1

Lineer Cebir
(Matris Determinant)
Bu dokmanda kitap dili kullanlmamtr.

Tanm
F bir cisim, i=1,2,...,m ve j=1,2,,n iin
ij
a F olmak zere,
11 12 1n
21 22 2n
m1 m2 mn
a a ... a
a a ... a
... ... ... ...
a a ... a
(
(
(
(
(


eklindeki dikdrtgensel tabloya mxn tipinde bir
matris denir ve bu ksaca A=[a
ij
]
mxn
eklinde
gsterilir. i' ye satr indisi, j ye stun indisi, a
ij

ye de matrisin i. satr, j. stundaki eleman
denir.


Uyar
A
mxn
matrisinin eleman says n.m tanedir.
Bunu arpm yoluyla sayma metoduyla
kolaylkla bulabilirsiniz.

rnek

2
1 0
A
0 3
3
(
=
(
(


A matrisi, R cismi stnde tanmlanm 2x3
tipinde bir matristir. A
2x3

A matrisinin elemanlar;
a
11
=1, a
12
=-2, a
13
=0, a
21
=0, a
22
= 3 , a
23
=3
A matrisinin satr ve stunlar;
1. satr [1,-2,0]
2. satr [0, 3 ,3]
1.stunu
1
0
(
(


2. stunu
2
3
(
(
(


3. stunu
0
3
(
(



rnek

A=[a
ij
]
4x3
matrisi 4x3 tipinde verildiinden, 4
tane satr, 3 tane stunu vardr. A matrisinin
eleman says 12 tanedir. a
3x4
eleman A
matrisinin eleman deildir. i=1,2,3,4 ve j=1,2,3
deerlerini alabilir.

ki matrisin eitlii

A=[a
ij
]
mxn
ve B=[b
ij
]
mxn
iki matris olsun. Her i ve j
iin a
ij
=b
ij
ise A ve B matrisleri eittir denir. A=B
eklinde gsterilir.
ki matrisin eit olabilmesi iin ayn tipten
olmas gerekir. O halde genel olarak
mxn nxm
A A dir.

rnek

x y a b
x y x y 3 7
( (
=
( (
+


olduuna gre a+b katr?

zm:
a=x, b=y olduuna gre sorulan x+y dir. x+y=3
olduu tabloda zaten verilmitir.

zel matrisler

Karesel matris
Bir matriste satr says, stun saysna eitse
yani m=n ise bu matrise karesel matris (kare
matris) denir.

4 (

matrisi 1x1 tipinde karesel matristir. (Bu
her say matristir anlamna gelmez.)

1 2
3 4
(
(

matrisi 2x2 tipinde karesel matristir.



Sfr matris
Her (i,j) mxn iin a
ij
=0 ise bu matrise sfr
matrisi denir ve O ile gsterilir.
(Yani, tm elemanlar sfr olan matrise sfr
matrisi diyoruz. Sfr matrisi karesel matris
olmak zorunda deildir)

11 12 1n
21 22 2n
m1 m2 mn
a a ... a
a a ... a
... ... ... ...
a a ... a
(
(
(
(
(


1. satr
2. satr
m. satr
1
.

s

t
u
n

2
.

s

t
u
n

n
.

s

t
u
n

1 2 2
3 2 5
0 0 0
| |
|

|
|
\

kegen
1. kegen veya ksaca
kegende i=j dir.
2
0 (

,
0 0
0 0
(
(

,
0 0 0
0 0 0
(
(

,

Not: A sfr matris ise A=0 yazld da olur.

Birim matris
Bir nxn karesel matriste i j iin a
ij
=0 ve i=j
iin a
ij
=1 ise bu matrise birim matris denir ve I
n

ile gsterilir.
(Birim matris karesel matris olmak zorundadr.
Kare matrisin kegen zerindeki elemanlar 1
dier elemanlar 0 olmal, I
1x1
=I
1
)

I
1
= 1 (


I
2
=
1 0
0 1
(
(


I
3
=
1 0 0
0 1 0
0 0 1
(
(
(
(



Satr matris
A
1xn
tipindeki matrislere satr matris denir.

1 (

, 2 2 5 (

,

Stun matris
A
mx1
tipindeki matrislere stun matris denir.

1 (

,
3
2
(
(

,
1
1
1
(
(
(
(

,

Alt matris
Bir matrisin baz satr ve stunlar silindiinde
kalan matrise o matrisin alt matrisi denir.

2x3 tipinde verilen
1 2 3
4 5 6
(
(

matrisin alt
matrislerini yazalm,
1. satr silinirse;
4 5 6 (

1x3 tipinde
2. satr silinirse;
1 2 3 (

1x3 tipinde
1. stun silinirse;
2 3
5 6
(
(

2x2
2. stun silinirse;
1 3
4 6
(
(

2x2
3. sutun silinirse;
1 2
4 5
(
(

2x2

1. ve 2. stun silinirse;
5
6
(
(

2x1
1 ve 3. stun silinirse;
2
5
(
(

2x1
2 ve 3. stun silinirse;
1
4
(
(

2x1

Bo matris veya eleman olmayan matris diye
bir tanmlama yaplmadn unutmayalm.

Tanm verilmemi ama her matris kendisinin alt
matrisi oluyorsa (uan bilmiyorum, hatalysa
dzeltiniz) 2x3 tipindeki matrisin 21 tane alt
matrisi vardr bunlardan 9 tanesi verilmitir.

Gzel bir aratrma sorusu unutmadan
yazalm; mxn tipindeki matrisin ka tane alt
matrisi vardr? Okuldaysak rencilere bunu
aratrma devi olarak verebilir ve szl notu
ile deerlendirebiliriz

Matrislerde toplama
Tanm
A=[a
ij
]
mxn
ve B=[b
ij
]
mxn
ayn tipten iki matris
olsun.
A ile B nin toplam
A+B=[a
ij
]
mxn
+[b
ij
]
mxn
=[a
ij
+b
ij
]
mxn

olarak tanmlanr.
Yani ayn indisli elemanlar toplanp ayn yere
yazlr.

rnek

1 2 3 2 1 3 3 1 0
0 2 4 3 2 2 3 0 6
( ( (
+ =
( ( (

rnek

1 2 3 1 2 3 2 4 6
4 5 6 4 5 6 8 10 12
( ( (
+ =
( ( (


1 2 3 2.1 2.2 2.3
2.
4 5 6 2.4 2.5 2.6
( (
=
( (












3
Matrisin bir skaler ile arpm

Cisim elemanlarna skaler denir. 2 bir skalardr.
3+5i baka bir skalardr.

Tanm
F bir cisim, A=[a
ij
]
mxn
elemanlar F den alnan
bir matris ve kF ise k skaleri ile A matrisinin
arpm
k.A=k.[a
ij
]
mxn
=[k.a
ij
]
mxn

olarak tanmlanr.

Ksaca yle diyelim, bir matrisi bir say ile
arpmak demek, matrisin tm elemanlarn
arpmak demektir.

rnek
1 1 1
A
2 2 2
(
=
(

matrisi iin
a) -3.A=?
b) (1+2i)A=?

-3A=
3 3 3
6 6 6
(
(




(1+2i)A=
1 2i 1 2i 1 2i
2 4i 2 4i 2 4i
+ + + (
(
+ + +



rnek

x.
1
3
(
(

+3
2
y
(
(

=
8
3
(
(


olduuna gre x-y=?

zm
x 6 8
3x 3y 3
( ( (
+ =
( ( (


x 6 8
3x 3y 3
+ ( (
=
( (
+


x+6=8 x=2
3x+3y=3 y=-1
x-y=3

Toplama ileminin zellikleri

A=[a
ij
]
mxn
, B=[b
ij
]
mxn
, C=[c
ij
]
mxn
ayn tip
matrisler, k
1
, k
2
, k
3
skaler olmak zere;
a) A+B=B+A
b) (A+B)+C=A+(B+C)
c) A+O=O+A=A, O sfr matris
d) A+(-A)=(-A)+A=O

Toplama ileminin birim eleman O, A nn
toplama ilemine gre tersi A dr. O halde
ayn tipteki matrislerin kmesi toplama ilemine
gre bir deimeli gruptur.

e) k.(A+B)=k.A+k.B
f) (k
1
+k
2
).A=k
1
A+k
2
A
g) (k
1
.k
2
).A=k
1
.(k
2
.A)
h) e.A=A , e, F nin arpmaya gre birim eleman
i) A+B=C ise A=C-B

rnek

5 3 7
A 2B
0 2 1
(
=
(


,
4 0 1
A B
0 4 2
(
+ =
(


olduuna gre B matrisi nedir?

zm
5 3 7
A 2B
0 2 1
(
=
(


,

4 0 1
A B
0 4 2
(
+ =
(



-3B=
9 3 6
0 6 3
(
(





3 1 2
B
0 2 1
(
=
(




1974 ylndan itibaren niversite giri
snavlarna gz attmzda km btn
sorularn hepsinin iki matrisin arpm ile ilgili
olduunu grmek artc. imdiye kadar
anlattmz ve anlatacamz bilgiler arpmla
birlikte kullanldn gryoruz.


Hatrlatma:
( ) u a,b,c =

satr vektr
a
u b
c
| |
|
=
|
|
\

stun vektr
her ikisi de ayn vektr gstermektedir.

( )
x
u a,b,c , v y u.v ax by cz
z
| |
|
= = = + +
|
|
\


ki vektrn skaler arpm bir saydr.







-
4
Matrislerin arpm

Her matrisin arpmndan sz edilemez,
matrislerin arplabilmesi iin;
(mxp).(pxn)(mxn)

A=[a
ij
]
mxp
, B=[b
ij
]
pxn
iki matris olsun. A ile B nin
arpm A.B= [a
ij
]
mxp
.[b
ij
]
pxn
=[c
ij
]
mxn
=C gibi
baka bir matristir.

c
ij
A.B ise bu eleman A nn i. satr vektr ile
B nin j. stun vektrnn skaler arpmna
eittir. Elde edilen bu say A.B nin sadece bir
elemandr. m.n tane eleman iin bu skaler
arpm tekrarlanr.

c
11
=(A1.satr).(B1.stunu)


c
12
=(A1.satr).(B2.stunu)


c
34
=(A3.satr).(B4.stunu)


c
23
=(A2.satr).(B3.stunu)


(nce satr sonra stun)

rnekler

(3x3).(3x2)(3x2)

1.satrx2.stun 12
1.satrx1.stun 11
2.satrx2.stun 22
2.satrx1.stun 21
3.satrx1.stun 31
ax by cz at bu cv
a b c x t
d e f . y u dx ey fz dt eu fv
k l m z v
kx Iy mz kt
=
=
=
=
=
+ + + +
( (
( (
= + + + +
( (
( (

+ + +

3.satrx2.satr 32
lu mv
=
(
(
(
(
(
(
(
+
(

(3x2).(2x2)(3x2)

a b ax by az bt
x z
c d . cx dy cz dt
y t
e f ex fy ez ft
+ + ( (
(
( (
= + +
(
( (

( (
+ +



(2x2).(2x2)(2x2)

a b x z ax by az bt
.
c d y t cx dy cz dt
+ + ( ( (
=
( ( (
+ +



(1x1).(1x1)(1x1)

a . x a.x = ( ( (



(1x3).(3x1)(1x1)

x
a b c . y ax by cz
z
(
(
= + + ( (

(
(


(3x1).(1x2)(3x2)

a ax ay
b . x y bx by
c cx cy
( (
( (
= (

( (
( (



(3x1).(1x1)(3x1)

a ax
b . x bx
c cx
( (
( (
= (

( (
( (



Uyar

2x+3y-z=7
-3x+y+z=-9
x-5y=10

denklem sistemini matris arpm olarak ifade
etmek mmkndr.


bilinmeyenler sabitler
katsaylar matrisi
matrisi matrisi
2 3 1 x 7
3 1 1 . y 9
1 5 0 z 10
( ( (
( ( (
=
( ( (
( ( (

Bu durumu tek matrisle ifade etmek mmkn:

2 3 1 7
3 1 1 9
1 5 0 10
(
(

(
(

Uyar

f :R
2
R
2

f(x,y)=(x+2y,3x-4y)
fonksiyonunu matrislerle ifade edecek olursak;

1 2 x
f(x, y) .
3 4 y
( (
=
( (

arpmann zellikleri
A, B, C arplabilir matrisler, k skaler, nN
+

olmak zere
a) A.(B.C)=(A.B).C
b) A.(B+C)=A.B+A.C
c) (A+B).C=A.C+B.C
d) k.(A.B)=(k.A).B=A.(k.B)
e) A.I=I.A=A, I birim matris
f) A.O=O.A=O, O sfr matris
g) A herhangi bir kare matris, olmak zere
A
2
=A.A
A
3
=A.A
2

A
n
=A.A
n-1

h) I
n
=I, O
n
=O (Birim matris zaten kareseldir, O
da karesel olmal ya da arpma artna uymal)
5
Uyar

a) A.B =B.A ok zel durumlarda eit olabilir.
b) A.B arplabilir olabilir ama B.A
arplamayabilir.
c) A.B=O ise A=O veya B=O olmas gerekmez.
d) A.B=A.C ise B=C olmak zorunda deildir.

rnek

1 1 1 1 2 3
1 1 1 . 3 6 9 ?
2 0 1 2 4 6
( (
( (
=
( (
( (




zm

1 3 2 2 6 4 3 9 6 0 0 0
1 3 2 2 6 4 3 9 6 0 0 0
2 0 2 4 0 4 6 0 6 0 0 0
+ + + ( (
( (
+ + + =
( (
( (
+ + + +




rnek

1 2 3 1 0 0
4 5 6 . 0 1 0 ?
7 8 9 0 0 1
( (
( (
=
( (
( (



zm

1 0 0 0 2 0 0 0 3 1 2 3
4 0 0 0 5 0 0 0 6 4 5 6
7 0 0 0 8 0 0 0 9 7 8 9
+ + + + + + ( (
( (
+ + + + + + =
( (
( (
+ + + + + +




rnek

a)
1 2
2 1
(
(

.
3 4
4 3
(
(

=?

b)
3 4
4 3
(
(

.
1 2
2 1
(
(

=?

a)
3 8 6 4 11 10
6 4 8 3 10 11
+ + ( (
=
( (
+ +


b)
3 8 6 4 11 10
6 4 8 3 10 11
+ + ( (
=
( (
+ +



Not
a b c d c d a b
. .
b a d c d c b a
( ( ( (
=
( ( ( (





rnek

1 1
A
2 1
(
=
(

ve
1 1
B
4 1
(
=
(

veriliyor,
a) (A+B)
2
=?
b) A
2
+B
2
=?

zm

a)
2
2 0 2 0 4 0
(A B) .
6 2 6 2 0 4
( ( (
+ = =
( ( (


=4.I
2


b)
2
1 1 1 1 1 0
A . I
2 1 2 1 0 1
( ( (
= = =
( ( (




2
1 1 1 1 5 0
B . 5.I
4 1 4 1 0 5
( ( (
= = =
( ( (




A
2
+B
2
=(-1+5)I=4.I=
4 0
0 4
(
(



rnek
1 1
A
2 1
(
=
(

olduuna gre A
21
=?

zm

Bu tip sorularda I bulunana kadar A
2
, A
3
, A
4
,
hesaplanmaldr.

A
2
=
2
1 1 1 1 1 0
A . I
2 1 2 1 0 1
( ( (
= = =
( ( (




A
21
=(A
2
)
10
.A=(-I)
10
.A=I.A=A=
1 1
2 1
(
(

rnek

0 1 0
A 1 1 1
0 0 1
(
(
=
(
(

olduuna gre A
16
=?

zm

A
2
=
0 1 0 0 1 0 1 1 1
1 1 1 . 1 1 1 1 0 0
0 0 1 0 0 1 0 0 1
( ( (
( ( (
=
( ( (
( ( (


A
3
=
0 1 0 1 1 1 1 0 0
1 1 1 . 1 0 0 0 1 0 I
0 0 1 0 0 1 0 0 1
( ( (
( ( (
= =
( ( (
( ( (



A
16
=(A
3
)
5
.A=A
6
Not

A=
a b
c d
(
(

2
2
2
a bc b(a c)
A
c(a d) d bc
( + +
=
(
+ +



Not

A=
0 1
1 0
(
(

2
1 1
A
1 1
(
=
(



Not

A=
1 1
1 1
(
(

2
2 2 1 1
A 2. 2A
2 2 1 1
( (
= = =
( (



A
2
=2A
A
3
=A
2
.A=2A.A=2.A
2
=2.2A=2
2
.A
A
4
=A
3
.A=2
2
A.A=2
2
.A
2
=2
2
.2A=2
3
.A
A
5
=A
4
.A=2
3
A.A=2
3
.A
2
=2
3
.2A=2
4
.A


A
n
=2
n-1
.A
A
2
=2A

Not

1
1
A a. a
0 1
(
(
=
(
(

n n
n
1
A a . a
0 1
(
(
=
(
(




rnek

13
1 1
A A ?
1 1
(
= =
(

zm
2
2 2 1 1
A 2. 2A
2 2 1 1
( (
= = =
( (




A
2
=2A
A
13
=2
12
.A

sl soru tiplerinde karlaabileceimiz bir tip
daha var. Baz matrislerde srayla kuvveti
hesaplandnda hibir zaman birim matris
elde edilmez fakat matrisin kendisi elde edilir.
Yani baz matrisler periyodik olabiliyor,
modler aritmetikte olduu gibi.

rnek

100
1 2 6
A 3 2 9 A ?
2 0 3
(
(
= =
(
(

zm
2
1 2 6 1 2 6
A 3 2 9 . 3 2 9
2 0 3 2 0 3
( (
( (
=
( (
( (




A
2
=
5 6 6
9 10 9
4 4 3
(
(
(
(



A
3
=A
2
.A=
1 2 6
3 2 9 A
2 0 3
(
(
=
(
(

A
1
=A
A
2
=A
2

A
3
=A
A
4
=A
3
.A=A
2

A
5
=A
4
.A=A
2
.A=A
3
=A
.
periyod 2 olduundan 10002 (mod 2)
(teklerde A, iftlerde A
2
ye eit diyebilirdiniz.)

A
100
=A
2
=
5 6 6
9 10 9
4 4 3
(
(
(
(




Bu ilgin rnekleri yazmadan geemeyeceim.

rnek

2006
1 2 3
A 1 2 3 A ?
1 2 3
(
(
= =
(
(




zm
A
2
=O=
0 0 0
0 0 0
0 0 0
(
(
(
(

2006
A O =


A.B=A olduunda B=I olmas gerekir mi?
imdiki rneimiz bununla ilgili.

rnek

1 2 3
A 5 0 3
1 1 1
(
(
=
(
(

,
2 2 4
B 1 3 4
1 2 3
(
(
=
(
(


A.B ? =

zm

1 2 3
A.B 5 0 3 .
1 1 1
(
(
=
(
(

2 2 4
1 3 4
1 2 3
(
(

(
(



7
A.B=
2 3 5
1 4 5 A
1 3 4
(
(
=
(
(




Tanm (matrisin arpmaya gre tersi)
A karesel bir matris olmak zere,
A.B=B.A=I olacak ekilde bir B matrisi varsa,
B ye A nn arpmaya gre tersi denir ve A
-1
ile
gsterilir. Ksaca ters (invers) matris denildii
de olur.

zellikleri

a) Bir matrisin tersi varsa tektir.
b) A.A
-1
=A
-1
.A=I
c) (A
-1
)
-1
=A
d) (A.B)
-1
=B
-1
.A
-1

e) (A.B.C)
-1
=C
-1
.B
-1
.A
-1

f) A
-n
=(A
-1
)
n

g) Karesel olmayan matrisin tersinden sz
edilemez.


rnek

a b
A
c d
(
=
(

matrisinin (varsa) arpmaya gre
tersini bulunuz.

zm
1
x y
A
z t

(
=
(

olduunu dnelim. x,y,z,t
deerleri a,b,c,d trnden bulmaya alalm.

A.A
-1
=A
-1
.A=I
a b
c d
(
(

.
x y
z t
(
(

=
1 0
0 1
(
(



ax+bz=1 ay+bt=0
cx+dz=0 cy+dt=1

denklem sistemlerini zelim,
d / ax+bz=1
-b / cx+dz=0
__________
d
x
ad bc
=

benzer ekilde dierleri

c
z
ad bc

b
y
ad bc

a
t
ad bc
=

x y
z t
(
(

=
d b
ad bc ad bc
c a
ad bc ad bc
(
(

(

(
(

=
d b 1
.
c a ad bc
(
(




imdi de bulduumuz matrisi A
-1
.A=I
kontroln yapmak gerekir, bunu da siz yapn.

Sonu

a b
A
c d
(
=
(

1
A

=
d b 1
.
c a ad bc
(
(




ad-bc=0 ise A nn tersi yoktur
ad-bc 0 ise A nn tersi vardr

ad-bc deerine A matrisinin determinant
diyeceiz ve IAI eklinde gstereceiz.
IAI=ad-bc veya detA=ad-bc olarak yazld da
olur.

Sonu

( )
a b d b
. ad bc .I
c d c a
( (
=
( (

rnek

1
1 2 4 2 1
.
3 4 3 1 2

( (
=
( (




1
1 0 1 0 1
.
0 1 0 1 1

( (
=
( (



1
0 1 0 1 0 1 1
.
1 0 1 0 1 0 1

( ( (
= =
( ( (




1
0 0 1
.
0 0 0

( (
=
( (

yani tersi yok

a a a b a b
, ,
b b a b ka kb
( ( (
( ( (

tersleri yoktur.


Dier karesel matrislerin tersini determinant
ilendikten sonra gstereceiz. Yalnz bu iin
mantn anlamak asndan bir basit dev
verelim;

dev
A=
1
0 1 0
1 0 0 ?
0 0 1

(
(
=
(
(



8
Bir matrisin transpozu
Bir matrisin satrlar stun, stunlar satr
yaplarak elde edilen matrise transpoz (devrik)
matris denir.
A=[a
ij
]
mxn
ise AT=[a
ji
]
nxm


T
1 4
1 2 3
A A 2 5
4 5 6
3 6
(
(
(
= =
(
(

(



T
1 2 3 1 4 7
A 4 5 6 A 2 5 8
7 8 9 3 6 9
( (
( (
= =
( (
( (



zellikleri

a) (k.A)
T
=k.A
T

b) (A+B)
T
=A
T
+B
T
A, B ayn tip matrisler
c) (A.B)
T
=B
T
.A
T

d) (A
T
)
T
=A
e) (A
T
)
-1
=(A
-1
)
T


A karesel matris olmak zere,
f) A
T
=A ise A simetrik matris
g) A
T
=-A ise A antisimetrik matris
h) A
T
=A
-1
ise A ortogonal matris

T
a 1 2 a 1 2
1 b 3 1 b 3
2 3 c 2 3 c
( (
( (
=
( (
( (

simetrik matris
T
0 1 2 0 1 2
1 0 3 1 0 3
2 3 0 2 3 0
( (
( (
=
( (
( (

antisimetrik
T 1
1 0 0 1 0 0
0 1 0 0 1 0
0 0 1 0 0 1

( (
( (
=
( (
( (

ortogonal

rnek

A ve B matrisleri iin A
T
=A
-1
, B
T
=B ve A.B=B.A
olduuna gre
[(A.B
-1
)
-1
+(B
-1
.A)
-1
]
T
matrisi A.B matrisinin ka
katdr?

zm

[(A.B
-1
)
-1
+(B
-1
.A)
-1
]
T
=[(B.A
-1
)+(A
-1
.B)]
T

=[(B.A
T
)+(A
T
.B)]
T
=(B.A
T
)
T
+(A
T
.B)
T

=A.B
T
+B
T
.A=A.B+B.A=2A.B
2 kat olduu grlyor.



devler
1. A
2
=A
T
olmak zere, A.(A
-1
.A
T
)
T
ilemin en
sade eitini bulunuz. (I)
2. A mxn tipinde bir matris olduuna gre A.A
T

matrisinin tipini bulunuz. (mxm tipinde)
3. A=B+B
T
olduuna gre A
T
matrisi A
matrisinin ka katdr? (1)
4. Tm zelliklerin doruluunu kantlaynz.

YS SORULARI

1976
( ) A m,n = ,
1 n n
B
m 1 m
| |
=
|

\
olduuna gre
A.B aadakilerden hangisidir?

A) B.A B)
n
m
| |
|
\
C) B D)
1 0
0 1
| |
|
\
E) A




1981/II

a b
M
c d
| |
=
|
\
matrisinde her satrn terimleri
toplam 3 olduuna gre, M
2
matrisinin 1. satr
terimleri toplam katr?

A) 6 B) 9 C) 12 D) 15 E) 18





1982 /II

1 1
A
3 1
(
=
(

olduuna gre A
15
matrisi
aadakilerden hangisidir?

A) (-2)
15
1 0
0 1
(
(

B) (-2)
15
1 1
0 1
(
(


C) 4
15
1 1
3 1
(
(

D) 4
15
1 0
0 1
(
(


E) 2
15
1 1
1 0
(
(











9
1986/II

1986
3 2
0 3
(
(

matrisinin eiti aadakilerden
hangisidir?

A) 0 B)
1986 1986
1986
3 2
0 3
(
(



C)
993 993
993
3 2
0 3
(
(

D) 3
1986
3 0
0 3
(
(



E) 3
993
1 0
0 1
(
(






1978

Elemanlar (Z/3, +, .) cisminin elemanlar olan,
2 1 1 2
A , B
1 0 0 2
( (

= = ( (
( (


Matrisleri iin de arpm kural geerli olduuna
gre AB arpm (negatif eleman kullanmadan)
aadakilerden hangisidir?

A)
1 1
1 0
(
(
(

B)
0 2
2 0
(
(
(

C)
2 1
1 2
(
(
(



D)
2 1
2 2
(
(
(

E)
1 1
1 2
(
(
(




1984/II

a b
A
c d
(
=
(

biiminde bir matrisinin tersi
A
-1
=
d b 1
.
c a det A
(
(

dr.
1 1
A
0 1
(
=
(

,
1 1
B
1 2
(
=
(

olduuna gre,
A.X=B eitliini salayan X matrisinin tm
elemanlarnn toplam katr?

A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4






1985/II

1
a
3
1
b
12
(
(
(
(
(

matrisinin tersi kendisine eit
olduuna gre a aadakilerden hangisidir?

A) 0 B) 1/12 C) 1/3 D) 17 /6 E) 35 /6




1987/II

1 3
A
2 5
(
=
(

,
1
a b
A
c d

(
=
(

olduuna gre c
katr?

A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1




1983/II

1
x
1 2 1 0
6
.
3 6 0 1 1
y
4
(
(
( (
= (
( (
(
(

olduuna gre xy
arpm katr?

A) -1/24 B) -1/18 C) -1/16 D) -1/12 E) -1/6





1979

a b
M
c d
| |
=
|
\
(a,b,c,dZ) matrisinin tersi
1
x y
M
z t

| |
=
|
\
gibi bir matristir.
x,y,z,tZ olmas iin a,b,c,d aadaki
bantlardan hangisini salamal?

A) ab-dc=1 B) ad+bc=1 C) ad-bc=1
D) ab+dc=1 E) ac-bd=1







10

1980

2 1 1 0
A , I
9 2 0 1
| | | |
= =
| |
\ \
olduuna gre
det(A- I)=0
eitliini salayan deerleri
1 2
, dir.
Bu deerlerinden oluan A- I matrislerinin
arpm aadakilerden hangisidir?

A)
0 0
0 0
| |
|
\
B)
1 1
1 1
| |
|

\
C)
3 2
2 3
| |
|
\

D)
2 1
3 2
| |
|
\
E)
2 1
3 2
| |
|
\



1988/II

A
mxm
matrisi ve B=A
T
+A verildiine gre B
T

aadakilerden hangisine eittir?
[A
T
, A matrisinin transpozesidir (devriidir)]

A) B
-1
B) B C) A
-1
D) A
T
E) A

1990/II

K, 2x2 trnden bir matris olmak zere,

3 0 1 2
K ve K
2 1 0 1
( ( ( (
= =
( ( ( (



olduuna gre

2
K
1
(
(

aadakilerden hangisidir?

A)
9
7
(
(

B)
7
4
(
(

C)
3
2
(
(

D)
0
7
(
(

E)
2
0
(
(



1991/II

a
2
1 2 a 5 . 0
3
4
(
(
(
= ( (

(
(


olduuna gre, a katr?

A) -6 B) -4 C) 3 D) 4 E) 5







1992/II

1 1 a . .
1 2 4
2 1 . . b .
2 1 5
1 2 . . c
( (
(
( (
=
(
( (

( (

olduuna gre a+b+c toplam katr?

A) 11 B) 10 C) 2 D) -1 E) -2



1993/II

2
1 2 1 2 1 0
2.
3 4 3 4 0 1
( ( (
+
( ( (



toplam aadaki matrislerden hangisine
eittir?

A)
6 6
9 3
(
(

B)
6 6
9 3
(
(

C)
6 6
9 3
(
(

D)
6 6
9 3
(
(

E)
6 6
9 3
(
(






1994/II

I, 2x2 trnde birim matris ve A=
1 2
2 4
(
(


olduuna gre, A
2
-4A+4I ileminin sonucu
aadaki matrislerden hangisidir?

A)
3 6
8 8
(
(

B)
3 6
6 9
(
(

C)
5 3
3 8
(
(



D)
5 2
2 8
(
(

E)
6 2
3 2
(
(













11
1995/II

1 1 x y
A ve B
1 0 z t
( (
= =
( (

olmak zere,
A+B=A-B olduuna gre B matrisi
aadakilerden hangisidir?

A)
3 2
6 3
(
(

B)
5 0
1 7
(
(

C)
2 1
1 1
(
(

D)
1 0
7 8
(
(

E)
4 3
1 2
(
(

1996/II

x 2
A
y 2
(
=
(

matrisi iin A
-1
.A=A
2
olduuna gre, x.y
arpm katr?

A) -5 B) -4 C) -3 D) -2 E) -1


1998/II

1 4 2 3 4
A ve B
5 2 0 2 1
( (
= =
( (



olduuna gre, (AB)
t
aadakilerden
hangisidir?
(A
t
: A matrisinin devrii (transpozesi))

A)
2 1
0 19
8 18
(
(

(
(

B)
2 10
5 19
8 18
(
(

(
(

C)
3 10
5 19
7 18
(
(

(
(

D)
2 5 0
10 17 3
(
(




E)
3 8 5
10 19 18
(
(


























1996/II determinant

1 3 5
3 0 7
1 3 a 9
(
(
(
(

matrisinin, ters matrisinin olmamas iin a ka
olmaldr?

A) 15 B) 14 C) 11 D) 6 E) 5

www.geometri.ogretmeni.com
eky - 2005
Determinant

Determinant, elemanlar reel saylar olan
karesel matrisleri reel saylara dntren zel
bir fonksiyondur. A matrisinin determinant det
A veya IAI eklinde gsterilir. A matrisi nxn
tipinde ise IAI determinant n. mertebedendir
denir.

nxn tipindeki btn karesel matrisler iin
determinant fonksiyonunun genel olarak bir tek
tanm vardr, ancak bu tanm st snflarda
verilecektir. Mfredat gerei 1x1, 2x2, 3x3
tipindeki matrislerin determinant verilecektir.
Bu nedenle 1x1, 2x2, 3x3 determinantlaryla
ilgili zel tanm yapldn gryoruz.
niversite giri snavlarnda km sorulara
baktmzda da en ok 3. mertebe
determinantla muhatap edildiimizi gryoruz.

Tanm (1. mertebeden determinant)

A 1x1 tipinde karesel matrislerin kmesi M
1

olsun. aR ve [a] M
1
olmak zere,

det:M
1
R
det [a] =a

olarak tanmlanr.

det [3]=3, det [-5]=-5 gibi

det(1+2i)=1+2i olan karmak saylar zerinde
determinantlarla karlamak bizi artmamal.

Tanm (2. mertebeden determinant)

2x2 tipindeki karesel matrislerin kmesi M
2

olsun. A=
a b
c d
(
(

M
2
iin

det:M
2
R

det A = det
a b
c d
(
(

=a.d b.c

olarak tanmlanr.

rnek


1 2
det 4 6 2
3 4
(
= =
(


a 2
A
2 a
(
=
(

ve IAI=0 a 2 =



Minr Kofaktr

11 12 13
ij 21 22 23
3x3
31 32 33
a a a
A a a a a
a a a
(
(
( = =
(
(

matrisi verilsin,
Bir matristeki a
ij
elemannn bulunduu satr ve
stun silinerek kalan matrisin determinantna
minr denir. M
ij
ile gsterilir.

(-1)
i+j
.M
ij
=A
ij
saysna da a
ij
nin kofaktr (e
arpan) denir.

Minr ve kofaktr tanm btn nxn tipindeki
matrisler iin geerlidir.

rnek

11 12 13
ij 21 22 23
3x3
31 32 33
a a a
A a a a a
a a a
(
(
( = =
(
(



1. satr elemanlarnn kofaktrlerini bulalm;

a
ij
nin kofaktr: A
ij
=(-1)
i+j
.M
ij

a
11
in kofaktr:
A
11
=(-1)
1+1
.
22 23
22 33 23 32
32 33
a a
a .a a .a
a a
=

a
12
nin kofaktr:
A
12
=(-1)
1+2
.
21 23
21 33 23 31
31 33
a a
a .a a .a
a a
= +

a
13
n kofaktr:
A
13
=(-1)
1+3
.
21 22
21 32 22 31
31 32
a a
a .a a .a
a a
=



11 12 13
21 22 23
31 32 33
a a a
A a a a
a a a
(
(
=
(
(



2. satr elemanlarnn kofaktrlerini bulalm;

a
21
in kofaktr:
A
21
=(-1)
2+1
.
12 13
12 33 13 32
32 33
a a
a .a a .a
a a
= +



a
22
nin kofaktr:
A
22
=(-1)
2+2
.
11 13
11 33 13 31
31 33
a a
a .a a .a
a a
=

a
23
n kofaktr:
A
23
=(-1)
2+3
.
11 12
11 32 12 31
31 32
a a
a .a a .a
a a
= +


11 12 13
21 22 23
31 32 33
a a a
A a a a
a a a
(
(
=
(
(



3. satr elemanlarnn kofaktrlerini bulalm;

a
31
in kofaktr:
A
31
=(-1)
3+1
.
12 13
12 23 13 22
22 23
a a
a .a a .a
a a
=

a
32
nin kofaktr:
A
32
=(-1)
3+2
.
11 13
11 23 13 21
21 23
a a
a .a a .a
a a
= +

a
33
n kofaktr:
A
33
=(-1)
3+3
.
11 12
11 22 12 21
21 22
a a
a .a a .a
a a
=

Tm elamanlarnn kofaktrlerini yazm olduk.

Sonu
k =a
11
A
11
+a
12
A
12
+a
13
A
13
k =a
21
A
21
+a
22
A
22
+a
23
A
23
k =a
31
A
31
+a
32
A
32
+a
33
A
33

k = a
11
A
11
+ a
21
A
21
+ a
31
A
31
k = a
12
A
12
+ a
22
A
22
+ a
32
A
32
k = a
13
A
13
+ a
23
A
23
+ a
33
A
33

nxn tipinde bir matrisin herhangi bir satrndaki
(stundaki) elemanlarn kofaktrleriyle
arpmlarnn toplam k gibi ayn sayya eittir.
Bu say o matrisin determinant dr.

rnek

1 2 3
A 4 5 6
7 8 9
(
(
=
(
(

matrisi verilsin, 1. satr
elemanlarnn kofaktrlerini ve matrisin
determinantn bulunuz.

1 in kofaktr:
5 6
8 9
= 45- 48 = - 3

2 nin kofaktr: -
4 6
7 9
= -(36- 42) = 6

3 in kofaktr:
4 5
7 8
= 32- 35 = - 3



det A = 1.(-3)+2.6+3.(-3)=-3+12-9=0

1 2 3
4 5 6
7 8 9
=1.
5 6
8 9
-2.
4 6
7 9
+3.
4 5
7 8
=0

rnek

A=
5 6
8 9
(
(

matrisinin 2. stun elemanlarnn
kofaktrlerini ve determinantn bulunuz.

6 nn kofaktr: - 8 =-8
9 un kofaktr: + 5 =5
5 6
8 9
=6.(-8)+9.5=-48+45=-3

Yine bir ey uyduralm; demek ki bo matris
olsayd bunun determinantnn 1 olmas
gerekecekti.


rnek

1 2 2
3 1 0
5 4 0

=?

1 2 2
3 1 0
1 4 0

=2.
3 1
1 4

-0.
. .
. .
+0.
. .
. .


=2.(12+1)=26

Demek ki sfrn bol olduu satr (veya stun)
varsa o kullanlmalym. leride sfr yoksa bile
sfr getirme yntemlerini reneceiz.







Sarrus kural

a b c
A d e f
g h k
=



IAI=aek+dhc+gbf-ceg-fha-kbd
Kegen ynleri +, dierleri alnr.

rnek

1 2 2
A 3 0 1 det A ?
1 0 4
(
(
= =
(
(



zm


det A =-2-24=-26

rnek

1 2 3
A 4 5 6 det A ?
7 8 9
(
(
= =
(
(






Determinant zellikleri

1. det A
T
= det A

a b c a d g
d e f b e h
g h k c f k
=

lkini 1. satra gre, dierini 1. stuna gre
atmz dnsek sonucun deimediini
grrz..

Sonu
Satr iin geerli her kural, stun iin de
geerlidir.

2. Herhangi bir satr sfr olan determinant
sfrdr.

a b c a d 0
d e f b e 0 0
0 0 0 c f 0
= =

3. Bir kegenin altndaki veya stndeki
elemanlar sfr olan determinantn deeri
kegen zerindeki elemanlar arpmna
eittir.

a 0 0 a b c
d e 0 0 e f a.e.k
g h k 0 0 k
= =

a b c 0 0 c
d e 0 0 e f g.e.c
g 0 0 g h k
= =

det (I)=
1 0 0
0 1 0 1
0 0 1
=

4. Herhangi bir satr dier satrlardan herhangi
bir satrla yer deitirirse determinantn iareti
deiir.

a b c g h k
d e f d e f
g h k a b c
=

a b c d e f
d e f g h k
g h k a b c
=

1 2 3
4 5 6
7 8 9

1 2 3
4 5 6

det A=45+96+84-105-48-72=225-225=0
a b c
d e f
g h k
a b c
d e f

-
-
-
+
+
+
1 2 2
3 0 1
1 0 4

1 2
3 0
1 0

Bu zellii etkin kullanabilmek iin, 2 tane satr
yer deitiriyorsa iaret deiir, 3 tane satr yer
deitiriyorsa iaret deiiklii olmaz gibi
aklmzda tutabiliriz. imdi ilk rnee bakalm
1. satr ve 3. satr (2 tane satr) yer deitirmi
demek ki iaret deiecek. kinci rnee
bakarsak 1. satr yerinde deil, 2. satr yerinde
deil, 3. satr yerinde deil demek ki 3 tanesi
yer deitirmi o halde iaret deitirmez.
iftlerde -, teklerde + gibi genellemek de
mmkn.

5. Herhangi iki satr ayn olan determinant
sfrdr.

a b c
a b c 0
g h k
=

Aslnda bu 3. zelliin bir sonucu saylr.
Diyelim ki deeri x ve iki satr ayn olan bir
determinant var. 3. zellie gre ayn olan iki
satr yer deitirdiinde deeri x olacak, fakat
satrlar ayn olduu iin grnrde bir deiiklik
olmadndan determinant x e de eit olacak.
x=-x olmas ancak x=0 iin geerlidir.

6. Determinantn bir say ile arpm, herhangi
bir satrn o say ile arpmna eittir.

a b c x.a x.b x.c
x. d e f d e f
g h k g h k
a b c a b c
x.d x.e x.f d e f
g h k x.g x.h x.k
=
= =


3
xa xb xc a b c
xd xe xf x . d e f
xg xh xk g h k
=

Sonu

nxn tipinde A matrisi iin det (-A) =(-1)
n
.det A

Sonu

Herhangi iki satr orantl olan determinantn
deeri sfrdr.

ya yb yc a b c
xa xb xc x.y. a b c 0
g h k g h k
= =


1 2 3
4 5 6
3 6 9
=
1 2 3 1 2 3
4 5 6 3. 4 5 6 0
3 6 9 1 2 3
= =
7. Herhangi bir satr, dier iki satrn toplam
(veya fark) olan determinantn deeri sfrdr.

a b c
d e f 0
a d b e c f
=



Sarrus ile alm yaparak doruluu grlebilir.



1 2 3
4 5 9 0
7 8 15
=

8. Bir determinantn herhangi bir satrnn x kat
baka bir satra eklenirse determinantn deeri
deimez. (en ok ie yarayan zellik)

a b c a b c
d e f d e f
g h k g xa h xb k xc
a b c
d ya e yb f yc
g xa h xb k xc
=
+ + +
= + + +
+ + +


1 2 3 1 2 3 1 2 3
4 5 6 4 1 5 2 6 3 3 3 3 0
7 8 9 7 4 8 5 9 6 3 3 3
= = =



Uyar

Eer bir satrn x kat, ayn satra eklenirse
sonu deiir. lk determinantn (x+1) kat olur.

a b c
d e f det A
g h k
=

a ax b bx c cx a(1 x) b(1 x) c(1 x)
d e f d e f
g h k g h k
a b c
(1 x). d e f (1 x). det A
g h k
+ + + + + +
=
= + = +

9. A ve B nxn tipinde iki matrisin karlkl n-1
tane satr ayn ise

1 1 1 2 2 2
1 2 1 2 1 2
a b c a b c
d e f d e f
g h k g h k
a a b b c c
d e f
g h k
+
+ + +
=


rnek

7 4 2 7 2 3
2 3 6 2 3 6 ?
0 12 2 0 12 2

+ =



0 6 1 0 6 1
2 3 6 2 3 6 0
0 12 2 0.2 6.2 1.2

= =



10. A ve B nxn tipinde iki matris ise,

a) det (A.B) = det A. det B
b) det (A
k
) = (det A)
k

c) det (A+B) det A+det B

rnek

1 2 4 3
A ve B
3 4 2 1
( (
= =
( (



olduuna gre det (A.B)
2
=?

2 2 2
1 2
det A 2
3 4
4 3
det B 2
2 1
det(A.B) (det A.det B) ( 2.2) 16

= =


= =
= = =


rnek

2 2 2
3 3 3
a b c
A a b c
a b c
(
(
=
(
(

olduuna gre
A
?
(a c).(b c).(a b)
=




2 2 2
3 3 3 2 2 2
a b c 1 1 1
A a b c abc. a b c
a b c a b c
= =
1. satrda iki eleman sfr yapalm, 1. stunu 2
ve 3. stundan karalm.

IAI
2 2 2 2 2
1 0 0
abc. a b a c a
a b a c a
=



=abc.
2 2 2 2
b a c a
b a c a




1 1
abc.(b a).(c a).
b a c a
=
+ +


= abc.(b-a).(c-a).(c-b)

( ) ( ) ( )
A
abc
a c b c a b
=



rnek

x 1 1
1 x 1 0
1 1 x
= denkleminin zm kmesini
bulunuz.

x 1 1 x 2 1 1 1 1 1
1 x 1 x 2 x 1 (x 2) 1 x 1
1 1 x x 2 1 x 1 1 x
+
= + = +
+


2
1 0 0
(x 2) 1 x 1 0 (x 2)(x 1) 0
1 0 x 1
= + = + =

K={-2,1}

rnek

1 1 1
a b c ?
b c a c a b
=
+ + +


1 1 1 1 1 1
a b c a b c
b c a c a b b c a a c b a b c
=
+ + + + + + + + +


1 1 1
(a b c) a b c 0
1 1 1
= + + =

rnek

2 1 1
1 2 1 ?
1 1 2

2 ve 3. stunu 1. stuna eklersek,
2 1 1 0 1 1
1 2 1 0 2 1
1 1 2 0 1 2

=

=0

rnek

a b x y u v
b c y z v w 12
c a z x w u
+ + +
+ + + =
+ + +
olduuna gre
a x u
b y v ?
c z w
=

Verilen determinantta 2 ve 3. satr 1. satra
ekleyelim;

a b x y u v
b c y z v w
c a z x w u
2(a b c) 2(x y z) 2(u v w)
b c y z v w
c a z x w u
a b c x y z u v w
2 b c y z v w
c a z x w u
+ + +
+ + +
+ + +
+ + + + + +
= + + +
+ + +
+ + + + + +
= + + +
+ + +


imdi adm adm satrlar bir birinden kararak
sadeletirelim;

a x u a x u
2 b c y z v w 2 b c y z v w
c a z x w u c z w
= + + + = + + +
+ + +


a x u
2 b y v
c z w
=

O halde cevap -6 dr.






rnek

abc abc abc
1 1 1
?
a b c
bc ac ab
=

2 2 2
a bc ab c abc a b c
1 1 1 1 1 1
abc
a b c a b c
bc ac ab bc ac ab
a b c
a b c
abc abc abc
bc ac ab 0
a b c
bc ac ab
bc ac ab
=
= = =


Not

Herhangi bir satr bir say ile blnrken, baka
bir satr ayn say ile arplrsa determinantn
deeri deimez.

a b c
a b c
u u u
. . . . . .
x y z ux uy uz
=
rnek

A=
2006 2007
IAI ?
2008 2009
(
=
(



2006=a olsun,

2 2
a a 1
A a 3a (a 3a 2)
a 2 a 3
A 2
+
= = + + +
+ +
=


rnek

2000 2001 2002
2003 2004 2005 ?
2006 2007 2008
=

2000 2001 2002 2000 2001 2002
2003 2004 2005 3 3 3 0
2006 2007 2008 3 3 3
= =




Bir matrisin eki ve tersi

Herhangi bir matrisin, elemanlarnn yerine
kofaktrleri yazlarak elde edilen matrisin
transpozuna ilk matrisin eki denir. A matrisinin
eki A~ veya
~
A eklinde gsterilir.

11 12 13
21 22 23
31 32 33
a a a
A a a a
a a a
(
(
=
(
(

ise
T
11 12 13
~
21 22 23
31 32 33
A A A
A A A A
A A A
(
(
=
(
(



Sonu

~
A. A det A.I = ve
~
1
1
A . A
det A

= dr.
Hangi durumda bir matrisin tersi yoktur?

rnek

1 1 2
A 1 0 3
1 0 1
(
(
=
(
(

matrisinin
a) ek matrisini bulunuz.
b) tersini bulunuz.


a)
T
~
0 4 0 0 0 3
A 0 1 1 4 1 5
3 5 1 0 1 1
( (
( (
= =
( (
( (




b)
1
3
0 0
4
0 0 3
1 1 1 5
A 2 1 5
4 2 4 4
0 1 1
1 1
0
4 4

(
(
( (
( (
= =
( (
( (

(



Uyar

Tersi olan matrislere regler, olmayanlara
singler matris denir.

rnek

1
a 0 0
A 0 a 0 A ?
0 0 a

(
(
= =
(
(




A=a.I A.A
-1
=a.I.A
-1
I=a.A
-1

1
1
0 0
a
1 1
A .I 0 0
a a
1
0 0
a

(
(
(
(
= =
(
(
(
(



rnek

1
a b c
A 0 1 0 A ?
0 0 1

(
(
= =
(
(



det A = a

T
~
1 0 0 1 b c
A b a 0 0 a 0
c 0 a 0 0 a
( (
( (
= =
( (
( (

1
1 b c
a a a
A 0 1 0
0 0 1

(

(
(
=
(
(
(
(




Not

0 a b
a 0 c 2abc
b c 0
=


0 a b
a 0 c 0
b c 0
=




Lineer denklem sistemleri
Doru denklemi

Analitik dzlemde A(x
1
,y
1
) ve B(x
2
,y
2
)
noktalarndan geen dorunun denklemi;

1 1
2 2
x y 1
x y 1 0
x y 1
=

Yorum

Determinant denklemi x ve y deikenlerine
gre 1. dereceden iki bilinmeyenli denklemdir.
Bu tr denklemlerin grafiklerinin doru
olduunu biliyoruz. A ve B noktalar bu
denklemi saladndan dolay elde edilen
doru denklemi AB doru denklemidir.

rnek

A(2,-3) ve B(1,2) noktalarndan geen
dorunun denklemi aadakilerden hangisi
deildir?

A)
x y 1
2 3 1 0
1 2 1
= B)
5 5 5
x 2 1 0
y 3 2
=

C)
2x 3 2y
4 3 6 0
2 3 4
= D)
2 1 1
3 2 1 0
y x 1

E)
x y x y 1
1 5 1 0
3 1 1
+
=

klarda verilen her determinant denklemi bir
doru belirtir. A(2,-3) ve B(1,2) bu denklemi
salamaldr. Tek tek klarda x=2, y=-3 ve
x=1, y=2 deerlerinin denklemi salayp
salamadn kontrol etmek gerekir. E
kkndaki denklem B noktasn salamad
iin B noktasndan gemeyen bir doru belirtir.

Lineer (dorusal) denklem sistemleri

ax+b=0
biimindeki denklemlere bir bilinmeyenli lineer
denklem denir.
ax+by=c
dx+ey=f
biimindeki denklemlere iki bilinmeyenli lineer
denklem sistemi denir.
Genel olarak,
a
11
.x
1
+a
12
.x
2
++a
1n
.x
n
=b
1

a
21
.x
1
+a
22
.x
2
++a
2n
.x
n
=b
2
a
31
.x
1
+a
32
.x
2
++a
3n
.x
n
=b
3

a
m1
.x
1
+a
m2
.x
2
++a
mn
.x
n
=b
m
biimindeki denklemlere n bilinmeyenli, m tane
denklemden oluan lineer denklem sistemi
denir.

Bu sistemi matris gsterimi kullanrsak;


11 12 1n 1 1
21 22 2n 2 2
m1 m2 mn n m
Xbilinmeyenler B sabitler
Akatsaylar matrisi
matrisi matrisi
a a ... a x b
a a ... a x b
.
... ... ... ... ... ...
a a ... a x b
( ( (
( ( (
( ( (
=
( ( (
( ( (

A.X=B biiminde ifade edilebilir.

B nin tm eleman 0 ise bu sisteme homojen
sistem denir.
B nin sfrdan farkl en az bir eleman varsa
sisteme homojen olmayan sistem denir.

m=n yani A karesel matris ise;
AX=B lineer denklem sisteminin zmn
bulmak iin;
a) IAI 0 ise X=A
-1
.B dir.
b) IAI=0 ise sistemin zm yoktur.

Mfredat gerei en ok bilinmeyenli
denklem sistemlerinden sorumluyuz.

Cramer Kural

a
1
x+b
1
y+c
1
z=d
1

a
2
x+b
2
y+c
2
z=d
2

a
3
x+b
3
y+c
3
z=d
3


1 1 1 1
2 2 2 2
3 3 3 3
a b c x d
a b c . y d
a b c z d
( ( (
( ( (
=
( ( (
( ( (



1 1 1
2 2 2
3 3 3
a b c
a b c
a b c
= ,
1 1 1
2 2 2
3 3 3
d b c
x d b c
d b c
=

1 1 1
2 2 2
3 3 3
a d c
y a d c
a d c
= ,
1 1 1
2 2 2
3 3 3
a b d
z a b d
a b d
=
x y z
x , y , z

= = =

dir.
0 ve bilinmeyen says kadar denklem
verilmise daima bu yntemi kullanabiliriz.

rnek

2x-y=3
x+y=0

lineer denklem sistemini
a) matris ile
b) cramer yntemi ile
znz.

a)
2 1 x 3
.
1 1 y 0
( ( (
=
( ( (


AX=B dersek X=A
-1
.B
det A =3
T
~
1 1 1 1
A
1 2 1 2
( (
= =
( (




~
1
1
A . A
det A

=
1 1
3 3
1 2
3 3
(
(
= (

(
(



1 1
x 3
3 3
X .
y 1 2 0
3 3
(
(
( (
= = (
( (

(
(



x=1, y=-1

b)
2 1
3
1 1

= = ,
3 1
x 3
0 1

= =

2 3
y 3
1 0
= =

x
x 1

= =

ve
y
y 1

= =

www.geometri.ogretmeni.com
eky - 2005