φυσ κατ β λυκ (2019 - 03 - 24 19 - 32 - 01 UTC)

Γιώργος Νάνος
Φυσικός ‐ MSc

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Φυσική
Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης
Β′
Ενιαίου Λυκείου
Φυσική B′ Λυκείου Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης Γιώργος Νάνος
Περιεχόμενα
*
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Κινητική Θεωρία Αέριων
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Νόμοι Αέριων – Καταστατική Εξίσωση 1
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 Κινητική Θεωρία Αέριων 8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Θερμοδυναμική
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Θερμοδυναμική Ισορροπία – Αντιστρεπτές Μεταβολές 13
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Έργο – Θερμότητα – Εσωτερική Ενέργεια 15
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 1ος Θερμοδυναμικός Νόμος 21
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 Γραμμομοριακές Ειδικές Θερμότητες 28
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 2ος Θερμοδυναμικός Νόμος – Θερμικές Μηχανές – Μηχανή Carnot 34
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Ηλεκτρικό Πεδίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 8 Δυναμική Ενέργεια Πολλών Σημειακών Φορτίων 43
ΕΝΟΤΗΤΑ 9 Κινήσεις Φορτισμένων Σωματιδίων σε Ομογενές Ηλ/στατικό Πεδίο 52
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Μαγνητικό Πεδίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 10 Κινήσεις Φορτισμένων Σωματιδίων σε Ομογενές Μαγνητικό Πεδίο 62
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Ηλεκτρομαγνητική Επαγωγή

ΕΝΟΤΗΤΑ 11 Ηλεκτρομαγνητική Επαγωγή Ευθύγραμμος Αγωγός
κινούμενος σε Ομογενές Μαγνητικό Πεδίο 66
ΕΝΟΤΗΤΑ 12 Ο Κανόνας του Lenz – Στρεφόμενος Αγωγός 74
ΕΝΟΤΗΤΑ 13 Εναλλασσόμενη Τάση & Ρεύμα 79
ΕΝΟΤΗΤΑ 14 Αμοιβαία Επαγωγή & Αυτεπαγωγή 84
«Είναι ευκολότερο να αποφοιτήσει κανείς παρά να μάθει»

Robert Half
Φυσική Β′ Λυκείου Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης Γιώργος Νάνος
Κεφάλαιο 1 – Κινητική Θεωρία Αέριων Φυσικός
1
Ενότητα
Νόμοι Αέριων
1
Καταστατική Εξίσωση
Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας
1. Ποιες είναι οι βασικές ιδιότητες των μορίων των αερίων;

2. Ποια μελέτη φαινομένου λέγεται μακροσκοπική και ποια μικροσκοπική; Ποια φυσικά μεγέθη απαιτούνται για την
μακροσκοπική περιγραφή ενός αεριού;
3. Να διατυπώσετε τον νόμο του Boyle. Ποια μεταβολή ονομάζετε ισόθερμη και πως πραγματοποιείτε πειραματικά;
Να αποδώσετε γραφικά τον νόμο του Boyle για δυο θερμοκρασίες ιδανικού αερίου Τ1 < Τ2.
4. Να διατυπώσετε τον νόμο του Charles. Ποια μεταβολή ονομάζετε ισόχωρη και πως πραγματοποιείτε πειραματικά;
Να αποδώσετε γραφικά τον νόμο του Charles για δυο όγκους ιδανικού αερίου V1 < V2.
5. Να διατυπώσετε τον νόμο του Gay-Lussac. Ποια μεταβολή ονομάζετε ισοβαρής και πως πραγματοποιείτε
πειραματικά; Να αποδώσετε γραφικά τον νόμο του Gay-Lussac για δυο πιέσεις ιδανικού αερίου p1 < p2.
6. Ποια είναι η μαθηματική διατύπωση της καταστατικής εξίσωσης ιδανικού αεριού;

7. Ποιος είναι ο μακροσκοπικός ορισμός του ιδανικού αεριού;
Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

Σελίδα
Σελ. 26 Ερωτήσεις 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.7, 1.8
Σελ. 12 Παράδειγμα 1-1
Σελ. 29 Ασκήσεις 1.19, 1.21, 1.26
Σελ. 31 Προβλήματα 1.30, 1.31, 1.32, 1.33, 1.34, 1.35, 1.36
2
Ερωτήσεις Θεωρίας
1. Στο διπλανό σχήμα παριστάνονται δυο ισοβαρείς μεταβολές ορισμένης ποσότητας

ιδανικού αερίου που αντιστοιχούν σε δυο διαφορετικές πιέσεις p1 και p2. Ποία από τις
πιέσεις αυτές είναι μεγαλύτερη; Nα αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
2. Στο διπλανό σχήμα παριστάνονται δυο ισόχωρες μεταβολές ορισμένης ποσότητας

ιδανικού αερίου. Για ποια από τις δυο αυτές μεταβολές ο όγκος είναι μεγαλύτερος; Nα
αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
3. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου υφίσταται τις μεταβολές ΑΒ, ΑΓ και ΑΔ που
απεικονίζονται στο διπλανό διάγραμμα.
α) Ποιος νόμος ισχύει σε κάθε μια από αυτές τις μεταβολές;
β) Ποιο από τα μεγέθη p, V και Τ παραμένει σταθερό σε κάθε μια από τις παραπάνω
μεταβολές;
γ) Να παραστήσετε τις μεταβολές ΑΒ, ΑΓ και ΑΔ σε διάγραμμα V-T.
4. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου θερμαίνεται από τους θ1=27˚C μέχρι τους θ2=39˚C υπό
σταθερή πίεση. Πόσο % αυξήθηκε ο όγκος του αερίου;
5. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου εκτονώνεται σύμφωνα με το νόμο pV2=σταθ. Το αέριο αυτό θερμαίνεται ή
ψύχεται;
Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής

1. Η καταστατική εξίσωση ενός πραγματικού αερίου προσεγγίζει πιο πολύ την καταστατική εξίσωση του ιδανικού
αερίου όταν:
α) η θερμοκρασία είναι υψηλή. β) η θερμοκρασία είναι χαμηλή.
γ) η θερμοκρασία και η πίεση είναι χαμηλές. δ) η θερμοκρασία είναι υψηλή και η πίεση χαμηλή.
ε) η θερμοκρασία είναι χαμηλή και η πίεση υψηλή.
2. Απόλυτο μηδέν ονομάζεται η θερμοκρασία:
α) 273 Κ β) 0 ˚C γ) -273 ˚C δ) -273 Κ
3. Όταν η πίεση ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου διπλασιάζεται υπό σταθερό όγκο, τότε η πυκνότητα του αερίου:
α) διπλασιάζεται β) υποδιπλασιάζεται γ) τετραπλασιάζεται δ) παραμένει σταθερή
4. Η πίεση ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου είναι αρχικά p . Αν ο όγκος του αερίου υποδιπλασιαστεί και
0
ταυτόχρονα η απόλυτη θερμοκρασία του τετραπλασιαστεί, τότε η πίεση του γίνεται
α) p0/2 β) 2p0 γ) p0/8 δ) 8p0
[Εξετάσεις 2001]
5. Η μεταβολή ΑΒ που παρουσιάζεται στο διάγραμμα πίεσης – όγκου του σχήματος περιγράφει:
α) ισόθερμη εκτόνωση β) ισόχωρη ψύξη
γ) ισοβαρή συμπίεση δ) ισόχωρη θέρμανση
6. Σε ένα ταξίδι η θερμοκρασία του αέρα στο εσωτερικό των ελαστικών αυξήθηκε. Αν υποθέσουμε ότι ο όγκος των
ελαστικών παρέμεινε σταθερός σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, τότε η πίεση του αέρα των ελαστικών:
α) μειώθηκε β) παρέμεινε σταθερή γ) αυξήθηκε
Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. [Εξετάσεις 2002]
7. Στο διάγραμμα p-V του διπλανού σχήματος δίνονται οι μεταβολές ΑΒ και ΓΔ ορισμένης ποσό-
τητας ιδανικού αερίου. Οι ίδιες μεταβολές σε άξονες p-V παριστάνονται με το διάγραμμα:
3
8. Η μεταβολή ΑΒΓΔΑ ενός ιδανικού αερίου που παριστάνεται στο διάγραμμα V-Τ του διπλανού
σχήματος, σε άξονες p-V παριστάνεται με το διάγραμμα:
9. Σε μια μεταβολή ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου, η θερμοκρασία Τ παραμένει σταθερή, ενώ η πίεση p του
αερίου υποδιπλασιάζεται. Τότε ο όγκος του αερίου:
α) υποδιπλασιάζεται β) υποτετραπλασιάζεται γ) διπλασιάζεται δ) τετραπλασιάζεται
10. Η μεταβολή ΑΒΓΑ ενός ιδανικού αερίου που παριστάνεται στο διάγραμμα p-V του
διπλανού σχήματος, σε άξονες p-Τ παριστάνεται με το διάγραμμα:
11. Το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ στο διπλανό διάγραμμα p-V αντιστοιχεί σε μια:

α) ισόχωρη μεταβολή β) ισόθερμη μεταβολή
γ) ισοβαρή μεταβολή δ) μεταβολή όπου μεταβάλλονται και οι τρεις
παράμετροι p, V, T.
H μάζα του αερίου που υφίσταται την μεταβολή θεωρείται σταθερή.
12. Μια ποσότητα n mol ιδανικού αερίου έχει όγκο V , θερμοκρασία T
1 1 και πίεση p1. Σε ποιες από τις επόμενες
περιπτώσεις η πίεση του αερίου θα διπλασιαστεί; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
α) Στον ίδιο όγκο προσθέτουμε αλλά n mol του ίδιου αερίου με σταθερή θερμοκρασία.
β) Στον ίδιο όγκο προσθέτουμε αλλά n mol ενός άλλου ιδανικού αερίου, διαφορετικής γραμμομοριακής μάζας,
διατηρώντας τη θερμοκρασία σταθερή.
γ) Διπλασιάζουμε τον όγκο και την απόλυτη θερμοκρασία του αερίου.
δ) Διπλασιάζουμε τον όγκο και τετραπλασιάζουμε την απόλυτη θερμοκρασία του αερίου.
13. Ο όγκος μιας ποσότητας ιδανικού αερίου διπλασιάζεται ισοβαρώς και στη συνέχεια η πίεση του αερίου
υποδιπλασιάζεται ισόχωρα. Η τελική θερμοκρασία του αερίου είναι
α) ίση με την αρχική. β) διπλάσια της αρχικής.
γ) υποδιπλάσια της αρχικής. δ) τετραπλάσια της αρχικής.
14. Στο διπλανό διάγραμμα παριστάνεται μια μεταβολή ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου
από την κατάσταση 1 στην κατάσταση 2. Κατά τη μεταβολή αυτή η πίεση του αερίου:
α) παραμένει σταθερή β) αυξάνεται
γ) μειώνεται
δ) Πρώτα αυξάνεται και στη συνεχεία μειώνεται
15. Η συμπεριφορά μιας ποσότητας ιδανικού αερίου περιγράφεται από το παρακάτω διάγραμμα:
4
Ασκήσεις – Προβλήματα
1. Να αποδείξετε ότι δυο ισόθερμες καμπύλες δεν είναι δυνατό να τέμνονται.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Για ίδια ποσότητα ιδανικού αερίου αποκλείεται να τέμνονται δυο ισόθερμες καμπύλες.
Έστω ότι τέμνονται στο σημείο Α. Τότε για το σημείο τομής θα έχουμε ίδια πίεση pA και
ίδιο όγκο VA, και άρα από καταστατική εξίσωση έχουμε:
pAVA=nRT1 και pΒVΒ=nRT2 δηλαδή T1= T2= TΑ.
2. Ποσότητα ιδανικού αερίου ίση n=10/R βρίσκεται αρχικά στην κατάσταση Α με πίεση p =2·10 N/m
A
5 2
και
θερμοκρασία ΤA= 500 Κ. Το αέριο μεταβαίνει με σταθερή θερμοκρασία στην κατάσταση Β, όπου η πίεση είναι
pB=4·105N/m2. Στη συνέχεια, με σταθερό όγκο, ψύχεται μέχρι την κατάσταση Γ, όπου ΤΓ = 300 Κ.
α) Να υπολογίσετε τον αρχικό όγκο VΑ του αερίου.
β) Να βρείτε την τελική πίεση pΓ του αερίου και να παραστήσετε τις μεταβολές του σε διαγράμματα p - V, p - Τ
και V - Τ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Στην αρχική κατάσταση Α του αερίου ισχύει η καταστατική εξίσωση
nRTA
p A VA  nRTA ή VA  ή VA  25L
pA
β) Η μεταβολή ΑΒ γίνεται με σταθερή θερμοκρασία, συνεπώς είναι ισόθερμη και ισχύει ο νόμος του Boyle.
pA
p A VA  p B VB ή VB  VA ή VB  12,5L
pB
Η μεταβολή ΒΓ γίνεται με σταθερό όγκο άρα είναι ισόχωρη. Άρα:
pB pΓ T
 ή p Γ  p B Γ ή p Γ  2.4  10 5 N / m 2
TB TΓ TΒ
Οι μεταβολές ΑΒ και ΒΓ στα διαγράμματα p - V, p - Τ και V – Τ είναι:
3. Σε ένα δοχείο όγκου V=40L βρίσκεται υδρογόνο μάζας m σε πίεση p=8.31·105N/m2. Αν θεωρήσουμε το
ολ=20g
υδρογόνο ιδανικό αέριο, να βρείτε για την ποσότητα που περιέχεται στο δοχείο
α) τον αριθμό των moles
β) την πυκνότητα του και
γ) τη θερμοκρασία του.
Δίνονται η γραμμομοριακή μάζα του υδρογόνου Μ=2·10-3Kg/mol και η σταθερά R=8.31 J/mol·K
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
m
α) Ισχύει n  ολ ή n  10mol
M
m ολ
β) ρ  ή ρ  0.5kg / m 3
V
pV
γ) Αφού έχουμε θεωρήσει ιδανικό αέριο ισχύει η καταστατική εξίσωση, οπότε: pV  nRT ή T  ή T  400K
nR
4. Μια φιάλη περιέχει 2Kg ηλίου (He) σε πίεση p =8.31·10 N/m

1
5 2
και σε θερμοκρασία Τ1=400Κ. Μετά από λίγο
χρόνο, λόγω διαρροής, η πίεση το He στη φιάλη υποδιπλασιάζεται και η θερμοκρασία του γίνεται Τ2=300Κ. Αν
θεωρήσουμε ότι το ήλιο στη φιάλη συμπεριφέρεται σαν ιδανικό αέριο, να βρείτε
α) τον όγκο που καταλαμβάνει
β) τη μάζα του ηλίου που διέρρευσε.
Δίνονται R=8.31 J/mol·K και ΜΒHe=4.
5
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Θα ισχύει η καταστατική εξίσωση αφού θεωρούμε ιδανικό αέριο, και άρα
p1V  nRT1 
 m ολ m RT
m  ή p1 V  RT1 ή V  ολ 1
n  ολ  V p1 M
V 
Αφού το μοριακό βάρος του He είναι 4 έχουμε ότι το 1 mol ζυγίζει 4g και άρα ΜHe=4·10-3 Kg/mol.
Αντικαθιστώντας τις τιμές βρίσκουμε ότι V  2m 3 .
β) Χρησιμοποιούμε την καταστατική εξίσωση πάλι για τον υπολογισμό της εναπομένουσας μάζας στη φιάλη και
έχουμε:
m p VM
p 2 V  ολ RT2 ή m ολ  2 ή m ολ  4/3Kg
V RT2
Άρα Δm  m ολ  m ολ  2 / 3Kg
5. Στο σωλήνα του σχήματος το έμβολο είναι αδιαβατικό (θερμομονωτικό) και

ευκίνητο, ενώ τα δυο μέρη Α και Β περιέχουν ίσες ποσότητες από το ίδιο ιδανικό
αέριο σε πίεση pΑ = pΒ = 6·105N/m2 και σε θερμοκρασία ΤΑ = ΤΒ = 300Κ.
Θερμαίνουμε το τμήμα Α σε θερμοκρασία Τ′Α = 373Κ και ψύχουμε το τμήμα Β
σε θερμοκρασία Τ′Β = 273Κ. Να βρείτε την τελική πίεση.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Μετά τις νέες θερμοκρασίες στα δυο μέρη το έμβολο θα ισορροπήσει και άρα οι πιέσεις p στα μέρη Α και Β θα
είναι ίδιες.
Εφαρμόζουμε την καταστατική εξίσωση για τα μέρη Α, Β για πριν την μεταβολή:
p A VA  n A RTA 
 ή p A (VA  VB )  (n A  n B )RTA
p B VB  n B RTB 
Όμως n A  n B άρα p A (VA  VB )  2n A RTA (1)
Εφαρμόζουμε την καταστατική εξίσωση για τα μέρη Α, Β για μετά την μεταβολή:
p VA  n A RTA 
 ή p(VA  VB )  n A RTA  n B RTB
p VB  n B RTB 
Όμως n A  n B και VA  VB  VA  VB άρα η προηγούμενη σχέση γράφεται
p(VA  VB )  n A R (TA  TB ) (2)
p A (VA  VB )
Από (1), (2) p  (TA  TB ) ή p  6.46  10 5 N / m 2
2TA (VA  VB )
6. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου καταλαμβάνει όγκο V A σε θερμοκρασία ΤΑ και σε πίεση pA. Το αέριο υφίσταται
την κυκλική μεταβολή ΑΒΓΔΑ, η οποία αποτελείται από τις ακόλουθες διαδοχικές μεταβολές:
AB: ισόχωρη θέρμανση
ΒΓ: ισοβαρής εκτόνωση
ΓΔ: ισόθερμη εκτόνωση
ΔΑ: ισοβαρής συμπίεση
Να γράψετε τους νόμους που ισχύουν σε κάθε μεταβολή, να σχεδιάσετε την κυκλική μεταβολή σε διαγράμματα
p - V, p - Τ και V – Τ και στη συνέχεια να αποδείξετε τη σχέση pAVΔ= pBVΓ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Μεταβολή ΑΒ: Νόμος Charles και V  VA  VB  σταθ.

p p p
Άρα  σταθ. οπότε A  B
T TA TB
Μεταβολή ΒΓ: Νόμος Gay-Lussac και p  p Β  p Γ  σταθ.
V V V
Άρα  σταθ. οπότε B  Γ
T TB TΓ
Μεταβολή ΓΔ: Νόμος Boyle και T  TΓ  TΔ  σταθ.
pV  σταθ. οπότε p Γ VΓ  p Δ VΔ
Μεταβολή ΔΑ: Νόμος Gay-Lussac και p  p Δ  p Α  σταθ.
6
V V V
Άρα  σταθ. οπότε Δ  Α
T TΔ TΑ
Διαγράμματα:
Επειδή p Γ  p Β και p Δ  p Α η εξίσωση p Γ VΓ  p Δ VΔ γίνεται p Β VΓ  p Α VΔ .
7. Η πίεση του αέρα στα λάστιχα ενός ακίνητου αυτοκινήτου με θερμοκρασία θ =7˚C είναι p =3atm. Κατά την
1 1
διάρκεια του ταξιδιού η θερμοκρασία του αέρα στα λάστιχα ανεβαίνει στους θ2=27˚C, ενώ ο όγκος παραμένει
σταθερός. Πόση είναι τώρα η πίεση του αέρα στα λάστιχα;
[Απ: p2=3.21atm]
8. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται σε θερμοκρασία θ =27˚C και πίεση p =3atm. Θερμαίνουμε το
1 1
αέριο σε θερμοκρασία θ2=127˚C, έτσι ώστε η πυκνότητα του να παραμείνει σταθερή. Να υπολογιστεί η τελική
πίεση του αερίου.
[Απ: p2=4atm]
9. Μια ποσότητα οξυγόνου, που το θεωρούμε ιδανικό αέριο, μεταβαίνει από την κατάσταση Α
με p1=1·105N/m2, V1=2L και Τ1=300Κ στην κατάσταση Β με p2=2·105N/m2, V2=4L.
α) Να βρείτε τον αριθμό των moles του οξυγόνου.
β) τον λόγο των πυκνοτήτων του οξυγόνου στις δυο καταστάσεις.
γ) Την θερμοκρασία Τ2 στη κατάσταση Β.
[Απ: α) n=2/3R β) 2 γ) T=1200K]
10. Δυο δοχεία Α, Β με ιδανικό αέριο που μπορούν να επικοινωνούν έχουν όγκους 1200L, 800L και πιέσεις 2·10 N/m
5 2
5 2
και 6·10 N/m αντίστοιχα. Αν ανοίξουμε τη στρόφιγγα, να βρείτε την τελική πίεση στα δυο δοχεία, θεωρώντας ότι η
θερμοκρασία σε όλη τη διάρκεια της μεταβολής παραμένει σταθερή.
[Απ: p=3.6·105N/m2]
11. Ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται στην κατάσταση Α, όπου έχει θερμοκρασία Τ =300Κ, 0
και πίεση p0 και όγκο V0.
α) Το αέριο θερμαίνεται με σταθερό όγκο μέχρι την κατάσταση Β όπου pB=3 p0. Να βρείτε
τη θερμοκρασία ΤΒ.
β) Το αέριο θερμαίνεται από την κατάσταση Α μέχρι τη κατάσταση Γ όπου διπλασιάζεται
και η πίεση και ο όγκος. Να βρείτε τη θερμοκρασία ΤΓ.
[Απ: α) ΤΒ=900Κ β) ΤΓ=1200Κ]
12. Η πίεση που ασκεί 1 mol ενός ιδανικού αεριού δίνεται από την σχέση p=2.5T.
α) Ποια γνωστή μεταβολή περιγράφει η σχέση αυτή;
β) Να υπολογίσετε τον όγκο που καταλαμβάνει το 1 mol του αερίου
γ) Ποιες μονάδες έχει η σταθερά αναλογίας στη παραπάνω σχέση;
Δίνεται R=8.31 J/mol·K.
[Απ: β) V=3.324m3]
13. Ποσότητα ιδανικού αερίου n=2/R mol και όγκου V βρίσκεται σε θερμοκρασία θ1=127˚C και σε πίεση p1=4·105N/m2.
1
Διπλασιάζουμε την πίεση του αερίου διατηρώντας σταθερή τη θερμοκρασία του και στη συνεχεία ψύχουμε το αέριο
στους θ2=27˚C, διατηρώντας τον όγκο του σταθερό. Να υπολογίσετε:
α) τον αρχικό όγκο V1 του αερίου.
β) τον τελικό όγκο VΤ του αερίου.
γ) τη τελική πίεση pΤ του αερίου.
[Απ: α) 2L β) 1L γ) 6·105N/m2 - Εξετάσεις 2002]
7
14. Δυο δοχεία Α, Β όγκων V και 3V συνδέονται με σωλήνα αμελητέου όγκου και περιέχουν ιδανικό αέριο
θερμοκρασίας 27˚C. Θερμαίνουμε το δοχείο Α στους 127˚C. Ποια πρέπει να είναι η θερμοκρασία του άλλου
δοχείου ώστε η πίεση στο σύστημα να παραμείνει αμετάβλητη;
[Απ: T=277K]
15. Κύλινδρος σταθερού όγκου περιέχει ιδανικό αέριο σε πίεση p =8·10 N/m
1
5 2
και θερμοκρασία Τ1=400Κ.
Τοποθετούμε τον κύλινδρο αυτό σε χώρο χαμηλής θερμοκρασίας και μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα η πίεση
του αερίου γίνεται p2=4·105N/m2 και η θερμοκρασία Τ2=250Κ. Να βρείτε το ποσοστό της μάζας που διέρρευσε
από τον κύλινδρο.
[Απ: 20%]
16. Μέσα στο κλειστό κυλινδρικό δοχείο του σχήματος, μήκους L=65cm, υπάρχει
ένα λεπτό έμβολο, το οποίο μπορεί να κινείται χωρίς τριβές και δεν επιτρέπει την
ανταλλαγή θερμότητας μέσα από αυτό. Στο αριστερό μέρος του δοχείου υπάρχει
ορισμένη ποσότητα οξυγόνου σε θερμοκρασία θ1=127˚C, ενώ στο δεξιό μέρος
υπάρχει ίση ποσότητα (σε g) υδρογόνου σε θερμοκρασία θ2=27˚C. Αν το έμβολο
ισορροπεί, να υπολογίσετε τις αποστάσεις l1 και l2 από τα άκρα του δοχείου.
Δίνονται: M O 2  0.032Kg / mol και M H 2  0.002Kg / mol .
[Απ: 5cm, 60cm]
17. Το έμβολο που κλείνει το δοχείο του σχήματος είναι αεροστεγές, έχει εμβαδόν διατομής
Α=10-2m2 και βάρος w=200N. Το αέριο μέσα στο δοχείο καταλαμβάνει όγκο V1=3L και
βρίσκεται σε θερμοκρασία Τ1=300Κ. Η ατμοσφαιρική πίεση είναι pατμ=105N/m2. θερμαίνουμε
αργά το δοχείο μέχρι η θερμοκρασία του αεριού να γίνει Τ2=500Κ.
α) Να βρείτε τη σταθερή πίεση του αερίου.
β) Πόσος γίνεται τελικά ο όγκος του αερίου;
γ) Πόσο μετακινήθηκε το έμβολο;
[Απ: α) p=1.2·105N/m2 β) V=5L γ) Δx=0,2m]
8
Ενότητα
2
Κινητική Θεωρία Αερίων
1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των μορίων ιδανικού αερίου σύμφωνα με τη κινητική θεωρία; (Μικροσκοπική
περιγραφή).
2. Ποιες είναι οι σχέσεις της πίεσης p και της θερμοκρασίας Τ με τις ταχύτητες και τη μέση κινητική ενέργεια των
μορίων, όπως προκύπτει από το πρότυπο του ιδανικού αερίου με την βοήθεια της κινητικής θεωρίας;
3. Να αποδείξετε τη σχέση μεταξύ της απόλυτης θερμοκρασίας Τ και της μέσης κινητικής ενέργειας για κάθε μόριο
του ιδανικού αεριού.
4. Να αποδείξετε τη σχέση της ενεργού ταχύτητας ενός ιδανικού αερίου που τα μόρια του έχουν μάζα m και
βρίσκονται σε απόλυτη θερμοκρασία Τ.

Σελίδα
Σελ. 28 Ερωτήσεις 1.10, 1.11, 1.12, 1.13
Σελ. 31 Ασκήσεις 1.27, 1,28, 1,29
1. Με την βοήθεια των συμπερασμάτων της κινητικής θεωρίας να εξηγήσετε γιατί κατά την ισόθερμη αύξηση του
όγκου μιας ποσότητας ιδανικού αερίου η πίεση του μειώνεται.
2. Με την βοήθεια των συμπερασμάτων της κινητικής θεωρίας να εξηγήσετε γιατί κατά την ισόχωρη θέρμανση ενός
ιδανικού αερίου η πίεση του αυξάνεται.
9
3. Σε μια ποσότητα από Ν μόρια ιδανικού αερίου που περιέχεται σε ένα δοχείο, προσθέτουμε και άλλα Ν μόρια του
ίδιου αερίου και της ίδιας μέσης κινητικής ενέργειας. Να δικαιολογήσετε με βάση τα συμπεράσματα της
κινητικής θεωρίας τις θα συμβεί στη πίεση και στη θερμοκρασία.
4. Έχει νόημα να μιλήσουμε για την θερμοκρασία ενός μορίου; Η θερμοκρασία έχει νόημα στο κενό;
5. Αφού οι ταχύτητες των μορίων ενός αερίου είναι της τάξης των εκατοντάδων μέτρων ανά δευτερόλεπτο, γιατί δεν
αντιλαμβανόμαστε αμέσως το άρωμα μιας κολόνιας που έχει χυθεί μόλις μερικά μέτρα μακριά μας;
6. Σε ένα δοχείο περιέχονται n mol H(MBH2=2) και n mol Ο2 (MBΟ2=32) υπό θερμοκρασία Τ. Να υπολογίσετε τον
2
υ εν ,H 2
λόγο των ενεργών τους ταχυτήτων .
υ εν ,O 2

1. Η κινητική θεωρία αποτελεί την πρώτη επιτυχή προσπάθεια
α) για να υπολογιστούν οι ταχύτητες των μορίων του ιδανικού αερίου.
β) για να υπολογιστεί η μέση τιμή των ταχυτήτων των μορίων του ιδανικού αερίου.
γ) για να ερμηνευτούν οι νόμοι των αερίων με εφαρμογή των νόμων την νευτώνειας μηχανικής στα μόρια των αερίων.
δ) για να ερμηνευτούν τα αίτια της κίνησης, αλλά και των μεταβολών της, των μορίων του ιδανικού αερίου.
2. Η κινητική θεωρία,
α) μελετά τις κινήσεις των μορίων της ύλης.
β) αναζητά τις σχέσεις ανάμεσα στα μακροσκοπικά μεγέθη πίεση και θερμοκρασία και τις κινήσεις των
μικροσκοπικών σωματιδίων.
γ) αναζητά τη σχέση ανάμεσα στα μεγέθη πίεση και θερμοκρασία.
δ) συσχετίζει τα διάφορα είδη κίνησης των μορίων με τις αιτίες που τις προκαλούν.
3. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της κινητικής Θεωρίας η πίεση ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου είναι
α) ανάλογη του τετραγώνου της μέσης τιμής των ταχυτήτων των μορίων του.
β) ανάλογη της μέσης τιμής των τετραγώνων των ταχυτήτων των μορίων του.
γ) ανάλογη της μέσης τιμής των ταχυτήτων των μορίων του αερίου.
δ) ανάλογη της κινητικής ενέργειας των μορίων του αερίου.
4. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της κινητικής θεωρίας των αερίων η θερμοκρασία ορισμένης ποσότητας ιδανικού
αερίου
α) είναι ανάλογη της μέσης κινητικής ενέργειας για κάθε μόριο του αερίου εξαιτίας της μεταφορικής του κίνησης.
β) είναι ανάλογη της μέσης κινητικής ενέργειας για κάθε μόριο του αερίου ανεξάρτητα του τρόπου κίνησής τους.
γ) είναι ανάλογη του τετραγώνου της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων εξαιτίας της μεταφορικής τους κίνησης.
δ) είναι ανάλογη του τετραγώνου της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων ανεξάρτητα του τρόπου κίνησής τους.
5. Η πίεση που ασκείται από τα μόρια (Ν) ενός αερίου, στα τοιχώματα ενός κλειστού δοχείου, όταν διπλασιαστεί ο
αριθμός τους (2Ν) στην ίδια θερμοκρασία
α) διπλασιάζεται β) υποδιπλασιάζεται γ) παραμένει αμετάβλητη δ) τετραπλασιάζεται.
6. Η πίεση που ασκείται από τα μόρια ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου στα τοιχώματα ενός κλειστού δοχείου,
όταν διπλασιαστεί η μέση τιμή των τετραγώνων των ταχυτήτων των μορίων του
α) διπλασιάζεται β) υποδιπλασιάζεται γ) παραμένει αμετάβλητη δ) τετραπλασιάζεται.
7. Η απόλυτη θερμοκρασία ενός ιδανικού αερίου είναι ανάλογη προς
α) την πυκνότητα του αερίου β) τη μέση κινητική ενέργεια για κάθε μόριό του.
γ) τη μέση ταχύτητα των μορίων του. δ) το τετράγωνο της μέσης τιμής της ταχύτητας των μορίων του.
8. 'Ένα ιδανικό αέριο έχει πυκνότητα ρ και περιέχεται σε δοχείο σταθερού όγκου. Η μέση δύναμη που ασκείται σε
κάποιο τοίχωμα του δοχείου από τις συγκρούσεις των μορίων του αερίου, υπό σταθερή θερμοκρασία, είναι
α) ανάλογη της ρ. β) αντιστρόφως ανάλογη της ρ
γ) ανεξάρτητη της ρ. δ) ανάλογη του ρ2.
9. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου αυξάνει την πίεση με σταθερό όγκο μέχρι διπλασιασμού της πίεσής της, οπότε η
μέση μεταφορική κινητική ενέργεια για κάθε μόριο του αερίου
α) διπλασιάζεται. β) υποδιπλασιάζεται γ) παραμένει αμετάβλητη. δ) αυξάνεται κατά 2 φορές.
10. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου περιέχεται σε κυλινδρικό δοχείο που φράσσεται με έμβολο. Αν διπλασιαστεί
10
ο όγκος του δοχείου υπό σταθερή πίεση, τότε η μέση μεταφορική κινητική ενέργεια για κάθε μόριο του αερίου
α) διπλασιάζεται. β) υποδιπλασιάζεται γ) παραμένει αμετάβλητη δ) αυξάνεται κατά 2 φορές.
11. Σε. δύο δοχεία Α και Β που έχουν όγκους V και 2V αντίστοιχα τοποθετούνται Ν μόρια υδρογόνου στο καθένα. Η
θερμοκρασία του υδρογόνου στα δύο δοχεία είναι η ίδια. Η μέση κινητική ενέργεια για κάθε μόριο του υδρογόνου
στο Α δοχείο σε σύγκριση με αυτή των μορίων στο Β δοχείο είναι
α) ίδια. β) διπλάσια γ) η μίση. δ) τετραπλάσια.
12. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της κινητικής θεωρίας των αερίων
α) η πίεση είναι ανεξάρτητη του αριθμού των μορίων του ιδανικού αερίου που περιέχονται στο δοχείο.
β) η θερμοκρασία είναι ανεξάρτητη του αριθμού των μορίων του ιδανικού αερίου που περιέχονται στο δοχείο.
γ) η πίεση είναι ανάλογη της μέσης ταχύτητας των μορίων.
δ) η θερμοκρασία είναι ανάλογη της μέσης ταχύτητας των μορίων.
13. Σύμφωνα με την κινητική Θεωρία των αερίων η πίεση ρ μιας ποσότητας Ν μορίων ιδανικού αερίου που βρίσκεται
σε δοχείο όγκου V συνδέεται με τη μέση μεταφορική κινητική ενέργεια K με τη σχέση:
2N 2 3N 3
α) p  K β) p  N K γ) p  K δ) p  N K
3V 3 2V 2
14. Τα μόρια του αζώτου και του οξυγόνου μιας ποσότητας ατμοσφαιρικού αέρα
α) έχουν ίση μέση K και ίση υ 2 β) έχουν ίση μέση K αλλά διαφορετική υ 2
γ) έχουν διαφορετική τόσο την K όσο και την υ 2 δ) έχουν διαφορετική μέση K , αλλά ίδια υ 2
15. Υποθέστε ότι αυξάνεται ο όγκος μιας ποσότητας οξυγόνου από V σε 2V, υπό σταθερή θερμοκρασία, τότε
α) η πίεση p του οξυγόνου παραμένει σταθερή, ενώ η K διπλασιάζεται.
β) η πίεση p του οξυγόνου υποδιπλασιάζεται, ενώ η K παραμένει σταθερή.
γ) η πίεση p του οξυγόνου αλλά και η K υποδιπλασιάζονται.
δ) πίεση p του οξυγόνου διπλασιάζεται, ενώ η K υποδιπλασιάζεται.
16. Η σχέση της απόλυτης θερμοκρασίας Τ ενός ιδανικού αερίου με την ενεργό ταχύτητα υ εν των μορίων του
παριστάνεται στο διάγραμμα:
α) β) γ) δ)
17. Η ενεργός ταχύτητα:
α) είναι αντιστρόφως ανάλογη της μάζας του αερίου.
β) είναι ανάλογη της απόλυτης θερμοκρασίας Τ του αερίου.
γ) είναι αντιστρόφως ανάλογη της γραμμομοριακής μάζας των αερίων, που βρίσκονται στην ίδια θερμοκρασία.
δ) είναι ανάλογη της T του αεριού.
18. Ορισμένη ποσότητα υδρογόνου και οξυγόνου βρίσκονται στην ίδια θερμοκρασία. Αν η γραμμομοριακή μάζα τον
οξυγόνου είναι 16 φορές μεγαλύτερη της γραμμομοριακής μάζας του υδρογόνου, τότε η ενεργός ταχύτητα των
μορίων του υδρογόνου σε σχέση με την αντίστοιχη τον οξυγόνου είναι:
α) 16πλασια β) 8πλασια γ) 4πλασια δ) ίδια
19. Μέσα σε δοχείο βρίσκεται ποσότητα υδρογόνου σε Θερμοκρασία Τ , ενώ σε άλλο δοχείο βρίσκεται ποσότητα
1
οξυγόνου σε Θερμοκρασία Τ2. Αν η γραμμομοριακή μάζα τον οξυγόνου είναι 16 φορές μεγαλύτερη της
αντίστοιχης του υδρογόνου, για να έχουν τα δύο αέρια την ίδια ενεργό ταχύτητα, θα πρέπει να ισχύει:
α) Τ2 = 16Τ1 β) Τ2 = 8Τ1 γ) Τ2 = 4Τ1 δ) Τ1 = 16Τ2
11
1. Να αποδείξετε τη σχέση της ενεργού ταχύτητας ενός ιδανικού αερίου που έχει γραμμομοριακή μάζα Μ με την
απόλυτη θερμοκρασία Τ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η κινητική θεωρία αποδεικνύει ότι:
1 3 3kT
m υ 2  kT από την οποία υπολογίζουμε ότι η ενεργός ταχύτητα έχει τιμή: υ εν  (1)
2 2 m
R
Η σταθερά του Boltzmann ισούται με k  όπου ΝΑ ο αριθμός του Avogadro, οπότε η (1) γράφεται
NA
3RT 3RT
υ εν   υ εν 
NAm M
αφού ΝΑ·m είναι ίσο με την μάζα ενός mol μορίων του αερίου η αλλιώς με την γραμμομοριακή μάζα Μ του αερίου.
2. 2 g οξυγόνου καταλαμβάνουν όγκο 4L, υπό πίεση 1,2 atm. Να υπολογίσετε:

α) την ενεργό ταχύτητα των μορίων του οξυγόνου.
β) την μέση μεταφορική κινητική ενέργεια καθενός μορίου του οξυγόνου.
Δίνονται ο αριθμός Avogadro ΝΑ=6,023·1023μορια/mol, το μοριακό βάρος του οξυγόνου ΜΒΟ2=32 και ότι 1 atm=105N/m2
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
m
α) Ισχύει ότι: ρ  ή ρ  0.5kg / m 3
V
2 1 3p
Η κινητική θεωρία συνδέει την πίεση p και την υ οπότε: p  ρ υ 2 οπότε, υ 2 
3 ρ
2 3p
Για την ενεργό τιμή της ταχύτητας παίρνουμε την ρίζα του υ οπότε: υ2   υ 2  600 2 m / s
ρ
1
β) Η μέση μεταφορική κινητική ενέργεια για κάθε μόριο του οξυγόνου υπολογίζεται από τη σχέση: K  m1 υ 2
2
όπου m1 η μάζα καθενός μορίου. Η m1 είναι ίση με το πηλίκο της γραμμομοριακής μάζας του οξυγόνου προς τον
αριθμό του Avogadro NA. Δεν ξεχνάμε ότι στο S.I η γραμμομοριακή μάζα Ο2 είναι M=32·10-3Kg/mol.
M 1
m1   m1  5,3  10  26 Kg . Άρα, K  m1 υ 2  190,8  10  22 J
NA 2
3. Η ενεργός ταχύτητα των μορίων ενός ιδανικού αερίου είναι 10 m/s. Το αέριο υφίσταται μια ισόχωρη μεταβολή
3
μέχρι τετραπλασιασμού της πίεση του. Να υπολογίσετε:

α) Τη νέα ενεργό ταχύτητα των μορίων του αερίου.
β) Το λόγω των μέσων μεταφορικών κινητικών ενεργειών για κάθε μόριο του αερίου στην αρχική και την τελική
κατάσταση της παραπάνω μεταβολής.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
p p T p
α) Θα ισχύει ο νόμος του Charles. Άρα, 1  2  2  2
T1 T2 T1 p1
p2 T
Όμως δίνεται ότι  4 . Άρα 2  4 (1)
p1 T1
Άρα κατά την ισόχωρη μεταβολή του αερίου, ο τετραπλασιασμός της πίεσης συνοδεύεται από τετραπλασιασμό
της απόλυτης θερμοκρασίας.
Για την ενεργό ταχύτητα των μορίων του αερίου αρχικά και τελικά θα έχουμε:
3kT1 3kT2
Αρχικά: υ εν1  Τελικά: υ εν 2 
m m
υ εν 2 T2 (1) υ εν 2
Διαιρούμε τις παραπάνω σχέσεις και προκύπτει:    4  2 . Άρα, υ εν 2  2  10 3 m / s
υ εν1 T1 υ εν1
β) Για την μέση μεταφορική ενέργεια για κάθε μόριο του αερίου αρχικά και τελικά θα έχουμε:
3 3 K 2 T2 (1) K 2
Αρχικά: K 1  kT1 . Τελικά: K 2  kT2 Διαιρούμε τις παραπάνω σχέσεις και προκύπτει:   4
2 2 K 1 T1 K1
12
4. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου έχει θερμοκρασία Τ =400Κ, πίεση p =2·10 N/m
1 1 και πυκνότητα ρ1=2,4Kg/m3. Να
5 2
βρείτε την ενεργό ταχύτητα των μορίων του αερίου σε θερμοκρασία Τ1=400Κ καθώς και σε θερμοκρασία
Τ2=800Κ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
 1 2
p  3 ρ υ 3p
Από κινητική θεωρία ισχύει για την ενεργό ταχύτητα:   υ εν  (1)
 2
ρ
υ εν  υ
Για την θερμοκρασία Τ1=400Κ και p1=2·105N/m2 υπολογίζουμε την ενεργό ταχύτητα από την σχέση (1): υ εν ,1  500m / s
1 3 3kT
Ισχύει όμως: m υ 2  kT  υ 2 
2 2 m
3kT 3kT1 3kT2
Άρα, υ εν  και για τις δυο θερμοκρασίες θα έχουμε αντίστοιχα: υ εν ,1  και υ εν , 2 
m m m
υ εν , 2 T2
Διαιρούμε τις παραπάνω σχέσεις και προκύπτει:   υ εν , 2  500 2 m / s
υ εν ,1 T1
5. Ένα δοχείο όγκου V=0,02m 3

περιέχει οξυγόνο (Ο2) σε θερμοκρασία θ=27˚C και πίεση p=1atm. Να υπολογίσετε:
α) Τον αριθμό των μορίων του οξυγόνου μέσα στο δοχείο.
β) την ενεργό ταχύτητα των μορίων του οξυγόνου.
γ) την μέση μεταφορική κινητική ενέργεια καθενός μορίου.
Δίνονται: Η σταθερά Boltzmann k=1,38·10-23J/K, ο αριθμός Avogadro ΝΑ=6,023·1023μορια/mol, το μοριακό
βάρος του οξυγόνου ΜΒΟ2=32 και ότι 1 atm=105N/m2.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
N
α) Ο αριθμός των mol υπολογίζεται από την σχέση: n 
NA
N R
Έτσι, η καταστατική εξίσωση γράφεται: pV  RT . Όμως k  άρα,
NA NA
pV
pV  NkT  N   N  4,83  10 23 μόρια.
kT
3RT
β) Η ενεργός ταχύτητα των μορίων του οξυγόνου σε θερμοκρασία Τ υπολογίζεται από την σχέση: υ εν 
M
3kN A T
Αν αντικαταστήσουμε όμως την R=kNA στην παραπάνω σχέση έχουμε: υ εν  και
M
ΜΟ2=32g/mol ή ΜΟ2=32·10-3Κg/mol. Άρα προκύπτει: υ εν  483,44m / s
3
γ) Για την μέση μεταφορική ενέργεια για κάθε μόριο του οξυγόνου έχουμε ότι: K  kT  K  6,21  10  21 J .
2
Κεφάλαιο 2 – Θερμοδυναμική Φυσικός
13
Ενότητα
Θερμοδυναμική Ισορροπία
3
Αντιστρεπτές μεταβολές
1. Τι ονομάζουμε σύστημα και τι περιβάλλον συστήματος; Ποιο σύστημα χαρακτηρίζεται ως θερμοδυναμικό; Ποιο
θερμοδυναμικό σύστημα χαρακτηρίζεται ως μονωμένο;
2. Τι ονομάζονται θερμοδυναμικές μεταβλητές; Ποιες είναι οι θερμοδυναμικές μεταβλητές για το ιδανικό αέριο;
3. Πότε μια ποσότητα αερίου βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας - (2 Ορισμοί); Πως παριστάνεται
γραφικά η κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ενός αερίου;
4. Ποια μεταβολή ονομάζεται αντιστρεπτή; Να δώσετε ένα παράδειγμα αντιστρεπτής μεταβολής ιδανικού αερίου.
Πως παριστάνεται γραφικά μια αντιστρεπτή μεταβολή ενός ιδανικού αερίου;
5. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί μια μεταβολή ενός αερίου ως αντιστρεπτή;
6. Είναι οι μεταβολές στην φύση αντιστρεπτές; Να δώσετε μερικά παραδείγματα.
7. Ποιες μεταβολές χαρακτηρίζονται ως μη αντιστρεπτές; Να δώσετε ένα παράδειγμα μη αντιστρεπτής μεταβολής
ενός αερίου. Πως παριστάνεται γραφικά μια μη αντιστρεπτή μεταβολή;

Σελίδα
Σελ. 67 Ερώτηση 1
1. Πως ερμηνεύεται ότι ένα ιδανικό αέριο στη διάρκεια μιας αντιστρεπτής μεταβολής βρίσκεται ταυτόχρονα σε
ισορροπία, αλλά και μεταβάλλεται;
2. Μπορούμε να θεωρήσουμε το κάψιμο του ξύλου ως αντιστρεπτή μεταβολή; Να δικαιολογήσετε την άποψη σας.
14
3. Σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου ισχύει η σχέση pV=nRT. Πόσες
ανεξάρτητες μεταβλητές υπάρχουν σε αυτή τη σχέση;
4. Είναι η μεταβολή ΚΜΝΡΚ στο διπλανό διάγραμμα p-V αντιστρεπτή;
5. Ιδανικό αέριο βρίσκεται σε κλειστό και θερμικά αγώγιμο δοχείο σε θερμοκρασία περιβάλλοντος. Σε ποιες από τις
παρακάτω περιπτώσεις η μεταβολή που υφίσταται το αέριο δεν μπορεί να παρασταθεί γραφικά με συνεχή
γραμμή;
Περίπτωση Α: Το δοχείο με το αέριο τοποθετείται σε άλλο δοχείο που περιέχει νερό που βράζει.
Περίπτωση Β: Το δοχείο με το αέριο τοποθετείται σε άλλο δοχείο που περιέχει νερό ίσης θερμοκρασίας με το
αέριο, στο οποίο μικρά κομματάκια πάγου ρίχνονται στο νερό ανά μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής – Σωστού Λάθους

1. Μια ποσότητα αερίου βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας, όταν είναι σταθερή:
α) η θερμοκρασία β) η πίεση γ) η πυκνότητα δ) όλα τα παραπάνω
2. Μια μεταβολή ενός αερίου θεωρείται αντιστρεπτή όταν:
α) επανέρχεται γρήγορα στην αρχική κατάσταση β) εκτελείται και κατά τις δυο κατευθύνσεις
γ) κάθε κατάσταση της μεταβολής θεωρείται κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας.
δ) η θερμοκρασία είναι σταθερή.
3. Μια μεταβολή ενός αερίου θεωρείται μη αντιστρεπτή όταν:
α) εκτελείται πολύ αργά β) δεν εκτελείται και κατά την αντίθετη κατεύθυνση.
γ) μεταβαίνει από μια αρχική σε μια τελική κατάσταση δ) εκτελείται πολύ γρήγορα.
4. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Μια μεταβολή ενός ιδανικού αερίου θεωρείται αντιστρεπτή, όταν
α) εκτελείται και κατά τις δυο φορές
β) εκτελείται πολύ αργά και χωρίς τριβές.
γ) πραγματοποιείται στο εργαστήριο αλλά όχι στη φύση
δ) το αέριο από μόνο του επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση.
5. Η μεταβολή ενός αερίου που παριστάνεται γραφικά σε διάγραμμα p-V
α) με συνεχή γραμμή είναι αντιστρεπτή και με διακεκομμένη μη αντιστρεπτή.
β) με συνεχή γραμμή είναι ή αντιστρεπτή ή μη αντιστρεπτή.
γ) με διακεκομμένη γραμμή είναι ή αντιστρεπτή ή μη αντιστρεπτή.
δ) με συνεχή γραμμή είναι αντιστρεπτή και με δυο τελείες είναι μη αντιστρεπτή.
6. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Μια μεταβολή ενός ιδανικού αερίου θεωρείται μη αντιστρεπτή, όταν
α) παριστάνεται με δυο σημεία σε διάγραμμα p – V, αλλά όχι στα διαγράμματα p – T, V - T.
β) παριστάνεται με μια συνεχή γραμμή σε διάγραμμα p -V.
γ) παριστάνεται με δυο σημεία σε διάγραμμα p -V.
δ) δεν παριστάνεται σε διάγραμμα p -V.
7. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας, σε ένα αέριο:
α) η πίεση, ο όγκος, και η πυκνότητα είναι ίδιες σε όλο τον όγκο του αερίου.
β) η κατάσταση του αερίου μπορεί να παρασταθεί γραφικά με ένα σημείο.
γ) οι μακροσκοπικές μεταβλητές που περιγράφουν την κατάσταση του αερίου είναι δυνατόν να συνδεθούν με
κάποια σχέση που λέγεται καταστατική εξίσωση.
δ) όλα τα μόρια του έχουν την ίδια κινητική ενέργεια.
8. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
α) Ένα αέριο λέμε ότι βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας, όταν η πίεση, η πυκνότητα και η
θερμοκρασία του έχουν καθεμία σταθερή τιμή σε όλη την έκταση του αερίου.
β) Θερμοδυναμικό σύστημα ονομάζουμε μια ποσότητα αερίου που βρίσκεται σε ένα δοχείο όγκου V.
γ) Ένα σύννεφο στον ουρανό αποτελεί ένα θερμοδυναμικό σύστημα.
δ) Οι θερμοδυναμικές μεταβλητές που περιγράφουν το θερμοδυναμικό σύστημα ενός αερίου είναι η πίεση, η
θερμοκρασία, ο όγκος και η πυκνότητα.
ε) Μια μεταβολή η οποία αποτελείται από μια σειρά διαδοχικών καταστάσεων θερμοδυναμικής ισορροπίας
λέγεται αντιστρεπτή και μπορεί να διαγραφεί και κατά τις δυο φορές.
15
Ενότητα
Έργο ‐ Θερμότητα
4
Εσωτερική Ενέργεια
1. Πως υπολογίζεται το έργο σε μια τυχαία αντιστρεπτή μεταβολή αερίου; Πότε αυτό είναι θετικό και πότε
αρνητικό; Πως υπολογίζεται το έργο κατά την ισοβαρή εκτόνωση ενός αερίου;
2. Ποιο είναι το έργο στην ισόχωρη και ποιο στην ισόθερμη μεταβολή ιδανικού αερίου;
3. Τι ονομάζεται θερμότητα; Ποια είναι η μονάδα μέτρησης της;
4. Ποιες είναι οι διάφορες μορφές ενέργειας των μορίων ενός συστήματος; Τι ονομάζουμε εσωτερική ενέργεια
ενός συστήματος;
5. Που οφείλεται και πως υπολογίζεται η εσωτερική ενέργεια ενός ιδανικού αερίου;
6. Ποιες είναι οι δυο βασικές ιδιότητες της εσωτερικής ενέργειας για ένα ιδανικό αέριο;

Σελίδα
Σελ. 66 Ερωτήσεις 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6, 2.7, 2.8
Σελ. 74 Ασκήσεις 2.40, 2.41, 2.43
Σελ. 76 Προβλήματα 2.58, 2.59, 2.64
16
1. Εξαρτάται το έργο από τον τρόπο μετάβασης από τη αρχική στην τελική κατάσταση;
2. Πως υπολογίζεται το έργο αερίου σε μια κυκλική μεταβολή;
3. Για τον υπολογισμό της εσωτερικής ενέργειας ιδανικού αερίου πολλαπλασιάζουμε τον αριθμό των μορίων του με
τη μέση κινητική ενέργεια κάθε μορίου. Μπορούμε να κάνουμε το ίδιο με ένα πραγματικό αέριο μεγάλης
πυκνότητας;
4. Να δικαιολογήσετε την πρόταση: Σε κάθε τιμή της εσωτερικής ενέργειας ιδανικού αερίου αντιστοιχεί μια
ισοσκελής υπερβολή στο διάγραμμα p-V.
5. Ποιο έχει μεγαλύτερη εσωτερική ενέργεια, 1 mol He ή 1 mol Ar. Θεωρούμε τα δυο αέρια ιδανικά και ότι
βρίσκονται στην ίδια θερμοκρασία.
6. Ποιο έχει μεγαλύτερη εσωτερική ενέργεια, 1 mol He ή 1 mol Η . Θεωρούμε ότι τα δυο αέρια βρίσκονται στην ίδια
2
θερμοκρασία.
7. Δυο ποσότητες Α και Β ενός ιδανικού αερίου αποτελούνται από Ν =Ν και Ν =2Ν μόρια και έχουν αντίστοιχα
Α Β
θερμοκρασίες ΤΑ=2Τ και ΤΒ=Τ. Ποια από τις δυο ποσότητες έχει τη μεγαλύτερη εσωτερική ενέργεια;
8. Ποια η έννοια του θετικού έργου στη μηχανική και ποια η έννοια του θετικού έργου στη θερμοδυναμική;

1. Τα μόρια ενός πραγματικού αερίου έχουν
α) μόνο μεταφορική κινητική ενέργεια. β) μόνο δυναμική ενέργεια.
γ) μόνο μεταφορική κινητική και δυναμική ενέργεια.
δ) κινητική ενέργεια για κάθε μορφή κίνησης και δυναμική ενέργεια για κάθε είδος αλληλεπίδρασης.
2. Τα μόρια ενός ιδανικού αερίου έχουν
α) μόνο κινητική ενέργεια. β) μόνο δυναμική ενέργεια.
γ) μόνο μεταφορική κινητική και δυναμική ενέργεια.
δ) κινητική ενέργεια για κάθε μορφή κίνησης και δυναμική ενέργεια για κάθε είδος αλληλεπίδρασης.
3. Η εσωτερική ενέργεια ενός ιδανικού αερίου εξαρτάται από
α) την πίεση. β) τον όγκο. γ) την πυκνότητα. δ) τίποτα από τα παραπάνω.
4. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου εξαρτάται από
α) τον τρόπο μετάβασης από την αρχική στην τελική κατάσταση. β) τη μεταβολή της πίεσης.
γ) τη μεταβολή του όγκου. δ) τη μεταβολή της θερμοκρασίας.
5. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασμένη; Η εσωτερική ενέργεια ιδανικού αερίου είναι ανάλογη
α) της θερμοκρασίας. β) της θερμότητας.
γ) της ποσότητας ύλης του αερίου. δ) του γινόμενου pV.
6. 'Ένα αέριο παράγει έργο, όταν
α) αυξάνεται η πίεση. β) αυξάνεται η θερμοκρασία.
γ) αυξάνεται ο όγκος. δ) θερμαίνεται.
7. Το έργο σε μια ισοβαρή μεταβολή υπολογίζεται ως το γινόμενο
α) της πίεσης επί τη μεταβολή της θερμοκρασίας. β) της πίεσης επί τη μεταβολή του όγκου.
γ) της θερμοκρασίας επί τη μεταβολή του όγκου. δ) του όγκου επί τη μεταβολή της θερμοκρασίας.
8. Το έργο μιας αντιστρεπτής μεταβολής είναι ίσο με το εμβαδόν κάτω από τη γραμμή που αποδίδει γραφικά τη
μεταβολή σε διάγραμμα με άξονες:
α) p-V β) p-T γ) pV - T δ) V-T
9. Κατά τη διάρκεια μιας μη αντιστρεπτής μεταβολής το αέριο υποχρεωτικά
α) δεν παράγει έργο. β) δεν απορροφά θερμότητα.
γ) δε μεταβάλλει την εσωτερική του ενέργεια. δ) τίποτα από τα παραπάνω.
10. Ποιες από τις παρακάτω επιλογές είναι σωστές; 'Ένα αέριο έχει
α) θερμότητα. β) θερμοκρασία. γ) έργο. δ) εσωτερική ενέργεια.
17
11. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Η εσωτερική ενέργεια ενός ιδανικού αερίου
α) είναι το άθροισμα όλων των κινητικών και όλων των δυναμικών ενεργειών των μορίων του.
β) είναι το άθροισμα των κινητικών ενεργειών των μορίων του.
γ) εξαρτάται από όλες τις θερμοδυναμικές μεταβλητές του αερίου.
δ) εξαρτάται μόνο απ' τη θερμοκρασία του.
12. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Η θερμοκρασία ενός αερίου μεταβάλλεται αντιστρεπτά από Τ 1
σε Τ2. Η μεταβολή στην εσωτερική του ενέργεια είναι
α) μεγαλύτερη, όταν η μεταβολή είναι ισοβαρής, από ότι, όταν είναι ισόχωρη.
β) μηδέν, όταν δεν ανταλλάσσεται θερμότητα.
γ) ανεξάρτητη του τρόπου μετάβασης.
δ) ανάλογη της διαφοράς Τ2 - Τ1.
α) Δύο αέρια, που έχουν ίδιο αριθμό μορίων και ίδια μέση κινητική ενέργεια για κάθε μόριο, έχουν ίδια
εσωτερική ενέργεια.
β) Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ενός αερίου είναι συνάρτηση μόνο της αρχικής και της τελικής
κατάστασης του αερίου και δεν εξαρτάται από τον τρόπο μετάβασης από τη μια κατάσταση στην άλλη.
γ) Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται μέσα σε ένα δοχείο. Η εσωτερική ενέργεια του αερίου
αυξάνεται, όταν το δοχείο αρχίσει να κινείται.
δ) Το έργο που παράγεται κατά τη μεταβολή ενός αερίου από μια κατάσταση ισορροπίας σε μια άλλη είναι το
ίδιο, είτε η μεταβολή είναι αντιστρεπτή, είτε μη αντιστρεπτή.
ε) 'Ένα αέριο διπλασιάζει τον όγκο του ισόθερμα ή ισοβαρώς, ξεκινώντας κάθε φορά από την ίδια αρχική
κατάσταση. Το έργο κατά την ισοβαρή εκτόνωση είναι μικρότερο απ' ότι στην ισόθερμη.
στ) Η εσωτερική ενέργεια ενός ιδανικού αερίου είναι ανάλογη της μάζας του αερίου, στην ίδια πάντοτε
θερμοκρασία.
ζ) Η εσωτερική ενέργεια ενός ιδανικού αερίου ανταλλάσσεται με το περιβάλλον.
14. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Το έργο που παράγεται σε κάθε αντιστρεπτή μεταβολή ενός
αερίου εξαρτάται από
α) την ατομικότητα των μορίων. β) τον τρόπο μετάβασης από την αρχική στην τελική κατάσταση.
γ) τον τρόπο σύνδεσης των ατόμων στο μόριο. δ) τη μεταβολή της πίεσης του αερίου.
15. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; 'Ένα αέριο παράγει έργο,
α) μόνο όταν υφίσταται αντιστρεπτή μεταβολή. β) όταν μεταβάλλεται ο όγκος του.
γ) που υπολογίζεται από το εμβαδόν στο διάγραμμα p-V, είτε η μεταβολή του αερίου είναι αντιστρεπτή είτε όχι.
δ) που είναι ίσο με το εμβαδόν σε διάγραμμα p-T.
1. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου εκτονώνεται ισόθερμα από την κατάσταση Α με p =6·10 N/m
5 2
A
5 2
και VA=2m3 στην
κατάσταση Β με pΒ=3·10 N/m . Να βρείτε
α) τον όγκο VB
β) το έργο W που παράγει το αέριο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Για την ισόθερμη μεταβολή ΑΒ θα ισχύει ο νόμος του Boyle οπότε,
p V
p A VA  p B VB  VB  A A  VB  4m 3
pB
β) Το ζητούμενο έργο σε διάγραμμα p–V θα ισούται με το εμβαδόν του χωρίου που σχηματίζεται από την
ισόθερμη καμπύλη της μεταβολής ΑΒ, τον άξονα των όγκων V και τις παράλληλες με τον άξονα των πιέσεων
ευθείες για όγκους VΑ, VB. Μαθηματικά υπολογίζεται ότι το εμβαδόν αυτό είναι ίσο με:
V
W  nRT ln B  W  p A VA ln 2  W  12  10 5 ln 2J
VA
18
2. Στο διπλανό σχήμα παριστάνεται η κυκλική μεταβολή ΑΒΓΔΑ. Να βρεθεί το ολικό έργο
W της μεταβολής. Επίσης, να κάνετε τα αντίστοιχα διαγράμματα p–T, V–T.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Σε κυκλικές μεταβολές αερίου, το ζητούμενο έργο υπολογίζεται γραφικά από το εμβαδόν που ορίζει η κυκλική
μεταβολή σε διάγραμμα p-V. Οπότε,
Wολ  (AB)  (BΓ)  Wολ  (VB  VA )  (p B  p Γ ) 
Wολ  1  10 5  20  10 3  Wολ  2000J
β) Τα ζητούμενα διαγράμματα φαίνονται παρακάτω.
Εφαρμόζοντας την καταστατική εξίσωση για τις
καταστάσεις Α, Β, Γ, Δ προκύπτει για τις θερμοκρασίες ΤΑ,
ΤΒ, ΤΓ: ΤΒ=2ΤΑ και ΤΑ=2ΤΔ ενώ ΤΑ= ΤΓ. Έτσι προκύπτουν
τα αντίστοιχα διαγράμματα p–T, V–T.
3. Ποσότητα ιδανικού αερίου ίση με n=2/Rmol υφίσταται τις ισοβαρείς μεταβολές ΑΒ

και ΓΔ όπως φαίνονται στο διπλανό σχήμα, όπου Τ1=300Κ και Τ2=500Κ. Να
υπολογίσετε το έργο που παράγει το αέριο σε καθεμία από τις μεταβολές. Ποιο είναι
το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει;
R=8.314 J/mol·K
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Για τη μεταβολή ΑΒ το έργο που παράγεται από το αέριο θα είναι:
WAB  pΔV  WAB  nRΔT  WAB  nR (T2  T1 )  WAB  400J
Για τη μεταβολή ΓΔ το έργο που παράγεται από το αέριο θα είναι:
WΓΔ  pΔV  WΓΔ  nRΔT  WΓΔ  nR (T2  T1 )  WΓΔ  400J
Γενικεύοντας, μπορούμε να πούμε ότι για οποιαδήποτε ισοβαρή αντιστρεπτή μεταβολή αερίου μεταξύ δυο
θερμοκρασιών Τ1 και Τ2, το έργο που παράγεται από το αέριο είναι πάντα το ίδιο.
4. Η εσωτερική ενέργεια μιας ποσότητας ιδανικού αερίου το οποίο βρίσκεται υπό πίεση p=10 N/m 5 2
είναι ίση με
U=600J. Να υπολογίσετε τον όγκο που καταλαμβάνει το αέριο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
3
Για την εσωτερική ενέργεια ιδανικού αερίου ξέρουμε ότι: U nRT
2
Αν λάβουμε υπόψη και την καταστατική εξίσωση έχουμε: pV  nRT
Συνδυάζοντας τις προηγούμενες σχέσεις προκύπτει:
2 2U
pV  U  V   V  4 10 3 m 3
3 3p
5. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου μεταβαίνει από την κατάσταση Α με p =10 N/m
-3 3 5 2 -3
A
3
5 2
και
όγκο VA=4·10 m στην κατάσταση Β με pΒ=3·10 N/m και όγκο VΒ=10 m , όπως
φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Να υπολογίσετε την μεταβολή στην εσωτερική ενέργεια του
αερίου.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
3
Η εσωτερική ενέργεια στην κατάσταση Α είναι: U A  nRTA (1)
2
3
Η εσωτερική ενέργεια στην κατάσταση Β είναι: U B  nRTB (2)
2
3
Αφαιρώντας από την (2) την (1) έχουμε: ΔU  nR (TB  TA ) (3)
2
Από την καταστατική για τις καταστάσεις Α, Β έχουμε ότι: p A VA  nRTA και p B VB  nRTB οπότε η (3)
3
γίνεται, ΔU  (p B VB  p A VA )  ΔU  150J
2
Το αρνητικό πρόσημο δηλώνει ότι η εσωτερική ενέργεια μειώνεται ή αλλιώς το αέριο ψύχεται.
19
6. Ποσότητα ιδανικού αερίου καταλαμβάνει όγκο V =1m A

3
σε θερμοκρασία ΤΑ = 500 Κ και σε πίεση pA=4·105 N/m2.
Το αέριο εκτελεί κυκλική μεταβολή, η οποία αποτελείται από τις ακόλουθες διαδοχικές μεταβολές:
ΑΒ: ισόθερμη εκτόνωση μέχρι ο όγκος να γίνει VΒ=4m3.
ΒΓ: ισοβαρής συμπίεση μέχρι ο όγκος να γίνει VΓ=2m3.
ΓΔ: ισόθερμη συμπίεση μέχρι ο όγκος να γίνει VΔ=1m3.
ΔΑ: ισόχωρη θέρμανση μέχρι η θερμοκρασία να γίνει ΤΑ = 500 Κ.
α) Να παραστήσετε την κυκλική μεταβολή σε διάγραμμα p-V.
β) Να βρείτε την εσωτερική ενέργεια του αερίου στην αρχική του κατάσταση.
γ) Να βρείτε το συνολικό έργο του αερίου στην κυκλική μεταβολή.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Το ζητούμενο διάγραμμα p-V φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
β) Συνδυάζοντας τη σχέση που δίνει την εσωτερική ενέργεια ιδανικού αερίου και την
καταστατική εξίσωση για την κατάσταση Α αντίστοιχα, έχουμε:
3
U A  nRTA και p A VA  nRTA . Άρα
2
3
U A  p A VA  U A  6  10 5 J
2
γ) Το συνολικό έργο του αερίου στη μεταβολή ΑΒΓΔ είναι το αλγεβρικό άθροισμα
των επιμέρους έργων, δηλαδή:
Wολ  WΑΒ  WΒΓ  WΓΔ  WΔΑ
Κατά τη μεταβολή ΔΑ δεν έχουμε μεταβολή του όγκου του αερίου και άρα WΔΑ=0. Τελικά θα έχουμε,
V V
Wολ  nRTA ln B  p B (VΓ  VB )  nRTΓ ln Δ 
VA VΓ
VB V
Wολ  p A VA ln  p B (VΓ  VB )  p Γ VΓ ln Δ (1)
VA VΓ
Όμως, η μεταβολή ΑΒ είναι ισόθερμη και άρα ισχύει ο νόμος του Boyle. Άρα,
p V
p A VA  p B VB  p B  A A  p B  10 5 N / m 2 και επίσης, p B  p Γ .
VB
Όλα τα μεγέθη στην (1) είναι γνωστά. Αντικαθιστώντας προκύπτει:
Wολ  2  10 5 (3 ln 2  1)J .
7. Ποσότητα n=2/R mol ιδανικού αερίου βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας Α με p =4·10 N/m
A
5 2
και VA=2L. Το αέριο εκτελεί κυκλική μεταβολή, η οποία αποτελείται από τις ακόλουθες διαδοχικές μεταβολές:
ΑΒ: ισοβαρής εκτόνωση μέχρι διπλασιασμού της θερμοκρασίας.
ΒΓ: ισόθερμη εκτόνωση μέχρι υποδιπλασιασμού της πίεσης.
ΓΔ: ισοβαρής συμπίεση μέχρι την αρχική θερμοκρασία.
ΔΑ: ισόθερμη συμπίεση.
β) Να υπολογίσετε το έργο που παράγεται σε κάθε μεταβολή καθώς και το συνολικό έργο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Για την κατάσταση Α ισχύει η καταστατική εξίσωση. Άρα:
p V
p A VA  nRTA  TA  A  TA  400K
nR
Η μεταβολή ΑΒ είναι ισοβαρής και θα ισχύει:
VB VA TB  2TA
  VB  4L
TB TA
Το ζητούμενο διάγραμμα p-V φαίνεται δίπλα.
β) Για τα έργα θα έχουμε:
WAB  p A (VB  VA )  WAB  800J
VΓ p
WΒΓ  nRTΒ ln  WΒΓ  nRTΒ ln Β  WΒΓ  1600 ln 2J
VΒ pΓ
WΓΔ  pΔV  WΓΔ  nRΔΤ  WΓΔ  nR (TΔ  TΓ )  WΓΔ  800J
VΑ p
WΔΑ  nRTΑ ln  WΔΑ  nRTΑ ln Δ  WΔΑ  800 ln 2J
VΔ pΑ
Wολ  WΑΒ  WΒΓ  WΓΔ  WΔΑ  Wολ  800 ln 2J
20
8. Ποσότητα n=2/R mol ιδανικού αερίου βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας Α με p =4·10 N/m
A
5 2
και θερμοκρασία ΤΑ=400Κ. Το αέριο εκτελεί κυκλική μεταβολή, η οποία αποτελείται από τις ακόλουθες
διαδοχικές μεταβολές:
ΑΒ: ισοβαρής εκτόνωση με ΤΒ=800Κ.
ΒΓ: ισόθερμη εκτόνωση με pΓ=2·105 N/m2.
ΓΔ: ισοβαρής συμπίεση μέχρι τον αρχικό όγκο.
ΔΑ: ισόχωρη θέρμανση.
β) Ποιος νόμος ισχύει σε κάθε επιμέρους μεταβολή;
γ) Να υπολογίσετε το έργο που παράγεται σε κάθε μεταβολή καθώς και το συνολικό έργο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Για την κατάσταση Α ισχύει η καταστατική εξίσωση. Άρα:
nRTA
p A VA  nRTA  VA   VA  2L
pA
Το ζητούμενο διάγραμμα p-V φαίνεται δίπλα.
V
β) Μεταβολή ΑΒ →  σταθ
T
V
Μεταβολή ΒΓ → pV  σταθ , Μεταβολή ΓΔ →  σταθ
T
p
Μεταβολή ΔΑ →  σταθ.
T
γ) Για τα έργα θα έχουμε:
WAB  p A (VB  VA )  WAB  nR (TB  TA )  WAB  800J
VΓ p
WΒΓ  nRTΒ ln  WΒΓ  nRTΒ ln Β  WΒΓ  1600 ln 2J
VΒ pΓ
 nRTB 
WΓΔ  p Γ (VΔ  VΓ )  WΓΔ  p Γ  VΑ    WΓΔ  1200J και WΔΑ  0
 p Γ 
Wολ  WΑΒ  WΒΓ  WΓΔ  Wολ  (1600 ln 2  400)J
9. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου περιέχει Ν μόρια και βρίσκεται στην κατάσταση Α, όπου η μέση κινητική ενέργεια των
μορίων του είναι K A . Το αέριο συμπιέζεται αντιστρεπτά με σταθερή πίεση, μέχρι ο όγκος του να υποτετραπλασιαστεί.
NK A
Να αποδείξετε ότι η ενέργεια που δόθηκε στο αέριο με τη μορφή έργου είναι ίση με W  .
2
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Για τη μεταβολή που δίνεται το έργο που προσφέρουμε είναι:
V 3 3
W  p(VT  VA )  W  p(  V )  W  pV  W  nRT (1)
4 4 4
3 3 R 3 nR
K A  kT  K A  T  KA  T (2)
2 2 NA 2 N
NK A
Από, (1) και (2) W .
2
21
Ενότητα
5
1ος Θερμοδυναμικός Νόμος
1. Να διατυπώσετε τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο. Τι πρόσημα παίρνουν τα μεγέθη του νόμου;
2. Να εφαρμόσετε τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο σε μια ισόθερμη αντιστρεπτή μεταβολή.
3. Να εφαρμόσετε τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο σε μια ισόχωρη αντιστρεπτή μεταβολή.
4. Να εφαρμόσετε τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο σε μια ισοβαρή αντιστρεπτή μεταβολή.
5. Ποια μεταβολή ενός αερίου ονομάζεται αδιαβατική; Ποιος νόμος περιγράφει την αδιαβατική μεταβολή; Να
παραστήσετε γραφικά σε διάγραμμα p-V μια αδιαβατική μεταβολή.
6. Να εφαρμόσετε τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο σε μια αδιαβατική αντιστρεπτή μεταβολή. Από ποια σχέση
δίνεται το έργο στην αδιαβατική αντιστρεπτή μεταβολή;
7. Ποια μεταβολή ενός αερίου ονομάζεται κυκλική; Να εφαρμόσετε τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο σε μια κυκλική
αντιστρεπτή μεταβολή.

Σελίδα
Σελ. 68 Ερωτήσεις 2.9, 2.10, 2.11
Σελ. 69 Ερωτήσεις 2.12, 2.13, 2.14, 2.15, 2.16, 2.17, 2.18, 2.19
Σελ. 74 Ασκήσεις 2.42, 2.44, 2.45, 2.46, 2.47
Σελ. 76 Προβλήματα 2.57, 2.60, 2.64, 2.67, 2.69
22
1. Είναι δυνατό να προσφέρουμε θερμότητα σε ένα σύστημα χωρίς να αυξάνεται η θερμοκρασία του;
2. Να αναφέρετε δυο ομοιότητες και δυο διαφορές μεταξύ έργου και θερμότητας.
3. Με βάση το πρώτο θερμοδυναμικό νόμο να δικαιολογήσετε γιατί οι αδιαβατικές καμπύλες είναι ποιο απότομες
από τις ισόθερμες.
1. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας σε μια αντιστρεπτή μεταβολή ενός αερίου είναι σε όλες τις περιπτώσεις
α) θετική. β) ίση με το έργο W. γ) ίση με τη θερμότητα Q. δ) ίση με τη διαφορά Q-W.
2. Σε μια ισόθερμη εκτόνωση ισχύει:
α) Q>0, W=0, ΔU>0. β) Q=0, W>0, ΔU>0. γ) Q<0, W<0, ΔU=0. δ) Q>0, W>0, ΔU=0.
3. Σε μια ισόθερμη εκτόνωση το αέριο παράγει έργο ίσο με 1000 J. Το ποσό θερμότητας που απορροφά στη
μεταβολή αυτή είναι:
α) ίσο με 1000 J. β) ίσο με μηδέν. γ) ίσο με -1000 J. δ) μικρότερο από 1000 J.
4. Σε μια ισόχωρη θέρμανση ενός αερίου το ποσό θερμότητας που απορροφά το αέριο είναι 1000 J. Η μεταβολή
στην εσωτερική του ενέργεια, συνεπώς, είναι:
α) 1000 J. β) 0. γ) -1000 J. δ) 500 J.
5. Σε μια ισόχωρη θέρμανση ενός αερίου είναι:
α) Q>0, W>0, ΔU>0. β) Q>0, W<0, ΔU<0. γ) Q>0, W=0, ΔU>0. δ) Q>0, W=0, ΔU<0.
6. Σε μια ισόχωρη θέρμανση ενός αερίου
α) αυξάνεται η πίεση. β) ελαττώνεται η εσωτερική ενέργεια.
γ) μειώνεται η ενεργός ταχύτητα των μορίων. δ) το έργο είναι θετικό.
7. Σε μια ισόχωρη ψύξη, το αέριο:
α) καταναλώνει έργο. β) αποβάλλει θερμότητα.
γ) δεν μεταβάλλει την εσωτερική του ενέργεια. δ) αυξάνει την εσωτερική του ενέργεια.
8. Σε μια ισοβαρή εκτόνωση ενός αερίου ισχύει:
α) W=0. β) Q=0. γ) ΔU=0. δ) Q>ΔU.
α) Q>0, W>0, ΔU<0. β) Q>0, W<0, ΔU>0. γ) Q>0, W>0, ΔU>0. δ) Q>0, W<0, ΔU<0.
10. Σε μια ισοβαρή εκτόνωση, το αέριο απορροφά θερμότητα ίση με 1000 J και αυξάνει την εσωτερική του ενέργεια
κατά 400 J. Το παραγόμενο έργο από το αέριο είναι:
α) 800 J. β) 600 J. γ) 400 J. δ) 1400 J.
11. Σε μια ισοβαρή ψύξη, το αέριο καταναλώνει έργο ίσο με 400 J και ταυτόχρονα μειώνει την εσωτερική του
ενέργεια κατά 1200 J. Το αποβαλλόμενο ποσό θερμότητας είναι ίσο με:
α) 400 J. β) 800 J. γ) 1200 J. δ) 1600 J.
α) W=ΔU. β) W>ΔU. γ) W<Q. δ) Q+W=ΔU.
13. Ένα αέριο εκτελεί ξεχωριστά δύο ισοβαρείς εκτονώσεις Α→Β και Γ→Δ, μεταξύ των ίδιων ισοθέρμων Τ 1 και Τ2.
Ποια από τις παρακάτω σχέσεις είναι λανθασμένη;
α) WAB=WΓΔ β) QAB=QΓΔ γ) ΔUAB=ΔUΓΔ δ) WAB>WΓΔ
14. Σε μια αδιαβατική εκτόνωση ενός αερίου
α) η πίεση αυξάνεται. β) η θερμοκρασία αυξάνεται.
γ) η ενεργός ταχύτητα αυξάνεται. δ) η μέση κινητική ενέργεια για κάθε μόριο ελαττώνεται.
15. Σε μια αδιαβατική μεταβολή ενός αερίου, όταν αυξάνεται η πίεση, τότε:
α) ο όγκος αυξάνεται. β) η θερμοκρασία αυξάνεται.
γ) η θερμοκρασία μένει σταθερή. δ) το γινόμενο pV διατηρείται σταθερό.
23
16. Σε μια αδιαβατική μεταβολή ενός αερίου δεν είναι δυνατόν

α) να μεταβληθεί η θερμοκρασία του. β) να παραχθεί έργο.
γ) να μεταβληθεί η εσωτερική του ενέργεια.
δ) να διατηρηθεί κάποια από τις θερμοδυναμικές μεταβλητές p, V, Τ σταθερή.
17. Σε μια αδιαβατική εκτόνωση ενός αερίου
α) η πίεση του αυξάνεται. β) η εσωτερική του ενέργεια αυξάνεται.

γ) το γινόμενο TV διατηρείται σταθερό. δ) το πηλίκο pV/T διατηρείται σταθερό.
18. Σε μια αδιαβατική εκτόνωση το αέριο παράγει έργο ίσο με 1000 J. Η μεταβολή στην εσωτερική του
ενέργεια είναι:
α) ίση με 1000 J. β) ίση με μηδέν. γ) ίση με -1000 J. δ) μικρότερη από 1000 J.
19. Σε μια αδιαβατική εκτόνωση ενός αερίου, ισχύει
α) Q=0, W<0, ΔU<0. β) Q=0, W>0, ΔU<0. γ) Q=0, W>0, ΔU>0. δ) Q=0, W<0, ΔU>0.
20. Ένα ιδανικό αέριο μεταβαίνει από την κατάσταση Α στην κατάσταση Β
εκτελώντας την αντιστρεπτή μεταβολή (α) ή τη μεταβολή (β) που
παριστάνονται στο διάγραμμα p-V του σχήματος. Τότε θα είναι:
α) Wα=Wβ. β) Qα=Qβ.
γ) Qα>Qβ. δ) Wα<Wβ.
21. Όταν ένα αέριο εκτονώνεται από όγκο V σε όγκο 2V:
α) ισοβαρώς ή β) ισόθερμα ή γ) αδιαβατικά
τα παραγόμενα έργα έχουν σχέση:
α) Wα>Wβ>Wγ. β) Wβ>Wα>Wγ. γ) Wγ>Wβ>Wα. δ) Wα>Wγ>Wβ.
22. Ένα αέριο διπλασιάζει τη θερμοκρασία του ισοβαρώς (Α→Β) και στη συνέχεια υποδιπλασιάζει την πίεσή τον
ισόχωρα (Β→Γ). Για τις μεταβολές Α→Β και Β→Γ
α) τα ποσά θερμότητας QAB και QΒΓ είναι ίσα.
β) τα ποσά θερμότητας QAB και QΒΓ είναι αντίθετα.
γ) οι μεταβολές στην εσωτερική ενέργεια ΔUΑΒ και ΔUΒΓ είναι ίσες.
δ) οι μεταβολές στην εσωτερική ενέργεια ΔUΑΒ και ΔUΒΓ είναι αντίθετες.
23. Ένα αέριο υποδιπλασιάζει την πίεσή του ισόχωρα (ΑΒ) και στη συνέχεια διπλασιάζει τον όγκο τον ισοβαρώς
(ΒΓ). Για τις δύο μεταβολές ισχύει:
α) ΔUολ=0. β) Qολ=0. γ) Wολ=0. δ) Qολ>Wολ.
24. Ένα αέριο εκτονώνεται αδιαβατικά (Α→Β) από θερμοκρασία Τ , σε Τ
1 2 και στη συνέχεια θερμαίνεται ισόχωρα
στην αρχική θερμοκρασία Τ1. Για τις δύο μεταβολές ισχύει:
α) Qολ=0. β) ΔUολ=0. γ) Wολ<0. δ) Qολ>0.
25. Ένα αέριο διπλασιάζει τον όγκο του ισοβαρώς και στη συνέχεια υποδιπλασιάζει τη θερμοκρασία τον αδιαβατικά.
Για τις δύο μεταβολές θα ισχύει:
α) Qολ=0. β) Wολ>0. γ) ΔUολ>0. δ) Qολ=Wολ.
26. Ένα αέριο, που έχει σταθερά γ=5/3, εκτονώνεται αδιαβατικά, έως ότου ο όγκος γίνει οκταπλάσιος του αρχικού.
Στη συνέχεια για να αποκτήσει την αρχική του πίεση ισόχωρα, πρέπει η θερμοκρασία τον να αυξηθεί κατά:
α) 32 φορές. β) 8 φορές. γ) 4 φορές. δ) 3 φορές.
27. Ένα αέριο, που έχει σταθερά γ=5/3, αυξάνει την πίεση του αδιαβατικά κατά 32 φορές. Η τελική θερμοκρασία
είναι μεγαλύτερη της αρχικής κατά:
α) 32 φορές. β) 4 φορές. γ) 8 φορές. δ) 16 φορές.
28. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασμένη; Ένα αέριο απορροφά θερμότητα από το περιβάλλον του,
όταν υποβάλλεται σε
α) ισόθερμη εκτόνωση. β) αδιαβατική εκτόνωση. γ) ισοβαρή εκτόνωση. δ) ισόχωρη θέρμανση.
29. Από μια κατάσταση Α ενός ιδανικού αερίου, που αποδίδεται με ένα σημείο, σε διάγραμμα ρ-V είναι δυνατόν να περνούν:
α) δύο αδιαβατικές καμπύλες. β) δύο ισόθερμες καμπύλες.
γ) μια ισόθερμη και μια αδιαβατική καμπύλη. δ) δύο ισοβαρείς καμπύλες.
30. Ένα αέριο εκτελεί ξεχωριστά δυο αδιαβατικές εκτονώσεις Α→Β και Γ→Δ, μεταξύ
δυο ισόθερμων Τ1 και Τ2 όπως στο σχήμα. Για τις μεταβολές αυτές ισχύει:
α) ΔUAB>ΔUΓΔ β) WAB=WΓΔ
γ) WAB>WΓΔ δ) WAB< WΓΔ
24
31. Η ενεργός ταχύτητα υ 2 των μορίων ενός ιδανικού αερίου αυξάνεται, όταν το αέριο υφίσταται:
α) αδιαβατική συμπίεση. β) ισόθερμη εκτόνωση.
γ) κυκλική μεταβολή. δ) ισόχωρη ψύξη.
32. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος; Σύμφωνα με το
σχήμα:
α) Η θερμότητα που ανταλλάσσεται κατά τη μεταβολή ΑΒ είναι μηδέν.
β) Η θερμότητα που ανταλλάσσεται κατά τη μεταβολή ΓΑ είναι αντίθετη της
θερμότητας κατά τη μεταβολή ΒΓ.
γ) Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας κατά τη μεταβολή ΓΑ είναι αντίθετη εκείνης
κατά τη μεταβολή ΒΓ.
δ) Το έργο κατά τη μεταβολή ΑΒ είναι θετικό και κατά τη μεταβολή ΒΓ αρνητικό.
33. Ένα ιδανικό αέριο υποβάλλεται σε μια ισοβαρή εκτόνωση ΑΒ και στη συνέχεια μια
αδιαβατική εκτόνωση ΒΓ, όπως φαίνεται στο διάγραμμα p-V του σχήματος. Ποιες από
τις παρακάτω επιλογές είναι σωστές και ποιες λάθος;
α) WAB>WΒΓ β) ΔUAB= -ΔUΒΓ γ) QAB=QΒΓ
δ) ΔUAB<WΑΒ δ) ΔUBΓ= -WΒΓ στ) QAB>WAB
34. Στο διάγραμμα p-V του διπλανού σχήματος φαίνονται δύο ισοβαρείς μεταβολές ΑΒ και
ΓΔ ορισμένης ποσότητας ενός ιδανικού αερίου. Ποιες από τις παρακάτω επιλογές είναι
σωστές και ποιες λάθος;
α) QAB>QΓΔ. β) WAB=2WΓΔ.
γ) ΔUAB=ΔUΓΔ. δ) 2(VB - VA)= VΔ - VΓ.
35. Στο διάγραμμα p-V του σχήματος φαίνονται δύο αδιαβατικές μεταβολές ΑΒ και ΓΔ
ορισμένης ποσότητας ενός ιδανικού αερίου. Ποιες από τις παρακάτω επιλογές είναι
α) WAB=WΓΔ. β) ΔUAB= ΔUΓΔ.
γ) VB -VA= VΓ - VΔ δ) VΔ/ VΓ= VΒ/ VΑ.
36. Στο διάγραμμα p-V του σχήματος φαίνονται δύο ισόθερμες μεταβολές ΑΒ και ΓΔ
ορισμένης ποσότητας ενός ιδανικού αερίου. Ποιες από τις παρακάτω επιλογές είναι
α) QAB=QΓΔ. β) WAB/WΓΔ=T2/T1.
γ) pB/pA= pΔ/pΓ. δ) ΔUAB=ΔUΓΔ.
1. Ένα ιδανικό αέριο διπλασιάζει τη θερμοκρασία του με την τυχαία αντιστρεπτή μεταβολή
(Α→Β) του διαγράμματος p-V του σχήματος και στη συνέχεια ψύχεται ισόχωρα (Β→Γ)
στην αρχική του θερμοκρασία. Αν το αέριο απορρόφησε συνολικά θερμότητα, QABΓ= 1200 J
και κατά την ισόχωρη ψύξη του η εσωτερική του ενέργεια ελαττώθηκε κατά 400 J, να υπο-
λογίσετε:
α) Τη θερμότητα QAB που απορρόφησε κατά τη μεταβολή ΑΒ.
β) Το έργο WAB που παρήγαγε κατά τη μεταβολή ΑΒ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Για την ισόχωρη μεταβολή ΒΓ από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο έχουμε:
Q ΒΓ  ΔU ΒΓ  Q ΒΓ  400J
Το συνολικό ποσό θερμότητας QABΓ είναι ίσο με το αλγεβρικό άθροισμα των επιμέρους ποσών θερμότητας QΑΒ
και QΒΓ. Άρα,
Q ΑΒΓ  Q ΑΒ  Q ΒΓ  Q ΑΒ  Q ΑΒΓ  Q ΒΓ 
Q ΑΒ  1200J  (400J )  Q ΑΒ  1600J
ος
β) 1 τρόπος. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ΔUΑΒ είναι αντίθετη της ΔUBΓ, καθώς και οι δύο μεταβολές
εκτελούνται μεταξύ των ίδιων ισόθερμων. Άρα:
ΔU ΑΒ  ΔU ΒΓ  ΔU ΑΒ  400J
Για την μεταβολή ΑΒ από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο έχουμε:
25
Q ΑΒ  ΔU ΑΒ  WΑΒ  WΑΒ  Q ΑΒ  ΔU ΑΒ  WΑΒ  1200J
2 τρόπος. Για την συνολική μεταβολή ΑΒΓ έχουμε από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο:
ος
Q ΑΒΓ  ΔU ΑΒΓ  WΑΒΓ και επειδή TΓ  TΑ  ΔU ΑΒΓ  0 . Άρα:

WΑΒΓ  Q ΑΒΓ  1200J
Όμως, WΑΒΓ  WΑΒ  WΒΓ και WΒΓ  0 Άρα, WΑΒ  1200J
2. Ιδανικό αέριο υποβάλλεται στην κυκλική μεταβολή ΑΒΓΔΑ, που παριστάνεται στο
διάγραμμα p-V του σχήματος. Αν δίνονται QΑΒΓ=100 J, WΑΒΓ= 60 J, QΓΔΑ= -80 J και
οι εσωτερικές ενέργειες στις καταστάσεις Α και Δ είναι UΑ =10J και UΔ =30J
αντίστοιχα, να υπολογίσετε:
α) Την εσωτερική ενέργεια στην κατάσταση Γ.
β) Το ολικό έργο Wολ.
γ) Το έργο WΔΑ.
δ) Το ποσό θερμότητας QΔΑ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Για την μεταβολή ΑΒΓ έχουμε από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο:
Q ΑΒΓ  ΔU ΑΒΓ  WΑΒΓ  ΔU ΑΒΓ  Q ΑΒΓ  WΑΒΓ 
U Γ  U Α  Q ΑΒΓ  WΑΒΓ  U Γ  Q ΑΒΓ  WΑΒΓ  U Α  U Γ  50J
β) Το ολικό ποσό θερμότητας Qολ είναι ίσο με το άθροισμα των επιμέρους ποσών QΑΒΓ και QΓΔΑ. Άρα,
Q ολ  Q ΑΒΓ  Q ΓΔΑ  Q ολ  20J
Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο για την κυκλική μεταβολή έχουμε:
Wολ  Q ολ  Wολ  20J
γ) Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο για την μεταβολή ΓΔΑ έχουμε:
Q ΓΔΑ  ΔU ΓΔΑ  WΓΔΑ
Όμως, ΔU ΓΔΑ  U Α  U Γ και WΓΔΑ  WΔΑ . Άρα,
Q ΓΔΑ  U Α  U Γ  WΔΑ  WΔΑ  Q ΓΔΑ  U Γ  U Α  WΔΑ  40J
δ) Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο για την μεταβολή ΔΑ έχουμε:
Q ΔΑ  ΔU ΔΑ  WΔΑ  Q ΔΑ  U Α  U Δ  WΔΑ  Q ΔΑ  60J
3. Ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται μέσα σε κυλινδρικό μεταλλικό δοχείο, που φράσσεται αεροστεγώς με
έμβολο. Το δοχείο είναι τοποθετημένο μέσα στο νερό μεγάλης δεξαμενής. Αρχικά το αέριο καταλαμβάνει όγκο
V1= 0,3 L και με απορρόφηση θερμότητας, πολύ αργά, διπλασιάζει τον όγκο του. Αν η θερμότητα που
απορρόφησε το αέριο είναι ίση με 21J, να υπολογίσετε την αρχική και την τελική πίεση του αερίου. (ln2=0,7).
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η μεταβολή που υφίσταται το αέριο είναι ισόθερμη εκτόνωση. Το ποσό θερμότητας Q σε ισόθερμη μεταβολή
V
υπολογίζεται από τη σχέση: Q  nRT ln 2
V1
Από την καταστατική εξίσωση όμως έχουμε p1 V1  nRT και επίσης ισχύει V2  2V1 . Άρα:
2V1 Q
Q  p1V1 ln  p1   p1  10 5 N / m 2
V1 V1 ln 2
Για την τελική πίεση του αερίου εφαρμόζουμε τον νόμο του Boyle. Άρα
V V
p1V1  p 2 V2  p 2  p1 1  p 2  p1 1  p 2  0.5  10 5 N / m 2
V2 2V1
4. Να αποδείξετε ότι για τις αδιαβατικές μεταβολές ισχύουν οι παρακάτω σχέσεις.

1 γ 1 γ
α) T1 V1γ 1  T2 V2γ 1 β) T1 p1 γ  T2 p 2 γ
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Σε κάθε αδιαβατική εκτόνωση, ισχύει ο νόμος του Poisson. Άρα: p1 V1γ  p 2 V2γ (1)
Σε κάθε αντιστρεπτή μεταβολή ενός ιδανικού αερίου ορισμένης ποσότητας ισχύει η καταστατική εξίσωση για δυο
p1 V1 p 2 V2
καταστάσεις όποτε:  (2)
T1 T2
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη, έχουμε: T1 V1γ 1  T2 V2γ 1
26
p1γ V1γ p 2γ V2γ
β) Αν υψώσουμε και τα δυο μέλη της σχέσης (2) στη γ, έχουμε:  (3)
T1γ T2γ
1 γ 1 γ
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (3) κατά μέλη, έχουμε: T1γ p11 γ  T2γ p12 γ  T1 p1 γ  T2 p 2 γ
5. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου, που έχει γ=5/3, βρίσκεται μέσα σε δοχείο που φράσσεται αεροστεγώς με
έμβολο, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Τα τοιχώματα τον δοχείου και το έμβολο είναι θερμομονωτικά.
Αρχικά το έμβολο ισορροπεί και το αέριο καταλαμβάνει όγκο 2L. Να υπολογίσετε την ενέργεια
που πρέπει να καταναλώσουμε για να μετακινήσουμε το έμβολο πολύ αργά, μέχρις ότου ο όγκος
του αερίου να υποοκταπλασιαστεί. Πόση είναι η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου;
Δίνεται η ατμοσφαιρική πίεση Pο = 105Ν/m2. Τριβές δεν υπάρχουν.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η μεταβολή που περιγράφετε είναι αδιαβατική συμπίεση, αφού τα τοιχώματα και το έμβολο είναι θερμομονωτικά
και το αέριο δεν ανταλλάσσει θερμότητα με το περιβάλλον του. Άρα ισχύει ο νόμος του Poisson:
V1γ
p1 V1γ  p 2 V2γ  p1 V1γ  p 2  p 2  8 γ p1
8γ
Η αρχική πίεση του αερίου είναι ίση με την ατμοσφαιρική p0, αφού το έμβολο ισορροπεί. Άρα:
p 2  8 γ p 0  p 2  (2 3 ) 5 / 3  10 5 N / m 2  p 2  32  10 5 N / m 2
Η ενέργεια που καταναλώσαμε είναι ίση με το έργο W της αδιαβατικής συμπίεσης, το οποίο υπολογίζεται από τη
p V  p1V1
σχέση: W  2 2  W  900J .
1 γ
Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο έχουμε: ΔU   W  ΔU  (900J )  ΔU  900J
Στα πλαίσια διατήρησης της ενέργειας, η ενέργεια που καταναλώσαμε για την αδιαβατική συμπίεση μετατράπηκε
εξ ολοκλήρου σε αύξηση της εσωτερικής του ενέργειας.
6. n=2/8.31 mol ενός ιδανικού αερίου, που έχει γ=1.5, βρίσκονται σε θερμοκρασία Τ =300Κ και καταλαμβάνουν
όγκο V =1L. Το αέριο υποβάλλεται σε κυκλική μεταβολή ΑΒΓΑ, η οποία αποτελείται από τις εξής επιμέρους
μεταβολές:
ΑΒ: Ισοβαρής εκτόνωση, μέχρι διπλασιασμού του αρχικού όγκου του αερίου.
ΒΓ: Αδιαβατική εκτόνωση και
ΓΑ: Ισόθερμη συμπίεση.
α) Να παραστήσετε τις μεταβολές του κύκλου σε διάγραμμα p-V με βαθμολογημένους άξονες.
β) Να υπολογίσετε το έργο και τη θερμότητα που ανταλλάσσει συνολικά το αέριο κατά την κυκλική μεταβολή του.
Δίνεται η στα0ερά R = 8,31 J/mοlΚ και ln2=0,7.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
V 2V
α) Από το νόμο τον Gay-Lussac για την ισοβαρή εκτόνωση ΑΒ έχουμε:   TB  2T  TB  600K
T TB
Η ισοβαρής εκτόνωση ΑΒ πραγματοποιείται υπό πίεση pA, η οποία υπολογίζεται με εφαρμογή της
nRTA
καταστατικής εξίσωσης στην αρχική κατάσταση Α. Άρα: p A VA  nRTA  p A   p A  6  10 5 N / m 2
VA
Σε κάθε αδιαβατική εκτόνωση, ισχύει ο νόμος του Poisson. Άρα: p1 V1γ  p 2 V2γ (1)
p1 V1 p 2 V2
Σε κάθε αντιστρεπτή μεταβολή ενός ιδανικού αερίου ισχύει:  (2)
T1 T2
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (2) έχουμε: T1 V1γ 1  T2 V2γ 1
Άρα, για την αδιαβατική εκτόνωση ΒΓ,

TA  TΓ
έχουμε TΒ VΒγ 1  TΓ VΓγ 1  VΓ  8L
Με εφαρμογή της καταστατικής εξίσωσης στην κατάσταση Γ προκύπτει η pΓ

nRTΓ 3
p Γ VΓ  nRTΓ  p Γ   p Γ   10 5 N / m 2
VΓ 4
Το διάγραμμα p-V, απεικονίζεται στο διπλανό σχήμα.
β) Το ολικό έργο ανά κύκλο είναι ίσο με το αλγεβρικό άθροισμα των επιμέρους έργων:
27
Wολ  WΑΒ  WΒΓ  WΓΑ 
p Β VΒ  p Α VΑ V
Wολ  p A (VB  VA )   nRTΑ ln Α  Wολ  540J
1 γ VΓ
Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο για την κυκλική μεταβολή έχουμε: Q ολ  Wολ  Q ολ  540J
7. Ιδανικό αέριο με γ=5/3 αρχικά βρίσκεται στην κατάσταση Α p =1atm. Το αέριο εκτονώνεται αδιαβατικά (ΑΒ)
1
στην κατάσταση Β, διπλασιάζοντας τον όγκο του. Στη συνέχεια συμπιέζεται ισόθερμα (ΒΓ) στην τελική του
κατάσταση Γ, καταναλώνοντας έργο ίσο αριθμητικά με εκείνο που παράχθηκε κατά την αδιαβατική του εκτόνωση
ΑΒ.
α) Να υπολογίσετε την πίεση του αερίου .
i. Στην κατάσταση Β
ii.Στην κατάσταση Γ
β) Να παραστήσετε γραφικά τις μεταβολές σε διάγραμμα p-V.
5
Δίνονται: 2 3  3,17 και ln 2,4  0,88
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α)
i. Για την αδιαβατική εκτόνωση ΑΒ ισχύει ο νόμος του Poisson. Άρα:
p
p1 V1γ  p 2 V2γ  p1V1γ  p 2 2 γ V1γ  p 2  1γ  p 2  0,315 atm
2
ii. Έχουμε ότι το έργο (κατ’ απόλυτη τιμή) της ισόθερμης συμπίεσης ΒΓ είναι ίσο με το έργο της
αδιαβατικής εκτόνωσης ΑΒ. Άρα:
p V  p1 V1 V
WΑΒ  WΒΓ  2 2  nRT2 ln 3 
1 γ V2
p 2 V2  p1 V1 V p 2V  p1 V1 V
 p 2 V2 ln 2  2 1  p 2 2V1 ln 2 
1 γ V3 1 γ V3
p1
1
V 2p 2 V V
ln 2   ln 2  0,88  2  2,4
V3 1 γ V3 V3
Από το νόμο του Boyle για την ισόθερμη συμπίεση ΒΓ, έχουμε:
V
p 2 V2  p 3 V3  p 3  p 2 2  p 3  0,756 atm
V3
β) Το ζητούμενο διάγραμμα p-V διπλανό σχήμα.
28
Ενότητα
Γραμμομοριακές Ειδικές
6
Θερμότητες
1. Τι ονομάζεται και τι εκφράζει η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα; Ποια είναι η μονάδα μέτρησης της;
2. Πως υπολογίζονται τα ποσά θερμότητας κατά τη μεταβολή ενός αερίου υπό σταθερό όγκο ή υπό σταθερή πίεση;
3. Να υπολογίσετε τη μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ενός αερίου για μια μεταβολή μεταξύ δυο θερμοκρασιών
Τ1 και Τ2. (2 Τρόποι).
4. Να αποδείξετε τη σχέση C = C + R μεταξύ των ειδικών γραμμομοριακών θερμοτήτων C , C .
p V p V
5. Να υπολογίσετε τις τιμές των ειδικών γραμμομοριακών θερμοτήτων C , C και της σταθεράς γ του Poisson για
p V
ένα ιδανικό αέριο.

Σελίδα
Σελ. 70 Ερωτήσεις 2.20, 2.21, 2.22, 2.23
Σελ. 75 Ασκήσεις 2.48, 2.49, 2.50
Σελ. 77 Προβλήματα 2.61, 2.65, 2.68, 2.70, 2.72
1. Στα στερεά και υγρά σώματα η ειδική θερμότητα εξαρτάται μόνο από τη φύση του υλικού τους. Ισχύει το ίδιο και
στα αέρια;
2. Που οφείλονται οι αποκλίσεις ανάμεσα στις θεωρητικές προβλέψεις των C , C p V για το ιδανικό αέριο και στις
πειραματικές τιμές που παίρνουμε για τα πραγματικά αέρια;
29
1. Οι ειδικές γραμμομοριακές θερμότητες ενός ιδανικού αερίου υπό σταθερή πίεση και υπό σταθερό όγκο είναι
αντίστοιχα Cp και CV. Για τα διάφορα αέρια
α) Cp< CV. β) Ο λόγος Cp/ CV έχει την ίδια τιμή.
γ) Το άθροισμα Cp + Cv έχει την ίδια τιμή. δ) Η διαφορά Cp - Cv έχει την ίδια τιμή.
2. Για όλα τα μονοατομικά αέρια ισχύει:
Cp 3 5 5 5
α)  . β) C p  CV . γ) C p - C V  . δ) C p C V  .
CV 5 3 3 3
3. Οι θεωρητικές τιμές των ειδικών γραμμομοριακών θερμοτήτων (C , C ) συμπίπτουν με τις πειραματικές τιμές τους
p V
α) μόνο στα μονοατομικά αέρια. β) στα μονοατομικά και στα διατομικά αέρια.
γ) σε όλα τα αέρια. δ) μόνο στις κανονικές συνθήκες.
4. Σχετικά με τις ειδικές γραμμομοριακές θερμότητες (C , C ) ισχύει:
p V
α) Cp > CV, μόνο αν το αέριο είναι μονοατομικό.
β) Cp - CV = σταθερό, μόνο αν το αέριο είναι μονοατομικό.
γ) Η Cp ενός διατομικού είναι μεγαλύτερη της CV ενός μονοατομικού σε όλες τις περιπτώσεις (συνθήκες).
δ) Ο λόγος Cp/CV έχει σταθερή τιμή για οποιοδήποτε αέριο.
5. Οι τιμές των ειδικών γραμμομοριακών θερμοτήτων C , C
p V ενός αερίου
α) εξαρτώνται από την ατομικότητα των μορίων του αερίου.
β) εξαρτώνται από τον τρόπο σύνδεσης των ατόμων στο μόριο.
γ) εξαρτώνται από τη θερμοκρασία.
δ) όλα τα παραπάνω.
6. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος. Για όλα τα αέρια ισχύουν:
α) Η ειδική γραμμομοριακή θερμότητα είναι μεγαλύτερη της ειδικής θερμότητας.
β) Η διαφορά Cp - CV έχει την ίδια τιμή.
γ) Ο λόγος Cp/CV έχει την ίδια τιμή.
γR R
δ) C p  και C V  .
γ -1 γ -1
7. Το ποσό θερμότητας που απορροφά ένα αέριο για να μεταβάλλει τη θερμοκρασία του κατά ΔΤ είναι μεγαλύτερο,
όταν η μεταβολή πραγματοποιείται ισοβαρώς, απ' ότι ισόχωρα. Σωστό ή λάθος;
8. Οι ειδικές γραμμομοριακές θερμότητες διαφέρουν μεταξύ πολυατομικών και μονοατομικών αερίων, καθώς στα
πολυατομικά αέρια τα μόρια εκτός από κινητική ενέργεια έχουν και δυναμική. Σωστό ή λάθος;
1. Να αποδείξετε ότι για τις ειδικές γραμμομοριακές θερμότητες ισχύουν: Cp 
γR
γ -1
και CV 
R
γ -1
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Ισχύει Cp  CV  R (1)
Cp
Επίσης, γ  C p  γC V (2)
CV
R
Από (1) και (2) έχουμε: γC V  C V  R  C V  (3)
γ -1
γR
Από (2) και (3) έχουμε: Cp 
γ -1
2. Να αποδείξετε ότι για μια αδιαβατική μεταβολή το έργο δίνεται από τη σχέση: W  p V1 --γp V2 2 1 1
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Έστω η αδιαβατική μεταβολή ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου από την κατάσταση Α(p1, V1, T1) στην
κατάσταση Β(p2, V2, T2).
Από 1ο θερμοδυναμικό νόμο έχουμε για την αδιαβατική μεταβολή:
30
W  ΔU  W  -nC V ΔT  W  -nC V (T2  T1 )  W  nC V (T1  T2 ) (1)
R
Επίσης, C V 
γ -1
R nRT1  nRT2 p V  p 2 V2 p V -p V
Άρα η (1) γίνεται: Wn (Τ1 - Τ 2 )  W   W 1 1 W 2 2 1 1
γ 1 γ -1 γ 1 1- γ
3. Μια ποσότητα n=1/R mol ιδανικού αερίου έχει όγκο V A= 3·10-3 m3 σε πίεση pA=105Ν/m2. Το αέριο εκτελεί την
κυκλική μεταβολή ΑΒΓΔΑ, η οποία αποτελείται από τις εξής διαδοχικές μεταβολές:
ΑΒ: ισοβαρής εκτόνωση με TB = 600Κ.
ΒΓ: ισόχωρη ψύξη με TΓ = 400Κ.
ΓΔ: ισοβαρής συμπίεση με ΤΔ = 200Κ.
ΔΑ: ισόχωρη θέρμανση.
Να απεικονίσετε τις μεταβολές αυτές σε διάγραμμα p-V, να βρείτε το έργο που παράγει το αέριο στην κυκλική
μεταβολή και τη θερμότητα σε κάθε μεταβολή.
Δίνονται: Cp=5/2R και CV =3/2R.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Από την καταστατική εξίσωση βρίσκουμε την αρχική θερμοκρασία:
p A VA  nRTA  TA  300K
VA VB
ΑΒ: ισοβαρής εκτόνωση. Άρα:   VB  6  10 3 m 3
TA TB
pΓ pB 2
ΒΓ: ισόχωρη ψύξη. Άρα:   p Γ   10 5 N/m 2
TΓ TB 3
VΓ VΔ
ΓΔ: ισοβαρής συμπίεση. Άρα:   VΔ  3  10 3 m 3
TΓ TΔ
Το έργο που παράγει το αέριο στη κυκλική μεταβολή ισούται με το εμβαδόν του ορθογωνίου ΑΒΓΔ. Άρα,
Wολ  (AB)(BΓ)  (VB  VA )(p B  p Γ )  Wολ  100J
Επίσης ισχύουν:
Q AB  nC p (TB  TA )  Q AB  750J
Q ΒΓ  nC V (TΓ  TΒ )  Q ΒΓ  300J
Q ΓΔ  nC p (TΔ  TΓ )  Q ΓΔ  500J
Q ΔΑ  nC V (TΑ  TΔ )  Q ΔΑ  150J
Για τη συνολική θερμότητα που ανταλλάσσει το αέριο με το περιβάλλον έχουμε:
Q ολ  Q ΑΒ  Q ΒΓ  Q ΓΔ  Q ΔΑ  Q ολ  100J
4. Μια ποσότητα n=4/R mol ιδανικού αερίου υφίσταται την κυκλική μεταβολή
ΑΒΓΑ που απεικονίζεται στο διπλανό διάγραμμα. Η μεταβολή ΑΒ είναι
αδιαβατική και οι ισόθερμες καμπύλες αντιστοιχούν στις θερμοκρασίες TΑ =
700Κ, TΒ = 500Κ και TΓ = 300Κ. Για κάθε μεταβολή να υπολογίσετε τη
μεταβολή στην εσωτερική ενέργεια του αερίου, το έργο και τη θερμότητα.
Cp 5
Δίνεται:  .
CV 3
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Cp 5 5 3
Από τις σχέσεις  και C p  C V  R παίρνουμε: C p  R και C V  R .
CV 3 2 2
ΑΒ: αδιαβατική εκτόνωση. Έχουμε: ΔU AB  nC V (TB  TA )  ΔU AB  1200J
Q AB  0
Από το 1ο νόμο θερμοδυναμικής έχουμε: WAB  ΔU AB  1200J
ΒΓ: ισοβαρής συμπίεση. ΔU ΒΓ  nC V (TΓ  TΒ )  ΔU ΒΓ  1200J
Q ΒΓ nC p (TΓ  TΒ ) Cp
Για να υπολογίσουμε το QΒΓ παίρνουμε το λόγο   Q ΒΓ  ΔU ΒΓ  Q ΒΓ  2000J
ΔU ΒΓ nC V (TΓ  TΒ ) CV
Από το 1ο νόμο θερμοδυναμικής έχουμε: Q ΒΓ  ΔU ΒΓ  WΒΓ  WΒΓ  800J
ΓΑ: ισόχωρη θέρμανση. WΓΑ  0
Από το 1ο νόμο θερμοδυναμικής έχουμε: Q ΓΑ  ΔU ΓΑ  Q ΓΑ  nC V (TA - TΓ )  Q ΓΑ  2400J
31
5. Σε μια αδιαβατική αντιστρεπτή εκτόνωση ΑΒ μιας ποσότητας ιδανικού αερίου η ενεργός ταχύτητα των μορίων
Cp 7 T VB
υποδιπλασιάζεται. Αν  , να βρείτε τους λόγους: α) A β)
CV 5 TB VA
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
3RT
α) Η ενεργός ταχύτητα των μορίων ιδανικού αερίου δίνεται από τη σχέση: υ εν 
M
3RTA
υ εν,A M υ εν,A TA T
Ο λόγος των ενεργών τραχυτήτων για τις δυο καταστάσεις θα είναι:     A 4
υ εν,B 3RTB υ εν,A TB TB
M 2
β) Από τον νόμο του Poisson στην αδιαβατική μεταβολή ΑΒ παίρνουμε:
γ 1 1
nRTA γ nRTB γ V  ΤΑ V
p A VAγ  p Β VΒγ  VA  VB  TA VAγ 1  TB VBγ 1   B    B  4 γ 1
VA VB  VA  ΤΒ VA
Cp 7 2 1 5
Όμως, γ    γ 1   
CV 5 5 γ 1 2
1
Άρα,
VB
VA
V
 4 γ 1  B  2 2
VA
  5/2

VB
VA
 32
6. Ιδανικό αέριο μεταβαίνει από κατάσταση Α (p , V , T ) σε κατάσταση Γ, όπου ο όγκος του είναι διπλάσιος, με
0 0 0
δύο τρόπους:
Ι. Με διαδρομή ΑΒΓ, η οποία αποτελείται από μια ισοβαρή εκτόνωση ΑΒ και μια ισόχωρη ψύξη ΒΓ.
II. Με διαδρομή ΑΓ, η οποία είναι μια ισόθερμη μεταβολή.
α) Να παραστήσετε τις μεταβολές σε διάγραμμα p-V.
Q ΑΓ WΑΒΓ
β) Να υπολογίσετε τους λόγους ,
Q ΑΒΓ WΑΓ
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α)
V 2V0
ΑΒ: Ισοβαρής εκτόνωση 0   TB  2T0
T0 TB
p0
ΑΓ: Ισόθερμη εκτόνωση p 0 V0  p Γ 2V0  p Γ 
2
p0
p0
ΒΓ: Ισόχωρη ψύξη.  2  TΓ  T0
2T0 TΓ
Το ζητούμενο διάγραμμα p-V φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
2V
nRT0 ln 0
Q ΑΓ Q ΑΓ Q V0
β)   ΑΓ  
Q ΑΒΓ Q ΑΒ  Q ΒΓ Q ΑΒΓ nC p (2T0  T0 )  nC V (T0  2T0 )
Q ΑΓ RT0 ln2 Q Rln2 Q Rln2 Q ΑΓ
  ΑΓ   ΑΓ    ln 2
Q ΑΒΓ C p T0  C V T0 Q ΑΒΓ C p  C V Q ΑΒΓ R Q ΑΒΓ
Επίσης,
WΑΒΓ WΑΒ  WΒΓ W p (2V0  V0 ) W p 0 V0 W p 0 V0 W 1
  ΑΒΓ  0  ΑΒΓ   ΑΒΓ   ΑΒΓ 
WΑΓ WΑΓ WΑΓ 2V WΑΒ nRT0 ln2 WΑΒ p 0 V0 ln2 WΑΒ ln2
nRT0 ln 0
V0
7. Δοχείο με αμελητέα θερμοχωρητικότητα έχει θερμομονωτικά και ανένδοτα τοιχώματα και περιέχει n=1mol
ιδανικού αερίου σε θερμοκρασία 300Κ. Μέσα στο δοχείο υπάρχει αντιστάτης με αντίσταση R=100Ω. Τη χρονική
στιγμή t =0 κλείνουμε το διακόπτη τροφοδοσίας και ο αντιστάτης διαρρέεται από ρεύμα έντασης 1Α. Να
υπολογίσετε τη θερμοκρασία του αερίου τη χρονική στιγμή t=10s. Δίνεται για το αέριο CV= 12,5J/mol·K.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η θερμότητα Q που αναπτύσσεται στον αντιστάτη υπολογίζεται από το νόμο του Joule: Q  I 2 Rt  Q  1000J
32
Τη θερμότητα αυτή απορροφά εξολοκλήρου το αέριο και υφίσταται ισόχωρη θέρμανση. Το ποσό θερμότητας
κατά την ισόχωρη θέρμανση είναι:
Q
Q  nC V (T  T0 )  T   T0  T  380K
nC V
8. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου εκτελεί τη μεταβολή ΑΒ που απεικονίζεται στο

διπλανό διάγραμμα. Να αποδείξετε ότι η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα γι' αυτή
Cp  CV
τη μεταβολή είναι C  .
2
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Από 1ο νόμο θερμοδυναμικής στη μεταβολή ΑΒ έχουμε: Q AΒ  ΔU AΒ  WAΒ (1)
Είναι όμως: ΔU AΒ  nC V (TB  TA ) .
Επίσης, Q AΒ  nC(TB  TA ) .
Τέλος, το έργο WΑΒ είναι ίσο με το εμβαδόν του τραπεζίου ΑΒΓΔ. Άρα,
(p A VΒ  p B VA )A,Bε'
1 1 1
W  (p A  p B )(VB  VA )  W  (p B VB  p A VA )  W  nR(TB  TA )
2 2 2
Άρα, η (1) με τη βοήθεια των προηγούμενων σχέσεων γράφεται:
1 R Cp  CV Cp  CV
nC(TB  TA )  nC V (TB  TA )  nR(TB  TA )  C  C V   C  C V  C
2 2 2 2
9. n=2/8,31mol ιδανικού μονοατομικού αερίου, τα οποία βρίσκονται αρχικά σε κατάσταση Α με θερμοκρασία Τ 0 =

300Κ, υποβάλλονται στην παρακάτω σειρά διαδοχικών μεταβολών.
I. Εκτονώνονται ισοβαρώς (Α→Β), μέχρι διπλασιασμό του αρχικού όγκου (VB=2V0).
II. Εκτονώνονται ισόθερμα (Β→Γ), μέχρι να αποκτήσουν όγκο τριπλάσιο του αρχικού (VΓ=3V0).
III. Ψύχονται ισόχωρα (Γ→Α), μέχρι να αποκτήσουν εσωτερική ενέργεια ίση με αυτή που είχαν αρχικά στην
κατάσταση Α.
α) Να κατασκευάσετε τα διαγράμματα p-V, p-Τ, V-Τ. Σε κάθε διάγραμμα να φαίνονται οι θερμοδυναμικές
μεταβλητές (p, V, Τ) της τελικής κατάστασης κάθε επιμέρους μεταβολής, εκφρασμένες σε σχέση με τις
αντίστοιχες μεταβλητές της αρχικής κατάστασης Α(p0, V0, T0).
β) Να υπολογίσετε τα ενεργειακά μεγέθη W, ΔU και Q σε κάθε επιμέρους μεταβολή.
Δίνεται η σταθερά R= 8,31J/mol·K, ln3=1,1 και ln2=0,7.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
V 2V0
α) ΑΒ: Ισοβαρής εκτόνωση 0   TB  2T0
T0 TB
2p 0
ΒΓ: Ισόθερμη εκτόνωση p 0 2V0  p Γ 3V0  p Γ 
3
2p 0
p p
ΓΔ: Ισόχωρη ψύξη. Επειδή UΔ= UΑ συμπεραίνουμε ότι ΤΔ= Τ0. 3  Δ  p Δ  0
2T0 T0 3
Το ζητούμενα διαγράμματα p-V, p-Τ, V-Τ φαίνονται στο παρακάτω σχήμα.
β)
ΑΒ: Ισοβαρής εκτόνωση
WΑΒ  p 0 (2V0  V0 )  WΑΒ  p 0 V0  WΑΒ  nRT0  WΑΒ  600J
R
ΔU AΒ  nC V (2T0  T0 )  ΔU AΒ  n Τ0
γ -1
Όμως το αέριο είναι μονοατομικό και άρα γ=5/3. Άρα: ΔU AΒ  900J
γR
Επίσης, Q AΒ  nC p (2T0  T0 )  Q AΒ  n Τ 0  Q AΒ  γΔU AΒ  Q AΒ  1500J
γ -1
33
Παρατήρηση: Εναλλακτικά το QAB υπολογίζεται από τον 1ο νόμο της θερμοδυναμικής.
ΒΓ: Ισόθερμη εκτόνωση
ΔU ΒΓ  0
3V 3
WΒΓ  nR2T0 ln 0  WΒΓ  2nRT0 ln  WΒΓ  2nRT0 (ln3  ln2)  WΒΓ  480J
2V0 2
Από τον 1ο νόμο της θερμοδυναμικής έχουμε: Q ΒΓ  WΒΓ  Q ΒΓ  480J
ΓΔ: Ισόχωρη ψύξη.
WΓΔ  0
R
ΔU ΓΔ  nC V (T0  2T0 )  ΔU ΓΔ  n Τ 0  ΔU ΓΔ  900J
γ -1
Από τον 1ο νόμο της θερμοδυναμικής έχουμε: Q ΓΔ  ΔU ΓΔ  Q ΓΔ  900J
10. Ιδανικό αέριο με γ =5/3, το οποίο καταλαμβάνει αρχικά όγκο V = 4L, συμπιέζεται αδιαβατικά μέχρι ο όγκος του
1
να γίνει V2= 8/27 V1, και στη συνέχεια με σταθερή θερμοκρασία επανέρχεται στην αρχική του πίεση.
α) Να υπολογίσετε τον τελικό όγκο V3 του αερίου.
β) Να κατασκευάσετε το διάγραμμα p-V των παραπάνω μεταβολών.
WAB
γ) Να βρείτε το λόγο .
WΒΓ
Δίνεται ln3=1,1 και ln2=0,7.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) ΑΒ: Αδιαβατική συμπίεση.
γ γ 3γ 5
 8   27  3 3 243
p1 V1γ  p 2 V2γ  p 1 V1γ  p 2   V1γ  p 2    p1  p 2    p1  p 2    p1  p 2  p1
27
  8
  2
  2
  32
ΒΓ: Ισόθερμη εκτόνωση:
243 8 9
p 2 V2  p 1 V3  p1 V1  p1 V3  V3  V1  V3  9L
32 27 4
β) Από καταστατική εξίσωση για τις καταστάσεις Α, Γ έχουμε:
p1 V1 p1 V3 V 9
  T2  T1 3  T2  T1
T1 T2 V1 4
Κατασκευάζουμε τον πίνακα με τις τιμές των p,V T για τις τρεις
καταστάσεις. Το διάγραμμα p-V παριστάνεται επίσης παρακάτω. A B Γ
243
p p1 p1 p1
ο
32
γ) Από τον 1 νόμο της θερμοδυναμικής έχουμε:
9
V 4L L 9L
R 9 4
WAB  ΔU AB  WAB  nC V (T2 - T1 )  WAB  n ( T1 - T1 )  9 9
γ -1 4 T T1 T1 T1
4 4
5
WAB  nRT1 (1)
4(γ - 1)
9
V1
V3 9
WΒΓ  nRT2 ln  WΒΓ  nRT1ln 4 
V2 4 8
Όμως, V1
27
9 243
WΒΓ  nRT1 ln 
4 32
5
9 3 45 3
WΒΓ  nRT1ln   WΒΓ  nRT1ln (2)
4 2
  4 2
Άρα,
5
nRT1
WAB (1),(2)
4(γ - 1) WAB 1 WAB
     0,417
WΒΓ 45 3 WΒΓ 9(γ - 1)(ln3 - ln2) WΒΓ
WΒΓ  nRT1ln
4 2
34
Ενότητα
2ος Θερμοδυναμικός Νόμος
7
Θερμικές Μηχανές ‐ Μηχανή Carnot
1. Τι ονομάζουμε θερμικές μηχανές; Ποια είναι η αρχή λειτουργίας μιας θερμικής μηχανής;
2. Τι ορίζεται ως συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής και με τι ισούται;
3. Να διατυπώσετε τον δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο, κατά Kelvin – Planck και κατά Clausious.
4. Τι είναι κύκλος Carnot; Ποιες μεταβολές συνιστούν τον κύκλο Carnot; Να αποδώσετε έναν κύκλο Carnot σε
διάγραμμα p-V. Ποιες ενεργειακές μεταβολές πραγματοποιούνται σε κάθε μεταβολή του κύκλου;
5. Με τι είναι ίσος ο συντελεστής απόδοσης μιας μηχανής Carnot; Ποια συμπεράσματα προκύπτουν;

Σελίδα
Σελ. 71 Ερωτήσεις 2.25, 2.26, 2.27, 2.28, 2.29
Σελ. 72 Ερωτήσεις 2.30, 2.31, 2.32
Σελ. 75 Ασκήσεις 2.51, 2.52, 2.53, 2.54
Σελ. 77 Προβλήματα 2.62, 2.63, 2.66, 2.71
1. Μια θερμική μηχανή Carnot χρησιμοποιεί το περιβάλλον για δεξαμενή αποβολής της θερμότητας. Πότε η
απόδοση της μηχανής είναι μεγαλύτερη, το χειμώνα ή το καλοκαίρι;
35
2. Είναι δυνατόν το αέριο μιας θερμικής μηχανής να υποβάλλεται στην κυκλική μεταβολή που
παριστάνεται στο διάγραμμα p-V του σχήματος; Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
3. Μια μηχανή εκτελεί τον κύκλο Carnot, ανάμεσα στις θερμοκρασίες Τ και 2Τ. Είναι δυνατόν
να απορροφά θερμότητα 1000J και να αποβάλλει θερμότητα 400J; Να δικαιολογήσετε την
απάντηση σας.
4. Είναι δυνατόν ο συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής, της οποίας το αέριο εκτελεί
τον παρακάτω κύκλο, να έχει συντελεστή απόδοσης ίσο με 0,5; Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
1. Στις θερμικές μηχανές το αέριο που χρησιμοποιείται

α) εκτελεί κυκλική μεταβολή με φορά αντίθετη εκείνης των δεικτών του ρολογιού.
β) εκτελεί κυκλική μεταβολή με φορά ίδια με εκείνη των δεικτών του ρολογιού.
γ) δεν εκτελεί κυκλική μεταβολή.
δ) πρέπει να εκτελεί μια συγκεκριμένη κυκλική μεταβολή.
2. Στις θερμικές μηχανές η ωφέλιμη ενέργεια ανά κύκλο προέρχεται
α) από τη μείωση της εσωτερικής ενέργειας του αερίου.
β) από την ολική μετατροπή της προσφερόμενης θερμότητας σε μηχανικό έργο.
γ) κατά ένα μέρος από τη μείωση της εσωτερικής ενέργειας του αερίου και το υπόλοιπο από τη μετατροπή της
προσφερόμενης θερμότητας σε μηχανικό έργο.
δ) από τη μερική μετατροπή της προσφερόμενης θερμότητας σε μηχανικό έργο.
3. Ως συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής ορίζεται το πηλίκο
α) του έργου των εκτονώσεων προς την προσφερόμενη θερμότητα.
β) του ολικού έργου ανά κύκλο προς την ολική θερμότητα ανά κύκλο.
γ) του ολικού έργου ανά κύκλο προς την προσφερόμενη θερμότητα.
δ) του ολικού έργου ανά κύκλο προς την αποβαλλόμενη θερμότητα.
4. Ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος είναι αποτέλεσμα
α) της αρχικής διατήρησης της ενέργειας. β) της αρχής διατήρησης του φορτίου.
γ) της αρχής διατήρησης της ορμής. δ) τίποτα από τα παραπάνω.
5. Σύμφωνα με τον δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο, κατά τη λειτουργία μιας θερμικής μηχανής είναι αδύνατη η
μετατροπή
α) του μηχανικού έργου κατά 100% σε θερμότητα ανά κύκλο.
β) της θερμότητας κατά 100% σε μηχανικό έργο ανά κύκλο.
γ) της θερμότητας κατά 100% σε μηχανικό έργο σε μια από τις μεταβολές του κύκλου.
δ) του μηχανικού έργου κατά 100% σε θερμότητα σε μια από τις μεταβολές του κύκλου.
6. Κατά τη λειτουργία μιας θερμικής μηχανής το ωφέλιμο έργο είναι W=400J και η αποβαλλόμενη θερμότητα είναι
Qc=200J ανά κύκλο. Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής είναι:
α) 2/3. β) 1/3. γ) 1/2. δ) 3/4.
7. Ο συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής είναι e=0,4. Αν το ωφέλιμο έργο ανά κύκλο είναι W=400J, τότε
το αποβαλλόμενο ποσό θερμότητας ανά κύκλο είναι:
α) 160J. β) 1000J. γ) 600J. δ) 560J.
8. Αν Q , Q είναι η προσφερόμενη και αποβαλλόμενη θερμότητα αντίστοιχα και W το ωφέλιμο έργο κατά τη
h c
λειτουργία μιας θερμικής μηχανής, που έχει συντελεστή απόδοσης e, τότε η σχέση που δεν είναι αποτέλεσμα του
δεύτερου θερμοδυναμικού νόμου είναι:
α) e<1. β) W  Q h  Q c . γ) W  Q h . δ) Q c  0 .
9. Ο συντελεστής απόδοσης μιας μηχανής Carnot

α) εξαρτάται μόνο από τη θερμοκρασία T2 της ψυχρής δεξαμενής.
36
β) εξαρτάται μόνο από τη θερμοκρασία T1 της θερμής δεξαμενής.
γ) εξαρτάται από τις θερμοκρασίες T1 της θερμής καιT2 της ψυχρής δεξαμενής.
δ) είναι ανεξάρτητος των θερμοκρασιών θερμής και ψυχρής δεξαμενής.
10. Μια μηχανή Carnot λειτουργεί μεταξύ των θερμοκρασιών T 1 και T2 (T1> T2). Για να βελτιώσουμε την απόδοση
της πρέπει να:
α) αυξήσουμε την T1 και T2 κατά το ίδιο ποσοστό. β) διπλασιάσουμε ταυτόχρονα την T1 και T2.
γ) αυξήσουμε την T2 και ταυτόχρονα μειώσουμε την T1. δ) αυξήσουμε την T1 και ταυτόχρονα μειώσουμε την T2.
11. Μια μηχανή Carnot λειτουργεί μεταξύ των θερμοκρασιών T =900Κ και T =300Κ. Αν η προσφερόμενη θερμότητα
1 2
είναι Qh= 1200J, τότε η αποβαλλόμενη θερμότητα Qc είναι ίση με:
α) 800J. β) 400J. γ) 300J. δ) 900J.
12. Μια μηχανή Carnot λειτουργεί μεταξύ των θερμοκρασιών T =900Κ και T =300Κ. Αν η προσφερόμενη θερμότητα
1 2
είναι Qh= 1200J, τότε το ωφέλιμο έργο είναι ίσο με:
α) 800J. β) 400J. γ) 300J. δ) 900J.
13. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις δεν ισχύει σε μια μηχανή Carnot;
α) Ο συντελεστής απόδοσης είναι ο μέγιστος δυνατός.
β) Τα έργα των δύο αδιαβατικών μεταβολών είναι, κατ' απόλυτη τιμή, ίσα.
γ) Τα έργα των δύο ισόθερμων μεταβολών είναι, κατ' απόλυτη τιμή, ίσα.
δ) Ο λόγος της αποβαλλόμενης προς την προσφερόμενη θερμότητα είναι ίσος με το λόγο της χαμηλής προς την
υψηλή θερμοκρασία.
14. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος; Σύμφωνα με το δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο
είναι αδύνατο να κατασκευάσουμε θερμική μηχανή στην οποία
α) να μην αποβάλλεται απ' το αέριο θερμότητα σε ψυχρή δεξαμενή.
β) το προσφερόμενο ποσό θερμότητας να είναι μεγαλύτερο του αποβαλλόμενου.
γ) το ωφέλιμο έργο να είναι ίσο με την προσφερόμενη θερμότητα.
δ) το ωφέλιμο έργο να είναι ίσο με το "καθαρό" ποσό θερμότητας.
15. Ποιες από τις παρακάτω επιλογές είναι σωστές και ποιες λάθος; Το αέριομιας θερμικής μηχανής απορροφά
θερμότητα Qh=1000J από θερμή δεξαμενή θερμοκρασίας Th και αποβάλλει θερμότητα Qc=400J, σε ψυχρή
δεξαμενή θερμοκρασίας Τc. Για τη θερμική αυτή μηχανή ισχύουν:
T 5
α) e=0,4. β) e=0,6. γ) h  . δ) Wολ  600J .
Tc 2
16. Κατά την ισόθερμη εκτόνωση ενός αερίου παραβιάζεται ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος, γιατί όλη η
προσφερόμενη στο αέριο θερμότητα αποδίδεται ως μηχανικό έργο. Σωστό ή λάθος;
17. Εάν ήταν δυνατόν να μηδενιστούν οι τριβές, ο συντελεστής απόδοσης των θερμικών μηχανών θα ήταν ίσος με τη
μονάδα. Σωστό ή λάθος;
18. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος; Στη μηχανή Carnot:
α) ο συντελεστής απόδοσης είναι πάντα μικρότερος από τη μονάδα, επειδή δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί Τc = 0.
β) ο συντελεστής απόδοσης είναι μέγιστος, για τις συγκεκριμένες θερμοκρασίες λειτουργίας.
γ) το αέριο υποβάλλεται σε κυκλική μεταβολή που αποτελείται από δύο ισόθερμες και δύο ισοβαρείς μεταβολές.
δ) ο συντελεστής απόδοσης βελτιώνεται, αν μειώσουμε τη θερμοκρασία της ψυχρής δεξαμενής και αυξήσουμε τη
θερμοκρασία της θερμής.
1. Μια θερμική μηχανή περιέχει ποσότητα n=2/R mol ιδανικού αερίου, η οποία
υφίσταται την κυκλική μεταβολή που απεικονίζεται στο διπλανό διάγραμμα. Αν
Τ1= 600Κ και Τ2= 300Κ, να βρείτε:
α) τη θερμότητα που προσφέρεται στο αέριο και τη θερμότητα που αποδίδει το
αέριο στο περιβάλλον σε κάθε κύκλο.
β) τον συντελεστή απόδοσης της θερμικής μηχανής.
Δίνονται: CV =3/2R και ln2=0,7.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
V
α) ΑΒ: Ισόθερμη εκτόνωση. Άρα: Q AB  nRT1ln B  Q AB  1200ln2J
VA
37
ΒΓ: Ισόχωρη ψύξη: Άρα: Q ΒΓ  nC V (T2  T1 )  Q ΒΓ  900J
VΔ
ΓΔ: Ισόθερμη συμπίεση. Άρα: Q ΓΔ  nRT2 ln  Q ΓΔ  600ln2J
VΓ
ΔΑ: Ισόχωρη θέρμανση: Άρα: Q ΔΑ  nC V (T1  T2 )  Q ΔΑ  900J
Άρα, η συνολική θερμότητα που προσφέρεται στο αέριο είναι Q h  Q AB  Q ΔΑ  Q h  (1200ln2  900)J
Η συνολική θερμότητα που αποδίδει το αέριο στο περιβάλλον είναι Q c  Q BΓ  Q ΓΔ  Q h  (900  600ln2)J
W
β) Ο συντελεστής απόδοσης της παραπάνω μηχανής είναι: e 
Qh
Όμως, στη παραπάνω κυκλική μεταβολή από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο παίρνουμε για το W:
W  Q  W  Q AB  Q BΓ  Q ΓΔ  Q ΔA  W  600ln2J
600ln2 2ln2
Άρα, e  e  e  0,24
1200ln2  900 4ln2  3
2. Το ιδανικό αέριο μιας θερμικής μηχανής υφίσταται την κυκλική μεταβολή ΑΒΓΑ
που απεικονίζεται στο διπλανό διάγραμμα. Αν Τ2 = 2Τ1, να υπολογίσετε τον
συντελεστή απόδοσης της μηχανής.
Δίνονται: CV =3/2R και ln2=0,7.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
W
Ο συντελεστής απόδοσης της παραπάνω μηχανής είναι: e 
Qh
Q AB  0
Όμως, W  Q  W  Q AB  Q BΓ  Q ΓA  W  Q BΓ  Q ΓA
Q BΓ  Q ΓA Q
Άρα, e  e  1  BΓ
Q ΓΑ Q ΓΑ
VΓ
Όμως, Q BΓ  WBΓ  nRT1ln
VΒ
και Q ΓΑ  nC V (T2  T1 )  Q ΓΑ  nC V (2T1  T1 )  Q ΓΑ  nC V T1
V
nRT1ln Γ
VΒ R V 2 V
άρα, e  1  e  1 ln Γ  e  1  ln Γ
nC V T1 C V VΒ 3 VΒ
CpCV  R 5
Ισχύει: γ  γ γ
CV CV 3
Από την αδιαβατική μεταβολή ΑΒ έχουμε:
TA VAγ -1  TB VBγ -1  T2 VAγ -1  T1 VBγ -1  2T1 VAγ -1  T1 VBγ -1 
γ 1 2/3
V  1 V  1 V 1 VA  VΓ VΓ 1
2VAγ -1  VBγ -1  A    A    A  3/2  
V  2 V  2 VB 2 VB 2 3/2
 B   B
2 1 2 2 3
e  1 ln 3 / 2  e  1  ln 2 3 / 2  e  1     ln 2  e  0,3
3 2 3 3 2
3. Ιδανικό αέριο υποβάλλεται στην παρακάτω κυκλική μεταβολή:

I. Εκτονώνεται ισοβαρώς (ΑΒ), απορροφώντας θερμότητα QAB=500Jκαι διπλασιάζοντας τη θερμοκρασία του.
II. Εκτονώνεται ισόθερμα (ΒΓ), παράγοντας έργο WΒΓ=200J.
III. Συμπιέζεται ισοβαρώς (ΓΔ) και
IV. Συμπιέζεται ισόθερμα (ΔΑ) στην αρχική του κατάσταση.
α) Να παραστήσετε την κυκλική μεταβολή σε διαγράμματα p-V, p-Τ, και V-T.
β) Να βρείτε το ποσό θερμότητας που ανταλλάσσει το αέριο με το περιβάλλον κατά την ισοβαρή συμπίεση ΓΔ.
γ) Να υπολογίσετε το ολικό έργο που παράγεται ανά κύκλο.
δ) Να βρείτε το συντελεστή απόδοσης μιας θερμικής μηχανής που λειτουργεί με τον παραπάνω κύκλο και να τον
συγκρίνετε με το συντελεστή απόδοσης μιας μηχανής Carnot που λειτουργεί μεταξύ των ίδιων θερμοκρασιών.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Τα ζητούμενα διαγράμματα φαίνονται παρακάτω.
38
β) Τα ποσά QAB και QΓΔ υπολογίζονται από τις σχέσεις:

Q AΒ  nC p (2T  T)  Q AΒ  nC p T
Q ΓΔ  nC p (T  2T)  Q ΓΔ  nC p Τ
Από τις παραπάνω σχέσεις προκύπτει ότι:
Q ΓΔ  Q ΑΒ  Q ΓΔ  500J
γ) Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο για την
κυκλική μεταβολή έχουμε: Wολ  Q ολ
Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο έχουμε για μεταβολή ΒΓ Q BΓ  WΒΓ  Q BΓ  200J
VΓ
Για το QΔΑ εργαζόμαστε ως εξής: Q BΓ  nR2Tln
VΒ
VΓ p1 p
και από το νόμο Boyle για την ισόθερμη εκτόνωση ΒΓ παίρνουμε:  και άρα Q BΓ  nR2Tln 1 (1)
VΒ p 2 p2
VΑ
Επίσης, Q ΔΑ  nRTln
VΔ
VΑ p 2 p
και από το νόμο Boyle για την ισόθερμη εκτόνωση ΔΑ παίρνουμε:  και άρα Q ΔΑ  nRTln 1 (2)
VΔ p1 p2
Q ΔΑ 1
Διαιρούμε (1) και (2) και έχουμε:    Q ΔΑ  100J
Q ΒΓ 2
Άρα, Wολ  Q ολ  Q AB  Q BΓ  Q ΓΔ  Q ΔA  100J
Wολ Wολ 1
δ) e  e e
Qh Q AB  Q BΓ 7
Ο αντίστοιχος συντελεστής απόδοσης σε μια μηχανή Carnot που λειτουργεί ανάμεσα στις θερμοκρασίες T και 2T
T 1
είναι: e C  1   eC 
2T 2
eC 7 7
Άρα,   eC  e .
e 2 2
4. Να αποδείξετε ότι σε κάθε κύκλο Carnot ισχύουν:

VA VΔ Qc T2 VB
α)  β)  γ) WΑΒΓΔ  nR(T1  T2 )ln
VB VΓ Qh T1 VA
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Για τις αδιαβατικές μεταβολές ΒΓ και ΔΑ ισχύουν:
T1 VBγ -1  T2 VΓγ -1 και
T1 VAγ -1  T2 VΔγ -1
VA VΔ
Διαιρώντας τις παραπάνω σχέσεις κατά μέλη έχουμε:  (1)
VB VΓ
β) Από τις ισόθερμες μεταβολές ΑΒ και ΓΔ παίρνουμε για τα ποσά Qh και Qc
με τη χρήση του 1ου θερμοδυναμικού νόμου:
V
Q h  nRT1ln B (2) και
VA
VΔ V
Q c  nRT2 ln  Q c  nRT2 ln Γ (3)
VΓ VΔ
Qc T2
Διαιρώντας τις σχέσεις (3) με (2) κατά μέλη και λαμβάνοντας υπόψη την (1) παίρνουμε  .
Qh T1
ο
γ) Από 1 θερμοδυναμικό νόμο έχουμε:
VB V (1) V
WΑΒΓΔ  Q ολ  WΑΒΓΔ  Q h  Q c  WΑΒΓΔ  nRT1 ln  nRT2 ln Γ  WΑΒΓΔ  nR(T1 - T2 )ln B
VA VΔ VA
Παρατήρηση: Είναι φανερό ότι το ωφέλιμο έργο εξαρτάται από τη διαφορά θερμοκρασιών T1-T2 και τον λόγο των
όγκων VB/VA.
39
5. Μηχανή Carnot χρησιμοποιεί ιδανικό αέριο με γ = 5/3 και λειτουργεί μεταξύ των θερμοκρασιών θ = 327 °C και
1
θ2= 27 °C. Αν η πιο μεγάλη πίεση του αερίου είναι10 Ν/m , ο πιο μεγάλος όγκος 4 2 L, και ο πιο μικρός όγκος
6 2
του 1L, να υπολογίσετε:

α) Το συντελεστή απόδοσης της μηχανής.
β) Τα ποσά θερμότητας και τα έργα που ανταλλάσσει το αέριο σε κάθε επιμέρους μεταβολή.
Δίνεται: (ln2=0,7).
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Ο κύκλος Carnot παριστάνεται στο διπλανό σχήμα.
Έχουμε ότι pA=106Ν/m2 και VΓ= 4 2 L και VΑ=1L
Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής Carnot είναι:
T 300K
eC  1 2  eC  1  e C  0,5
T1 600K
β) Από την αδιαβατική εκτόνωση ΒΓ παίρνουμε:
1
 T  γ 1
T1 VBγ -1  T2 VΓγ -1  VB  VΓ  2   VB  2L
 T1 
Επίσης, έχουμε για την ισόθερμη εκτόνωση
V V
ΑΒ: Q AΒ  WAΒ  nRT1ln B  Q AΒ  WAΒ  p A VA ln B  Q AΒ  WAΒ  700J
VA VA
Από την αδιαβατική εκτόνωση ΒΓ επιπλέον παίρνουμε:
WΒΓ  ΔU ΒΓ  WΒΓ   nC V (T2  T1 ) (1)
Επειδή όμως γ=5/3 προκύπτει ότι CV=3/2R.
3 3 p A VA
Άρα, WΒΓ  n R(T2  T1 )  WΒΓ   (T2  T1 )  WΒΓ  1500J
2 2 T1
Το ποσό θερμότητας QΓΔ μπορεί να υπολογιστεί από τη σχέση:
Q ΓΔ T T
 2  Q ΓΔ  Q AB 2  Q ΓΔ  350J  Q ΓΔ  350J
Q AB T1 T1
Από τον πρώτο νόμο της θερμοδυναμικής έχουμε: WΓΔ  Q ΓΔ  WΓΔ  350J
Τέλος, από την αδιαβατική συμπίεση ΔΑ επιπλέον παίρνουμε:
(1)
WΔΑ  ΔU ΔΑ  WΔΑ  nC V (T1  T2 )  WΔΑ  1500J
6. Ποσότητα ιδανικού μονοατομικού αερίου που αρχικά βρίσκεται σε κατάσταση Α(p, V, Τ), υφίσταται κυκλική
μεταβολή, που αποτελείται από δύο ισόχωρες και δύο ισοβαρείς μεταβολές. Ο όγκος του αερίου μεταβάλλεται
μεταξύ V και 2V και η πίεση του μεταξύ p και p/2.
α) Να παραστήσετε την κυκλική μεταβολή σε διαγράμματα p-V, p-Τ και V-T.
β) Να υπολογίσετε το συντελεστή απόδοσης μιας θερμικής μηχανής που λειτουργεί με τον παραπάνω κύκλο.
γ) Να βρείτε τη σχέση του έργου που παράγεται στον παραπάνω κύκλο με αυτό που παράγεται σε ένα κύκλο
Carnot, του οποίου οι ισόθερμες αντιστοιχούν στη μέγιστη και στην ελάχιστη θερμοκρασία του παραπάνω κύκλου
και ο όγκος του αερίου στην ισόθερμη εκτόνωση του τριπλασιάζεται.
Δίνεται: (ln3=1,1).
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α)
Wολ Wολ
β) Για τον συντελεστή απόδοσης έχουμε: e  e
Qh Q AB  Q ΔΑ
5
Επίσης, από θεωρία γνωρίζουμε ότι κάθε μονοατομικό αέριο έχει γ  . Επειδή C p  C V  R και
3
Cp γR R
γ έχουμε: C p  και C V 
CV γ -1 γ -1
40
pV
Το Wολ είναι ίσο με το εμβαδόν του ορθογωνίου (ΑΒΓΔ) στο διάγραμμα p-V.Άρα, Wολ 
2
Τα ποσά QAB και QΔΑ κατά την ισοβαρή εκτόνωση ΑΒ και την ισόχωρη θέρμανση ΔΑ αντίστοιχα, υπολογίζονται
από τις σχέσεις:
γR γ
Q AΒ  nC p (2T  T)  Q AΒ  n T  Q AΒ  pV
γ -1 γ -1
T R T pV
Q ΔA  nC V (T  )  Q ΔA  n  Q ΔA 
2 γ -1 2 2(γ - 1)
pV 1
(γ - 1)
Άρα, e  2 e 2 e 2
γ pV 1 13
pV  γ
γ -1 2(γ - 1) 2
'
γ) Το ολικό έργο Wολ δίνεται από την σχέση:
V2 T 3
  nR(Th  Tc )ln
Wολ   nR(2T  )ln3  Wολ
 Wολ   pVln3
V1 2 2

Wολ
Άρα,   3,3Wολ .
 3 ln 3  Wολ
Wολ
7. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου υφίσταται την κυκλική μεταβολή ΑΒΓΑ, όπου:
ΑΒ: ισοβαρής εκτόνωση με pA=160 Ν/m2 και VB=8m3,
ΒΓ: ισόχωρη ψύξη και
ΓΑ: αδιαβατική συμπίεση.
Αν στην αδιαβατική συμπίεση ΓΑ ισχύει η σχέση pV5/3=160Νm3, να απεικονίσετε την κυκλική μεταβολή ΑΒΓΑ
σε διάγραμμα p-V και να υπολογίσετε:
α) το έργο και τη θερμότητα για κάθε μεταβολή καθώς και το ολικό έργο Wολ .
β) τον συντελεστή απόδοσης της θερμικής μηχανής της οποίας το ιδανικό αέριο εκτελεί την παραπάνω κυκλική
μεταβολή.
[Εξετάσεις]
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Σε κάθε αδιαβατική μεταβολή αεριού ισχύει pV γ  σταθ , οπότε συγκρίνοντας τη σχέση
5
pV 5/3  160Nm 3 προκύπτει: γ  . Άρα, Cp=5/2R και CV =3/2R.
3
Το σημείο Α ανήκει στην αδιαβατική καμπύλη ΓΑ οπότε: p A VA5/3  160  160VA5/3  160  VA  1m 3
Επίσης, από την αδιαβατική καμπύλη ΓΑ παίρνουμε:
γ 1 5 / 31
V  Τ Τ 8
TA VAγ -1  TΓ VΓγ -1   Γ   Α  Α    (2 3 ) 2 / 3  4  Τ Α  4Τ Γ
V
 Α Τ Γ Τ Γ  1 
Για την ισοβαρή μεταβολή ΑΒ έχουμε από το νόμο του Gay-Lussac:
VΑ VB T V
  B  B  8  TB  8TA
TA TB TA VA
WAB  p A (VB  VA )  WAB  1120J
5
Q AΒ  nC p (TB  TA )  Q AΒ  n R(8TA  TA ) 
2
35
Q AΒ  p A VA  Q AΒ  2800J
2
Για την ισόχωρη μεταβολή ΒΓ έχουμε:
3 TA 93
Q ΒΓ  nC V (TΓ  TΒ )  Q ΒΓ  n R(  8TA )  Q AΒ   p A VA  Q AΒ  -1860J
2 4 8
Για την αδιαβατική καμπύλη ΓΑ έχουμε από 1ο θερμοδυναμικό νόμο:
3 Τ 9
WΓΑ  ΔU ΓΑ  -nC V (Τ Α  Τ Γ )  WΓΑ  -n R(Τ A  A )  WΓΑ   p A VA  WΓΑ  -180J
2 4 8
Άρα, Wολ  WAB  WBΓ  WΓA  Wολ  940J
Wολ W
β) e   e  ολ  e  0,336
Qh Q AB
41
8. Το ιδανικό αέριο μιας θερμικής μηχανής εκτελεί κυκλική μεταβολή, η οποία αποτελείται από τις ακόλουθες
διαδοχικές μεταβολές:
ΑΒ: ισοβαρής εκτόνωση με πίεση p1.
ΒΓ: αδιαβατική εκτόνωση.
ΓΔ: ισοβαρής συμπίεση με πίεση p2.
ΔΑ: αδιαβατική θέρμανση.
Να βρείτε τον συντελεστή απόδοσης της θερμικής μηχανής συναρτήσει των p1, p2 και γ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Από την ισοβαρής εκτόνωση ΑΒ έχουμε: Q AΒ  nC p (TB  TA )
Από την ισοβαρής συμπίεση ΓΔ έχουμε: Q ΓΔ  nC p (TΔ  TΓ )
Όμως, QΓΔ<0 άρα, Q ΓΔ  nC p (TΓ  TΔ )
Για τις αδιαβατικές μεταβολές ΒΓ και ΔΑ το αέριο δεν ανταλλάσσει θερμότητα
με το περιβάλλον.
Από τον 1ο νόμο της θερμοδυναμικής για την κυκλική μεταβολή παίρνουμε:
Q  W  W  Q AB  Q ΓΔ
Άρα για το συντελεστή απόδοσης της μηχανής θα έχουμε:
W Q AB  Q ΓΔ Q ΓΔ nC p (TΓ  TΔ ) (T  TΔ )
e  ολ  e   e  1  e  1  e  1 Γ
Qh Q AB Q AB nC p (TB  TA ) (TB  TA )
Όμως, από την αδιαβατική μεταβολή ΒΓ παίρνουμε:
γ γ
 nRTB   nRTΓ 
p B VBγ  p Γ VΓγ  p B    p Γ    Τ Bγ p1B- γ  Τ Γγ p1Γ- γ  Τ B p (1
B
- γ)/γ
 Τ Γ p (1
Γ
- γ)/γ
p
 B  p
 Γ 
Αντίστοιχα, από την αδιαβατική μεταβολή ΔΑ παίρνουμε:
Τ Α p (1
Α
- γ)/γ
 Τ Δ p Δ(1- γ)/γ
Λαμβάνοντας υπόψη ότι pΑ= pΒ= p1 και pΓ= pΔ= p2 και αφαιρώντας τις παραπάνω σχέσεις κατά μέλη έχουμε:
1 γ
T -T p  γ
(TB - TA )p1(1- γ)/γ  (TΓ - TΔ )p (1
2
- γ)/γ
 Γ Δ   1 
TB - TA  p 2 
1 γ
p  γ
Άρα, e  1   1 
 p2 
9. Ιδανικό αέριο υποβάλλεται στη παρακάτω κυκλική μεταβολή:

ΑΒ: Ισόθερμη εκτόνωση.
ΒΓ: Ισόχωρη ψύξη.
ΓΔ: Ισοβαρής συμπίεση.
ΔΑ: Αδιαβατική συμπίεση.
α) Αν για τις καταστάσεις Α, Β, Γ, Δ δίνονται: Α(p, V, T),
B(pB, 10V, T), Γ(pΓ, 10V, TΓ), Δ(pΔ, 8V, T/2), να βρεθούν τα pB, pΓ, TΓ συναρτήσει των p, T και της σταθεράς γ
του αερίου.
β) Να απεικονίσετε την κυκλική μεταβολή σε διάγραμμα p-V.
γ) Να βρείτε τον συντελεστή απόδοσης της θερμικής μηχανής που λειτουργεί στον παραπάνω κύκλο.
δ) Να κατασκευάσετε πίνακα στον οποίο να φαίνονται τα κατάλληλα πρόσημα (+ για αύξηση, - για ελάττωση, 0
για σταθερό) σε καθένα από τα μεγέθη Q, ΔU, W,  για κάθε επιμέρους μεταβολή του κύκλου.
Δίνεται: ln2=0,7 και ln5=1,6.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
p
α) Για την ισόθερμη εκτόνωση από το νόμο του Boyle έχουμε: pV  p B 10V  p B 
10
10V 8V 5T
Για την ισοβαρή συμπίεση ΓΔ έχουμε από το νόμο του Gay-Lussac:   TΓ 
TΓ T 8
2
p
10 p p
Για την ισόχωρη ψύξη ΒΓ έχουμε από το νόμο του Charles:  Γ  pΓ 
T 5T 16
8
42
Για την αδιαβατική συμπίεση ΔΑ έχουμε από το νόμο του Poisson:
p 4
(8V) γ  pV γ  8 γ  16  2 3γ  2 4  γ 
16 3
β) Το ζητούμενο διάγραμμα φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
γ) Για το συντελεστή απόδοσης της μηχανής θα έχουμε:

Qc Q BΓ  Q ΓΔ
e  1  e  1 
Qh Q AB
R 3 γR 1

nC V (T  5T/8)  nC p (5T/8 - T/2) γ 1 8 γ 1 8 3 γ
e  1  e  1  e  1  e  0,294
10V RTln10 8(γ  1)ln(2  5)
nRTln
V
δ) Ο ζητούμενος πίνακας είναι:
10. Ιδανικό μονοατομικό αέριο υποβάλλεται στην εξής κυκλική μεταβολή ΑΒΓΑ:
ΑΒ: Ισόθερμη εκτόνωση.
ΒΓ: Ισοβαρής συμπίεση, κατά την οποία καταναλώνεται έργο WBΓ= -100J.
ΓΑ: Αδιαβατική συμπίεση.
β) Να υπολογίσετε το έργο της μεταβολής ΓΑ.
γ) Αν η κυκλική μεταβολή πραγματοποιείται μεταξύ των θερμοκρασιών Τ1=600Κ και Τ2=300Κ, να βρείτε το
συντελεστή απόδοσης της μηχανής που λειτουργεί με τον παραπάνω κύκλο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Το διάγραμμα φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
β) Από τον 1ο νόμο της θερμοδυναμικής για την αδιαβατική μεταβολή ΓΑ έχουμε:
WΓΑ  ΔU ΓΑ  WΓΑ  -nC V (Τ 1  Τ 2 ) 
3
WΓΑ  n R(Τ 2  Τ 1 ) (1)
2
Το έργο της ισοβαρούς μεταβολής ΒΓ δίνεται από τη σχέση:
WBΓ  nR(Τ 2  Τ1 ) (2)
Διαιρούμε τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη και έχουμε:
WΓΑ 3
  WΓΑ  150J
WBΓ 2
γ) Για το συντελεστή απόδοσης της μηχανής θα έχουμε:
Q BΓ nC p (T1  T2 ) (T  TΔ ) 5(T1  T2 )
e  1  e  1  e  1 Γ  e 1 (3)
Q AB V (TB  TA ) V
nRT1ln B 2T1ln B
VA VA
V V T
Για τη μεταβολή ΒΓ έχουμε από το νόμο του Gay-Lussac: B  Γ  VΓ  VB 2 (4)
T1 T2 T1
Επίσης, από την αδιαβατική καμπύλη ΓΑ παίρνουμε:
γ 1 γ 1 γ
(4) T  V  T  V T
T2 VΓγ -1  T1 VΑγ -1  T2 VΒγ -1  2   T1 VΑγ -1   B    1   (γ  1)ln B  γln 1 
 T1   VA   T2  VA T2
VB γ T V
ln  ln 1  ln B  1,75
VA γ  1 T2 VA
Άρα, η (3) δίνει: e  0,286
Κεφάλαιο 3 – Ηλεκτρικό Πεδίο Φυσικός
43
Ενότητα
Δυναμική Ενέργεια
8
Πολλών Σημειακών Φορτίων
1. Τι ονομάζεται ηλεκτρική δυναμική ενέργεια ενός συστήματος δυο σημειακών φορτίων και πως υπολογίζεται;
2. Τι γνωρίζετε για το πρόσημο της δυναμικής ενέργειας δυο σημειακών φορτίων; Να παραστήσετε γραφικά την
δυναμική ενέργεια συναρτήσει της απόστασης r των φορτίων.
3. Πώς ορίζεται η διαφορά δυναμικού μεταξύ δυο σημείων ενός ηλεκτρικού πεδίου; Πώς υπολογίζεται το έργο της
ηλεκτρικής δύναμης του πεδίου από τον παραπάνω ορισμό; Πότε το έργο αυτό είναι θετικό και πότε αρνητικό;
4. Πώς υπολογίζεται η δυναμική ενέργεια ενός συστήματος τριών σημειακών φορτίων;

Σελίδα
Σελ. 94 Παράδειγμα
Σελ. 125 Ερωτήσεις 3.8†, 3.9†, 3.10†, 3.11†, 3.12, 3.13†, 3.14†
Σελ. 132 Ασκήσεις 3.53†, 3.55†, 3.56, 3.57
Σελ. 138 Προβλήματα 3.89†, 3.90, 3.94, 3.95, 3.96, 3.97, 3.98, 3.99, 3.100
† Θέματα που είναι εκτός ύλης για την Φυσική Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης αλλά εντός ύλης για τη Φυσική Γενικής Παιδείας Β′ Λυκείου.
44
1. Ποια η σημασία του θετικού και ποια του αρνητικού προσήμου στη δυναμική ενέργεια ενός ζεύγους σημειακών
φορτίων;
2. Από που προέρχεται η δυναμική ενέργεια ενός συστήματος δυο θετικών φορτίων;
3. Κάτω από ποια προϋπόθεση η δυναμική ενέργεια ενός ζεύγους φορτίων μπορεί να αποδοθεί σε ένα από αυτά τα
φορτία;
4. Είναι δυνατόν η δυναμική ενέργεια ενός συστήματος τριών σημειακών ηλεκτρικών φορτίων να είναι ίση με
μηδέν;
5. Σε καθεμία κορυφή ενός ισόπλευρου τριγώνου είναι τοποθετημένο ένα φορτίο +Q. Για τη μεταφορά ενός από τα
τρία φορτία στο άπειρο απαιτείται ενέργεια Ε. Πόση ενέργεια απαιτείται για να μεταφερθεί στη συνέχεια το
δεύτερο φορτίο;
6. Να υπολογίσετε τη δυναμική ενέργεια των συστημάτων των δυο
σχημάτων. Πώς δικαιολογείται το γεγονός ότι τα δυο συστήματα έχουν
την ίδια δυναμική ενέργεια;
1. Σε καθεμιά κορυφή ενός ισοπλεύρου τριγώνου υπάρχει ακίνητο ένα σημειακό φορτίο Q. Η δυναμική ενέργεια του
ενός απ’ αυτά, καθώς βρίσκεται στο ηλεκτρικό πεδίο των δύο άλλων, είναι 14J. Η δυναμική ενέργεια του
συστήματος των δύο φορτίων είναι:
α) 21J. β) 28J. γ) 7J. δ) 14J.
2. Δύο σημειακά φορτία βρίσκονται σε απόσταση r και το σύστημα τους έχει δυναμική ενέργεια -50J. Αν τα δύο
φορτία βρεθούν σε διπλάσια απόσταση, τότε η δυναμική τους ενέργεια γίνεται:
α) -100J. β) -200J. γ) -50J. δ) -25J.
3. Σε κάθε μια κορυφή ενός ισοπλεύρου τριγώνου έχει τοποθετηθεί ένα φορτίο Q. Η ενέργεια του συστήματος των
τριών φορτίων είναι 300J. Όταν μεταφερθεί το ένα από τα φορτία στο άπειρο, το παραγόμενο έργο της.
ηλεκτρικής δύναμης του πεδίου είναι:
α) 100J. β) 200J. γ) 300J. δ) 150J.
4. Σε καθεμιά κορυφή ενός ισοπλεύρου τριγώνου συγκρατείται ένα σημειακό φορτίο Q. Αφήνουμε ελεύθερο το ένα
από τα φορτία να κινηθεί ως το άπειρο, οπότε το παραγόμενο από το πεδίο έργο είναι W. Αφήνουμε στη συνέχεια
δεύτερο φορτίο να κινηθεί ως το άπειρο, οπότε το παραγόμενο έργο είναι:
α) W/3. β) W/2. γ) W. δ) 2W.
5. Η δυναμική ενέργεια ενός συστήματος τριών φορτίων που βρίσκονται στις κορυφές ενός τριγώνου:
α) δεν μπορεί να είναι μηδέν.
β) είναι ίση με το συνολικό έργο για την ταυτόχρονη μεταφορά των φορτίων στο άπειρο.
γ) είναι ίση με το συνολικό έργο για τη διαδοχική μεταφορά των φορτίων στο άπειρο.
δ) διαμοιράζεται στα τρία φορτία ανάλογα με την τιμή τους.
6. Δύο σημειακά φορτία q 1 και q2 αφήνονται να κινηθούν ελεύθερα με την επίδραση της ηλεκτρικής
αλληλεπίδρασης τους, οπότε η ελάττωση της δυναμικής ενέργειας
α) του φορτίου q1 είναι ίση με την αύξηση της κινητικής ενέργειας των δύο φορτίων.
β) του φορτίου q1 είναι ίση με την αύξηση της κινητικής του ενέργειας.
γ) του συστήματος είναι ίση με την αύξηση της κινητικής ενέργειας των δύο φορτίων.
δ) του συστήματος είναι ίση με την αύξηση της κινητικής ενέργειας του q1.
7. Τρία φορτία Q , Q , Q
1 2 3 είναι τοποθετημένα αντίστοιχα στις κορυφές Α, Β, Γ ενός ισοπλεύρου τριγώνου. Η
δυναμική ενέργεια του συστήματος είναι μηδέν, οπότε οι τιμές των φορτίων είναι:
α) Q1= Q, Q1= Q, Q3= -2Q. β) Q1= -Q, Q1= -2Q, Q3= -2Q.
γ) Q1= 2Q, Q1= -Q, Q3= Q. δ) Q1= 2Q, Q1= 2Q, Q3= -Q.
45
8. Τρία σημειακά φορτία Q , Q , Q

1 2 3 έχουν τοποθετηθεί στις κορυφές Α, Β, Γ αντίστοιχα ενός ισοπλεύρου τριγώνου.
Αν η δυναμική ενέργεια του Q3, μέσα στο πεδίο των δύο άλλων φορτίων είναι μηδέν, ποια από τις παρακάτω
προτάσεις είναι λανθασμένη:
α) Τα φορτία Q1, Q2 είναι αντίθετα. β) Το δυναμικό του σημείου Γ είναι μηδέν.
γ) Η δυναμική ενέργεια του ζεύγους Q1, Q2 είναι θετική.
δ) Η δυναμική ενέργεια του ζεύγους Q1, Q2 είναι αρνητική.
9. Στις κορυφές Α, Β, Γ ενός ισοπλεύρου τριγώνου ΑΒΓ πλευράς α είναι τοποθετημένα αντίστοιχα τα φορτία -Q, 2Q
και 3Q. Η δυναμική ενέργεια του συστήματος των τριών φορτίων είναι:
Q2 Q2 Q2 Q2
α) k β) 2k γ) 10k δ) 14k
α α α α
10. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος; Η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια δυο
σημειακών φορτίων
α) έχει μονάδα μέτρησης το 1V. β) είναι πάντοτε θετική.
γ) είναι μέγεθος μονόμετρο. δ) είναι αντίστροφα ανάλογη της μεταξύ τους απόστασης.
11. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος; Η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια δυο φορτίων:
α) δεν γίνεται ποτέ μηδέν. β) είναι πάντοτε αρνητική.
γ) έχει πρόσημο αρνητικό, όταν τα δύο φορτία είναι αρνητικά.
δ) έχει πρόσημο αρνητικό, όταν τα δύο φορτία είναι ετερόσημα.
12. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος; Το μέτρο της δυναμικής ενέργειας δύο
σημειακών φορτίων
α) είναι ανάλογο του γινομένου των δύο φορτίων.
β) ελαττώνεται, όταν η απόσταση ανάμεσα τους ελαττώνεται.
γ) αυξάνεται, όταν η απόσταση ανάμεσα τους ελαττώνεται.
δ) είναι ανάλογη του αντιστρόφου του τετραγώνου της απόστασης των δύο φορτίων.
13. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος; Δοκιμαστικό φορτίο q τοποθετείται σε σημείο
Α που βρίσκεται σε απόσταση r από σημειακό φορτίο Q. Η δυναμική ενέργεια του q είναι αρνητική, άρα:
α) το φορτίο του q είναι ετερόσημο του Q.
β) οι δυνάμεις μεταξύ των Q και q είναι απωστικές.
γ) απαιτείται ενέργεια για να μεταφερθεί το q από το Α στο άπειρο.
δ) απαιτείται ενέργεια για να μεταφερθεί το q από το άπειρο στο σημείο Α.
14. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος;
α) Η μεταβολή της δυναμικής ενέργειας ενός φορτίου q μέσα σε ένα ηλεκτροστατικό πεδίο είναι ίση με το
αντίθετο του έργου της ηλεκτρικής δύναμης που δέχεται από το πεδίο.
β) Τρία σημειακά φορτία συγκρατούνται ακίνητα στις θέσεις Α, Β, Γ και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Το
συνολικό έργο της δύναμης του πεδίου είναι το ίδιο, είτε μεταφερθούν όλα τα φορτία ταυτόχρονα στο άπειρο, είτε
μεταφερθούν διαδοχικά το ένα μετά το άλλο.
γ) Αν η δυναμική ενέργεια ενός φορτίου q που βρίσκεται σε ένα σημείο Α ενός ηλεκτροστατικού πεδίου είναι
μηδέν, τότε η ένταση του πεδίου στο σημείο Α είναι μηδέν.
δ) Αν η δυναμική ενέργεια ενός φορτίου q που βρίσκεται σε ένα σημείο Α ενός ηλεκτροστατικού πεδίου είναι
μηδέν, τότε το δυναμικό στο σημείο Α είναι μηδέν.
ε) Αν η δυναμική ενέργεια ενός φορτίου q που βρίσκεται σε ένα σημείο Α ενός ηλεκτροστατικού πεδίου είναι
μηδέν, τότε η δύναμη που ασκείται στο φορτίο είναι μηδέν.
στ) Αν η δυναμική ενέργεια ενός φορτίου q που βρίσκεται σε ένα σημείο Α ενός ηλεκτροστατικού πεδίου είναι
μηδέν, τότε το πεδίο δημιουργείται από περισσότερα του ενός ηλεκτρικά φορτία
1. Να υπολογίσετε την ενέργεια που πρέπει να ξοδέψουμε για να μεταφέρουμε τέσσερα ίσα σημειακά φορτία q A = qΒ
= qΓ = qΔ = q, τα οποία αρχικά βρίσκονται σε άπειρη απόσταση μεταξύ τους, στις κορυφές τετραγώνου πλευράς α.
Πόση είναι η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια του συστήματος των τεσσάρων φορτίων όταν βρίσκονται στις
κορυφές του τετραγώνου;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η δυναμική ενέργεια U του συστήματος των τεσσάρων φορτίων που βρίσκονται στις
κορυφές ενός τετραγώνου με πλευρά α, είναι ίση με την ενέργεια που πρέπει να ξοδευτεί
για να μεταφερθούν στις θέσεις αυτές από το άπειρο. Ισοδύναμα, η δυναμική ενέργεια U
46
του συστήματος, είναι ίση με το έργο της δύναμης του πεδίου για τη μεταφορά των τεσσάρων φορτίων από τις
κορυφές του τετραγώνου σε άπειρη απόσταση. Με αυτό τον ορισμό θα επιλύσουμε το πρόβλημα.
Μεταφορά qA: WAFπεδιου
  q A VA . Όμως
q q q q 1 
VA  VA ( q B )  VA ( q Γ )  VA (q Δ )  VA  k k  k  VA  k  2  

α α 2 α α 2
q2  1 
Άρα, WAFπεδιου
  k  2   .
α  2
Μεταφορά qΒ: WΒF
πεδιου
  q Β VΒ . Όμως
q q q 1 
VΒ  VΒ(q Γ )  VΒ( q Δ )  VΒ  k k  VΒ  k 1  
α α 2 α  2
q2  1 
Άρα, WΒF
πεδιου
 k 1   .
α  2
Μεταφορά qΓ: WΓF
πεδιου
  q Γ VΓ . Όμως
q
VΓ  VΒ(q Δ )  VΓ  k
α
q2
Άρα, WΓF
πεδιου
 k .
α
Το qΔ βρίσκεται σε άπειρη απόσταση από τα υπόλοιπα τρία φορτία, οπότε δε χρειάζεται να μετακινηθεί.
Η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια του συστήματος θα είναι το άθροισμα των προηγούμενων έργων, οπότε:
U  WAFπεδιου Fπεδιου Fπεδιου

   W Β   WΓ   Uk
q2 
2 
α 
1
 1 
1
 1

Uk

q2
α
4 2  
2 2 
2. Στις κορυφές Α, Β ενός τετραγώνου ΑΒΓΔ είναι τοποθετημένα αντίστοιχα τα φορτία + 2 Q και +Q. Να
υπολογίσετε, συναρτήσει του Q, το φορτίο QΓ που πρέπει να τοποθετηθεί στην κορυφή Γ, ώστε
α) το QΓ να έχει δυναμική ενέργεια ίση με kQ2/α.
β) το σύστημα των τριών φορτίων να έχει δυναμική ενέργεια ίση με το μηδέν.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Η δυναμική ενέργεια του φορτίου QΓ είναι:
 2Q Q
U Q Γ  Q Γ VΓ  U Q Γ  Q Γ  k k  (1)
 α 2 α 

Q2
Όμως πρέπει: U Q Γ  k (2)
α
2QQ Γ QQ Γ Q2 Q
Από (1) και (2) έχουμε: k k k  QΓ 
α 2 α α 2
QQ Γ 2QQ 2QQ Γ
β) Η δυναμική ενέργεια U του συστήματος των τριών φορτίων είναι: U  k k k
α α α 2
QQ Γ 2QQ 2QQ Γ 2
Όμως πρέπει: U=0, άρα: k k k  0  2Q Γ   2Q  Q Γ   Q
α α α 2 2
3. Τρία σημειακά φορτία -Q, + 2 Q και -Q βρίσκονται στο κενό και έχουν τοποθετηθεί αντίστοιχα στις τρεις
κορυφές Α, Β και Γ ενός τετραγώνου ΑΒΓΔ πλευράς α =30cm. Να υπολογίσετε:
α) Το δυναμικό του ηλεκτρικού πεδίου του συστήματος των τριών φορτίων στην κορυφή Δ του τετραγώνου.
β) Τη δυναμική ενέργεια του συστήματος των τριών φορτίων.
γ) Τη δυναμική ενέργεια ενός φορτίου q= -1μC που τοποθετείται στην κορυφή Δ.
Δίνονται Q=10μC και η σταθερά k= 9·109Nm2/C2.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Το δυναμικό στο σημείο Δ είναι ίσο με αλγεβρικό άθροισμα των δυναμικών από τα
σημεία Α, Β, Γ. Άρα,
47
Q Q 2 Q
VΔ  VΔ ,Α  VΔ ,Β  VΔ ,Γ  VΔ  k k k 
α α 2 α
Q
VΔ   k  VΔ  3 10 5 V
α
β) Η δυναμική ενέργεια του συστήματος των τριών φορτίων είναι ίση με το αλγεβρικό άθροισμα των δυναμικών
ενεργειών όλων των ζευγαριών φορτίων που αποτελούν το σύστημα. Άρα:
QQ 2 QQ 2 QQ 3 2 Q2 9 2
U  U A , B  U B, Γ  U A , Γ  U   k k k U k U J
α α α 2 2 α 2
γ) Η δυναμική ενέργεια του φορτίου q, θα είναι: U q  qVΔ  U q  0,3J
4. Στις κορυφές Α, Β ενός ισοπλεύρου τριγώνου ΑΒΓ πλευράς α = 10 cm είναι τοποθετημένα ακλόνητα τα σημειακά
φορτία Q1=Q2=Q=10μC. Ένα τρίτο σημειακό φορτίο q =1μC, μάζας m=0,2mg, αφήνεται ελεύθερο στην κορυφή
Γ του τριγώνου και κινείται με την επίδραση του πεδίου. Να υπολογίσετε:
α) Την αρχική δυναμική ενέργεια του συστήματος των τριών φορτίων.
β) Την ταχύτητα του φορτίου q, όταν βρίσκεται στη θέση Δ που απέχει r =2α από καθένα από τα φορτία Q1 και Q2.
Δίνεται η σταθερά k= 9·109Nm2/C2.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Η δυναμική ενέργεια του συστήματος είναι:
Q 1Q 2 Q q Q q
U ( αρχ )  U A , B  U B, Γ  U A , Γ  U ( αρχ )  k k 2 k 1 
α α α
Q2 Qq Q
U ( αρχ )  k  2k  U ( αρχ )  k Q  2q   U ( αρχ )  10,8J
α α α
β) α′ τρόπος
Το φορτίο q με την επίδραση της συνισταμένης δύναμης του πεδίου θα κινηθεί στη μεσοκάθετο της ΑΒ. Από το
θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας μεταξύ των θέσεων Γ και Δ έχουμε:
1 2q
K Δ  Κ Γ  WFπεδίου  mυ 2  0  q (VΓ  VΔ )  υ  (VΓ  VΔ ) (1)
2 m
Q
Είναι όμως: VΓ  2k  VΓ  18  10 5 V
α
Q
και VΔ  2k  VΓ  9  10 5 V
2α
Άρα, η (1) δίνει: υ  3  10 3 m / s
β′ τρόπος
Εφαρμόζουμε της αρχή διατήρησης της ενέργειας για το σύστημα κατά την κίνηση του
φορτίου q από το Γ στο Δ. Άρα,
1 2
K ( αρχ )  U ( αρχ )  K ( τελ )  U ( τελ )  U ( αρχ )  mυ 2  U ( τελ )  υ  ( U (αρχ )  U ( τελ ) ) (2)
2 m
Qq Q2 Q
Όμως, U ( τελ )  2k k  U ( τελ )  k Q  q   U ( τελ )  9,9J
2α α α
Άρα, η (2) δίνει: υ  3  10 m / s
3
γ′ τρόπος
Εφαρμόζουμε της αρχή διατήρησης της ενέργειας για το φορτίο q κατά την κίνηση του από το Γ στο Δ. Άρα,
1 2
K q ( αρχ )  U q ( αρχ )  K ΤΕΛ ,q  U q ( τελ )  0  U q ( αρχ )  mυ 2  U q ( τελ )  υ  ( U q (αρχ )  U q ( τελ ) ) (3)
2 m
Qq Q q Qq
Όμως, U q ( αρχ )  k 1  k 2  U q ( αρχ )  2k  U q (αρχ )  1,8J
α α α
Qq
και U q ( τελ )  2k  U q ( τελ )  0,9J
2α
Άρα, η (3) δίνει: υ  3  10 3 m / s .
5. Στα άκρα ενός ευθύγραμμου τμήματος ΑΒ με μήκος (ΑΒ) =ℓ= 5cm βρίσκονται ακλόνητα δύο σημειακά φορτία
48
+q και +4q αντίστοιχα. Στο μέσο Μ του τμήματος ΑΒ αφήνουμε ένα θετικά φορτισμένο σημειακό σωματίδιο
φορτίου q0. Τι διάστημα θα διανύσει το σωματίδιο κινούμενο ανάμεσα στα σημεία Α και Β μέχρι να μηδενιστεί
στιγμιαία η ταχύτητα του;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Αρχικά το φορτισμένο σωματίδιο θα επιταχυνθεί προς το
Α αφού η δύναμη που δέχεται από το φορτίο +q είναι
μεγαλύτερη από αυτή που δέχεται από το φορτίο +4q.
Όμως, η δύναμη FB συνεχώς μικραίνει ενώ η δύναμη FΑ
συνεχώς αυξάνει.
Κάποια στιγμή, στο σημείο Ρ, οι δυο δυνάμεις θα γίνουν
ίσες, ενώ μετά το σημείο Ρ η συνισταμένη δύναμη θα
έχει φορά προς το σημείο Β. Αυτό σημαίνει ότι η κίνηση
θα είναι επιβραδυνόμενη μέχρι μηδενισμού της
ταχύτητας στο σημείο Ζ.
Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας για τα σημεία
Μ και Ζ έχουμε:
K M  K Z 0
KM  UM  KZ  UZ  U M  U Z  qVM  qVZ  VM  VZ (1)
q 4q q
Όμως, VM  VM (  q )  VM ( 4q )  k k  VM  10k
  
2 2
q 4q 1 4 
και VZ  VZ(  q )  VZ( 4q ) k k  VZ  kq  
x x x x
Από (1) έχουμε:
q 1 4   5 2 x  1cm
10k  kq    2x  7 x  5  0  
  x   x  x  2,5cm
Επιλέγουμε την τιμή του x=1cm αφού η x=2,5cm αντιστοιχεί στο μέσο Μ όπου πάλι η ταχύτητα είναι μηδέν. Άρα,
(ΜΖ)=(ΑΜ)-(ΑΖ)=ℓ/2-x ή (ΜΖ)=1,5cm.
6. Ένα πρωτόνιο (p ) είναι ακλόνητο στη θέση Α. Από πολύ μακριά (άπειρη απόσταση) εκτοξεύουμε ένα
-
+
ηλεκτρόνιο (e ) με ταχύτητα υ0 εναντίον του πρωτονίου. Σε ποια απόσταση από το πρωτόνιο το ηλεκτρόνιο
αποκτά ταχύτητα 2υ0;
Δίνονται: η μάζα του ηλεκτρονίου me, το στοιχειώδες ηλεκτρικό φορτίο e και η σταθερά του νόμου του Coulomb k.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας για το σύστημα ηλεκτρονίου και πρωτονίου έχουμε:
E ολ (  )  E ολ ( Γ )  K   U   K Γ  U Γ 
1 1 qeq p
m e υ 02  0  m e (2 υ 0 ) 2  k 
2 2 x
1 1 ( e)(e)
m e υ 02  m e (2υ 0 ) 2  k 
2 2 x
1 1 e2
m e υ 02  m e 4 υ 02  k 
2 2 x
2ke 2
x
3m e υ 02
7. Οι σημειακές σφαίρες του σχήματος βρίσκονται πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο σε απόσταση r =2m μεταξύ τους
1
στα σημεία Α και Γ. Οι σφαίρες έχουν ίσες μάζες m1=m2=0,1Kg και φορτία Q1 = -30μC και Q2 = +20μC. Αν
αφήσουμε τις σφαίρες ελεύθερες, λόγω της ηλεκτροστατικής έλξης, πλησιάζουν μεταξύ τους. Να βρείτε τη
μεταβολή της ηλεκτρικής δυναμικής ενέργειας των σφαιρών μέχρι τη θέση που αυτές απέχουν μεταξύ τους
r2=0,5m τη και τις ταχύτητες τους υ1 και υ2 στη θέση αυτή.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
QQ QQ
Έχουμε U r1  k 1 2 και U r2  k 1 2
r1 r2
Q1Q 2 QQ
Άρα, ΔU  U (αρχ )  U ΑΡΧ  ΔU  k  k 1 2  ΔU  8,1J
r2 r1
49
Το μείον δηλώνει ότι η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια του συστήματος μειώνεται.
Το σύστημα των φορτισμένων σφαιρών είναι μονωμένο, οπότε ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής. Άρα:
   m1  m 2
p ολ  σταθ.  p ολ ( αρχ )  p ολ ( τελ )  0  m 1 υ1  m 2 υ 2  υ1  υ 2
Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας για το σύστημα έχουμε:
E ολ ( αρχ )  E ολ ( τελ )  K ολ ( αρχ )  U ( αρχ )  K ολ ( τελ )  U ( τελ ) 
K ολ ( αρχ )  K ολ ( τελ )  U ( τελ )  U ( αρχ )  K ολ ( αρχ )  K ολ ( τελ )  ΔU 
υ1  υ 2 & m1  m 2
1 1  ΔU
0  ( m 1 υ12  m 2 υ 22 )  ΔU  m 1 υ12  ΔU  υ1   υ1  υ 3  9m / s
2 2 m1
8. Δύο ίδια σωματίδια μάζας m και φορτίου q το καθένα συγκρατούνται ακίνητα σε απόσταση d μεταξύ τους. Αν τα
δύο σωματίδια αφεθούν ελεύθερα, να βρείτε την ταχύτητα του καθενός όταν η μεταξύ τους απόσταση γίνει 2d.
Δίνονται: k, m, q και d.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Το σύστημα είναι μονωμένο, οπότε ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής. Άρα:
  
p ολ  σταθ.  p ολ ( αρχ )  p ολ ( τελ ) 
0  mυ1  mυ 2  υ1  υ 2
Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας για το σύστημα έχουμε:
E ολ ( αρχ )  E ολ ( τελ )  K ολ ( αρχ )  U ( αρχ )  K ολ ( τελ )  U ( τελ ) 
qq 1 1 qq υ1  υ 2  υ 2 q2 k
00k  mυ12  mυ 22  k  mυ  k υq
d 2 2 2d 2d 2md
9. Ένα πρωτόνιο εκτοξεύεται με αρχική ταχύτητα υ =10 m/s από πολύ μεγάλη απόσταση προς ένα σωμάτιο α
0
3
(πυρήνας Ηe), το οποίο ηρεμεί ελεύθερο στον κενό χώρο. Να υπολογίσετε:

α) Την ελάχιστη απόσταση στην οποία θα πλησιάσουν τα δύο σωμάτια.
β) Την απόσταση μεταξύ τους τη στιγμή που το πρωτόνιο αλλάζει φορά κίνησης.
γ) Τις ταχύτητες των σωματίων, όταν πάψουν να αλληλεπιδρούν.
Δίνονται ο ατομικός αριθμός Ζ=2 και ο μαζικός αριθμός Α=4 του σωματίου α, το φορτίο qp=1,6·10-19C και η μάζα
mp= mn =1,6·10-27Kg του πρωτονίου και η σταθερά k= 9·109Nm2/C2.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Η μάζα και το φορτίο του σωματίου α είναι:
m α  Αm p  m α  4m p
q α  Zq p  q α  2q p
Τα σωμάτια, όταν θα αρχίσουν να αλληλεπιδρούν, θα απωθούνται με ηλεκτρικές δυνάμεις και έτσι το σωμάτιο α
θα επιταχύνεται, ενώ το πρωτόνιο θα επιβραδύνεται.
Όσο η ταχύτητα του πρωτονίου είναι μεγαλύτερη της ταχύτητας του σωματίου α, η μεταξύ τους απόσταση θα
μικραίνει. Κάποια στιγμή οι ταχύτητες τους θα γίνουν ίσες και στη συνέχεια η ταχύτητα του σωματίου α θα γίνει
μεγαλύτερη από την ταχύτητα του πρωτονίου (τότε η μεταξύ τους απόσταση θα μεγαλώνει).
Η μεταξύ τους απόσταση r γίνεται ελάχιστη, όταν τα σωμάτια αποκτήσουν κοινή ταχύτητα: υ1= υ2= υ
Το σύστημα είναι μονωμένο, οπότε ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής με αρχική θέση όταν εκτοξεύεται το
πρωτόνιο και τελική όταν οι ταχύτητες των δυο σωματιδίων γίνονται ίσες. Άρα:
  υ
p ολ (αρχ )  p ολ ( τελ )  m p υ 0  m p υ  m α υ  m p υ 0  m p υ  4m p υ  υ  0  υ  2 10 2 m / s
5
Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας για το σύστημα με αρχική θέση όταν εκτοξεύεται το πρωτόνιο και τελική
όταν οι ταχύτητες των δυο σωματιδίων γίνονται ίσες, έχουμε:
1 1 1 qpqα
E ολ ( αρχ )  E ολ ( τελ )  K ολ ( αρχ )  U ( αρχ )  K ολ ( τελ )  U ( τελ )  m p υ 02  0  m p υ 2  m α υ 2  k 
2 2 2 rmin
q p 2q p 4kq 2p
m p υ 02  m p υ 2  4m p υ 2  2k  rmin   rmin  72 10 8 m
rmin m p ( υ 02 2
 5υ )
β) Η φορά της κίνησης του πρωτονίου αλλάζει τη στιγμή που μηδενίζεται η ταχύτητα του.
Από αρχή διατήρησης της ορμής έχουμε:
  υ
p ολ (αρχ )  p ολ ( τελ )  m p υ 0  m α υ α  υ α  0 (1)
4
Από αρχή διατήρησης της ενέργειας έχουμε:
50
1 1 q p q α (1)
m p υ 02  m α υ α2  k
K ολ ( αρχ )  U ( αρχ )  K ολ ( τελ )  U ( τελ )  
2 2 r
1 1 υ2 q p 2q p 16kq 2p
m p υ 02  4m p 0  k r 2
 rmin  76,8 10 8 m
2 2 16 r 3m p υ 0
γ) Θα πάψουν να αλληλεπιδρούν όταν θα βρεθούν σε άπειρη απόσταση μεταξύ τους.
Από αρχή διατήρησης της ορμής έχουμε:
 
p ολ (αρχ )  p ολ ( τελ )  m p υ 0   m p υ1  m α υ 2  υ 0  4 υ 2  υ1 (2)
Από αρχή διατήρησης της ενέργειας έχουμε:
1 1 1
K ολ ( αρχ )  U ( αρχ )  K ολ ( τελ )  U ( τελ )  m p υ 02  m p υ12  m α υ 22 
2 2 2
υ 02  υ12  4 υ 22 (3)
Από (2) και (3) προκύπτει: υ1  600m / s και υ 2  400m / s
10. Στο σημείο Α του λείου κεκλιμένου επιπέδου του σχήματος, γωνίας κλίσης θ, βρίσκεται
ακλόνητο ένα φορτίο Q. Από τη βάση του κεκλιμένου επιπέδου, που απέχει απόσταση ℓ
από το Α, ρίχνεται κατά μήκος του επίπεδου σωματίδιο μάζας m και φορτίου q με
ταχύτητα μέτρου υ0. Να βρείτε το υ0, ώστε η ταχύτητα του σωματιδίου να μηδενιστεί
στιγμιαία σε απόσταση ℓ/2 από το Α. Δίνονται: Q, m, q, ℓ, k, θ και g.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Το σωματίδιο μάζας m και φορτίου q κινείται μέσα στο πεδίο βαρύτητας και μέσα στο ηλεκτρικό πεδίο που
δημιουργεί το φορτίο Q. Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας για το σωματίδιο έχουμε:
E ολ ( Γ )  E ολ ( Ζ)  K ( Γ)  U βαρ ηλ βαρ ηλ
( Γ )  U ( Γ )  K ( Ζ)  U ( Ζ)  U ( Ζ) 
1 Qq Qq
mυ 02  0  k  0  mgh  k 
2  
2
1 Qq Qq  2kQq
mυ 02  k  2k  mg ημθ  υ 0   gημθ
2   2 m
11. Πάνω σε οριζόντιο δάπεδο βρίσκεται θετικά φορτισμένη μικρή σφαίρα με φορτίο Q=20μC. Στην κατακόρυφο
που διέρχεται από τη σφαίρα και σε σημείο που βρίσκεται σε απόσταση r από αυτή, ισορροπεί ένα μικρό
σφαιρίδιο μάζας m=0,2Kg, θετικού φορτίου q=1μC. Μετακινούμε πολύ αργά προς τα κάτω το σφαιρίδιο, στην
ίδια κατακόρυφο, μέχρι το σημείο Β που βρίσκεται σε απόσταση r/2 από τη σφαίρα Q και στη συνέχεια το
αφήνουμε ελεύθερο.
α) Να βρείτε την ενέργεια που δαπανήθηκε για τη μεταφορά του σφαιριδίου από το σημείο Α στο Β.
β) Να προσδιορίσετε τη θέση στην οποία το σφαιρίδιο αποκτά μέγιστη ταχύτητα, την οποία να υπολογίσετε.
γ) Σε ποια θέση θα σταματήσει στιγμιαία το σφαιρίδιο.
Δίνεται: k= 9·109Nm2/C2 και g=10m/s2.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Αρχικά το φορτίο η ισορροπεί στο σημείο Α με την επίδραση του βάρους του w και της
ηλεκτρικής δύναμης Coulomb FC. Άρα:
Qq kQq
ΣF  0  w  FC  mg  k 2  r   r  0,3m
r mg
Για να υπολογίσουμε την ενέργεια Ε που δαπανάται για τη μεταφορά του φορτίου q από το
σημείο Α στο σημείο Β, εφαρμόζουμε την αρχή διατήρησης της ενέργειας για το q:
E ολ ( A )  E ολ ( B)  U βαρ ηλ βαρ ηλ
( A )  U ( A )  E  U ( B)  U ( B) 
Qq r Qq Qq mgr
mgr  k  E  mg  k Ek   E  0,3J
r 2 r r 2
2
β) Αρχικά η δύναμη Coulomb είναι μεγαλύτερη από το βάρος οπότε το φορτίο αρχίζει να
κινείται επιταχυνόμενο προς τα πάνω. Η επιταχυνόμενη κίνηση διαρκεί μέχρι το σημείο Α, στο οποίο συμβαίνει
ΣF=0. Μετά το Α η δύναμη Coulomb γίνεται μικρότερη από το βάρος και έχουμε επιβράδυνση.
Μέγιστη λοιπόν ταχύτητα υmax αποκτά στο σημείο Α.
Από αρχή διατήρησης της ενέργειας για το q από το σημείο Α στο σημείο Β παίρνουμε:
51
r Qq Qq 1
E ολ ( B)  E ολ ( A )  U βαρ ηλ βαρ ηλ
( B)  U ( B)  U ( A )  U ( A )  K  mg k  mgr  k  mυ 2max 
2 r r 2
2
2kQq
υ max   gr  υ max  3m / s
mr
γ) Το φορτίο θα σταματήσει στιγμιαία στο Γ. Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας για το q από το σημείο Β
στο σημείο Γ παίρνουμε:
r Qq Qq
E ολ ( B)  E ολ ( Γ )  U βαρ ηλ βαρ ηλ
( B)  U ( B)  U ( Γ )  U ( Γ )  mg  k  mgx  k 
2 r x
2
Αντικαθιστώντας τις τιμές προκύπτει:
0,18
1,5   2 x  2 x 2  1,5x  0,18  0
x
Η παραπάνω εξίσωση έχει αποδεκτή λύση τη x = 0,6m
52
Ενότητα
Κινήσεις Φορτισμένων Σωματιδίων
9
σε Ομογενές Ηλεκτροστατικό Πεδίο

1. Να μελετήσετε την κίνηση ενός ηλεκτρονίου σε ομογενές ηλεκτροστατικό πεδίο, όταν αφήνεται στην
αρνητική πλάκα και η ταχύτητα του είναι παράλληλη προς τις δυναμικές γραμμές, υπολογίζοντας:
α) το χρόνο που χρειάζεται το ηλεκτρόνιο για να φτάσει στην θετική πλάκα.
β) την ταχύτητα που φτάνει το ηλεκτρόνιο στην θετική πλάκα.
2. Να μελετήσετε την κίνηση ενός ηλεκτρονίου σε ομογενές ηλεκτροστατικό πεδίο με αρχική ταχύτητα κάθετη
στις δυναμικές γραμμές, υπολογίζοντας:
α) το χρόνο παραμονής στο πεδίο.
β) την απόκλιση από την αρχική διεύθυνση κίνησης στην έξοδο.
γ) την ταχύτητα εξόδου από το πεδίο.
δ) την εξίσωση της τροχιάς του ηλεκτρονίου.

Σελίδα
Σελ. 99 Παράδειγμα 3.7
Σελ. 126 Ερωτήσεις 3.17†, 3.18, 3.19, 3.20, 3.21, 3.22
Σελ. 133 Ασκήσεις 3.60†, 3.61†, 3.62, 3.63, 3.64
Σελ. 138 Προβλήματα 3.91, 3.92, 3.93
† Θέματα που είναι εκτός ύλης για τη Φυσική Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης αλλά εντός ύλης για τη Φυσική Γενικής Παιδείας Β′ Λυκείου.
53
1. Ένα φορτισμένο σωματίδιο μάζας m και φορτίου q επιταχύνεται από την ηρεμία μέσα σε ομογενές ηλεκτρικό
πεδίο μεταξύ δυο σημείων που έχουν διαφορά δυναμικού V. Να δείξετε ότι η τελική ταχύτητα του σωματιδίου
2qV
είναι: υ 
m
2. Ένα φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται με ταχύτητα υ 0 παράλληλα στις δυναμικές γραμμές ενός ηλεκτροστατικού
πεδίου. Τι κίνηση εκτελεί το σωματίδιο; Εξαρτάται η επιτάχυνση του σωματιδίου από την αρχική ταχύτητα του υ0;
3. Ένα φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται στο σημείο Ο κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ηλεκτροστατικού
πεδίου. Στο σημείο Ο το πεδίο ασκεί δύναμη F στο σωματίδιο η οποία είναι κάθετη στην ταχύτητα του υ0. Να
εξηγήσετε γιατί το σωματίδιο δε διαγράφει κυκλική κίνηση. Τι κίνηση διαγράφει το σωματίδιο;
4. Ένα φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ηλεκτροστατικού πεδίου. Να
εξηγήσετε γιατί η μεταβολή της ορμής του σωματιδίου έχει τη διεύθυνση των δυναμικών γραμμών.
5. Φορτισμένο σωματίδιο +q εισέρχεται με κινητική ενέργεια Κ αρχ, κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός πυκνωτή,
και εξέρχεται από αυτόν με κινητική ενέργεια Κτελ > Καρχ. Πώς δικαιολογείτε την αύξηση της κινητικής ενέργειας
2
1 Q
του σωματιδίου αφού, όπως γνωρίζουμε, ο φορτισμένος πυκνωτής δεν χάνει ενέργεια ( U  2 C
).
1. Ένα αρνητικά φορτισμένο σωματίδιο εκτοξεύεται με ταχύτητα υ 0 κατά την κατεύθυνση των δυναμικών γραμμών
ενός ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου. Το σωματίδιο
α) θα εκτελέσει ομαλή κίνηση. β) θα εκτελέσει ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση.
γ) θα εκτελέσει ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση. δ) θα διαγράψει παραβολική τροχιά.
2. Ένα θετικά φορτισμένο σωματίδιο εκτοξεύεται με ταχύτητα υ
0 κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς
ηλεκτρικού πεδίου. Στην κατεύθυνση των δυναμικών γραμμών του πεδίου το σωματίδιο
α) θα εκτελέσει ομαλή κίνηση. β) θα παραμείνει ακίνητο.
γ) θα εκτελέσει ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση. δ) θα εκτελέσει ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση.
3. Ένα φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται με ταχύτητα υ , κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς
0
ηλεκτρικού πεδίου. Το σωματίδιο θα διαγράψει
α) ευθύγραμμη τροχιά. β) κυκλική τροχιά. γ) παραβολική τροχιά. δ) ελλειπτική τροχιά.
4. Ένα θετικά φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται με ταχύτητα υ 0 κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς
ηλεκτρικού πεδίου. Η εξίσωση της τροχιάς του σωματιδίου είναι:
υ2 2α α 2υ 2
α) y  0 x 2 β) y  2 x 2 γ) y  2 x 2 δ) y  0 x 2
2α υ0 2υ 0 α
5. Θετικά φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται με ταχύτητα υ 0 κάθετα στις δυναμικές γραμμές του ομογενούς
ηλεκτρικού πεδίου και κατόπιν εξέρχεται. Η γραμμική εκτροπή (απόκλιση) y του σωματιδίου είναι:
α) ανάλογη της υ 02 . β) ανάλογη της υ0.
γ) αντιστρόφως ανάλογη της υ0. δ) αντιστρόφως ανάλογη της υ 02 .
6. Η γωνιακή εκτροπή (εφφ) κατά την έξοδο από το πεδίο του φορτισμένου σωματιδίου της προηγούμενης ερώτησης είναι:
α) ανάλογη της υ 02 . β) ανάλογη της υ0.
γ) αντιστρόφως ανάλογη της υ0. δ) αντιστρόφως ανάλογη της υ 02 .
7. Θετικά φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου. Το
σωματίδιο
α) θα αποκτήσει σταθερή επιτάχυνση. β) θα αυξήσει την κινητική του ενέργεια.
γ) θα διατηρήσει την ορμή του. δ) θα μειώσει τη δυναμική του ενέργεια.
Ποια από τις παραπάνω προτάσεις είναι λανθασμένη;
8. Δύο όμοια σωματίδια εκτοξεύονται με ταχύτητες ίδιου μέτρου υ 0 από το σημείο Ο, σε κατευθύνσεις όπως
54
φαίνεται στο σχήμα. Τα σωματίδια εξέρχονται από τα σημεία
Α και Β με ταχύτητες αντίστοιχα υΑ, υΒ και κινητικές ενέργειες ΚΑ, ΚΒ
αντίστοιχα, για τις οποίες ισχύει:
α) υΒ<υΑ β) υΒ<υΑ
γ) ΚΒ=ΚΑ δ) ΚΒ>ΚΑ.
9. Δύο φορτισμένα σωματίδια Α, Β εισέρχονται διαδοχικά με την ίδια ταχύτητα υ 0 σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο από
το ίδιο σημείο Ο, κάθετα στις δυναμικές γραμμές. Το Α έχει μάζα m και φορτίο q ενώ το Β έχει μάζα m και
φορτίο 2q. Μετά από διαδρομή x στην κατεύθυνση της υ0 οι γωνιακές εκτροπές yA, yB των δύο σωματιδίων έχουν
σχέση:
α) yA=2yB β) yA=yB/2 γ) yA=4yB δ) yA=yB/4
10. Αν φ , φ
A B είναι οι γωνιακές εκτροπές των δύο σωματιδίων Α και Β αντίστοιχα της προηγούμενης ερώτησης,
τότε ισχύει:
α) εφφA=2εφφB β) εφφA=εφφB/2 γ) εφφA=4εφφB δ) εφφA=εφφB/4
11. Δύο ετερώνυμα φορτισμένα σωματίδια Α και Β που έχουν αντίστοιχα μάζες και
φορτία Α (m, q) και Β (2m, -2q), εισέρχονται από τα σημεία Α και Β αντίστοιχα
του ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου του σχήματος. Οι ταχύτητες εισόδου των δυο
σωματιδίων είναι ίσες και κάθετες στις δυναμικές γραμμές του πεδίου.
Α. Ο χρόνος κίνησης μέσα στο πεδίο για τα σωματίδια Α και Β είναι tΑΓ και tΒΔ
αντίστοιχα και ισχύει:
α) tΑΓ=tΒΔ β) tΑΓ=tΒΔ/2 γ) tΑΓ=4tΒΔ δ) tΑΓ=2tΒΔ.
Β. Οι ταχύτητες εξόδου από το πεδίο των σωματιδίων Α και Β είναι αντίστοιχα
υΓ και υΔ και ισχύει:
α) υΓ=υΔ β) υΓ=2υΔ γ) υΓ=4υΔ δ) υΓ=υΔ/2
Γ. Οι επιταχύνσεις που αποκτούν τα σωματίδια Α και Β είναι αντίστοιχα αΑ και
αΒ και ισχύει:
α) αΑ=2αΒ β) αΑ=αΒ/2 γ) αΑ=4αΒ δ) αΑ=αΒ
Δ. Οι κινητικές ενέργειες που έχουν τα σωματίδια Α και Β κατά την έξοδο τους από το πεδίο είναι αντίστοιχα ΚΓ
και ΚΔ και ισχύει:
α) ΚΓ=ΚΔ β) ΚΓ=ΚΔ/2 γ) ΚΓ=2ΚΔ δ) ΚΓ=ΚΔ/4
Ε. Οι ορμές των σωματιδίων Α και Β κατά την έξοδο τους από το πεδίο είναι αντίστοιχα pΓ και pΔ και ισχύει:
α) pΓ=pΔ β) pΓ=pΔ/2 γ) pΓ=2pΔ δ) pΓ=pΔ/4
12. Φορτισμένο σωματίδιο βάλλεται μεταξύ παράλληλων φορτισμένων πλακών με ταχύτητα υ 0 κάθετη στις
δυναμικές γραμμές. Κατά τη διέλευση του από το ομογενές ηλεκτρικό πεδίο μεταξύ των πλακών το σωματίδιό
υφίσταται απόκλιση y1=2cm. Ένα άλλο φορτισμένο σωματίδιο με διπλάσιο φορτίο και τετραπλάσια μάζα από το
πρώτο βάλλεται με την ίδια ταχύτητα υ0. Αυτό θα αποκλίνει στο πεδίο κατά:
α) 0.5cm β) 1cm γ) 2cm δ) 4cm
13. Ένα αρνητικά φορτισμένο σωματίδιο (m, -q) αφήνεται ελεύθερο μέσα σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο (Ε). Είναι
σωστό ή λάθος ότι το σωματίδιο
α) θα κινηθεί προς σημεία με μεγαλύτερο δυναμικό.
β) θα κινηθεί έτσι ώστε η δυναμική του ενέργεια να αυξάνεται.
γ) θα κινηθεί σε αντίθετη κατεύθυνση με τις δυναμικές γραμμές του πεδίου με σταθερή ταχύτητα.
Eq
δ) θα αποκτήσει επιτάχυνση μέτρου m .
14. Ένα αρνητικά φορτισμένο σωματίδιο (m, -q) εκτοξεύεται με ταχύτητα υ 0 μέσα σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο, με
κατεύθυνση ίδια με την κατεύθυνση της έντασης Ε του πεδίου. Είναι σωστό ή λάθος ότι το σωματίδιο
α) ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση. β) ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση.
γ) ομαλή κίνηση. δ) καμπυλόγραμμη κίνηση.
15. Ένα αρνητικά φορτισμένο σωματίδιο (m, -q) εκτοξεύεται με ταχύτητα υ 0 μέσα σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο, με
κατεύθυνση ίδια με την κατεύθυνση της έντασης Ε του πεδίου. Είναι σωστό ή λάθος ότι το σωματίδιο θα κινηθεί
έτσι ώστε
α) να αυξάνεται η κινητική του ενέργεια. β) να αυξάνεται η δυναμική του ενέργεια.
γ) να μειώνεται η κινητική του ενέργεια. δ) να μειώνεται η ολική του ενέργεια.
55
16. Ένα ηλεκτρόνιο βάλλεται με ταχύτητα υ 0 μέσα σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο. Είναι σωστό ή λάθος ότι:
α) Η τροχιά του ηλεκτρονίου είναι πάντοτε ευθύγραμμη.
β) Η τροχιά του ηλεκτρονίου είναι πάντοτε παραβολική.
γ) Το είδος της τροχιάς του ηλεκτρονίου εξαρτάται από το μέτρο της ταχύτητας υ0.
δ) Το είδος της τροχιάς του ηλεκτρονίου εξαρτάται από την κατεύθυνση της ταχύτητας υ0.
17. Φορτισμένο σωματίδιο βάλλεται με ταχύτητα υ 0 κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς ηλεκτρικού
πεδίου. Είναι σωστό ή λάθος ότι το είδος της κίνησης του στη διεύθυνση της υ0
α) εξαρτάται από το πρόσημο του φορτίου του σωματιδίου.
β) εξαρτάται από τη φορά των δυναμικών γραμμών.
γ) είναι ανεξάρτητο της έντασης Ε του πεδίου.
δ) είναι ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη.
18. Φορτισμένο σωματίδιο βάλλεται με ταχύτητα υ 0 κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς ηλεκτρικού
πεδίου. Είναι σωστό ή λάθος ότι το είδος της κίνησης του κατά την κατεύθυνση των δυναμικών γραμμών του
πεδίου
α) εξαρτάται από το πρόσημο του φορτίου του σωματιδίου. β) εξαρτάται από τη φορά των δυναμικών γραμμών.
γ) εξαρτάται από την ταχύτητα υ0. δ) είναι ομαλά επιταχυνόμενη.
19. Πρωτόνιο ρίχνεται από το σημείο Α μέσα στο ομογενές ηλεκτρικό πεδίο με ταχύτητα υ , όπως στο σχήμα. Το
0
πρωτόνιο βγαίνει από το πεδίο αποκλίνοντας κατά d. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστές;
2m p d
α) Ο χρόνος παραμονής του πρωτονίου μέσα στο πεδίο δίνεται από τη σχέση t 
Eq p
β) Το μέτρο της μεταβολής της ορμής του πρωτονίου στη διάρκεια της κίνησης του μέσα στο πεδίο είναι
Δp  2m p Eq p d
γ) Η κινητική ενέργεια του πρωτονίου κατά την κίνηση του στο πεδίο αυξήθηκε κατά ΔΚ  Eq p d
δ) Η δυναμική ενέργεια του πρωτονίου κατά την κίνηση του στο πεδίο αυξήθηκε κατά ΔU  Eq p d
20. Ένα φορτισμένο σωματίδιο (m, q) εισέρχεται με ταχύτητα υ 0 κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς
ηλεκτρικού πεδίου που δημιουργείται ανάμεσα σε δύο παράλληλες ετερώνυμα φορτισμένες μεταλλικές πλάκες.
Είναι σωστό ή λάθος ότι:
α) Ο χρόνος κίνησης του σωματιδίου μέσα στο πεδίο είναι ανεξάρτητος της υ0.
β) Η επιτάχυνση που αποκτά το σωματίδιο είναι ανάλογη του λόγου q/m.
γ) Η αύξηση της κινητικής ενέργειας του σωματιδίου είναι ίση με το έργο της δύναμης του πεδίου.
δ) Η διαφορά δυναμικού μεταξύ των σημείων εισόδου και εξόδου του σωματιδίου από το πεδίο είναι μηδέν.
21. Είναι σωστό ή λάθος ότι η επιτάχυνση με την οποία κινείται ένα φορτισμένο σωματίδιο μέσα σε ομογενές
ηλεκτρικό πεδίο
α) μένει σταθερή.
β) έχει σταθερό μέτρο αλλά η κατεύθυνση της εξαρτάται από την κατεύθυνση της αρχικής ταχύτητας του σωματιδίου.
γ) εξαρτάται από τη μάζα του σωματιδίου.
δ) είναι αντίστροφα ανάλογη με το φορτίο του.
ε) είναι ανάλογη με την ένταση του πεδίου
22. Πρωτόνια (m , q ) και πυρήνες ηλίου (m
p p α =4mp, qα =2qp) βάλλονται με την ίδια ταχύτητα κάθετα στις δυναμικές
γραμμές ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου που δημιουργείται από ζεύγος φορτισμένων πλακιδίων. Ποιες από τις
προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές;
α) χρόνος κίνησης όλων των σωματιδίων μέσα στο πεδίο είναι ίδιος.
β) Η δύναμη που δέχονται οι πυρήνες ηλίου είναι μεγαλύτερη από τη δύναμη που δέχονται τα πρωτόνια.
γ) Τα πρωτόνια κινούνται με διπλάσια επιτάχυνση από τους πυρήνες ηλίου.
δ) Οι πυρήνες ηλίου υφίστανται διπλάσια εκτροπή απ’ ό,τι τα πρωτόνια.
1. Δύο παράλληλες ετερώνυμα φορτισμένες μεταλλικές πλάκες, που απέχουν απόσταση L=20cm και έχουν τάση
V=2000V, δημιουργούν ομογενές ηλεκτρικό πεδίο. Από μια μικρή τρύπα που υπάρχει στη θετική πλάκα μπαίνει
στο πεδίο ένα ηλεκτρόνιο με ταχύτητα υ παράλληλα με τις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Η ταχύτητα του
ηλεκτρονίου μηδενίζεται μόλις πριν αυτό προσκρούσει στην αρνητική πλάκα. Να υπολογίσετε:
56
α) Την αρχική κινητική ενέργεια του ηλεκτρονίου σε eV.
β) Την επιβράδυνση του ηλεκτρονίου.
γ) Το χρόνο κίνησης του ηλεκτρονίου από τη μια πλάκα στην άλλη.
Δίνονται η μάζα me= 9·10-31Kgκαι το φορτίο |qe| =1,6·10-19C του ηλεκτρονίου.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Εφαρμόζουμε το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας για την κίνηση του ηλεκτρονίου από τη μια
πλάκα στην άλλη:
K τελ  0
K τελ  K αρχ  WF   K αρχ  q e V  K αρχ  (e)  2000V  K αρχ  2000eV
β) Από το θεμελιώδη νόμο της μηχανικής έχουμε:
V V qe 16 m
F  mα  Eq  mα  q e  mα  α  α  1015 2
L L m 9 s
γ) Υπολογίζουμε την αρχική ταχύτητα υ0:
1 2Κ αρχ 2 m
K αρχ  mυ 02  υ 0   υ 0   10 8
2 m 3 s
Στην επιβραδυνόμενη κίνηση του ηλεκτρονίου έχουμε τελική ταχύτητα υ=0, οπότε,
υ 0 υ 3
υ  υ 0  αt  t  0  t   10 7 s
α 8
2. Σε μια περιοχή του χώρου υπάρχει ομογενές ηλεκτρικό πεδίο, του οποίου οι δυναμικές γραμμές είναι
κατακόρυφες με φορά προς τα πάνω. Από ένα σημείο Ο του πεδίου εκτοξεύεται κατακόρυφα προς τα πάνω μικρό
σφαιρίδιο με αρχική ταχύτητα υ0=20m/s. Το σφαιρίδιο, που έχει μάζα m=5g και φορτίο q=-2μC, επιστρέφει στο
σημείο Ο μετά χρόνο t=2s από τη στιγμή της εκτόξευσης. Να βρεθεί το μέτρο της έντασης του ομογενούς
ηλεκτρικού πεδίου. Δίνεται: g=10m/s2.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
 
Στο σφαιρίδιο ασκούνται δυο δυνάμεις το βάρος Β και η δύναμη του πεδίου F . Η

συνισταμένη δύναμη του βάρους και της F έχει φορά προς τα κάτω οπότε η

κίνηση του σφαιριδίου είναι ομαλά επιβραδυνόμενη με επιβράδυνση α .
Από το θεμελιώδη νόμο της μηχανικής έχουμε:
m (α  g )
ΣF  mα  Β  F  mα  mg  Eq  mα  E  (1)
q
Ο χρόνος κίνησης του σφαιριδίου βρίσκεται από την εξίσωση της απομάκρυνσης
αν θέσουμε y=0:
y 0
1 1
y  υ 0 t  αt 2  υ 0 t  αt 2  0 
2 2
t  0 (στιγμή εκτόξευσης ) ή
1 
t ( υ 0  αt )  0   2υ 0 2υ 0
2 t  α (συνολικός χρόνος κίνησης)  α  t (2)

Από (1) και (2) έχουμε:
2υ
m( 0  g )
t m(2 υ 0  gt ) V
E E  E  25  10 3
q qt m
3. Το φορτισμένο σωματίδιο του σχήματος κινείται στο ομογενές ηλεκτρικό πεδίο που δημιουργείται ανάμεσα στις
δύο ετερώνυμα φορτισμένες μεταλλικές πλάκες.
α) Να δείξετε ότι η κινητική του ενέργεια δίνεται από τη σχέση: K  K αρχ  Εqy
β) Να δείξετε ότι η ταχύτητα του είναι: υ  υ 02  2αy όπου υ0, α, y είναι η αρχική
ταχύτητα του, η επιτάχυνση του και η απόκλιση από την αρχική διεύθυνση κίνησης του
αντίστοιχα.
L
γ) Να δείξετε ότι είναι (OM) 
2
δ) Μπορείτε να γενικεύσετε την ερώτηση β για οποιοδήποτε σημείο Α(x,y) της τροχιάς
x
του σωματιδίου, δηλαδή ότι (OM )  ;
2
57
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας για την κίνηση του φορτισμένου σωματιδίου από το σημείο
Ο στο Α έχουμε: K τελ  K αρχ  WF
Το ηλεκτροστατικό πεδίο είναι συντηρητικό οπότε το έργο της συντηρητικής δύναμης F δεν εξαρτάται από την
διαδρομή αλλά μόνο από την αρχική και τελική θέση του σωματιδίου. Συνεπώς, για τον προσδιορισμό του έργου
της F θεωρούμε ισοδύναμα ως μετατόπιση την απομάκρυνση y από το Ο οπότε:
WF  Fy  WF  Eqy
Άρα, K  K αρχ  Εqy
β) Από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας για την κίνηση του φορτισμένου σωματιδίου από το
σημείο Ο στο Α έχουμε:
1 1
K τελ  K αρχ  WF  mυ 2  mυ 02  WF (1)
2 2
Όμως, WF  Fy  WF  Eqy (2)
Από το θεμελιώδη νόμο της μηχανικής έχουμε:
F Eq
F  mα  α  α (3)
m m
Η (1) με τη βοήθεια των (2) και (3) γίνεται:
1 1 2Eqy
mυ 2  mυ 02  Eqy  υ 2  υ 02   υ 2  υ 02  2αy  υ  υ 02  2αy
2 2 m
γ) Στον άξονα x έχουμε ομαλή κίνηση οπότε: x  υ 0 t (4)
Στον άξονα y έχουμε ομαλά επιταχυνομενη κίνηση χωρίς αρχική ταχύτητα οπότε:
1
υ y  α y t και y  α y t 2 (5)
2
υy
Από το σχήμα έχουμε ότι: εφθ  (6)
υ0
Επίσης, από το τρίγωνο ΑΜΚ έχουμε:
ΚΑ y
εφθ   εφθ  (7)
ΜΚ MK
1 2
αt
υy y α y  α αt 2 1 L  υ0 t
1
Άρα από (4), (5), (6) και (7)     ΜΚ  υ 0 t  ΜΚ  L
υ 0 MK υ0 MK 2 2
L
Επομένως, Μ μέσο του ΟΚ άρα ισχύει και (OM)  .
2
δ) Με εντελώς όμοιο τρόπο αποδεικνύεται ότι το αντίστοιχο σημείο Μ’ είναι μέσο της οριζόντιας απομάκρυνσης
του σωματιδίου για οποιοδήποτε σημείο Α(x,y) της τροχιάς του.
4. Ένα θετικά φορτισμένο σωματίδιο με λόγο q

m
=106C/Kg εισέρχεται με ταχύτητα
υ0=2·104m/s σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο, έντασης Ε=104N/C, όπως φαίνεται στο
σχήμα. Η γωνιακή εκτροπή του σωματιδίου, όταν εξέρχεται από το πεδίο είναι φ = 45°.
Να υπολογίσετε:
α) Τη διαφορά δυναμικού μεταξύ των σημείων εισόδου - εξόδου του σωματιδίου από το
πεδίο.
β) Το χρόνο κίνησης του σωματιδίου μέσα στο πεδίο.
γ) Τη απόκλιση yT του σωματιδίου.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Από την ανάλυση της τελικής ταχύτητας υ σε δύο συνιστώσες υx και υy, έχουμε ότι:
υy υy
εφφ   εφ45   υ y  υ 0  υ y  2 10 4 m / s
υx υ0
Η ταχύτητα στο σημείο εξόδου Α έχει μέτρο:
υ  υ 2x  υ 2y  υ  υ 02  υ 02  υ  υ 0 2  υ  2 2  10 4 m / s
Από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας για την κίνηση του φορτισμένου σωματιδίου από το σημείο
Ο στο Α έχουμε:
1 1 m 2
K τελ  K αρχ  WF  mυ 2  mυ 02  qV  V  ( υ  υ 02 )  V  200V
2 2 2q
58
β) Από το θεμελιώδη νόμο της μηχανικής υπολογίζουμε την επιτάχυνση α του σωματιδίου:
F Eq
F  mα  α  α  α  1010 m / s 2
m m
Ο χρόνος κίνησης του σωματιδίου από το Ο στο σημείο Α υπολογίζεται από τη σχέση:
υy
υ y  αt  t   t  2  10 6 s
α
1
γ) Η απόκλιση y του σωματιδίου δίνεται από την σχέση: y  αt 2  y  2  10 2 m
2
5. Φορτισμένο σωματίδιο, μάζας m=2·10 -11

Kg και φορτίου q=+2pC εισέρχεται με ταχύτητα μέτρου υ0=200m/s
κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου έντασης μέτρου Ε=2·105V/m. Να βρείτε την
εξίσωση της τροχιάς του σωματιδίου στο χρονικό διάστημα που κινείται μέσα στο πεδίο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Στον άξονα x έχουμε ομαλή κίνηση οπότε:
x
x  υ 0 t  x  200 t  t  (1)
200
Στον άξονα y έχουμε ομαλά επιταχυνομενη κίνηση χωρίς αρχική ταχύτητα με επιτάχυνση μέτρου:
F Eq
α α  α  10 4 m / s 2
m m
Η απόκλιση y θα είναι:
1
y  αt 2  y  10 4 t 2 (2)
2
x2 x2
y  10 4 y (Εξίσωση Παραβολής)
4  10 4 4
6. Δύο παράλληλες οριζόντιες μεταλλικές πλάκες, που έχουν μήκος ℓ=4cm και απέχουν μεταξύ τους απόσταση d=
2cm, Είναι φορτισμένες με τάση V. Ένα ηλεκτρόνιο εισέρχεται στο ομογενές ηλεκτροστατικό πεδίο με ταχύτητα
υ0=107m/s, κάθετα προς τις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Τη στιγμή της εισόδου, το ηλεκτρόνιο βρίσκεται σε
απόσταση d1=3/4d από τη θετικά φορτισμένη πλάκα. Να υπολογιστεί η μέγιστη τιμή της τάσης V, ώστε το
ηλεκτρόνιο να εξέλθει από το χώρο του πεδίου.
Δίνεται η μάζα του ηλεκτρονίου m= 9·10-31Κg και το φορτίο του e= -1,6·10-19C.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Έστω t ο χρόνος κίνησης του ηλεκτρονίου στο ομογενές πεδίο.

Στον άξονα x έχουμε ομαλή κίνηση οπότε:   υ 0 t  t  (1)
υ0
Στον άξονα y έχουμε ομαλά επιταχυνομενη κίνηση χωρίς αρχική ταχύτητα
οπότε:
1 1 Ee 2 1 eV 2 (1) 1 eV  2
y  αt 2  y  t y t y  (2)
2 2 m 2 md 2 md υ 02
Για να εξέλθει το ηλεκτρόνιο από το χώρο του πεδίου, πρέπει τη στιγμή της εξόδου (x=ℓ) να ισχύει η σχέση:
3
y  d1  y  d (3)
4
1 eV  2 3 3md 2 υ 02
Άρα από (2) και (3) έχουμε:  d  V 
2 md υ 02 4 2e 2
3md 2 υ 02
Άρα, Vmax   Vmax  213,3V
2e 2
7. Μεταξύ των οριζόντιων οπλισμών επίπεδου πυκνωτή, που έχουν μήκος L=12cm και απέχουν μεταξύ τους
απόσταση d=2 3 cm υπάρχει ομογενές ηλεκτροστατικό πεδίο με φορά προς τα πάνω. Από το άκρο του θετικά
φορτισμένου οπλισμού εισέρχεται στο πεδίο ένα ηλεκτρόνιο με αρχική ταχύτητα υ0=106m/s, που σχηματίζει
γωνία θ με τη διεύθυνση των οπλισμών. Το ηλεκτρόνιο εξέρχεται από το πεδίο στο άκρο του αρνητικά
φορτισμένου οπλισμού, παράλληλα προς τους οπλισμούς. Ζητούνται:
α) Η τιμή της γωνίας θ.
β) Το μέτρο της έντασης του ηλεκτροστατικού πεδίου.
59
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Η αρχική ταχύτητα του ηλεκτρονίου υ0 μπορεί να αναλυθεί σε δυο συνιστώσες υ0,x
και υ0,y όπως φαίνεται στο σχήμα.
Μελετάμε την κίνηση του ηλεκτρονίου στους άξονες x, y ξεχωριστά και έχουμε:
Στον άξονα x η κίνηση είναι ομαλή με ταχύτητα υ x  υ 0,x  υ 0 συνθ
και x  υ 0 συνθt (1)
Στον άξονα y έχουμε ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση
με αρχική ταχύτητα υ 0, y  υ 0 ημθ οπότε
και υ y  υ 0 ημθ  αt (2)
1 2
και y  υ 0 ημθt αt (3)
2
Ο χρόνος που απαιτείται για να φτάσει το ηλεκτρόνιο στο σημείο Α βρίσκεται από την (2) θέτοντας υy=0 οπότε:
υ y 0
t t α υ 0 ημθ
υ y  υ 0 ημθ  αt  t α  (4)
α
Όμως για t=tα έχουμε ότι x=L και y=d οπότε από (1) και (3) με την βοήθεια της (4) προκύπτουν οι παρακάτω
σχέσεις:
t tα
x L υ 02 ημθσυνθ
x  υ 0 συνθt  L  (5)
α
t t α
2
1 y d υ ημθ 1  υ 0 ημθ  υ 2 ημ 2 θ
και y  υ 0 ημθt  αt 2  d  υ 0 ημθ 0  α   d  0 ( 6)
2 α 2  α  2α
d 1 2d
Διαιρούμε (6) με την (5) οπότε:  εφθ  εφθ   θ  30
L 2 L
F Ee
β) Έχουμε α  α (7)
m m
mυ 02 ημ 2 θ V
Από (6) και (7) έχουμε: E   E  20
2de m
8. Ένα ηλεκτρόνιο εισέρχεται σε ομογενές ηλεκτροστατικό πεδίο, του οποίου οι δυναμικές γραμμές είναι
κατακόρυφες και έχουν φορά προς τα πάνω. Το ηλεκτρόνιο έχει αρχική κινητική ενέργεια Ε0 και η αρχική του
ταχύτητα σχηματίζει γωνία θ με την διεύθυνση των δυναμικών γραμμών του πεδίου. Να υπολογιστεί η διαφορά
δυναμικού μεταξύ του σημείου εισόδου του ηλεκτρονίου στο πεδίο και του σημείου που αντιστοιχεί στην μέγιστη
κατακόρυφη απομάκρυνση του. Δίνεται το φορτίο του ηλεκτρονίου e.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Στον άξονα y έχουμε ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση με αρχική
ταχύτητα υ 0, y  υ 0 συνθ οπότε
και υ y  υ 0 συνθ  αt (1)
1 2
και y  υ 0 συνt  αt (2)
2
F Eq
και α  α (3)
m m
Ο χρόνος που απαιτείται για να φτάσει το ηλεκτρόνιο στο σημείο Α βρίσκεται
από την (1) θέτοντας υy=0 οπότε:
υ y 0
t tα
υ 0 συνθ
υ y  υ 0 συνθ  αt  t α  (4)
α
Η μέγιστη κατακόρυφη απομάκρυνση του ηλεκτρονίου υπολογίζεται από την σχέση (2) θέτοντας t=tα:
ttα
1 y  y max υ 2 συν 2 θ
y  υ 0 συνt  αt 2  y max  0 (5)
2 2α
ΔV V  VO
Επειδή το πεδίο είναι ομογενές θα ισχύει E  E A  VA  VO  Ey max (6)
Δy y max
mυ 02 συν 2 θ E συν 2 θ
Από (3), (5) και (6) βρίσκουμε: VA  VO   VA  VO  0
2e e
60
9. Δύο οριζόντιες ετερώνυμα φορτισμένες μεταλλικές πλάκες έχουν μήκος L= 3 cm. Ένα ηλεκτρόνιο εισέρχεται
στο χώρο μεταξύ των πλακών από σημείο Ο, που απέχει ℓ=1,5cm από τη θετική πλάκα, με κινητική ενέργεια
1,6·10-16J. Η ταχύτητα εισόδου υ0 είναι κάθετη στις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Να υπολογίσετε:
α) Την ένταση του πεδίου, ώστε το ηλεκτρόνιο να εξέρχεται από την άκρη Α της θετικά φορτισμένης πλάκας.
β) Τη μεταβολή της κινητικής ενέργειας του ηλεκτρονίου μεταξύ των σημείων εξόδου Α - εισόδου Ο.
γ) Τη μεταβολή της ορμής του ηλεκτρονίου κατά την κίνηση του στο πεδίο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Στον άξονα x έχουμε ομαλή κίνηση οπότε ο χρόνος για να μεταβεί το ηλεκτρόνιο από τη θέση Ο στη θέση Α θα
L
είναι: L  υ 0 t  t  (1)
υ0
Ee
Στον άξονα y έχουμε ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση ( α  ) χωρίς αρχική
m
ταχύτητα οπότε για τη μετάβαση το ηλεκτρονίου από τη θέση Ο στη θέση Α θα
ισχύει:
1
K  mυ 02
1 y  1 Ee 2 (1) 1 Ee L2 2mυ 02 2
y  αt 2    t     E  
2 2 m 2 m υ 02 eL2
4K N
E 2
 E  2  10 5
eL C
β) Από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας για την κίνηση του φορτισμένου σωματιδίου από το σημείο
Ο στο Α έχουμε:
K τελ  K αρχ  WF  ΔK  F  ΔK  Ee  ΔK  4,8  10 16 J
γ) Η ορμή του ηλεκτρονίου μεταβάλλεται μόνο στη διεύθυνση Οy, στην οποία δέχεται την ηλεκτρική δύναμη. Άρα:
(1)
L
Δp  Δp y  Δp  mυ y  0  Δp  mαt  Δp  Ft  Δp  Ee
υ0
1 2Κ
Όμως, K  mυ 02  υ 0   υ 0  6  10 5 m / s
2 m
m
Άρα, Δp  9,23  10  22 Kg
s
10. Θετικά φορτισμένο σωματίδιο, με ειδικό φορτίο q

m =2·105C/Kg,
επιταχύνεται υπό τάση V=1000V. Το σωματίδιο στη συνέχεια μπαίνει
κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου έντασης
Ε=104N/C. Το πεδίο δημιουργείται στο χώρο μεταξύ δύο παράλληλων
ετερώνυμα φορτισμένων μεταλλικών πλακών που έχουν μήκος L1=5cm.
Πέρα από τις πλάκες και σε απόσταση L2=2,5cm υπάρχει οθόνη, όπως
φαίνεται στο σχήμα, όπου τελικά προσπίπτει το σωματίδιο. Να υπολογίσετε:
α) Την ταχύτητα εισόδου υ0 του σωματιδίου στο ομογενές ηλεκτρικό πεδίο.
β) Την απόκλιση y0 του σωματιδίου από τη διεύθυνση εισόδου του στο
ομογενές πεδίο, όταν προσπίπτει στην οθόνη.
γ) Τον ολικό χρόνο κίνησης του σωματιδίου από την είσοδο του στο ομογενές πεδίο μέχρι να προσκρούσει στην
οθόνη.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας για την κίνηση του φορτισμένου σωματιδίου στο ηλεκτρικό
πεδίο που το επιταχύνει έχουμε:
1 2qV
K τελ  K αρχ  WF  mυ 02  qV  υ 0   υ 0  2  10 4 m / s
2 m
β) Στη διεύθυνση του άξονα Οx το σωματίδιο εκτελεί ομαλή κίνηση, ενώ στη
διεύθυνση του άξονα Οy εκτελεί ομαλά επιταχυνόμενη.
L
Ο χρόνος κίνησης από το σημείο Ο στο σημείο Α είναι: t 1  1  2,5  10 6 s
υ0
Η επιτάχυνση της κίνησης στον Οy είναι:
F Eq
F  mα  α  α  α  8  10 9 m / s 2
m m
61
Η απόκλιση y1 του σωματιδίου κατά την έξοδο του από το πεδίο στο σημείο Α, από την διεύθυνση Οx, είναι:
1
y1  αt 12  y1  2,5  10  2 m
2
υy αt
Η γωνιακή εκτροπή φ του σωματιδίου στο σημείο Α είναι εφφ   εφφ   εφφ  1  φ  45
υ0 υ0
Μετά από το σημείο Α το σωματίδιο κινείται ευθύγραμμα και ομαλά με την ταχύτητα υ που έχει διαμορφώσει
κατά τη στιγμή της εξόδου από το ομογενές ηλεκτρικό πεδίο.
y
Από το σχήμα προκύπτει: εφφ  2  y 2  L 2 εφ45  y 2  2,5  10  2 m
L2
Η συνολική απόκλιση θα είναι: y  y1  y 2  y  5  10 2 m
L2
γ) Ο χρόνος κίνησης από το σημείο Α στο σημείο Β είναι: t 2   t 2  1,25  10 6 s
υ0
Ο συνολικός χρόνος από το σημείο Ο στο σημείο Β είναι: t  t 1  t 2  t  3,75  10 6 s
11. Ηλεκτρόνιο που κινείται έχοντας κινητική ενέργεια Κ , μπαίνει σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο κάθετα στις
1
δυναμικές γραμμές του. Μετά από χρόνο t έχει κινητική ενέργεια Κ2. Να βρεθούν:
α) Η ένταση του πεδίου Ε.
β) Η απόκλιση y από την αρχική τροχιά.
γ) Η γωνία εκτροπής.
Δίνεται η μάζα του ηλεκτρονίου m και το φορτίο του e.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Στη διεύθυνση του άξονα Οx το ηλεκτρόνιο εκτελεί ομαλή κίνηση, ενώ στη
διεύθυνση του άξονα Οy εκτελεί ομαλά επιταχυνόμενη.
1
Επειδή K  mυ 2 υπολογίζουμε τις ταχύτητες υ1, υ2 αντίστοιχα:
2
2Κ 1 2Κ 2
υ1  (1) υ2  (2)
m m
Κάθε στιγμή ισχύει:
υ  υ 2x  υ 2y με υx=υ1
Εφαρμόζουμε τον παραπάνω τύπο την στιγμή που το ηλεκτρόνιο έχει κινητική ενέργεια Κ2, οπότε:
(1),( 2 ) 2
υ 2  υ12  υ 2y  υ y  υ 22  υ12  υ y  (K 2  K 1 ) (3)
m
F Ee
Όμως, α  α (4)
m m
( 4)
Ee υ y m (3) 2m( K 2  K 1 )
και υ y  αt  υ y  tE E 
m et et
1 2 1 Ee 2
β) y  αt  y  t
2 2 m
2
υy (K 2  K 1 )
m K 2  K1
γ) εφφ   εφφ   εφφ 
υ1 2Κ 1 K1
m
Κεφάλαιο 4 – Μαγνητικό Πεδίο Φυσικός
62
Ενότητα
Κινήσεις Φορτισμένων Σωματιδίων
10
σε Ομογενές Μαγνητικό Πεδίο
1. Τι γνωρίζετε για τη δύναμη Lorenz που δέχεται κινούμενο φορτισμένο σωματίδιο από μαγνητικό πεδίο.
2. Να δικαιολογήσετε το είδος της κίνησης που εκτελεί ένα φορτισμένο σωματίδιο που κινείται παράλληλα με τις
δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς μαγνητικού πεδίου.
3. Να δικαιολογήσετε το είδος της κίνησης που εκτελεί ένα φορτισμένο σωματίδιο που κινείται κάθετα στις
δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς μαγνητικού πεδίου.
4. Να αποδείξετε τις σχέσεις υπολογισμού της ακτίνας και της περιόδου της κυκλικής τροχιάς του φορτισμένου
σωματιδίου που κινείται κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς μαγνητικού πεδίου.
5. Να μελετήσετε την κίνηση που εκτελεί ένα φορτισμένο σωματίδιο όταν εισέρχεται σε ομογενές μαγνητικό
πεδίο με τυχαία γωνία ως προς τις δυναμικές γραμμές.
6. Τι είναι η μαγνητική φιάλη;
7. Τι είναι οι ζώνες Van Allen και τι η ακτινοβολία Cerenkov;

Σελίδα
4.14, 4.15, 4.16, 4.17, 4.18, 4.19, 4.20, 4.21, 4.22, 4.23,
Σελ. 171 Ερωτήσεις
4.24, 4.25, 4.26, 4.27, 4.28
Σελ. 175 Ασκήσεις 4.41, 4.42, 4.43, 4.44, 4.45, 4.46, 4.47, 4.48
Σελ. 178 Προβλήματα 4.58, 4.59, 4.60, 4.61, 4.64
63
1. Ένα φορτισμένο σωματίδιο εκτελεί ευθύγραμμη ομαλή κίνηση. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι στο χώρο δεν
υπάρχει μαγνητικό πεδίο; Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι στο χώρο δεν υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο;
2. Σημειακή πηγή ηλεκτρονίων εκπέμπει ηλεκτρόνια με διαφορετικές ταχύτητες κάθετα στις δυναμικές γραμμές
ομογενούς μαγνητικού πεδίου. Να εξηγήσετε γιατί όλα τα ηλεκτρόνια θα ξαναγυρίσουν στο ίδιο σημείο στον ίδιο
χρόνο.
3. Στο σχήμα φαίνεται η επίπεδη τροχιά ΑΓΔΖ ενός φορτισμένου σωματιδίου.
Στις περιοχές (Ι) και (III) το σωματίδιο διαγράφει τμήματα κυκλικών τροχιών,
ενώ στην περιοχή (Π) κινείται στο ομογενές ηλεκτρικό πεδίο ενός πυκνωτή.
α) Να προσδιορίσετε τις κατευθύνσεις των δύο μαγνητικών πεδίων.
β) Να συγκρίνετε τις ταχύτητες που έχει το σωματίδιο κατά την κίνηση του
στα δύο ομογενή μαγνητικά πεδία.
γ) Να συγκρίνετε τις εντάσεις Β1, και Β2 των δύο μαγνητικών πεδίων, αν οι
ακτίνες των κυκλικών τροχιών του σωματιδίου είναι ίσες.
Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
1. Ένα φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται σε ομογενές μαγνητικό πεδίο με ταχύτητα υ, κάθετα στις δυναμικές
γραμμές. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις δεν ισχύει;
α) Η ορμή του σωματιδίου μεταβάλλεται. β) Η κίνηση του σωματιδίου είναι επιταχυνόμενη.
γ) Το έργο της δύναμης του πεδίου πάνω στο σωματίδιο είναι μηδέν.
δ) Η κινητική ενέργεια του σωματιδίου μεταβάλλεται.
2. Ένα. πρωτόνιο (q, m) και ένα σωμάτιο α (2q, 4m) διαγράφουν κυκλικές τροχιές μέσα στο ίδιο ομογενές μαγνητικό
πεδίο, με ταχύτητες που έχουν μέτρα υπ και υα αντίστοιχα. Για να είναι οι ακτίνες των δύο τροχιών ίσες, θα πρέπει
τα μέτρα των ταχυτήτων να έχουν σχέση:
α) υπ=υα β) υπ=2υα γ) υπ=υα/2 δ) υπ=4υα
3. Ένα πρωτόνιο (q, m) και ένα σωμάτιο α (2q, 4m) εισέρχονται με ταχύτητες υ π και υα
αντίστοιχα μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β, κάθετα στις δυναμικές γραμμές του. Το
πεδίο εκτείνεται δεξιά της y′y, όπως φαίνεται στο σχήμα. Το πρωτόνιο εξέρχεται από το
πεδίο σε χρόνο tπ, ενώ το σωμάτιο α σε tα. Η σχέση των χρόνων tπ και tα είναι:
α) tπ=tα β) tπ=2tα γ) tπ=tα/2 δ) tπ=tα/4
4. Ένα. πρωτόνιο (q, m) και ένα σωμάτιο α (2q, 4m) διαγράφουν κυκλικές τροχιές με την ίδια
ταχύτητα μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β. Οι ακτίνες Rπ και Rα και οι περίοδοι Τπ και
Τα των τροχιών του πρωτονίου και του σωματίου α αντίστοιχα έχουν σχέση:
α) Rα=Rπ και Τα=Τπ β) Rα=Rπ και Τα=2Τπ
γ) Rα=2Rπ και Τα=Τπ δ) Rα=2Rπ και Τα=2Τπ
5. Ένα ηλεκτρόνιο εισέρχεται με ταχύτητα υ σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β. Η διεύθυνση της ταχύτητας υ
σχηματίζει κατά την είσοδο οξεία γωνία φ με τις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Το βήμα της έλικας του
ηλεκτρονίου έχει ανάλογη σχέση
α) με την ταχύτητα υ. β) με το συνημίτονο της γωνίας φ.
γ) με το αντίστροφο της έντασης 1/Β. δ) με όλα τα παραπάνω.
6. Ένα φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται με ταχύτητα υ, υπό γωνία φ με τις δυναμικές γραμμές ομογενούς
μαγνητικού πεδίου Β. Το σωματίδιο εκτελεί ελικοειδή κίνηση, για την οποία
α) η ακτίνα της έλικας είναι R= mυ
Bq .
β) η περίοδος Τ της έλικας εξαρτάται από τη γωνία φ.
γ) το βήμα της έλικας είναι ίσο με το μήκος της τροχιάς που διανύει το σωματίδιο σε χρόνο Τ.
δ) το βήμα της έλικας είναι ίσο με την απόσταση που διανύει το σωματίδιο στη διεύθυνση των δυναμικών
γραμμών του πεδίου σε χρόνο Τ.
7. Οι ζώνες ακτινοβολίας Van Allen, όπου εγκλωβίζονται φορτισμένα σωματίδια είναι:
α) δύο κυκλικές ζώνες γύρω από τη Γη στο επίπεδο του ισημερινού.
β) δύο δακτύλιοι, ο ένας κοντά στο βόρειο και ο άλλος κοντά στο νότιο πόλο.
64
γ) δύο δακτυλιοειδείς περιοχές που περιβάλλουν τη Γη από το βόρειο στο νότιο πόλο.
δ) δύο κυκλικές ζώνες που βρίσκονται σε επίπεδο κάθετο στο επίπεδο του ισημερινού.
8. Στο σχήμα φαίνονται οι τροχιές που διαγράφουν φορτισμένα σωματίδια μέσα σε ομογενές
μαγνητικό πεδίο. Να αντιστοιχήσετε τις τροχιές της στήλης Α με τα σωματίδια της στήλης Β.
Α Β
1. Τροχιά Κ1 α. Ηλεκτρόνιο
2. Τροχιά Κ2 β. Πρωτόνιο
γ. Ιόν Cl 
9. Να αντιστοιχήσετε τις περιπτώσεις που παριστάνονται στη στήλη Α με τη δύναμη Lorenz που
παριστάνεται στη στήλη Β.
1. Ένα φορτισμένο σωματίδιο με ειδικό φορτίο q

m = π
18
·106 C
Kg
εισέρχεται σε ομογενές
μαγνητικό πεδίο όπως φαίνεται στο σχήμα. Το πεδίο έχει ένταση Β=1Τ και εκτείνεται
σε περιοχή πλάτους d=0,2m. Να προσδιορίσετε το σημείο εξόδου του σωματιδίου από
την περιοχή του πεδίου στις εξής περιπτώσεις:
α) Το σωματίδιο εισέρχεται κάθετα στις γραμμές του πεδίου με ταχύτητα
υ0 = π·104 m/s.
β) Το σωματίδιο εισέρχεται κάθετα στις γραμμές του πεδίου με ταχύτητα υ0 = 2π·104
m/s.
γ) Το σωματίδιο εισέρχεται κάθετα στις γραμμές του πεδίου με ταχύτητα υ0 = π·104 m/s,
αλλά μετά από t= 6μs καταργείται το μαγνητικό πεδίο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Μέσα στο ομογενές μαγνητικό πεδίο διαγράφεται ημικύκλιο ακτίνας R:
65
mυ 0
R  R  0,18m με κέντρο το Κ1
Bq
Επειδή είναι R<d, το σωματίδιο βγαίνει από το σημείο Κ2 που απέχει απ' το Ο απόσταση 2R.
β) Μέσα στο ομογενές μαγνητικό πεδίο διαγράφει τόξο (κέντρο Κ2) ακτίνας R' και είναι:
m2υ 0
R   R   2R  R   0,36m
Bq
Επειδή R'>d, το σωματίδιο βγαίνει από το σημείο Γ, έχοντας εκτραπεί κατά y1.
Από το τρίγωνο Κ2ΔΓ έχουμε:
R  2  ( R   y1 ) 2  d 2  y 1  R   R  2  d 2 
y1  0,06m
γ) Όταν καταργείται το ομογενές μαγνητικό πεδίο το σωματίδιο βρίσκεται στη θέση Ε,

έχοντας διαγράψει τόξο ΟΕ επίκεντρης γωνίας φ. Είναι:
2π 2π Bq π
φ tφ tφ t  φ  rad
Τ 2πm m 3
Bq
Όμως, (ΟΜ) = (ΛΝ) = R-Rσυνφ ή (ΛΝ)=0,09m
Επίσης, (ΕΝ)=d - Rημφ ή (ΕΝ)=0,0441m
Από το τρίγωνο ΕΝΖ έχουμε, (ΝΖ)=(ΕΝ)εφφ ή (ΝΖ)=0,0764m.
Άρα, y2=(ΛΝ)+(ΝΖ) ή y2=0,166m.
2. Σωματίδιο μάζας m=1,6·10 -27

Kg και φορτίου q=+1,6·10-19 C εισέρχεται σε περιοχή ΓΔΚΖΓ σχήματος
ορθογωνίου, όπου επικρατεί ομογενές μαγνητικό πεδίο έντασης μέτρου Β =10-2 Τ, με ταχύτητα υΑ κάθετη στις
μαγνητικές γραμμές και κάθετη στην πλευρά ΔΚ. Το σωματίδιο διαγράφει τεταρτοκύκλιο μέχρι το σημείο Ο της
ΖΚ, όπου και εξέρχεται από το μαγνητικό πεδίο με ταχύτητα μέτρου υ0 = 106m/s. Στο σημείο Ο υπάρχει μικρή
οπή μέσω της οποίας το σωματίδιο εισέρχεται σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο
παράλληλες μεταλλικές πλάκες ΖΚΛ και ΜΝ, με ταχύτητα παράλληλη στις δυναμικές του γραμμές. Το πεδίο έχει
ένταση μέτρου Ε= 2,5·103 Ν/C και φορά από την πλάκα ΜΝ στην πλάκα ΖΚΛ. Να βρείτε:
α) το μέτρο υA της ταχύτητας του σωματιδίου όταν εισέρχεται στο μαγνητικό πεδίο.
β) την ακτίνα της τροχιάς που διαγράφει το σωματίδιο μέσα στο μαγνητικό πεδίο.
γ) τη διαφορά δυναμικού μεταξύ των πλακών ΖΚΛ και ΜΝ, ώστε το σωματίδιο να φτάσει με μηδενική ταχύτητα
στην πλάκα ΜΝ.
δ) το συνολικό χρόνο κίνησης του σωματιδίου από τη στιγμή της εισόδου του στο μαγνητικό πεδίο μέχρι να
φτάσει στην πλάκα ΜΝ.
Η επίδραση του πεδίου βαρύτητας να θεωρηθεί αμελητέα. Δίνεται: π=3,14.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Δεν έχουμε μεταβολή του μέτρου της ταχύτητας οπότε υΑ=υ0
mυ A
β) R   R  1m
Bq
γ) Από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας για την κίνηση του φορτίου μέσα στο ηλεκτρικό πεδίο
παράλληλα με τις δυναμικές γραμμές, έχουμε ότι:
1 mυ 02
0 mυ 02  qV  V   V  5000V
2 2q
υ0
δ) Έστω ότι ο χρόνος κίνησης στο ηλεκτρικό πεδίο είναι t1. Έχουμε, 0  υ 0  αt 1  t 1  (1)
α
F Eq
και α  α (2)
m m
mυ 0
οπότε από (1) και (2) παίρνουμε: t 1   t 1  4  10 6 s
Eq
T 2 πm
Έστω ότι ο χρόνος κίνησης στο μαγνητικό πεδίο είναι t2. Έχουμε, t 2   t2   t 2  1,57  10 6 s
4 4Bq
Άρα, ο συνολικός χρόνος κίνησης του σωματιδίου θα είναι: t  t 1  t 2  t  5,57  10 6 s
Κεφάλαιο 5 - Ηλεκτρομαγνητική Επαγωγή Φυσικός
66
Ενότητα
Ηλεκτρομαγνητική Επαγωγή
Ευθύγραμμος Αγωγός Κινούμενος
11
σε Ομογενές Μαγνητικό Πεδίο
1. Τι ονομάζεται μαγνητική ροή και τι εκφράζει;

2. Ποιο φαινόμενο ονομάζεται ηλεκτρομαγνητική επαγωγή;
3. Να περιγράψετε δυο πειράματα στα οποία παρατηρείται το φαινόμενο της ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής.
4. Να διατυπώσετε τον νόμο της επαγωγής (νόμο του Faraday).
5. Πώς εξηγείται η εμφάνιση ηλεκτρεγερτικής δύναμης (ΗΕΔ) από επαγωγή σε ευθύγραμμο αγωγό που κινείται σε
ομογενές μαγνητικό πεδίο; Να αποδείξετε τη σχέση υπολογισμού της εμφανιζόμενης ΗΕΔ.
6. Να αποδείξετε τη σχέση υπολογισμού της ηλεκτρεγερτικής δύναμης που αναπτύσσεται από επαγωγή σε
κινούμενο αγωγό μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο, εφαρμόζοντας το νόμο του Faraday.

Σελίδα
Σελ. 212 Ερωτήσεις 5.1†, 5.2†, 5.4†, 5.5†, 5.6†, 5.7†, 5.8†, 5.10, 5.11, 5.12, 5.13
Σελ. 187 Παραδείγματα 5.1, 5.2, 5.3
Σελ. 218 Ασκήσεις 5.34†, 5.36†, 5.37†, 5.38†, 5.39, 5.40, 5.41, 5.42, 5.43
Σελ. 223 Προβλήματα 5.58, 5.59, 5.60, 5.61, 5.62, 5.63, 5.64, 5.65, 5.67
† Θέματα που είναι εκτός ύλης για τη Φυσική Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης αλλά εντός ύλης για τη Φυσική Γενικής Παιδείας Β′ Λυκείου.
67
1. Που οφείλεται το φαινόμενο της επαγωγής στην περίπτωση όπου ένας αγωγός κινείται μέσα σε μαγνητικό πεδίο;
2. Πότε η ΗΕΔ από επαγωγή δίνεται από τον τύπο Ε =Bυℓ; επ
3. Να σχεδιάσετε ποιοτικά την ΗΕΔ που αναπτύσσεται από επαγωγή συναρτήσει του χρόνου αν δίνεται η μεταβολή
της μαγνητικής ροής, σε κάθε μια από τις παρακάτω περιπτώσεις
4. Ένας ευθύγραμμος αγωγός βρίσκεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β, προσανατολισμένος κάθετα στις
δυναμικές γραμμές του. Να περιγράψετε δύο τρόπους κίνησης του αγωγού κατά τους οποίους δεν αναπτύσσεται
σ' αυτόν επαγωγική τάση.
5. Ο αγωγός ΚΛ του σχήματος κινείται χωρίς τριβές με σταθερή ταχύτητα πάνω
στους παράλληλους αγωγούς Αx και Γy. Τα άκρα Α και Γ συνδέονται μεταξύ
τους διαμέσου αντίστασης R. Το σχηματιζόμενο κύκλωμα είναι κάθετο στις
δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς μαγνητικού πεδίου Β.
α) Να δικαιολογήσετε γιατί πρέπει να ασκείται σταθερή εξωτερική δύναμη F
στον αγωγό, ομόρροπη της ταχύτητας υ.
β) Να δείξετε ότι το έργο της δύναμης FL για χρονικό διάστημα Δt είναι ίσο με
τη θερμότητα Q που αναπτύσσεται στο ίδιο χρονικό διάστημα στην αντίσταση
R του κυκλώματος.

1. H ΗΕΔ που αναπτύσσεται από επαγωγή σε ένα κύκλωμα
α) είναι ανάλογη της μαγνητικής ροής που διέρχεται από το κύκλωμα.
β) είναι ανάλογη της μεταβολής της μαγνητικής ροής που διέρχεται από το κύκλωμα.
γ) είναι ανάλογη της μεταβολής της μαγνητικής ροής που διέρχεται από το κύκλωμα ανά μονάδα χρόνου.
δ) είναι αντιστρόφως ανάλογη της χρονικής διάρκειας της μεταβολής της μαγνητικής ροής που διέρχεται από το
κύκλωμα
2. Ένα συρμάτινο κυκλικό πλαίσιο είναι τοποθετημένο μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο κάθετα στις δυναμικές
γραμμές του. Στο πλαίσιο θα αναπτυχθεί ηλεκτρεγερτική δύναμη από επαγωγή, όταν το πλαίσιο
α) στραφεί γύρω από τον άξονα του, παραμένοντας συνεχώς στο ίδιο επίπεδο.
β) στραφεί γύρω από μια διάμετρο του.
γ) μετακινηθεί μέσα στο πεδίο πάνω στο επίπεδο που ορίζει.
δ) μετακινηθεί μέσα στο πεδίο, παραμένοντας συνεχώς κάθετο στις δυναμικές γραμμές.
3. Στο διάγραμμα παριστάνεται η ΗΕΔ που αναπτύσσεται από επαγωγή σε ένα πλαίσιο, σε
σχέση με το χρόνο. Η μεταβολή της μαγνητικής ροής |ΔΦ| που διέρχεται από το πλαίσιο, στο
χρονικό διάστημα 0-t0, είναι:
α) E0 β) E0t0/2 γ) E0/ t0 δ) 2E0t0
4. Στο σχήμα φαίνεται η μεταβολή της μαγνητικής ροής, που διέρχεται από ένα μεταλλικό
πλαίσιο, σε σχέση με το χρόνο. Η ΗΕΔ που αναπτύσσεται από επαγωγή στο πλαίσιο, σε σχέση
με το χρόνο, παριστάνεται στο διάγραμμα:
α) β) γ) δ)
68
5. Ένα κυκλικό πλαίσιο εμβαδού S και αντίστασης R. αρχικά βρίσκεται εκτός και σε χρόνο Δt τοποθετείται εντός
ομογενούς μαγνητικού πεδίου Β, με το επίπεδο του κάθετο στις δυναμικές γραμμές. Το ηλεκτρικό φορτίο Q που
αναπτύχθηκε από επαγωγή υπολογίζεται από τη σχέση:
BS BS BSR
α) Q  β) Q  BSR γ) Q  δ) Q 
R RΔt Δt
6. Ένας ευθύγραμμος αγωγός αφήνεται να πέσει ελεύθερα τη χρονική στιγμή t=0 από μεγάλο ύψος, σε περιοχή στην
οποία υπάρχει οριζόντιο ομογενές μαγνητικό πεδίο. Ο αγωγός σε όλη της διάρκεια της κίνησης του παραμένει
οριζόντιος και κάθετος στις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Η τάση που αναπτύσσεται από επαγωγή στα άκρα του
αγωγού παριστάνεται στο διάγραμμα.
α) β) γ) δ)
7. O αγωγός ΚΛ κινείται με σταθερή ταχύτητα υ πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο, σε περιοχή
που υπάρχει κατακόρυφο ομογενές μαγνητικό πεδίο Β, όπως φαίνεται στο σχήμα.
α) Στον αγωγό ασκείται δύναμη Laplace, η οποία έχει αντίθετη φορά από ότι η ταχύτητα.
β) Στον αγωγό ασκείται εξωτερική δύναμη ομόρροπη της ταχύτητας.
γ) Το άκρο Κ του αγωγού έχει περίσσεια αρνητικού φορτίου.
δ) Το άκρο Λ του αγωγού έχει περίσσεια αρνητικού φορτίου.
8. Μια μεταλλική ράβδος μήκους L κινείται με σταθερή ταχύτητα υ κάθετα στις δυναμικές γραμμές ενός ομογενούς
μαγνητικού πεδίου. Η τάση που αναπτύσσεται από επαγωγή στα άκρα της ράβδου.
α) οφείλεται στη μεταβολή της μαγνητικής που διέρχεται από το εμβαδόν που ορίζει το σχήμα της ράβδου.
β) οφείλεται στη μεταβολή της μαγνητικής ροής που διέρχεται από το εμβαδόν που σαρώνει η ράβδος κατά την
κίνηση της.
γ) έχει τιμή ανεξάρτητη της ταχύτητας υ.
δ) έχει τιμή ανεξάρτητη του μήκους L.
9. Μια μεταλλική ράβδος ΚΛ έχει μήκος L και εισέρχεται στο ομογενές μαγνητικό πεδίο Β (υΒ L), έχοντας τη
στιγμή της εισόδου ταχύτητα υ0.Αν η ράβδος κινείται με σταθερή επιτάχυνση α, τότε η ΗΕΔ που αναπτύσσεται
από επαγωγή στη ράβδο παριστάνεται, σε σχέση με το χρόνο, στο διάγραμμα:
α) β) γ) δ)
10. O αγωγός ΚΛ κινείται με σταθερή επιτάχυνση α παραμένοντας συνεχώς κάθετος σε
δύο παράλληλες ράβδους Αx και Γy, όπως φαίνεται στο σχήμα. Το πλαίσιο που
διαμορφώνεται έχει αντίσταση R και το επίπεδο του είναι κάθετο στις δυναμικές
γραμμές ομογενούς μαγνητικού πεδίου Β. Το μέτρο της εξωτερικής δύναμης F που
ασκείται στον αγωγό ΚΛ παριστάνεται, σε σχέση με το χρόνο, στο διάγραμμα:
α) β) γ) δ)
11. O αγωγός ΚΛ του σχήματος αρχικά είναι ακίνητος, αλλά μπορεί να κινείται χωρίς
τριβές παραμένοντας συνεχώς κάθετος στους παράλληλους αγωγούς Αx και Γy.
Ασκούμε στον αγωγό ΚΛ σταθερή δύναμη F, όπως φαίνεται στο σχήμα. Η ταχύτητα
που αποκτά ο αγωγός παριστάνεται, σε σχέση με το χρόνο, στο διάγραμμα.
69
α) β) γ) δ)
12. Οι αγωγοί ΚΛ και ΜΝ έχουν μήκος L και αντιστάσεις R 1 και R2 αντίστοιχα
και βρίσκονται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β, όπως φαίνεται στο σχήμα
της επόμενης σελίδας. Οι αγωγοί αρχικά είναι ακίνητοι, αλλά μπορούν να
κινούνται χωρίς τριβές, παραμένοντας συνεχώς κάθετοι και σε επαφή με
τους παράλληλους αγωγούς x΄x και y΄y. Ο αγωγός ΚΛ εκτοξεύεται με αρχική
ταχύτητα υ ο προς τα δεξιά, οπότε
α) ο αγωγός ΜΝ θα κινηθεί προς τα αριστερά.
β) ο αγωγός ΜΝ θα κινηθεί προς τα δεξιά και τελικά θα συγκρουστεί με τον
αγωγό ΚΛ.
γ) ο αγωγός ΜΝ θα κινηθεί προς τα δεξιά, αλλά η απόσταση μεταξύ των δύο αγωγών συνεχώς θα αυξάνεται.
δ) ο αγωγός ΜΝ θα κινηθεί προς τα δεξιά και τελικά οι δύο αγωγοί θα έχουν την ίδια ταχύτητα.
13. Ένα τετράγωνο συρμάτινο πλαίσιο ΑΓΔΖ πλευράς L και ολικής αντίστασης R εισέρχεται με
σταθερή ταχύτητα υ σε περιοχή όπου υπάρχει ομογενές μαγνητικό πεδίο Β, όπως φαίνεται στο
σχήμα. Κατά τη διάρκεια της εισόδου το ρεύμα που επάγεται στο πλαίσιο έχει ένταση Ι. Κατά
τη φάση εισόδου του πλαισίου στο πεδίο η τάση μεταξύ των Α και Γ είναι:
R R
α) VΑΓ  BυL β) VΑΓ  I γ) VΑΓ  BυL  IR δ) VΑΓ  BυL  I
4 4
14. Tο ορθογώνιο συρμάτινο πλαίσιο ΑΓΔΖ εισέρχεται σε περιοχή ομογενούς μαγνητικού πεδίου Β (ΟΜΠ) κάθετα
στις δυναμικές γραμμές του και τελικά εξέρχεται απ' αυτό. Η κίνηση του πλαισίου γίνεται με σταθερή ταχύτητα υ.
α) Όταν το πλαίσιο κινείται μέσα στο ΟΜΠ, η ΗΕΔ από επαγωγή στο πλαίσιο είναι ίση με μηδέν.
β) Η ένταση του ρεύματος που διαρρέει το πλαίσιο κατά τη φάση της εξόδου του από το ΟΜΠ έχει αντίθετη φορά
από ότι στη φάση εισόδου.
γ) Για να διατηρείται η κίνηση ομαλή, πρέπει να ασκείται εξωτερική δύναμη ομόρροπη της ταχύτητας τόσο στη
φάση εισόδου όσο και στη φάση εξόδου.
δ) Όλα τα παραπάνω.
15. O αγωγός ΚΛ του σχήματος έχει μήκος L και κινείται με ταχύτητα υ μέσα σε ομογενές
μαγνητικό πεδίο Β, όπως φαίνεται στο σχήμα. Είναι σωστό ή λάθος ότι,
α) Ο αγωγός ΚΛ εκτελεί επιβραδυνόμενη κίνηση, εξαιτίας της δύναμης Laplace που δέχεται
από το μαγνητικό πεδίο.
β) Στον αγωγό αναπτύσσεται επαγωγική τάση, η οποία ολοένα μειώνεται έως ότου τελικά
μηδενίζεται.
γ) Στα άκρα Κ, Λ αναπτύσσεται επαγωγική τάση με πρόσημα (+) και (-) αντίστοιχα.
δ) Η επαγωγική τάση οφείλεται στη μεταβολή της μαγνητικής ροής που διέρχεται από την
επιφάνεια που σαρώνει ο αγωγός κατά την κίνηση του.
16. O αγωγός ΚΛ του σχήματος αρχικά είναι ακίνητος. Τη χρονική στιγμή t=0 δέχεται
την επίδραση σταθερής δύναμης F, οπότε μπαίνει σε κίνηση χωρίς τριβές,
παραμένοντας συνεχώς κάθετος στους παράλληλους αγωγούς Αx και Γy. Είναι
σωστό ή λάθος ότι,
α) Ο αντιστάτης R διαρρέεται από ρεύμα που έχει φορά από το Α προς το Γ.
β) Η ένταση του ρεύματος έχει σταθερή τιμή.
γ) Η ένταση του ρεύματος μειώνεται και τελικά μηδενίζεται.
δ) Η ένταση του ρεύματος αυξάνεται και τελικά παίρνει μια σταθερή τιμή.
17. O αγωγός ΚΛ έχει μήκος L, αντίσταση R και κινείται με σταθερή ταχύτητα υ, όπως
φαίνεται στο σχήμα. Ο αγωγός παραμένει συνεχώς σε επαφή και κάθετος σε δύο
παράλληλους αγωγούς Αx και Γy, τα άκρα Α και Γ των οποίων συνδέονται διαμέσου
70
αντίστασης R. Το επίπεδο του κυκλώματος που σχηματίζεται είναι κάθετο στις δυναμικές γραμμές ομογενούς
μαγνητικού πεδίου Β. Είναι σωστό ή λάθος ότι,
α) η τάση VΚΛ στα άκρα του αγωγού ΚΛ είναι ίση με ΒυL.
β) η τάση VΚΛ στα άκρα του αγωγού ΚΛ είναι ίση με B2υL .
γ) η θερμική ισχύς που αναπτύσσεται στο κύκλωμα είναι Pθ  B 2 υ 2 L2
2R .
B 2 υ 2 L2
δ) η δύναμη F που ασκείται στον αγωγό ΚΛ έχει μέτρο ίσο με 2R .
18. O αγωγός ΚΛ του σχήματος έχει μήκος L μάζα m και αρχικά διατηρείται ακίνητος. Τη
χρονική στιγμή t=0 αφήνεται ελεύθερος να κινηθεί χωρίς τριβές. Κατά την κίνηση του ο
αγωγός παραμένει οριζόντιος και σε επαφή με δύο κατακόρυφους αγωγούς Αx και Γy. Το
σχηματιζόμενο κύκλωμα έχει αντίσταση R και βρίσκεται μέσα σε οριζόντιο ομογενές
μαγνητικό πεδίο Β, όπως φαίνεται στο σχήμα. Είναι σωστό ή λάθος ότι,
α) ο αγωγός ΚΛ θα εκτελέσει ελεύθερη πτώση.
mgR
β) η ταχύτητα που θα αποκτήσει τελικά ο αγωγός είναι ίση με .
B 2 L2
γ) η μείωση της δυναμικής ενέργειας του αγωγού είναι ίση με την αύξηση της κινητικής του
ενέργειας.
δ) η θερμότητα που αναπτύσσεται λόγω φαινομένου Joule είναι ίση με τη μείωση της μηχανικής ενέργειας του
αγωγού.
19. Τη χρονική στιγμή t=0 στη διάταξη του σχήματος αφήνουμε την αγώγιμη ράβδο ΚΛ
ελεύθερη να κινηθεί, χωρίς τριβές, με τα άκρα της πάνω στους κατακόρυφους αγωγούς Αx
και Γy. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις, είναι σωστές και ποιες λανθασμένες;
α) Τη χρονική στιγμή t=0 η ΗΕΔ από επαγωγή στη ράβδο έχει τη μέγιστη τιμή της..
β) Η φορά της δύναμης Laplace είναι ανεξάρτητη της φοράς της έντασης του μαγνητικού
πεδίου.
γ) Η δύναμη Laplace αυξάνεται με σταθερό ρυθμό, μέχρι την τιμή της.
δ) Η ράβδος αποκτά την οριακή της ταχύτητα όταν μηδενίζεται η δύναμη Laplace.
20. Στο διπλανό κύκλωμα, τα άκρα Α και Γ των οριζόντιων σιδηροτροχιών γεφυρώνονται
με πηγή, η οποία έχει στοιχεία Ε, r, και με διακόπτη δ, που είναι αρχικά ανοικτός. Η
αγώγιμη ράβδος ΚΛ, μήκους ℓ, μάζας m και αντίστασης R, μπορεί να κινείται χωρίς
τριβές με τα άκρα της πάνω στις σιδηροτροχιές (αμελητέας αντίστασης). Τη χρονική
στιγμή t=0 κλείνουμε τον διακόπτη. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις, είναι σωστές
και ποιες λανθασμένες;
α) Η φορά της κίνησης της ράβδου είναι ανεξάρτητη της φοράς της έντασης Β του
μαγνητικού πεδίου.
ER
β) Τη χρονική στιγμή t=0 ισχύει VΚ  VΛ  .
Rr
γ) Τη χρονική στιγμή t=0 η δύναμη που δέχεται η ράβδος έχει τη μέγιστη τιμή της.
δ) Η κίνηση της ράβδου είναι επιταχυνόμενη με ολοένα μικρότερη επιτάχυνση.
 
ε) Η ράβδος αποκτά την οριακή ταχύτητα της όταν ΣF  0 .
 
στ) Η σχέση ΣF  0 προσδιορίζει την κατάσταση οριακής ταχύτητας σε όλες τις περιπτώσεις.
ζ) O ρυθμός της παρεχόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από την πηγή ΗΕΔ Ε είναι ίσος με τον ρυθμό αύξησης της
θερμικής ενέργειας στις αντιστάσεις.
21. Ο αγωγός ΚΛ του σχήματος κινείται χωρίς τριβές πάνω στις σιδηροτροχιές,
που το επίπεδο τους σχηματίζει γωνία φ με το οριζόντιο επίπεδο. Στον χώρο
όπου κινείται ο αγωγός υπάρχει κατακόρυφο ομογενές μαγνητικό πεδίο
έντασης Β. Τη χρονική στιγμή t=0 αφήνουμε ελεύθερο τον αγωγό. Ποιες από
τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές;
α) Ο αγωγός κινείται προς τα κάτω λόγω της συνιστώσας της mgσυνφ του
βάρους του.
β) Στον αγωγό αναπτύσσεται ΗΕΔ από επαγωγή που κάθε στιγμή έχει μέτρο το
οποίο δίνεται από τη σχέση Εεπ= Βυℓ.
γ) Ο αγωγός είναι κάθε στιγμή κάθετος στην ένταση Β του μαγνητικού πεδίου.
δ) Στον κινούμενο αγωγό ΚΛ θα εμφανίζεται ΗΕΔ από επαγωγή, ανεξάρτητα αν τα άκρα x και y των
σιδηροτροχιών είναι γεφυρωμένα ή όχι.
ε) Η δύναμη Laplace που δέχεται ο αγωγός έχει μέτρο το οποίο δίνεται από τη σχέση FL=BIℓ.
στ) Η δύναμη Laplace που δέχεται ο αγωγός έχει τη διεύθυνση του κεκλιμένου επιπέδου.
71
ζ) Λόγω της συνιστώσας Β1 της έντασης του μαγνητικού πεδίου δεν έχουμε ούτε ΗΕΔ από επαγωγή αλλά ούτε
και δύναμη Laplace στον αγωγό
η) Όταν ο αγωγός αποκτά οριακή ταχύτητα, τότε ισχύει mg=FL.
22. Στο διπλανό σχήμα, το τετράγωνο συρμάτινο πλαίσιο ΚΛΜΝ, πλευράς α,
έχει αντίσταση R και κινείται οριζόντια με σταθερή ταχύτητα υ. Τη χρονική
στιγμή t = 0 η πλευρά ΚΛ εισέρχεται μέσα στο ομογενές κατακόρυφο
μαγνητικό πεδίο έντασης Β και πλάτους d. Τη χρονική στιγμή t1= dυ το
πλαίσιο αρχίζει να εξέρχεται από το πεδίο. Για τη φάση εξόδου, ποιες από τις
παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες;
α) Η φάση εξόδου έχει διάρκεια Δt=t2-t1, όπου t2= d υ α και t1= dυ .
β) Σε μια τυχαία χρονική στιγμή t η μαγνητική ροή που περνά από το
πλαίσιο δίνεται από τη σχέση Φ=Βα(α+d-υt).
γ) Η Eεπ που αναπτύσσεται στο πλαίσιο δίνεται από τη σχέση Eεπ=Βυα.
δ) Η διαφορά δυναμικού VN-VM είναι ίση με Βυα.
ε) Η διαφορά δυναμικού VN-VΚ είναι ίση με Βυα/4.
στ) Η πλευρά ΚΛ είναι εκτός πεδίου, οπότε δεν αναπτύσσεται σε αυτή Eεπ.
ζ) Η διαφορά δυναμικού VΚ-VΛ είναι ίση με Βυα/4.
B2α 2
η) Η πλευρά ΜΝ δέχεται δύναμη Laplace με φορά αντίθετη της φοράς της κίνησης και με μέτρο FL  R
υ
1. Οι παράλληλοι οριζόντιοι αγωγοί Αx και Γy του σχήματος έχουν αμελητέα αντίσταση και απέχουν απόσταση
ℓ=1m Τα άκρα τους Α και Γ συνδέονται διαμέσου διακόπτη δ με τους πόλους ηλεκτρικής πηγής που έχει ΗΕΔ
Ε=20V και εσωτερική αντίστάση r=2Ω, όπως φαίνεται στο σχήμα. Πάνω στους αγωγούς Αx και Γy και κάθετα σ'
αυτούς βρίσκεται ακίνητος ο αγωγός ΚΛ, που έχει μήκος ℓ=1m και αντίσταση R=3Ω, ο οποίος μπορεί να γλιστρά
χωρίς τριβές. Το όλο σύστημα των αγωγών βρίσκεται μέσα σε κατακόρυφο
ομογενές μαγνητικό πεδίο Β=1Τ. Τη χρονική στιγμή t=0 κλείνουμε το διακόπτη δ.
α) Να εξηγήσετε το είδος κίνησης που θα εκτελέσει ο αγωγός ΚΛ.
β) Να υπολογίσετε την ένταση του ρεύματος που διαρρέει το κύκλωμα, όταν η
ταχύτητα του αγωγού ΚΛ είναι υ=10m/s.
γ) Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της κινητικής ενέργειας του αγωγού ΚΛ, όταν η
ταχύτητα του είναι υ=10m/s.
δ) Πόση είναι η οριακή ταχύτητα που θα αποκτήσει ο αγωγός ΚΛ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Όταν κλείσουμε το διακόπτη ο αγωγός ΚΛ διαρρέεται από ρεύμα. Δημιουργείται δύναμη Laplace FL όπως
φαίνεται στο σχήμα η οποία θέτει σε κίνηση τον αγωγό. Έτσι, δημιουργείται ΗΕΔ από επαγωγή: Eεπ=Βυℓ
Η συνολική ΗΕΔ στο κύκλωμα είναι: Εολ=Ε - Eεπ ή Εολ=Ε - Βυℓ (1)
Η ένταση του ρεύματος υπολογίζεται από το νόμο του Ohm για κλειστό
E E  Bυ
κύκλωμα I  ολ  I  (2)
Rr Rr
( 2)
E  Bυ
H δύναμη Laplace είναι: FL  BI  FL  B  (3)
Rr
Από την σχέση (3) προκύπτει ότι αύξηση της ταχύτητα υ συνοδεύεται με
μείωση της δύναμης FL και συνεπώς της επιτάχυνσης που αυτή προσδίδει στο
αγωγό. Άρα ο αγωγός εκτελεί επιταχυνομενη κίνηση με ολοένα μικρότερη επιτάχυνση.
β) Από τη σχέση (2) βρίσκουμε ότι Ι=2Α.
ΔΚ ΔWFL ΔΚ FL Δx ΔΚ (3)
ΔΚ E  Bυ ΔΚ
γ) Έχουμε:      FL υ  B υ   20J / s
Δt Δt Δt Δt Δt Δt Rr Δt
δ) Θα έχουμε υ=υορ όταν η δύναμη Laplace FL θα μηδενιστεί. Από τη σχέση (3) έχουμε:
E  Bυ ορ  Ε
B   0  E  Bυ ορ   0  υ ορ   υ ορ  20m / s
Rr B
2. Οι κατακόρυφοι μεταλλικοί αγωγοί Αx και Γy του επόμενου σχήματος έχουν αμελητέα ωμική αντίσταση. Τα
άκρα Α και Γ συνδέονται μέσω διακόπτη δ με πηγή συνεχούς ρεύματος ΗΕΔ Ε=8V και εσωτερικής αντίστασης
r=1Ω. Αγωγός ΚΛ, μήκους ℓ=1m, μάζας m=0,1Kg και ωμικής αντίστασης R=3Ω, έχει τα άκρα του Κ και Λ πάνω
στους κατακόρυφους αγωγούς και είναι κάθετος σε αυτούς. Η όλη διάταξη βρίσκεται σε περιοχή όπου επικρατεί
72
οριζόντιο ομογενές μαγνητικό πεδίο έντασης μέτρου Β=1Τ, το οποίο είναι κάθετο στο
επίπεδο των αγωγών. Αρχικά ο αγωγός ΚΛ είναι ακίνητος και είναι δυνατό να ολισθαίνει
κατά μήκος των κατακόρυφων αγωγών χωρίς τριβές. Τη χρονική στιγμή t=0 κλείνει ο
διακόπτης δ και ο αγωγός ΚΛ αφήνεται ελεύθερος. Μετά από λίγο αποκτά σταθερή (οριακή)
ταχύτητα.
α) Να βρείτε την οριακή ταχύτητα που αποκτά ο αγωγός ΚΛ.
β) Με ποιον ρυθμό μεταφέρεται ενέργεια από την πηγή σε όλο το κύκλωμα όταν ο αγωγός
κινείται με την οριακή του ταχύτητα;
γ) Σε ποιες μορφές ενέργειας μετατρέπεται η ενέργεια που μεταφέρεται, από την πηγή σε
όλο το κύκλωμα, όταν ο αγωγός κινείται με την οριακή του ταχύτητα; Με ποιον ρυθμό
γίνεται η μετατροπή ενέργειας σε κάθε μορφή;
Δίνεται: g=10m/s2
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
E
α) Αμέσως μετά το κλείσιμο του διακόπτη έχουμε: I   I  2A και FL  BI  FL  2 N
R
Επειδή όμως Β=mg=1N, έχουμε ότι Β<FL, που σημαίνει ότι ο αγωγός θα κινηθεί προς τα πάνω. Ταυτόχρονα με
την κίνηση του αγωγού έχουμε και επαγωγική τάση στα άκρα του αντίθετης πολικότητας με αυτής της πηγής.
E E  Bυ
Η ένταση του ρεύματος υπολογίζεται από το νόμο του Ohm για κλειστό κύκλωμα I  ολ  I  (1)
Rr Rr
mg
Όταν mg=FL ή mg=ΒΙ΄ℓ τότε η ένταση θα είναι: I    I   1A
B
E  Bυ ορ  Ε  I(R  r )
Επομένως, η υορ προκύπτει από την (1) όταν Ι=Ι΄: I    υ ορ   υ ορ  4m / s
Rr Β
β) Θα είναι Pπηγ.=Ε·Ι΄ ή Pπηγ.=8 J/s.
γ) Η ενέργεια που προσφέρει η πηγή στο κύκλωμα μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια λόγω του φαινομένου Joule,
αλλά και σε βαρυτική δυναμική ενέργεια λόγω ανύψωσης του αγωγού ΚΛ.
mgΔh
Άρα, Pθερ.= Ι΄2Rολ ή Pθερ.=4 J/s κα Pδυν.= Δt ή Pδυν.= mgυορ ή Pδυν.=4 J/s
3. Δύο παράλληλες σιδηροτροχιές, που απέχουν μεταξύ τους απόσταση

ℓ=2m και το επίπεδο τους σχηματίζει με το οριζόντιο επίπεδο γωνία
φ=30°, έχουν τα κάτω άκρα τους γειωμένα. Από τα πάνω άκρα των
σιδηροτροχιών αφήνουμε να ολισθήσει κατά μήκος τους αγωγός μάζας
m=2Kg, μήκους ℓ=2m και αντίστασης R=3Ω. Η διάταξη βρίσκεται μέσα
σε ομογενές κατακόρυφο μαγνητικό πεδίο έντασης μέτρου Β=1T. Να
βρείτε την οριακή ταχύτητα που αποκτά ο αγωγός όταν:
α) δεν υπάρχει τριβή.
β) υπάρχει σταθερή τριβή μέτρου Τ=3Ν.
3
γ) ο συντελεστής τριβής ολίσθησης είναι μ= 4 .
δ) η τριβή είναι ανάλογη της ταχύτητας και το μέτρο της δίνεται από τη σχέση Τ=4υ (υ σε m/s, T σε N).
Δίνεται: g=10m/s2
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Λόγω της κίνησης του αγωγού σε μαγνητικό πεδίο θα εμφανιστεί επαγωγική τάση. Για να βρούμε την ΗΕΔ
από επαγωγή, αναλύουμε την ένταση Β σε δύο συνιστώσες, τη Β2,
παράλληλη στο επίπεδο κίνησης του αγωγού (κεκλιμένο επίπεδο), και τη
Β1, κάθετη στο επίπεδο κίνησης. Λόγω της Β2 δεν έχουμε ΗΕΔ από επαγωγή
στον αγωγό. Λόγω της Β1 θα εμφανιστεί στον αγωγό ΗΕΔ από επαγωγή με
μέτρο E επ  Β1 υ  E επ  Βυσυνφ
Οι παράλληλοι αγωγοί είναι γειωμένοι και άρα λόγω της επαγωγικής τάσης
Εεπ θα έχουμε επαγωγικό ρεύμα στο κλειστό κύκλωμα εντάσεως:
Ε Bυ
I επ  επ  I επ  συνφ
R R
Ο αγωγός ΚΛ διαρρεόμενος από ρεύμα δέχεται δύναμη Laplace από το
μαγνητικό πεδίο. Εδώ η Β είναι κατακόρυφη με φορά προς τα κάτω, ενώ το
ρεύμα έντασης Ι έχει τη διεύθυνση του αγωγού, δηλαδή είναι οριζόντιο, οπότε η
FL θα είναι οριζόντια με φορά όπως στο σχήμα.
Το μέτρο της FL θα είναι:
 Bυ   B2 2 
FL  BI  FL  B συνφ   FL   συνφ  υ (1)
 R   R 
73
Παρατηρούμε ότι όσο αυξάνεται η υ, τόσο αυξάνεται και η FL.
 
Όταν η ΣF  0 στη διεύθυνση της κίνησης, τότε ο αγωγός θα αποκτήσει οριακή ταχύτητα υορ. Άρα,
(1) Rmgημφ
mgημφ  FL συνφ  υ ορ  2 2  υ ορ  10m / s
Β  συν 2 φ
β) Τώρα στην διεύθυνση της κίνησης υπάρχει και η σταθερή δύναμη της τριβής Τ με φορά αντίθετη της υ.
 
Όταν η ΣF  0 στη διεύθυνση της κίνησης, τότε η υορ θα είναι:
R (mgημφ  T )
FL συνφ  T  mgημφ  υ ορ   υ ορ  7m / s
Β 2  2 συν 2 φ
γ) Η τριβή Τ θα είναι τώρα:
T  μFK  T  μ (mgσυνφ  FL ημφ)
  R mgημφ  μ (mgσυνφ  FL ημφ)
άρα, ΣF  0  υ ορ   υ ορ  2m / s
Β 2  2 συν 2 φ
 
δ) Όταν υ=υορ τότε Τ=4υορ και άρα, ΣF  0  FL συνφ  4 υ ορ  mgημφ  υ ορ  2m / s
4. Τετράγωνο πλαίσιο ΑΓΔΖ, πλευράς ℓ=10cm, κινείται με ταχύτητα υ = 4m/s παράλληλα προς την πλευρά του ΑΓ
και εισέρχεται τη χρονική στιγμή t=0 σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β=1Τ. Πρώτα εισέρχεται η πλευρά ΓΔ του
πλαισίου. Σε όλη τη διάρκεια της κίνησης το επίπεδο του πλαισίου είναι κάθετο στις δυναμικές γραμμές του
πεδίου. Κάθε πλευρά του πλαισίου έχει αντίσταση R=2Ω. Το μαγνητικό πεδίο εκτείνεται σε μια περιοχή πλάτους
d=30cm, μετρημένου στη διεύθυνση της ταχύτητας του πλαισίου. Να υπολογίσετε:
α) Τη διαφορά δυναμικού στα άκρα της πλευράς ΓΔ του πλαισίου, σε όλη τη διάρκεια της κίνησης του και να την
παραστήσετε γραφικά σε σχέση με το χρόνο (VΓΔ=f(t)).
β) Την ενέργεια που δαπανάται για να περάσει το πλαίσιο ολόκληρο το μαγνητικό πεδίο, με σταθερή ταχύτητα υ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) i) Είσοδος του πλαισίου
Η είσοδος του πλαισίου ολοκληρώνεται τη χρονική στιγμή:

t 1   t 1  25ms
υ
Στην πλευρά ΓΔ του πλαισίου αναπτύσσεται ΗΕΔ από επαγωγή ίση με:
E επ  Βυ  E επ  0,4V
Ε επ
Το πλαίσιο διαρρέεται από ρεύμα έντασης: I1   I1  0,05A
4R
Η διαφορά δυναμικού των κορυφών Γ και Δ είναι: VΓΔ1  Ι1  3R  VΓΔ1  0,3V (ή ισοδύναμα VΓΔ1  E επ  Ι1 R )
ii) Κίνηση μέσα στο πεδίο
Η κίνηση του πλαισίου μέσα στο πεδίο διαρκεί μέχρι τη χρονική στιγμή t2 κατά την οποία η πλευρά ΓΔ φθάνει
d
στο όριο του μαγνητικού πεδίου και αρχίζει η έξοδος του πλαισίου. Άρα, t 2   t 2  75ms
υ
Η συνολική ΗΕΔ στο πλαίσιο, στη φάση αυτή, είναι ίση με μηδέν. Συνεπώς και η ένταση του ρεύματος είναι ίση
με μηδέν. Η τάση στα άκρα της πλευράς ΓΔ είναι: VΓΔ 2  E επ  VΓΔ 2  0,4V
iii) Έξοδος του πλαισίου
Η έξοδος του πλαισίου ολοκληρώνεται τη στιγμή t3, κατά την οποία η πλευρά ΑΖ
d
φθάνει στο όριο του μαγνητικού πεδίου. Είναι: t 3   t 3  100ms
υ
Η ΗΕΔ αναπτύσσεται στη φάση αυτή στην πλευρά ΑΖ και δημιουργεί ρεύμα του
οποίου η φορά είναι αντίθετη εκείνης που είχε κατά τη φάση εισόδου.
Ε
I 3   επ  I 3  0,05A
4R
Η διαφορά δυναμικού των κορυφών Γ και Δ είναι: VΓΔ 3  Ι 3  R  VΓΔ 3  0,1V
β) Για να διατηρείται σταθερή η ταχύτητα του πλαισίου, θα πρέπει να ασκείται δύναμη F, αντίθετη της FL.
Για τις φάσεις (i) και (iii), θα πρέπει λοιπόν
F  FL  F  B I L  F  5  10 3 N
ενώ για τη φάση (ii) F=0 αφού FL=0.
Η ενέργεια που δαπανάται, τόσο για την είσοδο όσο και για την έξοδο του πλαισίου από το πεδίο, είναι ίση με το
αντίστοιχο έργο της δύναμης F.
E  WF,εισ  WF,εξ  E  F  F  E  2F  E  10 3 J
74
Ενότητα
Ο Κανόνας του Lenz
12
Στρεφόμενος Αγωγός
1. Να διατυπώσετε τον κανόνα του Lenz. Περιγράφοντας κατάλληλο παράδειγμα να αποδείξετε ότι αποτελεί
συνέπεια της αρχής διατήρησης της ενέργειας.
2. Στο διπλανό σχήμα ο αγωγός κινείται με σταθερή ταχύτητα υ χωρίς τριβές. Να

δικαιολογήσετε τη φορά του επαγωγικού ρεύματος σύμφωνα με τον κανόνα του
Lenz. Πως διατηρείται η ενέργεια στη περίπτωση αυτή;
3. Να αποδείξετε ποσοτικά την ισχύ της αρχής διατήρησης της ενέργειας στο φαινόμενο της επαγωγής.
4. Να υπολογίσετε την ηλεκτρεγερτική δύναμη που αναπτύσσεται από επαγωγή σε στρεφόμενο αγωγό μέσα σε
ομογενές μαγνητικό πεδίο.
5. Να υπολογίσετε την ηλεκτρεγερτική δύναμη που αναπτύσσεται από επαγωγή στο κέντρο και σε σημείο της
περιφέρειας ενός στρεφόμενου δίσκου.
Σελίδα
Σελ. 214 Ερωτήσεις 5.14, 5.15, 5.16, 5.17, 5.18
Σελ. 220 Ασκήσεις 5.44, 5.45
75
1. Να μελετηθεί η φορά του επαγωγικού ρεύματος στον κυκλικό αγωγό στις περιπτώσεις που ο
ραβδόμορφος μαγνήτης πλησιάζει και απομακρύνεται.
2. Μεταλλικό δαχτυλίδι κινείται με ταχύτητα υ και περνά μέσα από το ομογενές μαγνητικό
πεδίο του σχήματος με το επίπεδο του κάθετο στις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Να
σχεδιάσετε τη φορά του ρεύματος στο δαχτυλίδι σε όλη τη διαδρομή του μέσα από το
μαγνητικό πεδίο.
3. Να δικαιολογήσετε τη φορά του ρεύματος στον μεταλλικό κυκλικό αγωγό του σχήματος.
4. Γιατί όταν κλείνουμε τον διακόπτη στο κύκλωμα του σχήματος, ο μεταλλικός δακτύλιος πετιέται
προς τα πάνω;
5. Να σχεδιάσετε τη φορά του ρεύματος στο μεταλλικό δαχτυλίδι στις περιπτώσεις όπου:
i) το μέτρο της έντασης Β αυξάνεται,
ii) το μέτρο της έντασης Β μειώνεται,
iii) αντιστρέφεται η φορά της έντασης Β,
iv) το δαχτυλίδι κινείται μέσα στο μαγνητικό πεδίο με ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση έτσι, ώστε
το επίπεδο του να είναι συνεχώς κάθετο στις δυναμικές γραμμές του ομογενούς πεδίου.
6. Ραβδόμορφου μαγνήτη πέφτει κατακόρυφα υπό την επίδραση του βάρους του και διέρχεται από το κέντρο
κλειστού μεταλλικού δακτυλιδιού, όπως φαίνεται στο σχήμα. Να συγκρίνετε την επιτάχυνση που έχει ο
μαγνήτης στις διάφορες θέσεις του με την επιτάχυνση της βαρύτητας.
7. Ορθογώνιος βρόχος από χάλκινο σύρμα αφήνεται να πέσει ανάμεσα
στους ετερώνυμους πόλους δύο όμοιων μαγνητών, όπως δείχνει το
σχήμα. Να περιγράψετε ποιοτικά την κίνηση του βρόχου αμελώντας
την αντίσταση του αέρα.
1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Ο κανόνας του Lenz:
α) είναι αποτέλεσμα της αρχής διατήρησης της ενέργειας.
β) ισχύει μόνο όταν ο ρυθμός μεταβολής ΔΦ
Δt της μαγνητικής ροής που διέρχεται από ένα κλειστό κύκλωμα είναι
χρονικά σταθερός.
γ) ορίζει ότι το επαγωγικό ρεύμα έχει τέτοια φορά, ώστε να μην αντιστέκεται στην αιτία που το προκαλεί
δ) καθορίζει τη φορά των δυναμικών γραμμών του πεδίου.
2. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Ένας μεταλλικός δακτύλιος είναι
τοποθετημένος μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο με το επίπεδο του κάθετο
στις δυναμικές γραμμές, όπως φαίνεται στο σχήμα. Η ένταση του μαγνητικού πεδίου αυξάνεται
γραμμικά με τον χρόνο.
α) Η ΗΕΔ από επαγωγή που αναπτύσσεται στον δακτύλιο έχει σταθερή τιμή.
β) To ρεύμα που διαρρέει τον δακτύλιο έχει τη φορά κίνησης των δεικτών του ρολογιού.
76
γ) Στον δακτύλιο αναπτύσσεται θερμότητα, λόγω φαινομένου Joule, με σταθερό ρυθμό.
3. Μια μεταλλική ράβδος ΑΓ περιστρέφεται σύμφωνα με την κίνηση των δεικτών του
ρολογιού μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β, γύρω από άξονα που διέρχεται από το μέσο
της. Η ράβδος κατά την περιστροφή της παραμένει συνεχώς κάθετη στις δυναμικές γραμμές
του πεδίου, όπως φαίνεται στο σχήμα. Η πολικότητα της επαγωγικής τάσης στα άκρα της
ράβδου είναι:
α) Στο άκρο Γ (+) και στο Α (-) β) Στο άκρο Γ (+) και στο Α (+)
γ) Στο άκρο Γ (-) και στο Α (+) δ) Στο άκρο Γ (-) και στο Α (-)
4. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Ο αγωγός ΚΛ του σχήματος στρέφεται με σταθερή γωνιακή
ταχύτητα ω γύρω από άξονα που διέρχεται από το άκρο του Κ. Το τμήμα KM του
αγωγού έχει μήκος L και στρέφεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β, ενώ το τμήμα
ΜΛ του αγωγού, που έχει και αυτό μήκος L, στρέφεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό
πεδίο 2Β.
α) Η τάση που αναπτύσσεται από επαγωγή στο τμήμα ΜΛ είναι εξαπλάσια της
αντίστοιχης στο τμήμα KM.
β) Το σημείο Λ έχει το υψηλότερο δυναμικό.
γ) Η τάση μεταξύ των σημείων Κ και Λ έχει μέτρο 72 BωL2 .
δ) Για να περιστρέφεται η ράβδος με σταθερή γωνιακή ταχύτητα δαπανάται μηχανική
ενέργεια.
5. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Ο αγωγός ΚΛ αρχικά είναι ακίνη-
τος, έχει μήκος L, αντίσταση RKΛ=R και μπορεί να στρέφεται χωρίς τριβές γύρω
από μεταλλικό άξονα που διέρχεται από το άκρο του Κ. Το άκρο του Λ βρίσκεται
σε επαφή με αγώγιμο κυκλικό αγωγό αμελητέας αντίστασης. Το σημείο Μ του
κυκλικού αγωγού και το σημείο Ν του άξονα συνδέονται με τους πόλους πηγής που
έχει ΗΕΔ Ε και εσωτερική αντίσταση r=R, διαμέσου διακόπτη δ, όπως φαίνεται στο
σχήμα. Ο κυκλικός αγωγός έχει το επίπεδο του οριζόντιο και κάθετο στις δυναμικές
γραμμές κατακόρυφου ομογενούς μαγνητικού πεδίου Β. Τη χρονική στιγμή t0=0
κλείνουμε το διακόπτη δ, οπότε
α) ο αγωγός ΚΛ θα στραφεί αντίθετα απ' την κίνηση των δεικτών του ρολογιού.
β) το σχηματιζόμενο κύκλωμα θα διαρρέεται από ρεύμα έντασης I  2ER
γ) ο αγωγός ΚΛ θα αποκτήσει τελικά σταθερή γωνιακή ταχύτητα.
δ) η ένταση του ρεύματος τελικά μηδενίζεται.
6. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; O μεταλλικός δίσκος ακτίνας r του
σχήματος στρέφεται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα ω και έχει το επίπεδο του
κατακόρυφο. Στο χώρο επικρατεί ομογενές μαγνητικό πεδίο Β με τις δυναμικές
γραμμές οριζόντιες, όπως φαίνεται στο σχήμα. Μια αντίσταση R συνδέεται με τη
βοήθεια δύο ψηκτρών Κ και Λ σε σημεία του μεταλλικού άξονα και της περιφέρειας
του δίσκου. Στην περίπτωση αυτή:
α) η αντίσταση R διαρρέεται από ρεύμα που έχει φορά από το Λ προς το Κ.
β) αναπτύσσεται ΗΕΔ από επαγωγή ανάμεσα στο κέντρο Ο και το σημείο Λ
E επ  Bωr 2 .
γ) η πολικότητα της ΗΕΔ που αναπτύσσεται από επαγωγή εξαρτάται από τη φορά περιστροφής του δίσκου και τη
φορά του μαγνητικού πεδίου Β.
δ) για την περιστροφή του δίσκου δαπανάται ενέργεια, η οποία τελικά μετατρέπεται σε θερμότητα στην
αντίσταση του σχηματιζόμενου κυκλώματος.
1. Ο αγωγός ΚΛ του σχήματος, μήκους ℓ, δένεται από μη αγώγιμο σχοινί μήκους ℓ 1 και
στρέφεται γύρω από το στερεωμένο άκρο του σχοινιού με σταθερή γωνιακή ταχύτητα
ω σε οριζόντιο επίπεδο. Στον χώρο όπου κινείται ο αγωγός υπάρχει κατακόρυφο
ομογενές μαγνητικό πεδίο έντασης Β. Να βρείτε την Εεπ που αναπτύσσεται στον
αγωγό.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
77
To εμβαδόν που διαγράφει ο αγωγός σε χρόνο μιας περιόδου Τ είναι:
S = π(ΟΛ)2 – π(ΟΚ)2 = π(ℓ + ℓ1)2 - πℓ12 οπότε, S = π(ℓ2 + 2ℓℓ1).
Από το νόμο του Faraday έχουμε:
ΔΦ
E επ  οπότε στο χρόνο μιας περιόδου Τ έχουμε ΔΦ = ΒΔS ή ΔΦ = Βπ(ℓ2 + 2ℓℓ1).
Δt
Bπ(  2 1 ) 1
Όμως ισχύει Τ=2π/ω οπότε τελικά η Εεπ είναι: E επ   E επ  Bω(  2 1 )
2π 2
ω
2. Ένας κυκλικός αγωγός ακτίνας ℓ = lm έχει αμελητέα αντίσταση και είναι τοποθετημένος
σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β = 3Τ. Οι δυναμικές γραμμές του μαγνητικού πεδίου είναι
κάθετες στο επίπεδο του αγωγού. Ο αγωγός έχει μικρό διάκενο στο σημείο Α, το οποίο
είναι συνδεδεμένο με ωμική αντίσταση R1 = 500 Ω με το κέντρο Κ του αγωγού. Ένας
ευθύγραμμος αγωγός ΚΛ, ωμικής αντίστασης R = 1250 Ω μήκους L = 1,25 m
περιστρέφεται χωρίς τριβές περί το κέντρο Κ με σταθερή γωνιακή ταχύτητα ω = 10rad/s.
Ο ευθύγραμμος αυτός αγωγός βρίσκεται στο επίπεδο του κυκλικού αγωγού και εφάπτεται
με αυτόν. Να βρείτε:
α) Την αναπτυσσόμενη ΗΕΔ στο τμήμα του κινούμενου αγωγού μεταξύ του κέντρου Κ
και του σημείου όπου εφάπτεται με τον κυκλικό αγωγό.
β) Την ένταση και τη φορά του ρεύματος που διαρρέει την αντίσταση R1.
γ) Την ισχύ που καταναλώνεται στις αντιστάσεις του κυκλώματος.
δ) Το μέτρο της δύναμης F, η οποία βρίσκεται επί του επιπέδου του κυκλικού αγωγού και ασκείται στο σημείο Λ
καθέτως προς τον αγωγό ΚΛ, τον οποίο και περιστρέφει.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
1
α) Έχουμε: E επ  Bω 2  E επ  15V
2
E επ
β) Είναι I  (1)
R 1  R ΚΓ
 L
Όμως, η R ΚΓ  ρ και η R  ρ
S S
Διαιρούμε κατά μέλη τις προηγούμενες σχέσεις και έχουμε:
R ΚΓ  
  R ΚΓ  R  R ΚΓ  1000Ω
R L L
Από (1) Ι = 10-3Ω.
γ) Είναι P  I 2 (R ΚΓ  R 1 )  P  1,5  10 3 W
δ) Η ισχύς που παρέχει η δύναμη F στον περιστρεφόμενο αγωγό είναι:
ΔWF F  Δx
PF   PF   PF  F  υ  PF  F  ωL
Δt Δt
Όμως, από την αρχή διατήρησης της ενέργειας πρέπει η προσφερόμενη ισχύς μέσω της δυνάμεως F να είναι ίση με
την θερμική ισχύ που καταναλώνεται στις αντιστάσεις. Άρα:
P
P  F  ωL  F   F  1,2  10  4 N
ωL
3. Χάλκινος δίσκος έχει ακτίνα r = 10 cm και στρέφεται γύρω από τον άξονα του με συχνότητα f = 1500
στροφές/mm. To επίπεδο του δίσκου είναι κάθετο στις δυναμικές γραμμές ομογενούς μαγνητικού πεδίου. Η τάση
που αναπτύσσεται μεταξύ της περιφέρειας και του κέντρου του δίσκου είναι V = 0,2π V. Να σχεδιάσετε τη διά-
ταξη και να υπολογίσετε το μέτρο Β της έντασης του μαγνητικού πεδίου.
[Απ: 0,8Τ]
4. Η ράβδος ΟΑ έχει μήκος ℓ = 1 m, αντίσταση R 1 = 1Ω και στρέφεται χωρίς τριβή γύρω από το
άκρο της Ο με σταθερή συχνότητα f = 5/π Ηz, όπως φαίνεται στο σχήμα. Αν είναι Β = 2Τ, R =
4Ω και ο κυκλικός αγωγός παρουσιάζει αμελητέα αντίσταση, να υπολογίσετε:
α) την Εεπ που αναπτύσσεται στη ράβδο
β) τη διαφορά δυναμικού VΟ - VΑ
γ) την ισχύ που απαιτείται για την περιστροφή της ράβδου
[Απ: α) 10V β) 8V γ) 20W]
78
5. Ένας ευθύγραμμος αγωγός ΚΛ, μήκους ℓ = 3m περιστρέφεται με σταθερή

γωνιακή ταχύτητα ω = 20 rad/s γύρω από τον άξονα που διέρχεται από σημείο
του Ο, το οποίο απέχει από το Κ απόσταση x (m), σύμφωνα με τη φορά των
δεικτών του ρολογιού. Ο άξονας είναι κάθετος στον αγωγό και παράλληλος
στις δυναμικές γραμμές ομογενούς μαγνητικού πεδίου Β, το οποίο έχει ένταση
Β = 0,5 Τ.
α) Πόση είναι η τάση από επαγωγή που αναπτύσσεται μεταξύ του κάθε άκρου
του αγωγού και του σημείου Ο, από το οποίο περνάει ο άξονας, σε συνάρτηση με την απόσταση x.
β) Πόση είναι η διαφορά δυναμικού VΚΛ σε συνάρτηση με την απόσταση x;
γ) Να παραστήσετε γραφικά τη συνάρτηση VΚΛ = f(x).
[Απ: ΕΚΟ=5x2, ΕΛΟ=5(3-x)2 β) VΚΛ=30x-45]
6. Δύο ομόκεντροι και συνεπίπεδοι κυκλικού αγωγοί με ακτίνες L 1 = lm και

L2 = 2m είναι τοποθετημένοι σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β = 5Τ. Οι αγωγοί
δεν έχουν ωμική αντίσταση και το επίπεδο τους είναι κάθετο προς την ένταση
του μαγνητικού πεδίου. Οι αγωγοί έχουν μικρά διάκενα στα σημεία Α και Δ
και τα άκρα Α και Δ είναι συνδεδεμένα με ωμικό αντιστάτη R1 =600Ω . Ένας
ευθύγραμμος και σταθερής διατομής, ομογενής αγωγός ΚΓ μήκους L = 2,5m
περιστρέφεται χωρίς τριβές περί το κέντρο Κ και επί του επιπέδου των
κυκλικών αγωγών με σταθερή γωνιακή ταχύτητα ω = 10 rad/s. Ο ευθύγραμμος
αυτός αγωγός εφάπτεται με τους κυκλικούς αγωγούς. Η ωμική αντίσταση του
αγωγού ΚΓ είναι R = 1000 Ω. Να βρείτε:
α) Την αναπτυσσόμενη ΗΕΔ στο τμήμα του περιστρεφόμενου αγωγού που βρίσκεται μεταξύ των δύο κυκλικών
αγωγών.
β) Την ένταση και τη φορά του ρεύματος που διαρρέει τον αντιστάτη R1
γ) Τη διαφορά δυναμικού μεταξύ των σημείων Α και Δ.
δ) Τη δύναμη F, η οποία βρίσκεται επί του επιπέδου των κυκλικών αγωγών και ασκείται στο σημείο Γ, κάθετα
προς τον αγωγό ΚΓ, τον οποίο και περιστρέφει.
[Πανελλήνιες Εξετάσεις 1993]
[Απ: α) Eεπ= 75V β)Ι=0,075A γ) VΑΔ=-45V δ) F=0,225N]
79
Ενότητα
13
Εναλλασσόμενη Τάση & Ρεύμα
1. Να εξηγήσετε πως παράγεται εναλλασσόμενη τάση στα άκρα περιστρεφόμενου πλαισίου. Να γράψετε τη σχέση
υπολογισμού της τάσης και να την παραστήσετε γραφικά.
2. Τι ονομάζεται πλάτος, τι φάση και τι γωνιακή συχνότητα της εναλλασσόμενης τάσης; Πως συνδέεται η γωνιακή
συχνότητα ω με τη συχνότητα f και τη περίοδο Τ;
3. Πως προκύπτει η εξίσωση της έντασης του εναλλασσόμενου ρεύματος σε αντιστάτη; Να γίνει τη γραφική
παράσταση της έντασης σε σχέση με το χρόνο.
4. Τι ονομάζεται ενεργός ένταση και τι ενεργός τάση; Τι σχέση έχουν τα μεγέθη αυτά με τα πλάτη τους;
5. Πως γράφεται ο νόμος του Joule για το εναλλασσόμενο ρεύμα;
6. Τι ορίζεται ως στιγμιαία ισχύς του εναλλασσόμενου ρεύματος και από ποια σχέση υπολογίζεται;
7. Τι ονομάζεται μέση ισχύς εναλλασσόμενου ρεύματος; Με ποια σχέση υπολογίζεται σε ένα αντιστάτη;

Σελίδα
Σελ. 215 Ερωτήσεις 5.19, 5.20, 5.21, 5.22, 5.23, 5.24
Σελ. 197 Παραδείγματα 5.4, 5.5
Σελ. 221 Ασκήσεις 5.46, 5.47, 5.48, 5.49, 5.50, 5.51
80
1. Ένα ορθογώνιο συρμάτινο πλαίσιο περιστρέφεται με συχνότητα 50 Hz μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο. Αν η
συχνότητα περιστροφής του πλαισίου γίνει 60 Ηz, θα μεταβληθεί το πλάτος της εναλλασσόμενης τάσης που
παράγεται στα άκρα του πλαισίου;
2. Ένα συρμάτινο πλαίσιο περιστρέφεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο και στα άκρα του παράγεται
εναλλασσόμενη τάση. Ποια θα είναι η εξίσωση αυτής της τάσης, αν τη χρονική στιγμή t = 0 το επίπεδο του
πλαισίου ήταν: i) κάθετο ii) παράλληλο στις δυναμικές γραμμές του πεδίου;
3. Για ποιο λόγο στο εναλλασσόμενο ρεύμα εισάγονται τα μεγέθη: ενεργός ένταση και μέση ισχύς;
4. Η ενεργός τάση που παρέχεται από μια γεννήτρια είναι 110V. Είναι δυνατόν, κάποια στιγμή, η τιμή της τάσης να
είναι 220V;
5. Μια ηλεκτρική θερμάστρα τροφοδοτείται από δίκτυο: α) συνεχούς τάσης 220V και β) εναλλασσόμενης τάσης
220V (ενεργός τιμή) για τον ίδιο χρόνο Δt. Σε ποια περίπτωση αποδίδει περισσότερη θερμότητα Q;
6. Να δείξετε ότι το ρεύμα που παριστάνεται στο διάγραμμα του σχήματος έχει την
ίδια ενεργό τιμή με ένα ημιτονοειδές ρεύμα της μορφής: i = Iημωt.
7. Μια εναλλασσόμενη τάση σταθερού πλάτους εφαρμόζεται σε έναν αντιστάτη.

Θέλουμε να ελαττώσουμε τη μέση ισχύ που καταναλώνεται στο μισό. Με ποιον
τρόπο πρέπει να συνδέσουμε έναν όμοιο αντιστάτη για να το πετύχουμε;
1. Το πλάτος της εναλλασσόμενης τάσης, που παράγεται στα άκρα στρεφόμενου πλαισίου μέσα σε ομογενές
μαγνητικό πεδίο, αυξάνεται, όταν:
α) αυξάνεται, κατά κάποιο τρόπο, το εμβαδόν του πλαισίου.
β) αυξάνεται η ένταση Β του μαγνητικού πεδίου.
γ) αυξάνεται η συχνότητα περιστροφής του πλαισίου.
δ) όλα τα παραπάνω.
2. Το πλάτος της εναλλασσόμενης τάσης που παράγεται στα άκρα στρεφόμενου πλαισίου σε ομογενές μαγνητικό
πεδίο παραμένει σταθερό
α) αν διπλασιαστεί τόσο το πεδίο Β, όσο και η περίοδος περιστροφής Τ του πλαισίου.
β) αν διπλασιαστεί το πεδίο Β και υποδιπλασιαστεί η περίοδος περιστροφής Τ του πλαισίου.
γ) Αν τετραπλασιαστεί το πεδίο Β και υποδιπλασιαστεί η περίοδος περιστροφής Τ του πλαισίου.
δ) Αν τετραπλασιαστεί το πεδίο Β και διπλασιαστεί η περίοδος περιστροφής Τ του πλαισίου.
3. Η εναλλασσόμενη τάση που αναπτύσσεται στα άκρα ενός στρεφόμενου πλαισίου μέσα σε ομογενές μαγνητικό
πεδίο έχει τη μορφή: υ = 100ημ60πt (S.I.). Αν διπλασιαστεί η συχνότητα περιστροφής του πλαισίου η
εναλλασσόμενη τάση (στο S.I.) θα είναι της μορφής:
α) υ = 100ημ120πt β) υ = 200ημ60πt γ) υ = 100ημ60πt δ) υ = 200ημ120πt
4. Όταν ένας αντιστάτης διαρρέεται από εναλλασσόμενο ρεύμα της μορφής i = Ιημωt, τότε η εναλλασσόμενη τάση
στα άκρα του αντιστάτη είναι:
α) μηδέν, όταν η ένταση είναι μέγιστη. β) ελάχιστη, όταν η ένταση είναι μέγιστη.
γ) μέγιστη, όταν η ένταση είναι μέγιστη. δ) μηδέν, όταν η ένταση είναι ελάχιστη.
5. Συνεχής τάση V Σ και ημιτονοειδής εναλλασσόμενη τάση ενεργού τιμή Vεν, προκαλούν τα ίδια θερμικά
VΣ
αποτελέσματα στον ίδιο χρόνο σε αντιστάσεις R και 4R, αντίστοιχα. Ο λόγος Vεν είναι ίσος με:
α) 1 β) 2 γ) 0,5 δ) 4
6. Ωμική αντίσταση R τροφοδοτείται από ημιτονοειδή εναλλασσόμενη τάση πλάτους V και διαρρέεται από
εναλλασσόμενο ρεύμα πλάτους Ι. Η στιγμιαία ισχύς που δαπανάται στην αντίσταση είναι:
α) p = VενΙεν β) p = VΙ γ) p = VΙημωt δ) p = VΙημ2ωt.
7. Αν το πλάτος της έντασης του εναλλασσόμενου ρεύματος που διαρρέει έναν αντιστάτη διπλασιαστεί, τότε η μέση
81
ισχύς που καταναλώνεται στον αντιστάτη:
α) διπλασιάζεται β) υποδιπλασιάζεται γ) παραμένει η ίδια δ) τετραπλασιάζεται
8. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις που αναφέρονται στο συνεχές και το εναλλασσόμενο ρεύμα είναι σωστές;
α) Η φορά του συνεχούς ρεύματος δεν μεταβάλλεται, ενώ του εναλλασσόμενου ρεύματος μεταβάλλεται περιοδικά
με το χρόνο.
β) Το συνεχές ρεύμα και το εναλλασσόμενο ρεύμα, όταν διαρρέουν έναν αντιστάτη, αναπτύσσουν στον ίδιο χρόνο
το ίδιο ποσό θερμότητας.
γ) Ο νόμος του Ohm σε έναν αντιστάτη ισχύει στο συνεχές ρεύμα, αλλά όχι στο εναλλασσόμενο ρεύμα.
δ) Ο ρυθμός με τον οποίο μεταφέρεται ενέργεια στο κύκλωμα υπολογίζεται, τόσο για το συνεχές ρεύμα, όσο και
το εναλλασσόμενο ρεύμα, από τη σχέση: p = υi.
9. Αν διπλασιαστεί η τιμή της αντίστασης R ενός αντιστάτη στον οποίο εφαρμόζεται εναλλασσόμενη τάση της
μορφής υ = Vημωt, τότε
α) διπλασιάζεται η θερμότητα που αναπτύσσεται σε ίδιο χρονικό διάστημα.
β) διπλασιάζεται η μέση ισχύς.
γ) διπλασιάζεται η ενεργός ένταση του ρεύματος.
δ) διπλασιάζεται η χρονική διάρκεια μέσα στην οποία αναπτύσσεται ίδιο ποσό θερμότητας.
Ποιες από τις παραπάνω προτάσεις είναι σωστές;
10. Στα άκρα ενός αντιστάτη εφαρμόζεται ημιτονοειδής εναλλασσόμενη τάση. Αν η θερμοκρασία του είναι σταθερή,
α) το ρεύμα που τον διαρρέει έχει σταθερό πλάτος και συχνότητα.
β) το ρεύμα έχει συχνότητα που μεταβάλλεται ημιτονοειδώς με το χρόνο.
γ) το ρεύμα έχει ένταση ανάλογη με την τιμή της τάσης στα άκρα του.
δ) δεν αναπτύσσεται θερμότητα στον αντιστάτη.
Ποιες από τις παραπάνω προτάσεις είναι σωστές;
11. Συρμάτινο πλαίσιο μίας σπείρας περιστρέφεται με σταθερή συχνότητα γύρω από άξονα που βρίσκεται στο
επίπεδο του και είναι κάθετος στις δυναμικές γραμμές ομογενούς μαγνητικού πεδίου. Ποιες από τις παρακάτω
προτάσεις είναι σωστές;
α) Η επαγωγική τάση στα άκρα του πλαισίου είναι της μορφής υ = Vημωt όταν τη χρονική στιγμή t0 = 0 το
επίπεδο του πλαισίου είναι κάθετο στις δυναμικές γραμμές του πεδίου.
β) Η γωνιακή συχνότητα ω της εναλλασσόμενης τάσης που δίνει το πλαίσιο είναι ω = 2πf, όπου f η συχνότητα
περιστροφής του πλαισίου.
γ) Όταν μηδενίζεται η τάση η ένταση του ρεύματος είναι διάφορη του μηδενός.
δ) To πλάτος V της επαγωγικής τάσης είναι ανεξάρτητο από τη συχνότητα f περιστροφής του πλαισίου.
12. Ηλεκτρική συσκευή, που περιέχει μόνο αντιστάτες, έχει γραμμένα τα στοιχεία «400 W, 200 V». Ποιες από τις
παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
α) Όταν το πλάτος της εναλλασσόμενης τάσης είναι 200 V, η συσκευή απορροφά μέση ισχύ 400 W.
β) Όταν η ενεργός τάση του εναλλασσόμενου ρεύματος είναι 200 V, η συσκευή απορροφά σε 1 s ενέργεια 400 J.
γ) Η ενεργός ένταση του ρεύματος που διαρρέει τη συσκευή είναι 2 Α.
δ) Η αντίσταση της συσκευής είναι 400 Ω.
13. Στα άκρα ενός αντιστάτη με αντίσταση R = 20 Ω συνδέουμε πηγή εναλλασσόμενης τάσης της μορφής V =
220ημ(100πt). Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
α) Η ένταση του ρεύματος που διαρρέει τον αντιστάτη δίνεται από τη σχέση I = 11ημ(100πt) .
β) Η μέση ισχύς που απορροφά ο αντιστάτης είναι P = 1210 W.
γ) Η στιγμιαία ισχύς που απορροφά ο αντιστάτης μεταβάλλεται με τον χρόνο σύμφωνα με τη σχέση Ρ = 2420ημ2(100πt).
δ) Τη χρονική στιγμή t=1/600 s στιγμιαία ισχύς που απορροφά ο αντιστάτης είναι Ρ = 1210 W.
14. Εναλλασσόμενη τάση πλάτους V = 20 V εφαρμόζεται στα άκρα αντιστάτη αντίστασης R. Ποιες από τις επόμενες
προτάσεις είναι σωστές;
α) Η περίοδος του ρεύματος είναι ίδια με την περίοδο της τάσης.
β) Όταν μηδενίζεται η τάση, η ένταση του ρεύματος είναι διάφορη του μηδενός.
γ) Η ένταση του ρεύματος είναι μικρότερη από την τάση.
δ) Η ένταση του ρεύματος αριθμητικά συμπίπτει με την αντίστοιχη τάση, αν R = 1 Ω.
15. Στα άκρα ενός αντιστάτη αντίστασης R εφαρμόζεται εναλλασσόμενη τάση της μορφής υ = Vημωt. Ποιες από τις
επόμενες προτάσεις είναι σωστές;
α) Η μέση αποδιδόμενη ισχύς του αντιστάτη, όταν στα άκρα του εφαρμόζεται εναλλασσόμενη τάση, ισούται με το
πηλίκο της προσφερόμενης ενέργειας σε μία περίοδο προς την περίοδο της τάσης.
β) Η μέση ισχύς που απορροφά ο αντιστάτης είναι P  V2
2R .
V2
γ) Η μέγιστη τιμή της στιγμιαίας ισχύος που απορροφά ο αντιστάτης είναι ίση με R .
82
δ) Η στιγμιαία ισχύς που απορροφά ο αντιστάτης παίρνει και αρνητικές τιμές.
p max
ε) Η μέση αποδιδόμενη ισχύς είναι P  2
1. Εναλλασσόμενη τάση της μορφής υ = 100ημ314t (στο S.I.) εφαρμόζεται στα άκρα αντιστάτη, με αντίσταση R = 50 Ω.
Να βρείτε:
α) Τη συχνότητα της τάσης.
β) Την εξίσωση της έντασης σε σχέση με το χρόνο.
γ) Τις τρεις πρώτες χρονικές στιγμές κατά τις οποίες η στιγμιαία τιμή της έντασης γίνεται ίση με την ενεργό τιμή
της.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Συγκρίνοντας τη δοθείσα σχέση με τη σχέση που προβλέπει η θεωρία υ = Vημωt, προκύπτουν:
V = 100V και ω = 314rad/s. Άρα, ω = 2πf ή f = ω/2π ή f = 50Hz
V
β) Το πλάτος της έντασης του ρεύματος είναι: I   I  2A
R
Η εξίσωση της έντασης του εναλλασσόμενου ρεύματος είναι:
i = Ιημωt ή i = 2ημ314t (S.I.)
Ι 2
γ) Η ενεργός τιμή της έντασης είναι: I εν   I εν   I εν  2 Α
2 2
Όταν η στιγμιαία ένταση είναι ίση με την ενεργό τιμή της έχουμε:
2 π
i = Ιεν ή 2ημ314t= 2 ή ημ314t = ή ημ314t = ημ ή
2 4
π 1
314t1 = ή t1 = s
4 400
3π 3
314t2 = ή t2 = s
4 400
9π 9
314t3 = ή t3 = s
4 400
2. Αντιστάτης R = 25Ω τροφοδοτείται από εναλλασσόμενη τάση της μορφής υ = Vημ100πt (S.I.). Η στιγμιαία ισχύς
που καταναλώνει η αντίσταση τη χρονική στιγμή t1 =5ms είναι p = 400W.
α) Να υπολογίσετε τη μέση ισχύ που καταναλώνει η αντίσταση.
β) Nα βρείτε την τιμή της έντασης τη χρονική στιγμή t2 = 2,5 ms.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Η στιγμιαία ισχύς είναι: p = VIημ2ωt και ω = 100 πrad/s. Τη χρονική στιγμή t1 = 5·10-3 s έχουμε:
π
p  VIημ 2 (100π  5  10 3 )  p  VIημ 2 ( )  p  VI (1)
2
Η μέση ισχύς υπολογίζεται από τη σχέση:
V I VI
P  Vεν Ι εν  P  P (2)
2 2 2
p 400W
P P  P  200W
2 2
2 P
β) Έχουμε P  Ι εν R  I εν   I εν  8Α
R
Άρα, Ι  I εν 2  Ι  4Α
Η εξίσωση της έντασης του ρεύματος που διαρρέει την αντίσταση R είναι:
i = Ιημωt ή i = 4ημ100πt
Η τιμή της έντασης τη χρονική στιγμή t2 = 2,5·10-3 s υπολογίζεται με αντικατάσταση στην τελευταία εξίσωση,
έτσι έχουμε:
i = 4ημ(π/4) ή i =2 2 Α.
3. Η στιγμιαία τιμή της έντασης ημιτονικού εναλλασσόμενου ρεύματος γίνεται για πρώτη φορά ίση με την ενεργό
τιμή της τη χρονική στιγμή t1 = 1/400 s. Av τη χρονική στιγμή t0 = 0 η ένταση του ρεύματος είναι μηδέν και στη
83
συνέχεια αυξάνεται παίρνοντας θετικές τιμές, ενώ τη χρονική στιγμή t2 = 1/600 s η στιγμιαία ένταση είναι Ι2 = 4 Α
για πρώτη φορά, να βρείτε:
α) τη συχνότητα f του εναλλασσόμενου ρεύματος.
β) το πλάτος I της έντασης του ρεύματος.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Η στιγμιαία τιμή της έντασης του εναλλασσόμενου ημιτονικού ρεύματος δίνεται γενικά από τη σχέση
i  Iημ (ωt  φ 0 )  i  Iημ (2πft  φ 0 ) (1)
Τη χρονική στιγμή t = t0 = 0 είναι I = 0, οπότε από την (1) έχουμε:
0  Iημ (2πf  0  φ 0 )  ημφ 0  0  φ 0  0
Άρα, i  Iημ (2πft ) (2)
Όταν t = t1, τότε Ι = Ιεν, οπότε η (2) γράφεται:
Ι 2
I εν  Iημ (2 πft 1 )   Iημ (2πft 1 )  ημ (2 πft 1 )  
2 2
π π 1
ημ (2πft 1 )  ημ  2πft 1   f   f  50Hz
4 4 8t 1
β) Όταν t = t2, τότε Ι = Ι2, οπότε η (2) γράφεται:
I2
I 2  Iημ (2 πft 2 )  I   I  8A .
ημ (2 πft 2 )
84
Ενότητα
Αμοιβαία Επαγωγή
14
Αυτεπαγωγή
1. Πότε λέμε ότι δυο κυκλώματα βρίσκονται σε επαγωγική σύζευξη; Ποιο φαινόμενο ονομάζεται αμοιβαία επαγωγή;
2. Ποια μορφή παίρνει ο νόμος της επαγωγής στη περίπτωση της αμοιβαίας επαγωγής; Τι ονομάζεται συντελεστής
αμοιβαίας επαγωγής και από τι εξαρτάται;
3. Να αποδείξετε ότι ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής δυο ομοαξονικών πηνίων είναι M  N μμ n Α .2 0 1
4. Να εξηγήσετε το φαινόμενο της αυτεπαγωγή δίνοντας σχετικό παράδειγμα.

5. Σε ένα κύκλωμα αντίστασης και πηνίου να προσδιορίσετε την πολικότητα της ΗΕΔ από αυτεπαγωγή στην
αποκατάσταση ή στη διακοπή του ρεύματος. Να γίνουν τα αντίστοιχα γραφήματα του ρεύματος με το χρόνο.
6. Ποια μορφή παίρνει ο νόμος της επαγωγής στη περίπτωση της αυτεπαγωγής; Τι ονομάζεται και από τι εξαρτάται
ο συντελεστής αυτεπαγωγής ενός πηνίου;
7. Πως υπολογίζεται η ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο μαγνητικό πεδίο ενός πηνίου;
2
8. Να αποδείξετε ότι ο συντελεστής αυτεπαγωγής ενός πηνίου είναι L  μμ Ν Α 0

Σελίδα
Σελ. 209 Παραδείγματα 5.6
Σελ. 216 Ερωτήσεις 5.27, 5.28, 5.29, 5.30, 5.31, 5.32, 5.33
Σελ. 222 Ασκήσεις 5.52, 5.53, 5.54, 5.55, 5.56, 5.57
Σελ. 225 Προβλήματα 5.66, 5.68, 5.69
85
1. Ποιο είναι το μηχανικό ανάλογο της αμοιβαίας επαγωγής και ποιο του συντελεστή
αυτεπαγωγής;
2. Ο δρομέας δ στην μεταβλητή αντίσταση R του κυκλώματος του πηνίου Α κινείται προς τα
πάνω. Να σημειώσετε τη φορά του ρεύματος που διαρρέει το κύκλωμα του πηνίου Β.
3. Δύο πηνία Α και Β βρίσκονται σε επαγωγική σύζευξη. Το πηνίο Α συνδέεται με τους

πόλους ηλεκτρικής πηγής μέσω ρυθμιστικής αντίστασης. Το σύστημα των πηνίων παρουσιάζει συντελεστή
αμοιβαίας επαγωγής Μ. Αν αλλάξουμε αμοιβαία τις θέσεις και συνδέσεις των δύο πηνίων, θα
αλλάξει ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής του συστήματος; Να δικαιολογήσετε την απάντηση
σας.
4. Στο κύκλωμα του σχήματος να δικαιολογήσετε ότι η Ε ΑΥΤ στα άκρα του πηνίου εμφανίζει θετικό
πόλο στο (Α) και αρνητικό στο (Γ), όταν η ένταση του ρεύματος αυξάνεται, ενώ αντίστοιχα
αρνητικό στο (Α) και θετικό στο (Γ), όταν η ένταση μειώνεται.
5. Για όσο χρόνο πλησιάζουμε τον μαγνήτη στο πηνίο, μπορούμε να πούμε ότι εμφανίζεται
φαινόμενο αυτεπαγωγής; Αν ο διακόπτης είναι κλειστός, κάτω από ποιες προϋποθέσεις
εμφανίζεται στο πηνίο φαινόμενο αυτεπαγωγής κατά την κίνηση του μαγνήτη;
6. Με τη βοήθεια της ρυθμιστικής αντίστασης ρυθμίζουμε, ώστε ο λαμπτήρας μόλις να φωτοβολεί.

Αν ανοίξουμε τον διακόπτη, παρατηρούμε ότι για ένα μικρό χρονικό διάστημα ο λαμπτήρας
φωτοβολεί πολύ έντονα. Πώς ερμηνεύεται ενεργειακά αυτή η έντονη φωτοβολία του λαμπτήρα;
7. Ένα μεταλλικό ελατήριο είναι μόνιμα συνδεδεμένο με τους πόλους ηλεκτρικής πηγής. Κατά
πόσο τοις εκατό θα μεταβληθεί η ενέργεια του μαγνητικού πεδίου του ελατηρίου, αν το συ-
μπιέσουμε στο μισό του μήκος;

1. Ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής Μ δύο πηνίων εξαρτάται:
α) από τη σχετική τους θέση. β) από τα γεωμετρικά τους στοιχεία.
γ) από τη μαγνητική διαπερατότητα του περιβάλλοντος. δ) όλα τα παραπάνω.
2. Ένα πηνίο Α βρίσκεται σε επαγωγική σύζευξη με ένα πηνίο Β. Το πηνίο Α διαρρέεται από ρεύμα, του οποίου η
ένταση μεταβάλλεται σύμφωνα με τη σχέση iA = 8-2t (S.I.). Στο πηνίο Β αναπτύσσεται ΗΕΔ από αμοιβαία
επαγωγή ΕΒ = 8mV. Ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής των δύο πηνίων είναι:
α) 2mH β) 4mH γ) 8mH δ) 16mH
3. Δύο πηνία Α και Β είναι τυλιγμένα γύρω από τον ίδιο σιδηροπυρήνα και έχουν ίδια όλα τα γεωμετρικά τους
στοιχεία, εκτός από τον αριθμό των σπειρών τους, για τις οποίες ισχύει ΝΑ = 2ΝΒ. Το πηνίο Α διαρρέεται από
μεταβαλλόμενο ρεύμα. Η ΗΕΔ που αναπτύσσεται από αμοιβαία επαγωγή ΕΒ στο πηνίο Β και η ΗΕΔ που
αναπτύσσεται από αυτεπαγωγή ΕΑ στο πηνίο Α έχουν σχέση:
α) ΕΒ=2ΕΑ β) ΕΒ=ΕΑ/2 γ) ΕΒ=4ΕΑ δ) ΕΒ=ΕΑ/4
4. Δύο ομοαξονικά πηνία Α και Β είναι τυλιγμένα γύρω από τον ίδιο πυρήνα. Το πηνίο Α συνδέεται σε κλειστό
κύκλωμα και διαρρέεται από ρεύμα αυξανόμενης έντασης, ενώ το πηνίο Β δεν συνδέεται σε κλειστό κύκλωμα.
Στην περίπτωση αυτή:
α) αποθηκεύεται ενέργεια μαγνητικού πεδίου στο πηνίο Α.
β) αποθηκεύεται ενέργεια μαγνητικού πεδίου στο πηνίο Β.
γ) δημιουργείται ΗΕΔ από αυτεπαγωγή στο πηνίο Α, μόνον όταν ο ρυθμός αύξησης της έντασης του ρεύματος
είναι σταθερός.
δ) δημιουργείται ΗΕΔ από αμοιβαία επαγωγή στο πηνίο Β, μόνον όταν ο ρυθμός αύξησης της έντασης του
ρεύματος είναι σταθερός.
5. Ένα πηνίο μήκους ℓ έχει συντελεστή αυτεπαγωγής L, κόβουμε στη μέση το πηνίο. Κάθε μισό τμήμα του πηνίου
έχει συντελεστή αυτεπαγωγής:
86
α) L/2 β) 2L γ) 4L δ) L/4
6. Σε ένα κύκλωμα που περιλαμβάνει ηλεκτρική πηγή, διακόπτη, αντίσταση και πηνίο,
τη χρονική στιγμή t = 0 κλείνουμε το διακόπτη. Το κύκλωμα διαρρέεται από ρεύμα
που μεταβάλλεται, όπως φαίνεται στη γραφική παράσταση του σχήματος. Οι σχέσεις
των αριθμητικών τιμών των ΗΕΔ που αναπτύσσονται από αυτεπαγωγή τις χρονικές
στιγμές 0, t1, t2 είναι:
α) E ( 0)  E ( t1 )  E ( t 2 ) β) E ( 0)  E ( t 2 )  E ( t1 )
γ) E ( 0 )  E ( t 1 )  E ( t 2 ) δ) E ( t1 )  E (0)  E ( t 2 )
7. Ένα πηνίο έχει συντελεστή αυτεπαγωγής L = lmH και διαρρέεται από ρεύμα, η ένταση του οποίου μεταβάλλεται
σύμφωνα με τη σχέση i = 10 - 5t (S.I.). Η ΗΕΔ που αναπτύσσεται από αυτεπαγωγή είναι ίση με
α) 10mV β) 2mV γ) 5mV δ) 15mV
8. Ένα ιδανικό πηνίο με συντελεστή αυτεπαγωγής L = 4Η συνδέεται σε σειρά με ωμική αντίσταση R = 8 Ω και το
σύστημα τους διαρρέεται από σταθερό ρεύμα. Ο λόγος της ενέργειας που έχει αποθηκευτεί στο πηνίο προς την
ενέργεια που καταναλώνεται ανά δευτερόλεπτο στην αντίσταση είναι:
α) 1/2 β) 1/4 γ) 1/8 δ) 2
α) Το φαινόμενο της αυτεπαγωγής εμφανίζεται μόνο σε πηνίο.
β) Ο συντελεστής αυτεπαγωγής των κυκλωμάτων αποτελεί μέτρο της αδράνειας τους.
γ) Η ΗΕΔ από αυτεπαγωγή έχει τέτοια πολικότητα, ώστε να παρεμποδίζει κάθε μεταβολή του ρεύματος.
δ) Η τιμή του συντελεστή αυτεπαγωγής ενός πηνίου εξαρτάται από την τιμή της ωμικής αντίστασης του πηνίου.
α) To φαινόμενο της αυτεπαγωγής είναι μια ειδική περίπτωση φαινομένου επαγωγής.
β) To φαινόμενο της αυτεπαγωγής είναι φαινόμενο γενικότερο του φαινομένου της επαγωγής.
γ) Όταν έχουμε φαινόμενο αυτεπαγωγής σ' ένα πηνίο, μεταβάλλεται η μαγνητική ροή μέσα από αυτό.
δ) Φαινόμενο αυτεπαγωγής σ' ένα πηνίο έχουμε όταν μεταβάλλεται η ένταση του ρεύματος στο πηνίο αυτό.
ε) Φαινόμενο αυτεπαγωγής εμφανίζεται μόνο στην περίπτωση όπου η ένταση του ρεύματος στο πηνίο μειώνεται.
11. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; Τα πηνία Π 1 και Π2 βρίσκονται σε
επαγωγική σύζευξη. Ο διακόπτης Δ είναι κλειστός και στο σύστημα έχει
αποκατασταθεί ισορροπία.
α) Το πηνίο Π2 διαρρέεται από ρεύμα.
β) Όταν μετακινούμε το δρομέα δ της ρυθμιστικής αντίστασης R προς τα δεξιά
αναπτύσσεται ΗΕΔ από αυτεπαγωγή στο πηνίο Π1 με το (+) στο Α.
γ) Όταν μετακινούμε το δρομέα δ της ρυθμιστικής αντίστασης R προς τα αριστερά
αναπτύσσεται ΗΕΔ από αμοιβαία επαγωγή στο πηνίο Π2 με το (+) στο Ζ.
δ) Όσο γρηγορότερα μετακινούμε το δρομέα δ στη ρυθμιστική αντίσταση, τόσο μεγαλύτερη είναι η ένδειξη του
γαλβανόμετρου στο κύκλωμα του πηνίου Π2.
12. Στο επόμενο κύκλωμα τη χρονική στιγμή t 0 = 0 κλείνουμε τον διακόπτη. Αν οι λάμπες
είναι ίδιες, ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
α) Οι λάμπες ανάβουν ταυτόχρονα και δείχνουν την ίδια φωτεινότητα.
β) Η λάμπα Λ2 ανάβει ακαριαία, ενώ η Λ1 χρειάζεται κάποιον χρόνο μέχρι να δείξει την
τελική της φωτεινότητα.
γ) Η λάμπα Λ1 δείχνει τελικά μεγαλύτερη φωτεινότητα από τη λάμπα Λ2.
δ) Η φωτεινότητα της λάμπας Λ1 δεν είναι σταθερή, αλλά μεταβάλλεται περιοδικά με
τον χρόνο.
13. Στο κύκλωμα του σχήματος της προηγούμενης ερώτησης, ο διακόπτης δ είναι κλειστός για αρκετό χρονικό
διάστημα και τη χρονική στιγμή tο = 0 τον ανοίγουμε. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
α) Η λάμπα Λ2 σβήνει ακαριαία, ενώ η λάμπα Λ1 χρειάζεται κάποιον χρόνο για να σβήσει.
β) Οι λάμπες Λ1 και Λ2 σβήνουν ακαριαία τη χρονική στιγμή t0 = 0.
γ) Μετά το άνοιγμα του διακόπτη οι λάμπες Λ1 και Λ2 είναι σε σειρά, δηλαδή διαρρέονται από το ίδιο ρεύμα.
δ) Μετά το άνοιγμα του διακόπτη οι λάμπες δεν παίρνουν ενέργεια από την πηγή, αλλά από το πηνίο, που διαθέτει
ενέργεια μαγνητικού πεδίου.
14. Για το επόμενο κύκλωμα, αν τη χρονική στιγμή t 0 = 0 κλείσουμε τον διακόπτη και τη
χρονική στιγμή t1 το ρεύμα σταθεροποιείται, ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι
σωστές;
α) Η ενέργεια του μαγνητικού πεδίου του πηνίου τη χρονική στιγμή t1 δίνεται από τη
87
E2
σχέση U  12 L .
(R r)2
β) Τη χρονική στιγμή t1 η ισχύς της πηγής δίνεται από τη σχέση Pηλ  Ε2

R r .
γ) Τη χρονική στιγμή t0 η ΗΕΔ από επαγωγή είναι ίση με την ΗΕΔ Ε της πηγής.
δ) Τη χρονική στιγμή t1 ο ρυθμός μεταβολής της έντασης του ρεύματος (Δi/Δt) παίρνει τη μέγιστη τιμή του.
1. Δύο ομοαξονικά πηνία είναι τυλιγμένα γύρω από τον ίδιο πυρήνα και έχουν συντελεστή αυτεπαγωγής L 1 και L2.
Να δείξετε ότι ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής των δύο πηνίων δίνεται από τη σχέση: M  L1L 2
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Έστω η ένταση του ρεύματος στο πηνίο Π1 μεταβάλλεται κατά ΔΙ1 σε χρόνο Δt.
ΔI1 ΔΦ 2
 Λόγω του φαινομένου της αμοιβαίας επαγωγής θα έχουμε ΗΕΔ στο Π2 E 2  M . Όμως E 2  N 2
Δt Δt
Μ ΔΦ 2
οπότε  (1)
Ν2 Δt
ΔI1 ΔΦ1
 Λόγω του φαινομένου της αυτεπαγωγής θα έχουμε ΗΕΔ στο Π1 E1  L1 . Όμως E1  N1
Δt Δt
L1 ΔΦ1
οπότε  (2)
Ν1 Δt
Όμως, η μαγνητική ροή που περνά από το Π1 είναι ίση με τη μαγνητική ροή που περνά από το Π2, οπότε
Φ1  Φ 2 ή ΔΦ1  ΔΦ 2 (3)
Από (1), (2), (3) έχουμε:
M L N
 1  M  L1 2 (4)
N 2 Ν1 Ν1
Ν 12 Ν 22
Επίσης, L 1  μμ 0 Α και L 2  μμ 0 Α
 
L1 Ν12 Ν L1
οπότε,   1  (5)
L 2 Ν 22 Ν2 L2
L2
Από (4) και (5) M  L1  M  L1 L 2
L1
2. Ένα πηνίο έχει αντίσταση R = 11Ω, συντελεστή αυτεπαγωγής L = 0,1Η και στα άκρα του εφαρμόζεται ΗΕΔ Ε = 110V.
Τη χρονική στιγμή t0 κλείνουμε τον διακόπτη.
α) Πόση είναι η τελική ένταση Ι του ρεύματος;
β) Η ένταση του ρεύματος αυξάνεται από μηδέν έως Ι. Τη χρονική στιγμή t1 η ένταση έχει φτάσει την τιμή Ι1 =
3Α. Πόση είναι η πτώση τάσης αποκλειστικά πάνω στην αντίσταση R εκείνη τη στιγμή;.
γ) Πόση είναι η ταχύτητα μεταβολής της έντασης του ρεύματος τη χρονική στιγμή t1;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
E
α) H τελική τιμή της έντασης του ρεύματος είναι ανεξάρτητη της ύπαρξης του πηνίου. Άρα, I   I  10A
R
β) VR  I1R  VR  33V
γ) Τη χρονική στιγμή t1 η ένταση Ι1 δεν έχει πάρει ακόμη την τελική της τιμή, αλλά
ΔΙ
μεταβάλλεται, οπότε θα έχουμε Εαυτ στο πηνίο με μέτρο E αυτ  L (1)
Δt
Οι ΗΕΔ Eαυτ και Ε έχουν αντίθετες πολικότητες, οπότε θα ισχύει
E  E αυτ
I1   E αυτ  E  I1R  E αυτ  E  VR  E αυτ  77V
R
ΔΙ E αυτ ΔΙ
Άρα, από (1),    770A / s
Δt L Δt
88
3. Στο κύκλωμα του σχήματος η πηγή έχει ηλεκτρεγερτική δύναμη E = 40V και εσωτερική
αντίσταση r = 2Ω. Ο αντιστάτης έχει αντίσταση R = 8Ω.
α) Αρχικά ο μεταγωγός μ βρίσκεται στη θέση Α και το ρεύμα έχει σταθεροποιηθεί. Στο
πηνίο έχει αποθηκευτεί ενέργεια U0 = 0,16 J. Να υπολογίσετε τον συντελεστή αυτεπαγωγής
L του πηνίου.
β) Ο μεταγωγός μ μετακινείται απότομα στη θέση Β. Κάποια στιγμή t1 καθώς το ρεύμα
μειώνεται παίρνει το μισό της μέγιστης τιμής του. Πόσος είναι τη στιγμή αυτή t1 ο ρυθμός
μεταβολής του ρεύματος;.
γ) Να υπολογίσετε τη θερμότητα που έχει παραχθεί στην αντίσταση R από τη στιγμή που ο
μεταγωγός μ μεταφέρθηκε στη θέση Β μέχρι τη χρονική στιγμή t1.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
E
α) Έχουμε, I   I  4A
Rr
Η ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου είναι:
1 2U
U 0  LI 2  L  2 0  L  0,02H
2 I
β) Από το νόμο του Ohm για το κλειστό κύκλωμα ,τη στιγμή t1 που είναι i = I/2 ή i = 2Α, έχουμε:
E αυτ  iR  E αυτ  16V οπότε,
ΔΙ ΔΙE αυτ ΔΙ
E αυτ  L     800A / s .
Δt Δt L Δt
γ) Από αρχή διατήρησης της ενέργειας πρέπει όση ενέργεια "έχασε" το μαγνητικό πεδίο του πηνίου, τόση να
προσφέρθηκε ως ηλεκτρική από την ΗΕΔ από αυτεπαγωγή στο κύκλωμα και να καταναλώθηκε ως θερμότητα
Joule στην αντίσταση του R. Άρα,
1 i I / 22A
U 0  U 1  Q  Q  U 0  Li 2  Q  0,12J
2
4. Στο κύκλωμα του σχήματος το πηνίο έχει συντελεστή αυτεπαγωγής L = 20

mH και αντίσταση Rπ = 2Ω . Η αντίσταση R έχει τιμή R = 8 Ω και η πηγή
έχει ΗΕΔ Ε = 120V και αμελητέα εσωτερική αντίσταση.
Α. Κάποια στιγμή ο μεταγωγός μ συνδέεται στη θέση (Ι). Τη χρονική στιγμή
που στο πηνίο έχει αποθηκευτεί το 1/9 της τελικής ενέργειας, να
υπολογίσετε:
α) Την ένταση του ρεύματος.
β) Το ρυθμό μεταβολής της έντασης του ρεύματος.
γ) Το ρυθμό με τον οποίο αποθηκεύεται ενέργεια στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου.
Β. Αφού το ρεύμα σταθεροποιηθεί στο κύκλωμα, μετακινούμε ακαριαία το μεταγωγό στη θέση (II). Τη στιγμή
που το πηνίο έχει χάσει τα ¾ της μέγιστης ενέργειας του να υπολογίσετε:
α) Την ένταση του ρεύματος.
β) Το ρυθμό μεταβολής της έντασης του ρεύματος.
γ) Το ρυθμό με τον οποίο αναπτύσσεται θερμότητα στο κύκλωμα
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
E
Α. α) Η τελική τιμή Ι0 της έντασης του ρεύματος θα είναι, I 0   I 0  12A
R  Rπ
1 1 11 2 I
Κάποια στιγμή θα είναι: W  W0  Li 2  LI 0  i  0  i  4A
9 2 92 3
β) Σε κάθε χρονική στιγμή ισχύει:
Δi Δi E  i(R  R π ) Δi
E  VR  VΠΗΝ  E  VR  VRπ  Ε αυτ  E  VR  VRπ  L     4000A / s
Δt Δt L Δt
γ) Από αρχή διατήρησης της ενέργειας έχουμε ότι σε χρονικό διάστημα Δt, η ενέργεια ΔW από την πηγή
μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια Q στις αντιστάσεις R και Rπ, αλλά και σε ενέργεια μαγνητικού πεδίου ΔU.
δηλαδή,
ΔU ΔU
ΔW  Q R ολ  ΔU  EI  Δt  I 2 R ολ  Δt  ΔU   EI  I 2 (R  R π )   320J / s
Δt Δt
Β. α) Τη στιγμή που το πηνίο έχει χάσει τα ¾ μέγιστης ενέργειας του, θα έχει απομείνει αποθηκευμένο το ¼ της
μέγιστης ενέργειας του. Δηλαδή:
1 1 11 2 I
U   U 0  Li  2  LI 0  i    i   2A
4 2 42 2
89
 
 Δi  i R π  Δi 
β) Έχουμε, E αυτ  i R π  L        200A / s
 Δt  L  Δt 
Δi
Επειδή το ρεύμα μειώνεται, ο ρυθμός μεταβολής του είναι αρνητικός:  200A / s
Δt
γ) Pθ ,R π  i  2 R π  Pθ,R π  8J / s
5. Ένα πηνίο έχει συντελεστή αυτεπαγωγής L = 0,2Η ωμική αντίσταση R = 5Ω και στα άκρα του υπάρχει πηγή με
ΗΕΔ Ε = 25V (r = 0).
α) Με ποιον ρυθμό αποταμιεύεται η ενέργεια στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου, όταν η ένταση του ρεύματος,
αυξανόμενη από μηδέν μέχρι την τελική τιμή της I0, φτάνει στην ενδιάμεση τιμή I = 3Α;
β) Πόση ενέργεια είναι αποταμιευμένη στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου εκείνη τη στιγμή;.
γ) Πόση ενέργεια είναι αποταμιευμένη στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου, όταν η ένταση του ρεύματος λάβει την
τελική της τιμή I0;
[Απ: α) 30J/s β) 0,9J γ) 2,5J]

φυσ κατ β λυκ (2019 - 03 - 24 19 - 32 - 01 UTC)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

φυσ κατ β λυκ (2019 - 03 - 24 19 - 32 - 01 UTC)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Ηλεκτρικό Πεδίο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Μαγνητικό Πεδίο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Ηλεκτρομαγνητική Επαγωγή

«Είναι ευκολότερο να αποφοιτήσει κανείς παρά να μάθει»

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

1. Ποιες είναι οι βασικές ιδιότητες των μορίων των αερίων;

6. Ποια είναι η μαθηματική διατύπωση της καταστατικής εξίσωσης ιδανικού αεριού;

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

1. Στο διπλανό σχήμα παριστάνονται δυο ισοβαρείς μεταβολές ορισμένης ποσότητας

2. Στο διπλανό σχήμα παριστάνονται δυο ισόχωρες μεταβολές ορισμένης ποσότητας

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής

11. Το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ στο διπλανό διάγραμμα p-V αντιστοιχεί σε μια:

4. Μια φιάλη περιέχει 2Kg ηλίου (He) σε πίεση p =8.31·10 N/m

5. Στο σωλήνα του σχήματος το έμβολο είναι αδιαβατικό (θερμομονωτικό) και

Μεταβολή ΑΒ: Νόμος Charles και V  VA  VB  σταθ.

Επειδή p Γ  p Β και p Δ  p Α η εξίσωση p Γ VΓ  p Δ VΔ γίνεται p Β VΓ  p Α VΔ .

[Απ: α) n=2/3R β) 2 γ) T=1200K]

[Απ: α) ΤΒ=900Κ β) ΤΓ=1200Κ]

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής

2. 2 g οξυγόνου καταλαμβάνουν όγκο 4L, υπό πίεση 1,2 atm. Να υπολογίσετε:

μέχρι τετραπλασιασμού της πίεση του. Να υπολογίσετε:

5. Ένα δοχείο όγκου V=0,02m 3

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

4. Είναι η μεταβολή ΚΜΝΡΚ στο διπλανό διάγραμμα p-V αντιστρεπτή;

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής – Σωστού Λάθους

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

3. Τι ονομάζεται θερμότητα; Ποια είναι η μονάδα μέτρησης της;

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής – Σωστού Λάθους

3. Ποσότητα ιδανικού αερίου ίση με n=2/Rmol υφίσταται τις ισοβαρείς μεταβολές ΑΒ

6. Ποσότητα ιδανικού αερίου καταλαμβάνει όγκο V =1m A

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής – Σωστού Λάθους

16. Σε μια αδιαβατική μεταβολή ενός αερίου δεν είναι δυνατόν

Q ΑΒΓ  ΔU ΑΒΓ  WΑΒΓ και επειδή TΓ  TΑ  ΔU ΑΒΓ  0 . Άρα:

4. Να αποδείξετε ότι για τις αδιαβατικές μεταβολές ισχύουν οι παρακάτω σχέσεις.

Άρα, για την αδιαβατική εκτόνωση ΒΓ,

Με εφαρμογή της καταστατικής εξίσωσης στην κατάσταση Γ προκύπτει η pΓ

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής – Σωστού Λάθους

8. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου εκτελεί τη μεταβολή ΑΒ που απεικονίζεται στο

9. n=2/8,31mol ιδανικού μονοατομικού αερίου, τα οποία βρίσκονται αρχικά σε κατάσταση Α με θερμοκρασία Τ 0 =

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

2. Τι ορίζεται ως συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής και με τι ισούται;

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής

1. Στις θερμικές μηχανές το αέριο που χρησιμοποιείται

9. Ο συντελεστής απόδοσης μιας μηχανής Carnot

3. Ιδανικό αέριο υποβάλλεται στην παρακάτω κυκλική μεταβολή:

β) Τα ποσά QAB και QΓΔ υπολογίζονται από τις σχέσεις:

4. Να αποδείξετε ότι σε κάθε κύκλο Carnot ισχύουν:

του 1L, να υπολογίσετε:

9. Ιδανικό αέριο υποβάλλεται στη παρακάτω κυκλική μεταβολή:

γ) Για το συντελεστή απόδοσης της μηχανής θα έχουμε:

Βασικές Ερωτήσεις Θεωρίας

4. Πώς υπολογίζεται η δυναμική ενέργεια ενός συστήματος τριών σημειακών φορτίων;

Ερωτήσεις, Ασκήσεις, Προβλήματα Σχολικού Βιβλίου

Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής – Σωστού Λάθους