: _2.BOLUM : BASIT MATRIS VE VEKTOR ISLEMLERI Matematikte ve istatistikte degisken sayisinin gok olmasi durumunda gosterim kolayligi saglamak ‘amaciyla matrislerden yararlanilir. Cebirsel olarak yapilan toplama, gikarma ve garpma gibi islemier matrislerde de yapilabilir. Skaler olarak tanimlanan veya sadece bir degeri belirten rakamlar, aslinda rakamlani siral olarak gosterilen matrislerin ozel bir haliir. 2.4. Tanimlar ‘Tanim 2.1.1 Rakamlann veya sayilanin dikdrtgen geklinde siralanmasina matris deni. n x p boyutlu bir matris, n adet satir ve p adet sutundan olusur. Genellikle matrisier buyuk harf ve koyu renkle gésterili. Misal olarak; A (amp) xp boyutlu bir matris olsun; [A matrisinin elemaniani ay ile gésterli,, Burada i, i, satitdaki elemanianin yerin, j ise j. sUtundaki elemaniarin yerini gésterir. Bazen matrisler|(a,)| seklinde de gosterile. ay Ay ay an 18 -2 isl olarak, 2x3 boyutu br B mati 8 =| ial lara, 2x3 boyuta ae ] vo 82 boy re mae 64 C=)-5 3|seklinde ifade edilr -2 4} Tamim 2.1.2 Sadece bir sutundan olugan matrise satun vektord deni. Kugik har ve oyu renkle gosterilir.n x1 boyutlu bir situn vektora, a=). | geklinde gosteriir ‘J anim 2.1.3 Sadece bir satirdan olugan matise sac vektoo dent. (xp) boyutu bir sar veto, ay] sekinde gostenir, Tamim 2.1.4 Bir vekt6rin uzunlugu x, n boyutlu bir stun vektoru olsun; * Py ae x | Vektoranon uzunlugu L=,)xt 4x2 +..+x2 olarak tr editTanim 2.1.8 Satir ve sUtun sayisi esit olan matrise kare matris deni. n mxm boyutlu veya m boyutlu olarak ifade edilir. m geklinde gosterilr, Tamim 2.1.6 Bir A matrisinin satr elemanianinin sutun eleman, sutun elemaniannin da salir elamant olarak yer dedistiilmesi sonucunda, elde edilen yeni matrise A’ nin transpozu veya devrigi adi verilr. B, (p x n) boyutlu bir matris olsun. B' nin transpozu B' veya B' ile gosterilir ve B’, n x p boyutlu bir matristr. Misal olarak; 14 B=|' © ~2lise Br=| 8 6] seklinde gosteriir 46 7 a Tamm 2.1.7 A, m xm boyutlu bir kare matris olsun. Eger A = A’ ise A matrisi simetrik bir matristir. Misal olarak; 12-8 12-8 A=| 2 4 3]ise A'=| 2 4 3] A=A' oldugundan, A matrisi simetriktir -6 3 8 -6 3 8 Tamim 2.1.8 A, mxm boyutlu bir kare matris olsun. 1=42,.,m j=1, 2, m olmak azere; bu matrisin i= j olan (a,) elemanlarina esas kOsegen elemanian (diagonal ) deni ‘anim 2.1.9 Bir kare matrisin kOgegen elemaniani toplamina iz (trace) denir. (m x m) boyutlu bir A ‘matrisininizi ; 7 6-3 tr(A) = 5 a, formdlayle hesaplanir. Misal olarak, C=| 6 2 -1| ise o ae mo +248 = 17 dir, Tanim 2.1.10 Tam elemanian sifir olan matrise bos matris veya sifir (null) matrisi adi veri." 0 * ile gésterilr. Misal olarak, 3 x 3 boyutlu bir sifir matrisi agagidaki gibidir. 0 0 0} 000 00 9 Tanim 2.1.11. m xm boyutlu bir kare matrisin kogegen (diyagonal } elemantar ve diger elemaniari "0" ise bu matrise birim (identity) matris denir, Misal olarak; (4 x 4 ) boyutly bir birim matris asagidaki gibidir, 1000 100 010 001 Tanim 2.1.12 Alt veya ust aggen matrister(Triangular) 30) [1 42] fo 42 oo0 [2] fos 3] [00 S]umafo e ¢2.2 Matrislerde Aritmetik Istemler Bir matrisin bir skaler ile carpimt Bir matris bir skaler ile garpilirken matrisin tom elemantan bu skaler ile ayri ayri garpilir. Misal olarak: Amatrsi, =]? "] olsun ve bu matis 3ie garpisin. 3xA=[2%2 3] 218 8] oy, als, 4 eee 3x3 4x3] [9 12) iki matrisin esitigh Boyutlan esit ve(nxp) olan Ave B gibi iki matrisin esitigi, sadece iki matrisin kargilkl gelen her bir elemaninin birbirine esit olmasi durumunda mumkunddr, 151, 2,3,..9 ve j=1, 2, 3,....p olmak Uzere; eger ay=b, ise A= dir Iki matrisin toplam 1x boyutlu A ve B gibi iki matrisn toplanmasi demek, karst gelen her bir elemanin birbir ile toplanmasi demektr. Iki matisin toplanmast icin bu iki matisin Goyutiariminesit olmasi gerekir 1=1,2,3, ...n ve j=1,2, 3... p olmak dzere; =a) +b, ise C=A+B di A+B = B+A dir 2 iBees 98 [i 2] e[ 4] srarerera-[2 5] iki matrisin carpim ‘Ave B gibi iki matrisin garpilabilmesi igin A matrisinin stun sayisinin, B matrisinin satir sayisina esit olmasi gerekir. (mx p ) boyutlu bir A matrisi ile ( p x n-) boyullu bir B matrisinin garpimi sonucunda elde edilen C matrisi (mx n) boyutundadir. © matrsinin elemanian; €1,= ay)byy+ agbyy+.....+ @lpbys esitiginden hesaplanabil. © =A BYyi asagidaki gibi yazmak momkandar. Gn = 25)(p 2 b ha Cy bial? ce| a, a, . ¢ ¢, ¢ Ben me Pox Dy en ” ™ Misal 2.2.4 a Lr————C wll a] a [oS a] eae Lt Sle of] meee matrisi 2 x 3 boyutlu olacaktir = 3 oldugundan ¢ garpim ge) (28 + 2x0) (x042x1) (txt 2x1] [3 2 3 (1%3-+0x0) (1x0+0x1) (txt 0x1)] [3 0 4 Bu carpma islemi agagidaki gibi ozetlenebil.RC, RC, RC, lara [e, 6 ey) me aw=[P fe, c, e)=[| elde edilr. Matris carpimt iki bilinmeyenli denklemlerde de kullaniImaktadr. 2x+3y=3 xtay=-t sekiindeki denkiem sistemi matris formunda asaGidaki gibi yazilabilir PLL) 4 olarak bulunur. 2x+3y x4dy Matrislerde garpmanin degigme Ozelifi voktur. Yani ABB A dir. A bir kare matris olmak dzere; EAA WEAR? AMSA AY yazilr Matris ve vektérlerde aritmetik islemlere ait Szollikier OZELLIKLER | MATRISLER ‘VEKTORUER_ TOPLAMA ‘CARPMA TOPLAMA [GARPMA Degigme Ozeligi | AtB=B+A Yok atb=bra abeba Birlegme Ozeligi | (A+B}+C=A+(B+C)_| (AB)C=A(BC)_| (atb)+e=a+(b¥e) _| Yok Dagiima ozelligi __(A+B)C=AC+BC ] ca veya atb=ate ise bec Kesigme ozelligi | A+ B=C Bir matrisin determinants Herhangi bir kare _matrisin tek bir skaler say! ile ifade edilmesinde bu skaler say'ya determinant denir. Determinantin esasi denklem sistemlerine dayanmaktadir. Bugin kullanilan determinant hesaplama, ik kez MO Cin'ller tarafindan denklem sistemilerinin ¢ozUmd icin gelistnimisti. Gok Degiskenli Analizierde determinantin dnemii olmasinin iki nedeni vardir. Birincisi kovaryans Matrisinin determinanti birden ¢ok dedigkene ait ortak genellestiiimis varyans! ifade eder. Kovaryans Matrisinden hesapianan determinantin degeri olan skaler sayi tum veri matrisine aittr. Ikincisi ise; determinant degiskenter arasindaki goklu baglantinin bir Ol¢dsudur. Bir veri matrisinde hernang) iki salir veya sotun arasindaki tam dogrusal ilgki var olmasi halinde bu veri setine ait determinant sifirdir Goklu bagianti durumunda ise determinant sifira oldukca yakindir Determinantin ézellikieri Ave B kare matrisler olmak uzere; 1. Eger bir B_matrisi, bir A_matrisinin birbirine paralel iki satir veya sitununun yer degistirimesiyle elde edilmis ise det (B) = det (A) dir 25 fi 265 A=|6 5 4| B=/1 2 3] isedet(A)=dexB) 23 2, det (A) = det (A’) dir.3. Eger A matrisinin satir veya sttunianl, herhangi biri sifir vektorunden oluguyorsa Det(A) = 0 dir. 4. Eger A matrisinin herhangi iki satir veya sutunu bibirinin aynisi veya tam bir dogrusalilgki var ise det (A) = 0 ‘dir a-[f 3] eauieo 14 18 12 6 det (B) = 0 5. Eger B matrisi, A matrisinin c gibi bir skalerle garpilmasiyla elde edilmis ise det(B)= c det(A) di. 6. Ave B gibi iki matrisin carpimianinin determinant, A'nin ve B'nin ayri ayn detrminantiar! garpimina esitr. det (AB) = det(A) det(B) 7. Eger bir A matrisi alt Gegen veya Ust Uggen ise A matrisinin determinant kosegen elemantannin arpimina esittr, 125 A=|0 3 2|isedet(A)=1x3x4=12 oo4 Bir matrisin determinantinin kofaktér yéntemiyle bulunmast Determinant hesaplamanin birden ¢ok metodu bulunmaktadir. Ancak 3 x 3 den daha buyuk matrislerin determinantinin elle hesapianmast zaten oldukga gig oldugundan burada 2 x 2, 3x3 ve en fazla 4 x 4 icin kullanilabilen fakat hesaplamalari daha basit olan kofaktor metodu anlatilacaktir. 2x2 bir matrisin determinatinin hesaplanmasi: a, a, det] 9"? | = anaze—anae a, a, as Bae 3X3 boyutlu bir matrisin determinantinin hesaplanmast ‘Tanim 2.2.4 Bir A matrisin aj. elemaninin mindro, A matrisinin i, satir ve j, stununun disindaki geriye kalan 2 x 2 matrisinin determinantina minor adi verilr. Tanim 2.2.2 Bir A matrisin aj. elemaninin kofaktord; Kofaktor(ay) = (-1)"! x minor (ay) dir. Ay ile osterilir. Ay = (-1)"" x minor (a4) Determinant hesaplanirken, once A mattisinin herhangi bir satir veya stun elamantarinin mindrleri ve daha sonra da kofaktorieri bulunur. Bu kofaktorlerin, ait oldukian’ matris elemantanyla carpulip toplanmasiyla determinant elde edili. Bu durumda A matrisinin 1.satirina gore determinanti, det (A) = arAy taraArztaisArs olur,