MATRİSLER

Satır ve sütunlardan oluşan aşağıdaki gibi tablolara matris denir. Matrisleri A,B,C,... büyük

harflerle adlandırıp, şeklinde gösteririz.

1.sütun 2.sütun n.sütun

şeklindeki tabloya mxn türünden matris denir.

m satır sayısını, n sütun sayısını gösterir. mxn matrisin boyutu(ebadı)nu gösterir. Aynı zamanda
matrisin kaç elemanı olduğunu ifade eder.

i. satır, j. sütundaki elemanı ifade eder.

Her sayıya matrisin elemanı denir. Bazen matrisleri sembolik olarak

şeklinde gösteririz.
Örnek: A matrisi 2 satır, 2 sütundan oluştuğu için toplam 2x2=4 elemandan oluşan bir matristir.

a11=2, a12=3, a21=-4, a22=7

a matrisi 2 satırdan ve 3 sütundan oluştuğu için 2×3 türünde bir matristir.

1
MATRİS ÇEŞİTLERİ
1. Satır ve Sütun Matrisi: Tek bir satırdan oluşan matrise satır matrisi(satır vektörü), tek bir
sütundan oluşan matrise de sütun matrisi(sütun vektörü) denir.

satır matrisi sütun matrisi

2. Sıfır Matrisi: Bütün elemanları sıfır olan matrise sıfır matrisi denir.

Sıfır matrisi toplama işlemine göre etkisiz(birim) matristir.

3.Kare Matris: Satır sayısı sütün sayısına eşit olan matrislere kare matris denir.

4. Köşegen Matris: Satır sayısının sütun sayısına eşit olduğu yerlerdeki sayıların sıfırdan
farklı, diğerlerinin tamamının sıfır olduğu matrislere Köşegen matris denir. Matrislerde asıl
köşegen kuzeybatıdan güneydoğu yönüdür.

5. Birim Matris: Köşegen üzerindeki sayıları 1, diğerlerinin tamamı sıfır olan matrislere
çarpma işlemine göre birim(etkisiz) matris denir. Birim matris genellikle In (n, satır ve sütun
sayısı) şeklinde gösterilir.Birim matris hem kare hem de köşegen matristir.

6. Üçgen Matrisler: Alt üçgen ve üst üçgen matrisler olmak üzere ikiye ayrılır.
5 3 0
A  0 2 7
 
 0 0 1  3 x 3 Üst üçgen matris

2
 Alt üçgen matris

MATRİSLERİN EŞİTLİĞİ: Matrislerin birbirine eşit olmaları için öncelikle boyutlarının

aynı olması gerekir. Boyutları aynı olan matrislerin birbirine eşit olması için aynı yerdeki

sayıların birbirine eşit olması gerekir. mxn türünden matrislerinde

her i, j için ise A matrisi B matrisine eşittir denir. A = B biçiminde gösterilir.

Örnek: A=B ise x=?, y=?

2x-1=3 ve -2y=6 olması gerekir.x=2, y=-3 olur.

Örnek: ve matrisleri veriliyor. A=B olduğuna göre x,y,z ve u yu

bulunuz,

A=B olduğundan

tür. x=y olduğundan x=y=2 olur.

Matrisin Transpozu(Devriği): Bir matrisin satır ile sütununun yer değiştirmesine matrisin
transpozu denir ve bir A matrisinin transpozunu AT veya Ad şeklinde gösteririz.

örnek:

Transpozun Özellikleri: Herhangi bir A ve B matrisleri için:

1)

2)

3)

3
4)

örnek: ise

Matrislerin Toplamı ve Farkı:

Matrislerin toplanıp çıkarılabilmesi için aynı boyutta olmaları gerekir. Yani satır sayısının satır
sayısına , sütun sayısının da sütun sayısına eşit olması gerekir. İşlem yaparken aynı yerdeki
elemanlarla işlem yapıp yine aynı yerine yazarız.

örnek:

4
 [ ]
4 −2
6 1
Örnek: A= 7 3
[ 5
B= 10
−6 0
]
9 8 ise a) b)

a)
[−24
AT =
6 7
1 3 ] 2 B=
[1020 −12 0
18 16 ] A T +2 B=
[1418 −6 7
19 19 ] b) a12 +b21 −a31 =−2+10−7=1

[ ]
4 −2
6 1
Soru: A= 7 3
[ 5
B= 10
−6 0
]
9 8 ise a) 4A+BT=? b) a21 +b12 −b23=?

[ ]
4 −2

Soru: A=
6 1
7 3 [ 5
B= 10
−6 0
]
9 8 ise a) A-2BT =? b) a12 +3 b21−a31=?

Matrislerin Çarpımı: Matrislerin çarpımı, yılsonu notlarının hesaplanmasında, bir ihale

işleminde, çok bilinmeyenli denklem sistemlerinin çözümünde ve buna benzer birçok alanda
kullanılmaktadır.

İki matrisin çarpılabilmesi için birinci matrisin sütun sayısının ikinci matrisin satır sayısına eşit
olması gerekir.

matrisi ile matrisinin çarpımından matrisi elde edilir.

Yani, A matrisinin her bir satırı B matrisinin her bir sütunu ile teker teker çarpılıp toplanır. Bir
satır ile bir sütunun çarpılıp toplanması sadece bir sayıyı oluşturur. Bu şekilde bütün satırlar ile
sütunlar çarpılarak işlem tamamlanır.
5
 [ ]
A= a b
c d 2x 2
[
, B= x y z
t k m ] 2 x3
[
A .B= a. x+b.t a. y+b.k a. z+b.m
c. x+d.t c. y+d .k c. z+d.m ]
2 x3

Çarpma İşleminin Özellikleri:

Herhangi bir A,B ve C matrisleri için:

1) A(BC)=(AB)C çarpmanın birleşme özelliği

2) A(B+C)=AB+AC ve (B+C)A=BA+CA dağılma özelliği

3) k(A.B)=(kA).B=A.(kB)

4) A.I=I.A=A

5) A.B=A.C ise B=C olmayabilir, yani matrislerin çarpma işleminde sadeleştirme hatalı sonuç
verebilir.

6) A.B=0 ise A veya B nin 0 matrisi olması gerekmez.

6
Örnek: Bir şirket alacağı 2 çeşit ürün için ihale yapıyor. İhaleye 3 firma katılmaktadır.
Firmaların teklifleri A matrisinde, alınacak ürün miktarları da B matrisinde gösterilmektedir.
Buna göre ihaleyi hangi firmanın kazanacağını bulunuz.

[ ]
4 8 →1 . f
6 10 →2 . f 9
A= 7 6 →3 . f B= 8
[]
[ ][ ] [ ] [ ]
4 8 36+64 100 →1. firma
9
6 10 54+80 = 134 ¿
8
Çözüm: A.B= 7 6 63+48 111 ¿

Soru: Bir şirket alacağı 3 çeşit ürün için ihale yapıyor. İhaleye 3 firma katılmaktadır.
Firmaların teklifleri A matrisinde, alınacak ürün miktarları da B matrisinde gösterilmektedir.
Buna göre ihaleyi hangi firmanın kazanacağını bulunuz.

[ ] []
15 10 8 →1 .f 15
8 15 6 →2 .f 20
A= 10 12 4 →3 .f B= 25

Soru: Aşağıdaki matrisleri kullanarak bir problem oluşturunuz. Çözümünü matrislerde çarpma
işlemi yaparak bulunuz.

[ ]
9 8
A= 8 10
7 12
5
B= 8
[]

5. A + B 6. B + A 7. E + 0 8. 2A 9. 3F 10. (-1)D 11. 3F + 2A 12. A - B 13. B - A

14. AB 15. BA 16.0F 17.CD 18.EF 19. AI 20. IA

7
29. Bir porsiyon kavrulmuş tavuk göğsü 140 kalori, 27 gram protein, 3 gram yağ 13 miligram
kalsiyum ve 64 miligram sodyum içerir. Yarım porsiyon patates salatası 180 kalori, 4 gram
protein, 11 gram yağ, 24 miligram kalsiyum ve 662 miligram sodyum içerir. Bir demet brokoli
50 kalori, 5 gram protein, 1 gram yağ, 82 miligram kalsiyum ve 20 miligram sodyum içerir.

a) Her bir yiyeceğin besin değerini gösteren 1 x 5 boyutunda C, P ve B matrislerini yazınız.

b) C + 2p + 3B matrislerini bulunuz ve ne anlama geldiğini söyleyiniz.

30. Bir dilim peynirli pizza 290 kalori, 15 gram protein, 9 gram yağ ve 39 gram karbonhidrat
içerir. Yarım bardak jöle tatlısı 70 kalori, 2 gram protein, 0 gram yağ ve 17 gram karbonhidrat
içerir. Bir bardak tam yağlı süt 150 kalori, 8 gram protein, 8 gram yağ ve 11 gram karbonhidrat
içerir.

a) Her bir yiyeceğin besin değerlerini gösteren 1 x 4 boyutunda P, G ve M matrislerini yazınız

b) 3P + 2G + 2M matrisini bulunuz ve ne anlama geldiğini söyleyiniz.

31. Bolat Market üretim müdürü Toprak bir Çiftçiden haftalık 40 kilo domates 20 kilo kabak ve
30 kilo soğan sipariş etmiştir.

a)Sipariş edilen her bir ürün miktarını gösteren 1 x 3 boyutlu bir A matrisi yazınız.

b)Bir sonraki hafta, üretim müdürü siparişi %10 arttırmıştır. Bu sipariş gösteren bir B matrisi
yazınız.

c) A+B matrisini bulunuz ve ne anlama geldiğini söyleyiniz

32. Haziran ayı için bir firmanın bütçeleri yemek için 400 lira, kıyafetler için 160 lira ve eğlen
için 60 liradır.

a) Bu kalemlerin miktarını gösteren 1 x 3 boyutunda bir B matrisi yazınız.

b)Zam sonrasında bu firmada bir kalem için bütçe miktarlarını Temmuz ayında %5 artırılmıştır.
Yeni miktarları gösteren bir R matrisi yazınız.

c) B+R işlemini bulunuz ve ne anlama geldiğini söyleyiniz.

8
 33. Büyük bir hastanedeki yemek servisi müdürü
yemek maliyetlerini Makul bir seviyede tutmakla
görevidir. Yandaki tabloda 4 menüdeki yemekler için
hizmet başına maliyet, Türk Lirası cinsinden
verilmektedir.

Özel bir günde bir diyetisyen menü 1'den 65 menü

2'den 48 menü 3'ten 93 ve menü 4'ten 57 adet sipariş
etmiştir.

a)Tablodaki bilgileri 4 x 5 boyutunda bir M matrisi olarak yazınız.

b) Sipariş edilen her bir menü sayısını gösteren bir N satır matrisi yazınız.

c) NM matrisini bulunuz.

d) NM matrisinin elemanlarının ne anlama geldiğini söyleyiniz.

DETERMİNANT

Karesel bir matrisin bir reel sayıya dönüştürülmesine matrisin determinantı denir ve bir A
matrisinin determinantı det(A) veya |A| biçiminde gösterilir.

2x2 Matrisin Determinantı

Örnek:

Örnek:

9
Örnek:

det(A).det(B)=det(A.B)?

det(A).det(B)=-2.(-27)=54 olur.

det(A).det(B)=det(A.B)

Örnek:

x2+3x-x2+1=10 ise 3x=9 ise x=3 olur.

3x3 MATRİSİN DETERMİNANTI:

10
Bu tür matrislerin determinantını bulmak için çeşitli yöntemler vardır. Bunlardan en yaygın
olarak kullanılanları; Sarrus yöntemi, kofaktör(Laplace) yöntemi ve Gauss-Jordan Eleminasyon
yöntemidir.

Sarrus Yöntemi: Sadece 3x3 matris için kullanılmaktadır. Genellikle satır ekleme ve sütun
ekleme olmak üzere iki farklı yöntem kullanılmaktadır.

a)Satır Ekleyerek Sarrus Kuralı: Matrisin ilk iki satırı altına eklenerek üçlü çapraz çarpımlar
yapılarak alt alta toplanır. Daha sonra sağ taraftaki toplamdan sol taraftaki toplam çıkarılır.

Örnek: =?

b)Sütun Ekleyerek Sarrus Kuralı: Matrisin sağına ilk iki sütun eklenerek soldan sağa doğru üçlü
çapraz çarpımlar yapılarak toplanır. Sağ taraftaki toplamdan sol taraftaki toplam çıkarılır.

Determinantın Özellikleri:

1) Bir matrisin determinantı, transpozunun determinantına eşittir.

detA=14+12=26 detAT=14+12=26

2) Bir matrisin satır yada sütunları yer değiştirirse determinantı işaret değiştirir.

3) Bir matrisin herhangi bir satır yada sütunu sıfırlardan oluşuyorsa determinantı sıfırdır.

11
4) Bir matrisin satır yada sütunları birbirinin katı ise determinantı sıfırdır.

3.satır 1.satırın 2 katı , 3.sütun 1.sütunun 3 katı

5) Bir matrisin herhangi bir satır yada sütununu bir sayıyla çarpmak, determinantını çarpmak
demektir. Eğer matrisin tamamını çarparsak determinantını, çarptığımız sayının matrisin satır
yada sütun kuvveti ile çarparız.

detA=26, ise detA=5.26=130, ise detA=52.26

detA=t ise det(k.A)=km.t

6) Bir matrisin satır elemanları toplamlardan oluşuyorsa, bu matrisin determinantı ayrı ayrı
determinantları toplamına eşittir.

7) İki matrisin çarpımının determinantı, determinantları çarpımına eşittir.

det(A.B)=26.49-52.21=182 detA=26 detB=7 detA.detB=26.7=182

8) Bir matrisin tersinin determinantı, determinantının tersine eşittir.

detA=26 ise

9) Matrisin transpozu, tersine eşitse, determinantı ya -1 yada 1 dir.

detAT=1 detA-1=1

10) Bir matrisin herhangi bir satırını bir sayı ile çarpıp başka bir satıra eklersek, determinantının
değeri değişmez.
12
 1.satırı 4 ile çarpıp 2.satıra eklersek

11) Köşegen matrislerin determinantı, köşegen üzerindeki sayıların çarpımına eşittir.

12) Üçgen matrislerin determinantı köşegen üzerindeki sayıların çarpımına eşittir.

13) Bir matrisin herhangi satır ve sütunlarından çizgiler çizilerek elde edilen matrise bloklanmış
matris denir ve bloklanmış matrisin determinantı matrisin determinantına eşittir. Genellikle
bloklama işlemini matrisi köşegen matris veya üçgen matris haline getirmek için yaparız.

Minör:Bir kare matrisin herhangi bir elemanının bulunduğu satır ve sütunun kapatılmasıyla
geriye kalan matrisin determinantına o elemanın minörü denir.

Bir A=[aij] matrisi için bir aij elemanının minörü Mij şeklinde gösterilir. Yani i-inci satır ve j-
inci sütunun silinmesiyle geriye kalan elemanların oluşturduğu matristir.

Örnek: matrisindeki her elemanın minörünü bulalım.

M11=|3|=3 , M12=|2|=2 , M21=|5|=5 , M22=|4|=4

Örnek:

13
 matrisi için M11= ? , M23= ?

Soru:

matrisi için M11= ? , M13= ? , M22= ? , M32= ?

İşaretli Minör(Kofaktör):

Bir kare matrisin minörleri ile elemanın bulunduğu yerin satır ve sütunlarının rakamları toplamı
çift ise (+1) ile tek ise (-1) ile çarpımına o elemanın işaretli minörü denir.

A kare matrisinin i-inci satır, j-inci sütundaki aij elemanının işaretli minörü Aij dir.

Aij=(-1)i+jMij dir.

Örnek: Yukarıdaki örnekte verilen matristeki,

A11=(-1)1+1M11==(-1)2.(-9)=1.(-9)=-9

A23=(-1)2+3M23==(-1)5.(2)=(-1).2=-2

14
  1 6 1 Örnek: ,
,
A   3 5 3 
 
 0 4 2  ,

Bir Matrisin Tersi

Reel sayılarda işlemler yaparken, bir sayı ile bu sayının çarpma işlemine göre tersini
çarptığımız zaman sonuç 1(bir) yani çarpma işlemine göre etkisiz(birim) elemana eşit olur.
Aynı mantıkla hareket ettiğimiz zaman iki matrisin çarpımı birim matrise eşit ise bu iki matris
birbirinin tersidir.

Bu mantıkla hareket ettiğimiz zaman A ile B matrisinin çarpımı birim(I) matrisine eşit oluyorsa
bu iki matris birbirinin tersidir(A.B=I). Bunu A-1=B veya B-1=A şeklinde gösteririz.

Yani A.A-1=A-1.A=I olur.

NOT: Bir matrisin tersinin olabilmesi için o matrisin determinantının sıfırdan farklı olması
gerekir.

Örnek:

A ile B matrisleri birbirinin tersi midir?

olduğundan A-1=B veya B-1=A dır.

Bir matrisin tersini farklı yöntemlerle bulabiliriz. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanları;
işaretli minör ve Gauss-Jordan Eleminasyon yöntemleridir. İşaretli minör ile bir matrisin tersini
kolayca bulabiliriz. Fakat Gauss-Jordan Yöntemi biraz daha uzun işlemler gerektirmektedir. O
yüzden burada sadece İşaretli Minör yöntemi üzerinde duracağız.

İşaretli Minör İle Matrisin Tersini Bulma:

Matrisin bütün elemanlarının işaretli minörleri bulunarak bir matrise yazılır. Bu matrisin
transpozu alınarak, matrisin determinantının tersi ile çarpılır.

detA=20-18=2 tersi vardır.

15
 (B işaretli minör matrisi),

Kontrolünü yaparsak, işlemin doğru olduğunu

görürüz.

Buna göre formülüze edecek olursak, matrisin tersi için (A nın işaretli
minör matrisi) olmak üzere

olur.

NOT: 2x2 matrisin tersini pratik bir şekilde bulabiliriz. Bunun için Matrisin esas köşegenindeki
sayılar yer, diğer köşegendeki sayılarda işaret değiştirilerek matrisin determinantının tersi ile
çarpılır.

Örnek: Aşağıdaki A matrisinin tersini bulunuz.

16
 ,

Aşağıdaki matrislerin Tersini bulunuz.

, , ,

Örnek:

[ ] [ ]
−9 0 0 1
− 0 0
2 9
0 0 7
7 A−1 = 0 0
2
5 4
0 0 − 0 0 −
4 5
Örnek: A=

[ ] [ ]
3
−
5
0 0 3 1 0
0 4 0 C= 0 2 −1
7
0 0
B= 2 −1 0 −2

Soru: ,

Yukarıdaki matrislerin determinantlarını bularak tersi olup olmadığını kontrol ettikten sonra
varsa terslerini bulunuz.

17
LİNEER DENKLEM SİSTEMİNİN MATRİSLE ÇÖZÜMÜ:

Genellikle iki bilinmeyenli lineer denklem sistemini yoketme veya yerine koyma yöntemleri ile
çözebiliriz. Fakat 3 bilinmeyenli, 4 bilinmeyenli gibi daha büyük denklem sistemlerini
çözebilmek için matris ve determinant işlemlerinden yararlanırız. Bunun için denklem sistemini
aşağıdaki şekilde matris modunda yazarsak,

denklem sistemini elde ederiz.Buradan katsayıları bir matris, bilinmeyenleri ve eşitliğin diğer
tarafındakileri de ayrı bir sütun matrislerinde gösterirsek denklem sistemini

AX=B olarak gösterebiliriz.

Denklem sisteminin çözümü için birkaç değişik yöntem vardır. Bunlardan en yaygın olarak
kullanılanlar Cramer Kuralı ve Gauss-Jordan Eleminasyon Yöntemidir.

CRAMER KURALI:

Bu yöntem bir tür determinant yöntemidir. Önce taksayılar matrisinin determinantı alınır. Daha
sonra 1. sütundan başlayarak en son sütuna kadar sırayla sütunlar B matrisi ile yer değiştirilerek
determinantları alınır. Bulunan her determinant katsayılar matrisinin determinantına bölünerek
denklem sistemi çözülür. Eğer determinantının değeri sıfırdan farklı ise çözümü vardır.
Determinantı sıfır ise, ya denklemin çözümü yoktur yada denklemin sonsuz sayıda çözümü
vardır. Yer değiştirilerek elde edilen matrislerin determinantlarının tamamının değerleri de sıfır
ise denklemin sonsuz çözümü vardır. Eğer yer değiştirilen matrislerin determinantlarından enaz
birisi sıfırdan farklı ise denklemin çözümü yoktur.
18
detA=D ile gösterecek olursak,

,.....

, , ...

Örnek:

, denklemin çözümü vardır.

Örnek: Denklem sisteminin çözümünü bulunuz.

19
3 x+ y=−2

[ ] [ ]
3 1 0 −2
2 y−z=0 A= 0 2 −1 B= 0
−x−2 z=4 −1 0 −2 4

çözüm var.

3 −2 0
Δ y =| 0 0 −1 |=1( 12−2)=10 Δy 10
y= =
−1 4 −2 Δ −11

20
21