji elektrycznych. Należy jednak pa- dotyczące fotowoltaiki w Niemczech. Fraun-
miętać, iż poza oczywistymi zaletami są rów- hofer ISE, Podział modułów fotowoltaicznych,
Podsumowanie nież zagrożenia, z którymi trzeba się zmierzyć. Systemy i niezawodność”).
W Polsce tylko w roku 2019 zainstalowa- Do najważniejszych zalicza się wpływ czynni- 3. https://twitter.com/IbrahimChsTV – stan
no ponad 104 tysiące mikroinstalacji fotowol- ków zewnętrznych, takich jak m.in. wyładowa- 2020.10.09.
taicznych (PV) o łącznej mocy przekraczającej nia piorunowe i związane z nimi przepięcia oraz 4. h t t p s : / / w w w . y o u t u b e . c o m /
680 MWp [6]. Chęć pozyskania „darmowej” ener- znaczne ryzyko pożaru nie tylko samych pane- watch?v=tprN0Ulji9w&t=1479s – stan
gii elektrycznej oraz liczne programy wsparcia li PV, ale również całego obiektu budowlanego 2020.10.09.
tego rodzaju inwestycji przekładają się na tzw. w miejscu ich instalacji [7]. Czas zwrotu inwe- 5. https://www.acsolarwarehouse.com/news/
boom, który przekracza założone prognozy stycji szacowany jest na 10–30 lat. Każde do- solar-fires-dc-arc-faults-on-solar-systems/ –
[6]. Należy przypuszczać, iż w kolejnych latach datkowe koszty ewentualnej naprawy systemu stan 2020.10.09.
zmniejszają opłacalność, stąd też należy pod- 6. https://globenergia.pl/ponad-104-tysiace-
jąć niezbędne działania na samym początku, -mikroinstalacji-pv-w-2019-roku-gigantycz-
aby móc przeciwstawiać się zagrożeniom przez ny-wzrost-w-fotowoltaice/ – stan 2020.03.26. K O M P L E K S O WA G A M A
dziesięciolecia. 7. Poradnik ochrony odgromowej. Neumarkt
W polskim prawie winien być wprowadzony DEHN, 2019. R OZ W I Ą Z A Ń O C H R O N Y
zapis nakładający na użytkowników instalacji PV
konieczność wyposażenia ich w urządzenia pio- ABSTRACT
PR ZECIWPR ZEPIĘCIOWE J
runochronne i przeciwprzepięciowe. Brak takiej
Why you should protect photovoltaic installations
adncom.fr - 9859 - Mersen property

regulacji jest wykorzystywany do zmniejszenia
against overvoltages – PV lightning hazard
kosztów inwestycji. Ubezpieczenie daje tylko urrently in Poland it is becoming very popular to install
złudną nadzieję na pokrycie ewentualnych strat. a photovoltaic installation. All investors are fascinated
Podsumowując: zaleca się instalację potocznie by the possibility of obtaining electricity „for free”. Due
to the place of installation, photovoltaic installations
zwanej „odgromówki” i „przepięciówki”. SURGE-TRAP®
are significantly exposed to the effects of direct and
indirect lightning discharges and surges from various Urządzenia ochrony przeciwprzepięciowej
Literatura sources. The article presents actual cases of damage Ograniczniki Typu 1, Typu 1+2, Typu 2
caused by ground faults and surges. Some phenom- oraz Typu 2+3 wg EN/IEC 61643
1. M. Piliński, Bezpieczeństwo instalacji foto-
ena have been reproduced in the laboratory, thanks
woltaicznych. Dodatek do magazynu „Rynek
to which it is possible to minimize the risk of losses in
Elektryczny” nr 3/2019. the future, which in extreme cases may result in a time
2. Fraunhofer ISE, 2017, Recent Facts about Pho- extension of the return on investment
Fot. 20. Przebite poszycie dachowe i przewód instalacji tovoltaics in Germany. Fraunhofer ISE, Divi- Keywords: photovoltaic installation, lightning protec-
PV w wyniku doziemnego wyładowania pioru- tion, surge protection, lightning strike.
nowego [5] sion Photovoltaic Modules, System and Re-
E P. M E RS E N .CO M

katalog firm
RST sp. z o.o.

ETI Polam
15-113 Białystok
06-100 Pułtusk, ul. Jana Pawła II 18
ul. gen. W. Andersa 40a
tel. 23 691 93 00
tel. 85 307 00 85
faks 23 691 93 60
rst@rst.pl
www.etipolam.com.pl
www.rst.pl
JEAN MUELLER POLSKA Sp. z o.o. Redakcja elektro.info

02-293 Warszawa, ul. Krótka 4 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18
tel. 22 751 79 01, faks 22 751 79 03 tel. 22 810 65 61, faks 22 810 27 42
info@jeanmueller.pl redakcja@elektro.info.pl
www.jeanmueller.pl www.elektro.info.pl
Mersen Polska Sp. z o.o.

30-633 Kraków
ul. Walerego Sławka 3a
tel. 12 646 97 22
www.mersen.com

51-317 Wrocław, ul. Bierutowska 57-59
Budynek nr 3/A
tel. 71 398 04 29
www.phoenixcontact.pl

Poradnik Ochrona Odgromowa 2022 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poradnik Ochrona Odgromowa 2022 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Poradnik

Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa systemów fotowoltaicznych���������������������������������������������������������������� 8

Złącza odgromowe – problemy, zagrożenia i rzeczywistość dnia codziennego�������������������������������������������������������� 14

Problemy z przewodami o izolacji wysokonapięciowej stosowanymi w ochronie odgromowej���������������������������������� 34

Zjawiska fizyczne zachodzące w uziemieniu podczas odprowadzania fali prądowej������������������������������������������������ 52

Ochrona odgromowa dachów z materiałów łatwo zapalnych ������������������������������������������������������������������������������ 56

Dlaczego należy chronić instalacje fotowoltaiczne od przepięć – zagrożenie piorunowe������������������������������������������ 60

2 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 3

mgr inż. Julian Wiatr

Uproszczony projekt instalacji

Podstawa opracowania d cosβ

4 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 5

Zatem strefę ochrony należy wyznaczyć na wysokości min. 2,6 m nad

sin(α + β) sin(14°33’+ 50°) k1 0 , 06

Została przyjęta odległość Sp ≥ 1 m (rys. 3.).

Obliczenia elementów ochrony odgromowej 0 , 84ρ 0 , 84 ⋅ 300

Rys. 3. Szkic wyznaczający strefę ochronną pola generatora PV rys. J. Wiatr

6 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 7

i przeciwprzepięciowa a prądem zwarciowym. Znamienna jest również

systemów fotowoltaicznych westycji należy wziąć pod uwagę znaczne ryzyko

SPRAWDŹ NASZĄ OFERTĘ

10 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 11

12 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 13

dr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka

Podstawowym zadaniem urządzenia piorunochronnego jest przechwycenie i odprowadzenie prądu piorunowego

Złączki źródłem iskrzenia

14 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 15

złącz odgromowych nie jest w pełni odpornych

16 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 17

Mieczysław Ludwików – Phoenix Contact trycznej i piorunochronnej w zakresie stanu

Instalowanie uniwersalnych ograniczników

przepięć w obwodach dystrybucji zasilania, leży unikać ograniczników typu 2 połączonych

szafach automatyki jak i innych

18 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 19

Ochrona odgromowa dachów płaskich

Klasa LPS Promień toczącej kuli Metoda oczkowa, wymiar siatki

20 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 21

22 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 23

Tomasz Maksimowicz – RST Sp. z o.o.

Ochrona przed przepięciami kamer IP

Insertion Loss Insertion Loss

24 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 25

CAT 6 STP Chan 1 – 250 MHz TIA 568-C.2 – – +

CAT 5E STP Chan 1 – 100 MHz TIA 568-C.2 + – +

ISO C STP 2nd Chan 1 – 16 MHz ISO/IEC 11801:2002 + – +

EN50173-1 E STP Chan 1 – 250 MHz EN50173-1 + – +

EN50173-1 D STP Chan 1 – 100 MHz EN50173-1 + – +

1000Base T Channel STP 1 – 100 MHz IEEE 802.3 + – +

100Base TX Channel 1 – 100 MHz IEEE 802.3 + + +

26 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 27

jest nie mniejszy niż 25, ale skutecz- wymagania

ność świetlna źródeł jest na pozio- a rzeczywistość…

i jakości wykonywanej pracy, urzą-

ność realizaji a potrzeba modernizacji

Jak wykonać instalację

przeciwprzepięciową, aby ubezpieczyciel przeprowadzona zgodnie z normą umożli-

zapłacił za ewentualne szkody?

30 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 31

32 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 33

dr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka

Problemy z przewodami o izolacji 1 1

W dużym uproszczeniu instalacja odgromowa ma na celu przechwycenie wyładowania piorunowego i skierowanie

34 www.elektro.info.pl Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa www.elektro.info.pl 35

Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa systemów fotowoltaicznych�� 8

Złącza odgromowe – problemy, zagrożenia i rzeczywistość dnia codziennego�� 14

Problemy z przewodami o izolacji wysokonapięciowej stosowanymi w ochronie odgromowej�� 34

Zjawiska fizyczne zachodzące w uziemieniu podczas odprowadzania fali prądowej�� 52

Ochrona odgromowa dachów z materiałów łatwo zapalnych �� 56

Dlaczego należy chronić instalacje fotowoltaiczne od przepięć – zagrożenie piorunowe�� 60

inne o pożarze samochodu z silnikiem spali- c) d)

Fot. 10. Wewnętrzny pożar falownika instalacji PV