Jerold C. Frakes: A Guide To Old Literary Yiddish

A Guide to Old Literary Yiddish
A Guide to
Old Literary Yiddish
JEROLD C. FR AK ES
1
1
Great Clarendon Street, Oxford, ox2 6dp,
United Kingdom
Oxford University Press is a department of the University of Oxford.
It furthers the University’s objective of excellence in research, scholarship,
and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade mark of
Oxford University Press in the UK and in certain other countries
© Jerold C. Frakes 2017
The moral rights of the author have been asserted
First Edition published in 2017
Impression: 1
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in
a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the
prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted
by law, by licence or under terms agreed with the appropriate reprographics
rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the
above should be sent to the Rights Department, Oxford University Press, at the
address above
You must not circulate this work in any other form
and you must impose this same condition on any acquirer
Published in the United States of America by Oxford University Press
198 Madison Avenue, New York, NY 10016, United States of America
British Library Cataloguing in Publication Data
Data available
Library of Congress Control Number: 2016954564
ISBN 978–0–19–878502–6
Printed and bound by
CPI Group (UK) Ltd, Croydon, CR0 4YY
Links to third party websites are provided by Oxford in good faith and
for information only. Oxford disclaims any responsibility for the materials
contained in any third party website referenced in this work.
Contents
Preface xi
Abbreviations xvii
Introduction 1
Initial orientation 1
Periodization in Yiddish 3
A brief survey of Old Literary Yiddish language and literature 5
Lesson One 11
The alphabet and grapho-phonemic system of Old Literary Yiddish 11
Modern Ashkenazic semi-cursive script 12
Final and non-final letters 14
Grapho-phonemes of Old Literary Yiddish 14
Suggested pronunciation of symbols 19
Masoretic punctation (vowel pointing) 22
Umlaut23
One further vowel shift 26
Word-final obstruent devoicing 26
Word accent 28
Lesson Two 29
“Joseph the Righteous” (ll. 1–4) 30
Grammar33
Grammatical gender 33
Grammatical case 34
Word order (syntax) 36
Lesson Three 39
Grammar40
Personal pronouns 40
The definite article 41
Negation42
Lesson Four 45
Grammar48
Dative of possession 48
Adjective inflections 48
vi contents
Lesson Five 51
Grammar52
Familiar and polite mode of address 52
Possessive adjectives 53
Lesson Six 55
Grammar57
The OLY verbal system 57
Strong and weak verbs 59
Adverb formation 61
Supplemental reading: Worms Maḥzor couplet 61
Lesson Seven 63
Grammar65
Infinitive (present active) 65
Present active indicative 65
Relative pronouns 66
Indefinite article 66
Supplemental reading: “Whither am I to go?” 67
Lesson Eight 69
Grammar70
Present tense, anomalous verb ‘to be’ 70
Noun declensions 71
Noun plurals 73
Supplemental reading: Riddle 74
Lesson Nine 77
“Briyo and Zimro” 77
Grammar80
Diminutives80
Demonstrative pronouns 81
Supplemental reading: “Traveler’s charm” 81
Lesson Ten 85
Grammar88
Comparative/superlative88
Preterite active indicative 89
Stem-changing strong verbs 90
Supplemental reading: Medical remedies 91
contentsvii
Lesson Eleven 95
Introduction95
Mashket script/font 96
Supplemental reading: Remedies 107
Lesson Twelve 109

Grammar112
Imperative112
Quasi-construct state 112
Nested genitive construction 113
Lesson Thirteen 115

Grammar118
Past participle 118
Separable and inseparable prefix verbs 118
The perfect tenses 120
Lesson Fourteen 123

Grammar125
Passive voice 125
Consecutive word order 126
Lesson Fifteen 129

Grammar132
Punctuation132
Periphrastic (progressive) tense 134
Numbers and numerals 134
Lesson Sixteen 139

Grammar142
Prepositions142
Lesson Seventeen 147

viii contents
Grammar151
Formation of the subjunctive 151
Uses of the subjunctive 153
Supplemental reading: “Mighty is He” 154
Lesson Eighteen 157

Grammar159
Periphrastic verbal constructions 159
Whole Hebrew and merged Hebrew 160
Supplemental reading: Letter to Pelayn 162
Lesson Nineteen 165

Grammar168
Final syllable reduction 168
Future tense 169
Supplemental reading: “A Fable of an Old Man with Two Wives” 170
Lesson Twenty 173

Grammar177
Preterite present verbs 177
Supplemental reading: “Song of the Kid” 179
Lesson Twenty-One 181

Grammar186
Overview of auxiliary verbs 186
Irregular weak verbs 187
Calendar187
The year 188
Supplemental reading: Tuesday Courier/Friday Courier190
Lesson Twenty-Two 193

“Rashi” script/font 193
Pariz and Viene (stanzas 249–58) 194
Grammar208
Overview of genitive case function 208
Overview of dative case function 209
Lesson Twenty-Three 213

Grammar219
Syntax219
contentsix
Lesson Twenty-Four 225

Grammar232
Interrogatives232
Indefinite pronouns 232
Word order of objects 233
Contractions233
Conditional234
Lesson Twenty-Five 237

Grammar246
Kinship terms 246
Further periphrastic verbs 246
Anomalous verbs 247
Appendices:
Appendix 1. Hebrew Fonts and Scripts 251
Appendix 2. Old Literary Yiddish Verb Classes 253
Appendix 3. Facsimiles 263
Appendix 4. Additional Readings 271
1. Excerpt from Women’s Commandments (1504) 271
2. Excerpt from The Book of Virtues (1542) 273
3. “David and Goliath,” excerpt from The Book of Samuel (1544) 279
4. “Alexander and the Amazons,” excerpt from Yosifon (1546) 286
5. “The Binding of Isaac” (1579) 288
6. “Baking Matzah,” excerpt from Isaac Tyrnau, Customs (1593) 298
7. “Pumay” (c. 1600) 300
8. Rebecca b. Meir Tiktiner, “A Simḥas-Torah Song” (1650) 301
9. Genesis 1 from Jekuthiel b. Isaac Blitz (1676–9) 304
10. “Shabbatai Ṣevi,” excerpt from Glikl Hamil (1691) 305
Appendix 5. Further Reading 309
Glossary311
Permissions 367
Bibliography 369
Index 373
Preface
This volume addresses learners of the literary language of the Old and Middle
Yiddish period, which, for reasons explained below, will here be designated Old Lit-
erary Yiddish (hereinafter: OLY). It is anticipated that such learners may come from
a variety of academic or non-academic backgrounds and preparations, including
those who are starting at ground zero, i.e. without a knowledge of the Jewish/
Hebrew alphabet, and thus without a knowledge of Hebrew, Aramaic, or modern
East Yiddish (modEY), perhaps even without a knowledge of any language beyond
English. At the other extreme may be readers who know modEY, Hebrew, medieval
and/or modern German, and have training in historical linguistics. For this reason,
almost every reader of this volume will find some sections quite difficult and others
quite unnecessary: readers of modEY, Judeo-Aramaic, Ladino, Judeo-Arabic, Judeo-
Persian, or Hebrew will not need to learn the basics of the alphabet (although they
will need to pay close attention to the many ways in which OLY represents sounds,
especially vowels, that are not immediately apparent to those who use the Hebrew
alphabet for other languages). On the other hand, those who know Latin, Russian,
or classical Arabic, for instance, will not need the basic introduction to grammati-
cal gender, which will be essential for monolingual English speakers, or case, which
will be essential for bilingual Anglophone Hebrew speakers. Examples of the differ-
ent needs of the range of potential readers could be multiplied almost indefinitely.
Individual readers will then necessarily proceed at their own pace, whether in an
organized class or through independent study, devoting more or less attention to
individual sections, as their own situation dictates.
In general, an introduction to a currently spoken language has as its goal to pre-
sent to the student a series of progressively more difficult lessons, starting at the
level of the absolute beginner who has no knowledge of the target language, by
means of which the student will generally acquire the “four skills” (reading, writ-
ing, listening comprehension, speaking) of language proficiency. On the other
hand, an introduction to a language or to a period of a language that no longer has
any native speakers, native readers, or currently productive native writers obvi-
ously has in large part different goals and methods, since there is little demand or
practical use for learning to order pizza or write biology textbooks in, say, Gothic,
Old Irish, or in the present case, OLY. So it is with introductory textbooks of most
medieval languages.1
In the present case, the practical issues would become immediately apparent on
the first page of a (hypothetical) “four-skills” introduction to OLY: no one alive can
provide the idiomatic OLY equivalent of “See Spot. See Spot run” or: “Excuse me,
1 Although not so with Old Norse, since 21st-century Icelandic school children read medieval texts
written in Old Norse with facility. And the same could in general be maintained for classical Arabic,
which differs from modern standard Arabic essentially only in the vocabulary of material culture (no
“photocopy machines” or “oil tankers” in medieval Arabic texts, for instance).
xii preface
miss. Could we have another round of craft-brew IPAs, and the bill, when you have
a moment?” Nor is such knowledge in any way necessary: since the goal of such an
instructional manual is not to enable students to read texts about our contempo-
rary world or to participate actively in our world in the target language, the absence
of live native informants is generally less relevant. The goal of any user of an intro-
duction to OLY is obviously to learn to read documents written in that language
from the period 1100–1750 (although in this book the texts included date from the
period 1272–1699).
There are no readings in the book that have been invented by the textbook’s
author, i.e. no attempt on my part to compose anything in OLY,2 but rather I have
simply included authentic and extant texts from that period, and on the basis of
those texts provided the student with the grammatical, lexical, and (minimal) cul-
tural tools necessary to read and understand them. On the one hand, that should
be a comfort to the student: there are none of the awkwardly constructed (and often
parodied) sentences here that one finds in older language textbooks of dead lan-
guages (e.g. “the two elderly female dwarves danced vigorously on the stone floor
of the ancient mead-hall swept with rushes before the roaring fire of well-aged logs
that had been cut and carried from the nearby forest by the esteemed nobleman’s
enterprising foster-sons”), that try to cram as many examples of grammatical usage
and vocabulary as possible into a single sentence, the result being that the sentence
becomes a monster that no one who actually spoke the target language could ever
have imagined uttering. Rejoice in the absence of such artificial linguistic beasts.
On the other hand, however, since there are no extant authentic texts composed
in the overly simple style most appropriate for elementary readers, it means that
already in the first text the reader confronts not the semantically and syntactically
simplistic “See Spot. See Spot run” (with illustrations of a cute puppy) but rather
real, authentic, literary language as it was used by and for its native speakers. That
is, it is something akin to learning the Cyrillic alphabet in the first two lessons of a
beginning Russian course and on the third day being handed a copy of Tolstoy’s
Вoйна и мир and told to turn to page 175 and begin “reading,” i.e. not reading at all,
but slogging through the text, word by word, wearing out a reference grammar and
dictionary in the process. Except that OLY texts are, additionally, not a mere centu-
ry-and-a-half old, as is Tolstoy’s novel, but indeed four to seven centuries old. There
is, alas, no easy access point. But then again, the purpose of this textbook is to
obviate the difficulty of the slog itself by providing comprehensive grammatical
and lexical aid at each step of the way. That should again encourage the reader.
The reader should be forewarned, however: it is not possible to learn a “dead”
language without also studying its grammar, and it is not possible to study gram-
mar without making tactical use of grammatical or linguistic terminology. The
present volume is not a linguistic treatise, and every effort has been made to use
linguistic terminology pragmatically, that is, only when necessary, but then again
always when necessary, since that terminology makes both tactical and strategic
explanation possible. There is no point, for instance, in wasting a half-page in
2 There are, however, a couple of brief sentences that manipulate an extant OLY sentence to illustrate
distinctions in word order.
prefacexiii
explanation in order to avoid the common linguistic designation “nominative case”

every time that that concept arises and thus every time that those two words can
specify very precisely what the point is. For the convenience of all readers not con-
versant with linguistics, all such terminology that is not part of standard non-
technical but educated Anglophone usage will be explained or provided with
examples at its first appearance.
Warning! Here follows the first such linguistic passage (explanation included,
although the explanation itself cannot mask inherent conceptual complexities or
transform them into simplicities): because of the linguistic nature of Yiddish as a
fusion language (i.e. a language whose primary components derived from other
languages) based on the stock languages of German and Hebrew-Aramaic through
the mediation of the language determinants (i.e. the specific historical forms and
dialects of those languages available to Jews as usable material at the particular
historical period of their incorporation into Yiddish) from, respectively, medieval/
early modern German and ancient, medieval, and early modern Hebrew-Aramaic,3
readers who come to OLY already knowing, for instance, Middle High German
(MHG) and Hebrew, will generally make somewhat more rapid progress in learn-
ing OLY than those not so prepared, although the aid provided them by their
knowledge of those other languages will stretch thin after the first few lessons,
when they venture forth into the vast sea of texts in OLY. Those who know only
Hebrew, or only modEY, or only modern German, or even a combination of those
three languages, will, on the other hand, generally need to start at square one in
OLY, progressing more rapidly through some sections than others.
This textbook is for all such readers, but also, perhaps even especially for those
who know no modEY, no Hebrew, and no German, since in fact OLY is not Hebrew-
Aramaic, not medieval or early modern German, and most definitely not modEY.
OLY is a fusion of its fundamental components and was already a distinct language
in the period in which the earliest texts appear. For that reason, those without
knowledge of those stock languages need not feel particularly disadvantaged. As
already noted, their comrades who know one or more of those stock languages will
almost certainly proceed more rapidly in the beginning stages, and in their work
through the early lessons of the book will frequently nod and/or wag their heads in
recognition and surprise at familiar and unfamiliar aspects of OLY, while those
without knowledge of the stock languages will, as adult learners of any language
beyond their native tongue, likely spend more time with head-scratching.
Due to the nature of the authentic texts available for beginning students, as just
described, from the first OLY text, the student ideally already needs to know every-
thing—since in any given 400- or 600-year-old sentence, written by and for native
speakers of the target language, any and every word of that language and any and
3 On the essential distinction between stock language (e.g. multi-millennial Hebrew and Aramaic),
linguistic determinant (e.g. the specific dialect, vocabulary, syntax, etc. available at the time and place of
adoption into Yiddish), and linguistic component (e.g. that which was actually adapted into Yiddish
from the stock language), see Jacobs (2005: 20). While medieval Romance (primarily Old French and
Old Italian) is already present as a component in the early period of Yiddish, statistically its input is
minor; likewise modern Yiddish has Slavic as an additional (and very significant) component, which
was, however, generally absent, and in any case not yet significant in OLY.
xiv preface
every grammatical construction of the entire language, whether the simplest or the
most complex, may appear. Obviously if students did already know everything,
they would not take the present volume in hand at all. Since, as already noted, it is
not possible to begin with the absolutely simplest language use and progress toward
more difficult texts, detailing the grammatical structures progressively in the ped-
agogically most accessible manner, a strictly pragmatic compromise has been
adopted here: for the early lessons I have chosen texts that are as simple as any that
I know, while still being culturally, literarily, or historically significant (which con-
sideration of course immediately compromises the strict simplicity that one might
otherwise ideally desire).4 The grammatical presentations of each successive chap-
ter guide the reader through progressively more complex structures, aiming over
the course of the volume to present a systematic introduction to the literary lan-
guage. At the same time, however, the reader must be aware that this volume is not
a reference grammar, nor does it make any pretense to that level of comprehensive-
ness. Thus only the grammatical information necessary for the reader to navigate
the texts is presented here. When complex structures appear in the texts of a given
lesson before they have been formally presented in the grammatical sections of the
book, they will be treated in the glosses and notes on an ad hoc basis, so that the
student can cope with the text at hand. When necessary, there will at that point also
be a parenthetical reference to the later systematic treatment of the particular issue
in this volume.
The metalanguage of the volume is obviously English, and thus the linguistic
examples and illustrations will almost always be drawn from English and will be
oriented toward an Anglophone audience, even though it might sometimes seem
easier to draw examples from Yiddish’s nearer linguistic neighbor, German of one
period or another. But, again, the purposes of the present volume are strictly and
pragmatically focused on enabling readers to learn to read OLY texts; it is thus not
a veiled treatise on comparative German-Yiddish linguistics. Even at a much lower
lever of complexity, it would of course have been possible to increase the length of
the book by 25–50 percent simply by identifying idioms and/or syntactic usages in
Middle High German, modern standard German, dialectal German, or modern
Western or modern Eastern Yiddish that are analogous to OLY usage, which would
have struck a chord with those who had already recognized the parallel, i.e. it would
have taught them nothing new, and it would have remained opaque to all other
readers. Thus some readers can expect to catch themselves with some frequency
asking: “But why does he not point out the parallel usage in language X here?” As
often as that happens, I would suggest that the reader remember this paragraph.
Language learning is always a compromise, certainly and most definitively when
children learn their native languages, which only seems to be effortless and auto-
matic when one is not paying attention to the toil and frustration involved, or to
the very limited range of vocabulary and of grammatical and syntactic structures
4 Such texts must be interesting, since the surest guarantor of readers’ fatigue and abandonment of
the study of the language is forcing them to claw their way through beginning-level instruction that
teaches them to read uninteresting texts.
prefacexv
mastered.5 For adult learners of a language, especially a “dead language” like Latin,
Sumerian, or OLY, the toil and frustration is likewise ever present but much more
obvious to all concerned. The goal of this book is to enable the learner to avoid as
much of that frustration as possible.
Two of the most effective textbooks of ancient and medieval languages that I
have come across in my own studies have been Clyde Pharr’s Homeric Greek
(1925/1985) and William W. Kibler’s An Introduction to Old French (1984). Pharr’s
readings begin with the first line of book one of the Iliad, while Kibler begins with
the first line of Marie de France’s “Le Fresne”; they both then progress through
those texts, treating a passage in each successive chapter of their books; Pharr treats
the whole of Iliad I, while Kibler’s first fifteen chapters present Marie’s lai in its
entirety before moving on to other texts. The advantages are obvious: in completing
the textbook, the beginning student reads not a few hundred sentences in pseudo-
ancient Greek or pseudo-medieval French invented by a modern scholar, but
rather in each case one of the fundamental texts of the target language, gaining in
the process a thorough grounding in the grammar, vocabulary, and cultural milieu
of the focal texts, as well as an intimate knowledge of a core text of the literary
tradition.
That same method will be employed in the present volume, such that the student
will read the entirety of the Old Yiddish (OY) midrashic heroic lay “Yousef ha-
tsadik,” from the earliest extant manuscript collection of Yiddish literature (1382),
the entirety of the Middle Yiddish (MY) adventure tale “Briyo ve-Zimro,” from a
later collection (1585), and a full canto of the MY epic Pariz un Viene (1594), each
with full lesson-by-lesson glosses, notes to specific grammatical and cultural issues
in the passages, and a step-by-step introduction to the morphology, syntax, and
phonology (insofar as practicable) of OLY. In addition to these three focal texts,
beginning in lesson six, each lesson will include a second brief and, one might
hope, entertaining text at the end of the chapter as a reward for the reader’s indus-
trious study; some of these will be complete texts in themselves, including a bless-
ing, various charms, potion recipes, and incantational spells, the earliest love song
in Yiddish, a fable, a prison letter, a riddle, the final paragraph of the Passover song
“Khad-gadye,” and newspaper articles about Mongol emissaries at the czar’s court,
and Mediterranean pirates, among other things. All the texts are drawn from those
edited in my Early Yiddish Texts (Frakes 2004). Further supplementary texts are
added in Appendix 4, as are facsimile pages of manuscript or early print editions of
several selected texts, a table of strong verb classes and irregular verbs, a full end-
glossary, and an index of grammatical topics.
To learn to read OLY will be a challenge. The intent and guiding principle of the
present volume has been never to disguise or deny that challenge but instead to
make it as rewarding as possible at every stage.
In a sense this project has been under way since I first began my own studies of
OLY some decades ago. The general intellectual debts incurred along the way are
5 Those impressed by the 3-year-old who already speaks “perfect” Russian (or another language) are
either naïve or confused: it is after all only the Russian of a 3-year-old that the child has mastered, not
that of the complexity of a Tolstoy or Solzhenitsyn.
xvi preface
many and have been acknowledged at appropriate moments and in the relevant
prefaces and footnotes to other books that I have published. In terms of actually
writing and assembling the present volume, there have, however, again been col-
leagues whose advice and counsel have been of especial aid. Neil Jacobs encour-
aged the project from its inception. David Fertig has provided thorough and
enlightening answers to more than his fair share of my (often vaguely formulated)
questions about Germanic linguistics. Rafael Finkel generously provided the mash-
ket font. Gerrit Bos carried out enthusiastic spadework to identify various plants
that appear in the remedies and potions readings. The students in the OLY Reading
Course at the Summer School of the Vilnius Yiddish Institute in 2014 (enabled by
Professor Šarūnas Liekis, director of the Institute) were enthusiastic test subjects.
The Radcliffe Institute for Advanced Study and the John Simon Guggenheim Foun-
dation inadvertently contributed much-needed support for this project, as well,
since the fellowships that they provided enabled the completion not just of the
specific fellowship project proposed and funded but also of this one. My thanks
to all. Finally, I am particularly grateful to the editors and production staff at
Oxford University Press—among them: Julia Steer, Vicki Sunter, Franziska Broeckl,
and Sarah Barrett—for the care, competence, and professionalism with which they
have produced what is typographically a very complex volume.
Abbreviations
* non-standard/ungrammatical form (for the sake of illustration)

~ related to
+ constructed with/governs (case)
a/acc accusative
Ab “Abraham the Patriarch”
adj adjective
adv adverb
Ar Aramaic
art article
aux auxiliary (verb)
BI “The Binding of Isaac”
BZ “Briyo and Zimro”
c common gender
card cardinal
coll collective
comp comparative
conj conjunction
const construction
constr quasi-construct state
correl correlative
Cou Tuesday and Friday Courier
d/dat dative
dat.poss dative of possession
def definite
dem demonstrative
dim diminutive
Dt Deuteronomy
DWB Grimm, Jacob and Wilhelm (1854–1971). Deutsches Wörterbuch
EYT Early Yiddish Texts, 1100–1750, with Introduction and Commentary,
ed. Jerold C. Frakes (Oxford: Oxford University Press, 2004)
(cited by text number)
f/fem feminine
FF Fox Fables
xviii abbreviations
g/gen genitive
geo geographical/place name
G German
Gmc Germanic
H whole Hebrew
H-A Hebrew-Aramaic
id idiom/idiomatic
imp imperative
impers impersonal
ind indicative
indecl indeclinable
indef indefinite
inf infinitive
inter interrogative
interj interjection
intpr interrogative pronoun
IPA International Phonetic
ir irregular
irv irregular verb
It Italian
JtR “Joseph the Righteous”
L Latin
lit literally
m/masc masculine
MHG Middle High German
mil military
modEY modern East Yiddish
mv modal verb
MY Middle Yiddish
n/nom nominative
neg negation/negative
NHG New High German (= modern standard German)
nt/n neuter
num numeral
obj object
OLY Old Literary Yiddish
OMY Old and/or Middle Yiddish
abbreviationsxix
ord ordinal
OY Old Yiddish
p/pl plural
PaV Pariz and Viene
per of person
plprf pluperfect
Port Portuguese
poss possessive pronoun
ppr personal pronoun
pr present tense
pred predicate
prf perfect
prn pronoun
prop proper
prp preposition
prt-pr preterite-present verb
prt preterite
prv periphrastic verb
ptprt past participle
pv passive voice
Rec medical/remedy recipes
refl reflexive
relpr relative pronoun
Rid “Riddle” (1554)
s strong
scv strong, stem-changing verb
sg/s singular
SM Seyfer Mides
stat stative
subj subjunctive
suprl superlative
spv separable prefix verb
sv strong verb
talm talmudic
TC “Traveler’s Charm”
temp temporal
th of thing
xx abbreviations
trans transitive
v verb
vul vulgar
w weak
Wh “Whither am I to go?”
wn weak noun
wv weak verb
YIVO Yiddish Scientific Institute
Yos Yosifon
Introduction
Initial orientation
Based on my readings in Old Literary Yiddish (OLY) over the course of the last
three decades, it seems to me reasonable to imagine that a (time-traveling) fluent
speaker of modEY could learn to comprehend the spoken language lurking behind
the Yiddish belles-lettres of sixteenth-century Ashkenaz in a matter of a month or
two, and become a reasonably fluent speaker (with a “charming” foreign accent, no
doubt) within a few more months. Old and modern Yiddish are far more closely
related than Middle and modern English, but more distant than Old Norse and
modern Icelandic, for instance. One might then reasonably ask why twenty-first-
century beginners in OLY, most of whom may well already know at least some
modEY, must be bothered by the niceties of OLY (i.e. Old West Yiddish) pronuncia-
tion as it differs from modern standard Yiddish (i.e. East Yiddish) pronunciation,
especially since those niceties and distinctions often seem all but impossible to
identify on the basis of the sparse and often conflicting phonological evidence that
can be gleaned from the extant texts. It is worth exploring this issue briefly, perhaps
first by gaining some perspective from beyond the bounds of OLY.
In a standard beginners’ textbook of Old Irish the author acknowledges (slightly
cantankerously) that “Old Irish can be read as a kind of cipher, the symbols being
phonetically meaningless. . . . They do not constitute a phonological much less a
phonetic description of the language” (Quin 1975: 1). OLY and its orthographic
conventions are obviously very different from Old Irish, but the difficulties of “real-
izing” the sounds of OLY based on the letters on the page are often even more
daunting. Another example, from another tradition of language pedagogy, might
also be relevant here: outside of Germany, few students of Old Icelandic/Old Norse
are ever taught anything but the pronunciation of the twenty-first-century resi-
dents of Reykjavík, even though the medieval pronunciation of Icelandic almost
certainly displayed (subtle though) distinct differences from its modern reflex. In
practice, as I have noticed at conferences over the years, the same must in general
be true of contemporary pedagogy in Italian studies (Dante’s Commedia is gener-
ally pronounced as if Dante were a contemporary of Silvio Berlusconi1), Middle
English studies (rare are the students and scholars who do more than gesture
toward a Middle English vowel or two), and in recent years by German-trained
scholars of medieval German, almost all of whom pronounce the poetry (and even
1 Who, one might speculate, may well still find a home in the eighth circle, fifth bolgia, of the Inferno,
boiling in pitch with the other corrupt politicians.
2 a guide to old literary yiddish
the name) of Walther von der Vogelweide as if he were an aging twenty-first-century

German poet.2
To the point: one might indeed ask why it would matter so much to a beginner
in the language to approximate the pronunciation of OLY. Why not simply pro-
nounce the proper name in the title of the first literary text presented in this volume
as it has been pronounced for the last two centuries in Eastern Yiddish: ‫ = יוסף‬yoysef;
and why not the modEY standard pronunciation ba [ba:] or even the “spelling
pronunciation” of some speakers of modEY bay [bai] for the OY preposition ‫?בי‬
Must we really insist on an approximately “authentic” OY pronunciation, such as
Yo-u-sef [yóusəf] and bi [bi:]? Could one not legitimately leave such niceties for a
more advanced state of language acquisition, and especially for professional lin-
guists? The answer is of course, yes, one could easily do so. But after all, one of the
causes for having to study Middle English, Old Italian, and OLY is that those lan-
guages are quite clearly different from their modern reflexes. To pretend otherwise
is to elide that difference, and in effect to undermine the entire project of acknowl-
edging cultural difference by refusing to define its parameters.
In addition to that principled scholarly justification, however, there is a very
practical reason: not all of the phonetic shifts of OLY phonemes to their modern
standard Yiddish reflexes are so very regular: the correspondences do not, as it
were, always correspond. By pretending that OLY was (or may still be) pronounced
as if modern standard Yiddish, the rhythm and metrics, and thus the music, of
much of the poetry (and there is grand poetry in OLY) is lost, while the rhymes go
awry with disturbing frequency. For an idea of how such a leveling practice destroys
or at least compromises the aesthetics of the literary text, I would suggest listening
to a modernist pronunciation of a few lines of the prologue to Geoffrey Chaucer’s
Canterbury Tales (a range of choices is available on the internet), which will provide
a graphic example of what happens when pronounciation is mangled for the sake
of mere convenience. Chaucer was, by the way, a precise contemporary of the scribe
of the manuscript of the first focal text of the present volume, “Joseph the Righ-
teous,” copied in 1382, when Chaucer was in the prime of his life and in the midst of
writing the Canterbury Tales.
As noted above and explained at more length below, we unfortunately cannot
know as much as we would like about the details of OLY dialects and pronuncia-
tion. But enough can be conjectured to enable a reasonable appreciation of the
sound of the language spoken by Ashkenazic Jews 400 and even 600 years ago, and
the verbal music of the poems and songs composed and sung by them. That seems
to me reason enough to acknowledge that those sounds and that verbal music
might be worth “hearing” and attempting to approximate. Thus there is here an
attempt made to provide the information that might be reasonably surmised con-
cerning the pronunciation of OLY. But—and it is a large “but”—the phonetic infor-
mation provided in this volume is intended simply as a pragmatic aid in learning
the language and by no means a programmatic and dogmatic guide to an authenti-
cated Old Yiddish or Middle Yiddish pronunciation. It is an approximation only.
2 While most Anglophone Germanists in North America, on the other hand, interestingly, insist on
the reconstructed Middle High German pronunciation, almost as a badge of professional competence.
introduction3
And for the beginner in OLY, it is salutary to know: the pronunciation here sug-
gested for many recurring phonemes will undoubtedly raise objections from many
experts in the field. But then it should likewise be acknowledged that if any of those
experts were to attempt to provide phonetic transcriptions of several hundred OLY
words according to their own principles, there would, I dare say, be just as many
objections by just as many other experts in the field.
Some readers who know modEY will no doubt object that the spelling of OLY
and even the pronunciation suggested in this volume often seems more “German”
than “Yiddish.” Perhaps, in very non-analytical terms, they are right. To put it in
more linguistically precise terms: the OLY phonetic realization of its medieval Ger-
man component was indeed “closer” to its medieval German determinant than is
the modEY phonetic realization of that medieval German component. Co-temporal
German speakers (i.e. German-speakers during the OLY period) would thus have
likely been able to understand somewhat more OLY than modern German speak-
ers understand modEY, depending, as always, on context and the extent of the
Semitic (and Slavic) components employed.
In any case, let us dive into the sea of OLY, beginning with a very brief orienta-
tion in the history of the language and its earliest literary periods, followed (in
Lesson One) by an introduction to the sounds of the language (phonemes) and
their representation by the Hebrew alphabet (graphemes), i.e. the grapho-phonemic
system.
Periodization in Yiddish
The Yiddish language is now generally divided into three or four periods (see also
Jacobs 2005: 45):
period from to
[pre-Yiddish origin +/− 1250]
Old Yiddish origin \ +/− 1250 +/− 1500
Middle Yiddish +/− 1500 +/− 1700
Modern Yiddish +/− 1700 present
In the present volume, the term OY designates the language from its earliest begin-
nings up to the the onset of MY.
Overlaid on this chronology is a second, perhaps more important one in the
present context, which distinguishes two periods in the textual representation of
Yiddish. Max Weinreich designated them ‫“ שרײַבשפּראַך א‬Written Language 1” and
‫“ שרײַבשפּראַך ב‬Written Language 2,” while Dov-Ber Kerler designates them “Old
Literary Yiddish” and “Modern Literary Yiddish,” the first extending from the begin-
ning of written Yiddish up to the mid-eighteenth century, and the second extend-
ing from that point to the present (Weinreich 1973: vol. II, 389–92).3 While writing
3 In his translation of Weinreich’s magnum opus, Shlomo Noble opted for the strictly literal transla-
tion of the Yiddish designations of the two literary languages as “Written Language A” and “Written
systems rarely are unequivocal and transparent in their represention of the actual
pronunciation of a language,4 especially if the same system is employed over a long
period of time during which the spoken language changes, some systems—especially
alphabetical ones (as opposed to syllabaries or glyphs)—more easily reflect that
change than do others. OLY was probably never imagined as an accurate represen-
tation of the specific pronunciation of any dialect of Yiddish—at least not with the
precision that modern linguists might desire—and it almost certainly did not so
represent the language. Beginning in the fourteenth century and based naturally on
a supraregional form of what is now identified as Western Yiddish (since no other
form of Yiddish then existed), it represented the earliest connected texts in the
Rhineland, the Danube Valley, northern Italy, Cairo, Poland, and Amsterdam, over
the course of four centuries. Modern Literary Yiddish, on the other hand, seems to
have developed in large part precisely in order to represent more accurately the
actual phonetic realities of the co-temporal spoken language, especially of Eastern
Yiddish, which OLY of course never pretended to represent.
To gain some perspective, one should keep in mind that by the time Modern
Literary Yiddish developed, Yiddish had been spoken for some 800 years, and its
textual history had extended over at least 600 years (i.e. in the texts that are still
extant today). An analogy might be useful: while early seventeenth-century Eliza-
bethan orthography—in Shakespeare’s works and in the (unmodernized) King
James Bible—is not quite the same as the twenty-first-century English standard,
it is actually quite similar in the larger scheme of things; but behind it lurks a
sixteenth-century pronunciation that obviously differs radically from, for instance,
the twenty-first-century pronunciations of native English speakers in London,
Atlanta, Toronto, Delhi, Edinburgh, Johannesburg, Adelaide, Malibu, Hong Kong,
and Dublin. While the English and Yiddish situations are obviously different in
many ways, the analogy does indicate just how difficult would be the task of plot-
ting, for instance, late fourteenth-century Rhineland Yiddish pronunciation, as
opposed to late sixteenth-century Venetian pronunciation, based on written docu-
ments that employ essentially the same writing system.
Difficult, yes, but perhaps not always altogether impossible—for experts—to
find at least fragmentary evidence.5 In this volume, that level of expertise is not
expected, nor is it the pedagogical goal. It is the author’s hope that some users of the
volume will go on to such research, but at this point the task at hand is the acquisi-
Language B,” rather than their functional denotations in a chronological sequence (Weinreich and
Noble 1980). Dov-Ber Kerler’s characterization of the criteria of periodization is definitive: “For it is only
when the single, discrete, and isolated dialectalisms become collectively manifest in a sizeable body of
texts that one can start to speak of the beginning of a new era in the history of the literary language”
(Kerler 1999: 255–6). That manifestation occurred in the final three decades of the 18th century.
4 One might think here of one of the whimsical illustration of English orthography’s aberrations,
such as the spelling of the English equivalent of the zoological class pisces (finned/gilled swimming
creatures) as ghoti: /gh/ as in laugh, /o/ as in women, and /ti/ as in nation.
5 For there are indeed more than a few clues to pronunciation in some documents. The actual lin-
guistic distinctions between OY and MY, and thus the justification for their division, have to do with
grammatical and phonological changes that took place in the transitional period, and, additionally, with
the emergence of distinct dialects of Yiddish beginning in the MY period (see Jacobs 2005: 44–6).
introduction5
tion of a beginning-, an intermediate-, and by the end of the volume perhaps even
a low advanced-level reading knowledge of the language. In any case, there is no
attempt in this volume, on the basis of the documents at our disposal, to assign a
distinct and regular OY pronunciation and a distinct and regular MY pronuncia-
tion to the documents written before and after the fluid boundary between those
periods, c.1500–1550. Despite the fact that the texts represented in this volume
extend from the thirteenth to the seventeenth centuries, they are all written in OLY
(Written Language 1), and all the focal texts of the Lessons themselves (i.e. not
including the supplemental texts) hover within a century or century and a half of
the boundary between OY and MY (1382–1594), thus representing late OY and
early MY. As one of the many pragmatic compromises that introductory language
textbooks of dead languages must accept, a single artificial quasi-standard pronuncia-
tion of OLY is thus presented here, and that pragmatic compromise may well reflect,
at least in principle, just such a quasi-standard in OLY as a literary dialect itself.
A brief survey of Old Literary Yiddish language and literature

The Yiddish language developed beginning sometime near the turn of the first mil-
lennium as a “fusion” or “pidginization” or “creolization” of the linguistic compo-
nents derived from three stock languages:6 (1) the substrate vernacular (i.e. the
non-Germanic spoken language) that immigrant Jews brought with them to German-
speaking territory; (2) Hebrew and Aramaic (the languages of Jewish sacred study),
and (3) the early MHG spoken dialects of the new linguistic environment. Three
general theories dominate the discussion of the geographical origins of Yiddish:
the language developed in immigrant communities of the Rhineland (Speyer,
Worms, Mainz = Sh-U-M),7 or the Danube Valley of Bavaria, or somewhere farther
east. In the first two cases, the Jewish immigrants are conceived as speakers of Loez
(Judeo-Romance) from France and/or Italy; in the last case, the Jews are conceived
as immigrants from the Middle East to Slavic-language territory. In the first case,
Yiddish thence spread eastward from the Rhineland into Bavaria and the territory
of East Central German, probably in large part as a result of the depredations of the
first Crusade (1096) in the Rhineland. This new area (beyond the Rhineland) of
co-territorial German influence on Yiddish gradually supplanted most Rhineland
linguistic forms and provided the language with the strong East Central German
6 What follows here is not intended as anything more than the briefest of surveys of the contours of
pre-modern Yiddish linguistic and literary history. The standard comprehensive surveys on the lan-
guage are: Max Weinreich, ‫( געשיכטע‬1973); see also the magisterial recent work by Neil G. Jacobs, already
cited multiple times: Yiddish: A Linguistic Introduction (2005); on the literature, see Jean Baumgarten
(1993; ed. and trans. Jerold C. Frakes, 2005); text anthology: Early Yiddish Texts, ed. Jerold C. Frakes
(2004). On the development of Yiddish as a pidgin or creole, see Jacobs (2005: 13). He also offers a
comprehensive summary of the current state of theorizations of the origin of Yiddish (pp. 9–22).
7 This theory is based primarily in the research of Max Weinreich, whose geographical designation
of the homeland of Yiddish as ‫ לותּיר‬loter (the term is from medieval Hebrew) has unfortunately gener-
ally been glossed with its German or French reflexes (Lothringen and Lorraine, respectively), although
neither of them actually designates very precisely the territory of the middle Rhineland that is key to
Weinreich’s theory (Weinreich 1973: vol. 1, 3, with map, and pp. 334–53).
component that defined the departure point for its later development, as the
language spread farther east into Slavic territories, where it added the final, Slavic
component of Weinreich’s classic model of the Yiddish language development (the
western dialect of Yiddish—which includes OY and much MY—thus never had a
Slavic component as such, although there are rare Slavic borrowings). The primary
problems with this theory are the statistically insignificant Loez lexical and syntac-
tic elements in Yiddish and the dominance of the Bavarian/East Central German
dialect in the German component of Yiddish.
The second theory, proposing a Bavarian/East Central German origin for the
later development of Yiddish, then, accounts for precisely the evidence that troubles
Weinreich’s theory, especially the still less prominent Loez component in later vari-
eties of Yiddish.8 As a result, this theory has gained in prominence in recent years.
The third theory, i.e. that Yiddish originated on Slavic-language territory, is
rather surprising, given the conventional views of the spread of Jewish settlement
into central and eastern Europe just adumbrated.9 According to this scenario,
Judeo-Aramaic and Judeo-Greek speakers from the Middle East settled in Slavic-
language (specifically Sorbian) territory, and it was on the substrate of a Judeo-
Slavic language developed by that Jewish population that Yiddish developed by
means of the gradual eastward spread into that territory of (non-Jewish) German
as a spoken language and the consequent relexification (i.e. exchanging equivalent
words of one language for those of another language) of Judeo-Sorbian with Ger-
man words from the dominant language of the (non-Jewish) co-territorial culture.
Thereafter the speakers of this now Judeo-Sorbian-German (i.e. according to this
theory, Yiddish) language spread both west into contact with Rhineland Jews and
east into Poland, Lithuania, and the Ukraine. This theory accounts well for the
otherwise surprising uniformity in all varieties of western Yiddish (i.e. without
relation to the range of specific co-territorial German dialects), and the almost com-
plete absence of the Loez component in all but (early) Rhineland Yiddish. Particu-
larly because of this theory’s overt and adamant opposition (especially as argued by
Wexler) to the long-standing norms of Yiddish linguistic history, it has generated a
great deal of (sometimes all but apoplectic) controversy.10
There are many other variations on the three basic theories of origin, which need
not be of concern in this elementary survey. In any case, in all three scenarios, it is
proposed that Yiddish developed out of a fusion of multiple linguistic components,
the most prominent one coming from language contact with the co-territorial
8 The primary early proponents of this theory are Alice Faber and Robert King (1984: 393–425). This
theory of the origins of Yiddish does not deny either the existence or importance of early Jewish com-
munities in the Rhineland, but rather simply refutes the proposition that the language of those com-
munities could have become the direct ancestor of modern Yiddish: that “westernmost” Yiddish
remained outside the family tree of later varieties of Yiddish, including modern East Yiddish.
9 The theory’s primary proponent is Paul Wexler (1987); see the special journal issue devoted to the
topic: Yiddish: the Fifteenth Slavic Language (1991). More recently, see Wexler, The Ashkenazic Jews: A
Slavo-Turkic People in Search of a Jewish Identity (1993) and Jewish and Non-Jewish Creators of Jewish
Languages (2006).
10 The volume Yiddish: the Fifteenth Slavic Language includes critiques of Wexler’s proposal by other
scholars.
introduction7
erman dialects during the period of adoption. The three theories all agree that
G
Yiddish thus became the vernacular of Ashkenaz and spread to include Ashke-
nazim throughout Europe, the center and direction of that spread depending on
the theory of origin assumed.
While it cannot yet quite be reckoned as belles-lettres, the oldest now extant textual
evidence of the existence of Yiddish occurs in Rashi’s biblical and talmudic com-
mentaries, where some thirty Yiddish glosses (alongside thousands of Old Tsarfatic/
Judeo-French glosses) demonstrate the teaching method and at least the occasional
pedagogically tactical language use of Rashi, who had himself studied in the Rhine-
land.11 As this tradition of glossing religious texts developed, so did biblical transla-
tion, along a continuum from early word glosses to fifteenth-century literal, word-
for-word trots for those learning biblical and rabbinical Hebrew to fully realized
seventeenth-century versions in idiomatic Yiddish for readers of that language not
concerned, sentence by sentence, directly with the original Hebrew text, and on to the
‫ צאינה וראינה‬Tsene-rene (Hanau, 1622; EYT 98), which integrates traditional commen-
tary into the biblical paraphrase (not translation). That book quickly became quite
profoundly influential, and in the four centuries and 200 editions since its initial
publication, it has become the single most widely read Yiddish book in the history of
Yiddish and indeed of Ashkenazic culture. For those (men and women) who knew
too little Hebrew to read the original Scriptures, it functioned (and for many such
readers in some traditional communities still functions) simply as access to the Bible.
The impingement of Yiddish on the territory of the sacred text extended far beyond
glossing, paraphrase, and translation, however, to include poetic adaptation of bibli-
cal narrative and midrash, which developed early in Yiddish, including dozens of
texts, extending from the earliest Yiddish anthology (the codex from the Cairo
genizah, c.1382) through the entire OLY period, and including the great masterpiece
of the tradition, Moushe Esrim ve-Arba’s ]‫בוך‬-‫( ספֿר שמואל [שמואל‬Book of Samuel,
Augsburg, 1544; EYT 47; and below, Appendix 4, text 3), which stylistically and con-
ceptually combined both Jewish sacred and Germanic heroic traditions.
While the liturgy within the synagogue itself remained strictly the domain of
Hebrew-Aramaic, translations of the prayer book appeared by the fifteenth century,
making it comprehensible to those who knew too little Hebrew. Moreover, Yiddish
also fulfilled important liturgical functions in domestic ritual: bilingual Passover
hymns had appeared by the fifteenth century, ‫אדיר הוא‬/‫“( אלמעכטיגר גוט‬Mighty is He”;
EYT 25; and Lesson Seventeen) and ‫“( חד גדיא‬Song of the Kid”; EYT 26; and Lesson
Twenty), and there were also many collections of ‫‘( תחינות‬petitions’; EYT 124 and 127)
and ‫‘( סליחות‬penitentials’; EYT 88), which constituted the most important domain
of Yiddish prayer. Like the synagogal liturgy, traditional legal textuality (‫)הלכה‬
remained staunchly Hebrew-Aramaic, although the Yiddish language frequently
appears as quoted testimony in rabbinical responses to legal queries, and it is in such
quotations that a glimpse is often afforded into a form of the language that may
have been closer to the actual spoken language of the time (EYT 37, 38, 56, 62).
Among the most important genres in Ashkenaz were ‫ מנהגים‬books (‘customals’;
EYT 31, 72, 116) that taught proper conduct according to locally defined usage, and
11 For those glosses, see Early Yiddish Texts, text no. 1 (hereinafter abbreviated in the form: EYT 1).
‫ מוסר‬books (EYT 32, 76, 93, 121, 129, 132), such as the ‫ ספר מדות‬12 (‘book of virtues’
1542, EYT 43, and Appendix 4, text 2) that emphasized proper morals and ethical
behavior. Such writings likely constitute the statistically most widespread genre of
OLY literature, characterized by illustrative narratives, parables, and legends. Typi-
cal of the genre is Isaac b. Eliakim of Posen’s ‫‘( ספר לבֿ טובֿ‬book of the good heart,’
Prague, 1620; EYT 97).
Often neglected within the field of Yiddish studies or viewed simply as an irrele
vant fetish is the broad scope of quasi-secular literature in OLY. Due to its obvious
origins in the realm of Gentile literature, the quasi-secular epic or romance is quite
remarkable among popular OLY genres. The earliest such text dates to c.1349,
unearthed in a 2011 archeological excavation of a medieval synagogue destroyed by
antisemitic arson in the Rhineland city of Cologne: nineteen script lines of an OY
chivalric verse narrative are inscribed on each side of a single slate tablet (which is
broken into three fragments) (cf. Timm 2013: 417–43). Interesting as that find is, it
is another text fragment from another unexpected site that provides the oldest
integral view of OLY quasi-secular epic, the ‫“( דוכוס הורנט‬Duke Horant,” 1382; EYT 9),
from the Cairo genizah, which narrates a royal wiving expedition (“bridal quest”),
such as was typical of a significant sub-genre of (particularly) Christian epic of the
High Middle Ages. Probably somewhat later in composition is the ‫ װידװילט‬Vidvilt,
an Arthurian romance concerning the adventures of Sir Gawain’s son, Vidvilt. Both
of these texts were adapted from the medieval German epic tradition, and in the
latter case, the source text has been identified. The texts generally designated the
masterpieces of the genre are the rather conventional ]‫בוך‬-‫( בבֿא דאנטונא [בבֿא‬Bovo of
Antona, famous as the Bove-bukh, composed in 1507, published in Isny 1541; EYT
33), adapted into Yiddish by Elias Levita (Elye Bokher), and the anonymous, con-
summate Renaissance epic ‫( פאריז אונ' װיענה‬Pariz and Viene, Verona, 1594; EYT 74;
and Lessons Twenty-Two to Twenty-Five), both adapted from the late medieval
and early modern Italian epic tradition.
The early tradition of Yiddish literature did not possess a well-defined lyric
genre, although in fact many lyric modes did appear, the earliest example of which
is a rhymed blessing in the Worms Makhzor (1272; EYT 2; and Lesson Six), followed
by the aforementioned Passover hymns, rhymed penitential prayers, and including
Torah songs (some composed by women; EYT 92, 104), reflective philosophical
poems such as Isaac Wallich’s memento mori poem ‫ווײל איך איצונדרט אן מיר ואר שטיא‬
(c.1600; EYT 87), playful philosophical disputations, such as Zalmen Soyfer’s
debate poem, ‫‘( מחלוקת ײן והמים‬debate between wine and water,’ 1516; EYT 36), and
biting quasi-Humanist satire, such as Elia Levita’s ‫קוֹדש לְ חוֹל‬ֶ ‫‘( ַה ַמ ְבֿ ִדיל ֵבין‬ha-mavdil
song,’ 1514; EYT 35), a drinking song of yeshiva students, ‫“( פומײא איר ליבן גיזעלין‬Pumay,
you dear companions,” c.1600; EYT 86; and Appendix 4, text 6), and a brief and
hauntingly lyrical fourteenth- or fifteenth-century love song written on the flyleaf
of a manuscript of Rashi’s commentaries (‫“ װאו זאל איך הין‬Whither am I to go?”; EYT
14; and Lesson Seven).
12 While one would normally expect a rafe in the title of this text (‫)סֿפר‬, the edition cited is not so
printed; the same urge to “correct” the spelling of OLY titles as witnessed in OLY texts will be resisted
elsewhere in the present volume.
introduction9
While most narrative prose in Yiddish was translation from Hebrew, such as the
popular quasi-historical ‫“( יוסיפון‬Yosifon/Josippon,” Zurich, 1546; EYT 50; and Appen-
dix 4, text 4), there were also genuine original masterpieces among Yiddish compo-
sitions, such as the ‫“( ְב ִריעָ ה וזִ ְימ ָרה‬Briyo and Zimro,” ms., 1585; EYT 67; and Lessons
Nine to Twenty-One), a thriller of international intrigue and star-crossed lovers.
The moral tale/fable appeared in many forms, from an early lion fable (c.1382, EYT
7), to the often risqué ‫‘( קױא בוך‬book of cows,’ Verona, 1595; EYT 75), to the masterful
‫בוך‬-‫“( איין שוין מעשה‬A fine book of tales” [Mayse-book], Basel, 1602; EYT 89), which is
an adaptive compilation of traditional Jewish and secular folktale sources that
became the period’s most influential tale collection. It was designed as a vernacular
quasi-aggadah to teach ethical principles through pious exempla. The untitled book
by Glikl bas Leyb Pinkerle (Glueckel of Hameln; written 1691–1719; EYT 131; and
Appendix 4, text 10) combines aspects of muser, minhogim, mayse, historiography,
and life-writing. In the corpus of OLY there are also treatises on hygiene, geography,
accounting, mathematics, and medical practice (including magical charms and
potions, see Lessons Ten to Sixteen) from the period, along with the first Yiddish
proto-newspaper, the ‫( דינשטאגישי קורנטין פרײטאגישי קורנטין‬Tuesday/Friday Courier;
EYT 115; see Lessons Twenty-One to Twenty-Five) which appeared in 1686–7 in
Amsterdam and reported on a broad range of international events.
Jewish drama arose from the holiday performance of Purim plays. There is evi-
dence that such plays had been performed for a lengthy period before the date of
the oldest extant texts, comprising fragments and brief scenes from the late six-
teenth century. Not until the end of the following century, however, is a full-scale
and complete play extant: the “Ahasuerus play” entitled ‫‘( אײן שײן פורים שפיל‬a fine
Purim play,’ 1697; EYT 120), a bawdy burlesque based on the biblical Esther story.
Even from this earliest period, however, there are Purim plays extant that consti-
tute sophisticated Baroque dramas and, according to the descriptions on the title
pages, opera (!) with orchestral accompaniment, that also branch out to include
other biblical subjects besides the Esther tale. Yiddish drama did not, however,
venture beyond the genre of the Purim play until the period of the Haskole (Haska-
lah) in the eighteenth century, i.e. as the OLY period drew to a close.
Just as other European literary traditions of the period, Yiddish, too, pro
duced historical narrative in poetic form, often commemorating recent events
that affected the Jewish community, a sub-genre that Chone Shmeruk designated
‫‘ חידושיּם־לידער‬account-, report-, or event-poems’ (Shmeruk 1988: 93, n. 59). These
are poems that memorialized specific historical events, necessarily from the per-
spective of the affected Jewish community, such as Joseph b. Eliezer Lipman Ash-
kenazi’s ‫‘( קינה על גזירות הקהילות דק''ק אקרייני‬lamentation on the evil decrees in the
Ukrainian Jewish communities,’ Prague, 1648; EYT 99) on the Chmielnitzki mas-
sacres, Elkhonon Hellen’s ]‫‘( דברי השירה הזאת [מגילת װינץ‬the Vints-Hans song,’
Amsterdam, 1648; EYT 100), on the Fettmilch insurrection in Frankfurt am Main
in 1614–16, and Jacob Tousk’s (Taussig) ‫‘( אײן שױן נײא ליד פון משיח‬a fine new poem on
the Messiah,’ Amsterdam, 1666; EYT 108), which expresses a pious believer’s joy at
Shabbatai Ṣevi’s supposed fulfillment of messianic prophecy.
As this briefest of surveys indicates, Yiddish early became a full-fledged literary
language that did not, however, by any means replace Hebrew but rather complemented
it, and indeed continued to do so over the course of almost a millennium. It thus
became a participating member in the Jewish “intralinguistic polysystem,” in which
particular languages (e.g. rabbinical Hebrew, Judeo-Persian, Judeo-Greek, Judeo-
Aramaic, Yiddish, Polish, Venetian dialect, among others) in a variety of combina-
tions depending on time and place fulfilled distinct but sometimes overlapping
functions within the Jewish community, such as in sixteenth-century Venice:
Hebrew for prayer and the writing of a range of text types, Venetian dialect for
business dealings with Christians in the city outside the Ghetto, Tuscan for some
types of literary and historiographical compositions, Yiddish for intercourse with
other Ashkenazim and for the composition of some kinds of texts.
By the late Middle Ages, Yiddish literature included much the same range of
genres found in other European vernaculars of the period. Although a myth has
grown over the centuries that Yiddish was and is a “women’s literature” (whether in
a condescending, derogatory sense or not), one can see that few of the genres dis-
cussed above are inherently gender-specific, whether in terms of authorship or
audience, and there is clear evidence that the functional audience for OLY literature
comprised all of Yiddish-speaking Jewry, including the educated men who gener-
ally wrote, edited, published, distributed, sold, and indeed also bought OLY books.
As Chone Shmeruk has argued, during the late Middle Ages and early modern
period, the textual realm of Hebrew-Aramaic (“the holy language”) was the domi-
nant textual force in Ashkenazic society, which then left no more than a mere cul-
tural niche for Yiddish literature. Nonetheless, whether for lack of a Hebrew-lan-
guage audience or the absence of a canonical paradigm, this niche literature of the
interstices, as Shmeruk notes, was written in Yiddish (Shmeruk 1978: 22–3; 1988:
28–9). As David Neal Miller glosses Shmeruk’s “subversive maximalism”: “Yiddish
literature only fills the gap in the Jewish intralinguistic polysystem; that gap is Lit-
erature in any modern sense of the word” (Miller 1987: 101). To know Ashkenazic
culture in the period before the resurgence of Hebrew as a literary language in the
modern sense (during the period of the Haskole), it is essential that one know not
only Hebrew and Aramaic, but also OLY.
Lesson One
The alphabet and grapho-phonemic system of Old Literary Yiddish

In order to read texts in OLY, one must master the Hebrew alphabet as it is used to
represent various stages and various components of Yiddish, including the merged
and whole Hebrew and Aramaic words that were integrated into Yiddish.1 Since
the grapho-phonemic systems (the system of representing sounds by letters) of
Yiddish and Hebrew-Aramaic overlap but are not identical, the reader of OLY texts
must ultimately learn both systems. While there will be niceties of those systems
that cannot be treated in the present volume, the basic OLY system, as well as the
system of Hebrew-Aramaic insofar as it is relevant for OLY, will be thoroughly
illustrated in the course of the lessons.
Perhaps one should note here that the “Hebrew square script” most often used
for modEY printed texts occurs relatively infrequently in OLY manuscripts and
printed texts, and when found there, it is most often used only for Semitic-compo-
nent Yiddish words, or whole Hebrew and Aramaic words and phrases. Since most
readers of the present volume will likely be more familiar with the square script
than with other scripts/fonts, however, it will be used in the early lessons for all
Hebrew-alphabet texts. Both of the fonts routinely used for Yiddish texts during
the OLY period, i.e. the “default” mashket script and font (sometimes called mas-
hait or vaybertaytsh), and the so-called “Rashi” font, that was very occasionally
used for OLY, will be introduced in the course of the lessons (see Lessons Eleven
and Twenty-Two, and Appendix 1 for a table of all scripts/fonts used in the present
volume). In order to have full access to OLY, the reader will need to master both
those type-fonts and the scribal hands found in medieval and early modern Yid-
dish manuscripts, since very few of the treasures of OLY have been published in
reliable modern editions, and thus in order to read extensively in the literature, one
must read the manuscripts and early printed editions, many of which are now
conveniently available in microform and online.2
1 The concepts of “whole Hebrew” and “merged Hebrew” are discussed in Lesson Eighteen.
2 Appendix 3 provides sample facsimiles of manuscript and printed editions corresponding to texts
included in the present volume, and can serve as a very effective initial step into OLY paleography.
While a quick look at those pages may seem quite daunting, the reader should not despair but rather
keep in mind a comforting basic fact: compared with the myriad medieval and early modern English,
German, Arabic, or Latin manuscript hands, which can sometimes baffle even experts and which some-
times change drastically from century to century or even decade to decade or from one scriptorium to
another only a few dozen kilometers away, there are in fact relatively few script types in the entire length
of the Yiddish scribal tradition, and they are relatively quickly learned. Among online OLY treasures is
the extensive collection of the Frankfurt Universitätsbibliothek: http://sammlungen.ub.uni-frankfurt.
de/jd/?Sprache=eng&js=yes&Skript=Home.
Additionally, Dov-Ber Kerler’s site !‫ געֿפינט מען‬,‫ אַז מע זוכט‬includes a page with links to a selection of
OLY texts (listed in the bibliography to the present volume). There are many other relevant internet
At this point, the task is simply to begin grappling with the grapho-phonemic
systems of OLY, i.e. how the sounds of the language are represented in writing. The
larger issue is one familiar to students of Semitic languages, in that, while the rep-
resentation of consonants is fairly straightforward and there is a comprehensive
system of diacritics for representing the vowels and diphthongs most often, but not
exclusively, of Hebrew, that system is actually used only sporadically. That problem
is compounded by the fact that it is the—incomplete and inconsistent—textual
representation of OLY sounds that is, unfortunately, the only evidence available
about what those sounds in the language might have been, since after all there were
no recording devices in the sixteenth century, and there are of course no native
OLY informants alive today. Thus there is essentially no evidence external to the
texts themselves for the actual pronunciation of the language. To illustrate: if we—
as competent speakers of modern English, equipped with scores of relevant dic-
tionaries and millions of living native informants—came across a line in a contem-
porary Anglophone novelist’s (sloppily written) notebook, such as ‘a cntimporery
Anglephown novlists notbuk,’ we would not hesitate for a moment in automatically
correcting the author’s spelling, perhaps consulting various dictionaries, and in
confidently pronouncing the mangled words (in whatever dialect of twenty-first-
century English we happen to speak). In a fourteenth-century Yiddish text, on the
other hand, we lack precisely that native-speaker competence and the extra-textual
aids that inform our literacy and that would allow such a reconstruction of the text.
We are then reduced to the practice of the historical linguist, who uses information
such as loanwords into and from other languages, piecing together evidence from
contemporaneous German and from (much) later stages of Yiddish. But we will
often find that such “triangulated” evidence will lead us to a proposed pronuncia-
tion that may well (at least seem to) be contradicted by a recurrence of the same
word in the next line of the same text, spelled so differently that it cannot support
our earlier proposal. Even so, approximation is unfortunately our best course of
action.
Modern Ashkenazic semi-cursive script

While many readers of this volume will have already learned to write the Hebrew
alphabet, whether through the study of modEY, Hebrew, Aramaic, Ladino, or
another Jewish language, it is likely that some readers will not yet have acquired
that skill. While this course will not require readers ever to compose sentences in
OLY, the ability to take notes and/or write OLY words will nonetheless be an indis-
pensable skill in studying OLY, and it is only reasonable to do so in an authentic
modern script, i.e. not simply by copying the forms of the scripts/fonts used for
either OLY or modEY (just as no one who uses the Roman alphabet ever actually
writes the letter form /g/ for that letter, except perhaps when hand-lettering a
sites. The “Yiddish Books on Microfiche” catalog (Zug: Inter Documentation Company, 1976), which
comprises hundreds of early Yiddish printed books (on thousands of microfiches), is now distributed by
the publishing house of E. J. Brill in Leiden.
lesson one13
poster). Thus the standard forms of modern Ashkenazic semi-cursive are provided
here, i.e. those forms that one would learn in a modEY language course.3 The gen-
eral practice of introductory language manuals, which include several pages of
practice exercises to drill the alphabet for beginners, is not followed here; begin-
ning students can approximate such exercises by copying the text passages from the
first several lessons. The Ashkenazic cursive forms are here lined up with the
square-script forms, followed by a second line of the cursive, showing the place-
ment of the letters on the line, and the direction and order of the pen strokes used
to write the letters.
‫ז‬ ‫ו‬ ‫ה‬ ‫ד‬ ‫ג‬ ‫ב‬ ‫א‬

‫ז‬ ‫ו‬ ‫ה‬ ‫ד‬ ‫ג‬ ‫ב‬ ‫א‬
↙
‫ז‬ ↓
‫ו‬ 2 ↓‫↘ ה‬1 ↗
‫ד‬ ‫ג‬ ↘ →
‫ב‬ 2 ↓‫↙ א‬1
‫ נן‬ ‫מם‬ ‫ל‬ ‫ח ט י כך‬
‫נ ן‬ ‫מם‬ ‫ל‬ ‫כך‬ ‫י‬ ‫ט‬ ‫ח‬
‫ ↙ ̲נ↙ ̲ן‬2 ↓‫↘ ם‬1‫↙ מ‬ ↘ ‫ל‬ ‫כ→ ̲ך‬

→
‫↙י‬ ‫↙ט‬ 2 ↓‫↘ ח‬1
‫ת‬ ‫ש‬ ‫פף צץ ק ר‬ ‫ע‬ ‫ס‬

‫ת‬ ‫ש‬ ‫ק ר‬ ‫צץ‬ ‫פף‬ ‫ע‬ ‫ס‬
2↓ ‫→ת‬1 ‫↙ש‬ ↗
‫ר‬ 2↓ ‫→ ̱̲ק‬1 ↘ ‫צ↗ ץ‬ ‫פ↗ ף‬
↘ ‫↙ע‬ →
‫ס‬
The letters ‫ ךנ ןק‬extend below the line, while the letters ‫ לףץ‬extend slightly above
the line.
The reading passages from Lessons Two and Three are presented here for the
purpose of providing a model for practice in writing the cursive script. After having
worked through those texts in Lessons Two and Three, return to this page and copy
the texts, according to this model, until the forms have been mastered (it is always
more effective to copy texts that one understands!).4
‫יוסף הצדיק‬
. ‫איך וויל אוך וונדר זינגן וויר עש אוך ניכט צו לנק‬
: ‫ווי דער גוטא יוסף דש חרצא זיך בטוונק‬

. ‫בי אלא דען גציטן דש אין זין ורווא בט‬
3 There are several other Hebrew hands or script-types currently in use for writing Jewish languages,
including, for instance, the standard Israeli (school) script (which differs slightly from the form pre-
sented here). The reader who already knows such a script should use whichever script is more conve-
nient or comfortable. As noted, the Ashkenazic script is presented here for those who have not yet
learned Hebrew handwriting. The font presented here is the “Ktav Yad” font from the Open Siddur
Project (http://opensiddur.org/tools/fonts/).
4 Let the reader be aware: such a 14th-century text could of course never have been written during
that period in such a modern cursive script; here it is employed for strictly pedagogical purposes.
: ‫דש ער בי איר לעגא אונ' בגינג' מישטט‬

. ‫גוטליך ענטוורט יוסף זינר ̌שונן ורוון‬ 5
: ‫ווי מוכטא איך דיזא מישטט אומר מי בור דוון‬
. ‫דורך אוורן ווילן טעט איך אלש דש איך מוכטא‬
:]'[‫ווינא דש מיר דיזא מישטוט צו דער זילא ניכט אנטוכט‬
. ‫הגינק זי אונ' בזמנטא אלזו בור מעשן‬ ‫ינא‬
: ‫אל די ווערדן ורוון די בי איר וורן גזעשן‬
10
. ‫ווי גוטליך שפר' די אידלא ורווא וול גטן‬
Diacritical marks such as rafe (superscript line, e.g. ‫)ֿפ‬, vowel pointing (e.g. ‫)פ‬,
ֵ
dagesh (e.g. ‫)פּ‬, etc. are to be added as necessary; see below in this lesson, and espe-
cially the suggested pronunciation in the chapter glossaries on the use and phonetic
values of such marks.
Final and non-final letters

As indicated in the Ashkenazic cursive table, the Hebrew alphabet has five letters
that have two distinctive forms, depending on whether the letter occurs as the final
letter of a word or not. In the alphabetical tables in this volume, both forms are
provided for those five letters, with the final forms to the left of the non-final forms.
Grapho-phonemes of Old Literary Yiddish

As already noted, the language of the extant texts from the early period of Yiddish
has been designated “Literary Language 1” or “Old Literary Yiddish.” One might
add that it was in most respects indeed a fully-fledged literary language, i.e. a supra-
regional artificial dialect that was spoken as a native dialect perhaps by no one of
any place or period. The multiple dialectal pronunciations lurking behind the writ-
ten language OLY certainly also changed over the course of the several centuries of
its use. The dialect designated “Literary Language 2” or “Modern Literary Yiddish,”
on the other hand, as it developed in the course of the eighteenth century (as has
been demonstrated by Dov-Ber Kerler), was also a supraregional artificial dialect,
but was nonetheless much more closely based on the actual spoken dialects of
Eastern Yiddish of that period. Interestingly and perhaps surprisingly, OLY orthog-
raphy of the period 1272–1594 (i.e. the period primarily represented in this volume),
which may initially seem chaotic to a reader of modEY accustomed to standard
YIVO orthography, is in fact remarkable in its quasi-consistency in contrast to the
wildly irregular orthographies of, for instance, English or German of the same
period. Be that as it may, one must, however, immediately acknowledge—as the
reader of this volume will soon experience first-hand—that a given word may be
represented by multiple spellings on a single page of a single text, sometimes even
lesson one15
in a single sentence. Even so, once a reader becomes accustomed to the general
practice of OLY orthography and to its patterns of variation by reading a few dozen
pages of texts from these centuries, then the not too infrequent deviations from
that quasi-norm stand out rather starkly, and, more importantly, can generally be
all but automatically accommodated by the reading eye.
But just as the modEY orthography of, for instance, a poem by Moyshe Kulbak
will be pronounced by twenty-first-century speakers of the Yiddish dialects gener-
ally designated as Polish Yiddish, Lithuanian Yiddish, Ukrainian Yiddish, Central
Yiddish, and Western Yiddish according to the realizations of (especially) the
vowel graphs as dictated by their home dialects, so too, in OLY, it is likely that the
vowel graphs were pronounced in a variety of ways, depending on the native dialect
of the given reader. During the OY period, the dialectal distinctions were almost
certainly less strong than they became in later periods, but it has been essentially
impossible for linguists to identify what those authentic thirteenth- to sixteenth-
century Yiddish pronunciations would have been in the Ashkenazic communities
of the Rhineland, the Danube Valley, Venice and Padua, Cairo, and Jerusalem.
What we have instead is the quasi-standard orthography of OLY that generally
seems indifferent to representing those dialectal differences in any systematic way.
For the advanced reader whose interest is not specifically in linguistic history, the
issue is in a practical sense perhaps less important, since the eye moves over the
words, understanding them in context. But for beginners, it is obviously quite
important in a very practical sense to know how to pronounce new vocabulary in
order to be able to learn and retain it more easily.
Interestingly, the issue of the pronunciation of OLY has not simply been one of
phonology, but indeed one of ideology. The long-term antagonism toward Yiddish
as a language in its own right, beginning with the first treatises on Yiddish by Gentile
scholars during the Humanistic period, and continuing through the anti-Yiddish
propaganda of the (Jewish) Haskalah, the (Jewish) Wissenschaft des Judentums, the
rabid anti-Yiddish ideology of (Jewish) Zionism, and the (Jewish and non-Jewish)
assimilationist movements of all varieties have more often than not attempted to
accomplish some part of their linguistic programs by characterizing Yiddish as
simply degraded German mixed with equally degraded Hebrew. Key to their
assumptions has generally been the tendency to transcribe OLY into the Roman
alphabet, by means of which Germanic-component OLY words are most often
magically transformed into pseudo-(Middle High) German words, and Semitic-
component OLY words are just as magically transformed via Roman-alphabet
transcription into approximations of the phonetic system that became Israeli
Hebrew (several centuries before that pronunciation existed). Voilà! The quasi-
evidence for Yiddish as a mixture of German and Hebrew is thus produced by
sleight-of-hand, and the pseudo-argument is complete!
While there is no question that 400 and 600 years ago, the Germanic compo-
nent of Yiddish was linguistically much closer to its German determinant (i.e. its
origins in the tenth- to twelfth-century MHG dialects of the Danube or Rhine val-
leys) than is the case with twentieth-first-century Yiddish in its relationship to
twentieth-first-century German—that is simply a fact of linguistic history, and
demonstrates an all but universal tendency in the development of daughter
l anguages progressively to diverge with the passage of time. But there is at the same
time no linguistic evidence that fourteenth- or sixteenth-century Yiddish was
pronounced like co-territorial, contemporaneous German. While there is some
evidence that some vowel phonemes had already shifted toward their realizations
in modern Western Yiddish, there is likewise no comprehensive evidence to that
effect for all vowels across the board, and of course no reason to imagine that the
broad range of modern Eastern Yiddish vowel shifts lurks behind the quasi-standard
OLY orthography.
Except in the rare cases of radical spelling reform, orthographical conventions
are generally quite conservative, with phonemes and words continuing to be spelled
as they have been spelled for generations and even centuries, even though they
have not actually been pronounced that way by native speakers sometimes for
generations and even centuries. That is a problem for all speakers of modern English,
and indeed also precisely the point of the eighteenth-century shift from OLY to
Modern Literary Yiddish (i.e. the written languages). Other such examples abound:
according to Roger Wright (1982), when documents written in the stage of Latin
designated “Vulgar Latin” (in late antiquity and the early Middle Ages) were read
aloud (especially in sermons) in Romance-language cultures, they were read not in
the classical pronunciation of Cicero (i.e. essentially the pronunciation taught in
modern classrooms in the Anglophone world), but rather in the dialects of proto-
Old Spanish, proto-Old Italian, or proto-Old French, etc., of the particular reader
and his/her particular audience. Thus one might imagine that the pronunciation of,
for instance, Cicero’s name by a reader from northern Gaul would already have
shifted from Cicero’s own family’s pronunciation [kikero] toward [siss(ə)ro], while
a reader from northern Italy may already have moved toward [čičero]. Wright sug-
gests that this same “local” pronunciation of Latin affected not just Cicero’s name
but every Latin word, so that reading a Latin text aloud was—from our point of
view—tantamount almost to translation into proto-French, proto-Italian, or proto-
Spanish, even though those readers likely imagined that they were simply reading
Latin and were indeed reading from identical texts, which, obviously, did not
reflect their diverging pronunciations.
For that matter, in order to realize the conservatism of orthographical systems,
one need only consider the standard US pronunciation of the graphematic combi-
nation /ou/ in the English words though (as in toe), through (as in true), rough (as in
ruffian), thought (as in taut), bough (as in cow). Closer to home in the present con-
text is the issue of the linguistic sound change called Umlaut by linguists, which
took place in the Old High German period, but was infrequently, irregularly, and
inconsistently represented in German texts for centuries after the change had with-
out question taken place in speech (on which see below).
As always, in the present volume, it comes down to a simple question: what to do
in a manual that seeks to present practical instruction for the beginner while at the
same time having as little impact as possible on the scholarly debate concerning
OLY vowel qualities? A conservative, compromise solution is proposed, based on
the reconstructive phonological research by Max Weinreich (1973), Eli Katz (1963),
and J. L. Haines (1979), as well as my own reading in OLY texts.
lesson one17
The problem of the representation of vowels in OLY is far more difficult than it
would initially appear, given the previous comments about dialect and obscured
stages of linguistic history. The most obstructive aspect of OLY orthography is that
its representation of vowels is inconsistent; that is, it is clear that many pronounced
vowels are not regularly represented by a graph, e.g. in the common spelling of the
OLY neuter nominative/accusative singular definite article ‫ דש‬or ‫‘ דאש‬the.’ In the one
case, no vowel graph is actually written between the two consonant graphs, and in
the other there is an ‫ א‬as vowel graph, which in OLY sometimes represents [a],
sometimes [o] (among other possibilities). Short vowels are often unmarked in OLY;
so the likely pronunciations of this word as [das] or, perhaps more likely, already as
[dos] are plausible, based on these representations. This non-representation of some
vowels (especially short vowels), even when bearing the word accent, thus reflects in
a significant sense the orthographic practice of the primary tradition of Hebrew and,
more generally, Semitic orthography, which does not generally represent short vow-
els with dedicated graphs—a practice that has unfortunately come to be designated
in European languages with value-laden terms such as “defective,” derived from the
Christian-Latin term scriptio defectiva (cf. H ‫‘ כתיב חסר ניקוד‬spelling lacking niqqud’),
as opposed to the rarely employed orthography that represents vowels via diacritics:
plene (< L scriptio plena; cf. H ‫‘ כתיב מלא‬full or complete spelling’).
Thus while one might appropriately gesture toward the absence or inconsistency
of orthographic representation of short vowels in Hebrew as a model, OLY scribal
practice all but prevents a comprehensive understanding of the vowel system of any
given text, for the problem with the word just noted becomes more complicated:
the grapheme sequence ‫ דש‬represents, for instance, both the neuter nominative/
accusative singular of the definite article ‘the’ (modEY ‫דאס‬, ָ NHG das) and the mas-
culine/neuter genitive singular of the definite article ‘of the’ (sometimes spelled
‫ ;דעש‬replaced by a different grammatical structure in modEY, NHG des), and addi-
tionally the conjunction ‘that’ (modEY ‫אז‬, NHG dass). Is any given appearance of
‫ דש‬in an OLY text to be pronounced as [dos], [das], or [des]? Those who know
modEY will have already been objecting for some time that /‫ש‬/ is in fact the letter
shin and thus should be pronounced [š] ( = [sh]) and not [s], adding even another
layer of potential confusion. But in OLY ‫ ש‬represents both [š] and [s], while both
‫[ שׁ‬š] and ‫[ שׂ‬s] are quite rare (the former does not occur in the corpus included in
the present volume); native speakers would have simply pronounced [s] or [š] as
the given word required.
This particular problem with ‫ דש‬is not rare in OLY: it occurs twice already in the
first lines of the first reading selection in this volume (Lesson Two). What to do?
Obviously it is generally possible, based on semantic and syntactic context, to dis-
tinguish between the grammatical/syntactic usage of particular words, such that
one can distinguish a definite article from a conjunction, and a nominative from a
genitive. It is generally so. Cold comfort.
In any case, what I propose is a pragmatic compromise: OLY texts in this volume
will be printed as they occur in the manuscripts and printed editions of that period,
i.e. with all of the “authentic” problems inherent in that orthographical system. In
the glossaries to individual texts and in grammatical tables and explanations that
include new vocabulary, however, there will be a specific indication of a possible,

likely, probable phonetic realization, i.e. pronunciation by means of phonetic repre-
sentation (using a system that differs only very slightly from the International Pho-
netic Alphabet (IPA) and the Yiddish Scientific Institute (YIVO) systems, as described
in detail later in the present lesson), with that representation enclosed in square
brackets immediately following the English gloss. Thus the OLY neuter nominative/
accusative singular of the definite article ‫דש‬, for instance, will be represented as [dos],
while the masculine/neuter genitive singular definite article ‫ דש‬will be represented as
[des]. The detailed glossary entries in the early lessons will appear as follows:
the def.art.ntnas [dos] ‫דש‬

the def.art.m/ntgs [des] ‫דש‬
The abbreviations are explained in the table of abbreviations following the preface
to this volume.
For those who know modEY, much of this detail in the glossaries will be super-
fluous, e.g. when OLY ‫ איך‬is represented as [iχ], since the orthography, pronuncia-
tion, and in this case even meaning are identical in OLY and modEY. The practice
here is, however, as always, pragmatic and inclusive, so that all glossed OLY words
are provided with a suggested pronunciation. Thus there is no expectation that
readers will already know or need to know modEY, for which reason an OLY word
such as ‫[ ֶמלֶ ך‬meleχ], already provided in OLY with Masoretic vowel pointing and all
but identical in pronunciation in modEY [meyleχ], is here nonetheless provided
with a suggested pronunciation for the sake of the reader who comes to the study
of OLY without the (more advanced) knowledge of Hebrew or modEY that would
make the word familiar and transparent.
My use of the schwa /ə/5 in phonetic representations of final syllables before
‫־ן‬, ‫־ר‬, and ‫ ־ל‬will seem to some readers unnecessary, since such consonants can
themselves be syllabic. Thus in words such as ‫[ זעלבר‬zelbər] or ‫[ זחן‬zeχən], there was
(probably) at most a severely reduced vowel [ə] in the speech of native speakers of
OMY (the spoken language Old and Middle Yiddish), and more likely no vowel at
all: [zelbr] / [zeχn]. That vowel is nonetheless included in the suggested pronuncia-
tions here—again, quite pragmatically—in order to make quite clear that those
final consonants are in fact syllabic, which has a practical pedagogical import for
the recognition of word-stress patterns, as will become clear later.
No approximate practice of phonetic representation is likely to satisfy any card-
carrying linguist, but then—let me again stress—this volume is not a treatise on
OMY phonology but an insistently pragmatic introduction to reading OLY texts.
Those with aspirations to analyze OLY linguistically (and I hope there are many of
you!) will therefore quickly progress beyond the compromise suggestions of this
volume to their own conclusions, as well they should.
I delayed attempting to write the present volume for a couple of decades for the
simple reason that doing so requires thousands of decisions regarding phonological
issues that are all but undecidable, and it seemed to me somehow dishonest to
make such decisions so blithely. The reader should not imagine that I have now
5 The phonetic symbol /ə/ represents the unstressed vowel represented as /a/ in about or woman.
lesson one19
decided to embrace scholarly dishonesty, or that I suddenly do have the requisite

knowledge to make such decisions authoritatively. Instead, I have simply come to
realize that no one else has that requisite knowledge either (although many likely
are far closer to it than I), and that in the case of the phonetic realization of OLY no
one will likely ever have it. A tactical compromise is thus called for, simply for the
sake of practicality in an introductory textbook. I suppose that now I am ready for
such a compromise, as I was not in earlier years. In the meantime no one else has
published such a primer of OLY, and to continue without such a manual in the
world seems the greater of the two evils. Fine, let us then agree to compromise for
the sake of pragmatics and expediency. Let one thing be absolutely clear, however:
no one should ever for a moment imagine that this introductory primer of OLY
pretends to any definitive pronouncements about OLY phonology or pronuncia-
tion. Let no one ever dare make any claim such as: “In his primer, Frakes claims that
the vowel graph /X/ was pronounced as [X] in the OLY period.” I do not claim that;
I will not claim that. At most I will suggest that for the pragmatic purpose of learn-
ing to read OLY we might provisionally pronounce /X/ as [X].6
No analytical attention is here devoted to phonological history per se. The pur-
pose is purely descriptive and strictly for the sake of the practical task of learning to
read the language.
All vowel information is speculative. In his analysis of the oldest collection of
Yiddish texts (Cambridge University Library T.-S. 10K22), Eli Katz (1963: 41), for
instance, suggests that the graph /‫י‬/ may represent four different vowel phonemes,
but then immediately cautions: “There is no positive evidence, for example that /‫י‬/
actually represents the four vowel sounds assigned to it.” He speculates on the pos-
sible OLY phonemes based first on the vowels of the cognates in contemporaneous
MHG, and second on the fact that rhymes involving /‫י‬/ are indeed divided into four
distinct categories. As Katz emphasizes (p. 42), vowel length is moot, and therefore,
distinctions such as [ɛ/e/æ] and [o/ɔ] are not taken into account in his work (nor
are they here). This is an issue of great complexity and significance, and I regret that
I cannot offer better information on it.
With few exceptions, the Roman-alphabet representation of the phones (sounds)
in the present volume corresponds to a slightly simplified version of the IPA (Inter-
national Phonetic Alphabet) and the YIVO system of transcription.7 In the sug-
gested pronunciation, all vowels should be pronounced “pure,” i.e. without the
conventional Anglophone glides; thus /o/ = [o], not [ow].
Suggested pronunciation of symbols8

a father
ay kite
6 As will become clear soon enough, it is not the case that I am “dumbing down” the issue of OMY
phonetics for readers or that I am presenting here less than is known about the issue; rather, I am not
pretending that the scholarly state of knowledge is greater than it actually is.
7 Suprasegmentals, (co-)articulation diacritics, release diacritics, phonation, and vowel length are
not marked.
8 Unless otherwise noted, based on a standard US pronunciation.
aÿ represents both kite and boy (see below on Umlaut)

b big
d dog
e bed
ë represents both bed and NHG schön (see below on Umlaut)
ey they
f father
g go
h he
i between fit and feet
ï represents both fit/feet and NHG für (see below on Umlaut)
k kid
l long
m mop
n nap
o go
óu o ͡oops
p mop
r rib (tongue-trilled, as in Spanish or Russian, in all positions)
s send
š cash
t top
u cool
v very
w wax
χ Scottish loch (NHG Bach)
y you
z zebra
The exceptions to the IPA and YIVO systems are of two types: first, the compromise
symbols representing the process of Umlaut (on which see below), and then five
simple distinctions in symbols:
(1) /χ/ instead of IPA /x/ and YIVO /kh/ for the sound of khes/khof, as in /ch/ in
NHG Bach / Scottish loch
(2) /š/ instead of IPA /ʃ/ and YIVO /sh/ for the sound of /sh/ in modE shy
(3) /y/ instead of IPA /j/ for the sound of /y/ in modE yellow/boy
(4) /ay/ instead of IPA /ai/ for the sound of /i/ in modE fine
(5) /ey/ instead of IPA /ei/ for the sound of /ey/ in modE they
Herewith then the initial schema of pronunciation suggestions.
Graph Name Sound(s) represented

‫ א‬ alef initial: 0 (if the word is vowel-initial, except [a]: ‫[ און‬un])
[a] ‫[ אלא‬alə]
medial: 0 (to separate ‫ וו‬from :‫[ וואולקן ו‬volkən])
lesson one21
[o] ‫[ דאש‬dos], ‫[ יאר‬yor]

[a] ‫[ וואר‬var]
[ë] ‫[ גיוואנן‬gəvënən] (rare)
final: [ə] ‫[ אלא‬alə]
[0] (following a vowel) ‫[ דרייא‬dray]
‫ ב‬ beyz [b] ‫[ בט‬bat]
‫ ב‬veyz [v] ‫[ בון‬vun > fun]
‫ בֿ‬veyz initial: [v] ‫[ בֿולן‬vulən] > [f] [fulən]
medial: [v] ‫[ פרובֿט‬pruvt]
‫ ג‬ giml [g] ‫[ גוט‬gut], ‫[ מגט‬magt]
[y] ‫[ פיטר זילגן‬petərzílyən]
‫ ד‬ dalet [d] ‫[ דעגן‬degən], ‫[ וולדא‬voldə]
‫ ה‬ he initial/medial: [h] ‫[ הירא‬herə], ‫[ זוהן‬zohən] or often [χ ] [zoχən]
final: [ə] ‫[ ַמ ְע ֶשׂה‬maasə/maysə], ‫[ תורה‬tóurə], ‫[ נענה‬nenə]
‫ ו‬ vov initial: [v>f] ‫[ ורווא‬vróuə] (probably already > [fróuə])
medial: [o] ‫[ שפרוכן‬šproχən], ‫[ און‬on] (graphematically medial/
phonetically initial)
[u] ‫[ טוזנט‬tuzənt], '‫[ אונ‬un] (graphematically medial/
phonetically initial)
[i] ‫[ אומר‬imər] (graphematically medial/phonetically
initial)
[óu] ‫[ יוסף‬yóusef]
[ï] (~ MHG /iu/ [ü]) ‫[ קונגא‬künəgə > kinəgə]
[ë] (~ MHG /ö/ [œ]) ‫[ שון‬šön > šen]
[ə] ‫[ בֿור צאגן‬fərtsogən]
[v] ‫[ צויי‬tsvey]
final: [o] ‫[ ורו‬vro]
[u] ‫[ צו‬tsu]
‫וו‬9 double-vov initial: [v] ‫[ ווילן‬vilən]
[vo] ‫[ וורן‬vorən]
[vu] ‫[ וונדרש‬vundərs]
medial: [óu] ‫[ ורווא‬vróuə]
[? uə] ‫[ גרווש‬gruəs] > [grus]
[vu] ‫[ ענטוורט‬entvurt]
‫ וי‬ vov-yud [óu] ‫[ גרויש‬gróus] ([groys]?)
[ï] (~MHG /iu/ [ü]) ‫[ פרויבֿט‬prüft > prift]
[ë] (~ MHG /ö/ [œ]) ‫[ שוין‬šön > šen]
[aÿ] (~ MHG /iu/ [iu]) ‫[ ורױנד‬friund > froynd > fraynd]
9 It seems likely that in the earliest period of OY, the consonant that in modEY is pronounced [v], as
in ‫[ ווילן‬víln] or ‫[ געווען‬gəvén], was pronounced as [w] just as it was in co-temporal German. It is all but
impossible to determine when the phonetic shift [w] > [v] occurred in Old Yiddish, although the use of
‫ו‬, ‫וו‬, and ‫ בֿ‬almost interchangeably in many texts would suggest that the shift had already taken place,
since it is very unlikely that ‫ בֿ‬would ever have represented the sound [w]. The reader will thus notice that
the suggested pronunciation of all instances of this ambiguous phoneme are in this volume [v] for that
reason and for the sake of consistency. Issues of the precise timing of this phonetic shift are thus deferred
to the reader’s own subsequent research.
‫ ויי‬ vov-yud-yud [óu] ‫] לוייֿפן‬lóufən[

[aÿ] ‫[ הוי(י)זר‬hoyzər > hayzər]
‫ ז‬ zayen [z] ‫[ זינגן‬zingən], ‫[ בזמנטא‬bəzámnətə]
‫ ח‬ khes [χ] ‫[ גזחן‬gəzeχən]
‫ ט‬ tes [t] ‫[ טוגנט‬tugənd], ‫[ גטן‬gətón], ‫[ מגט‬magt]
‫ י‬ yud initial: [y] ‫[ יור‬yor]
[i] ‫[ איך‬iχ] (graphematically medial/phonetically initial)
medial: [i] ‫[ זין‬zin]
[e] ‫[ זילא‬zelə]
[ə] ‫[ גירעט‬gəret]
[ï] ‫([ פיגן‬fügən >) figən]
final: [i] ‫[ די‬di]
[e] ‫[ שני‬šne]
[ə] ‫[ אייני‬eynə] / ‫[ אלי‬alə]
‫ ײ‬ double-yud initial: [ye/yi] ‫[ ײחן‬yeχən]
medial/final: [ey] ‫[ קיין‬keyn], ‫[ צויי‬tsvey]
[ay] ‫[ דרייא‬dray] (phonetically final/graphematically
medial)
‫ך‬/‫ כ‬ khof medial/final: [χ] ‫[ מיכל‬miχəl], ‫[ איך‬iχ]
‫ כּ‬kof [k]: ‫[ ַהכְּ נֶ ֶסֿת‬haknesəs]
‫ ל‬ lamed [l] ‫[ לנט‬lant], ‫[ זילא‬zelə], ‫[ שטול‬štul]
‫ם‬/‫ מ‬ mem [m] ‫[ מעשר‬mesər], ‫[ בזמנטא‬bəzámnətə], ‫[ גנם‬gənám]
‫ן‬/‫ נ‬ nun [n] ‫[ נוט‬not], ‫[ קונגא‬kënəgə/kïnəgə], ‫[ דען‬den]
‫ ס‬ samekh [s] ‫[ יוסף‬yóusef], ‫[ ַהכְּ נֶ ֶסֿת‬haknesəs], ‫[ רייסן‬raysən]
‫ ע‬ ayin initial: [e] ‫[ עש‬es]
medial: [e] ‫[ דעגן‬degən]
final: [ə] ‫[ רשע‬rošə]
‫פ‬/‫ פּ‬ pey [p] ‫[ פריזא‬prizə], ‫[ שפרוכן‬šproχən], ‫[ וויפּ‬vip]
‫ף‬/‫ ֿפ‬ fey [f] ‫[ ֿפרייא‬fray], ‫[ שלוֿפן‬šlofən], ‫[ אוף‬óuf]
‫ ̌פ‬ pey with
hachek [pf ] ‫[ ̌פערט‬pfert], ‫[ קו̌פא‬kupfə], ‫[ קו̌פ‬kopf]
‫ץ‬/‫ צ‬ tsadik [ts] ‫[ צו‬tsu], ‫[ גנצא‬gantsə], ‫[ הירץ‬herts]
‫ ק‬ kuf [k] ‫[ קונא‬kunə], ‫[ ווערדקייט‬vérdəkeyt]
‫ ר‬ resh [r] ‫[ רוטא‬róutə], ‫[ מעשרא‬mésərə], ‫[ דר‬der]
‫שׂ‬/‫ ש‬sin [s] ‫[ זושן‬zïsən], ‫[ ַמ ְע ֶשׂה‬maasə/maysə], ‫[ עש‬es]
‫ ש‬ shin [š] ‫[ שפרוכן‬šproχən]
‫ ̌ש‬ shin with
hachek [š] ‫[ ̌שונא‬šënə], ‫[ ג̌שחן‬gəšéχən]
‫ֿת‬/‫ ת‬ sof [s] ‫[ ַהכְּ נֶ ֶסֿת‬haknesəs] (generally Semitic-component)
‫ת‬/‫ תּ‬ tof [t] ‫[ תשרי‬tišre] (generally Semitic-component)
Masoretic punctation (vowel pointing)

Vowel pointing occurs in OLY texts more frequently than, and not always where, one
might expect. While it occurs statistically more often in whole Hebrew than in other
lesson one23
Yiddish vocabulary, it nonetheless occurs with some frequency in Germanic compo-

nent words to differentiate a particular pronunciation and thus lexeme from another
that could be spelled identically (without pointing), or sometimes there seems to be
no identifiable reason for the occurence of vowel pointing in a particular word. Yet
there it is: ‫( ֵרידן‬BZ13) ‫( ֵדים‬BZ15), ‫ יוֻ ד‬and ‫ ֵמין‬BZ16), ‫( ֵאיא‬Rec16), ‫( ֹרום‬BZ17).
One must keep in mind that the Masoretic values as defined by twenty-first-cen-
tury scholarship do not always correspond to the sound represented in the Ashke-
nazic realizations of OLY texts, as will be indicated in the pronunciation suggestions
of such words in the glossaries; general guidelines on pronunciation are provided
here, but please note variation in individual words. Very frequently khatef-vowels
are represented simply by a schwa. The traditional distinction in vowel length
marked in the following table (e.g. i/i:) is actually unlikely to have been maintained.
Vowels in unstressed syllables tended to be reduced toward or to schwa [ə].
– patakh [a] as in father

ָ komets [o] rode
ֲ khatef-patakh [ă] (very short [a])
ֶ segol
[e] bed
ֱ khatef-segol [ĕ] (very short [e])
ֵ tsere [ey] they
‫ ֵי‬tsere-yod [ey] they
ִ khirek [i] lid
‫ ִי‬khirek-yod [i:] marine
ֺ kholem [o]/[óu] rode / o ͡oops
‫ וֹ‬kholem-vov [o]/[óu] rode / o ͡oops
ֳ khatef-komets [ŏ] (very short [o])
ֻ kibuts [u] put
‫ וּ‬shurek [u:] moon
ְ schwa [ə] about/woman
Umlaut
I pre-emptively apologize to the reader for the density and opacity of the following
paragraphs, but at some point most readers of the volume will wonder what justifi-
cation there is for the symbols /ï/ë/aÿ/, which have already appeared in the table of
suggested pronunciations. They depend on the problem of Umlaut. Because of the
complexities and peculiarities of its orthographic representation in OLY, Umlaut
must be explained in some detail even at this early stage. As a phonological phe-
nomenon, Umlaut is actually quite common and quite simple: the pronunciation of
one sound is influenced by the presence of a nearby sound. In this particular case,
by the late first millennium, from the Alps all the way through to Scandinavia and
England, all Germanic languages underwent i-mutation or Umlaut, such that,
under certain conditions, back vowels and diphthongs (i.e. vowels formed in the
back of the mouth, such as [a], [o], and [u]) underwent an assimilatory shift in
pronunciation, (generally) if they were directly followed by a syllable containing
the sound [i/y].10 Thus the plural of the Old English word mann ‘man,’ which in
pre-Old English was probably something like *manniz, lost its final consonant and
became manni, and then shifted by means of Umlaut to menni and seems almost
immediately to have reduced the final, unstressed syllable to zero,11 yielding menn;
the singular/plural distinction man/men remains in modern English, although
without anyone beyond the odd linguist noting that the plural form results from
Umlaut. In general, the causative [i/y] of the following syllable was reduced or lost
altogether in later sound shifts, but the Umlaut of the previous vowel remained.
The relevance of Umlaut to OLY is initially a matter of the phenomenon in the
German stock language, for the process had been completed before Yiddish devel-
oped; thus when Yiddish incorporated its German determinant, Umlaut was sim-
ply part of the phonological and morphological package that was adopted. In Old
High German (in slightly simplified terms), the shifts were as follows: [a] > [ä],
[o] > [ö/œ], [u] > [ü], [ou] > [öu (= eu)], [uo] > [üe]. Thus, for instance, the Old High
German word scôni [šoni] ‘fine’/ ‘beautiful’ shifted to scöni, which then (in a slightly
later orthography) reduced the final syllable and appeared as schön(e), which at
least by the MHG period had become schön. As earlier noted for general Germanic
Umlaut, here, too, the causative [i/y] of the following syllable was reduced or lost
altogether in later sound shifts, but the Umlaut of the previous vowel remained.
The phenomenon operated across grammatical categories: e.g. in nouns, adjec-
tives, adverbs, verbs, and even prepositions. Thus, to use OLY examples: the singular
noun ‫[ הנט‬hand] ‘hand’ has the plural ‫[ הינדא‬hendə]; the positive adjective/adverb ‫אלט‬
[alt] has the comparative form ‫[ עלטר‬eltər]; the strong verb (class 1) ‫[ ליגן‬ligən] has the
preterite ‫[ לאג‬lag] from which is derived the present subjunctive form ‫[ לעגא‬legə],
which displays the effect of Umlaut ([a] > [e]). The shift also operates in word deriva-
tions, such that, for instance, ‫[ גוולט‬gəvalt] ‘strength/violence’ undergoes Umlaut in
the derived adjective/adverb ‫[ גווילטיק‬gəveltik] ‘strong/dominant.’ As must now have
become clear, Umlaut affected thousands of words and grammatical forms, and its
phonological and morphological effects are seen ubiquitously in the language.
Interestingly, however, in the German orthographical tradition, Umlaut was not
immediately and consistently marked: while there are frequently clear orthograph-
ical markers of the umlauted [a] > [ä] in eighth-century Old High German texts,
orthographical markers of [u] > [ü] only begin to appear sporadically (sometimes
two centuries) later, and the orthographical markers of [o] > [ö] do not appear for
another century or more after that. The range of spellings of this last sound—in
MHG texts, that is, long after the sound change was complete—demonstrate the
issue: schone, schoene, schüne, schene, and scheine (cf. Lexer 1872–8: vol. 2, col. 768).
Thus, while speakers of Old and Middle High German dialects must certainly have
been pronouncing the Umlaut sounds [ü]/[ö], the literate ones among them con-
tinued to represent those sounds in writing with /u/ and /o/ for centuries. The
native speaker/reader simply wrote and read /u/ and /o/ and pronounced [u] or [ü]
and [o] or [ö] as the context required (just as e.g. the competent reader/writer/
speaker of modern English does with the grapheme /ou/: ought/out).
10 There are naturally further complications which thankfully need not concern us here.
11 Perhaps in a multi-stage process: [i] > [e] > [ə] > [∅].
lesson one25
To complicate matters even more, sometime after Umlaut was complete in Ger-
man, another set of regional phonetic shifts began which unrounded, for instance,
[ü] > [i] and [ö] > [e], so that in many German dialects speakers began to pro-
nounce [i] and [e] which nonetheless continued to be written as /ü/ and /ö/ or even
still as /u/ and /o/. The unrounded pronunciation of [ö] > [e] seems, for instance,
clearly reflected in the MHG spellings noted above, schene and scheine.
That is the morass of difficulties with German, and the only reason to provide so
much detail on the phonetic and orthographical vicissitudes in German language
history is because it forms the prehistory and parallel history of OLY and gestures
toward the orthographical difficulties in the representation of Umlaut in OLY. The
OLY pronunciation of the umlauted vowels adopted from the German determinant
obviously depends on the German dialects adopted and the phonological state of
those dialects at the time of adoption, and thus the period of adoption. Unfortu-
nately there is precious little evidence concerning any of those matters. The problem
confronts us directly almost immediately in dealing with the OLY texts in the pres-
ent volume: in line 5 of “Joseph the Righteous” (Lesson Three), one encounters the
word ‫‘ ̌שון‬beautiful,’ paralleling the common contemporary MHG spelling schon,
neither of which offers any orthographical hint of Umlaut. In this OLY text, which
was likely copied in or around the year 1382, a half-millennium after Umlaut began
to operate in Germanic languages, it is impossible to imagine that the word was
pronounced as pre-umlauted [šon]. During the two centuries after this manuscript
was copied, that same word was also written ‫ שוין‬and ‫שין‬, the former becoming more
or less the standard form, while the latter suggests the unrounded [e] that had
already appeared in some German dialects two centuries before this manuscript was
copied and that would represent an intermediate stage in the development of the
Yiddish reflexes of Umlaut: [o] > [ö] > [e] > [ey] (as in modEY ‫[ שיין‬šeyn]).
It is unclear exactly which stage of pre-Umlaut, Umlaut, or unrounded post-
Umlaut vowels OY inherited from its German determinant, or if it inherited the
Umlaut vowels and thereafter, like co-temporal and co-territorial German,
unrounded them. While it seems unlikely to me that OLY ever had the rounded
vowels corresponding to German [ü] and [ö], there is no evidence for my hypoth-
esis in many of the early texts. Indeed there continues to be a distinction (in many
texts), for instance, between ‫ ~( ו‬u) and ‫ ~( וי‬ü) for centuries after there was (in other
texts) compelling evidence that ‫[ וי‬ü] had been unrounded to [i].12 Even so, already
very early in the OLY period—by the time of the fifteenth century “Song of the Kid”
(Lesson Twenty)—there is clear orthographical evidence of the unrounding of [ö]
> [e]: ‫ ~ ווער לעשן‬early NHG verlöschen, [ü] > [i]: ‫ ~ הינטלײן‬MHG hündlîn, and /äu/
[oy] > [ay]: ‫ ~ מײזלײן‬early NHG mäuslein; and in “Briyo and Zimro” (1585) there is
ample orthographical evidence of the unrounding of [ü] > [i]: ‫ ~ זיפפֿצא‬MHG siufze
and ‫ ~ קינשטליך‬MHG künstlich (cf. Lessons Fourteen and Seventeen).
Because the precise phonetic form of the OLY vowels resulting from Umlaut
(with the exception of the unambiguous [a] > [e]) are in any given text all but
indeterminable (at least until the spellings with ‫ י‬and ‫ ע‬appear), no decision is made
12 Cf. Katz (1963: 43). One should also note that in OLY ‫ ו‬often represents not just [u] as opposed to
Umlaut ‫[ וי‬ü], here represented as [ï], but also [o] and its Umlaut [ö], here represented as [ë].
about the suggested pronunciation in the present volume. Instead, “dotted” sym-
bols indicate the ambiguous phonetic possibilities, as in the following chart, e.g. [ë]
suggests that a given symbol in the OLY text might have been pronounced as [ö] or [e].
W.Gmc German OLY suggested modEY

vowels umlaut pronunciation
a > ä/e > e e > e

o > ö > (ö)/e ë > e(i)
u > ü > (ü)/i ï > i
uo > üe > (ü)/i ï > i
ou > öu/eu > (eu [oy])/ay aÿ > ay
The reader will notice that especially in MY texts included in this volume, one finds
unambiguous representations of the the unrounded vowels (i.e. those that become
the rule of modEY) with compelling frequency.13
One further vowel shift

Just as the compromise symbols /ë/ï/aÿ/ in a sense represent not particular sounds
but rather the process of a phonemic and graphemic shift that took place during the
course of the development of OY/OLY, a similar practice could have been adopted
to represent another such shift: [a] > [o] in such words as ‫ ד(א)ש‬and ‫מישט(ו)ט‬. In the
German determinant of Yiddish, one finds MHG das/tât (tât is the base form of the
derived word), while in the OLY JtR, one finds ‫ דש‬and ‫מישטט‬/‫( מישטוט‬the latter
spelling already suggesting the shift to [mísətot]). This correspondence, MHG
/a/ = [â] ~ OLY/∅/‫א‬/‫ו‬/, pronounced perhaps [a] in the earliest OLY, but perhaps
already [o] or if not then soon shifting to [o], is found in hundreds of words in the
present volume. One might thus have also represented this shift by a compromise
symbol, but since there is orthographical evidence in many cases that the shift took
place quite early in the period, it is here represented as [o] (with an occasional
acknowledgement of ambiguity).
Word-final obstruent devoicing

The reader will notice what initially may seem an error in the pronunciation sug-
gestions: for ‫[ לנק‬lang] and ‫[ בטוונק‬bətváng], in each case the voiceless final conso-
nant ‫[ ק‬k] is represented as its voiced variant [g].14 It is no error, but rather a tactical
13 Finally, one should note that Umlaut vowels are found in some positions in some dialects of mod-
ern Western Yiddish and even some dialects of Central Yiddish, whether those vowels have been
retained from the period of the formation of Old Yiddish or (re)introduced into those dialects, most
likely through the constant and direct contact with co-territorial non-Jewish German dialects, unlike
modern Eastern Yiddish, where such contact was lacking.
14 The distinction between voiced and voiceless consonants is easily explained. Many such conso-
nants come in pairs that are pronounced in the same location in the vocal apparatus, distinguished only
lesson one27
pedagogical move that requires some explanation. In OLY, the class of consonants
designated voiced obstruents (such as stops15 [b/d/g] and fricatives16 [v/z]) are
devoiced when they are word-final. Thus [b > p], [d > t], [g > k], [v > f], [z > s]. This
is a phenomenon that appears in many languages, including Russian (без /bez/
pronounced [bies] ‘without’) and modern standard German (Wand [vant] ‘wall,’
plural Wände [vendə].17 As such examples demonstrate, the actual pronunciation
of the final obstruent is not reflected in either the Russian orthography or the Ger-
man; speakers of Russian and German have simply internalized the rule of which
allophone (variant) ([s] or [z]) to use in which context. One may also reckon this
practice as a rule of OLY phonology. Let us consider the word ‫לנק‬: in every form in
which the word occurs—‫ לנגר‬,‫ לנגש‬,‫ לנגן‬,‫לנגא‬, and so on (with one exception)—it is
pronounced and spelled with ‫ ג‬not ‫ק‬. In fact it is only when that consonant occurs
in word-final position that its pronunciation shifts from ‫ ג‬to ‫ק‬. Thus we could say
that the underlying (“actual”) form of the word is -‫לנג‬, which is shifted to ‫ לנק‬when
no (inflectional) ending follows. Sometimes that shift is, as in this case, actually
indicated in the orthography (‫)לנק‬, but that is quite inconsistent in OLY. In order
that the reader recognize that, for instance, ‫ לנגר‬and ‫ לנק‬are actually the same word,
the suggested pronunciation will reflect only the underlying form of the word, thus
‫[ לנק‬lang], ‫[ ווייפ‬vayb], and so on.18 The reader of this volume will need to learn to
apply this phonological rule consistently. I am not trying to be contrary here, but
rather to enable the reader to make correct pronunciation decisions for entire
classes of words. There are, for instance, many OLY words that actually end in /t/
that is pronounced as [t] and that is a t in all situations (‫ הייבט‬,‫ מיט‬,‫)ניט‬, while the
pronounced [t] in ‫ הנט‬is simply an allophone (conditioned variant) of /d/. If the
reader knows and can apply the rule that any and every /d/, /b/, /g/, /z/, and /v/ is
devoiced in word-final position, then such words with organic /d/, /b/, etc. can be
represented as such without confusing them with organic /t/, /p/, etc.
Allied with this rule is the following variant: a voiced consonant that immedi-
ately precedes a voiceless consonant is devoiced: ‫ גזגט‬is to be pronounced [gəzokt],
but represented according to the convention of this volume as [gəzogt]. There are
other cases in which the devoiced former consonant is consistently represented by
the devoiced variant: ‫ פרויינטשפט‬which consistency is then taken into account in the
suggested pronunciation: [fraÿntšaft].
by the vibration or lack of vibration of the vocal cords, which one can feel by placing the fingers on the
throat while pronouncing voiced [z] vs. voiceless [s].
15 So designated because their pronunciation necessitates a momentary stoppage of air.
16 The pronunciation results from the friction of breath passing through a narrow opening, such as
between the lower lip and upper teeth [v].
17 In the German grammatical tradition (and some Anglophone linguistic usage), this phenomenon
is designated Auslautverhärtung.
18 Alas, as with most rules, there are exceptions, even in the restricted corpus of the present volume,
such as ‫וויפא‬, even though the expected underlying form would be [vibə]. But in some cases, it seems that
OLY has developed along its own lines, such that where—on the basis of English and German reflexes—
one might have expected an underlying voiced sound, it is not found, even in those forms that generally
display the underlying form: English hound, German Hund, OLY ‫הונט‬, feminine ‫הונטין‬, diminutive
‫הינטליין‬.
Word accent
Issues of word stress/accent in OLY are more complicated even than they are in
modEY, and involve both component awareness and an ability to distinguish vari-
ous types of prefixes from word roots; even then, there are many exceptions to the
rules. In the absence of native informants, detailed treatment of these issues as they
relate to word accent is best postponed to a later stage of language study. Nonethe-
less, some basic rules apply in the old and middle periods of Germanic languages,
and they seem in large part applicable to OLY as well. In Germanic-component
words, monosyllables obviously receive the word accent insofar as those words
receive any accent at all (prepositions and articles, for instance, likely received word
accent only rarely). In polysyllabic words, word accent generally falls on the penul-
timate (next-to-last) syllable of the word’s root, not on some prefixes such as ‫גע‬/‫גי־‬
[gə-], if that syllable were penultimate, as in ‫[ גיטון‬gətón]), while other verbal pre-
fixes do receive stress (see below on separable prefixes). But in general, polysyllabic
roots are stressed on the penultimate syllable. As usual in this volume, a pragmatic
approach is taken, such that the reader may assume that the penultimate syllable of
any given word is accented, unless another syllable is marked with an acute accent
/ ´/ in the bracketed suggested pronunciation. In some cases, where it seems likely
that in addition to that primary accent there was also a secondary accent, it is
marked with a grave accent / `/; the reduced vowel [ə] is never accented. Several
examples may illustrate the practice in the glosses:
[gute] ‫גוטא‬
[mís(ə)tot] ‫מישט(ו)ט‬
[bətváng] ‫בטוונק‬
[bəzámnətə] ‫בזמנטא‬
[óngəzèχən] ‫אן גזחן‬
In the infrequent cases where confusion might possibly arise, the accented
penultimate is also marked with an acute accent.
Lesson Two
From this point forward, each lesson will be based on a focal OLY text. The lessons
are organized as follows: the reading selection will be followed by explanatory
notes (when necessary), a glossary of the words that appear for the first time in that
selection (or that appear in a sense distinct from a previously glossed occurrence),
a functional English translation of the reading selection, followed by a presentation
of grammatical issues.
The reader should note several things about the lesson glossaries: glossed words
are listed in their order of occurrence in the text; since words are generally glossed
only at their first appearance in the volume, the text-by-text glossaries should be
considered as vocabulary lists to be learned (the grammatical information included
in the glossaries should be learned along with the definitions). For those of us
unfortunates not endowed with a photographic memory, the best method of
imprinting new vocabulary is by repetition. Some studies have demonstrated that
it is more effective to make use of three modes of repetition: oral, written, and read,
such that one (1) says the word and its definition (along with any attendant gram-
matical data) aloud, proceeding through the entire list of each lesson, (2) writes
each word and its definition and attending data (perhaps first on flash cards, then
later by copying the entire text, while recalling the meaning of each individual
word), and (3) rereads each lesson’s text multiple times until the words in context
are thoroughly known. It is, not incidentally, this last method that is most useful for
learning both vocabulary and grammar, for it is contextualized knowledge that is
most relevant in subsequent encounters with vocabulary and grammatical struc-
tures. In terms of hours actually spent on learning a language, more time must
obviously be spent on review and repetition than on the initial pass through any
lesson, which effectively functions only to alert the student to the contents of the
lesson.
The study of any given lesson should always begin with the thorough review at
least of the previous lesson, but most effectively by reviewing the previous several
lessons. If one were to divide the volume into five-lesson units then the reader
would do well after the completion of each unit to take the time to review all lessons
completed up to that point, beginning with Lesson One. By the time readers fol-
lowing this procedure have finished working through the entire book, most will
find that without any focused attempt to do so, they will have essentially memo-
rized the texts, especially those from the earlier chapters. That imprinted vocabu-
lary, morphology, and syntax, learned in context, will stand them in good stead in
any future encounter with an unfamiliar text.
Furthermore, the glossing of Lessons One to Ten is based on words in the exact
inflected form that appears in the text (e.g. horses or horse’s, not the base form horse
that one would, for instance, find in a dictionary). Beginning in Lesson Eleven, a
different format will be used (and explained there). To be specific with a Yiddish
example: in the early chapters, the word ‫ אווגן‬occurring in the text will be listed in
the glossary and glossed as
eyes ntnp [óugən] ‫אווגן‬
The reader should refer to the list of abbreviations at the end of the Preface. Gram-
matical information provided in the glosses includes, for declinable parts of speech:
gender/case/number, in that order; thus here: ntnp = neuter, nominative, plural.
Plural pronouns, definite articles, and adjectives do not differentiate gender and are
thus not so marked here. Remember, too, that /óu/ represents a diphthong: two
vowels [o] + [u] pronounced together, as in o ͡oops. Some glosses will provide infor-
mation that many readers will likely not yet be able to interpret, such as indicators
that a given noun is a weak noun (marked wn) or that a verb belongs to strong verb
class 7 (sv7). That information is provided already at this stage, since those gram-
matical categories will be introduced in due course, and the diligent student who
continues to review earlier lessons will soon profit from the inclusion of that infor-
mation in the glosses to those lessons.
And now, finally, let us begin with the task at hand!
“Joseph the Righteous” (ll. 1–4)

The readings of the first part of this book comprise the anonymous poem '‫'יוסף הצדיק‬
“Joseph the Righteous,” which is found in the oldest Yiddish book now known: a
parchment codex currently held by Cambridge University Library (signature T.-S.
10K22, fos. 17v–18v) that was discovered in the genizah of the Ben Ezra synagogue
in Fustat (Old Cairo) and brought to Cambridge in 1896 by Professor Solomon
Schechter.1 The codex thus bears eloquent witness to the geographical range of
OLY, which extended from some thirty Yiddish glosses included in Rashi’s late
eleventh-century commentaries on the Talmud and the Torah, written in the
Champagne region of north-central France (Troyes), to the eastern Mediterranean
and the Ashkenazic settlements particularly in Cairo and Jerusalem. This particu-
lar codex includes eight texts, six of which are in verse. The heroic lay about Joseph
is composed in rhymed couplets and is ultimately based on the cryptic narrative in
Genesis 39:7–20 of Joseph’s rejection of the attempt by the unnamed wife of his
slave-master, Potiphar, to lure him into sexual transgression, but more directly on
the widely known, post-biblical Jewish traditions, especially the midrashic texts
concerning the biblical story of Joseph and Potiphar’s wife, focusing on the famous
motif of the female guests of Potiphar’s wife being so mesmerized by Joseph’s beauty
that they cannot effectively peel their apples and thus in attempting to do so lacer-
ate their fingers. The motif then spread far and wide in Jewish traditions and thence
even into the Qur’ān (12:31) and a broad range of realizations in early Islamic
literatures.
1 The poem has been edited multiple times: Fuks (1957: vols I and II, 68–72 (facsimile)); Katz (1963:
113–15); Shmeruk (1977: 67–81); EYT 6.
lesson two31
The poem displays a common characteristic of Yiddish (and Hebrew) poems of

the period: the first letters of the couplets in ll. 1–43 form an acrostic of the Hebrew
alphabet. In three cases, however, there is orthographic deformation for the sake of
the acrostic: ‫ כײנן‬instead of normative ‫( קײנן‬l. 21), ‫ סװיגט‬instead of normative ‫שװיגט‬
(l. 29), ‫ תרק‬instead of normative ‫( טרק‬l. 43); ll. 69–75 form the Hebrew word ‫נקדן‬
‘punctator,’ most likely indicating the profession of the text’s author. One would then
expect that the punctator’s name and patronymic would have formed the acrostic
of ll. 45–67; but that is not the case here, whether because the name has become
garbled and lost in the process of text transmission, as suggested by earlier scholars
(which would presuppose a radical revision of the poem itself, which they did not
acknowledge), or more likely because the convention was simply not followed here.
2‫יוסף הצדיק‬
· ‫איך וויל אוך וונדר זינגן וויר עש אוך ניכט צו לנק‬
: ‫ווי דער גוטא יוסף דש חרצא זיך בטוונק‬
· ‫בי אלא דען גציטן דש אין זין ורווא בט‬
: ‫דש ער בי איר לעגא אונ' בגינג' מישטט‬
Glossary
I 1s.ppr.ns [iχ] ‫איך‬

wish/would like 1s.pr.ind.prt-pr [vil] ‫וויל‬
you 2p.ppr.dp [aÿχ/ïχ] ‫אוך‬
marvels ntap [vundər] ‫וונדר‬
sing inf.sv5 [zingən] ‫זינגן‬
were 3s.pr.subj.irv [ver] ‫וויר‬
it 3s.ppr.ntns [es] ‫עש‬
not neg [niχt] ‫ניכט‬
too adv [tsu] ‫צו‬
long/tedious pred.adj [lang] ‫לנק‬
how adv [vi] ‫ווי‬
the def.art.mns [der] ‫דער‬
good w.adj.mns [gutə] ‫גוטא‬
Joseph masc.prop.name [yóusəf] ‫יוסף‬
the def.art.ntas [dos] ‫דש‬
heart nas [χertsə] ‫חרצא‬
(to/for/of one)self refl.prn.indecl [ziχ] ‫זיך‬
tamed/coerced/captured 3s.prt.sv5 [bətváng] ‫בטוונק‬
with/by prp + d [bi] ‫בי‬
all adj.dp [alə] ‫אלא‬
2 Facsimile 1 (Appendix 3) begins here.

the def.art.dp [den] ‫דען‬

situations fdp [gətsitən] ‫גציטן‬
that conj [dos] ‫דש‬
him 3s.ppr.mas [in] ‫אין‬
his 3s.masc.poss.prn.fns [zin] ‫זין‬
lady/fem slave-owner fns.wn [fróuə] ‫ורווא‬
requested 3s.prt.sv8 [bot] ‫בט‬
he 3s.ppr.mns [er] ‫ער‬
her 3s.ppr.fds [ir] ‫איר‬
would lie 3s.pr.subj.sv1 [legə] ‫לעגא‬
and [un] '‫אונ‬
would commit 3s.pr.subj.ir.sv [bəgíng(ə)] '‫בגינג‬
transgression fas [mís(ə)tot] ‫מישט(ו)ט‬
Notes
Abbreviation/apocope: with some frequency in this manuscript, words seem to be
apocopated, i.e. the final syllable is elided, which is then indicated in the manu-
script by an apostrophe: '‫[ בגינג‬bəging] ‘would commit’ (presumably) for the regular
form ‫[ בגינגא‬bəgingə], which would display the prescribed inflectional ending of
the subjunctive verb (cf. Lesson Seventeen); that same subjunctive verb inflection
is found in the same clause in the parallel verb ‫[ לעגא‬legə], but without apocopation
of the final syllable. It seems that apocopation is sometimes due to metrical consid-
erations, but it may sometimes simply be orthographic practice; thus it is some-
times difficult to decide between the pronunciation with or without the final vowel.
The conjunction that joins those two verbs—'‫—לעגא אונ' בגינג‬conventionally in
OLY also carries a final apostrophe, which has generally been explained as an
orthographical transfer from the common scribal practice in (Roman-alphabet)
MHG texts of abbreviating the cognate word und as un’ (which was nonetheless
pronounced in MHG as [unt]). It is unclear, however, whether the Yiddish word,
which is written as ‫ און‬in modEY and pronounced [un], was not already so pro-
nounced by the time that “Joseph the Righteous” was composed in the fourteenth
century. If so, then the apostrophe does not mark an abbreviation at all but is strictly
an orthographical convention for an underlying [un]. The spelling with the apos-
trophe '‫[ אונ‬un] ‘and’ is thus conveniently distinguished from the spelling without
the apostrophe ‫[ און‬on] ‘without.’3
Translation
I would like to [lit. will] sing marvels for you—if it were not too tedious for you—
how good Joseph tamed his heart in all the situations when his master’s wife
requested that he lie with her and commit a transgression.
3 Modern Western Yiddish seems in general to have the same form as modern Eastern Yiddish, i.e.
‫ און‬without apostrophe; cf. Birnbaum (1979: 164–6 (texts 24–9)).
lesson two33
Grammar
Grammatical gender
Many languages have a grammatical feature—affecting primarily nouns, pronouns,
and adjectives—that has unfortunately come to be called “gender.”4 In some few
instances, that term makes sense, for example in distinguishing in English between
‘a man’ = he (masculine), ‘a woman’ = she (feminine), and ‘a table’ = it (neuter), but
such gender distinctions only obtain in the singular, since we do without it in the
plural, where they (common gender) suffices for masculine, feminine, and neuter
(‘men,’ ‘women,’ ‘tables’), whether in isolation or in a mixed gender group (e.g. ‘the
men and the women’ = they, or ‘the women and the tables’ = they); furthermore,
with first person (I/we) and second person (you, whether singular or plural), Eng-
lish does not distinguish gender (‘a woman and I’ (male or female) = we; ‘a woman/a
man/a woman and a man’ = you).
But the gender specification of English pronouns, although incomplete and
arbitrary as just indicated, is still somehow felt by native English speakers to be
“natural”—since he designates someone of masculine gender, and she someone of
feminine gender—and is generally (rather imprecisely) called “natural gender” or
“biological gender.” The primary issue concerning us here, however, is grammatical
gender, which is quite different and, thankfully, altogether absent in modern Eng-
lish.5 There are of course few nouns in any language—relative to the full number of
nouns in the language—that designate actually identifiable male and female crea-
tures, i.e. “biologically” gendered nouns: beyond the few dozen like man/woman,
boy/girl, grandfather/grandmother, steward/stewardess, lion/lioness, ram/ewe, etc.,
there are the other 100,000 nouns in English (estimate by the Oxford English Dic-
tionary) like book, automobile, idea, carrot, typewriter, helium, and so on, that have
no “natural” gender.
In standard modEY (as in German, Russian, French, Old English, etc.), however,
all nouns have grammatical gender, which in many instances determines their own
morphology (inflectional endings) and that of other words, such as the definite
article and adjectives, grammatically related to them. While modEY ‫[ לערער‬lerər]
‘male teacher’ is both “naturally” and grammatically masculine, and ‫[ לערערין‬lerərn]
‘female teacher’ is both “naturally” and grammatically feminine, ‫[ טיש‬tiš] ‘table’ and
‫[ װאַנט‬vant] ‘wall’ obviously have no “natural” gender, although the former is gram-
matically masculine, while the latter is grammatically feminine, and ‫[ ײנגל‬yingəl]
‘boy’ is “naturally” masculine and grammatically neuter, while ‫[ װײַבל‬vaybəl] ‘young
4 Those readers who already know such a language may wish to skip or skim the following para-
graphs, which are designed to introduce the concept of grammatical gender to those readers to whom it
is unfamiliar. The same is true of the subsequent section on grammatical case: readers already familiar
with the concept may wish to skip or skim.
5 Even the few distinctions in gender that we take for granted in English are by no means universal,
of course: in Persian, interestingly, there is indeed no distinction in the 3rd person singular: he, she, and
it are all expressed by ‫[ او‬o], which as one might imagine, makes for culturally very interesting interpre-
tive gestures in medieval Arabic adaptations of medieval Persian erotic poetry, since Arabic can and
indeed must distinguish the “natural” genders of the 3rd-person singular pronouns.
(married) woman’ is “naturally” feminine and grammatically neuter.6 Go figure!

Since gender in any normal sense of the word has so little to do with this grammati-
cal function, perhaps now it is clear why I opined earlier that it is an unfortunate
designation for this grammatical feature. It would have been so much less confus-
ing if the categories of grammatical gender had been designated, for instance,
“declensional categories” and named “a, b, and c,” or “up, down, and sidewise,” or
“red, green, and blue,” instead of masculine, feminine, and neuter. But that linguis-
tic ship has sailed. So be it.
In any case, grammatical gender affects how OLY nouns, pronouns, and adjec-
tives behave morphologically, i.e. the forms and inflectional endings that they take.
Fortunately for students of OLY, there is no need to master such morphological
structure actively, since they will not be chatting, composing poetry, or ordering
pizza in OLY. A passive knowledge is sufficient, such that the forms can be identi-
fied when necessary for deciding on gender, number, and case for the sake of
understanding the grammatical function and thus meaning of any given word or
phrase.
Grammatical case
Many languages, such as Ancient Greek and modern Russian, have well-developed
systems of grammatical case, i.e. a set of inflectional modifications of nouns, adjec-
tives, and pronouns whose purpose is to indicate their grammatical function in any
given sentence. While Old English had a still robust but already weakening system
of case a millennium ago, modern English has at best scattered remnants. OLY
could be plotted somewhere in the middle: its case system was already further
eroded than that of Old English, but preserved more of a case system than has
modern English or modEY.
For the sake of readers for whom the grammatical category of case seems a for-
eign concept, a few examples of how it functions may illustrate. In modern English,
for instance, we can still distinguish he from him, the former functioning as the
subject of verbs (the performer of the action), the latter as the object (who suffers
the action); the same is true for she and her, and they and them. These distinctions
in the word form that indicate word function are generally designated “case” by
linguists. For this reason, after hearing the sentence She hit him, we know that he,
not she, has the bruise. Likewise, if we change the case forms of the two individuals
involved in this action without changing the word order, we do not recognize the
string *Her hit he as expressing the same idea or even as being an acceptable English
sentence. It is case (and, to a certain extent, word order) that makes clear to us who
is doing what to whom. There are also remnants of an indirect object case among
English pronouns, illustrated, for instance, in the colloquial, non-standard She gave
me it (standard: She gave it to me). Here we have the same subject as before, she, but
in addition we have both a direct object (what is being given) and an indirect object
6 In each case, these latter two nouns are neuter because of the diminutive suffix (‫)־ל‬, which is always
neuter in modern standard Yiddish. Dialectal usage in modEY varies: Lithuanian Yiddish has no neuter
gender, and thus ‫ דער ײנגל‬and ‫די ווײַבל‬.
lesson two35
(the person to whom something is given). We can again check how it is specific case
forms that convey this information by changing the case forms of the three entities
involved, while preserving the word order of the utterance: *Her gave I it, which
scrambles the whole into quasi-Yoda-like nonsense.
In addition to the subjective, direct objective, and indirect objective case forms,
there is also more than a remnant of a possessive case in English, where it exists not
just—as in the subject, direct object, and indirect objects already discussed—in
pronouns (i.e. her career (hers)/his career (his)), but also in the ending ’s for nouns,
e.g. Jane’s career.
In the traditional linguistic terminology that will be used in this volume, the
subject case (she/he) will be designated the nominative case, the direct object case
(her/him) will be designated the accusative case, the indirect object case (her/him)
will be designated the dative case, and the possessive case (her (hers)/his, Jane’s) will
be designated the genitive case. As will soon become clear, each of these cases also
has functions beyond those just named.
A full case system would specifically designate the full range of functions of all
nouns, adjectives, and pronouns (Russian, for instance, has six cases, while Finnish
has fifteen). With the exception of the possessive /’s/ preserved in nouns, however,
modern English retains case distinctions essentially only in pronouns. If we were to
assign nouns to the grammatical slots of the initial example sentence—The woman
hit the man—no case information is present, so that if the nouns are reversed—The
man hit the woman—the sentence still makes perfect sense, but obviously the loca-
tion of the bruise and thus the sense is quite different. The reader will recall that
when we tried this reversal earlier with pronouns—which do show case—there was
no reversal of who did what to whom, but rather just nonsense. In modern English
pronouns, case still functions to show grammatical function (with an assist from
word order), while with modern English nouns, which have lost case inflection,
word order has assumed the place of case in expressing grammatical function. In
OLY, the case system, compromised as it already was, still functioned to a far greater
degree than it does in modern English, and thus enabled word order to remain
rather flexible.
Like modern English, OLY has only the barest remnants of the case system in
nouns, but has retained a fuller system for adjectives, and a relatively complete
system for pronouns and, most importantly, for the definite article, which, when
necessary, appears in connection with nouns and thereby shows their case func-
tion. Thus the ability to recognize the case forms of pronouns and the definite
article will be key in understanding who is doing what to or for whom in OLY; but
as in other languages, like English, that have a reduced case system, the word order
of the various elements also often plays a vital role in making sense of an OLY
sentence.
Let us consider the first sentence of the passage in this lesson as an example of
both case usage and word order: ‫‘ איך וויל אוך וונדר זינגן‬I would like to sing marvels for
you.’ The first word ‫‘ איך‬I’ is the nominative singular (common gender, i.e. it functions
for all genders), which functions as the subject of the sentence and is, as common7
7 But not mandatory; more on word order in later lessons.

in simple declarative sentences in OLY, in first position in the sentence. Second

comes the finite verb ‫‘ וויל‬will/wish,’ “finite” meaning the specific verb form that
agrees with the subject (English also has subject–verb agreement: ‘I wish,’ but ‘she
wishes’). Then follows ‫‘ אוך‬to you,’ the indirect object: second person plural, com-
mon gender, dative personal pronoun, and thereafter the direct object, ‫‘ וונדר‬mar-
vels,’ accusative plural (of a neuter noun). And finally, the infinitive form ‫(‘ זינגן‬to)
sing,’ which completes the verb phrase and sense that began with ‫וויל‬. The sentence
thus illustrates the distinct forms and functions of nominative and dative pronouns,
and includes an accusative noun (which, incidentally—just as an English noun—
does not display any specific case form that would distinguish it from other cases of
the same noun).
A few more words ought to be said here about case usage even at this early point,
for, as noted earlier, the nominative, genitive, dative, and accusative are used for
more than just subjects, possessives, indirect, and direct objects, respectively. Some
of the more common uses may be noted here. In addition to identifying the subject
of a sentence, the nominative case is also used for the predicate nominative, i.e. a
noun complement linked with the subject by the verb ‘to be’ (which then functions
more or less as an equals sign: ‘the woman is a neurosurgeon; she is intelligent.’ The
genitive expresses possession (‘the woman’s intelligence’), but in OLY certain
prepositions may also govern a genitive object (unlike in modEY, where all prepo-
sitions govern the dative case), just as some verbs in OLY take a (quasi-direct)
object in the genitive rather than accusative; the genitive is also used in some adver-
bial constructions. In addition to identifying indirect objects of verbs, the dative is
also the case of objects of certain prepositions, and the (quasi-direct) objects of
certain verbs. In addition to identifying the direct objects of transitive verbs, the
accusative case is also often used in adverbial expressions of time, especially the
duration of time (‘her exam lasted the whole afternoon’).
There is no need to try to remember all these details of case usage at this point:
glosses and explanatory notes on the reading passages will provide ample and non-
pressured opportunity for learning how the system works. All of these uses will be
treated more specifically as they arise in the readings.
Word order (syntax)

As noted earlier, while strict linguistic analysis will be kept to a bare minimum in
this volume, for pragmatic purposes (as the preceding paragraphs amply illustrate),
it cannot be avoided altogether. Especially concerning syntax (i.e. grammatically
functional word order), abstractions of patterns will aid in recognizing those pat-
terns. Some basic aspects of this issue will be introduced here.
The basic structure of the OLY noun phrase is identical to that structure in mod-
ern English: the adjective (if there is one) generally precedes the noun, and the
adjective is preceded by the definitive or indefinite article (if there is one):
article adjective noun noun adjective article

the noble lady ‫ורווא‬ ‫ אידלא‬ ‫די‬
lesson two37
There are exceptions to this rule of word order, especially in poetry (please pardon
the Poirot-like English syntax, employed here to mirror the Yiddish):
‘the noble, lady lovely’ (JtR11) ‫די אידלא ורווא וול גטן‬
‘the warrior most magnificent’ (JtR28) ‫דען דעגן אלזו ציר‬
Adjectives can also be substantivized, i.e. used as nouns: ‫( די ̌שונשטן‬JtR 43) ‘the fin-
est,’ which in this particular context must mean ‘the finest knives,’ since that is the
issue at hand. Or: ‫( די ווערדא די קלוגא וול גנינדא‬JtR50) ‘the worthy, [the] noble and most
bold [lady].’
Proceeding to the next level of complexity: the sentence. The syntax of the first
sentence of this lesson’s reading passage (‫ )איך וויל אוך וונדר זינגן‬could be diagrammed
(in an ad hoc mode useful in the present context) as follows: Subject–Verb–Indirect
Object–Direct Object–Infinitive, which linguists would generally classify more
simply as SVO (Subject–Verb–Object). That shorthand will be useful to keep in
mind, since this perfectly standard word order in OLY is complemented by other
contrasting structures that are at least as common. They are encountered already in
this first reading selection but will be explicitly addressed later.
While basic OLY syntax (word order) is reasonably similar to that of modern
English, there is more permissible syntactic variation in OLY precisely because (as
noted earlier) the case system (generally) makes clear the function of nouns, pro-
nouns, adjectives, and definite articles no matter what their position in the sen-
tence. Thus the reader must pay attention to learning to recognize case forms as
they occur, in addition to noting the standard word order of OLY and the frequent
variations on that order.
Lesson Three
. ‫גוטליך ענטוורט יוסף זינר ̌שונן ורוון‬ 5

: ‫ווי מוכטא איך דיזא מישטט אומר מי בֿור דוון‬
. ‫דורך אוורן ווילן טעט איך אלש דש איך מוכטא‬
:]'[‫ווינא דש מיר דיזא מישטוט צו דער זילא ניכט אנטוכט‬
. ‫הינא גינק זי אונ' בזמנטא אלזו בֿור מעשן‬
: ‫אל די ווערדן ורוון די בי איר וורן גזעשן‬ 10
· ‫ווי גוטליך שפר' די אידלא ורווא וול גטן‬
Glossary
graciously adv [gutləχ] ‫גוטליך‬

answered 3s.prt.ind [entvurt(ə)] ‫ענטוורט‬
beautiful fds.adj [šënən] ‫̌שונן‬
might/could 3s.pr.subj.prt-pr [mëχt(ə)] ‫מוכטא‬
this fas.dem.prn [dizə] ‫דיזא‬
ever adv [imər] ‫אומר‬
more adv [me] ‫מי‬
endure/digest inf [fərdó(u)ən] ‫בֿור דוון‬
through/by prp + a [durχ] ‫דורך‬
will mas.wn [viln] ‫ווילן‬
would do 1s.pr.subj.ir.sv [tet(ə)] ‫טעט‬
all/everything ntas.adj [al(ə)s] ‫אלש‬
except that conj [vénə dos] ‫ווינא דש‬
to prp + d [tsu] ‫צו‬
soul dfs [zelə] ‫זילא‬
burden 3s.pr.subj [antuχt(ə)/antïχt(ə)] '‫אנטוכט‬
there/hence adv [hinə] ‫הינא‬
went 3s.prt.ind.irv [ging] ‫גינק‬
assembled 3s.prt.ind [bəzámnətə] ‫בזמנטא‬
thus/very adv [alzo] ‫אלזו‬
boldly/foolishly adv/adj [fərmesən] ‫בֿור מעשן‬
worthy np.adj [verdən] ‫ווערדן‬
who 3p.rel.prn [di] ‫די‬
were 3p.prt.ind.irv [vorən] ‫וורן‬
sat 3p.ptprt.sv1 [gəzesən] ‫גזעשן‬
(had) sat 3p.p/prf [voren gezesen] ‫וורן גזעשן‬
said/spoke 3s.prt.scv3 [špraχ] ]‫שפר[ך‬

noble fns [edlə] ‫אידלא‬
lovely pred.adj [vól gətòn] ‫וול גטן‬
Notes
As noted in the introduction, orthographical variation—spelling the same word in
various ways—is not uncommon in early periods of many languages’ textual his-
tory, including English (even until the nineteenth century) and certainly including
OLY. The first example of orthographical variation in this volume appears in JtR
4, 6, and 8: ‫ מישטט‬and ‫מישטוט‬, the former rhyming with ‫[ בט‬bat]. While, as noted
earlier, there is a surprising uniformity in Yiddish orthography of the period, the
reader will need to become accustomed to variations even at this juncture, and
particularly to recognizing which similar letter combinations represent variants of
the same word and which represent different words. Obviously the lessons in this
volume will provide those explanations for readers at the beginning stages.
The rhyme of ‫ מוכטא‬and '‫ אנטוכט‬must have been inexact, due to the distinction in
the vowels of the penultimate syllables.
Translation
Graciously Joseph answered his beautiful mistress: “How might I bear this trans-
gression for ever more? I would do everything that I could to do your will, except
for allowing this transgression to burden my soul.” Then she went away and very
boldly/foolishly assembled all the worthy ladies who attended her. How graciously
the noble and lovely lady said:
Grammar
Personal pronouns
The first four lines of “Joseph the Righteous” (from Lesson Two) already include
seven of the forms of the personal pronoun, of all three “persons”—first person =
‘I’ (sg)/‘we’ (pl), second person = ‘you’ (sg + pl), and third person = ‘he/she/it’
(sg)/‘they’ (pl)—all three genders (masculine, feminine, neuter), both numbers
(singular and plural), and three of the four cases (nominative, dative, accusative):
‘I’ (1st person, singular, common gender, nominative case) ‫איך‬

‘to you’ (2nd person, plural, common gender, dative case) ‫אוך‬
‘it’ (3rd person, singular, neuter, nominative case) ‫עש‬
‘him’ (3rd person, singular, masculine, accusative case) ‫אין‬
‘he’ (3rd person, singular, masculine, nominative case) ‫ער‬
‘her’ (3rd person, singular, feminine, dative case) ‫איר‬
lesson three41
Using the example of modern English, pronoun paradigms are generally presented
in charts in language textbooks:
singular plural
subjective objective possessive subjective objective possessive
1 I me mine we us ours

2 you you yours you you yours
m he him his
3 f she her hers common they them theirs
n it it its
The chart indicates the pronouns used as the subject of sentences: I walk, she walks,
they walk; as objects: Jane saw him, Jane saw us (direct object), Jane gave him the
book (indirect object), Jane spoke to me (object of a preposition); and as possessive
pronouns: That book is hers.
OLY has a more complex system of pronouns:
singular
acc dat gen nom
[miχ] ‫מיך‬ [mir] ‫מיר‬ [min/mayn]‫מי(י)ן‬ [iχ] ‫איך‬ 1

[diχ] ‫דיך‬ [dir] ‫דיר‬ [din/dayn] ‫די(י)ן‬ [du] ‫דו‬ 2
[in] ‫אין‬ [im(ə)] )‫אימ(א‬ [zin/zayn] ‫זי(י)ן‬ [er] ‫ ער‬m
[zi] ‫זי‬ [ir] ‫איר‬ [ir] ‫איר‬ [zi] ‫ זי‬f 3
[es] ‫עש‬ [im(ə)] )‫אימ(א‬ [zin/zayn] ‫זי(י)ן‬ [es] ‫ עש‬n
plural
acc dat gen nom
[uns] ‫אונש‬ [uns] ‫אונש‬ [unzər] ‫[ אונזר‬vir] ‫וויר‬/]mir[ ‫ מיר‬1

[ïχ/aÿχ] ‫א(ו)ייך‬/‫[ אוך‬ïχ/aÿχ] ‫א(ו)ייך‬/‫[ אוך‬ïər/aÿər] ‫א(ו)ייר‬/‫אוור‬ [ir]‫ איר‬2
[zi] ‫זי‬ [in] ‫אין‬ [ir] ‫איר‬ [zi] ‫ זי‬3
Familiarize yourself with these forms now and refer back to this chart frequently in
your constant review of past lessons, so that soon you will have inadvertently
memorized it. In learning the forms, make use of the similarities between the Eng-
lish and the OLY pronouns whenever possible: I–me–mine / ‫איך–מיך–מי(י)ן‬.
The definite article

As mentioned earlier, in OLY, as in modEY, the definite article is inflected for gender,
number, and case, in order to indicate the grammatical function of the modified
noun. Since the language’s inflectional system for nouns had already diminished to
the point that it no longer supplied reliable distinctions among cases, the definite
article became key in identifying case function for OLY nouns (and remains so in
modEY). Here is another chart that will seem aggravatingly complex. There is no
need to memorize it now—it is another chart that you will memorize by constant
reference to it as you progress through the lessons.
plural singular
n f m
[di] ‫דיא‬ [dos] ‫דאש‬ [di] ‫דיא‬ [der] ‫דער‬ nom

[der] ‫דער‬ ([dem] ‫)דעם‬/[des] ‫דעש‬ [der] ‫דער‬ ([dem] ‫)דעם‬/[des] ‫דעש‬ gen
[den] ‫דען‬ [dem(ə)] )‫דעמ(א‬ [der] ‫דער‬ [dem(ə)] )‫דעמ(א‬ dat
[di] ‫דיא‬ [dos] ‫דאש‬ [di] ‫דיא‬ [den] ‫דען‬ acc
Two types of variation are represented in this chart, the first grapho-phonemic (i.e.
a letter that is pronounced if present), the second orthographical (i.e. a letter that
does not affect the pronunciation whether present or absent):
(1) Final ‫ ־א‬in the masculine and neuter dative singular is a relatively infrequent
variation, but was likely pronounced (as [ə]) when present [demə]; the final
‫ ־א‬in the feminine and plural was just as likely not pronounced (i.e. [di] not
*[diə]).
(2) The non-final graphs /‫א‬/ and /‫ע‬/ are used relatively consistently in some
texts and not so consistently (or not at all) in others. Thus, while charts such
as this one imply consistency and uniformity in the forms, it should be noted
even now that there are variations, which will be identified as they occur in
the readings. For now, it is practically useful to learn these quasi-standard
forms.
Negation
There are two basic forms of negation in OLY: the negative indefinite article ‫ קיין‬and
the general negative ‫ניכֿט‬/‫ניט‬. The negative indefinite article is used only (1) in place
of the singular indefinite article and (2) preceding negative indefinite plural nouns:
‫‘ דש דו קיין אנדר מן נעמשט‬that you take no other husband’ (BZ14); ‫קיין אנדר ווייפא צו נעמן‬
‘to take no other wife’ (BZ14). The standard usage of modEY, in which negation
requires both negative components, is also found, although infrequently, and gen-
erally not before the MY period: ‫‘ דיא הטן גאר קײני הױבטר ניט‬they had no heads at all’
(Yos, Appendix 4, text 4).
The general negative may be used in two ways:
(1) to negate a whole clause, in which case, the negative follows the finite verb:
)Wh5( ‫פרילך ווערן‬ֵ ‫איך קוינש ניט‬
lesson three43
‘I cannot become happy = I can find no peace’

)JtR54( ‫זי ווישטן ניכט זעלבר ווי אין ווש ג̌שחן‬
‘they did not understand what [lit. ‘how’] had happened to them’
(2) to negate a specific clausal component, in which case, the negative precedes
the negated component:
)JtR1( ‫וויר עש אוך ניכט צו לנק‬
‘if it were not too tedious for you’
)JtR65( ‫זי מוכטן אין בֿור גרושר ליבא ניכט מיר אן גזחן‬
‘Because of their great love, they could no longer look at him.’
‫‪Lesson Four‬‬
‫)‪“Joseph the Righteous” (ll. 12–28‬‬
‫ ‬ ‫ איך הן דען אלר ליבשטן קנעכט דען קײן ורווא אי גוון ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ זין אווגן אלז' דער שטערנ' זין הור אלזום אײן גולט ‪.‬‬
‫ ‬ ‫ דש אישט אימא מין חרצא ויל אושר מושן הולט ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ חר גליכט אײמ' קונגא מיט זימא אן גזיכטא ·‬ ‫‪15‬‬
‫ ‬ ‫ אונ' מיט זינן וורטן אלזא ער אײן לנט ̌שולדא בריכט' ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ טוגנט אונ' ווערדקײט בֿולגט אימא צו אלן ציטן ·‬
‫ ‬ ‫ טוגנט צו דער רעכטן הנט ווערדקײט צו דער לינקן זיטן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ יא בט איך אין דש ער אין מינן וורצא גרטן ·‬
‫ ‬ ‫ וולדא בי מיר שלופֿן איך וולדא זין דינא וורטן ‪:‬‬ ‫‪20‬‬
‫ ‬ ‫ כײנן וויש מוכטא מיר דש ני ג̌שחן ·‬
‫ ‬ ‫ דש איך זין ליפליך אנטליץ רעכט מוכטא אן גזחן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ לווטר אונ' קלור זינט אימא די אווגן זין ·‬
‫ ‬ ‫ ליכט אלזא דער מורגן שטערנ' ̌שונא אלזא דער זונן ̌שין ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ מין חרצא ליט אין ברונשטן אונ' [ ]‬ ‫‪25‬‬
‫ ‬ ‫ אלזא הוט דער הילט גוט בטוונגן מיר [ ]לט‬
‫ ‬ ‫ נו וול חר איר ורוון אונ' בֿולגט אלא מיר‬
‫ ‬ ‫ איך וו[יל] אוך לושן ̌שוון דען דעגן אלזו ציר ‪:‬‬
‫‪Glossary‬‬
‫]‪have 1s.pr.ind.irv [hon‬‬ ‫הן‬
‫]‪of all gen.pl [alər‬‬ ‫אלר‬
‫]‪dearest suprl.mas [libstən‬‬ ‫ליבשטן‬
‫]‪servant mas [kneχt‬‬ ‫קנעכט‬
‫]‪whom rel.pr.mas [den‬‬ ‫דען‬
‫]‪any/no (f)ns [keyn‬‬ ‫קײן‬
‫]‪ever adv [e‬‬ ‫אי‬
‫]‪gained/obtained 3s.prt.ind.sv5 [gəván‬‬ ‫גוון‬
‫]‪eyes ntnp [óugən‬‬ ‫אווגן‬
‫]‪as/like adv [alz/alzom‬‬ ‫אלז'‪/‬אלזום‬
‫])‪star mns [štern(ə‬‬ ‫שטערנ(א)‬
‫]‪hair ntns [hor‬‬ ‫הור‬
‫]‪a indef.art.ntns [eyn‬‬ ‫אײן‬
‫]‪(piece of) gold ntns [gold‬‬ ‫גולט‬
‫]‪is 3s.pres.ind.irv [ist‬‬ ‫אישט‬
much/very adv [fil] ‫ויל‬

beyond prp+d [óusər] ‫אושר‬
measures ntdp [mosən] ‫מושן‬
well-disposed/affectionate pred.adj [holt] ‫הולט‬
he mns [χer] ‫חר = ער‬
equals/resembles 3s.pres.ind [g(ə)líχt] ‫גליכט‬
a indef.art.mds [eymə] )‫אײמ' (> איימא‬
king mds [kḯnəgə/kë́nəgə] ‫קונגא‬
with prp + d [mit] ‫מיט‬
countenance/appearance ntds [óngəzìχtə] ‫אן גזיכטא‬
dignities/splendors mdp [vertən] ‫וורטן‬
as if/just as/so that conj [alzo] ‫אלזא‬
land/country ntas [land] ‫לנט‬
ought 3s.pres.subj.prt-pr [šoldə/soldə] ‫̌שולדא‬
rule inf [bəríχtən] ]‫בריכט[ן‬
virtue fns [tugənd] ‫טוגנט‬
dignity fns [vérdəkeyt] ‫ווערדקײט‬
follows + dat 3s.pres.ind [folgt] ‫בֿולגט‬
times fdp [tsitn] ‫ציטן‬
right (side) fds.adj [reχtən] ‫רעכטן‬
hand/side fds [hand] ‫הנט‬
left fds.adj [linkən] ‫לינקן‬
side fds.wn [zitən] ‫זיטן‬
indeed adv [yo] ‫יא‬
in prp + d/a [in] ‫אין‬
herb garden mds [vurtsəgortən] ‫וורצא גרטן‬
would 3s.pres.subj.prt-pr [voldə] ‫וולדא‬
sleep/copulate inf.sv10 [šlofən] ‫שלופֿן‬
inside (there) adv [dinə] ‫דינא‬
await inf + gen [vartən] ‫וורטן‬
no neg.indef.art [keynən] ‫כײנן = קיינן‬
by no means adv [keynən vis] ‫כיינן וויש‬
could 3s.prt.ind [moχ tə] ‫מוכטא‬
never adv [ni] ‫ני‬
happen/work out inf.scv2 [gəšeχən] ‫ג̌שחן‬
lovely ntas [lipləχ] ‫ליפליך‬
visage/countenance ntas [antlits] ‫אנטליץ‬
see/gaze upon inf.spv.scv2 [óngəzèχən] ‫אן גזחן‬
bright pred.adj [lóuter] ‫לווטר‬
clear pred.adj [klor] ‫קלור‬
his eyes are id [zint im di óugən zin] ‫זינט אימא די אווגן זין‬
bright/brilliant pred.adj [liχt] ‫ליכט‬
morning star mns [morgənšternə] '‫מורגן שטערנ‬
sunshine mns [zúnənšìn] ‫זונן ̌שין‬
lies 3s.pres.ind.sv1 [lit] ‫ליט‬
flame/fire m/fds [brunstən] ‫ברונשטן‬
lesson four47
illegible in manuscript ][
hero mns [held] ‫הילט‬
has 3s.pr.ind.irv [hot] ‫הוט‬
well adv [gut] ‫גוט‬
tamed/coerced/captured pr.prt.sv5 [bətvungən] ‫בטוונגן‬
now adv [nu] ‫נו‬
come on!/let’s go! interj [vol χér] ‫וול חר‬
allow/permit inf.sv10 [losən] ‫לושן‬
behold/view inf [šóuən] ‫̌שוון‬
hero/warrior mas [degən] ‫דעגן‬
magnificent mas [tsir] ‫ציר‬
Notes
There are two occurences of the form ‫ חר‬in this passage where one would not gener-
ally expect the letter ‫ח‬: for expected ‫ער‬/‫‘ הר‬he’ (JtR15) and ‫‘ הר‬hither’ (JtR 27). In the
first instance, the substitution may be a matter of deliberate deformation of the
word for the sake of the alphabetical acrostic carried by the first line of each couplet
(100A). But it seems just as likely that in both cases (as elsewhere in this manu-
script) the forms with ‫ ח‬are simply variants ‫‘ חר ־ הר ־ ער‬he’ and ‫‘ חר ־ הר‬hither,’ paral-
leling the pronunciation of the cognate words in contemporaneous Low and
Central German dialects.
The rhyme of the couplet JtR15–16 '‫ בריכט‬/ ‫ אנגיזיכטא‬presents an interesting
problem. The first word is a neuter, singular noun, while the second must be the
infinitive with an apparently apocopated ending, eliding what would seem the
mandatory final ‫ן‬- of the infinitive marker [-ən]. But it would also seem here that
there can be no full rhyme, unless (1) the final ‫ ־א‬of ‫ אנגיזיכטא‬is not pronounced,
or (2) the marker of apocope /'/ following '‫ בריכט‬represents [-ə] not [-ən] (which
is a typical feature of some southwestern dialects of modern German, for
instance). Or perhaps full rhyme is not necessary here, the rhyme being borne by
‫[ ־יכט־‬-iχt-].
In l. 17, subject–verb agreement is lacking after the compound subject (one
would expect ‫)בֿולגן‬.
Translation
I have the most genial servant whom any lady ever obtained: his eyes [are] like
stars, his hair like gold, so that my heart loves him beyond all measure. He is like a
king in his face, and with his dignities like one who should be the ruler of a land.
Virtue and dignity follow him at all times: virtue at the right hand, and dignity at
the left. Indeed I entreated him to sleep with me in my herb garden; I wanted to wait
for him there. I was quite incapable of bringing it about that I might gaze at his
lovely face. Bright and clear are his eyes: brilliant as the morning star and beautiful
as the rays of the sun. My heart had been set aflame and [ . . . ] Thus had the good
hero overcome my [ . . . ]. Now gather around, ladies, and come, all of you, and follow
me. I want to let you look at this magnificent warrior.
Grammar
Dative of possession
While possession is generally expressed by means of the genitive, e.g. ‘his eyes /
their hands / that is hers,’ Yiddish may also make use of the dative in some restricted
situations to indicate possession: ‫( לווטר אונ' קלור זינט אימא די אווגן זין‬JtR23) *‘Bright and
clear are to him the eyes his’ = ‘His eyes are bright and clear,’ and: ‫בֿור שניטן אונ' בֿור‬
‫( וונדט וורדן אין די הינדא‬JtR49) *‘carved up and lacerated became to them the hands’ =
‘Their hands became carved up and lacerated.’ In the first example, pleonastically,
both the genitive and the dative possessive are present. This usage is quite simple
and straightforward, and once recognized as a grammatical possibility, it should
never cause a problem in reading comprehension.
Adjective inflections
Adjectives have two distinct syntactic functions: as attributives (‘the intelligent
woman . . . ’) and as predicates (‘the woman is intelligent’). Attributive adjectives
directly modify a noun and in OLY generally precede that noun (an exception has
already been noted in an earlier lesson), and theoretically always agree with it in
gender, number, and case (even though inflections do not always display that
agreement). Predicate adjectives are generally uninflected and thus display no
agreement with the noun in gender, number, or case; they are generally placed on
the side of the copula (the verb ‘to be’) opposite the subject.
Attributive adjective:
‫( די גבֿלדנן שטױלא‬JtR34) ‘the folding chairs’
Predicate adjective:
‫( לווטר אונ' קלור זינט אימא די אווגן זין‬JtR23) ‘His eyes are bright and clear’
‫( וויר עש אוך ניכט צו לנק‬JtR1) ‘if it were not too tedious for you’
‫( זיא ווש זער דעמױטיג‬BZ 11) ‘she was very modest’
There was a general duality of inflections for attributive adjectives in early West
Germanic languages, including OLY (which disappeared from English after the
Old English period but has persisted through the history of Yiddish and German),
depending on whether or not the adjective followed a determiner (i.e. a definite
article or demonstrative) that itself clearly indicated gender, number, and case. If
preceded by such a “strong” marker, then the adjective did not duplicate that
marker and took a “weak” ending. If the adjective occurred without such a “strong”
determiner, then the adjective itself assumed the “strong” marker. Thus there are
two adjective inflections, generally designated “strong” and “weak.”1 The inflec-
tional endings of the strong and weak adjectives are:
1 Although the preceding description seeks to make the traditional 19th-century philological termi-
nology, “strong” and “weak,” somehow relevant to the adjective endings, the reader should be aware that
the terms signify nothing more than that there are two types of adjective endings, one set that follows a
determiner and one set that does not follow a determiner. They could just as easily have been designated
“type A” and “type B” or “blue” and “green” adjective endings.
lesson four49
Strong adjective declension

plural singular
n f m
[gutə] ‫גוטא‬ [gut(əs)] )‫גוט(ש‬ [gut(ə)])‫גוט(א‬ [gut(ər)] )‫גוט(ר‬ nom
[gutə] ‫גוטא‬ [gutəs] ‫גוטש‬ [gutər] ‫גוטר‬ [gutəs] ‫גוטש‬ gen
[gutən] ‫[ גוטן‬gútəm(ə)] )‫גוטמ(א‬ [gutər] ‫גוטר‬ [gútəm(ə)] )‫גוטמ(א‬ dat
[gutə] ‫גוטא‬ [gut(əs)] )‫גוט(ש‬ [gutə] ‫גוטא‬ [gutən] ‫גוטן‬ acc
Examples of strong adjectives: ‫( פילילינא קושן‬JtR33) ‘silk pillows’; ‫̌שונא רוטא או̌פל‬
(JtR41) ‘beautiful red apples’; ‫( קלורן ווין‬JtR57) ‘pure wine’; ‫( בֿור גרושר ליבא‬JtR65) ‘for/
because of great love’; ‫( היפשי רענטניש‬Rid) ‘fine riddles’; ‫( מיט ורױליכֿם מוט‬Rec11) ‘in
good spirits’; ‫( ור גרושר ליפא‬BZ11) ‘of/from great love.’ The reader should nonetheless
be aware that uninflected strong adjective forms are encountered with some fre-
quency: ‫‘ ליב זון‬dear son’ (BZ12), ‫‘ גרוש ָממוֹן‬great wealth’ (BZ13).
Weak adjective declension

plural singular
n f m
‫גוטן‬ )‫גוט(א‬ )‫גוט(א‬ )‫גוט(א‬ nom
‫גוטן‬ ‫גוטן‬ ‫גוטן‬ ‫גוטן‬ gen
‫גוטן‬ ‫גוטן‬ ‫גוטן‬ ‫גוטן‬ dat
‫גוטן‬ )‫גוט(א‬ ‫גוטן‬/‫גוטא‬ ‫גוטן‬ acc
Examples of weak adjectives: ‫( די גבֿלדנן שטױלא‬JtR34) ‘the folding chairs’; ‫די הירא די‬
‫( טוגנטהֿפט די ריכא‬JtR36) ‘the exalted one [mistress], the noble and lordly one’;
‫( דיזא ̌שונן ורוון‬JtR38) ‘these beautiful ladies’; ‫( מיט דינר שני ווישן הנט‬JtR56) ‘with your
snow-white hand.’ Weak nominative singular forms are generally without ending:
‫‘ דא זגט דער אלט‬then the old man said’; ‫‘ דש הייש וושר‬the hot water.’ Other weak case
forms are occasionally also without ending (‫‘ דיא שױן ְב ִריעָ ה‬the beautiful Briyo,’ femi-
nine singular accusative). It is a question whether in JtR36 the word ‫ טוגנטהֿפט‬can
really lack the expected inflectional [ə] that is represented in the adjectives before
and after it in the series by the letter ‫־א‬. It seems likely that OLY sometimes omitted
graphic representation of the unstressed final vowel [ə] (as will be seen in other
instances as well). One must also bear in mind that the rhythm and rhyme of poetic
form often cause the omission or deformation of expected endings.
A subset of the weak declension is the so-called “mixed declension,” which fol-
lows the indefinite article and related words (‫ קיין‬,‫)איין‬. This declension differs from
the weak declension in three instances only, where the strong inflections appear:
masculine nominative singular (‫[ ־ר‬-ər]) and neuter nominative/accusative singu-
lar (‫[ ־ש‬-əs]): ‫( דיר גצעמ' וול אײן הירש קוניק ריכא‬JtR68) ‘it would be proper for you to rule
a noble kingdom.’
Lesson Five
‫ סוויגט דיזר מערא שפרוכן די ורוון מיט ̌שאלן‬

: ‫ זו ווי מוכטא אונש אײן יודלין זא רעכטא וול גבֿלן‬ 30
· ‫ עש מוש בצײגט ווערדן שפרוכן די ורוון זן‬
: ‫ זי שטונד[ן] אוף אל גליכא אונ' גינגן מיט איר בֿון דן‬
· ‫ פילילינא קושן היש זי חר בֿורא טרגן‬
: ‫ אונ' די גבֿלדנן שטױלא מיט גולדא וול בשלגן‬
· ‫ צוכטקליכן זושן די ורוון אל גליכא‬ 35
: ‫ דא שפר' עש זיך די הירא די טוגנטהֿפט די ריכא‬
· ‫ קנעכט מינר יוסף שפר' די ורווא זן‬
: ‫ גי חר גצוגנליך בֿור דיזא ̌שונן ורוון שטן‬
‫ רי̌שליכן דרוטא טעט ער איר הײשא גר‬
: ‫ אך ווי גצוגנליכן טרט דער הילט דר‬ 40
Glossary
be silent imp.pl.sv7 + gen [švigt] ‫סוויגט = שוויגט‬

matter/tale fgs [merə] ‫מערא‬
said 3p.prt.sv3 [šproχən] ‫שפרוכן‬
making noise/being loud inf [šalən] ‫̌שאלן‬
thus/so adv [zo] ‫זא‬/‫זו‬
how adv [vi] ‫ווי‬
little Jew ntns.dim [yïdlayn] ‫יודלין‬
properly/greatly adv [reχtə] ‫רעכטע‬
delight/please inf.scv9 [gəfalən] ‫גבֿלן‬
must 3s.pr.ind.prt-pr [mus] ‫מוש‬
displayed ptprt [bətsáygt] ‫בצײגט‬
become inf (pass.aux) scv3 [verdən] ‫ווערדן‬
be displayed pass [bətsaygt verdən] ‫בצייגט ווערדן‬
then/still/yet/additionally adv [zan] ‫זן‬
got up/arose 3p.prt.ir.spv.sv [óufštùndən] )‫אוף שטונד(ן‬
all together/all at once adv [algəliχə] ‫אל גליכא‬
went 3p.prt.ind.irv [gingən] ‫גינגן‬
from there adv [fun dan] ‫בֿון דן‬
made of silk ap.adj [féləlinə] ‫פילילינא‬
cushion/pillow ntap [kisən] ‫קושן‬
ordered 3s.prt.ind.sv11 [his] ‫היש‬
to here adv [χer/her] ‫חר‬

forth adv [for(ə)/fur(ə)] ‫בֿורא‬
carry/bear inf.sv6 [trogən] ‫טרגן‬
closed/collapsed, here: folding ap.ptprt [gəfáldənən] ‫גבֿלדנן‬
chairs map [štïlə] ‫שטױלא‬
studded/encrusted with ptprt.sv6 [bəšlogən] ‫בשלגן‬
demurely/courteously adv [tsḯχtəklìχən] ‫צוכטקליכן‬
sat 3p.prt.sv1 [zosən] ‫זושן‬
there adv [do] ‫דא‬
spoke id.1 [do špraχ es ziχ ] ‫דא שפר' עש זיך‬
adj: exalted/noble; noun: lady/mistress fns [herə] ‫הירא‬
noble/virtuous fns [túgənthaft(ə)] ‫טוגנטהֿפט‬
powerful/lordly fns [riχə] ‫ריכא‬
go imp.s.ir.sv [ge] ‫גי‬
in front of prp + d/a [fur] ‫בור‬
refined/courtly adv [gətsógənliχ(ən)] )‫גצוגנליכ(ן‬
stand inf.ir.sv [šton/štan/šten] ‫שטן‬
swiftly adv [réšliχən] ‫רי̌שליכן‬
speedily adv [drotə] ‫דרוטא‬
command fas [heysə] ‫הײשא‬
completely/fully adv [gar] ‫גר‬
oh! interj [aχ/oχ] ‫אך‬
stepped 3s.prt.scv2 [trat] ‫טרט‬
there/to that place adv [dar/dor] ‫דר‬
Translation
“Keep silent about this matter!” shouted the ladies. “How might a little Jew delight
us so?! He simply must be put on display,” said the ladies then.
All together they arose and went away with her. She ordered silk pillows and
folding chairs well inlaid with gold to be brought in. Demurely the ladies sat, all
together. Then the mistress, the noble and lordly one, spoke: “Joseph, my servant,”
said the lady then, “Come here and stand with courtliness before these beautiful
ladies.” Quickly he sped to do her bidding. O how courtly did the hero stride forth.
Grammar
Familiar and polite mode of address
As is the case in many languages, including modEY, OLY classifies interlocutors
into one of two groups with respect to the level of the familiarity of the relationship.
Modern language textbooks often include a description such as: one addresses
familiarly family members, intimate friends, children, God, and animals, while all
others are addressed formally. In OLY literature, especially in those genres adapted
1 Cf. DWB 16:2805: sprechen II3c.

lesson five53
from the courtly culture of aristocratic Christian society, the domain of formality is
often even more expansively plotted, including family members and sometimes
even spouses.
This linguistic practice affects both the pronouns and verbs employed. In modEY,
for instance, one would address someone familiarly with ?‫וואס מאַכסטו‬ ָ and formally
with ?‫וואס מאַכט איר‬,
ָ in each meaning ‘How are you?’ The same is true in OLY, where,
as in modEY, the second person singular form of both verbs and pronouns are used
for familiar address, while the second person plural forms are used for formal
address. Thus in JtR29, the Egyptian ladies address Potiphar’s wife (singular) with
what is ostensibly the second plural form ‫‘ שוויגט‬be silent,’ but here used as the for-
mal mode of address for a singular addressee.
Possessive adjectives
Modern Yiddish has all but lost the category of the possessive adjective, retaining
only the uninflected genitive possessive pronoun for all cases of the singular, while
generally adding an adjectival ‫ ־ע‬inflection to mark the plural. OLY seems already
to have tended in that direction away from the inflected possessive adjective. Thus
while it is certainly possible to find inflected forms of the possessive (i.e. an adjec-
tival form), it is at this point difficult to say with certainty whether the uninflected
form of the possessive (i.e. a genitive pronominal form) is statistically more com-
mon. The base forms of the possessive adjectives are:
plural singular
[unzər] ‫אונזר‬ [min/mayn] ‫מי(י)ן‬ 1
[ïər/aÿər] ‫אייאר‬/‫אוור‬ [din/dayn] ‫די(י)ן‬ 2
[zin/zayn] ‫זי(י)ן‬ m
[ir] ‫איר‬ common [ir] ‫איר‬ f 3
[zin/zayn] ‫זי(י)ן‬ n
Theoretically, the possessive adjective declined as did the OLY indefinite article ‫איין‬
and the negative indefinite ‫( קיין‬see Lesson Seven), but in practice, the inflections
were quite inconsistently applied. To illustrate the variety of usage, consider the
following examples:
Inflected:
JtR15 ‫‘ מיט זימא אן גזיכטא‬with respect to his face’ (masc.dat.sg.)
JtR16 ‫‘ אונ' מיט זינן וורטן‬and with respect to his values’ (nt.dat.pl.)
JtR48 ‫‘ זי ̌שילטן אירא או̌פלא‬they peeled their apples’ (masc.acc.pl.)2
JtR63 ‫‘ אירא ליכטא וארווא‬their bright color [complexion]’ (fem.nom.sg.)
JtR64 ‫‘ אין אירן הינדן‬in their hands’ (fem.dat.pl.)
BZ9 ‫‘ נוך זײנום עלטר ואטר‬after his grandfather’ (masc.dat.sg.)
BZ10 ‫‘ אן זיינום שטול‬on his chair/throne’ (masc.dat.sg.)
2 But see the previous line of the poem (listed under “uninflected”).
Uninflected:
JtR47 ‫‘ ̌שילט אוור או̌פלא‬peel your apples’ (masc.acc.pl.)
JtR52 ‫‘ אוור וינגרא‬your fingers’ (masc.acc.pl.)
BZ9 ‫‘ אל זײן דינר‬all his servants’ (masc.acc.pl.)
BZ13 ‫‘ מיין טוכטר‬my daughter’ (fem.acc.sg.)
Rec14 ‾‫מה‬
‾‫( שרײב איר אן איר רעכטי ברושט א‬fem.acc.sg.) ‘write on her right
breast ima’
Postposed possessives (i.e. following the modified noun) may be uninflected:

‫אווגן זין‬ ‫‘ די‬his eyes’ (nt.nom.pl.) (JtR23); or inflected: ‫‘ קנעכט מינר‬my servant’ (masc.
nom.sg.) (JtR37/55).
‫‪Lesson Six‬‬
‫̌שונא רוטא או̌פל היש זי חר בֿורא טרגן ·‬

‫די דען ווערדן ורוון מוכטן וול בהגן ‪:‬‬
‫תרק חר בֿור די מעשרא די ̌שונשטן ̌שולטו ווילן ·‬
‫דש דיזא ווערדן ורוון איר או̌פל דא מיטא ג̌שילן ‪:‬‬
‫דער קנעכט מיט דען מעשרן ויל אינדליכן קם ‪.‬‬ ‫‪45‬‬
‫איקליכא ורווא דער מעשר אײנש גנם ‪:‬‬
‫̌שילט אוור או̌פלא שפר' די ורווא זן ·‬
‫זי ̌שילטן אירא או̌פלא אונ' זוהן יוסף אן ‪:‬‬
‫בֿור שניטן אונ' בֿור וונדט וורדן אין די הינדא ·‬
‫דא שפר' עש זיך די ווערדא די קלוגא וול גנינדא ‪:‬‬ ‫‪50‬‬
‫̌שווט ווערדן ורוון ווי זיט איר זו אנפריטן ·‬
‫דש איר אוור וינגרא ויל גארווא הבט בֿור שניטן ‪:‬‬
‫זי ̌שעמטן זיך [אלז]א זירא זי בגונדן זיך אומא זחן ·‬
‫זי ווישטן ניכט זעלבר ווי אין ווש ג̌שחן ‪:‬‬
‫]‪red ap.adj [róutə‬‬ ‫רוטא‬

‫])‪apples map [épfəl(ə‬‬ ‫או̌פל(א)‬
‫]‪delight inf [bəhagən‬‬ ‫בהגן‬
‫]‪bear/carry s.imp.sv6 [trug‬‬ ‫תרק = טרק‬
‫]‪knives ntap [méserə‬‬ ‫מעשרא‬
‫]‪most beautiful ap.superl.adj [šënstən‬‬ ‫̌שונשטן‬
‫]‪you should 2s.pr.ind.prt-pr [šoltu‬‬ ‫̌שולטו‬
‫]‪choose inf [velən‬‬ ‫ווילן‬
‫])‪therewith adv [domít(ə‬‬ ‫דא מיטא‬
‫]‪peel inf [gəšelən‬‬ ‫ג̌שילן‬
‫]‪quickly adv [éndləχən‬‬ ‫אינדליכן‬
‫]‪came 3s.prt.ind.sv4 [kam‬‬ ‫קם‬
‫]‪each fns [íkləχə‬‬ ‫איקליכא‬
‫]‪of the knives ntgp [der mesər‬‬ ‫דער מעשר‬
‫]‪one ntas.indef.art [eyns‬‬ ‫אײנש‬
‫]‪one of the knives [der mesər eyns‬‬ ‫דער מעשר אײנש‬
‫]‪took 3s.prt.ind.scv3 [gənám‬‬ ‫גנם‬
‫]‪peel! imp.pl [šelt‬‬ ‫שילט‬
‫]‪looked at 3p.prt.ind.spv.scv2 [zaχən/zoχən . . . an‬‬ ‫זוהן ‪ . . .‬אן‬
‫]‪lacerated ptprt.sv7 [fəršnitən‬‬ ‫בֿור שניטן‬
wounded ptprt [fərvundət] ‫בֿור וונדט‬

were/became 3p.prt.ind.scv3 [vurdən] ‫וורדן‬
their hands dat.poss [in di hendə] ‫אין די הינדא‬
noble fns [klugə] ‫קלוגא‬
bold fns [gənendə] ‫גנינדא‬
look pl.imp [šóut] ‫̌שווט‬
are 2p.pr.ind.irv [zit] ‫זיט‬
inflamed pred.adj [ónpritən] ‫אנפריטן‬
fingers map [fíngərə] ‫וינגרא‬
completely/altogether adv [gorvə] ‫גארווא‬
has 2p.pr.ind.irv [hobt] ‫הבט‬
be embarrassed/shamed 3p.prt.ind.refl [šemtən ziχ] ‫̌שעמטן זיך‬
much adv [zerə] ‫זירא‬
began 3p.prt.ind.sv5 [bəgundən] ‫בגונדן‬
look around inf.spv.scv2 [umə zeχən ziχ] ‫אומא זחן זיך‬
knew 3p.prt.ind.ir.wv [vistən] ‫ווישטן‬
self, here: themselves prn [zelbər] ‫זעלבר‬
happened/occurred ptprt.scv2 [gəšeχən] ‫ג̌שחן‬
Notes
While the the verbal prefix ‫ ג(י)־‬is generally identified as the prefix that marks the
past participle, it frequently also appears with other forms of verbs—almost as if an
optional prefix—seemingly without either altering the meaning of the unprefixed
form or marking a particular grammatical form. Here, for instance, the infinitive
‫( ג̌שילן‬JtR44) ‘peel’ and the preterite indicative ‫( גנם‬JtR46) ‘took’ bear the prefix with
no alteration of the meaning that would be expressed by the unprefixed forms ‫̌שילן‬
and ‫נם‬. Later in this text, the sense of the infinitive ‫‘ אן גזחן‬look at’ is unaffected by
the prefix: ‫( זי מוכטן אין בֿור גרושר ליבא ניכט מיר אן גזחן‬JtR65) ‘because of their great love,
they could no longer look at him.’ Further examples will be encountered in later
reading passages.
In the phrase ‫( ̌שווט ווערדן ורוון‬JtR51) ‘look, worthy ladies,’ it seems that a vocative
(direct address) plural case form (ending in ‫ ־ן‬-en) distinct from the nominative
(e.g. ‫ )ווערדא‬appears. One might imagine this usage as a scribal error, except that it
recurs with some frequency: ‫‘ דורך ג' ליבן לױטא הי קיזט בילדא בי‬for God’s sake, dear
people, take this as your model’ (JtR73); ‫‘ פומײא איר ליבן גיזעלין‬Pumay, you dear com-
panions’ (Pum1, Appendix 4, text 6), below. This apparent quasi-weak adjective
ending as vocative case in OLY requires further scholarly attention.
OLY makes use of impersonal constructions to a greater extent than does mod-
ern English, which has a few expressions such as ‘it is raining/snowing,’ but lacks
the broad range of such constructions that one finds in many other languages. Thus
two expressions encountered in this lesson’s passage may seem to the English
reader somehow “incomplete”: ‫( זי ווישטן ניכט זעלבר ווי אין ווש ג̌שחן‬JtR54), literally:
*‘they themselves knew not how to them had happened,’ which means in idiomatic
English: ‘they themselves did not quite understand what had happened to them.’
Unlike in the sentence ‘it is raining,’ this impersonal construction lacks even the
lesson six57
expression of the expletive (“dummy”) subject it, and it seems not even a matter of
what but rather how might have happened to them. Puzzled readers need only
acknowledge that the structure is unfamiliar, realize that it and others like it are
normal and idiomatic in OLY, and take comfort in the fact that they will be identi-
fied as they occur in this volume, by the completion of which such structures will
have become quite familiar.
On the quasi-passive construction of the sentence ‫̌שונא רוטא או̌פל היש זי חר בֿורא טרגן‬
(JtR41) ‘she ordered beautiful red apples brought forth,’ see the discussion of the
passive voice in Lesson Fourteen.
The normal word order for the partitive genitive (which specifies a part of a whole)
in modern English and OLY is: head noun (the part) + genitive (the whole), e.g. ‘some
+ of the group’ or ‘three + of my friends.’ In JtR46, the order of elements is reversed:
‫‘ דער מעשר אײנש‬of the knives + one’ = ‘one of the knives.’ In this particular form, the
order may initially seem strange. Perhaps it would help here if one were to think of
the normal syntax of a possessive genitive, in which the order genitive + head noun is
quite normal: ‘Jane’s and Sally’s diplomas,’ ‘their diplomas,’ ‘the women’s diplomas.’
Translation
She had beautiful red apples brought forth that would give the worthy ladies much
delight. “Bring forth the knives—you should choose the finest ones—so that these
worthy ladies can peel their apples with them.” The servant came quickly with the
knives. Each of the ladies took one of the knives. “Peel your apples,” said the lady then.
They peeled their apples and gazed at Joseph: their hands became lacerated and
wounded. Then the worthy, noble and most bold lady said: “Now look, worthy ladies,
how you are all so inflamed that you have cut your fingers most exceedingly.”
They were quite embarrassed and began to glance around. They themselves did
not quite understand what had happened to them.
Grammar
The OLY verbal system
The OLY verbal system presents no conceptual surprises to the Anglophone reader,
although it retains fuller systems of some forms than does modern English. The OLY
system comprises the following significant forms (illustrative examples in English):
Mood:
infinitive: (to) eat
imperative: eat!
indicative: he eats
subjunctive: if he ate less . . .
Tense:
present: he eats
preterite: he ate
present perfect: he has eaten
pluperfect: he had eaten

future: he will eat
Voice:
active: he eats
passive: he is eaten
Participle:
present: eating (extremely rare in OLY)
past: eaten
Class:
strong: eat/ate/eaten
weak: walk/walked/walked
preterite-present: can/could
anomalous verbs: be/have/do
There is no need to panic at the sight of this verbal system (the contents of which
are after all familiar to all readers of English). The OLY verbal system—which dif-
fers in significant respects—will be presented gradually over the course of this
volume, such that readers become familiar with the more frequent forms earlier,
but eventually gain a comprehensive sense of the entire system. As the system’s
components are gradually introduced, readers may return to this chart and enter
OLY examples of the categories, thus conceptually reinforcing their mastery of the
system.
The system of English verb inflections is actually slightly more complex than
what was just outlined,1 although even in this abstracted form it may already seem
complex enough to some students of the language. Even so, it is not as daunting as,
for instance, the ancient Greek verb, which has full systems of indicative, subjunc-
tive, and optative in a full range of tenses, voices (active, passive, and middle), and
numbers (singular, plural, and dual). In comparison to that Greek verb system, and
indeed even compared to the modern English verb, the OLY system might indeed
seem rather rudimentary (good news for learners of OLY). As was the case with
other early Germanic languages (Old English, OHG, etc.), the OLY verb essentially
had only two tenses: past and “not-past” (although other compound forms devel-
oped relatively early). The “not-past” was commonly used for the present, as well as
the future.2
In addition to the infinitive (‘to eat’), imperative (which expresses a command:
‘eat!’), and indicative (which expresses the sense of the verb as factual: ‘I eat’)
moods, OLY also had a subjunctive mood, which expressed the sense of the verb as
doubtful or potential (‘If he ate . . . ’), in addition to other functions that will be
introduced later. While Old English had an extensive system of subjunctive forms,
modern English retains only vestiges: ‘If I were [present subjunctive] a rich man . . . ’
as opposed to ‘I am [present indicative] a rich man.’
1 It would additionally include e.g. the progressive tenses: ‘I am/was/will be eating.’

2 And indeed for the so-called “historical present,” in the case of narrating a past series of actions in
a more vivid quasi-present mode: And while Napoleon’s army is camped in Moscow, a fire starts . . . (vs.
was camped and started, i.e. the time-appropriate use of the past tense).
lesson six59
Strong and weak verbs

OLY makes a common Germanic distinction between two types of verbs, conven-
tionally designated “strong” and “weak”3 (as already indicated in the glosses). This
distinction is, by the way, still fundamental to modern English. Weak verbs form
the past tense and past participle by adding a dental suffix (-d/-t) to the stem. The
principal parts of weak verbs may be illustrated as follows:
present preterite past participle
Today she walks to the library. Yesterday she walked . . . Over the years she has walked . . .
Today she sleeps all day. Yesterday she slept all day . . . Over the years she has slept . . .
Strong verbs, on the other hand, form the past tense and past participle by altering
the root vowel of the present tense. The principal parts of (one class of) strong verbs
may be illustrated as follows:
present preterite past participle
Today the ship sinks. Yesterday the ship sank. Over the years many ships have sunk.
Today she swims well. Yesterday she swam well. Over the years she has swum well.
“Strong” verbs now form what seems an exceptional category in modern English
and are often designated “irregular verbs,” but in the earliest periods of Germanic
language prehistory, they probably far outnumbered the “weak” verbs, and in fact
there are still many of them remaining in modern English besides sink and swim,
like drive, lead, stick, show, go, choose, bind, bear, give, whose three principal parts
native and non-native learners of English are often encouraged to chant in order to
imprint them in the memory. In any case, they are not really irregular, insofar as
they are in fact rule-governed and belong to identifiable classes.
In early Germanic languages (such as Old English and MHG) there was a fourth
distinct principal part, for the preterite plural (as distinct from the preterite singu-
lar). That system was reduced in the history of English and German, such that there
is now a maximum of three forms.4 In OLY there are generally also three principal
parts.5 In modEY the system has been reduced further, since the preterite as a tense
3 The distinction “strong” vs. “weak” in verbs has nothing to do with the “strong”/“weak” distinction
in adjectives, except insofar as in each case one might imagine that the “strong” forms are more distinc-
tively (“strongly”) marked, while the “weak” forms are somehow less distinctively (“weakly”) marked—
a very tenuous distinction. One should keep in mind that the classification as “strong” or “weak” with
respect to verbs is inherent in the individual verbs themselves, i.e. give is always strong with the preterite
form gave, while walk is always weak with the preterite form walked. On the other hand, the classifica-
tion as “strong” or “weak” when applied to adjectives merely describes a particular instance, since any
OLY adjective may be declined as “strong” or “weak” depending on whether it is preceded by a deter-
miner or not.
4 For historical reasons, some verbs in modern English no longer have three distinct vowels in their
prinicipal parts: ‘Today I hold the reins’ / ‘Yesterday I held . . . ’ / ‘For a long time I have held . . . ’
5 Although there sometimes seems to be at least at least ambiguous orthographical indication that
there is a distinction between the preterite singular and plural root in some few verbs. There may be
has been eliminated altogether (in both strong and weak verbs). The OLY preterite
appears, for instance, in the expression . . . ‫( זי בט אין‬JtR3) ‘she bade / asked / requested
him to . . . ,’ employing the preterite of a strong verb, which can be expressed in
modEY only with a present perfect form, as . . . ‫האט אים געבעטן‬ ָ ‫זי‬.
The existence of the preterite tense in OLY causes perhaps the greatest conster-
nation of any grammatical category for speakers of modEY when they encounter
OLY texts, for in narrative texts (which generally use the preterite tense) they sud-
denly find unfamiliar forms of otherwise familiar verbs in practically every sen-
tence. Such readers must, therefore, pay close attention to learning preterite forms
of otherwise familiar forms at their first appearance in the texts and glossaries.6
On the basis of reconstructed proto-Germanic evidence, linguists have classified
Germanic strong verbs into seven distinct classes (in addition to various sub-
classes) and all modern Germanic languages, including Yiddish, preserve vestiges
of that class system, although enough modification of them has taken place over
the course of the two millennia since the proto-Germanic period that it makes little
practical sense to preserve that sevenfold proto-Germanic classification in linguis-
tic descriptions of modEY; indeed, already for OLY that classification system is
irrelevant, since it does not correspond to the forms of the verbs extant in the texts.
Furthermore, since the present volume is not a comprehensive reference grammar
of OLY but an introductory textbook, the only practical value of a system of clas-
sification for strong verbs would be if it aided in the learning of the forms. Just as a
familiarity with the patterns of the succession of vowels (G Ablautreihen) in strong
verbs aids in learning them (e.g. drink–drank–drunk, weave–wove–woven, strike–
struck–stricken), it will be useful to the reader to recognize patterns in OLY strong
verbs. For that reason alone, a pragmatic (re)classification of the patterns of OLY
strong verbs has been made for this volume, so that whenever a reader comes
across an indicator such as “sv5” (strong verb, class 5) in the gloss of the word ‫ זינגן‬or
“scv2” (stem-changing strong verb, class 2) in the gloss on the word ‫שטערבן‬, refer-
ence may be made to Appendix 2, where there is a list of all OLY strong verbs (as
well as modal, anomalous, and irregular weak verbs) found in this volume, includ-
ing those principal parts of each verb that actually occur in the readings, along with
an indication of the pattern of vowels characteristic of the particular classes. Thus
the reader finds in Appendix 2 that ‫זינגן‬, as a class 5 strong verb, displays the pattern
i–a–u in its present, preterite, and past participle— ‫—זינגן ־ זנג ־ גזונגן‬just as does the
cognate English verb: sing–sang–sung. The reader is encouraged to make use of
Appendix 2 as frequently as necessary in order to recognize verb forms and begin
to imprint the patterns in memory.
remnants of the double preterite principal parts (sg. + pl.) in such forms as ‫[ שפרך שפרוכן‬špraχ / šproχən
~ MHG sprâchen] in this earliest codex of the OY period. But it seems likely that the two forms collapse
into a single one rather soon in the history of OLY.
6 In southern German dialects, the preterite declined in favor of the present perfect as the vehicle of
the past tense as early as the 14th century (Paul 1975: ¶153). Likewise, on the basis of oral testimony of
Zimlin of Ulm recorded in the early 15th century, Jacobs (2005: 44) suggests that already in the OMY
period, spoken Yiddish generally employed the present perfect tense, not the preterite, to express the
past; that text is transcribed in Birnbaum (1979: 153, text 9) (caveat lector: in a world in which Roman-
alphabet transcriptions from Yiddish are routinely quite bizarre, Birnbaum’s system is all but
otherworldly).
lesson six61
Adverb formation
While many OLY adjectives in their uninflected forms may be used as adverbs, there
are also various other means of forming adverbs. One common method is to suffix
‫[ ־ן‬-ən] to the base of an adjective: ‫‘ אינדליכן‬quickly,’ ‫‘ גרינגן‬easily,’ ‫‘ רי̌שליכן‬speedily,’
‫‘ גצוגנליכן‬courtly.’ Another method is to add ‫ ־א‬to the adjectival base: ‫‘ דרוטא‬swiftly.’
Supplemental reading: ‫ מחזור וורמײזא‬/ Worms Maḥzor couplet

Inside the un-inked “hollow” horizontal strokes of the large letters at the beginning
of the piyyut (in ‫ )תפֿילת טל‬for the dew in the additional service on the first day of
Passover (‫ )בדעתו אביעה חידות‬in a thirteenth-century maḥzor (holiday prayer book)
manuscript from Worms (in the Rhineland), there is a very brief text—a single
couplet—which constitutes the oldest dated Yiddish text extant and the oldest
extant example of Yiddish verse. The maḥzor text was written in 1272–3 by Simḥah
b. Judah of Nuremberg in Worms for his uncle, Baruch b. Isaac. The Yiddish text is
written in red ink by the same hand as the rest of the book and is very precisely
pointed in brown ink. The maḥzor is held in the National and University Library,
Jerusalem (Osroth Heb. 4° 781, vol. I, fol. 54r (92r according to the old foliation));
a facsimile edition of the maḥzor has been published, in which there is also a treat-
ment of the Yiddish text (Shmeruk 1985). The contextual sense of the blessing
expressed by the inserted couplet may, incidentally, be more readily understood if
one takes into account the massive size and weight of the book.
‫גוּט ַטק ִאים ְבּ ַטֿגְ א‬

‫ְש וַ יר ִדּיש ַמ ֲחֹזור ִאין ֵבּיֿת ַהכְּ נֶ ֶסֿת ְט ַרֿגְ א‬
Glossary
day mns [tag] ‫ַטק‬

occur/happen/come to light 3s.pr.subj [bətagə] ‫ְבּ ַטֿגְ א‬
whoever [šəvár] ‫ְשוַ יר‬
this dem.prn.mas [dis] ‫ִדּיש‬
maḥzor/holiday prayerbook m/ntas [máχ(ə)zor/máχ(ə)zər] ‫ַמ ֲחֹזור‬
synagogue nt(/m)as [bes (h)aknésəs] ‫ֵבּיֿת ַהכְּ נֶ ֶסֿת‬
carries 3s.pr.subj [tragə] ‫ְט ַרֿגְ א‬
Translation
Blessed be he who carries this maḥzor into the synagogue.
Or: May a good day dawn/happen for whoever carries this maḥzor into the
synagogue.
Or: A good day to him, whoever it might be, who carries this maḥzor into the
synagogue.
Note
The indefinite relative pronoun ‫ ְשוַ יר‬is a compound of the generalizing prefix ‫ש־‬
‘-ever’ and the relative pronoun ‫ווֵ ר‬/‫‘ ווער‬who/which’ (~ MHG swer ‘whoever’).
‫‪Lesson Seven‬‬
‫ ‬ ‫‪ 55‬קנעכט מינר יוסף שפר' די ורווא זן צו הנט ·‬

‫ ‬ ‫ נן טרינקא דיזא ורוון מיט דינר שני ווישן הנט ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ ער ̌שנקט אין מעטא אונ' קלורן ווין דען ער אין דא בוט ‪.‬‬
‫ ‬ ‫ ער ̌שעמטא זיך ויל זירא ער וורט בֿון ̌שעמא רוט ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ ער טרינקט' די ורוון מיט זינר ווישן הנט ·‬
‫ ‬ ‫‪ 60‬זין אווגן זוהן די ורוון אן זין חרצא הטא ער צו ג' גזנט ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ ער טרינקט' די ורוון צו דער זעלבן שטונדא ·‬
‫ ‬ ‫ זי זוהן אלא יוסף אן אונ' הטן דען קו̌פ אן דעמ' מונדא ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ אירא ליכטא וארווא ויל גר ווש בֿור בליכן ·‬
‫ ‬ ‫ אונ' די גולדינ' קו̌פא אין אירן הינדן נידר וויכן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫‪ 65‬זי מוכטן אין בֿור גרושר ליבא ניכט מיר אן גזחן ‪.‬‬
‫ ‬ ‫ זי מושטן זינר ורוון אל דער וורהײט ײחן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ זי שטונדן אוף אונ' קושטן אין אוף זין הובט אל גליכא ·‬
‫ ‬ ‫ זי שפרוכן דיר גצעמ' וול אײן הירש קוניק ריכא ‪:‬‬
‫]‪immediately adv [tsu hand‬‬ ‫צו הנט‬

‫]‪give to drink s.imp [trenkə‬‬ ‫טרינקא‬
‫]‪snow-white fds.adj [šné vìsən‬‬ ‫שני ווישן‬
‫]‪poured/served 3s.pr.ind [šenktə‬‬ ‫̌שנקט‬
‫]‪mead mas [metə‬‬ ‫מעטא‬
‫]‪clear mas.adj [klorən‬‬ ‫קלורן‬
‫]‪wine mas [vin‬‬ ‫ווין‬
‫]‪that rel.prn.mas [den‬‬ ‫דען‬
‫]‪offered 3s.prt.ind.sv8 [bot‬‬ ‫בוט‬
‫]‪became 3s.prt.ind.scv3 [vart‬‬ ‫וורט‬
‫]‪shame/embarrasment fds [šemə‬‬ ‫̌שעמא‬
‫]‪had 3s.prt.ind.irv [hatə‬‬ ‫הטא‬
‫]‪God mds [got‬‬ ‫ג' = גוט‬
‫]‪sent ptprt.ir.wv [gəzánt‬‬ ‫גזנט‬
‫]‪same adj [zelbən‬‬ ‫זעלבן‬
‫]‪hour/time fds [štundə‬‬ ‫שטונדא‬
‫]‪simultaneously adv [tsu der zelbən štundə‬‬ ‫צו דער זעלבן שטונדא‬
‫]‪cup/goblet mas [ko(p)f‬‬ ‫קו̌פ‬
‫]‪mouth mds [mundə‬‬ ‫מונדא‬
bright fns.adj [liχtə] ‫ליכטא‬

color fns [farvə] ‫וארווא‬
was 3s/prt.ind.irv [vas] ‫ווש‬
bleached/blanched/pale ptprt.sv7 [fərbliχən] ‫בֿור בליכן‬
golden mnp [góldənən] '‫גולדינ‬
down adv [nidər] ‫נידר‬
yield/relax/sag/sink 3p.prt.ind.sv7 [viχən] ‫וויכן‬
love fds [libə] ‫ליבא‬
truth fgs [varheyt] ‫וורהײט‬
the whole truth, lit. all of the truth [al der varheyt] ‫אל דער וורהײט‬
say inf.scv2 [yeχən] ‫ײחן‬
kissed 3p.prt.ind [kustən] ‫קושטן‬
on prp + a/d [óuf] ‫או(י)ף‬
head ntas [hóubt] ‫הובט‬
would befit/suit 3s.pr.subj [gətsemə] ‫גצעמא‬
kingdom ntns [kïnig riχə] ‫קוניק ריכא‬
Note
The representation of ‫‘ גוט‬God’ by '‫( ג‬JtR60) may seem a simple abbreviation, but in
ancient Jewish cultural tradition (and thence also in early Jewish-Christian and
thence Christian) usage, the divine name and the words used to designate the
Hebrew God were tabuized early, such that written representations of the names
were deliberately distorted. Just as the personal name of the deity represented by
the unvoweled ‫ יהוה‬in the Torah was provided with the vowel pointing of ‫ֲאדֹנָ י‬
(H ‘lord’) to indicate that that word should be substituted for the name when spo-
ken aloud,1 so were there further stages of distortion to prevent the inadvertent
pronunciation of the name or designation that might constitute the use of the name
“in vain.” In OLY texts that practice is also quite widespread, such that the word ‫גוט‬
is often overlined (‫)̅ג̅ו̅ט‬, or its initial letter is overlined or followed by an apostrophe-
like mark ('‫ ג‬/ ‫ ;)̅ג‬this practice is continued in contemporary pious Anglophone
usage in the orthographic convention G-d.
Translation
“Joseph, my servant,” said the lady quickly then, “now serve these ladies drinks
with your snow-white hands.” He poured them mead and pure wine, which he
offered to them there. He was very embarrassed and blushed from shame. He
served the ladies drinks with his white hands. The ladies gazed at his eyes; his
heart he had sent up to God. He was serving drinks to the ladies at this same
moment. They all gazed at Joseph while holding their goblets to their lips. Their
1 This practice led to the later Protestant misconstrual of the consonants of ‫ יהוה‬with the vowels of ‫ֲאדֹנָ י‬
as the actual name of God, thus “inventing” the widespread Protestant designation ‘Jehovah.’
lesson seven65
bright complexions had gone quite pale, and the golden goblets in their hands
sank slowly downward. Because of their great love, they could no longer look at
him. They had to tell the whole truth to his mistress. They stood up, all together,
and kissed him on the head. They said: “It would be proper for you to rule a noble
kingdom.”
Grammar
Infinitive (present active)
The characteristic mark of the Yiddish infinitive is a final ‫ ־ן‬added to the verb stem:
strong verb: ‫[ זינגן‬zingən] ‘(to) sing’

weak verb: ‫[ בֿור דוון‬fərdó(u)ən] ‘(to) endure/digest’
The OLY infinitive, as the English infinitive, generally occurs with a preposition: ‫צו‬
‫‘ זיא היבט אן צו זינגן — זינגן‬she begins to sing.’ As a class, the modal verbs (Lesson
Twenty) are in this respect exceptional: ‫‘ זיא קן זינגן‬she can sing.’ In some other verbs,
which will be noted as necessary, the preposition is also lacking.
Present active indicative 2

The inflectional endings are:
plural singular
[-ən] ‫־ן‬ [-(ə)] )‫־(א‬ 1
[-(ə)t] ‫־ט‬ [-(ə)st] ‫־שט‬ 2
[-ən] ‫־ן‬ [-t] ‫־ט‬ 3
Using the example verb ‫‘ זינגן‬sing’:
plural singular
[zingən] ‫זינגן‬ [zing(ə)] )‫זינג(א‬ 1
[zing(ə)t] ‫זינגט‬ [zing(ə)st] ‫זינגשט‬ 2
[zingən] ‫זינגן‬ [zingt] ‫זינגט‬ 3
2 Verb paradigms in this volume are always presented in the following format (with right-to-left
reversal for Yiddish paradigms):
singular plural
1st person (I) sing (we) sing

2nd person (you) sing (you plural: e.g. y’all) sing
3rd person (he/she/it) sings (they) sing
Relative pronouns
While the relative pronoun in modern English is quite simple—who (subjective),
whose (possessive), and whom (objective) for humans and substituting which/that
for both subjective and objective for non-humans3—and modEY is even simpler in
its universal use of ‫וואס‬,
ָ the relative pronoun in OLY is inflected for case, number,
and gender, as the example in JtR10 may serve to illustrate: ‫אל די ווערדן ורוון די בי איר‬
‫‘ וורן גזעשן‬all the worthy ladies who attended her,’ where the relative pronoun (refer-
ring to females) is common gender, nominative, plural. Before any readers suffer
too severely from the expectation of yet another full paradigm of forms to be
learned, let them take comfort in the fact that the forms of the relative pronoun in
OLY are identical to those of the definite article (see Lesson Three), which, by now,
the diligent reader has already almost committed to memory.4
There is, however, just as in modEY, an alternative form: ‫וועלכ־‬, which is inflected
as a strong adjective:
plural singular
n f m
[velχə] ‫וועלכא‬ [velχ(ə)s] )‫[ וועלכ(ש‬velχ(ə)] )‫[ וועלכ(א‬velχ(ə)r] )‫ וועלכ(ר‬nom
[velχər] ‫וועלכר‬ [velχəs[ ‫[ וועלכש‬velχər] ‫וועלכר‬ [velχəs] ‫ וועלכש‬gen
[velχən] ‫וועלכן‬ [velχəm[ ‫[ וועלכם‬velχər] ‫[ וועלכר‬velχəm] ‫ וועלכם‬dat
[velkχə] ‫וועלכא‬ [velχəs] ‫וועלכש‬ ]velχə[ ‫וועלכא‬ [velχən] ‫ וועלכן‬acc
These forms are quite rare until the late MY period. Final -ə and -s are often represented
by the spelling variants ‫ ־י‬and ‫( ־ז‬here and in the other inflectional endings). And,
as always, one must reckon with routine simplification, i.e. omission of inflections.
Indefinite article
The indefinite article a (a knife, a lady) is inflected in Yiddish for gender and case.
It logically occurs only in the singular, but there are plural forms for other so-called
‫איין‬-words, such as the negative indefinite ‫קיין‬, which is used here to complete the
paradigm:
plural singular
n f m
[keynə] ‫קיינא‬ [eyn] ‫[ איין‬eynə] ‫איינא‬ [eyn] ‫ איין‬nom
[keynər] ‫[ קיינר‬eyn(ə)s] ‫[ איינש‬eynər] ‫[ איינר‬eyn(ə)s] ‫ איינש‬gen
[keynə(n)] ‫קיינן‬/‫[ קיינא‬eymə] ‫[ איימא‬eynər] ‫[ איינר‬eymə] 5‫ איימא‬dat
[keynə] ‫קיינא‬ [eyn] ‫[ איין‬eynə] ‫איינא‬ [eynən] ‫ איינן‬acc
3 This distinction between human and non-human has disappeared in many dialects of modern
English around the world, both formal and informal; it seems on the decline even in strictly formal
usage in the US, where it is still regularly found as a characteristic of formal style.
4 There is no direct use of the genitive (‘whose’) as a relative pronoun in OLY.
5 The form ‫ אמייא‬results from an earlier form that assimilated an [m] and [n] brought together by
syncope of an unstressed medial syllable: [eynəmə > eynmə < eymə].
lesson seven67
As the attentive reader will have already noticed from usage in the reading pas-
sages, the inflectional endings of the indefinite article, while not exactly optional,
are likewise not consistently present.6
Supplemental reading: '‫ 'וואו זאל איך הין‬/ ”Whither am I to go?“

(fourteenth–fifteenth century)
The oldest love song/poem known in Yiddish is written on the outer folio cover of
a fourteenth-century manuscript of Rashi’s commentaries on the Prophets and
Hagiography. The poem is written in an Ashkenazic cursive hand distinct from the
formal book hand of the main text but not unlike other hands of the earliest period
in OLY texts, and may well be a near contemporary of the main text.7 The ink has
faded over the course of the centuries so that ultraviolet light is now necessary
to decipher most of the text. The manuscript is in Milan, Biblioteca Ambrosiana,
C. 282 inf., fol. 1r.
‫ וואו זאל איך הין וואו זאל איך הער‬

: ‫ וואו זאל איך מיכש הין קירן‬
‫ איך בינש אײן צינט‬
· ‫ מײן הערץ דאש ברענט‬
: ‫פרילך ווערן‬
ֵ ‫ איך קוינש ניט‬ 5
· ‫ דא שפֿט דיא הערץ אליר ליבשט מײן‬
‫ דיא איך האב אױף דיזר עֵ רדן‬
Glossary
to where [vu hín] ‫ הין‬. . . ‫וואו‬

should 3s.pr.ind.prt-pr [zol] ‫זול‬
from where [vu hér] ‫ הער‬. . . ‫וואו‬
[miχs] ‫עש‬+‫מיכש=מיך‬
turn toward inf.spv [hín kèrən] ‫הין קירן‬
am of/by it 1s.pr.ind.irv [bins] ‫עש‬+‫בינש=בין‬
ignited ptprt [ayn tsint] ‫אײן צינט‬
burns 3s.pr.ind.ir.wv [brent] ‫ברענט‬
can (concerning it) 1s.pr.ind.prt-pr [këns] ‫עש‬+‫קוינש=קױן‬
6 Further examples of uninflected forms from earlier and later readings: ‫‘ קיין ורווא‬not any woman’
(JtR12); ‫‘ אײן גרושי חכמה‬a great piece of wit’ (Rid); ‫‘ אונ' [זי] הטן אײן צנק‬and [they] had a quarrel’ (BZ10); ‫אין‬
‫‘ אײן קנט‬in a jug’ (BZ10); ‫‘ מן זול דיר אױך אײן ֵחלֶ ק געבן‬one ought also to give you a single share’ (BZ10); ‫אײן‬
‫‘ ֹרוצֵ ַֿח דער אײן דר הר‾ג‾ט‬a murderer who kills (some)one . . .’ (Rec11); ‫‘ נאם ער זיך אײן קרנקהײט אן‬he became ill’
[or: ‘he feigned an illness’] (BZ12); ‫‘ איין שנד‬a disgrace’ (BZ13); ‫‘ איין אנדרי‬another [bride]’ (BZ13); ‫דש דו קיין‬
‫‘ אנדר מן נעמשט‬that you take no other husband’ (BZ14); ‫‘ קיין אנדר ווייפא צו נעמן‬to take no other wife’ (BZ14).
7 Unlike the situation of most contemporaneous Roman-alphabet texts, it is not generally possible to
date Ashkenazic Hebrew-alphabet texts during the late medieval and early modern periods strictly on
the basis of paleographical analysis.
cheerful/content/happy [freyləχ] ‫פרילך‬ֵ

‫ניט=ניכט‬
become inf.scv3 [verən] ‫ווערן‬
make/cause/order/command 3s.pr.ind [šaft] ‫שפֿט‬
heart’s dearest id [herts alər libst] ‫הערץ אליר ליבשט‬
earth fds.wn [erdən] ‫עֵ רדן‬
Notes
Parallel to the archaic (Shakespearean) usage—‘I must away,’ OLY may delete a verb
of motion after a modal verb, in contexts in which that particular sense is clear: ‫וואו‬
‫ וואו זאל איך הער‬/ ‫‘ זאל איך הין‬To where should I [go]? From where should I [come]?’
The suffixed ‫ ־ש‬in ll. 2, 3, and 5 is an adverbial marker, perhaps an originally geni-
tive ‫דש‬, here meaning ‘of that, for that reason.’
The interpretation of ‫ דא שֿפט‬of l. 6 is troubled. The all-but-invisible text is at
precisely this point even less visibly distinct than elsewhere, and previous scholars
have more or less plausibly read the second word as: ‫‘ שפיט‬peek/peer/peep,’ ‫שפּייט‬
‘mock,’ and ‫‘ שפּירט‬feel/perceive.’ Under ultraviolet light, it seems most likely ‫שֿפט‬.
One might interpret ‫ דא שֿפט‬as a degeminating spelling of ‫דאש שֿפט‬, a peculiar and
speculative interpretation at best, but to my mind an improvement on the no less
speculative interpretations of my predecessors: ‘the most darling beloved whom
I have on this earth causes that.’ Most convincing, however, would be to construe
the verb ‫ שפן‬in the sense ‘command/order,’ commonly found in contemporaneous
German (cf. Lexer and Grimm), which would then eliminate the speculative
degemination.8
Since the definite article preceding the adjectival form ‫ דיא הערץ אליר ליבשט מיין‬is
feminine, one would expect ‫ ליבשט‬also to bear a feminine inflection, and in a strict
sense so should ‫מיין‬, although, as has already been seen seen, possessive adjectives
often lack expected inflections, especially if postposed (i.e. following the modified
noun).
Translation
Whither am I to go [from here]? Whence am I to come [to here]? Where am I to
turn? I am inflamed. My heart is ablaze. I can find no peace. Here rules the most
darling beloved whom I have on this earth.
8 This last interpretation was suggested to me by Leyzer (Alec) Burko.

Lesson Eight
· ‫ נו פרױבֿט מיכל וונדר ווי דעמ' הילדא גלנק‬

: ‫ נוון דורך זין חרצא דש ער דש בטוונק‬70
· ‫ קורצליך דר נוך גוון ער דען גוולט‬
: ‫ אובר אלא ײפטן לנדן זין טוגנדן וורן מניק ואלט‬
· ‫ דורך ג' ליבן לױטא הי קיזט בילדא בי‬
: ‫ דש איר אוור ליבא ̌שולט קו̌שא זי‬
· ‫ נן וועזט אוור ליבא קו̌שא אל גליכא‬75
: ‫ זא ווירט אוך צו טײלא דש ורונא הימל ריכא‬
֞‫ ̋סליק‬
Glossary
consider/ponder/attend imp.pl [prïvt] ‫פרױבֿט‬
great adv [miχl] ‫מיכל‬
was successful 3s.prt.ind.sv5 + dat [gəláng] ‫גלנק‬
the hero succeeded [dem(ə) heldə gəláng] ‫דעם(א) הילדא גלנק‬
only, by no other means than adv [nivan] ‫נוון‬
soon adv [kïrtsləχ] ‫קורצליך‬
thereafter adv [dernóχ] ‫דר נוך‬
won/gained 3s.prt.ind.sv5 [gəván] ‫גוון‬
power mas [gəvált] ‫גוולט‬
over prp [ïbər] ‫אובר‬
Egyptian prop.adj [yiptən] ‫ײפטן‬
lands nta[d?]p [landən] ‫לנדן‬
manifold/diverse pred.adj [mánigfalt] ‫מניק ואלט‬
dear mnp [libən] ‫ליבן‬
people pl. only mnp [laÿtə] ‫לױטא‬
herewith/from this adv [hi . . . bi] ‫ בי‬. . . ‫הי‬
choose imp.pl.sv8 [kizt] ‫קיזט‬
example/symbol ntas [bildə] ‫בילדא‬
bodies mnp [libə] ‫ליבא‬
chaste pred.adj [kušə/këšə] ‫קו̌שא‬
be inf [zi] ‫זי = זין‬
be 3s.subj.ir.sv [vest] ‫וועזט‬
is [=will be] granted/bestowed 3s.pr.ind.scv3 [virt tsu teylə] ‫ווירט צו טײלא‬
holy ntns [fronə] ‫ורונא‬

heavenly kingdom ntns [himəl riχə] ‫הימל ריכא‬
end/conclusion mns [slik] ֞‫̋סליק‬
Note
There seem to be multiple issues in the syntax of l. 74: ‫דש איר אוור ליבא ̌שולט קו̌שא זי‬.
The first issue is the ambiguity of the word ‫ליבא‬, which could conceivably be the
plural of ‫ ליב‬the masculine noun for ‘body’ or the singular of the feminine noun ‫ליבא‬
‘love.’ The second issue is what the subject of the finite verb ‫ ̌שולט‬might be; the verb
itself might be third person singular or second person plural. If the former, then the
subject must be ‫‘ ליבא‬love’ but not ‫‘ ליבא‬bodies.’ If the latter, then the subject can only
be ‫איר‬. In the former case, the sense would thus have to be something like ‘so that
your love ought to be chaste with respect to her/itself ’ (construing ‫ איר‬either as
the dative, feminine singular pronoun, referring to an unidentified female, or as the
reflexive of ‫‘ ליבא‬love’). In the latter case, the sense would have to be something like:
‘so that you ought to be chaste/pure/modest toward (or: with respect to) your bod-
ies’ (construing ‫ אוור ליבא‬as a dative plural), or ‘so that you ought to be chaste with
respect to your love.’ The problem could of course be solved by simply declaring ‫איר‬
a scribal error and excising it, producing: ‘that your bodies ought to be chaste,’ but
such emendation of the text should not be undertaken lightly. There is a minor
additional problem, however, in that, following the modal verb ‫̌שולט‬, an infinitive is
to be expected, thus ‫ זין‬not ‫זי‬. As has already been observed, the OLY infinitive form
may omit its final ‫ ־ן‬for the sake of rhyme (here with ‫ בי‬of the previous line). The
moralistic intent of these final lines is clear, and thus the fact that the syntax, and
therefore precise meaning, of this line cannot be specifically construed, is perhaps
more troublesome than it would be otherwise.
Translation
Now attend to this great marvel, how this hero—only through his heart, which he
had mastered—soon thereafter took control over all the lands of Egypt. His virtues
were manifold. For God’s sake, dear people, take this as your model, that you keep
your bodies chaste. Now, if your love be altogether chaste, then you will be granted
the holy kingdom of Heaven.
The End.
Grammar
Present tense, anomalous verb ‘to be ’
The verb ‘to be’ is frequently irregular in Indo-European languages, as witnessed,
for instance, in the present active indicative paradigm of English verb, in which no
forms can be predicted, based on the rules for regular verb formation:
lesson eight71
Be
singular plural
1 am are
2 are are
3 is are
The corresponding Yiddish verb ‫ זיין‬is likewise irregular:

Present active indicative
plural singular
[zint/zayn] ‫זיין‬/‫זינד‬/‫זינט‬ [bin] ‫בין‬ 1
[zit/zayt] ‫זי(י)ט‬ [bist] ‫בישט‬ 2
[zint/zayn/zenən] ‫זענין‬/‫זיין‬/‫זינד‬/‫זינט‬ [ist\iz] ‫איז‬/‫אישט‬ 3
Preterite active indicative

plural singular
[varən/vorən] ‫וורן‬ [vas/var] ‫וו(א)ר‬/‫ווז‬/‫ווש‬ 1
[var(ə)t] ‫וורט‬ [var(s)t] ‫וור(ש)ט‬ 2
[varən/vorən] ‫וורן‬ [vas/var] ‫וו(א)ר‬/‫ווז‬/‫ווש‬ 3
The past participle, which has a range of uses (as will be gradually introduced here-
after) appears in a variety of forms: ‫ גיוועזט‬/ ‫ גיווען‬/ ‫גיוועזן‬. The present subjunctive (to
be treated later) appears in multiple forms: ‫וועשט‬/‫[ זיי‬zay/vest]) (relatively rare) and
‫[ וויר‬ver] (all third singular) and ‫[ ווירן‬verən]) (1st/3rd pl).
Noun declensions
The inflectional system of Germanic nouns found in Gothic or even Old English is
complex, including not simply a full noun paradigm with distinct inflections for
number, gender, and case, but indeed multiple such paradigms for various classes
of masculine, feminine, and neuter strong nouns, weak nouns, and consonant-
stem nouns, among others. As has already become clear for other categories of
grammatical inflections, the OLY system is significantly reduced from that earlier
Germanic system. In the earliest texts (such as “Joseph the Righteous”), the catego-
ries of strong and weak, and consonant stems are often still distinguishable, but the
systemic distinction in the former range of noun classes as expressed through the
inflections has been all but lost:
(1) Consonant stems are distinguished by the fact that they have no inflections
in the singular and an ‫ ־ן‬suffix in the plural.
(2) The weak declension of all genders is characterized by the ending ‫ ־ן‬in all
cases and numbers except the nominative singular and the neuter, accusa-
tive singular, which have no inflection. Examples: ‫( זינר ̌שונן ורוון‬JtR 5) ‘(to) his
beautiful mistress (= fem. slave owner)’; ‫( מיט זײנר פֿרױאן‬Cou24) ‘with his wife,’
fem.dat.sg; ‫( ווילן‬JtR 7) masc.acc.sg. of ‫( דז ער מיך געב דיר צו אײנם ווייבן ;ווילא‬PaV
284, 6) ‘so that he give me to you in marriage (as a wife)’; ‫( ערדן‬Wh7) fem.dat.
sg. of ‫ערדא‬: ‫‘ אױף דיזר עֵ רדן‬on this earth; ‫( בֿון וועגן דער ליבן‬BZ11) ‘because of love.’
The reader should note that there is some inconsistency in OLY in the use of
weak nouns, in that they may have a weak inflection in some occurrences
and not others.
Weak noun declension (‫‘ הער‬lord’)
plural singular
[herən] ‫הערן‬ [her] ‫הער‬ nom
[herən] ‫הערן‬ [herən] ‫הערן‬ gen
[herən] ‫הערן‬ [herən] ‫הערן‬ dat
[herən] ‫הערן‬ [herən] ‫הערן‬ acc
Otherwise, strong noun inflections consist only of the following:

(1) Plural inflection: with the exception of a relatively few nouns (mostly neu-
ters), there is a clear distinction made between singular and plural by means
of an inflectional ending, a change in root vowel (Umlaut), or both (on noun
plurals see below, in this lesson).
(2) Genitive singular inflection: one might posit an underlying genitive singular
inflectional ending ‫[ ־ש‬-s] (as in English ‘the man’s job’) for masculine and
neuter nouns, but in practice that inflection is relatively rare, especially as
the period progresses; feminine nouns have no genitive inflection.
(3) dative singular inflection: masculine and neuter nouns are frequently marked
in the dative singular by the inflectional ending ‫[ ־א‬-ə];1 feminine nouns
have no dative inflection.
(4) dative plural inflection: nouns are frequently marked by the inflectional ending
‫[ ־ן‬-n], but there seem to be just as many examples without that inflection.
The following paradigms illustrate the usage, but the reader must bear the italicized
qualifiers of the previous sentences in mind: while these inflectional markers are
not exactly optional, neither are they in practice ubiquitous: the dative singular
inflectional endings are in fact absent more often than not.
Strong masculine declension
plural singular
[kënigə/kïnigə] ‫קויניגא‬ [kënig/kïnig] ‫קויניג‬ nom
[kënigə/kïnigə] ‫קויניגא‬ [kënigəs/kïnigəs] ‫קויניגש‬ gen
[kënigə/kïnigə] ‫קויניגא‬/ [kënigən/kïnigən] ‫[ קויניגן‬kënig(ə)/kïnig(ə)] )‫קויניג(א‬ dat
[kënigə/kïnigə] ‫קויניגא‬ [kënig/kïnig] ‫קויניג‬ acc
1 Examples: ‫ אײמ' קונגא‬JtR15 ‘(to) a king) mds; ‫ מיט זימא אן גזיכטא‬JtR15 ‘in/with respect to his face’ ntds;
‫ מיט גולדא‬JtR34 ‘with gold’ ntds; ‫ אן דעמ' מונדא‬JtR62 ‘to the mouth’ mds; ‫ דעמ' הילדא‬JtR69 ‘to the hero’ mds;
‫ היימא‬TC ‘[to] home’ ntds; ‫ צום ווײפא‬BZ12 ‘as a wife/bride’ ntds.
lesson eight73
Strong feminine declension

plural singular
[hende] ‫הינדא‬ [hand]‫הנד‬ nom
[hende] ‫הינדא‬ [hand]‫הנד‬ gen
[hendə] ‫הינדא‬/ [hendən] ‫הינדן‬ [hand] ‫הנד‬ dat
[hende] ‫הינדא‬ [hand] ‫הנד‬ acc
Strong neuter declension

plural singular
[land/lendər/landən] ‫לנדן‬/‫לענדר‬/‫לנד‬ [land] ‫לנד‬ nom
[land/lendər/landən] ‫לנדן‬/‫לענדר‬/‫לנד‬ [landəs] ‫לנדש‬ gen
[land/lendər(n)/landən] ‫לנדן‬/)‫לענדר(ן‬/‫לנד‬ [land(ə)] )‫לנד(א‬ dat
[land/lendər/landən] ‫לנדן‬/‫לענדר‬/‫לנד‬ [land] ‫לנד‬ acc
Noun plurals
A surprising range of inflections mark the plural of English nouns:
cat cat-s
kiss kiss-es
cherry cherr-ies
ox ox-en
foot feet
cow kine (archaic)
knife knives
child child-ren
sheep sheep
Plural inflections of OLY nouns that derive from the Germanic component display
an even broader range of forms than are found in English. It is generally impossible
to predict the plural form based on the structure of the singular: ‫[ הנד הינדא‬hand
hendə] but ‫[ לנד לענדר‬land lendər]. Most such inflections comprise endings,
although in some cases the root vowel of the singular form may shift to indicate the
plural (Umlaut), with or without an additional inflectional ending. Most noun
plurals are accounted for with the following endings:
‫[ ־ר‬-ər] (often with Umlaut of the root vowel):
‫ קליידר‬/ ‫[ קלייד‬kleyd kleyder], ‫ לענדר‬/ ‫[ לנד‬land lendər]
‫[ ־ן‬-ən]:
‫ ורוואן‬/ ‫[ ורווא‬frouə frouən]
‫[ ־א‬-ə] (often with Umlaut of the root vowel):
‫ הינדא‬/ ‫[ הנד‬hand hendə]
‫[ ־ים‬-im] (Semitic component, with shifted vowel/accent):
‫ כֹהנִ ים‬/ ‫[ כֹהן‬ko(h)ən kóənim/kəhánim]
‫[ ־ות‬-əs] (Semitic component, with shifted vowel/accent):
‫ ֵשמות‬/ ‫[ ֵשם‬šem š(ə)mós]
‫[ ־ך‬-əχ] (diminutive):
‫ עניקליך‬/ ‫[ עניקל‬éynikəl éynikləχ]
∅ (either with no ending [as sheep] or mass noun without plural):
‫ מעשר‬/ ‫[ מעשר‬mesər mesər] (also ‫ מעשרא‬JtR43)
Umlaut only:
‫[ טוג טעג‬tog / teg]
Semitic-component words in OLY with relatively few exceptions retain the plu-
ral inflections of their Hebrew and Aramaic source languages. The general rule for
Hebrew nouns is that masculine nouns add the plural inflection ‫[ ־ים‬-im], while
feminine nouns that end in ‫[ ־ה‬-ə] drop that ending and add ‫[ ־ות‬-əs], although the
example employed above, ‫שם‬, demonstrates that this rule is not without exceptions
(Hebrew and Aramaic have no category of neuter nouns). The reader is counseled
to make a note of each new form of plural inflection encountered (they will be
provided as necessary in the glossaries).
Proper names—male and female—frequently (but inconsistently) take inflec-
tional endings:
[avrom] ‫אברהם‬ nom

[avroms] ‫אברהמש‬ gen
[avromən] ‫אברהמן‬ dat
[avrom(ən)] )‫אברהמ(ן‬ acc
Supplemental reading: ‫ רענטניש‬/ Riddle (anon. 1554)

There are numerous riddles extant in OLY, witness to the long tradition of Jewish
riddling, dating back to biblical texts (e.g. Proverbs 30 and Ezekiel 17) and the quasi-
gnomic wisdom of the Talmud that is sometimes expressed in the form of riddles
or quasi-riddles. Illustrating this tradition is a brief collections of riddles included
in a large compendium manuscript of OLY lyric, satire, and other texts (Oxford,
Bodleian Library, Can. Or. 12, fols. 214r–215r), including the following one, typical
in structure and focus. There is no punctuation in the text, which forces the reader
to construe syntactic units solely on the basis of the sense of the passage.
‫ וויל איך דיר שרײבן היפשי רענטניש אונ' די תירוצי' וויל איך אך שרײבן ור די לנג ווײל‬2‫דו‬
'‫נוך אײן נרהײט עז גינג אײן פױאר אונ' זײן טוכטר אונ' אײן מינך מיט זײנר קױכין שלצן אונ‬
‫ואנדן דרײ איפפל אונ' טײלטן זי מיט אננדר אונ' דז איקליכן קאם אײן גנצר אפפל נון טרכט‬
‫וויא טעטן זי דז איקליכן אײן גנצר קאם דז איז אײן גרושי חכמה צו טרכטן דעש פױאר‬
· ‫טוכטר ווז דעש מינכן קױכין דו ווארן נױארט דרײא דו הט איקליכר אײן גנצן‬
Glossary
[do] ‫דו = דא‬

write inf.sv7 [šraybən] ‫שרײבן‬

lesson eight75
entertaining/fine ap [hipšə] ‫היפשי‬

riddles ntap [ré(n)təniš] ‫רענטניש = רעטניש‬
answers map [terutsim] )‫תירוצי(ם‬
due to/for the sake of; here: in order to prevent [far/for] ‫ור = בֿר‬
tedium fds [láng vayl] ‫לנג ווײל‬
still/yet/another adv [noχ] ‫נוך‬
folly/joke fns [narheyt] ‫נרהײט‬
[es] ‫עז = עש‬
farmer/peasant mns [póuər] ‫פױאר‬
once a farmer went [es ging eyn póuər] ‫עז גינג אײן פױאר‬
his poss.prn [zayn] ‫זיין‬
daughter fns [toχtər] ‫טוכטר‬
monk mns [mën(ə)χ/mïn(ə)χ] ‫מינך‬
fem. cook fds [këχin] ‫קױכין‬
amuse onself, esp. go for a walk inf [šolatsən] ‫שלצן‬
found 3p.prt.ind.sv5 [fandən] ‫ואנדן‬
three card.num [dray] ‫דרײ‬
divided/shared 3p.prt.ind [teyltən] ‫טײלטן‬
together/with one another ds.indef.prn [mitənandər] ‫מיט אננדר‬
so that conj [dos] ‫דז‬
whole mns [gantsər] ‫גנצר‬
now adv [nun] ‫נון‬
consider/think imp.pl [traχt] ‫טרכט‬
might do 3p.pres.subj.irv [tetən] ‫טעטן‬
witticism/joke/wisdom fns [χoχmə] ‫חכמה‬
the farmer’s daughter [des póuər toχtər] ‫דעש פױאר טוכטר‬
‫ווז = ווש‬
the monk’s cook [des mën(ə)χən/mïn(ə)χən këχin] ‫דעש מינכן קױכין‬
only [nóuərt/naÿərt] ‫נױארט‬
Notes
The expression ‫ ור די לנג ווײל‬seems to imply that supplying the answers along with the
riddles will stave off boredom, or perhaps that the answers are here provided before
boredom might set in.
The syntactic construction with a redundant impersonal subject preceding the
finite verb whose logical subject follows later, as in ‫‘* עז גינג איין פויאר‬it went a farmer’ =
‘a farmer went,’ is a common marker of the opening of a traditional tale, and thus
the word ‘once’ is added to the translation here, since in the English narrative tradi-
tion, such tales often open with the phrase, ‘once upon a time (a farmer went . . .’).3
In the phrase ‫‘ דעש פױאר טוכטר‬the farmer’s daughter,’ one would expect the mas-
culine genitive singular form ‫‘ פױארש‬farmer’s.’ In the parallel phrase ‫דעש מינכן קױכין‬
‘the monk’s cook,’ the noun designating the masculine singular ‘possessor’ is indeed
3 Cf. the similar usage in ‫( עש קאם אײן אלטר אין די עלטר צימליך הנײן‬FF1) ‘An old man made his way rather
deeply into old age’ (see Lesson Nineteen).
in the genitive case, albeit without the characteristics ‫ ־ש‬inflection, since ‫ מינך‬is a
weak noun that takes ‫ ־ן‬in the oblique cases.4
The clause ‫דז איקליכן קאם אײן גנצר אפפל‬, literally *‘that to each one (dative) came a
whole apple,’ i.e. ‘that each one received a whole apple,’ only seems, initially, obscure,
due to the word order and the dative construction.
Translation
Here I want to write fine riddles for you, and I want to write the solutions also, for
the sake of preventing tedium. Another folly: a farmer, his daughter, and a monk
with his cook went for a stroll and found three apples and shared them with each
other, so that each one got a whole apple. Now consider how they did that so that
each got a whole. That is a great piece of wit to think about: the farmer’s daughter
was the monk’s cook. There were only three (of them); there each one had a whole
(apple).
4 See Jacobs (2005: 161–2) on oblique case marking in modern Yiddish, which is the modern reflex of
the function of weak noun declension.
Lesson Nine
“Briyo and Zimro”

The midrashic heroic lay “Joseph the Righteous,” a clear example of an OLY text
from the Old Yiddish period, from the earliest period from which integral Yiddish
texts are extant, was completed in Lesson Eight and is here followed by the anony-
mous OLY prose adventure tale ‫“ ַמעְ ֶשׂה ְב ִריעָ ה וזִ ְמ ָרה‬The Tale of Briyo and Zimro,”1
from the year 1585, i.e. the early MY period.2 While the earlier text provides an
example of a typical poetic genre, the latter is characteristic of Yiddish narrative
prose in a style and genre that continues to the end of the MY period and even into
the early period of Modern Literary Yiddish in the late eighteenth century. The tale
is in many ways a typical representative of the late sixteenth-century chapbook
(Volksbuch) adventure. This was precisely the age in European literary traditions
when the vehicle of long narrative made the transition from the verse epic, dating
back to Homer, to the prose tale that was a harbinger of the primary modern nar-
rative genre, the novel. It is pertinent to recall that the first volume of Miguel de
Cervantes’ Don Quijote, that grand anthological compendium of short and long
tales framed by the adventures of Quijote and Sancho—and the ironic diatribe
against the supposed idiocies of verse romance that literally drove Quijote insane—
was published only twenty years after the manuscript of “Briyo and Zimro” was
copied. The Yiddish text is a magnificent tale that includes numerous traditional
and folkloric motifs, such as the sword in the stone, star-crossed lovers, a paradig-
matic legal verdict by the hero, a journey to the Other World, a wedding in the
afterlife, a so-called Halserzählung in which the hero’s intellectual triumph over his
nemesis (in whose power he is at that moment) saves his own life, among many
other motifs. The tale thus resonates with (but does not derive from) literary and
cultural traditions of King Arthur, Romeo and Juliet, Solomon’s judgment, Orpheus
and Persephone, Layli and Majnun, Vīs and Rāmīn, and the Norse warrior-poet
Egil—rather an impressive set of analogs. As a love story, it is almost exactly
contemporary with Shakespeare’s great dramatic love stories. As is also the case in
the early Yiddish Renaissance romance epic Pariz and Viene (see below, Lessons
Twenty-Two to Twenty-Five), this narrative is driven by a well-developed and fully
participatory female character.
1 Generally, I represent vowels in unstressed and thus reduced final syllables as [ə]. In the names
Briyo and Zimro, I retain the full vowels, since they are rather consistently punctated with kametz. It is
nonetheless difficult to know whether they were actually pronounced with full or reduced final vowels.
2 The manuscript text is found in Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Cod. hebr. 100, fos. 67r–73v;
online facsimile of a later printed edition (Prague, 1620–60): http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/
0003/bsb00036332/images/index.html?id=00036332&fip=fsdryztsxdsydensdaseayaenweayayztsyzts&no
=1&seite=1; extant: Oxford, Bodleian Library, Opp. 8° 1100. Published editions of the text include Erik
(1926: 147–78) and EYT 67.
Despite the range of analogs and cultural motifs from Gentile traditions, the tale
nonetheless remains quintessentially Jewish in content. Although it lacks a biblical
or Talmudic source, this tale tempers its quasi-secularism by drawing on midrashic
sources. One should note the range of anachronistic plot motifs—typical for the
fantasized antiquity of European narratives during this period—including the set-
ting in a Jewish monarchy with a king named Hurk(e)nis (suggesting a late Mac-
cabean setting) and a high priest in Jerusalem (and thus prior to the destruction of
the Second Temple), but simultaneously a pope in Rome, despite the fact that the
bishop of Rome did not function as the recognized leader of Western Christendom
until, arguably, some five centuries after the destruction of the Temple. The narra-
tive’s conflation of religious and temporal sovereignty in the papacy is likewise
altogether ahistorical. Such historical implausibilities and anachronisms are cer-
tainly more disturbing to twenty-first-century readers than they were to the text’s
contemporaries who, however, regardless of their conceptions of historiography,
recognized that it was a fantasy adventure tale. As such, it parallels the anachronis-
tic practice in most other early modern European literary and artistic representa-
tions of the distant past (in Renaissance paintings that depict ancient Greece,
Rome, or Israel, for instance, the figures wear sixteenth-century clothing and
inhabit sixteenth-century architectural structures). Interestingly, the conventional
post-courtly motif of the status-defined suitability of marriage partners dovetails
neatly with the traditional Jewish ‫ײחוס‬-motif
ִ in such arrangements.
On the basis of the other early versions of the tale and in general of the relation-
ship of the characters in the tale as a whole, it seems that the Munich manuscript
(Cod. hebr. 100, which is the basis of the edition here) garbles the characters’ intro-
duction in the initial sentences. The confusion can be remedied by two emenda-
tions of the text, which are here overtly marked as such.3 The reader should note
that the ink in the manuscript’s vowel punctation is sometimes quite faint and
sometimes seems either inconsistent with other instances of a given word or simply
inaccurate. Rather than such instances being editorially corrected to an imposed
standard, they are here left for the reader’s contemplation.
‫ דער אם‬5‫ אײנר היש ָטבֿת‬: ‫ איז גישעהן אײני היז ְב ִריעָ ה אונ' אײנר היז זִ ְימ ָרה‬4‫ַמעְ ֶשׂה‬
'‫ וואר · אונ' וואר גר וואל גיהלטן אונטר דען יוֻ דן · אונ‬6]‫[הורקנִ יש‬
ְ ‫נעשן בײא דעם ֶמלֶ ך‬
‫ אונ' זִ ְימ ָרה זון ָטבֿת וואר גר שױן אונ' אײן גרושר ָחכָ ם‬: ‫אײן בֿױרשט אונטר דעם ואלק‬
‫אונ' אײן לערנר · אונ' דער ֶמלֶ ך הט אין ליבר דען אל זײן דינר · אונ' ער וואר אױברשטר‬
‫אן דעש קױניגיש הוף · אונ' ער היז אין זִ ְימ ָרה נוך זײנום עלטר ואטר · אונ' דער קױניג‬
3 Cf. the printed text: Prague 1620–60, noted above. Since BZ is a prose text, it consequently has no
line markers, and thus cross-references in the present volume will be to BZ + the lesson number,
e.g. BZ9.
5 The manuscript here has ‫;הורקנִ יש‬
ְ as noted earlier, I have here emended the reading for the sake of
narrative cogency. The spelling of the name of Zimro’s father is inconsistent in the manuscripts: some-
times ‫טובת‬, ‫טבֿת‬,ָ ‫ֹטובת‬,
ַ and ‫טוּבֿת‬,
ַ the first three of which are consistent with the pronunciation Tovas,
while the last must be Tuvas.
6 The name ‫הורקנִ יש‬
ְ is lacking at this point in the manuscript.
lesson nine79
‫תוֹרה · אונ' דער מלך גב אים‬ ָ ‫מכֿט אין ריכֿטר אױבר אל זײן ואלק ישראל צו לערנן זיא‬
‫רושלַ יִ ם אונ' בײא הױזר דער כ ְֹהנִ ים ווען ער וואר אײן‬
ָ ְ‫ צו י‬. ‫אײן הױז · בײא זײנום שלוס‬
'‫ריכטר אױבר אל יִ ְש ָר ֵאל דרײא מול אים יאֹר ווען זיא אוף גינגן אים יאר צום ֵרגֵ ל אונ‬
7
· ‫אלי טג קאמן צו גינעהן אופפֿר‬
Glossary
story fns [maasə/maysə] ‫ַמ ְע ֶשׂה‬
was called/named 3s.prt.ind.sv11 [his] ‫ היש‬/ ‫היז‬
Briyo fem.prop.name fns.pred.n [briyo] ‫ְב ִריעָ ה‬
Zimro masc.prop.name mns.pred.n [zimro] ‫זִ ְימ ָרה‬
Tovas masc.prop.name mns.pred.n [tovas] ‫ָטבֿת‬
nearest suprl.adv [am nés(t)ən] ‫אם נעשן‬
king mds [meleχ] ‫ֶמלֶ ך‬
Hurknis, masc.prop.name mds [húrk(ə)nis] ‫הורקנִ יש‬ ְ
esteemed/held in honor ptprt(stat.pass)sv9 [vól gəhàltən] ‫וואל גיהלטן‬
among prp + d [untər] ‫אונטר‬
Jews mdp [yïdən] ‫יוֻ דן‬
leader/prince mns [f ïrst] ‫בֿױרשט‬
people ntds [folk] ‫ואלק‬
Zimro, son of Tovas constr [zimro zun tovas] ‫זִ ְימ ָרה זון ָטבֿת‬
great mns.pred.n [gróusər] ‫גרושר‬
sage/wise man mns.pred.n [χoχəm] ‫ָחכָ ם‬
one who studies = Torah scholar mns.pred.n [lernər] ‫לערנר‬
held him dearer = loved him more id [hatə in libər] ‫הט אין ליבר‬
than conj [den] ‫דען‬
servants/subjects map [dinər] ‫דינר‬
chief/head/leader mns.pred.n [ḯbərstər] ‫אױברשטר‬
at the king’s court id [an des kënigəs/kïnigəs houf] ‫אן דעש קױניגיש הוף‬
after (temp.prp); in honor of [noχ] ‫נוך‬
grandfather mds [eltər fotər] ‫עלטר ואטר‬
made 3s.prt.ind [maχtə] ‫מכֿט‬
judge mas [riχtər] ‫ריכֿטר‬
over/above prp [ïbər] ‫אױבר‬
his people Israel [zayn folk yisroəl] ‫זײן ואלק ישראל‬
teach them Torah double acc.obj [lernən zi tóurə/tóuro] ‫תוֹרה‬
ָ ‫לערנן זיא‬
gave 3s.prt.ind.scv2 [gab] ‫גב‬
house ntas [hóuz] ‫הױז‬
castle ntds [šlos] ‫שלוס‬
at, near, in prp + d [tsu] ‫צו‬
Jerusalem [yərušəláyim] ‫רושלַ יִ ם‬
ָ ְ‫י‬
priests mgp [kóənim/kəhánim] ‫כ ְֹהנִ ים‬
7 In antiquity, there were three principal holidays on which one “went up” to Jerusalem: Passover,
Shavuot, and Sukkoth.
because conj [ven] ‫ווען‬

time ntas/p [mol] ‫מול‬
year ntds [yor] ‫יאֹר‬
went up 3p.prt.ind.spv.irv [óuf gingən] ‫אוף גינגן‬
festival mds [regəl] ‫ֵרגֵ ל‬
all days = every day map [álə tòg/tèg] ‫אלי טג‬
came 3p.prt.ind.sv4 [kamən] ‫קאמן‬
sacrifice (draw near/approach) inf [gəne(χ)ən] ‫גינעהן‬
offering/sacrifice ntas/p [opfər] ‫אופפֿר‬
came to offer sacrifices [kamən tsu gəne(χ)ən opfər]8 ‫קאמן צו גינעהן אופפֿר‬
Notes
Just as one has become accustomed to forms such as ‫[ זין‬zin] ‘his’ and ‫[ בי‬bi] ‘by/at/
with’ in the JtR text, in this narrative from around two centuries later, those forms
(whose vowels ultimately derive from a long vowel in the German stock language—
sîn / bî [i:]) have shifted to a spelling that most likely indicates a shift in pronuncia-
tion as well: ‫[ זיין‬zayn] and ‫[ בייא‬bay]. Likewise, older ‫ שון‬appears here as ‫שוין‬
(~ MHG schœn), which may or may not reflect a pronunciation shift or may simply
be an orthographical convention for the pronunciation [šen].
Translation
A tale took place: one was named Briyo, and one was named Zimro. One was
named Tovas, who was second only to the king Hurknis and was held in honor
among the Jews, a leader among the people. And Zimro, the son of Tovas, was very
noble and a great sage and a Torah scholar. And the king loved him more than all
his servants, and he had the chief position at the king’s court. And he [Tovas]
named him [i.e. his son] Zimro after his grandfather. And the king made him
[Zimro] judge over all his people Israel, to teach them Torah. And the king gave
him a house next to his castle in Jerusalem and next to the houses of the priests, for
he was a judge over all Israel, the three times a year when they went up [to Jerusa-
lem] during the year to the festival, and every day they came to offer the sacrifices.
Grammar
Diminutives9
The variant forms of the diminutive have increased dramatically in modEY, especially
as a result of Slavic influence, while OLY diminutives were generally simpler. The main
form of diminution in modern Yiddish is also present in OLY although not especially
common: this form has two degrees of diminution (the first formed by suffixing ‫[ ־ל‬-əl]
to the noun, the second by suffixing ‫[ ־(א)לא‬-ələ]; the noun’s base form generally
8 Interestingly, the OY expression is a calque of the Hebrew construction with ‫‘ קרב‬to approach,’
which also has the secondary sense of ‘be sacrificed.’
9 See Jacobs (2005: 162–3) on diminutive formation in modEY.
lesson nine81
undergoes i-mutation (Umlaut) where appropriate: ‫[ בוך > ביכל > ביכלא‬buχ > biχəl >
bíχələ]. The meaning of the two degrees of diminution formed with ‫־לא‬/‫[ ־ל‬-əl/-ələ] is
often idiosyncratic, but frequently the first degree indicates a diminution in size, while
the second indicates some mode of endearment. Thus in the example ‫בוך > ביכל > ביכלא‬,
one might understand the distinct denotations as ‘book’ > ‘small book/booklet’ > ‘dear
little book,’ but precise shades of meaning are almost always context-specific and can-
not be defined by such programmatic rules. The plural of both degrees is formed by
means of a suffixed ‫־ך‬, thus ‫[ ביכלך‬biχləχ/biχələχ] ‘small books.’
The statistically more common diminutive formation of OLY has, however, dis-
appeared from modEY: in both OY and MY texts, the suffix ‫[ ־לין‬-lin/-layn] (parallel
to the diminutive formation characteristic of the German determinant -lein) is
commonly found: ‫[ יודלין‬yïdlin/yïdlayn] ‘little Jew’ (JtR30) and ‫[ הױזלין‬haÿzlin/
haÿzlayn] ‘little house’ (BZ20).
Diminutives are grammatically neuter, regardless of the gender of the base noun
or referent, as demonstrated in the example of Joseph, cited earlier: the obviously
masculine Joseph is the ‫‘ יודלין‬little Jew,’ to which the neuter pronoun ‫ עש‬refers in the
following line.
Demonstrative pronouns
Languages generally have at least two distinct demonstrative pronouns, denoting
the nearer and the more distant specified entity, e.g. ‘this’ and ‘that’ (some lan-
guages, such as Latin, make further distinctions). OLY often employs the definite
article as the demonstrative pronoun generally in the sense ‘that,’ although ‫יענר‬
[yenər] ‘that’ is also used, while ‘this’ is expressed by ‫[ דיזר‬dizər]. The inflectional
pattern is as follows:
plural singular
n f m
‫דיזא‬ ‫דיש‬ ‫דיזא‬ ‫דיזר‬ nom
‫דיז(ש) דיזא‬ ‫דיזר‬ )‫דיז(ש‬ gen
‫דיזא‬/‫דיזן‬ ‫דיזם‬ ‫דיזר‬ ‫דיזם‬ dat
‫דיזא‬ ‫דיש‬ ‫דיזא‬ ‫דיזן‬ acc
The standard demonstrative pronoun of modEY also occurs in OLY, especially in

MY: ‫[ דר דוזיג‬dər dózig] ‘this,’ consisting of the appropriate inflected form of the defi-
nite article followed by the element ‫ דוזיג‬either with the appropriate weak adjective
endings or without any inflection: ‫( דרום מױא דיך איץ דז דוזיג מולט‬PaV 285, 5) ‘therefore
make an effort this time (= now).’
Supplemental reading: “Traveler’s charm” (anon. < 1465)

On the final folio of a codex (Oxford, Bodleian Library, MS Opp. 300 [olim 612], fol.
120v) whose main text, ‫ ספר מרדכי קטן‬by Rabbi Samuel Schlettstadt (late fourteenth
century), was written in 1392–3 ce, are fourteen brief texts that were added later in
a different hand: three Hebrew poems (120r), Hebrew recipes for medical remedies
(which include a few Yiddish words), and two charms in Yiddish. The book con-
tains indications regarding three owners (2r), the last of whom indicates that the
codex was in his possession in the year ‫( רכה‬5)225 (= 1465 ce).
The text presented here is to be understood in the larger context of the tradition
of the ‫תפילת הדרך‬, i.e. a prayer recited upon setting out on a journey, to protect the
traveler from the dangers of the road. The Talmud traces the practice of such a
prayer from the prophet Elijah; the form of that prayer in the Talmud is: ‘May it be
Thy will, O Lord my God, to lead me forth in peace, and direct my steps in peace
and uphold me in peace, and deliver me from the hand of every enemy and ambush
by the way, and send a blessing on the works of my hands, and cause me to find
grace, kindness, and mercy in Thy eyes and in the eyes of all who see me. Blessed
art Thou, O Lord, who hearkenest unto prayer’ (Berakhot 29b). The present text is
a fixed formula, and its triple invocation of the name of God—twice in Yiddish,
once in Hebrew—is clear evidence for the text as incantation of the type known as
‫שמירת הדרך‬, medieval Hebrew examples of which date back at least to R. Avigdor
Katz (d. c.1275).
‫אז איך הױט אױש גי צווילף מלאכי' די מױשן בײ מיר זײן דרײ די מיך גלײטן דרײ ווײזן‬
‫מיך דען וועג דרײ בשידן מיר גלױק אונ' הײלא דרײ ברינגן מיך אין דש אלמעכטיגן‬
: ‫גוטיש נאמן ווידר הײמא דש זײ וואר אין גוטיש נאמן אמן בשם יי אלקי ישראל‬
Glossary
today adv [haÿt] ‫הױט‬

go out 1s.pres.ind.ir.spv [óus ge] ‫אױש גי‬
twelve card.num [tsvelf] ‫צווילף‬
angels mnp [m(a)loχim] ‫מלאכים‬
with/at/near prp + d [bay] ‫בײ‬
accompany 3p.pres.ind [gəleytən] ‫גלײטן‬
show/indicate 3p.pres.ind.sv7 [vayzən] ‫ווײזן‬
way/path/road mas [veg] ‫וועג‬
assign/allocate 3p.pres.ind.sv11 [bəšeydən] ‫בשידן‬
good fortune/good luck ntas [g(ə)lḯk] ‫גלױק‬
luck/fortune/chance ntas [heylə] ‫הײלא‬
bring 3p.pres.ind.ir.wv [bringən] ‫ברינגן‬
almighty mgs [alméχtigən] ‫אלמעכטיגן‬
name mds [nomən] ‫נאמן‬
again adv [vidər] ‫ווידר‬
to home adv [heymə] ‫הײמא‬
be 3s.pres.subj.irv [zay] ‫זיי‬
amen/so be it interj [amen/omen] ‫אמן‬
lesson nine83
in the name of the Lord God of Israel H ‫ ישראל‬10‫בשם י̉י אלקי‬

[bəšém adóunoy elókey yisroəl]
Translation
When I go out today, twelve angels must [or: should/ought to] be with me: three
that accompany me, three that show me the way, three grant good luck and fortune
to me, three bring me—in the name of Almighty God—home. Let that be true in
God’s name, amen. In the name of the Lord God of Israel.
10 As noted earlier, just as the written form of the personal name of the Hebrew deity was already in
antiquity deliberately distorted due to the prohibition on using the name in vain, and other modes of
reference to the deity were also thus distorted, especially in non-sacred contexts, as here, the first word
of the standard phrase ‫ֹלהי יִ ְׂש ָר ֵאל‬
ֵ ‫‘ ֱא‬God of Israel’ is distorted by substituting ‫ ק‬for penultimate ‫ה‬.
‫‪Lesson Ten‬‬
‫”‪“Briyo and Zimro‬‬
‫אונ' צו אײנום ראש השנה זאש דער מלך אוף זײנום שטול · אונ' זײני קינדר שטונדן‬
‫בֿױר אים · דא קאם אײן ורווא מיט צווֵ ין אירי זוֻ ינין ור אין אונ' הטן אײן צנק בֿון וועגן‬
‫רוּשה דיא אין איר ואטר גילושן הוט · דער אײן הט צווײא הײבטר אונ' ֵרידט‬ ‫אײנר יְ ָ‬
‫מיט צווײא מױלר אונ' ביגערט צווײא ְחלָ קיִ ם · דען עש ווער זײנר צווֵ ין · דא זגט דער‬
‫טוּבֿת אונ' זִ ְימ ָרה טױט איר גיריכֿט · וויל זעהן וויא וועלט איר‬ ‫קױניג צו זײני צווֵ ין זױנן ַ‬
‫דש אורטײל שפרעכֿן · דא ענטוורטן זיא גינעדיגר הער ואטר אונ' קױניג מיר וועלן עש‬
‫טוּבת וואושט ניט וויא‬ ‫גערן טון · דא קאם דער מיט דען צווײאן קױפפֿן ור זיא · אונ' ַ‬
‫ער זולט אײן אורטײל געבן · אונ' [זימרא] היז אים הײש וושר געבן אין אײן קנט דש‬
‫שריא דש אנדר הײבט ·‬ ‫גישך · דא גוֹס מן אים דש הײש וושר אױבר דש אײן הײביט דא ִ‬
‫דא זגט זִ ְימ ָרא ווארום שרײשטו הב איך דיר דוך ניקש גיטון ־ זא זיך איך אױך וואל דש‬
‫דו אײן לײפ בישט · מן זול דיר אױך אײן ֵחלֶ ק געבן ‪ .‬דא לכֿט דער קױניג אונ' אל זײן‬
‫ואלק דעש אורטײל בֿון זִ ְימ ָרה ‪:‬‬
‫]‪Jewish New Year mds [ròš (h)ašónə‬‬ ‫ראש השנה‬

‫]‪sat 3s.prt.ind.sv1 [zas‬‬ ‫זאש‬
‫]‪throne/seat mds [štul‬‬ ‫שטול‬
‫]‪children ntnp [kindər‬‬ ‫קינדר‬
‫]‪two dp.num [tsveyn‬‬ ‫צווֵ ין‬
‫]‪sons md/gp [zïnən‬‬ ‫זוֻ ינין‬
‫]‪two of her sons [tsven irə zïnən‬‬ ‫צווֵ ין אירי זוֻ ינין‬
‫ור = בֿור‬
‫]‪quarrel/strife mas [tsank‬‬ ‫צנק‬
‫]‪because of prp+g/d [fun végən‬‬ ‫בֿון וועגן‬
‫]‪inheritance fds [yərušə‬‬ ‫רוּשה‬‫יְ ָ‬
‫]‪left ptprt.sv10 [gəlosən‬‬ ‫גילושן‬
‫]‪heads ntap [heybtər/haÿbtər‬‬ ‫הײבטר‬
‫]‪spoke 3s.prt.ind [redetə‬‬ ‫ֵרידט‬
‫]‪mouths ntdp [maÿlər‬‬ ‫מױלר‬
‫]‪desired/demanded 3s.prt.ind [bəgértə‬‬ ‫ביגערט‬
‫]‪shares/portions map [χalokim‬‬ ‫ֲחלָ קיִ ם‬
‫]‪make/do 2p.imp.irv [tut/tït‬‬ ‫טױט‬
‫]‪judgment/court ntas [gəríχt‬‬ ‫גיריכֿט‬
‫]‪will 2p.fut.aux.prt-pr [velt‬‬ ‫וועלט‬
‫]‪verdict/sentence/judgment ntas [urteyl‬‬ ‫אורטײל‬
gracious/merciful mns [gənédigər] ‫גינעדיגר‬

lord mns.wn [her] ‫הער‬
lit merciful lord = my lord/sire id ‫גינעדיגר הער‬
gladly/willingly adv [gern] ‫גערן‬
heads mdp [këpfən] ‫קױפפֿן‬
knew 3s.prt.ind.ir.wv [vust(ə)] ‫וואושט‬
jug/pitcher mds [kant] ‫קנט‬
poured 3s.prt.ind.sv8 [gos] ‫גוֹס‬
head ntds [heyb(i)t] ‫הײב(י)ט‬
screamed 3s.prt.ind.sv7 [šri] ‫שריא‬ ִ
other ntns.indef.prn [andər] ‫אנדר‬
why inter [vórum/vorúm] ‫ווארום‬
after all adv [doχ] ‫דוך‬
nothing ntas.prn [niks] ‫ניקש‬
see 1s.pr.ind.scv2 [ziχ] ‫זיך‬
also adv [óuχ] ‫אױך‬
body m/ntns [layb] ‫לײפ‬
share/portion mas [χeylek] ‫ֵחלֶ ק‬
laughed about 3s.prt.ind + gen [laχtə] ‫לכֿט‬
Notes
The fact that Tovas and Zimro are here identified as sons of the king may simply be
conventional, as all a king’s subjects are construed as standing in such a subordinate
relationship to the monarch, and his close advisors may even be treated almost as if
family. Or, the usage may reflect the continued confusion of character and relation-
ship identity of the tale’s first lines.
One of the conventional uses of the dative case with prepositions is to designate
the place where an action occurs. In the first sentence of the reading for this lesson,
the usage occurs twice:
· ‫צו אײנום ראש השנה זאש דער מלך אוף זײנום שטול · אונ' זײני קינדר שטונדן בֿױר אים‬
The king is on his throne = location, and thus dative, as signaled by the mascu-
line, dative, singular inflection ‫ ־ום‬of the possessive pronoun. And his children
stood before him = location, and thus dative, as signaled by the masculine, dative,
singular form of the personal pronoun.
Among the uses of the accusative case, on the other hand, is the designation of
destination after a verb of motion and the appropriate preposition, as occurs in the
second sentence of the reading:
‫דא קאם אײן ורווא מיט צווֵ ין אירי זוֻ ינין ור אין‬
A woman came before him (sc. the king), i.e. she moved to a location in front of the
king = destination, and thus accusative, as signaled by the masculine, accusative,
singular form of the personal pronoun: ‫אין‬.
lesson ten87
Variant forms of the number two, ‫ צווֵ ין‬and ‫צוויי‬, appear in the reading. One might
wish to construe the ‫ ־ן‬ending as a dative plural inflection; but in fact the nomina-
tive plural also often has that ending (as also in this reading), while the dative often
does not.
As noted earlier, when Masoretic hatef vowel pointings ( ֱ ֲ ֳ ) appear in OLY
texts, they are quite often reduced to a simple schwa ( ְ ), as in ‫‘ ְחלָ קיִ ם‬portions.’
While the indefinite article ‫ איין‬is frequently (though inconsistently) inflected,
the indefinite pronoun ‫ אנדר‬is generally indeclinable.
The clause ‫ דען עש ווער זײנר צווֵ ין‬displays an interesting genitive formation in the
form ‫זיינר‬, which might seem a genitive plural possessive adjective *‘of hims,’ but is
in fact simply idiomatic ‘of him.’
The first clause in the sequence ‫‘ וויל זעהן וויא וועלט איר דש אורטײל שפרעכֿן‬want to see
how you will render the verdict’ lacks a grammatical subject, and there is none in
the previous clause that could be carried over, nor is there a subsequent clause
whose subject might be anticipated. One might imagine that no stated subject is
required, since that subject here must obviously be the king. But the structure may
also anticipate the verb-initial consecutive clausal construction of modEY (cf.
Jacobs 2005: 262), which conveys a sense of an action or state consequent on the
action or state expressed in the previous sentence, as in the sequence: ‫האסט געשריבן‬ ָ ‫דו‬
‫ וויל איך לייענען‬.‫‘ אַ ביכל‬You’ve written a book. So, I want to read it.’ Even so, that modern
construction also requires a grammatical subject.
In modEY the reflexive pronoun is ‫ זיך‬for all persons, both singular and plural,
which is the result of a simplification of a more complex system of reflexive forms in
OLY, where, however, the normal third person singular masculine reflexive pronoun
could in fact be ‫זיך‬. In the sentence, ‫‘ אונ' [זימרא] הי<ז> אים הײש וושר געבן‬and Zimro com-
manded that hot water be given to him(self),’ it seems that ‫(‘ אים‬to) him’ must refer to
Zimro and thus be reflexive. But in fact this sentence, as the one discussed in the previ-
ous note, lacks a subject. I have added ‘]‫ ’[זימרא‬in the text for the sake of clarity, and
thus, technically, there can be no actual reflexive. Perhaps that is why the personal
pronoun is here substituted. One should note, however, that it is not particularly com-
mon elsewhere in OLY text for personal pronouns to function as reflexives.
While the most commonly observed function of the genitive case is perhaps to
mark possession (in a broad range of senses), the partitive genitive has also already
occurred in the readings, and in this reading a form appears that seems a quasi-
direct object in the genitive: ‫‘ דא לכֿט דער קױניג אונ' אל זײן ואלק דעש אורטײל בֿון זִ ְימ ָרה‬The
king and all his people then laughed at/because of Zimro’s verdict.’ To construe it as
an adverbial genitive (‫‘ דעש אורטײל‬about/because of the verdict’) is a more func-
tional description.1 Just as with the phrase ‫‘ דעש פױאר טוכטר‬the farmer’s daughter’ in
the Riddle from Lesson Eight, where the masculine singular noun lacked the
expected genitive inflection, here the same is true of the neuter singular noun. The
genitive marker on the definite article makes the case function clear, however.
While OLY normally requires subject–verb agreement, it seems that when the
verb precedes a compound subject, the verb may appear in the singular: ‫דא לכֿט דער‬
‫‘ קױניג אונ' אל זײן ואלק‬the king and all his people then laughed.’
1 See, however, the note to another quasi-direct object genitive in Lesson Eleven.
Translation
And on one Rosh Hashone the king sat on his throne, and his children stood before
him. There came before him a woman with two of her sons, and they had a quarrel
about an inheritance that their father had left them. One of them had two heads
and spoke with two mouths and wanted two shares, for the claim was that he was
two people. So the king said to Zimro and to his son: “Make your judgment! I want
to see how you will render the verdict.” Then they answered: “My lord, father and
king, we are happy to do so.”
Then the one with two heads came before them, and Tovas was not sure how to
render a verdict, and Zimro commanded that hot water be given to him in a jug,
which was done. The hot water was poured over one of his heads. Then the other
head screamed. Then Zimro said: “Why are you screaming? Indeed I have done
nothing to you. Thus I also see that you are one body. You should also receive a
single share.” The king and all his people then laughed because of Zimro’s verdict.
Grammar
Comparative/superlative
The formation of the comparative and superlative degree of adjectives and adverbs
is relatively straightforward in OLY, following essentially the same pattern as in
modEY (and in large part also English). The comparative adds the suffix ‫[ ־ר‬-ər] to
the positive form (base form) of the adjective/adverb, and the superlative adds the
suffix ‫[ ־שט‬-əst]. Often (but not always) the comparative and superlative formation
triggers Umlaut. One might take as examples ‫‘ ליב‬dear’ and ‫‘ אלט‬old’:
superlative comparative positive

‫עלטשט־‬/‫ליבשט־‬ ‫עלטר־‬/‫ליבר־‬ ‫אלט־‬/‫ ליב־‬adj
‫עלטשטן‬/‫אם ליבשטן‬/‫צום‬ ‫עלטר‬/‫ליבר‬ ‫אלט‬/‫ ליב‬adv
Comparative:
‫דש איך מיך זולט צו אײנום נידרין גישלעכֿט געבן דען איך בין‬
BZ13 ‘that I join myself to a lineage lower than my own’
‫איך הב ניט ױל גישײדר יודן גיהױרט אליש דו בישט‬
BZ17 ‘I have not heard many Jews more clever than you’
Superlative:
‫ ליבשט‬... ‫ דיא‬Wh6 ‘the dearest’
‫ אם נעשן‬BZ9 ‘nearest’
The adjectival forms are inflected as appropriate (as, for instance, with the weak
neuter, accusative plural adjective ending ‫ ־ן‬in the form ‫‘ די ̌שונשטן‬most beautiful’ in
JtR 43); the positive and comparative forms of the adverb are uninflected, while the
superlative adverb is constructed as a prepositional phrase with the dative case
inflection following the compounded preposition + definitive article in ‫ אם‬or ‫צום‬.
lesson ten89
Just as in other Germanic languages, such as English, there are exceptional com-
parative and superlative forms in OLY. In English the most common example is ‘good
> better > best,’ which also happens to be exceptional in OLY: ‫[ גוט‬gut] > ‫בז‬/‫[ בש‬bas] >
‫[ בעשט־‬best-]. Such exceptional forms will be identified as they occur in the readings.
Preterite active indicative

As indicated earlier, and already ubiquitously encountered in the texts, OLY has a
preterite tense that designates the action of the verb as having occurred in the past
(‘she ate the pizza’), without specific information about whether or not that action
has been completed. It is thus not a perfective form (‘she ate up the pizza,’ indicating
that the action is now completed). The dual formations of the preterite—strong and
weak—were introduced in Lesson Six. As has become clear in the forms encoun-
tered thus far in narrative texts, the third person forms predominate. The full con-
jugation of both weak and strong verbs in the preterite follows here.
Strong verbs
inflectional endings
plural singular
[-ən] ‫־ן‬ ø 1
[-(ə)t] ‫־(ע)ט‬ [-(ə)st] ‫־שט‬ 2
[-ən] ‫־ן‬ ø 3
Example: ‫[ גון‬gon/gan] ‘go’
plural singular
[gingən] ‫גנגן‬ [ging] ‫גנג‬ 1
[ging(ə)t] ‫[ גנג(ע)ט‬ging(ə)st] ‫גנגשט‬ 2
[gingən] ‫גנגן‬ [ging] ‫גנג‬ 3
Weak verbs
inflectional endings
plural singular
[-ən] ‫־ן‬ [-ə] ‫־א‬ 1
[-(ə)t] ‫־(ע)ט‬ [-(ə)st] ‫־שט‬ 2
[-ən] ‫־ן‬ [-ə] ‫־א‬ 3
Example: ‫[ בזמנן‬bezamnən] ‘assemble’
plural singular
[bəzámnətən] ‫בזמנטן‬ [bəzámnətə] )‫בזמנט(א‬ 1
[bəzámnət(ət)] )‫בזמנט(ט‬ [bəzámnət(ə)st] ‫בזמנטשט‬ 2
[bəzámnətən] ‫בזמנטן‬ [bəzámtnətə] )‫בזמנט(א‬ 3
The reader should note well that while it seems all but certain that the final ‫ ־א‬inflec-
tion was pronounced in the third person singular preterite of the weak verb, that
vowel is rarely actually written in the texts, which means that the 3rd sg. preterite
tense appears exactly as does the 3rd sg. present tense: ‫[ בזמנט‬bəzamnət] ‘assemble’ or
[bəzamnət(ə)] ‘assembled.’ One might imagine that the elision of such an essential
grammatical marker as the distinction between present and past tense would be
prohibited, but sentences such as the following suggest otherwise: ‫דא שריא אונ' ווײנט זי‬
(BZ16) ‘then she shrieked and weeps/wept.’ Here the first verb is obviously a 3rd sg.
preterite, class 7 strong verb, which would lead the reader to expect that the parallel
verb in the same clause/context, ‫וויינט‬, sharing the same grammatical subject, would
logically also be a 3rd sg. preterite, although it lacks the expected final ‫ ־א‬marker. It
almost certainly is to be construed as preterite and was almost certainly pronounced
with the final [-ə]: ‫[ וויינט‬veyntə]. One might imagine that, as the spoken language lost
the preterite tense altogether (as in modEY), this minimal distinction between the
verb forms of present and preterite weakened. But languages do not generally elide
such functionally significant distinctions, and it is probably best to construe the weak
preterite as still retaining a spoken but inconsistently written final [-ə]. Readers will
then have to be vigilant and often construe such forms for themselves, deciding on
whether given 3rd sg. weak verbs are present or preterite, depending on context.
Stem-changing strong verbs

English has a few stem-changing verbs whose stem vowel shifts in the present tense
conjugation: you do/she does [u] > [ə]; you say/she says [ey] > [e]. In OLY there is a
group of strong verbs that have a stem vowel in the singular imperative and the
second and third person singular present tense that differs from the stem vowel of
the other forms of the present tense. There are relatively few such verbs, but they are
quite common. In place of the usual marker sv (i.e. strong verb) in the glossaries,
these strong verbs will be marked as scv (stem-changing strong verb). While stem-
changing strong verbs of this form are also characteristic of German, where there
are three patterns of shifts, in OLY there are only two patterns:
[e] > [i]

[a] > [e]
As is indicated in the examples below, the singular imperative forms do not

always conform to the pattern.
gloss 3rd sg. 2nd sg. sg.imp. infinitive

take [nimt] ‫נימט‬ [nimst] ‫נימשט‬ [nim] ‫נים‬ [nemən] ‫נמן‬
give [gibt] ‫גיבט‬ [gibst] ‫גיבשט‬ [gib] ‫גיב‬ [gebən] ‫גבן‬
speak [špriχt] ‫[ שפריכֿט‬špriχst] ‫[ שפריכֿשט‬špriχ] ‫שפריך‬ [špreχən] ‫שפרכֿן‬
help [hilft] ‫הילֿפט‬ [hilfst] ‫הילֿפשט‬ [hilf] ‫הילף‬ [helfən] ‫הלֿפן‬
steal [štilt] ‫שטילט‬ [štilst] ‫שטילשט‬ [štil] ‫שטיל‬ [štelən] ‫שט(ע)לן‬
throw [virft] ‫ווירֿפט‬ [virfst] ‫[ ווירֿפשט‬verf] ‫ווערף‬ [verfən] ‫ווערֿפן‬
fall [felt] ‫ֿפילט‬ [felst] ‫ֿפילטש‬ [fal] ‫ֿפאל‬ [falən] ‫[ֿפאלן‬
lesson ten91
Supplemental reading: Medical remedies

At some point in their histories, most cultures accumulate compilations of medical
remedies, whether oral or written, very often not distinguished from spells, charms,
and magical incantations in the same collections. In medieval Jewish (as, for instance,
also in medieval Christian) practice, the effective power of such charms and remedies
was often imagined to derive in part from the recitation of a biblical text (biblioman-
tia), the use of sacred names (‫[ שמות‬š(ə)mós], especially of angels, in particular
Gabriel, Michael, or Raphael), or numerology (gematria). While many of these
medicinal and cosmetic remedies (salves, herbal decoctions, poultices, washes, etc.)
probably in fact had some practical effect on, for instance, digestion, skin irritations,
or insect bites, it is clear that from a scientific perspective many were either quackery
or outright detrimental to human health, as here the first and third recipes, which
include mercury, and thus definitely recipes that my gentle reader should not try at
home. In the next few lessons, a selection of examples of various types of remedies will
be included as supplemental readings, taken from a manuscript marked as belonging
to the “Monasterium Weingartense” (a Benedictine abbey near Ravensburg, Würt-
temberg, suppressed in 1802) in 1659, and now in the holdings of the Württember-
gische Landesbibliothek in Stuttgart (Cod. HB XI 17). The manuscript at one time
included 1,252 numbered items. Lest one imagine the manuscript’s point of origin as
also in that same southwestern area of the German-speaking lands, one should note
that at the end of the entries, the scribe identifies his location and the date on which
he finished copying the text as the city of Mestre, on the Italian mainland across the
lagoon from Venice, 1 Adar (5)234 (= 18 February 1474). The item numbers here pre-
cede each entry. The reader will notice that in such recipes, not surprisingly, one gains
a great deal of practice in recognizing imperative forms: ‘take, boil, wash, say, do,’ etc.
‫ ו̅ו̅ער אײן שון ̅פ̅נים ̅ו̅ויל הון‬2‫ת''פ‬

‫נים לילגן וואורצל אונ' פיטר זילגן אונ' קוועק זילבר אונ' ווײן אונ' הוניק אונ' שמלץ‬
·· ‫אונ' זיד דש מיט אננדר אונ' צוואג זיך דא מיט דער ווירט אײן שון פ̅נים גווינן‬
‫תקנ''ב אהבה‬
‫נים אײן דורן אונ' טו אין אײן טוך · אונ' זג די ֵש̅מ̅ו̅ת טר̅ט̅יה פ̅ר̅טיה גו̅ר̅טא · אונ' דוה‬
·· ‫אן איר גוואנט זא מוש זי דיר נוך לױיפֿן‬
‫ אײן אהבה‬3‫תשמ''ד‬
‫נים אײן אונץ קוועק זילבר אונ' מאך דרײא טײל דרױש אונ' ווערף עש דרײא טג נוך אננדר‬
‫אין דש בֿױיער אונ' שפריך אלזא · אז איך ור ברען דש קוועק זילבר אזו זול אױך ברענן‬
‫הערץ פל̅ו̅נית טוכֿטר פל̅ו̅נית ביש דש זי טוט מײן בגערונג אונ' מײן ווילן · אונ' ווען ער דש‬
·· ‫גזגט הוט · זא זול ער דען זאגן דען פ̅ס̅וק אש תמיד תוקד על המזבח לא תכבה‬
2 The individual entries in the collection are numbered according to the Hebrew alphanumerical
system, on which see the section on numbers and numerals in Lesson Fifteen.
Glossary
who(ever) cns.rel.prn [ver] ‫ווער‬

face nas [ponim] ‫פנים‬
take sg.imp.scv3 [nim] ‫נים‬
lily-root fas [lílyən vórtsəl] ‫לילגן וואורצל‬
parsley fas [petərzílyən] ‫פיטר זילגן‬
mercury nas [kvékzìlbər] ‫קוועק זילבר‬
honey mas [honig] ‫הוניק‬
rendered (edible) animal fat n/fas [šmalts] ‫שמלץ‬
boil imp.sg.sv8 [zid] ‫זיד‬
bathe/wash (esp. hair) imp.sg [tsvog] ‫צוואג‬
win/gain/get inf.sv5 [gəvinən] ‫גווינן‬
love fem H [ahavə] ‫אהבה‬
thorn mas [dorn] ‫דורן‬
put imp.sg.ir.wv [tu] ‫טו‬
cloth/rag nds [tuχ] ‫טוך‬
(holy/divine) names/incantation map H [šəmós] ‫ֵשמות‬
names as magical incantation [tórtiə pórtiə górtiə] ‫טרטיה פרטיה גורטא‬
robe/garment/clothing nas [gəvánt] ‫גוואנט‬
run after/pursue inf+dat.spv.sv12 [noχ lóufən] ‫נוך לױיפֿן‬
ounce fas [unts] ‫אונץ‬
make imp.sg. [maχ] ‫מאך‬
portions nap [teyl] ‫טײל‬
out of it adv [d(a)róus] ‫דרױש‬
divide it into three parts [maχ dray teyl d(a)róus] ‫מאך דרײא טײל דרױש‬
throw/cast sg.imp.scv34 [verf] ‫ווערף‬
in sequence/in a row adv [noχənandər] ‫נוך אננדר‬
fire ntas [faÿər] ‫בֿױיער‬
burn 1s.pres.ind.ir.wv [fərbrén] ‫ור ברען‬
burn inf.ir.wv [brenən] ‫ברענן‬
so-and-so (i.e. add the pertinent name here) [plóunəs] ‫פלונית‬
until conj [biz dos] ‫ביש דש‬
desire fas [bəgerung] ‫בגערונג‬
said ptprt [gəzogt] ‫גזגט‬
say inf [zogən] ‫זאגן‬
biblical verse mas [posek] ‫פסוק‬
Leviticus 6:6: ‘Fire shall be kept burning upon the altar -‫תּוּקד עַ ל‬
ַ ‫ ָתּ ִמיד‬,‫ֵאשׁ‬
continually; it shall not go out.’ ‫ל ֹא ִתכְ ֶבּה‬--‫ַה ִמּ ֵזְבּ ַח‬
4 The strict paradigm of the stem-changing strong verb would require require [virf]; it is unlikely
that ‫ ווערף‬reflects that pronunciation.
lesson ten93
Translation
No. 480: Whoever wishes to have a beautiful face, take lily-root and parsley and
quicksilver and wine and honey and rendered animal fat and boil that all together
and wash yourself therewith: that person will get a beautiful face.
No. 552: Love. Take a thorn and put it in a cloth and say the [holy/magical] names
Tórtia, Pórtia, Górtia, and put it on her garment. Thus she cannot but run after you.
No. 744: A love. Take an ounce of quicksilver and divide it into three parts and
throw it three days in a row in the fire and say the following: “Just as I burn this
quicksilver, so also should the heart of ________ (insert the name) daughter of
_____ (insert the name) burn until she does my bidding and my desire.” And when
he has said that, then he should say the verse “Fire shall be kept burning upon the
altar continually; it shall not go out.”
Lesson Eleven
Introduction
Up to this point in the lessons, glosses have been very strictly and pragmatically ad
hoc, providing information only about the specific word form that actually occurs
in the text at any given point, e.g.:
shares/portions map [χalokim] ‫ֲחלָ קיִ ם‬
Beginning with this lesson, however, the glosses will function as quasi-dictionary
entries, that is, they abstract from the form of the word that occurs in the text the
“basic” form, i.e. the form that one would find in a dictionary of OLY (if such a
reference work existed!), and then provide the basic grammatical information
necessary to derive its other forms (insofar as relevant in the present context). Thus
for ‫חלָ קיִ ם‬,ְ the glossary entry will from this point forward in this volume take the
form:
share/portion [χeylek χalokim] ‫ֵחלֶ ק דער ֲחלָ קיִ ם‬
That is, for a noun, as here, the information provided is: (1) the base form (nomina-
tive singular), (2) an indication of grammatical gender via the nominative singular
form of the definite article (in this case ‫[ דער‬der], i.e. masculine), (3) the nominative
plural form (in this case the full form is provided, since the vocalization of the
Semitic plural, though predictable, might be opaque to many readers; once that
pattern is exemplified, full forms will not generally be provided), (4) the English
gloss of the base form, (5) a suggested pronunciation. Thus the gloss provides the
reader with the necessary information to recognize the form that actually occurs in
the text at this point, but also the information necessary to recognize it in any form
that might occur in any text.
For strong verbs, the format will be:
see scv2 [zehən/zeχən] ‫זהן‬
The citation form of the verb is the infinitive, here of a strong verb (identified by
sv, or as here, scv, since the verb is a stem-changing strong verb, and the class
number of the strong verb). As noted earlier, all strong verbs that occur in the
readings are listed in Appendix 2, which should be consulted to determine the
principal parts of the verb. On that basis, the reader should be able to construe any
regular forms of the verb encountered. Weak verbs will be identified simply by the
infinitive form, since the remaining forms are predictable on the basis of that form
alone. Irregular weak verbs are so identified and also listed in Appendix 2 with
their principal parts.
Glossary entries remain strictly pragmatic, however, and thus additional gram-
matical information may be supplied when necessary for comprehension in any
particular instance.
Mashket script/font
While it is a generalization for which no conclusive evidence can be adduced, read-
ing experience suggests that OLY texts were generally not valued as highly as were
Hebrew-Aramaic texts: they were generally not written or printed with ink, parch-
ment, or paper of as high a quality as that used for Hebrew/Aramaic, and the
“presentation” was not as careful (uniformity of handwriting, proofreading and
correction, binding, page layout, script size, etc.). Texts in Hebrew-Aramaic were
generally written in the script or printed in the font conventionally identified as
Hebrew square script, which is, almost everywhere that it is encountered, a bal-
anced, uniform, aesthetically pleasing design. It is the traditional script/font used
for the Torah, for instance, and has also been generally used from the nineteenth
century up to the present for printing modern Yiddish books, newspapers, and
magazines. As introduced in Lesson One, those who have studied modern Hebrew
or Yiddish know that the handwriting script that one learns in the early days of
instruction in those languages is not actually a handwritten approximation of the
square-script printing font, but rather a semi-cursive script. In the OLY period, a
semi-cursive script was also used for writing Yiddish. The various related fonts
designed for printing Yiddish texts in the early centuries of the printing industry,
generally designated mashket/mashait or vaybertaytsh fonts, were based on that
particular semi-cursive manuscript hand, which in fact has some similarities to the
handwriting which is now taught in beginning modern Hebrew and beginning
modern Yiddish classes, but differs in many of its letter forms. Since it is the mash-
ket script/font that readers will most often encounter in OLY manuscripts and early
printed books, it will be introduced here, so that readers can accustom themselves
to the letter forms and gain fluency in reading the script/font. Glosses, notes, and
(generally also) supplemental texts will continue to use square script.
Some readers may object that the use of square-script font for all OLY texts thus
far presented in the present volume has in some sense been a misrepresentation of
the texts, and they would be right. Its use has, however, been tactical: since many
if not most readers of this volume will have already learned square script from
previous language study, and it is the font in which modern editions of Yiddish
books, whether of texts from the OLY period or of more recent periods, are
printed, it seemed most practical at least to begin with that script. From this point
forward in the course, however, the focal OLY texts in each lesson will be pre-
sented in ‘authentic’ fonts, i.e. modern font designs of the earlier scripts/fonts. The
mashket font is:
lesson eleven97
‫ה‬ ‫ד‬ ‫ג‬ ‫ב‬ ‫א‬

‫ה‬ ‫ ד‬ ‫ ג‬ ‫ ב‬ ‫ א‬
‫י‬ ‫ט‬ ‫ח‬ ‫ז‬ ‫ו‬
‫י‬ ‫ ט‬ ‫ ח‬ ‫ ז‬ ‫ ו‬
‫ס‬ ‫נן‬
‫מם‬ ‫ל‬
‫כך‬
‫ס‬
‫נן‬
‫מם‬
‫ל‬
‫כך‬
‫ר‬ ‫ק‬
‫צץ‬
‫פף‬ ‫ע‬
‫ר‬ ‫ ק‬ ‫ צץ‬ ‫ פף‬ ‫ ע‬
‫ת‬ ‫ש‬
‫ת‬ ‫ ש‬
Several groups of letters resemble each other closely enough that they might
initially cause trouble for the reader, who is thus cautioned to note the small
distinguishing differences even now:
alef mem beys kof giml nun dalet resh he khes tov
‫ מ א‬ ‫ כ ב‬ ‫ נ ג‬ ‫ ר ד‬ ‫ת ח ה‬
vov lamed langer-nun langer-fe langer-tsadik tes samekh shin shlos-mem kuf
‫ ל ו‬ ‫ ץ ף ן‬ ‫ ש ס ט‬ ‫ק ם‬
Once again the reader is referred to Appendix 1, where the letter forms of all the
fonts used in this volume are presented in tabular format for ease of reference and
study. Above all, the reader is counseled not to panic: learning a new alphabet is a
matter of a few hours of practice. In this case, one is hardly even learning a new
alphabet, however, but rather simply learning to read a variation on an alphabet
already mastered, something like becoming accustomed to the handwriting of a
familiar alphabet but from another country or century. To ease the difficulties here,
this lesson’s reading is divided into sentences and presented in parallel, in both
square script and mashket. There is, incidentally, no need for the reader to learn to
write the mashket script at this point, although at a later stage of study such a prac-
tice skill can sometimes aid in deciphering a troubled passage in a manuscript.
“Briyo and Zimro”
· ‫הד ָב ִרים ה ֵֹאלֶ ה דא זאך דער קױשליך זִ ְימ ָרה דיא שױן ְב ִריעָ ה טוכטר ֵפיגִ ין‬
ְ ‫אַח ֵרי‬
ְ
‫אַחרֵי ה ְד ָברִים הֵֹאלֶה דא זאך דער קױשליך זִי ְמרָה דיא שױן ְברִיעָה‬ ְ
· ‫טוכטר פֵיגִין‬
· ‫אונ' זיא ווש זער דעמױטיג אונ' גר ורום · אונ' זיא גיױל אים גר וואל‬
· ‫אונ' זיא ווש זער דעמױטיג אונ' גר ורום · אונ' זיא גיױל אים גר וואל‬
‫ ‪98‬‬ ‫‪a guide to old literary yiddish‬‬
‫אונ' אווך דיא יונק ורווא הט אין אווך גר ליפ ·‬

‫אונ' אווך דיא יונק ורווא הט אין אווך גר ליפ ·‬
‫למיד ָחכָ ם אונ' ורום וואש ·‬
‫דען זי הורט דש ער אײן ַת ִ‬
‫ָכם אונ' ורום וואש ·‬‫תלמִיד ח ָ‬ ‫דען זי הורט דש ער אײן ַ‬
‫אונ' זיא גילושט אין אין אירם הערצן ‪:‬‬
‫אונ' זיא גילושט אין אין אירם הערצן ‪:‬‬
‫סעודה ·‬
‫ָ‬ ‫אונ' עש ווש אײנום טג דא מכט דער ִפיגִ ין אײן‬
‫אונ' עש ווש אײנום טג דא מכט דער פִיגִין אײן סעודָה ·‬
‫טוּבת אונ' זִ ְימ ָרה‬
‫אונ' פרײאט ַ‬
‫אונ' פרײאט טוּבַת אונ' זִי ְמרָה‬
‫דא ורײיאיט זיך זִ ְמ ָרה זער צו דער צײט דש מן עשן זולט‬
‫דא ורײיאיט זיך זִ ְמרָה זער צו דער צײט דש מן עשן זולט‬
‫דא זגט ער איצונדר וויל איך מײן הערץ אנטפלעקן גֵ יגן דער יונג ורוואן ·‬
‫דא זגט ער איצונדר וויל איך מײן הערץ אנטפלעקן גֵיגן דער יונג ורוואן ·‬
‫דא זיא נון קאמן אין דעש הערן כ ֵֹהן ַהגָ ֹדול הױז‬
‫הגָדֹול הױז‬
‫ֹהן ַ‬
‫דא זיא נון קאמן אין דעש הערן כ ֵ‬
‫עוּדה ·‬
‫דא וואר בירײט אײן גר קױשליכי ְס ָ‬
‫דא וואר בירײט אײן גר קױשליכי סְעוּדָה ·‬
‫אונ' ער בירײט דען טיש מיט ויל הױפשי כֵ לִ ים ·‬
‫כלִים ·‬
‫אונ' ער בירײט דען טיש מיט ויל הױפשי ֵ‬
‫דיא זיא ניא אזא הױפשי בײא קײנום מענשן גיזעהן הטן‬
‫דיא זיא ניא אזא הױפשי בײא קײנום מענשן גיזעהן הטן‬
‫אונ' דיא לױט ור וואונדרטן זיך זער דארן‬
‫אונ' דיא לױט ור וואונדרטן זיך זער דארן‬
‫דא שפרך ער דש זינד ניט הױפשי כֵ לִ ים · איך הב זיא נוך ויל שױנרש ֶח ֶפץ ·‬
‫כלִים · איך הב זיא נוך ויל‬ ‫דא שפרך ער דש זינד ניט הױפשי ֵ‬
‫חפֶץ ·‬
‫שױנרש ֶ‬
‫טוּבֿת · אונ' זִ ְמ ָרה ·‬
‫אונ' בֿורט זיא דען ֶמלַ ך אונ' ַ‬
‫אונ' בֿורט זיא דען ֶמלַך אונ' טוּבַֿת · אונ' זִ ְמרָה ·‬
‫מיט אים אין אײן ֶח ֶדר דא וויש ער אינן דיא שױן טוכטר ·‬
‫חדֶר דא וויש ער אינן דיא שױן טוכטר ·‬ ‫מיט אים אין אײן ֶ‬
‫דיא וואר דיא איניקליך שױן מענשא · דש ניא קײנר מיט אווגן גיזעהן הט ·‬
‫דיא וואר דיא איניקליך שױן מענשא · דש ניא קײנר מיט אווגן גיזעהן הט ·‬
‫ ‬ ‫‪lesson eleven99‬‬
‫איר שונהײט איז ניט צו שרײבן · דרום מוש איכֿש לושן בלײבן ‪.‬‬
‫איר שונהײט איז ניט צו שרײבן · דרום מוש איכֿש לושן בלײבן ‪.‬‬
‫אונ' דער זִ ְמ ָרה זאך זיא גר עבן אן · אונ' קונט זיא ניט גינוג זעהן ·‬
‫אונ' דער זִ ְמרָה זאך זיא גר עבן אן · אונ' קונט זיא ניט גינוג זעהן ·‬
‫אונ' דר שרק בֿון וועגן דער ליבן · דש ער ור בלײכֿט ·‬
‫אונ' דר שרק בֿון וועגן דער ליבן · דש ער ור בלײכֿט ·‬
‫אונ' דיא לױט זאהן עש וואל אן אים ·‬
‫אונ' דיא לױט זאהן עש וואל אן אים ·‬
‫אונ' לכֿטן זײן · אבר זיא שוויגן שטיל דר צו ‪:‬‬
‫אונ' לכֿטן זײן · אבר זיא שוויגן שטיל דר צו ‪:‬‬
‫אזא גינגן זיא ווידר בֿון איר אין דיא אנדר שטוב ·‬
‫אזא גינגן זיא ווידר בֿון איר אין דיא אנדר שטוב ·‬
‫אונ' אנטשליפֿן אזא טרונקן ווארן זיא · אבר דער זִ ְימ ָרה דער שליף ניט‬
‫אונ' אנטשליפֿן אזא טרונקן ווארן זיא · אבר דער זִי ְמרָה דער שליף ניט‬
‫אונ' גידוכט וויא ער צו דער שױן טוכֿטר וועלט גֵ ין ·‬
‫אונ' גידוכט וויא ער צו דער שױן טוכֿטר וועלט גֵין ·‬
‫אונ' זולט עש אים זײן לײפ קושטן ‪.‬‬
‫אונ' זולט עש אים זײן לײפ קושטן ‪.‬‬
‫חדר דא זיא אינן וואר ·‬
‫אונ' גינג אזא מיט ורײאים מוט · צו איר אין דש ֶ‬
‫אונ' גינג אזא מיט ורײאים מוט · צו איר אין דש חדֶר דא זיא אינן‬
‫וואר ·‬
‫אז ער דיא טױר אוף טעט · אונ' זיא זאך אין קומן · דא שטנד זיא אוף גֵ יגן אים ·‬
‫אז ער דיא טױר אוף טעט · אונ' זיא זאך אין קומן · דא שטנד זיא‬
‫אוף גֵיגן אים ·‬
‫אונ' אנטפפינג אין גר ליפליך אונ' שון ‪ .‬אונ' ער דאנקט איר צױכטיגליך ווידר ·‬
‫אונ' אנטפפינג אין גר ליפליך אונ' שון ‪ .‬אונ' ער דאנקט איר צױכטיגליך‬
‫ווידר ·‬
‫אונ' זיא בֿורט אין בײא דער הנד · אונ' זעצטן זיך נֵ יבן אננדר נידר ·‬
‫אונ' זיא בֿורט אין בײא דער הנד · אונ' זעצטן זיך נֵיבן אננדר נידר ·‬
‫דא הוב ער אן אונ' שפרך איך העט עטווש מיט אױך צו ֵרידן ·‬
‫דא הוב ער אן אונ' שפרך איך העט עטווש מיט אױך צו רֵידן ·‬
‫אין אלום צױכטן אונ' ֵאירן ·‬
‫אין אלום צױכטן אונ' אֵירן·‬
‫וויל אױך דר בײא גיבעטן הבן וועלט מיר ניט ור אױבל הבן ·‬
‫וויל אױך דר בײא גיבעטן הבן וועלט מיר ניט ור אױבל הבן ·‬
‫דא זגט זיא ליבר זִ ְימ ָרה ֵריד ווש דו ווילט · איך וויל דירש ניט אױבל הבן ‪:‬‬
‫דא זגט זיא ליבר זִי ְמרָה רֵיד ווש דו ווילט · איך וויל דירש ניט אױבל הבן ‪:‬‬
‫דא זגט ער זינטמול דש איך אױך אן גיזעהן הב ·‬
‫דא זגט ער זינטמול דש איך אױך אן גיזעהן הב ·‬
‫זא בין איך מיט זױלכֿר ליבי בישטריקט דש איך קײן רוא הב ·‬
‫זא בין איך מיט זױלכֿר ליבי בישטריקט דש איך קײן רוא הב ·‬
‫אונ' פיט אױך איר וועלט מיר ור הײשן מיך צו אײנום מן נעמן ·‬
‫אונ' פיט אױך איר וועלט מיר ור הײשן מיך צו אײנום מן נעמן ·‬
‫זא וויל איכֿש בײא מײנום הער ואטר צו וועגן ברענגן‬
‫זא וויל איכֿש בײא מײנום הער ואטר צו וועגן ברענגן‬
‫דש ער מיט אױערם וטר ֵרידט ·‬
‫דש ער מיט אױערם וטר רֵידט ·‬
‫דש ער זײן ווילן דרײן גיבט ‪ .‬איך וויל מכֿן דש עש מיט גרושר ערן צו גֵ יט ·‬
‫דש ער זײן ווילן דרײן גיבט ‪ .‬איך וויל מכֿן דש עש מיט גרושר ערן צו גֵיט ·‬
‫דא זגט זיא · ליבר הער זִ ְימ ָרא איר העט מיך ניט אזא גערן ·‬
‫דא זגט זיא · ליבר הער זִי ְמרָא איר העט מיך ניט אזא גערן ·‬
‫נוך ויל ליבר הב איך אױך ·‬
‫נוך ויל ליבר הב איך אױך ·‬
‫איך קאן אױך ניט דר צֵ ילן דיא ליפ דיא [איך] צו אױך הב ·‬
‫איך קאן אױך ניט דר צֵילן דיא ליפ דיא [איך] צו אױך הב ·‬
‫ווען עש בֿון גאט ית' בישערט זול זײן זא וועלן מיר די זאך וואל צו וועגן ברענגן ·‬
‫ווען עש בֿון גאט ית' בישערט זול זײן זא וועלן מיר די זאך וואל צו וועגן‬
‫ברענגן ·‬
‫]‪after these events H [aχar(éy) hadvórim hoéylə‬‬ ‫הד ָב ִרים ה ֵֹאלֶ ה‬

‫אַח ֵר(י) ְ‬
‫ְ‬
‫]‪modest/chaste [kaÿšliχ/këšliχ‬‬ ‫קױשליך‬
‫]‪daughter [toχtər/tëχtər‬‬ ‫טוכטר דיא טעכטר‬
‫]‪humble [démït̀ ik‬‬ ‫דעמױטיג‬
‫]‪honorable/pious [frum‬‬ ‫ורום‬
‫]‪please/delight + dat.scv9 [gəfalən‬‬ ‫גיואלן‬
‫]‪young woman = maiden/virgin wn [yung fróuə‬‬ ‫יונק ורווא דיא ־ן‬
lesson eleven101
like/love + acc [lib hon] ‫ליפ הן‬

because/for conj [den] ‫דען‬
sage/learnèd man/scholar [talmid χoχəm χaχómim] ‫למיד ָחכָ ם דער ־ים‬ ִ ‫ַת‬
take delight in/desire [gəlustən] ‫גילושטן‬
one day it happened that [es vas eynəm tog] ‫עש ווש אײנום טג‬
banquet/feast [sudə] ‫סעודה דיא ־ות‬ ָ
invite [preyən] ‫פרײאן‬
rejoice refl [freyən ziχ] ‫ורײיאן זיך‬
eat scv2 [esən] ‫עשן‬
now [itsundər] ‫איצונדר‬
reveal [antplekən] ‫אנטפלעקן‬
to/toward/against prp+a/d [gegən] ‫גֵ יגן‬
lord wn [her] ‫הער דער ־ן‬
high priest H [kóən (h)agódəl] ‫כ ֵֹהן ַהגָ ֹדול דער‬
ready/prepare (here: ptprt) [bəreytən] ‫בירײטן‬
sumptuous/magnificent [kës(t)ləχ] ‫קויש(ט)ליך‬
table [tiš] ‫טיש דער ־א‬
vessel/dish [kli keylim] ‫כּלי דיא כּלים‬
never [ni] ‫ניא‬
such/so [azá] ‫אזא‬
person//human wn [menš] ‫מענש דער ־ן‬
be astonished refl [fərvundərn ziχ] ‫ור וואונדרן זיך‬
by it [darán/dorán] ‫דארן‬
(desirable) thing [χeyfets χfeytsim] ‫ֶח ֶפץ דער ־ים‬
lead [fïrən] ‫בֿורן‬
room [χeydər χadorim] ‫ֶח ֶדר דער ־ים‬
inwardly/essentially [ínəkləχ] ‫איניקליך‬
beloved/paramour [menšə] ‫מענשא דיא‬
never anyone = no one [ni keynər] ‫ניא קײנר‬
beauty [šënheyt] ‫שונהײט דיא ־ן‬
for which reason [dorúm] ‫דרום‬
[iχs] ‫איכֿש = איך עש‬
leave it alone/let it be sv10 & 7 [losən blaybən] ‫לושן בלײבן‬
evenly/directly [ebən] ‫עבן‬
enough [gənúg] ‫גינוג‬
be alarmed/be stricken scv3 [dəršrekən] ‫דר שרקן‬
become pale sv7 [fərbleyχən] ‫ור בלײכֿן‬
laugh +g [laχən] ‫לכֿן‬
be silent sv7 [švaygən] ‫שווייגן‬
quiet/still [štil] ‫שטיל‬
emphatic: say not a word [švaygən štil] ‫שווייגן שטיל‬
about it/in addition to that [dərtsú] ‫דר צו‬
room [štub] ‫שטוב דיא ־ן‬
fall asleep sv10 [antšlofən] ‫אנטשלופֿן‬
drunk/intoxicated [trunkən] ‫טרונקן‬
sleep sv10 [šlofən] ‫שלֿפן‬

think, consider ir.wv [gədenkən gədóχtə] ‫גידענקן גידוכט‬
cost [kostən] ‫קושטן‬
free/unencumbered/carefree/cheerful [fray] ‫ורײא‬
mind/spirit/temper [mut] ‫מוט דער‬
inside adv [inən] ‫אינן‬
door [tïr] ‫טױר דיא‬
open irv [óuf ton] ‫אוף טון‬
receive/welcome/greet sv9 [ant(p)fangən] ‫אנטפפנגן‬
sweetly/lovingly [lipləχ] ‫ליפליך‬
thank [dankən] ‫דאנקן‬
seat/be seated/sit down refl [zetsən ziχ] ‫זעצן זיך‬
beside prp + d/a [nebən] ‫נֵ יבן‬
begin spv.sv13 [ónhebən] ‫אנהיבן‬
something indecl [etvəs] ‫עטווש‬
chastity/modesty/propriety [tsïχt] ‫צויכט דיא ־ן‬
honor [er] ‫־ן‬/‫ֵאיר דיא ־‬
thereby/in the process [dərbáy] ‫דר בײא‬
take amiss/be offended [(fər)ḯbəl hóbən] ‫(ור) אױבל הבן‬
[dirs] ‫דירש = דיר עש‬
since/from the moment that [zínt(ə)mol] ‫זינטמול‬
such [zëlχ] ‫זױלך‬
bind/capture [bəštrikən] ‫בישטריקן‬
peace/rest/calm [ru] ‫רוא דיא ־‬
[pit/bit] ‫פיט = ביט‬
promise/vow/pledge sv11 [fərheysən] ‫ור הײשן‬
man [man manən/menər] ‫מענער‬/‫מאן דער ־ן‬
take as a husband = marry id [tsu eynəm man nemən] ‫צו אײנום מן נעמן‬
arrange/bring about prv [tsu vegən brengən] ‫צו וועגן ברענגן‬
will/consent wn [vil] ‫וויל דער‬
offer/give spv.scv2 [drayn gebən] ‫דרײן גיבן‬
happen/come about spv.irv [tsu gon] ‫צו גון‬
say/tell/narrate [dərtseylən] ‫דר צֵ ילן‬
God, blessed be He [gót yisbórəχ] ‫תבּ ַרְך‬
ָ ִ‫גאט ית' = גאט י‬
alloted/prescribed/destined [bəšért] ‫בישערט‬
thing/matter [zaχ] ‫זאך דיא ־ן‬
Notes
The whole Hebrew expression ‫הד ָב ִרים ה ֵֹאלֶ ה‬
ְ ‫אַחר‬/‫י‬ ְ ‘after these things [had come to
ֵ ‫אַח ֵר‬
pass]’ is a biblical idiom commonly employed to link successive episodes of a lon-
ger narrative (e.g. Gen. 15:1, 22:1, 22:20, 39:7, 40:1, 48:1; Josh. 24:29; 1 Kgs 17:17, 21:1;
Esther 2:1, 3:1). In this obviously non-biblical, quasi-midrashic, and quasi-secular
while still very pious tale, the idiom provides if not a quasi-biblical tone, at least a
clear indication that this is a very centripetally Jewish narrative, linking it more
lesson eleven103
closely to a pious conception. In the clash of content, it may also be a matter of

authorial wit. That same tone is conveyed by the recurring quasi-biblical paratacti-
cal style of this narrative: note the recurring use of '‫ אונ‬as the connector of clauses
in the first few sentences, and ‫‘ דא‬then’ functions in the same manner in sentences
thereafter.
The sentence ‫ איך הב זיא נוך ויל שױנרש ֶח ֶפץ‬is troubled. The manuscript reads ‫נוך ויל‬
‫ ;שױנר צו ֶח ֶפץ‬Max Erik emended ‫ שוינר צו‬to . . . ‫ שױנערש‬. . ., thereby solving the problem
of the seemingly misplaced preposition/adverbial ‫צו‬, but introducing the problem
of overtly marking the conventionally masculine noun ‫ ֶח ֶפץ‬as neuter.1 While the
general sense—‘I have a much more beautiful thing’—is clear, one would be hard
pressed to provide a strictly parsed translation, for there seems to be a syntactic
inconcinnity: ‘I have ‫ זיא‬still much more beautiful a thing.’ Or is the ‫ זיא‬to be under-
stood as ‘than them’ or simply as an appositive ‘her,’ i.e. Briyo: ‘I have her, a still
much more beautiful thing.’ The conflictual imbrication here of grammatical gen-
der and natural gender cannot but suggest to my mind the fundamental patriarchal
misogyny of Feygin towards his daughter as a commodified item of marketable
property. In the word ‫חפץ‬, however, there may already be a hint of the sense known
from nineteenth-century Hebrew usage, such that the term connotes an object of
pious desire.
Just as there was a verb–object collocation in Lesson Ten that suggests that the
verb ‫‘ לכן‬laugh’ could take a genitive quasi-direct object, here again (and even more
bluntly), an example appears in ‫‘ אונ' דיא לױט זאהן עש וואל אן אים · אונ' לכֿטן זײן‬and people
clearly noticed it in him and laughed at him.’ Obviously English idiom does not
permit such a construction as ‘they laughed of him (or: his)’ , but just as obviously
OLY does so. The reader will come to recognize the (few) OLY verbs that take such
genitive complements.
The use of the word ‫ טוכֿטר‬to designate Briyo is obviously accurate in contexts in
which Feygin participates, but in his absence it seems somewhat strained, particu-
larly when the narrator more or less co-opts Zimro’s point of view and refers to her
thus. Later Zimro says: . . . ‫( ווען מיר דיא שוין טוכֿטר ניט ווערד‬BZ13). The usage seems
almost to hint at the modEY usage, in which a Jewish female may generally be
designated ‫טאכטער‬ ָ ‫אַ ִײדישע‬.
The conversational exchanges between Briyo and Zimro are so very formal that
they seem borderline unrealistic—and after all they should seem so, since the nar-
rative partakes of a very archaizing elevated style. The first clear sign of that exag-
gerated style appears when Zimro screws his courage to the sticking place and
almost declares his love for Briyo by means of a hyper-formal, almost hypothetical
set of conditions: ‫[‘ וויל אױך דר בײא גיבעטן הבן וועלט מיר ניט ור אױבל הבן‬I] would like also
at the same time to have requested that you would not take it amiss’ or perhaps
more accurately: ‘[I] would like also at the same time to have requested, if you
would not take it amiss . . . ,’ only to be interrupted by an eager Briyo, before he can
1 The same unconventional masculine/neuter clash recurs a few lines later with the marking as neu-
ter of the masculine noun ‫חדר‬. Whether one concurs with Erik’s emendation or not, grammatical gender
in OLY seems—as must by this point have become clear to the reader—more fluid than it is in standard
modEY (which is often also rather fluid).
quite find his way out of the grammatical thicket of his multilayered construction
of courtesy. The use of the perfect tense (‘I wish . . . to have requested’ instead of a
simpler ‘I want’) obviously distances the speaker from the abrupt and direct expres-
sion of a desire, as if ‘I would have liked to ask you to do X, but of course I could not
actually ask such a thing of someone such as yourself and naturally I am not doing
so now, but . . . .’ One might imagine that as Zimro, who at this point in the tale is
still the quintessentially stumbling and bumbling adolescent male would-be lover,
who is also shy, pious, and nervous—just as he will later become the consummately
courageous intellectual hero in saving the Jews from the bloodless but ultimately
genocidal papal edict—struggles toward the point of his belabored request, the
eager Briyo—who is no less shy, pious, and nervous—breaks in to rescue the lad
from syntactic purgatory and pre-emptively acquiesce to his as yet unexpressed
desire: ‫ריד ווש דו ווילט‬,ֵ in essence: ‘just do it!’ or ‘get on with it, dude!’ Ah, young love!
While we all as language learners welcome lexical “friends,” we must beware of
“false friends.” Those who know modEY often automatically assume that Old Yid-
dish words that are familiar to them from modEY must have identical meanings, a
fallacy against which the reader must be constantly on guard. The OLY word ‫ ֿפרום‬is
just such a “false friend” (or perhaps better: a fickle friend) which has had an inter-
esting history in Yiddish after deriving from the Germanic determinant of Yiddish.
Like the modEY term, the NHG term means ‘pious.’ That exclusive sense in both
languages is, however, a result of a centuries-long historical development: the
MHG reflex vrum signified ‘capable,’ ‘honest,’ ‘honorable,’ ‘good,’ ‘felicitous,’
‘respectable,’ ‘genteel,’ ‘valiant,’ ‘courageous,’ and is much used in medieval courtly
literature, where it signified the virtues associated with the aristocratic, courtly
culture of knights and ladies. More generally, however, the MHG word denoted
something that was ‘beneficial,’ ‘advantageous,’ ‘helpful,’ ‘useful.’ And finally, only in
a minority usage, the term denoted ‘pious’ or ‘holy’ (Lexer 1872–8: vol. 3, col. 549).
Even in the early modern period, the German word was still primarily used in the
sense of ‘capable’ and ‘honorable’ (Götze 1967: 91). Even the Grimms’ dictionary of
modern German lists the term’s definitions in the order of significance: probus,
utilis, bonus, pius,2 i.e. ‘honorable,’ ‘useful,’ ‘good,’ ‘dutiful,’ with the Latin pius con-
noting at best a distant sense of ‘dutiful piety,’ but only in the final listed definition.3
That is, however, obviously the sense of the German word, not the Yiddish word.
There are many ways of expressing the concept of piety in OLY, and ‫ ורום‬is only one
of them—and in fact not a particularly frequent one. That is, while ‫ ורום‬can indeed
mean ‘pious,’ in OLY it does not consistently do so, but instead almost always means
‘honorable,’ ‘upright,’ ‘just.’ In the (in)famous tag of prefaces to OLY texts, purport-
ing to identify the intended readership of those books as ‫ורומא ווייבער‬, it is almost
certain that ‘honorable/upright/just’ and not ‘pious’ was the sense of the adjective.
2 The German dictionary of the Brothers Grimm very often provides definitions in Latin, still in their
day the language of European Christian, and indeed sometimes secular Jewish, scholarship; see e.g.
Moritz Steinschneider, Catalogus librorum hebraeorum in bibliotheca bodleiana (Berlin: Friedlaender,
1852–60), and Carolus Bernheimer, Fontes Ambrosiani in lucem editi cura et studio Bybliothecae Ambro-
sianae, V: Codices Hebraici Bybliothecae Ambrosianae (Milan: Biblioteca Ambrosiana, 1933).
3 Virgil’s epic hero, ubiquitously identified as pius Aeneas, is after all definitively ‘dutiful’ in the Stoic
sense and never really ‘pious’ except insofar as he is dutiful.
lesson eleven105
That OLY phrase has, however, been generally misconstrued by speakers of modEY
to mean ‘pious women,’ instead of the more appropriate sixteenth-century sense of
‘honorable women.’ But that ship, as they say, has sailed, and I do not imagine that
this note may ever change that misconception of the primary sense of the OLY
phrase.
That said, however, in returning to the present case of Briyo described as ‫דעמױטיג‬
‫‘ אונ' גר ורום‬modest and quite frum,’ one might construe the term to mean either
‘honorable’ or ‘pious,’ or, I would suggest, both connotations, because in fact those
are precisely the traits of Briyo as revealed in the course of the tale. Thus, while the
point of this particular note is to caution against assuming the semantic identity of
OLY and modern reflexes of a Yiddish word such as ‫ֿפרום‬/‫ורום‬, in this particular case
it would probably not be inappropriate to color one’s sense of ‘honorable’ with a
semantic dash of ‘pious,’ or indeed simply to translate the term here as ‘honorably
pious.’ And indeed the same could be said for the second occurrence of the term in
this text, only a couple of lines later, in reference to Zimro, who is identified as a
man learned in Torah study and ‫ורום‬. In that context, the word again almost cer-
tainly means ‘pious.’ Nonetheless, the cautious reader will keep an eye out for ‫ ורום‬as
‘honorable’ and even ‘valiant,’ especially in the word’s frequent use in OLY narrative
literature, where it almost never means ‘pious.’
The standard idiom ‘to like something’ in OLY (as also in modEY, Italian, Ger-
man, etc.) seems “backwards” to speakers of English: ‫‘ זיא גיױל אים גר וואל‬she pleased
him very much’ = ‘he liked her very much.’ From the Anglophone reader’s perspec-
tive, the logical object (person/thing) liked is the grammatical subject of the sen-
tence, while the logical subject who likes that object is in the dative case. In this
reading passage, interestingly, the commonly used alternate mode of expressing
the same idea immediately follows the first expression: ‫דיא יונק ורווא הט אין אווך גר ליפ‬
‘the maiden also had him very dear’ = ‘the maiden also liked him very much.’ For
the sake of English idiom, one might slightly skew the sense of ‫ הט‬toward ‘held,’ and
understand ‘the maiden also held him very dear,’ producing a slightly archaic but
still idiomatic English rendering.
This reading passage includes an example of a so-called “nested” construct for-
mation in Yiddish: ‫‘ דא זיא נון קאמן אין דעש הערן כ ֵֹהן ַהגָ ֹדול הױז‬Now when they entered
the house of the lord high priest [= the noble high priest] . . . .’ For a further discus-
sion of this construction, see Lesson Twelve.
An emendation seems plausible in the clause ‫דיא ליפ דיא [איך] צו אױך הב‬, since
otherwise the relative clause lacks a non-deletable subject. The word ‫ צו‬has been
entered above the line in the manuscript, indicating that the scribe/corrector rec-
ognized a problem in the text, but in correcting it did not, it would seem, go quite
far enough.
The underlying grammatical form of the construction ‫‘ דארן‬on/by it’ is a combi-
nation of the preposition ‫‘ אן‬on’ with the demonstrative pronoun ‫‘ דש‬it/that.’ Were
that form as such actually to exist, it would be ‫*אן דעם‬, with the dative case governed
by the preposition. Instead, however, the word order is inverted, and the demon-
strative appears in a fossilized and indeclinable form -‫דאר‬. For further discussion of
this construction, see Lesson Sixteen.
Distinct from the word ‫‘ מענש‬human/person,’ the word ‫ מענשא‬signifies a woman

deserving of one’s love, i.e. a ‘beloved’ or ‘paramour.’ While Briyo has just become
Zimro’s ‘beloved’—at first sight—the use of that English term here would seem logi-
cally anachronistic. Thus perhaps ‘woman,’ innocuous though it be, might be a
better rendering in this context.
The phrase ‫טוּבֿת · אונ' זִ ְמ ָרה‬
ַ '‫ בֿורט זיא דען ֶמלַ ך אונ‬may initially seem confusing, but the
problem is simply one of the lack of syntactic and punctuation cues: the subject of
the clause remains ‫‘ ער‬he’ [= Feygin] from two clauses earlier (with a quotation
intervening), while the verb’s object ‫ זיא‬is ‘them,’ followed by a specification of who
belongs to that group: ‘[he] led them—the king and Tovas and Zimro . . . .’ The
clause illustrates what seems a peculiar tendency in OLY to delete the subject of a
clause, if that subject can somehow be imagined as carried over from a previous
clause.
Translation
After these things had come to pass, modest Zimro saw the beautiful Briyo, the
daughter of Feygin, and she was very humble and quite honorably pious, and he
liked her very much. And the maiden also liked him a great deal, for she heard that
he was a man learned in the Torah and honorably pious. And in her heart she
desired [or: delighted in] him.
One day Feygin had a banquet and invited Tovas and Zimro. Then Zimro rejoiced.
When it was time to dine, he said: “Now I will reveal my heart to the maiden.” Now
when they entered the house of the lord high priest, quite a magnificent banquet had
been prepared, and the table was set with many noble dishes, such as they had never
before been seen at any person’s house. And the people were very astonished by that.
Then he said: “Those are not noble dishes. I have a much more beautiful thing,” and
led them—the king and Tovas and Zimro—with him into a room where he showed
them his beautiful daughter. She was the most essentially beautiful woman that
anyone had ever seen. Her beauty is indescribable; so I must give up trying. And
Zimro looked directly at her and could not be sated in looking at her, and was
stricken by love, so that he turned pale, and people clearly noticed it in him and
laughed at him. But they kept silent about it. Thus they once again left her and went
back into the other room and went to sleep—so drunk were they. But Zimro did not
sleep and thought how he wanted go to the beautiful daughter, even if it were to cost
him his life; and thus he went cheerfully to her in the room where she was. As he
opened the door, and she saw him coming, she got up and faced him and welcomed
him quite cordially and well, and he in turn thanked her courteously, and she led
him by the hand, and they sat down beside each other. Then he began to speak: “I
would like to say something to you in all propriety and honor and would also at the
same time like to ask that you not take it amiss.” Then she said: “Dear Zimro, say
what you wish, I will not take it amiss.” Then he said: “From the moment that I first
looked at you, I have been captivated by such love that I have no peace and beg you
to promise me that you will marry me. Then I will arrange with my father that he
speak with your father, so that he grant his permission. I will do it so that it comes
about quite honorably.” Then she said: “Dear my lord Zimro, you do not like me
lesson eleven107
nearly as much as I love you. I cannot tell you the love that I have for you. If it is the
will of God, blessed be He, then we will bring this thing about.”
Grammar
Due to the lengthy notes required by the reading passage and the inevitable initial
difficulties in learning the mashket font, no further grammatical issues are intro-
duced in this lesson.
Supplemental reading: Remedies

‫ ווער צו דער נאזן זיך בלױט · שרײב אים אן די שטירן מיט זײנם דם מיט‬ ‫תקס''א‬
· · ‫דעם וינגר דער דא הײשט קמיצה אגף נגף סגף‬
· ‫רוצח שטורבא‬
ֿ ‫תר''ו אײן ֹרוצֵ ַֿח דער אײן דר הרגט הוט אונ' דו זעכֿשט גערן דש דער‬
‫זא נים זלץ אונ' טו עש דעם אין די וואונדן דען ער דר ̅ה ̅רגט הוט זא מוש ער שטערבן‬
· · ‫דש זעלב יאר‬
‫תש''ד בֿור דש קדחת רביעית‬
· ‫נים אײן בײן בֿון אײנם ̅ ֵפ̅גֶ ר אונ' שטוש עש וואל צו פולבֿר אונ' גיב עש דעם קרנקן אײן‬
‫איש עש אײן מאן זא גיב אימש בֿון אײנם זכר איש עש אײן ורױא זא גיב אימש בֿון‬
‫אײנר נקבֿה · · ̅ ̅טוב‬
Glossary
nose [noz] ‫נאז דיא‬

bleed refl [blïtən ziχ] ‫בלױטן זיך‬
write sv7 [šraybən] ‫שרײבן‬
forehead [štirn] ‫שטירן דיא‬
blood [dam] ‫דם דער‬
be named/called sv11[heysən] ‫הײשן‬
ring finger [k(ə)mitsə] ‫קמיצה דיא ־ות‬
stop up, strike, afflict!4 H [agəf nagəf sagəf] ‫אגף נגף סגף‬
murderer [rətséyəχ] ‫ֹרוצֵ ַח דער‬
murder/kill [dərhárgənən] ‫דר הרגנן‬
die scv3 [šterbən], here subj [štïrbə] ‫שטערבן‬
salt [zalts] ‫זלץ דש‬
wound [vund] ‫וואונד דיא ־ן‬
year [yor] ‫יאר דש‬
quaternary fever [kədoχəs rəviəs] ‫קדחת רביעית דש‬
4 While the first of these three Hebrew verbs obviously semantically relates directly to stopping
the flow of blood, the others are only very tangentially relevant if at all. They have incantational
signficance.
bone [beyn] ‫דש‬/‫בײן דער‬

carcass/corpse [peyger pgorim] ‫ֵפגר דער ־ים‬
grind/pulverize sv10 [štóusən] ‫שטושן‬
powder [pulvər] ‫דש‬/‫פולבֿר דער‬
sick/ill [krank] ‫קרנק‬
administer/dispense a dose to spv.scv2 [áyngèbən] ‫אײן געבן‬
male/man H [zoχər sχorim] ‫זכר דער ־ים‬
woman H [nəkeyvə] ‫נקבֿה דיא ־ות‬
good/well H [tov] ‫טוב‬
Translation
No. 561: Whoever has a nosebleed, write on his forehead with his own blood with
the finger that is called the ring finger agef, nagef, sagef.
No. 606: A murderer who has murdered someone, and you would like to see that
the murderer dies; then take salt and put it into the wounds of the one whom he
murdered; thus he will have to die that same year.
No. 704: For quaternary fever: Take a bone from a corpse and grind it thoroughly
to powder and administer it to the patient. If it is a man, then give it to him from a
male [i.e. a man’s bone]; if it is a woman, then give it to him [!] from a female;
[it works] well.
‫‪Lesson Twelve‬‬
‫אזא שידן זיא בײד בֿון אננדר מיט ורױליכֿם מוט · אונ' זִי ְמרָה קאם ווידר‬
‫צו דען לױטן · אונ' שטעלט זיך אז ווען ער קײן וושר ביטרױבט העט · אונ'‬
‫ווער אנטשלופֿן בֿון וועגן דער טרונקהײט · אזא נמן דיא גישט ווידר אורלב‬
‫שלֹום ‪ :‬דא זִי ְמרָה הײם קאם · נאם‬ ‫אונ' צוגן אײן איטליכר ווידר הײם מיט ָ‬
‫ער זיך אײן קרנקהײט אן · וואלט וועדר עשן נוך טרינקן נוך שלופֿן אונ' וואר‬
‫גר טרױריג · דא זגט זײן ואטר · ליבר זון זג מיר ווארום בישטו אזא טרױריג·‬
‫זג מיר ווש אישט דײן אן ליגן · דא זגט ער ליבר הער ואטר איך מוש דיר‬
‫ֹהן גִדֹול טוכֿטר הב גיזעהן · זא בין איך‬ ‫זגן · זינטמאל דש איך דעש כ ֶ‬
‫מיט זױלכֿר ליבשפט גֵיגן איר ור שטריקט · וואו זיא מיר ניט צו טײל ווירט‪· ‬‬
‫זא מוש איך שטערבן ור גרושר ליפא · דער הלבן ליבר הער ואטר · רֵי ד‬
‫ֹהן הגִדֹול · דש ער מיר זיא צום ווײפא גיבט ‪ :‬דא זגט זײן‬ ‫מיט דעם כ ֵ‬
‫ְחְרפָה · איך‬ ‫ואטר טובַת · ליב זון שווײג שטיל אונ' מך דיך אונ' מיך ניט ב ֵ‬
‫ַתן דער הלבן ואליג מיר‬ ‫ֶה · ער איז זיך צו מיר ניט מ ְ‬
‫ִתח ֵ‬ ‫בין מיך ניט טֹוע‬
‫אונ' זעץ דײן ֵדעַה דר בֿון ‪ :‬דא זגט זִי ְמרָה ליבר ואטר זא וויל איך דיר‬
‫חְרפָה ווערט ווש זיך‬ ‫דען סֹוד מְאמִין זײן · זא ווירשטו הױרן דש איך ניט ְב ֶ‬
‫הגָדֹול צו גשט גיהעט הוט · אונ' אנדר‬ ‫צו גיטרגן הוט · דא אונש דער כ ֵ‬
‫ֹהן ַ‬
‫לױט הבן גישלופֿן זא בין איך הײמליך צו איר קמן · אין אלין צױכטן אונ' אירן ·‬
‫דא הבן מיר בײד אננדר דיא אֵי גיהײשן · אונ' ור שפרוכֿן דא הורט‬
‫ת וואל וויא דיא זאך אײן גישטלט העט אונ' זגט נון ליבר זון זא גיהב‬ ‫טוב ֿ‬
‫דיך וואל · איך וויל מײן הײל ור זוכֿן · אזא גינג טובת בֿון זײנום זון זִי ְמרָה‬
‫אונ' גינג צו ויר מאנן דיא בעשטן אין דער שטט אונ' זגט אין זײניש זונש‬
‫הגָדֹול רֶידן דש‬ ‫אן ליגן אונ' ביגער · אונ' בט זיא זיא זולטן מיט דעם כ ֵ‬
‫ֹהן ַ‬
‫ת · דא זגטן דיא‬ ‫ער זײן ווילן דר צו גיבט אונ' ור היס אין אײן גוט שדְכונִי ֿ‬
‫ויר מאנן זײא דו אונ' דײן זון גיטרױשט דש ווֵילן מיר וואל צו וועגן ברענגן‬
‫איז אונש אױך קײן צווײבֿיל ניט ‪ .‬גיא אונ' רױשט אױך נור צו דער ברױיליפֿט‬
‫‪ :‬דאֹ זגט טוב[ת] עש איז נוך צו בלד צו דער ברױיליפט צו רױשטן· איך‬
‫הב נוך צײט גינוג ורעגט אין ואר ‪:‬‬
‫]‪separate/part sv11 [šeydən‬‬ ‫שיידן‬

‫]‪both [beyd‬‬ ‫בײד‬
‫]‪happy/joyful [frëləχ‬‬ ‫ורױליך‬
‫]‪behave/act/pretend refl [štelən ziχ‬‬ ‫שטעלן זיך‬
as if [az ven] ‫אז ווען‬

trouble/stir [bətrïbən] ‫ביטרױבן‬
had not muddied the water id [keyn vasər bətrḯbt het] ‫קײן וושר ביטרױבט העט‬
drunkenness [trunkheyt] ‫טרונקהײט דיא‬
take scv3 [nemən] ‫נמן‬
guest [gast gest] ‫גשט דער גישט‬
(permission to) leave [urlab] ‫אורלב דער‬
take one’s leave prv.scv3 [urlab neməm] ‫אורלב נמן‬
go/betake oneself sv8 [tsiχən] ‫ציכן‬
each/every [ítləχər] ‫איטליכר‬
each one/everyone [eyn ítləχər] ‫אײן איטליכר‬
peacefully/calmly [mit šoləm] ‫מיט ָשֹלום‬
catch/take up/take on spv.scv3 [ónnèmən] ‫אן נמן‬
illness/disease [krankheyt] ‫קרנקהײט דיא‬
neither ... nor conj [vedər noχ] ‫ נוך‬... ‫וועדר‬
drink sv5 [trinkən] ‫טרינקן‬
sad [tróurig] ‫טרױריג‬
[bistu] ‫בישטו = בישט דו‬
concern/matter [ónlìgən] ‫אן ליגן דש‬
love [libšaft] ‫ליבשפט דיא‬
ensnarl/enmesh [fərštrikən] ‫ור שטריקן‬
where; here: in the case that/if [vu] ‫וואו‬
be bestowed/granted prv.spv.scv3 [tsu teyl verən] ‫צו טײל ווערן‬
therefore [dərhálbən] ‫דער הלבן‬
wife [vayb] ‫ווײפ דש‬
as a wife [tsum váybə] ‫צום ווײפא‬
in(to) shame/disgrace [bəχerpə] ‫ב ֶח ְר ָפה‬/‫ה‬
ְ ‫ְב ֵח ְר ָפ‬
wrong [toə] ‫ֹטועֶ ה‬
be wrong refl [toə zayn ziχ] ‫ֹטועֶ ה זיין זיך‬
become in-laws by offspring’s marriage prv.refl ‫ִמ ְת ַח ֵתן זיין זיך‬
[misχatən zayn ziχ]
follow/obey +d [fól(i)gən] ‫ואליגן‬
sense/intention [deə] ‫דער‬/‫ֵדעַ ה דש‬
secret [sod] ‫ֹסוד דער‬
entrust/confide [máəmin zayn] ‫מא ִמין זײן‬
ְ
hear [hërən] ‫הױרן‬
happen refl.spv.sv6 [tsu trogən ziχ] ‫צו טרגן זיך‬
have as a guest [tsu gast hobən] ‫צו גשט הבן‬
secretly [heymləχ] ‫הײמליך‬
marriage [e] ‫ֵאי דיא‬
form/shape [gəštált] ‫גישטלט דיא‬
the standing of the matter [eyn gəštált hobən] ‫אײן גישטלט הבן‬
be content/at ease/at peace refl [gəhebən ziχ vol] ‫גיהבן זיך וואל‬
try/attempt [fərzuχən] ‫ור זוכֿן‬
four [fir] ‫ויר‬
lesson twelve111

best ir.suprl [best] ‫בעשט‬
city [štot] ‫שטט דיא‬
desire [bəgér] ‫דש‬/‫ביגער דיא‬
matchmaker’s fee [šadχónəs] ‫שדכונִ יֿת דש‬
ְ
confident [gətrë́st] ‫גיטרױשט‬
doubt/mistrust/uncertainty [tsvayvəl] ‫צווײבֿיל דער‬
prepare [rïstən] ‫רױשטן‬
wedding(feast) [braÿləft/breyləft] ‫ברױיליפֿט דיא‬
fast/soon [bald] ‫בלד‬
before that adv [far] ‫ואר‬
Note
OLY maintains a semantic distinction between the plural forms of ‫מ(א)ן‬: ‫מאנן‬/‫מענר‬,
the former being the general plural, while the latter signifies a group as a collective,
as here with ‫ויר מאנן‬.
Translation
Thus they parted from each other in good spirits, and Zimro returned to the people
and behaved as though he had not made waves and had slept because of drunken-
ness. Thus the guests again took their leave, and each went home in peace. When
Zimro came home, he became ill and did not want to eat, drink, or sleep and was
quite sad. Then his father said: “My dear son, tell me, why are you so sad? Tell me,
what is the matter?” Then he said: “Dear father, sir, I must tell you: since I saw the
high priest’s daughter, I have become so captivated by love for her, that if I cannot
obtain her, then I must die from my great love. For that reason, dear father, sir,
speak with the high priest so that he grant her to me as a bride.” Then his father
Tovas said: “My dear son, be silent and do not disgrace yourself or me. If I am not
mistaken, I am not of the necessary status to become his in-law. For that reason,
obey me and give up this plan.” Then Zimro said: “In that case, dear father, I would
like to share a secret with you, and thus you will hear that I am not going to bring
disgrace on myself by what has happened. When we were guests of the high priest,
and other people were sleeping, I went secretly to her with all propriety and honor.
There we both made and accepted vows to marry each other.”
Thus Tovas heard just where the matter stood and said: “Now, dear son, so be it.
I will try my luck.” So Tovas left his son Zimro and went to four men, the most
prominent in the city, and told them his son’s concern and wish and asked them to
speak with the high priest so that he would give his permission and promised them
a good matchmaker’s fee. Then the four men said: “You and your son can be confi-
dent; we will certainly bring this about; we have no doubts. Go on and prepare for
the wedding.” Then Tovas said: “It is too early to prepare for the wedding. I have
plenty of time. Ask him first.”
Grammar
Imperative
The imperative mood expresses a command. While some languages have complex
grammatically marked distinctions between positive and negative commands, and
even have distinct forms for first and third person commands (e.g. ‘[let them] go!’),
modern English has only a single second person form that functions for singular
and plural, while in OLY there are distinct forms for second person singular and
plural imperatives. Thus far encountered are forms such as ‫‘ גי‬go!’ [singular] and
‫‘ ̌שילט‬peel!’ [plural] and ‫‘ ̌שווט‬look!’ [plural], in addition to those occurring in the
recipes.
plural singular
[zing(ə)t] ‫זינגט‬ [zing(ə)] )‫זינג(א‬
[fərdóu(ə)t] ‫בֿורדווט‬ [fərdóu(ə)])‫בֿורדוו(א‬
The negative imperative is formed by the addition of the negative particle ‫ניט‬, which
generally (but not always) precedes the verb: ‫( ניט דר שריק‬BZ21) ‘do not be alarmed’;
‫( ניט וועש דיא הענד‬BZ20) ‘do not wash your hands’; but ‫( רױר מיך ניט אן‬BZ20) ‘do not
touch me.’
Quasi-construct state
After the loss of case in the course of the prehistory of the Hebrew language, the
so-called construct formation came to express the relationship between two nouns
that is in many languages expressed via the genitive case. In the simplest possible
definition functional for the present purposes, in the case of Hebrew, the two nouns
are juxtaposed with the “possessed” noun preceding the ‘possessor’ noun, e.g. ‫יַ ד ִאישׁ‬
[yad iš] *‘hand man = a hand of a man = a man’s hand.’ There are complex rules in
Hebrew concerning (among other things) the shift of word stress from the first
noun and a consequent shift in vocalization, and further rules concerning the
expression of definiteness vs. indefiniteness (e.g. ‘the man’s hand’) etc., which need
not concern us here, since the points at issue are simply that this construction exists
in Hebrew, that it is quite ubiquitous, and that it expresses (among other things) a
quasi-genitive relationship between the two nouns. The construction appears in
whole Hebrew and merged Hebrew phrases in OLY.
While OLY obviously retains a functional use of the genitive case, as already seen
in many situations in the texts encountered thus far, it also occasionally displays
even in its Germanic component, a quasi-construct formation that is modeled on
the Hebrew formation, primarily to indicate possession, as in the phrase found in
the reading passage of the present lesson: ‫‘* זִ ְימ ָרה זון ָטבֿת‬Zimro son Tovas’ = ‘Zimro,
son of Tovas.’ While the phrase initially may seem strange, once it is recognized as
a quasi-construct, its meaning is perfectly straightforward. The reader must be
alert to other occurrences of the construction.
lesson twelve113
Nested genitive construction

In English several syntactic constructions are available to express possession fol-
lowing a preposition, such as at the court of the king or at the king’s court. The second
English phrase, in which the possessive (genitive) is placed between the preposi-
tion and its object, comprises a nested genitive: ‘at—the king’s—court.’ Yiddish has
precisely the same syntactic constructions available: ‫ אם הוף דעש קויניגיש‬or ‫אן דעש‬
‫קױניגיש הוף‬, both, as in the corresponding English constructions, with the same
meaning. In the second example, the preposition ‫‘ אן‬at’ and its (dative) object ‫הוף‬
‘court’ are separated by a “nested” genitive ‫‘ דעש קויניגיש‬the king’s,’ which is the
standard construction for the expression of the genitive relation between two
nouns. The only possible difficulty for the reader is that a genitive definite article
immediately follows the preposition ‫ אן‬instead of the otherwise expected dative.
But in fact that apparent disjuncture functions to alert the reader to the presence of
the nested genitive.
‫אײן שלנג גביש ̅ן ̅העט‬

̅ ̅ ‫תשמ''ו דען‬
‫ הוט ער ניט צו טרינקן זא זול‬. ‫דער זול טרינקן אז בלד ֵאיא די שלנג טרינק עש הילפֿט‬
‫ער ֵאיא אױף די הנט שפײאן אונ' זול טרינקן ·· אודר זול טרינקן בֿון אײנם קרױיט‬
·· ‫הײשט פור̅עלינא ·· אודר זול עס מיט קנובלוך שמירן‬
‫תתנ''ד ווער ד̅א וויל געל ה̅ור מאכֿן‬

‫דער נעם שוואלבן מישט אונ' ְמוש דש מיט אײנש שטירש גאל אונ' צוואג דש הײבט‬
· ‫דא מיט‬
̱
‫ וויל טו מכֿן הור ̅ו ̅ואכֿשן‬
̅ ‫תתקכ''א‬
‫זא נים קנובלוך אודר צוויבול אונ' רײבא די שטט דא דיר דש הור אױש וילט אודר אױש‬
‫ אונ' נים אױך אגר̅י̅מונײא אונ' שטוש דש ואשט דר צו אונ' זאלב די‬: ‫גיבֿאלן אישט‬
·· ‫שטט דא עש בלוש אישט זא וואכֿשט דיר הור דא‬
Glossary
snake [šlang] ‫שלנג דיא‬

bite sv7 [baysən] ‫ביישן‬
at once [az bald] ‫אז בלד‬
before [ey(e)] ‫ֵאיא‬
help scv3 [helfən] ‫העלפן‬
spit sv7 [špayən] ‫שפײאן‬
herb [króut kraÿtər] ‫קרוייט דש קרוײטר‬
asafoetida ( ferulina, dim. of ferula foetida) [furəlinə] ‫פורעלינא‬
garlic [knóblòuχ/knóbləχ] ‫קנובלוך דער‬

smear/daub [šmirən] ‫שמירן‬
yellow, here: blond [gel] ‫געל‬
hair [hor] ‫הור דש‬
swallow’s dung [šválbən mìst] ‫דש‬/‫שוואלבן מישט דער‬
mix [mišən] ]‫[>מוש‬
ְ ‫מישן‬
bullock [štir] ‫שטיר דער‬
gall [gal] ‫גאל דיא‬
grow sv6 [vaχsən] ‫וואכֿשן‬
onion [tsvibəl] ‫צוויבול דיא ־ן‬
rub sv7 [raybən] ‫רײבן‬
place/site/location [stot] ‫שטט דיא‬
fall out spv.scv9 [óusfàlən] ‫אױש ואלן‬
agrimony [agrimónye] ‫אגרימונײא דיא‬
firm(ly)/strong(ly) [fast] ‫ואשט‬
rub on/anoint [zalbən] ‫זאלבן‬
bare/naked [blos] ‫בלוש‬
Translation
No. 746: Whom a snake has bitten—he should drink immediately, before the snake
drinks. It helps. If he has nothing to drink, he should spit onto his hand and should
drink [it] before [the snake drinks]; or he should drink of a herb called asafoetida,
or he should rub it [i.e. the bite] with garlic.
No. 854: Whoever wishes to make hair blond: Let him take swallow’s dung and mix
it with a steer’s gall and wash the hair with it.
No. 921: If you wish to make hair grow: Then take garlic or onion and rub the place
where your hair is falling out or has fallen out; and also take agrimony and grind it
thoroughly into it [the garlic or onion?] and rub it into the place that is bald; then
hair will grow there.
‫‪Lesson Thirteen‬‬
‫הגָדול · אונ' הילטן אים טֹובַת אונ'‬ ‫ֹהן ַ‬

‫דיא ויר פַרנָסִים גינגן צו דעם כ ֵ‬
‫ַתן זײן · ער וועלט זײנום‬ ‫ִתח ֵ‬‫זִי ְמרַה ביגער · בױר · ער זולט זיך צו אים מ ְ‬
‫כהן גָדול אונ' זגט ליבי פַרְנסִי'‬
‫זון גרוש מָמון געבן ‪ :‬דא לכֿט פִגין דער ֵ‬
‫אונ' גוטן ורױנד · איך ווײש וואל דש דער זִי ְמרָה דער שױנישט אונ' דער‬
‫קלוגישט קנאב אישט אין דעם לנד אונ' רײך · אבר מײן טוכטר אים צו‬
‫געבן · דאש גישיכֿט ניט אין קײן וועג איך וועלט זיא אי דר טרענקן ·‬
‫חיִים ולְשֹלום ‪ .‬אזא גינגן די‬ ‫איצונדר הט איר מײן בישײד אונ' ציכט הין לְַ‬
‫ת אונ' זגטן אים דען בישײד · דא זגט טובת‬ ‫ויר ַפרְנסִים ווידר צו טו ַב ֿ‬
‫הב איכש דוך ור גיזגט · איר וואלט איך זולט דען קױביל ור דער קוא קאפֿן‬
‫· איצונדר איז עש מיר אײן שנד דש איך אן גיהובן הב · דיא פוטשפט‬
‫הערץ וואלט אים צור שפרינגן‬ ‫קאם זִי ְמרַא · וועם וואר ווֵיאר דען אים זײן ִ‬
‫ור צָרֹות · דא זגט זײן וטר שווײג שטיל מײן ליבר זון איך וויל דיר וואל אײן‬
‫אנדרי געבן · אונ' צווענציג טױזנט גױלדין דר צו · אבר זִי ְמרָה וואלט ניט‬
‫גיטרױשט זײן · אונ' זגט ווען מיר דיא ש[ױ]ן טוכֿטר ניט ווערד · זא מוש‬
‫איך שטערבן ור לײד · דא זִי ְמרָה זאך דש ער דורך זײן ואטר אונ' דורך‬
‫דען ויר פרנָסִים ניקש קונט אױש ריכֿטן · דא צוך ער צו דעם ֶמלֶך אונ'‬
‫זגט אים זײן אן ליגן דען ער וואר דעם מלך גר ליפא אונ' פט אין ער זולט‬
‫הגָדול רֵידן דש ער אים דיא טוכטר געב צום ווײפא · דא‬ ‫מיט דעם כהן ַ‬
‫הגָדֹול אונ' זגט‬ ‫זגט ער איך וויל עש גערן טון אונ' שיקט נוך דעם כ ֵ‬
‫ֹהן ַ‬
‫צו אים איך וויל דיך אום אײן זאך פיטן דוא וועלשט מירש ניט אב שלגן ·‬
‫אונ' גיב דײן טוכטר ְברִיעָה זִי ְמרָה צו אײנום ווײפא ‪ :‬דא דר שרק דער‬
‫הגָדול זער אונ' שפרך ליבר הער קױניג וועלט אִר מירש רוטן דש‬ ‫ֹהן ַ‬‫כֵ‬
‫איך מיך זולט צו אײנום נידרין גישלעכֿט געבן דען איך בין ‪ .‬אלי יוֻדן ווערן‬
‫מײנר שפוטן ‪ :‬איך קאן עש ניט אין מיר וינדן אונ' וויל עש אווך ניט טון ·‬
‫וויל אױער קױניגליכֿן מײשטוט טון ווש אים ליב אישט דא זגט דער קױניג‬
‫ת אונ' זִי ְמרָה קאמן צום‬
‫וויל דיך ניט נױטן · אזא צוג ער דר בֿון ‪ :‬אונ' טו ַבֿ ֿ‬
‫ֶמלֶך אונ' וואלטן אײן גוטן בישײד בײא אים הולן · אבר עש וואר ניקש איר‬
‫ביגערונג ‪ :‬דא זגט דער קױניג ווש אים דער כֹהן הגדול ור אײן תשובָה‬
‫געבן הט · דער הלבן מײן ליבר זִי ְמרָה שטֵיא בֿון דײנום ביגער עש‬
‫היב אן ווש דו ווילשט ‪:‬‬ ‫גישיכֿט ניט · ֵ‬
Glossary
Jewish community leader [parnes parnosim] ‫פרנס דער פרנָ ִסים‬
present spv.sv9 [fḯrhaltən] ‫בױר הלטן‬
money [mamən/mamoun] ‫ָממן דער‬
‫נסי' = ַפרנָ ִסים‬ִ ‫ַפ ְר‬
friend/relative [fraÿnd] ‫ורױנד דער‬
dignified/lordly/noble/clever [klug] ‫קלוג‬
young man/lad [knab] ‫קנאב דער‬
empire/kingdom [raykh] ‫רײך דש‬
way/manner [veg] ‫וועג דער‬
sooner adv [e] ‫אי‬
drown tr [dərtrenkən] ‫דר טרענקן‬
disposition/decision [bəšéyd] ‫בישײד דער‬
go one’s way spv.sv8 [híntsiχən] ‫הין ציכן‬
in health and peace H [ləχayim uləšoləm] ‫לְ ַחיִ ים ולְ שֹלם‬
predict spv [fárzogən] ‫ור זוגן‬
bucket/pail [kïbəl] ‫קױביל דער‬
cow [ku kï] ‫קוא דיא קויא‬
buy the bucket before the cow = ‫דען קױביל ור דער קוא קאפֿן‬
put the cart before the horse id
shame/disgrace [šand] ‫שנד דיא‬
message/report [botšaft] ‫פוטשפט דיא‬
painful [vey] ‫ווֵ יא‬
burst/shatter [tsəršpringən] ‫צור שפרינגן‬
for/because of prp+d/a [far] ‫ור‬
pain/trouble/sorrow [tsorə] ‫צָ ָרה דיא ־ות‬
twenty [tsvantsig/tsventsig] ‫צווענציג‬
thousand [tóuzənt] ‫טױזנט‬
guilder [gïldən] ‫גױלדין דער ־‬
I get X [mir . . . verdən] ‫ ווערדן‬. . . ‫מיר‬
suffering/affliction/distress [leyd] ‫לײד דש‬
arrange/accomplish/bring about spv [óus rìχtən] ‫אױש ריכֿטן‬
‫פט = בט‬
send [šikən] ‫שיקן‬
for/after prp+d/a [noχ] ‫נוך‬
refuse/deny spv.sv6 [óbšlogən] ‫אב שלגן‬
advise sv10 [rotən] ‫רטן‬
family/clan [gəšléχt] ‫גישלעכֿט דש‬
mock [špotən] ‫שפוטן‬
find sv5 [findən] ‫וינדן‬
royal [kë́nigləχ/kḯnigləχ] ‫קױניגליך‬
majesty/highness [may(ə)stót] ‫דער‬/‫מײשטוט דיא‬
force/coerce [nëtən] ‫נױטן‬
fetch/receive/get [holən] ‫הולן‬
what kind of __ [vos __ far] ‫ ור‬. . . ‫ווש‬
lesson thirteen117
answer/response [tšuvə] ‫תשובה דיא‬

ָ
give up your desire [štey fun daynəm bəgér] ‫שטיא בֿון דײנום ביגער‬
ֵ
Notes
Unless inflected, as indicated earlier (Lesson Eight), proper names are sometimes
initially difficult to construe in constructions such as ‫‘ דיא פוטשפט קאם זִ ְימ ַרא‬the news
came (to) Zimro,’ where the proper name is functionally dative.
While the construction is straightforward when parsed word by word, the clause
‫‘ וועם וואר ווֵ יאר דען אים‬for whom was it more painful than for him?’ seems initially
densely complex syntactically.
In the clause ‫‘ זײן ִהערץ וואלט אים צור שפרינגן‬his heart wished to shatter into pieces,’
the dative pronoun ‫ אים‬would seem a dativus ethicus ‘ethical dative,’ indicating the
concern or interest of the person in question for the matter at issue (as in some
dialects of the southern US ‘I bought me a new pen’).
Just as elsewhere ‫‘ כּל ישראל‬all Israel’ idiomatically connotes ‘everyone,’ so here ‫אלי‬
‫‘ יוֻ דן‬all Jews’ signifies ‘everyone.’
Translation
The four community officials went to the high priest and presented him with the
request of Tovas and Zimro that if he were to become his in-law, then he would give
his son great wealth. Then Feygin, the high priest, laughed and said: “Dear officials,
my good friends, I well know that Zimro is the most handsome and noble lad in the
land and kingdom. But to give him my daughter’s hand—that will never happen
under any circumstances. I would rather drown her. Now you have my decision.
Go, and long life and peace to you.”
Thus the four officials returned to Tovas and told him the decision. Then Tovas
said: “That is just what I predicted! You wanted me to buy the bucket before the milk
cow! Now it is a disgrace for me that I began this.” The news came to Zimro: to whom
could it have caused more pain than to him? His heart wished to shatter into pieces
from grief. Then his father said: “Be silent, my dear son. I will certainly find another
bride for you, and twenty thousand gold coins, in addition.” But Zimro could not be
comforted and said: “If I do not get the beautiful daughter, then I must die of grief.”
When Zimro saw that he could accomplish nothing through his father and the
four officials, he went to the king and told him his concern, for he was dear to the
king, and he asked him to speak to the high priest, so that he would give him his
daughter in marriage. Then he said: “I would be happy to do it,” and sent for the high
priest and said to him: “I would like to make a request of you; you will not refuse to
do it for me: give your daughter Briyo to Zimro in marriage.” Then the high priest
took fright and said: “Dear my lord king, would you advise me to join myself to a
lineage lower than my own? All Jews will ridicule me. It is not in my nature, and
I will, moreover, not do it. May your royal highness do as he wishes.” Then the king
said: “I will not force you.” Thus he departed. And Tovas and Zimro came to the king
and wanted to get good news from him, but it was not what they wished for. Then
the king told them what answer the high priest had given him. “Therefore, my dear
Zimro, give up your desire. Try what you will, it will not happen.”
Grammar
Past participle
The past participle is the third principal part of the OLY verb, as explained in Lesson
Six. As a participle, it is by definition a verbal adjective and is widely used as such in
OLY (e.g. JtR34: ‫‘ די גבֿלדנן שטױלא מיט גולדא וול בשלגן‬the folded [= folding] chairs well
inlaid with gold’), where both ‫‘ גבֿלדנן‬folded’ and ‫‘ בשלגן‬inlaid’ are past participles and
in this passage used adjectivally. Thus, a semantically appropriate participle can
legitimately be simply substituted for another adjective, as in the examples: ‘she is
intelligent’ (adj.)/‘she is educated’ (participle < ‘educate’). In addition to its strict
adjectival use, the participle is—as a verbal—also a component of two important
constructions in the OLY verbal system: the perfect tenses of the active voice (see
below in this lesson) and all forms of the passive voice (see Lesson Fourteen).
Depending on the type of base verb on which it is formed, the past participle has
both a characteristic prefix and a characteristic suffix. In both strong and weak
verbs, the past participle is in principle formed by prefixing the marker -)‫[ ג(י‬gə-] to
the participial stem (or infixing it between separable prefix and the participial
stem). In practice, however, that prefix/infix is frequently omitted, and in a particu-
lar sub-class of verbs that have their own additional (quasi-adverbial) prefixes, the
-)‫ ג(י‬participial prefix is in fact prohibited (see below).1 Two types of suffixes mark
the participle: weak verbs characteristically add a dental suffix (‫[ )־ט‬-t] to the end of
the stem,2 while strong verbs add the ending ‫[ ־ן‬-ən] (in addition to exhibiting the
stem vowel shift characteristic of the strong sub-class to which they belong).
past participle infinitive

[gəzungən] ‫גי־זונג־ן גיזונגן‬ [zingən] ‫זינגן‬
[gəhëŕ t] ‫גי־הור־ט גיהורט‬ [hërən] ‫הורן‬
Separable and inseparable prefix verbs

Two types of quasi-adverbial prefixes that occur as components of OLY verbs—
separable and inseparable—require further discussion, since their behavior is quite
distinct and can cause appreciable difficulties for readers. These prefixes ultimately
derive from adverbs and/or prepositions, and that origin is sometimes still at least
vaguely identifiable semantically (‫‘ בויר‬for,’ ‫‘ נוך‬after,’ ‫‘ מיט‬with,’ etc.), although their
1 Moreover, as has already been seen, some non-participial verb forms take the -)‫ ג(י‬prefix.
2 Verbs whose stems end in a dental (‫־ד‬/‫ )־ט‬do not generally add the additional participial dental, e.g.
the past participle of ‫ בֿור שולדן‬appears as ‫( בֿור שוּלט‬PaV 260, 6). This same assimilation of stem-final
dentals with the ‫ ־ט‬inflection of the 3rd sg and 2nd pl is also general.
lesson thirteen119
original denotations have often faded or shifted. But whatever their origin, these
prefixes have in OLY become functional components of the verbs themselves. The
two types have generally been designated as separable prefix verbs and inseparable
prefix verbs, and despite some problems with those designations, those terms will
be retained here.3 In this lesson’s reading there are examples of both types: ‫דר טרענקן‬
‘drown,’ ‫‘ בויר הלטן‬offer/make presentation to,’ and ‫‘ אויש ריכֿטן‬accomplish,’ the first of
which is an inseparable prefix verb, while the latter two are separable prefix verbs.
The terminological problem just noted derives from the fact that the prefix + verb
of both types are more often than not written as two words in OLY. The grammati-
cally functional separation or lack thereof becomes clear, however, in quite another
manner. In addition to the participial prefix -)‫ג(י‬, just introduced, the infinitive
marker ‫‘ צו‬to’ has also been encountered previously: ‫תֺורה‬ ָ ‫‘ צו לערנן זיא‬to teach them
Torah.’ When the prefix -)‫ ג(י‬or infinitive marker ‫ צו‬occur with separable prefix
verbs, they are infixed between the prefix and the main verb:

‫בויר גיהלטן‬ ‫בויר צו הלטן‬ ‫בויר הלטן‬
‫אויש גיריכט‬ ‫אויש צו ריכטן‬ ‫אויש ריכטן‬
With inseparable prefix verbs, on the other hand, the infinitive marker ‫ צו‬is never
infixed between the prefix and main verb, but rather precedes the prefix. Moreover,
the participial prefix -)‫ ג(י‬never occurs with inseparable prefix verbs, which are
marked as past participles simply by the characteristic strong or weak participial
ending:

‫דר טרענקט‬ ‫צו דר טרענקן‬ ‫דר טרענקן‬
Finally, one should note that the prefixes of separable prefix verbs always receive
the word accent, while prefixes of inseparable prefixes never receive the word
accent:
[dərtrénkən] ‫דר טרענקן‬
[fḯrhaltən] ‫בויר הלטן‬
[óusriχtən] ‫אויש ריכֿטן‬
Among other separable prefix verbs encountered are the following examples,
which demonstrate the final characteristic of this category of verbs: when the separ
able prefixed verb is the finite verb of the clause (i.e. it agrees with the subject of the
sentence), then the prefix is generally shifted to final position in the clause (or in
any case to a position after the verbal root) and is thus indeed quite separate:
3 The attentive reader will have noticed that separable prefix verbs have been identified as such (spv)
in the lesson glossaries, and all such verbs are so marked in the volume glossary at the end of the book.
‘they all gazed at Joseph’ (JtR62) ‫ זי זוהן אלא יוסף אן‬ ‫אן זהן‬
‘then she got up’ (BZ11) ‫אוף שטן דא שטנד זיא אוף‬
‘administer it to the patient’ (Rec11) ‫איין גיבן גיב עש דעם קרנקן אײן‬
‘he became ill/feigned illness’ (BZ12) ‫אן נימן נאם ער זיך אײן קרנקהײט אן‬
Among other inseparable prefix verbs encountered thus far are:
(JtR 6) ‫ ווי מוכטא איך דיזא מישטט אומר מי בֿור דוון‬ ‫בֿור דוון‬
‘How might I bear this transgression for evermore’
(JtR49) ‫ בֿור שניטן אונ' בֿור וונדט וורדן אין די הינדא‬ ‫בֿור וונדן‬/‫בֿור שניידן‬
‘Their hands became carved up and lacerated.’
The perfect tenses

There are two perfect tenses in OLY: the present perfect and the pluperfect (past
perfect). Just as in modern English, the perfect tenses are compound tenses in OLY
and are formed with the same two components, a finite auxiliary verb and the past
participle of the main verb: in the present perfect, the present tense of the auxiliary
verb is used (e.g. ‘she has sung’), while in the past perfect, the past tense of the
auxiliary verb is used (e.g. ‘she had sung’).
In the strict sense, the present perfect tense expresses a very specific conception
of action in terms of both time and duration: an action begun in the past and con-
tinuing up to the present in fact or in consequence: ‘Jane has sung in the choir for
the last twenty years’ (i.e. in the past and even now), as opposed to a simple preterite
that expresses an action performed in the past without reference to completion or
duration: ‘Jane sang in the choir’ (e.g. perhaps twenty years ago, perhaps for a
twenty-year period, perhaps only a single time earlier today). In this latter instance,
even though Jane may still be a member of the choir at the moment that the sen-
tence is uttered, the speaker is unconcerned with whether or not that is the case.
At least so it is in modern English. In modern spoken German on the other hand
(especially in the southern dialects), the present perfect tense has generalized to
express essentially all past action; and in modEY, a similar but more complete
development has taken place, such that the preterite tense (‘she sang’) has disap-
peared altogether, and the present perfect tense expresses past action in both the
spoken and written languages (‫האט געזונגען‬ ָ ‫)זי‬. In OLY, however, the present perfect
still retains the semantic force of past action continuing up to the present.
The pluperfect (past perfect) tense expresses an action or state that preceded
another action or state in the past, for example: ‘she had finished medical school,
before she moved to Canada.’
subject auxiliary past participle

present perfect she has finished
pluperfect she had finished
lesson thirteen121
Perfect tense:
BZ17 ‫‘ איר הט ור פיטן דיא יודן ווײבר זולן ניט ְט ִבילָ ה גֵ ין‬You have forbidden Jewish
women to go to the ritual bath’
Pluperfect tense:
JtR60 ‫‘ זין חרצא הטא ער צו ג' גזנט‬his heart he had sent up to God’
With some frequency in OLY, the perfect tense is constructed with what appears
to be an infinitive instead of the past participle: ‫‘ זינד דש דיר גאט דש גלױק געבן הוט‬since
God has granted you the good fortune . . . ’ and ‫( דש דו ור מיך בישט קומן‬BZ17) ‘that you
have come before me.’ The forms should, however, be recognized as past participles
that simply lack the non-obligatory -)‫ ג(י‬prefix of the past participle.
Such is then the basic structure and usage of the perfect tenses in OLY, but there is
also a further complication, already familiar to those readers who know modern Yid-
dish or German: there are two possible auxiliary verbs in the perfect tense. Generally,
the perfect auxiliary is ‫‘ הון‬have,’ but in some cases it is ‫‘ זיין‬be.’ This feature incidentally
also characterized Old English and survived even into early modern English, although
it is now generally only known from the King James Bible in such expressions as ‘he is
come’ (as opposed to the modern standard ‘he has come’). Lest the reader imagine that
the use of one or the other auxiliary be arbitrary or a matter of personal choice, it
should be noted that the usage is strictly governed: certain verbs use the one auxiliary,
while others use the other auxiliary; there is no vacillation. Fortunately for the reader,
it is only a matter of recognizing the form, not producing it.
In OLY the use of the auxiliary ‫ זיין‬in the perfect tenses is quite common, and,
fortunately for those who know modern Yiddish or German, the distribution of ‫הון‬
and ‫ זיין‬as auxiliaries is in large part the same as in those languages. The use of the
one as opposed to the other auxiliary cannot always be defined according to an
abstract rule, but it is possible to propose some rules of thumb: ‫ הון‬is used with
transitive verbs (verbs that take an accusative object: ‘she has seen him’), reflexive
verbs (‘she has seen herself [in the mirror],’4 and most impersonal verbs (‘it has
rained’). On the other hand, ‫ זיין‬as the auxiliary verb of the perfect tenses is used
with intransitive verbs denoting a change of state or place (dying, going, coming,
riding, etc.), and with ‫ זיין‬and ‫בלייבן‬.
Perfect tense with ‫ זיין‬as perfect auxiliary:

Rec12 ‫‘ רײבא די שטט דא דיר דש הור אױש וילט אודר אױש גיבֿאלן אישט‬rub the place
where your hair is falling out or has fallen out.’
BZ19 ‫‘ זיא אישט גישטורבן‬she has died’
Pluperfect tense with (preterite tense of) ‫ זיין‬as auxiliary:

JtR10 ‫‘ אל די ווערדן ורוון די בי איר וורן גזעשן‬all the worthy ladies who had sat
with her’
4 Examples of reflexive verbs (i.e. verbs that require the reflexive pronoun to complete their mean-
ing): ‫ זי ̌שעמטן זיך‬JtR53 ‘they were embarrassed’; ‫ זי בגונדן זיך אומא זחן‬JtR53 ‘they began to glance around’; ‫ער‬
‫ זולט זיך צו אים ִמ ְת ַח ֵתן זײן‬BZ13 ‘if he were to become his in-law.’
JtR54 ‫‘ זי ווישטן ניכט זעלבר ווי אין ווש ג̌שחן‬they themselves did not quite understand
what had happened to them’
PaV 252,3 ‫‘ נורט וויא זיא וואר גיוועזט בײ זײנם עט‬only how she had been with his
father’
‫ ווילכֿער ורױ̅י̅אן די ברושט ה̅אנגן‬ ‫תתקמ''ט‬

‫די נעם אײער שאלן רוט בירן אונ' וואכש אונ' פוטער אונ' זאלב זי דר מיט זא ריכֿטן‬
·· ‫זי זיך אױף‬
‫ דש אײנר̅ ̅ורױאן דש קינט אב ̅גיא‬ ‫תתקצ''ג‬
·· ‫גיב איר צו טרינקן מילך בֿון אײנר הונטין אין ווײן אודר אין הוניק זא גיט איר דש קינט אב‬
‫ דש̅ ̅א̅ײן ורױיא ̅נ̅יט בֿון דיר טרגן ו ̅וי̅רט‬ ‫תתקצ''ח‬
·· ‫טראג בײ דיר אײן הערץ בֿון אײנר מױיזא זא ווירט זי ניט בֿון דיר טראגן‬
Glossary
which(ever)/who(ever) [velχ-]5 ‫וועלכ־‬
breast [brust brïst] ‫ברושט דיא ברױשט‬
hang sv9 [hangən] ‫האנגן‬
eggshell [eyəršal] ‫אײער שאל דיא‬
strawberry [róutber] ‫דש ־ן‬/‫רוט ביר דיא‬
(bees)wax [vaχs] ‫וואכש דש‬
butter [putər] ‫פוטער דיא‬
rise/straighten/firm refl.spv [óuf rìχtən ziχ] ‫אױף ריכֿטן זיך‬
depart/leave spv.irv [obgon] ‫אב גון‬
so that a woman has a miscarriage ‫דש אײנר ורױאן דש קינט אב גיא‬
[dos eynər frouən dos kind obge]
milk [milχ] ‫מילך דיא‬
fem dog [hïntən] ‫הונטין דיא‬
pregnant [trogən] ‫טרגן‬
mouse [mouzə] ‫מױיזא דיא‬
Translation
No. 949: (For) whichever woman whose breasts sag: let her take egg shells, straw-
berries, and wax and butter and rub them therewith; then will they rise up.
No. 993: So that a woman will miscarry: give her dog’s milk to drink, mixed in wine
or honey; then she will miscarry.
No. 998: So that a woman not be impregnated by you: carry with you the heart of a
mouse; then she will not be impregnated by you.
5 The syntax of the title ‫ ווילֿכער ורױיאן די ברושט האנגן‬may initially seem opaque, but indeed represents
the common dependent genitive + nominative construction: ‘Jane’s job,’ here: ‘of whichever woman the
breasts sag’ = ‘whichever woman’s breasts sag.’
‫‪Lesson Fourteen‬‬
‫דא ווארטיט זִי ְמרַא ביז דש מן אין דיא שול גינג · דא גינג ער אין דש כהן‬
‫הגדול הױז ‪ :‬אז בלד זיא אין דער זאך ליש זיא אין אײן אונ' אנטפפינג אין ·‬
‫אונ' ער הוב אן צו ווײנן · דא זגט זיא ווארום ווײנישטו · דא זגט ער דארום‬
‫דש דײן ואטר דיך מיר ניט וויל געבן צום ווײפא · דא הוב זיא אווך אן צו‬
‫ווײנן · אונ' זגט דש גאט דער ברים · דא זגט זִי ְמרָה הערץ ליבי טרױא‬
‫איך וויל דיך אום אײן פיט פיטן ‪ :‬דש דו מיר זיא גיווערשט · דא זגט זיא‬
‫פיט ווש דו ווילשט · דוא זולשט גיווערט זײן · איך ווײש וואל דש דו מיר ניקש‬
‫צו מוטשט דש · זױנדא אונ' שנדא איז · דא זגט ער זא ביט איך דיך דש‬
‫דו קײן אנדר מן נעמשט דען מיך · זא וויל איך דיר ור הײשן קײן אנדר‬
‫ווײפא צו נעמן דען דיך · דא שפרך זיא איך וויל עש גערן טון · אזא גילובטן‬
‫זיא אן אננדר · דא ליש זִי ְמרָא אײן גרושן זיפפֿצא אונ' זאך זיא אן · דא שפרך‬
‫זיא אײ ווארום טושטו אזא · דא זגט ער איך וועלט נוך אײן בעט אן דיך‬
‫הון וועלשט מירש ניט ור זגן · איך וועלט דיך גערן קוסן · דא זגט זיא עש‬
‫זײא דיר דר לאבט · דא קוסט ער זיא טױזנט מול אונ' זיא אין אווך ‪ :‬דא‬
‫וואלט מן שיר אױש דער שול גֵין · דא שטונדן זיא אונ' ווײנטן מיט אננדר ·‬
‫אונ' זיא שפרך ליבר זִי ְמרָא ווען דו מיט דעם יונגן קױניג רײטשט · זא רײט‬
‫ור מײנום הױז בֿור · זא שטֵיא איך אן אײנום וענשטר דש איך דיך זעהן‬
‫קאן · אבר דו קנשט מיך ניט זעהן · ווען איך דש וענשטר ניט אוף טוא ·‬
‫אבר אלי מורגן זא מן ָברְכֿוּ זגט זא דו איך דש וענשטר אוף אונ' הױר‬
‫ַברְכֿוּ אורן · זא קנשטו מיך זעהן · אונ' ווען דו זיכֿשט אײן הנד צוועל אױש‬
‫הער הענקן · זא קום צו מיר · אזא שיד ער דר בֿון · מיט ורױליכֿם מוט ·‬
‫אונ' אלי מורגן גינג ער אונטר איר וענשטר אונ' זאהן זיך אן אננדר אן ‪:‬‬
‫]‪wait [vartən‬‬ ‫ווארטן‬
‫]‪one indec [man/mən‬‬ ‫מן‬
‫]‪synagogue [šul‬‬ ‫שול דיא‬
‫]‪glimpse/catch sight of scv2 [dərze(χ)ən‬‬ ‫דער זעהן‬
‫]‪admit/let [someone] in spv.sv10 [áynlosən‬‬ ‫אײן לשן‬
‫]‪weep [veynən‬‬ ‫ווײנן‬
‫]‪for the reason that/because [dorúm dòs‬‬ ‫דארום דש‬
‫]‪also [óuχ‬‬ ‫אווך‬
‫]‪have mercy [dərbárəmən‬‬ ‫דער ברימן‬
‫]‪true/loyal/faithful [traÿə‬‬ ‫טרױא‬
[my] dear, true heart [herts líbə tràÿə] ‫הערץ ליבי טרױא‬
grant/bestow/concede [gəverən] ‫גיווערן‬
inflict/burden/subject to spv [tsúmutən] ‫צו מוטן‬
sin/transgression [zïndə] ‫זױנדא דיא‬
shame/disgrace [šand(ə)] ‫שנדא דיא‬
promise/vow [gəlobən] ‫גילובן‬
sigh [ziftsə] 1‫זיפפֿצא דער‬
ah!/oh! interj [ay] ‫אײ‬
deny/refuse [fərzogən] ‫ור זגן‬
kiss [kusən] ‫קוסן‬
may be subj [zay] )‫זײא (> ַזײן‬
permit/allow/grant [dərlabən/dərlóubən] ‫דר לאבן‬
time(s) often pl sense [mol(t)] ‫מול(ט)דש‬
immediately/at once/almost [šir] ‫שיר‬
young king = prince [yung kënig/yung meləχ] ‫מלֶ ך דער‬/‫קױניג‬
ֶ ‫יונג‬
ride sv7 [raytən] ‫רײטן‬
window [fenstər] ‫וענשטר דש‬
open ir.spv [óuftun] ‫אוף טון‬
morning [morgən] ‫מורגן דער‬
[beginning of] morning prayer H [borχu] ‫ָב ְרכֿוּ‬
‫דו = טו‬
pray/recite (prayer) [orən] ‫אורן‬
towel [tsvel] ‫צוועל דער‬
hang out spv.sv9 [óushangən] ‫אױש האנגן‬
here/there/at that place [her] ‫הער‬
Note
While the two distinct grammatical structures associated with the verb ‫ גיווערן‬in this
passage seem almost the standard active and passive voices, there is a slight quirk:
(1) ‫‘ דש דו מיר זיא גיווערשט‬that you would grant it to me’ and (2) ‫‘ דוא זולשט גיווערט זײן‬you
will be granted [it].’ In the former (active), that which is sought constitutes the
direct object of the verb, and the one who benefits is in the dative case, while in the
latter (quasi-passive), the one who benefits is the subject of the sentence, while that
which is sought remains unexpressed. The latter expression seems slightly askew,
but the meaning is nonetheless clear.
Translation
Then Zimro waited until they went to the synagogue; then he went into the high
priest’s house. As soon as she saw him, she let him in and welcomed him, and he
began to weep. She then said: “Why are you weeping?” He then said: “Because your
father will not give you to me in marriage.” Then she also began to weep and said:
1 The spelling of this word is an interesting orthographical suggestion of the unrounding of the
German stock language (~ MHG siufze [züftsə]).
lesson fourteen125
“May God have mercy!” Then Zimro said: “My dear beloved, I would like to make a
request of you, if you would grant it to me.” Then she said: “Ask whatever you wish; it
will be granted to you. I know that you will not force on me anything sinful or shame-
ful.” Then he said: “Then I ask that you take no husband besides me, and I will promise
you that I will take no other wife besides you.” Then she said: “I will gladly do that.”
Thus they vowed to each other. Zimro sighed deeply and looked at her. Then she said:
“O why are you doing that?” Then he said: “I’d like to make one more request of you:
if you would not refuse me, I would like to kiss you.” Then she said: “You would be
permitted.” Then he kissed her a thousand times, and she kissed him also.
Then it was almost time for people to leave the synagogue. There they stood,
weeping with each other. And she said: “Dear Zimro, when you ride with the
prince, ride first before my house. Then I will stand at a window, so that I can see
you, but you cannot see me if I do not open the window. But every morning when
the morning prayer begins, I open the window and listen to the opening of the
prayer. Then you can see me. And when you see a towel hanging at the window,
then come to [visit] me.” At this he departed with a cheerful spirit, and every morn-
ing he passed beneath her window, and they looked at one another.
Grammar
Passive voice
While the passive voice has become quite rare in spoken modEY, replaced by the
active voice with an impersonal subject (so that a sentence such as ‫דאס הױז‬ ָ ‫מען קױֿפט‬
‘one buys the house’ is far more common than ‫דאס הױז ווערט געקױֿפט‬ ָ ‘the house is
bought’), in OLY literary texts the passive is not infrequent. Indeed, there are several
distinct forms of the passive voice in OLY. The most common form is regularly con-
structed with the appropriate finite form of the passive auxiliary verb ‫ ווער(ד)ן‬and the
past participle of the main verb: ‫( בֿור שניטן אונ' בֿור וונדט וורדן אין די הינדא‬JtR49) ‘their
hands were/became carved up and lacerated.’ This sentence’s syntax is conditioned
by the poetic form; normative word order would presumably be: ‫די הינדא וורדן אין בֿור‬
‫שניטן אונ' בֿור וונדט‬. The (3rd pl) preterite tense of the passive auxiliary verb agrees with
the plural subject ‫די הינדא‬, and the past participles ‫ בֿור שניטן‬and ‫ בֿור וונדט‬complete the
verbal construction. A further example: ‫( עש מוש בצײגט ווערדן‬JtR31) ‘he2 must be put
on display.’ Here the passive construction is made more complex by the addition of
the modal verb ‫‘ מוש‬must,’ but the structure is still quite normative, consisting of
subject + finite modal + preterite participle + infinitive of the passive auxiliary.
The past tense of the passive is predictably constructed with a past tense of the
auxiliary verb + the past participle of the main verb: ‫אין (מאשקווה) איז בישלאסן ווארדן‬
. . ‫ דאש דיא צווייא גיברידר‬. (Cou22) ‘In Moscow (it) has been (= was) decided that the two
brothers . . . ’; ‫‘ אונ' זיא זײן אלי דרײא פֿרברענט ווארדן‬and they have all three been burned’
(Cou23); ‫( אונ' זײן שיף איז דאך גלײך וואול נ[א]ך אין דען (טעסל) ארײן גישלעפט ווארדן‬Cou23)
‘and nevertheless his ship has still managed to be towed to Texel.’ As is clear in these
2 The 3rd person singular neuter subject of the sentence ‫ עש‬refers to Joseph, since its grammatical
antecedent is the diminutive form, ‫‘ יודלין‬the little Jew,’ with its neuter suffix.
cases, the perfect tense of the passive auxiliary verb ‫ וור(ד)ן‬is constructed with the
perfect auxiliary ‫זיין‬.
The second form of the OLY passive is the so-called stative passive (as opposed
to the passive just described, which is often designated the dynamic passive), which
has no distinct form in modern English, although the semantic distinction is clear:
dynamic: ‘while I was watching, the window was broken’ (i.e. someone broke the
window); stative: ‘when I checked, the window was broken’ (i.e. at that moment the
window was not intact).
In OLY the two forms are sometimes expressed by distinct forms. While the
dynamic passive uses ‫ וור(ד)ן‬as the auxiliary verb, the stative passive instead uses ‫זיין‬,
thus: ‫( אירא ליכטא וארווא ויל גר ווש בֿור בליכן‬JtR63), which literally means: ‘their bright
color had completely paled,’ but the sense of the stative passive could be approxi-
mated as: ‘their bright color was completely paled’; ‫‘ איך בינש אײן צינט‬I am inflamed’
(Wh3); ‫‘ דוא זולשט גיווערט זיין‬it should/would/will be granted to you’ (BZ14). In such
usage, the adjectival aspect of the participle is emphasized.
Finally, a third quasi-passive voice is possible in OLY (as well as modEY and
NHG) that is impossible in modern English: ‫( ̌שונא רוטא או̌פל היש זי חר בֿורא טרגן‬JtR41),
which could be literally (and non-idiomatically) translated as *‘she ordered to
bring forth beautiful, red apples,’ i.e.: ‘she ordered beautiful red apples [to be]
brought forth.’ It might seem to Anglophone sensibilities that a grammatical dele-
tion of some kind has occurred: either the recipient of the order has been deleted
(‘she ordered [a servant] to bring forth the beautiful red apples’) or the passive
auxiliary has been deleted and the participle replaced by the infinitive (‘she ordered
beautiful, red apples to be brought forth’). One might well construe the construc-
tion as such, but in fact, in OLY it is complete, idiomatic, and syntactically quite
normal as it stands.
Consecutive word order

Rule-governed exceptions to the standard “verb-second” rule have been intro-
duced above. Another less frequent exception is also found in OLY that already
gestures toward a syntactic rule of modern Yiddish, the so-called “consecutive”
word order: ModEY ‫ ָזאלן מיר רעדן תּכלית‬.‫דא‬ ָ ‫‘ אַלע מיטגלידער ַזײנען‬All members are pres-
ent. Thus/as a result we ought to get down to business.’ As noted in Lesson Ten, this
function seems already present in OLY: ‫טױט איר גיריכֿט ּ וויל זעהן וויא וועלט איר דש אורטײל‬
‫( שפרעכֿן‬BZ10) ‘Make your judgment! For [I] want to see how you will render the
verdict.’ It is not simply that the subject may be inferred from the context, but also
that a consecutive sense is involved. The same is true of a second example in that
same lesson’s reading: ‫‘ ווארום שרײשטו הב איך דיר דוך ניקש גיטון‬Why are you screaming?
For indeed I have done nothing to you.’
‫תתרכ''ז ווען̅ ̅זיך אײנש ג̅ב̅רענט היט̅ ̅מיט הײשם ו̅ו̅אשר אודר א̅י̅ם בֿױיער‬
‫נים מילך אונ' וועש דען בראנט · דר נוך נים פֿפערדש מישט אונ' ברענש צו פולבֿר‬
··‫אונ' זע עש אױף דען בראנט עש הילפט‬
lesson fourteen127
‫תתרל''ב בֿור וויא טג דער̅ ̅צינא‬

··‫וויליכֿש טגש מן די צינא זאלבט מיט צוויבול זֿפט דעם טון זי דען טג ניט וויא‬
‫ ווי̅ל̅טו מכֿן אײ̅נ̅ם קנאבן דש ער וואל ל̅ע̅רנט‬ ‫תתרמ''ז‬
‫ווען זײן מוטר באט שרײב איר אן איר רעכטי ברושט ̅א̅מה ּ אונ' אױף די לינק ברושט‬
··‫שרײב ̅ת̅מה אונ' זול דען קנאבן זײגן אונ' זא ווירט ער וואל לערנן‬
Glossary
someone/anyone indecl [eyns] ‫אײנש‬
burn ir.wv [brenən] ‫ברענן‬
burn (wound) [brant] ‫בראנט דער‬
‫ברענש = ברען עש‬
sow/strew [zeən] ‫זעען‬
pain/ache [veytəg] ‫וויא טג דער‬
tooth [tson / tsenə] ‫צון דער צינא‬
on whatever day adv [veləχs togs] ‫וויליכֿש טגש‬
juice [zaft] ‫דש‬/‫זֿפט דער‬
hurt/ache spv.irv [veyton] ‫וויא טון‬
study Torah [lernən] ‫לערנן‬
mother [mutər] ‫מוטר דיא‬
bathe [bodən] ‫באדן‬
right [reχt] ‫רעכט‬
mother/‘mom,’ here as incantational word H [imə] ‫אמה‬
incantational word [timə] ‫תמה‬
left [left] ‫לינק‬
suckle/nurse/breastfeed [zeygən] ‫זײגן‬
Note
The words ‫ אמה‬and ‫ תמה‬here function as incantional words; it is not coincidental in
the present context that the first word means ‘mother’ in Hebrew, but the two
incantational words also rhyme and begin with the first and last letters of the
alphabet, the kind of characteristics typically important in the construction of
incantations.
Translation
No. 1027: If someone has burned him-/herself in hot water or fire: take milk and
bathe the burn; thereafter take horse manure and burn it to powder (ash) and strew
it over the burn. It helps.
No. 1032: For toothache: on whichever day one rubs the teeth with onion juice, they
will cause him no pain on that day.
No. 1047: If you would like to make a lad study well: when his mother bathes, write
on her right breast ‫ א̅מה‬and write ‫ ת̅מה‬on her left breast; and she is to breast-feed the
lad, and then he will study well.
‫‪Lesson Fifteen‬‬
‫אײן מולט קאם דער יונג ֶמלֶך צו רײטן · אונ' זגט צו זִי ְמרָה וועלן מיר ור‬
‫דש טור רײטן שפצירן · דא זגט זִי ְמרָה יוא · דא ריטן זיא מיט אננדר ·‬
‫אוש זִי ְמרָא וואר זיפצן אונ' גר טרױריג · דא זגט דער יונג מלך ווש אישט‬
‫דיר דש דו אזא טרױריג בישט · ור הושטו מיט דעם פפֿערד‬
‫גישפרענגט · אונ' איצונדר רײטשטו אז ווען דו שליפֿשט דו מושט מיר‬
‫ֹהן גָדול הוט אײן‬‫זגן ווש דיר אישט אודר אן ליגט · דא זגט ער דער כ ֵ‬
‫טוכֿטר וואו זיא מיר ניט ווערט זא מוש איך שטערבן ור לײד · דא זגט‬
‫דער יונג מלך גיהעב דיך ניט אױבל שווײג שטיל זיא מוש דיר ווערדן ·‬
‫איך וויל עש מײנום ואטר זגן ער מוש נוך אים שיקן · אונ' מוש מיט אים‬
‫רֵידן דש ער זיא דיר געבן מוש · ווערט עש מײנום ואטר ניט ור זגן ·‬
‫אזא רײטן זיא מיט אננדר ביז אוף דיא בורג ·· דא זגט דער אלט מלך‬
‫ווש אישט דיר דש דו אזא ערנישט הפֿט זיכֿט איך הלט דו בישט‬
‫ניט בײא זעלבשט · דא זגט דער יונג מלך איך ווילש דיר זגן · דא זגט‬
‫ֹהן גָדול פיטן · דש ער דֵים זִי ְמרָה זײן טוכטר‬ ‫ער אים ער זולט דען כ ֵ‬
‫צום ווײפ געב · דא זגט דער מלך איך הב אין ור אווך אײן מול גיבעטן‬
‫הוט מיר מײן פיט ור זגט · דא זגט דער יונג מלך איך וועלט עש אים‬
‫שאפֿן אונ' פיטן · וואו ערש דיר ווידר אב שלױג וועלט אין אם לײפ שטרופֿן‬
‫· דער שיקט ווידר נוך אים אונ' זגט צו אים איך הב דירש ור אווך צו‬
‫גימוט דו וועלשט זִי ְמרָה דײן טוכטר צום ווײפ געבן · דש זעלביג הושטו‬
‫מיר ור זגט · איצונדר פיט איך דירש · אונ' וועלט ניט מורִיד אן מיר זײן ·‬
‫הגָדול איך ווײש וואל וואו איך עש ניט טעט · זא‬ ‫ֹהן ַ‬
‫דא זגט דער כ ֵ‬
‫וואױרשטו מיך טױטן · דען ווער ניט טוט ווש דער מלך זגט דער הוט‬
‫דש לעבן ור לורן · אונ' וויל עש דוך ניט טון ווש מיר דארום גישיכֿט ·‬
‫וויא וואל דער זִי ְמרָה אײן שױנר וואל גילערנטר אונ' ווײזר קנאב איז · איך‬
‫וויל מײן טוכֿטר אֵי דר טרענקן אֵי איך זיא אים געבן וויל ‪ .‬דער מלך וואר‬
‫צורניג אונ' זגט איך וויל דיך לושן טױטן · דיא ווײל דו מיך ור אכֿשט · זא‬
‫ביהלט דיר דײן טוכֿטר · איך וויל זִי ְמרָ' וואל אײן אנדר ווײפ געבן · און‬
‫דײן טוכֿטר ‪ :‬דער מלך שפרך צו זִי ְמרָה זוך דיר אײן אנדר ווײפ אין אל‬
‫מײנום לנד · זא וויל איך דיר ויל ָממֹון דר צו געבן · אבר עש גיױל זִי ְמרָה‬
‫ניט · דיא שױן ְברִיעָה לג אים אין זין · אונ' זגט דעם מלך גרושן דנק‬
‫אונ' שיד בֿון אִים מיט טרױריקײט ‪:‬‬
Glossary
come riding sv4 + sv7 [kumən . . . tsu raytən] ‫ צו רײטן‬. . . ‫קומן‬
gate [tor] ‫טור דש‬
outside the gate = outside the city [fár dos tòr] ‫ור דש טור‬
take a ride/go for a ride sv7+wv [raytən špatsirən] ‫רײטן שפצירן‬
yes [yo] ‫יוא‬
take a ride/go for a ride spv.sv7 [óus raytən] ‫אוש רייטן‬
sigh [ziftsən] ‫זיפצן‬
what is the matter with you [vos íst dir] ‫ווש אישט דיר‬
earlier/formerly adv [far] ‫ור‬
saddle horse [(p)ferd] ‫פפֿערד דש‬
leap/gallop [šprengən] ‫שפרענגן‬
sleep sv10, here pres.subj [šlofən] ‫שלופֿן‬
concern +d.spv.sv1 [ónligən] ‫אן ליגן‬
be bothered refl.sv13 [gəhebən ziχ ïbəl] ‫גיהעבן זיך אױבל‬
where; here: if [vu] ‫וואו‬
castle/fortified town [burg] ‫בורג דיא‬
grave/serious/earnest [érn(ə)sthaft] ‫ערנישט הפֿט‬
[one]self [zelbst] ‫זעלבשט‬
be oneself/feel well [zayn bay zelbst] ‫זיין בײא זעלבשט‬
look at/look (= appear/seem) scv2 [zeχən] ‫זהן‬
do/accomplish/arrange [šafən] ‫שאפֿן‬
punish [štrofən] ‫שטרופֿן‬
that/the selfsame (thing) [doszelbig(ə)] ‫דש זעלביג‬
rebel/revolt [móurid zayn] ‫מוֹריד זײן‬ ִ
kill [tëtən] ‫טױטן‬
life [lebən] ‫לעבן דש‬
lose sv8 [fərlirən] ‫ור לירן‬
here: no matter what/whatever [vos] ‫ווש‬
[traditionally] educated/learnèd [gəlérnt] ‫גילערנט‬
wise [vayz] ‫ווײז‬
angry/irate/wrathful [tsornig] ‫צורניג‬
because [diváyl] ‫דיא ווײל‬
despise/be contemptuous of [fəraχtən] ‫ור אכֿטן‬
keep/retain sv9 [bəhaltən] ‫ביהלטן‬
without [on] ‫און‬
seek/look for [zuχən] ‫זוכן‬
but [abər/obər] ‫אבר‬
be in his mind/heart sv1 [ligən im in zin] ‫ליגן אים אין זין‬
thanks/gratitude [dank] ‫דנק דער‬
sadness [tróurikeyt] ‫טרױריקײט דיא‬
Notes
Two common idioms of motion occur in this lesson’s reading, both of which are
also idiomatic in modEY. First, the idiom ‫ קומען צו‬+ verb of motion corresponds to
lesson fifteen131
the English idiom ‘comes X-ing’: ‫‘ קומן צו רײטן‬comes riding’; ‫‘ קומן צו ֿפרן‬comes driving
[e.g. in a carriage]’; ‫‘ קומן צו גון‬comes walking’; e.g. ‫אײן מולט קאם דער יונג ֶמלֶ ך צו רײטן‬
‘once the prince came riding’ (or ‘rode up’). Secondly, the construction consisting
of a verb of motion + ‫ שפצירן‬connotes a leisure activity undertaken for the sake of
pleasure or recreation and/or without a specific goal or result in mind: ‫רייטן שפצירן‬
‘go for a ride,’ ‫‘ ֿפרן שפצירן‬go for a ride/drive [in a carriage],’ ‫‘ גון שפצירן‬go for a walk/
stroll’; e.g. ‫‘ וועלן מיר ור דש טור רײטן שפצירן‬should we go for a ride outside the gate
(= outside the city)?’ Compound tenses are formed by treating ‫ שפּצירן‬as a quasi-
separable prefix: ‫‘ ער אישט שפּצירן גיריטן‬he took a ride.’
As is common with the expression of emotional or psychic states in OLY, the
issue of ‘what is the matter with you?’ is expressed by an impersonal statement: ‫ווש‬
‫‘* אישט דיר‬what is to you?’ (see also later in this passage ‫‘ עש גיױל זִ ְימ ָרה ניט‬it did not
please Zimro’). In this passage a single sentence includes both common modes of
expressing the idea: ‫ווש דיר אישט אודר אן ליגט‬, literally *‘what is the matter with you or
what burdens/concerns (‫ )אן ליגן‬you?’
With few exceptions, OLY texts maintain a strict orthographical distinction
between '‫[ אונ‬un] ‘and’ and ‫[ און‬on] ‘without.’ Remembering this seemingly trivial
orthographical distinction will ease the reader’s comprehension of many a simple
passage that otherwise might seem impenetrable.
The designation of the ruler as ‫‘ דער אלט מלך‬the old king’ and his son as ‫דער יונג מלך‬
‘the young king’ (i.e. ‘the crown prince’) only seems unusual at first sight, and is
clearly part of the conception of monarchy in this text, since in fact the king passes
sovereignty on to his son before his death.
Translation
Once the prince came riding and said to Zimro: “Should we go for a ride outside the
city?” Then Zimro replied: “Yes.” So they rode out together. Zimro heaved sighs and
was gloomy. So the prince said: “What is the matter with you, Zimro, that you are
so gloomy? In times past you made leaps with your horse, and now you are riding
as if asleep. You really must tell me, what the matter is or what troubles you.” So
Zimro said: “The high priest has a daughter, and if I cannot have her, I will die of
grief.” Then the prince said: “Do not let it bother you. Be silent. She will certainly be
yours. I will tell my father; he will have to send for him and speak with him, so that
he gives her to you in marriage. He will not refuse my father.”
Thus they rode with each other up to the castle. There the king said: “What is the
matter with you, that you look so serious? I do not think that you are feeling well.”
So the prince said: “I will tell you.” Then he told him that he should ask the high
priest to give his daughter to Zimro in marriage. So the king said: “I have already
asked him once. He rejected my request.” So the prince said: “I would ask him and
arrange it so that if he were to refuse you again, it would cost him his life.”
He again sent for the high priest and said to him: “I already insisted of you once
before that you give your daughter to Zimro in marriage, and you refused me. Now
I am asking you, and do not rebel against me.” Then the high priest said: “I am
certain that if I do not do it, you will kill me, for whoever refuses to do what the king
says has lost his life. But still I will not do it, no matter what happens to me because
of it. Although Zimro is a handsome, well-educated and wise lad, I would rather
drown my daughter than let her marry him.” The king was angry and said: “I will
have you killed because of your contempt for me. So keep your daughter. I will give
Zimro another bride, leaving your daughter out of it.” The king said to Zimro: “Seek
throughout my kingdom for another bride for yourself. I will give you in addition
great wealth.” But it did not please Zimro. He had only the beautiful Briyo in his
heart. So he thanked the king and departed sorrowfully.
Grammar
Punctuation
What follows here is a strictly minimalist discussion of OLY punctuation, solely for
the pragmatic purposes of the present pedagogical project. The issue is complex
and vexed and often to be reconceived for each individual text. The notes here are
intended to provide no more than an initial orientation.
In general one might simply observe that, as is also the case with other pre-
modern languages, the conventions of OLY punctuation are quite different from
those of modern languages. There is, for instance, neither question mark /?/ nor
any other marker of a question, and likewise no exclamation point /!/ or any other
marker of an emphatic statement, and none for marking direct speech or quota-
tions. Generally, what one finds is a simple indicator of a minimal clausal unit, but
even that is not consistent, i.e. not all clauses or sentences are set off by a mark of
punctuation. Statistically the most common mark of punctuation is probably the
mid-line point /·/, which is by far the fundamental form of punctuation in prose
texts, marking the end of syntactic units (clauses and sentences), although with
some frequency it seems to mark no discernible syntactic unit above the level of a
single word (as e.g.: · ‫ֹטובת אונ' זִ ְימ ַרה ביגער · בױר‬
ַ ‫ אונ' הילטן אים‬BZ13). In poetry, the
mid-line point also variously functions to mark the end of a poetic line, while a
double point /:/ often marks the end of poetic couplets or poetic stanzas (but also
often of single poetic lines; cf. “Abraham the Patriarch,” EYT 5; “Duke Horant,” EYT 9):
· ‫איך וויל אוך וונדר זינגן וויר עש אוך ניכט צו לנק‬

)JtR1-2( : ‫ווי דער גוטא יוסף דש חרצא זיך בטוונק‬
The mid-line point as a marker of poetic lines is replaced in rare cases by a comma-
like mark on the lower line (the stanzaic Vidvilt epic, EYT 112). Rarely do poetic
lines have any internal punctuation, no matter the syntactic structure. Further-
more, not all poetic lines or couplets are marked by mid-line points or double
points, as in PaV, where line-ends are rarely marked, and couplets are sometimes
marked with mid-line dots, sometimes with double points, sometimes with nei-
ther, while double points often simply mark the ends of stanzas. The mid-line point
often “strays” to the level of the lower line (a quasi-period) with no function that is
discernibly distinct from the mid-line point:
. ‫הינא גינק זי אונ' בזמנטא אלזו בֿור מעשן‬

)JtR9-10( : ‫אל די ווערדן ורוון די בי איר וורן גזעשן‬
lesson fifteen133
Sometimes the graphic form of the mid-line point seems more like an apostrophe
than a dot (as in the selection from the “Fox Fable” (Lesson Nineteen). Often the
double points are not vertically but horizontally arranged (Rec10), and sometimes
there are more than two (Psalms translation, EYT 24), and sometimes repeating
patterns of double and single points (“Song of the Kid,” EYT 26). Sometimes the dots
of the double point that marks a line-end are somewhat elongated and appear almost
as a double apostrophe (as, inconsistently, in the Song of Songs translation, EYT 30).
Sometimes the double point is repeated /::/ as a marker of a syntactic unit (biblical
verse) (1544 Pentateuch, EYT 46). In poetic texts in which line-ends are marked with
a double point, stanza-ends may be marked by doubling that mark (Wallich,
“Memento Mori,” EYT 87). A similar usage is found in a sixteenth-century Penta-
teuch translation (EYT 79), where the mark is, however, a double apostrophe.
In general one might conceive of the double point as an indicator of a larger
syntactic unit (sentence, paragraph), while the mid-line point marks smaller syn-
tactic units (phrase, clause, and often also sentence). But one must bear in mind
that that is really only a general tendency, for in the hymn “Mighty is He” (Lesson
Seventeen), the double point and mid-line point seem to be indiscriminately used
to separate the succession of epithets for the divine attributes, although sometimes
adjacent items in the list are without any punctuation. The mid-line points and
double points of the song “Whither am I to go?” indeed provide no particularly
useful guidance even about what constitutes individual lines of the song. Texts
often have little or no punctuation of any kind, for instance, the letter of Pelayn
(Lesson Eighteen), while the first riddle introduced in this volume (Lesson Eight)
has none, except for the final mid-line point. Especially in prose texts, one can
sometimes read several pages before coming across any mark of punctuation (e.g.
EYT 82, 84, 128).
Readers of OLY will thus almost always have to supply punctuation mentally, that
is, construe and parse the syntax of texts, which obviously requires a nuanced
understanding of OLY syntax, i.e. how the language is structured grammatically and
phraseologically. The present volume provides as much guidance as practicable
(given its modest goals) on such issues, but readers will have to build steadily on that
basis as they proceed with their own readings after completion of this volume.
Some texts make a point of distinguishing between vocabulary components, i.e.
for instance between the Germanic component of Yiddish and other components.
This practice is most often seen with Semitic-component vocabulary, which, as
noted earlier, is often written or typeset in a square script to distinguish it from the
mashket script/font generally used. Semitic-component vocabulary and whole
Hebrew words or phrases are also often marked by superscript lining; such super-
script lining is, however, often also used simply to mark a word or phrase as a title
or rubric (cf. the medical remedies included in various lessons here). Words some-
how conceived as foreign or borrowed are sometimes marked by the use of paren-
theses, as in the following passage from the supplemental reading to Lesson
Twenty-One:
)‫אױך האבן דיא טירקן אלי דיא פֿרנצעזישי (שלאבֿן) פֿרײא גילאזן · אױך הבן דיא טירקן דען (קאפיטען‬
'‫איבר דיא רױבר לאזן דען קאפפֿא אב שלאגן ווײל ער דאש פֿרנצעזיש שיף האט גירױבט אונ‬
)‫האט קײן (ארדר) ניט גיהאט פֿון דער שטאט (זאלעה‬
Here the words: ‫‘ שלאבֿן‬slaves,’ ‫‘ קאפיטען‬captain,’ ‫‘ ארדר‬order,’ and ‫‘ זאלעה‬Salé’ (place-

name) are so marked. But cf. also )‫( (יודישן גלױבן‬Cou23), where both marked words
are simply Germanic-component Yiddish. One might imagine that the use of
parentheses is here (exceptionally) a marker of emphasis; a similar use of parenthe-
ses is found in “The Path of Moses” (EYT 121).
Other forms of punctuation or quasi-punctuation include occasional dashes or
repeating apostrophes (EYT 12, 18), sometimes seemingly to fill a line to the mar-
gin, and thus without actual function as punctuation.
Periphrastic (progressive) tense

OLY has available a periphrastic verbal construction formed with the appropriate
conjugated form of the auxiliary verb ‫( זיין‬present or preterite) + the infinitive of the
main verb. The form does not occur in all texts; it seems to be most common in epic
poetry (esp. Bovo d’Antona and Pariz un Viene):
present tense: ‫( איז ער אין בֿון דעם מישט אין הימעל היבן‬PaV 250:8) ‘he raises him from
the mire into Heaven’—‫ היבן‬. . . ‫איז‬
past tense: ‫( זִ ְימ ָרא וואר זיפצן אונ' גר טרױריג‬BZ15) ‘Zimro heaved sighs and was
gloomy’—‫וואר זיפצן‬
In the past tense, the form may carry the connotation of a progressive verb: ‘Zimro was
heaving sighs over and over’ and: ‫( דער גיזעל וואר אך ניט ווײטר ורוגן‬PaV 252, 4) ‘likewise the
young man asked no [was not asking any] further questions.’ But it seems just as often
to have the sense of the simple past tense: ‫( דען פישוף ווארן זיא אך דראן שונה‬PaV 262, 8) ‘they
also were sparing the bishop any trouble from it’; ‫( אונ' ווארן מיט אננדר שוועצן‬PaV 270, 2)
‘and chatted (were chatting) with each other’; ‫( מיט ורײד מיט רידן ווארן זיא זיך געצן‬PaV 270,
4) ‘with joy, with words, they delighted (were delighting) each other.’
The form can also appear in the imperative: ‫דז דו עש נון טון ווילשט זײא מיר ור הײשן‬
(PaV 287, 7) ‘promise me that you will now do it.’
It can also occur in the subjunctive ‫‘ מיט גוטן ווילן זײא ערש טראגן‬let him bear it with
a good will’ (PaV 250, 6).
Numbers and numerals

Cardinal numbers One almost never encounters Arabic numerals in OLY texts.
Generally, simple numbers are expressed in words, while more complex numbers
are normally expressed via the traditional alpha-numeric system that character-
izes the usage in many languages, including Hebrew, Greek, and Arabic, by means
of which each letter of the alphabet has an assigned numerical value. In Hebrew
usage, the letters ‫ א‬through ‫ ט‬represent in succession the digits (1–10), ‫ י‬through ‫צ‬
the tens (10–90), and ‫ק‬, ‫ר‬, ‫ש‬, ‫ ת‬the first four of the hundreds (100–400). For num-
bers greater than 499, combinations are used: e.g. ‫ = תר‬600.
Using Arabic numerals as reference, the following chart includes the names of
the numbers along with the Hebrew alpha-numerics.1
1 Many of the names of the numbers are lacking in the texts included in the present volume, in which
case they are supplied from other OLY sources.
lesson fifteen135
1 [eyns] ‫איינש‬ ‫א‬

2 [tsvey] ‫צוויי‬ ‫ב‬
3 [dray] ‫דריי‬ ‫ג‬
4 [fir] ‫בֿיר‬/‫ויר‬ ‫ד‬
5 [fïnf] ‫ֿפוינף‬/‫ֿפינף‬ ‫ה‬
6 [zeχs] ‫זעכש‬ ‫ו‬
7 [zibən] ‫זיבן‬ ‫ז‬
8 [aχt] ‫אכֿט‬ ‫ח‬
9 [niən/naÿn] ‫ניון‬ ‫ט‬
10 [tsen] ‫צין‬ ‫י‬
11 [elf] ‫עלף‬ ‫יא‬
12 [tsvelf] ‫צווילף‬ ‫יב‬
13 [draytsən] ‫דרייצן‬ ‫יג‬
14 [firtsən] ‫ֿפירצן‬ ‫יד‬
15 [fï(n)ftsən] ‫ֿפו(נ)ֿפצן‬ 2
‫טו‬
16 [zeχtsən] ‫זעכֿצן‬ ‫טז‬
17 [zíb(ə)tsən] ‫זיב(ע)צן‬ ‫יז‬
18 [aχtsən] ‫אכֿטצן‬ ‫יח‬
19 [niəntsən/naÿntsən] ‫ניונצן‬ ‫יט‬
320 [tsvantsig] ‫צוואנציק‬ ‫כ‬
21 ‫איין אונ' צוואנציק‬ ‫כי‬
30 [draysig] ‫דריישיק‬ ‫ל‬
40 [firtsig] ‫ֿפירציק‬ ‫מ‬
50 [fï(n)ftsig] ‫ֿפו(נ)ֿפציק‬ ‫נ‬
60 [zeχtsig] ‫זעכֿציק‬ ‫ס‬
70 [zíb(ə)tsig] ‫זיב(ע)ציק‬ ‫ע‬
80 [aχtsig] ‫אכֿטציק‬ ‫פ‬
90 [niəntsig/naÿntsig] ‫ניונציק‬ ‫צ‬
100 [hundərt] ‫הונדערט‬ ‫ק‬
200 ‫צוויי הונדרט‬ ‫ר‬
300 ‫דריי הונדרט‬ ‫ש‬
400 ‫בֿיר הונדרט‬ ‫ת‬
Compound numbers are generally constructed as in modEY, with digits preced-

ing tens, but with hundreds preceding the digits and tens:
21 = ‫איין אונ' צוואנציק‬
321 = ‫דריי הונדרט איין אונ' צוואנציק‬
When used as numerals in OLY texts—as opposed to graphemes spelling an

actual word—the letters are generally somehow marked, often by adding a “double
apostrophe” before the final numeral: ‫ = תקנ''ב‬552. This is obviously not a base–ten
2 Conventionally the basic pattern of Hebrew alpha-numerics is disrupted with fifteen (‫ טו‬for the
expected ‫ )יה‬and sixteen (‫ טז‬for the expected ‫)יו‬, in order to avoid any possibility of profaning the
historical representations of the Holy Name (‫ )יהוה‬via such usage.
3 An alternate form: ‫[ צווענציק‬tsventsig].
s ystem or one that has numerical place value (i.e. digits, tens, hundreds, etc.), but
in simple numerals, the order proceeds from the largest to the smallest (right to
left), as in ‫ תקנ''ב‬400 + 100 + 50 + 2 = 552. This mode of identifying the series of
letters as numerals is also found, for instance, in the numbered entries of the potion
recipes excerpted in the supplemental readings already encountered. Other meth-
ods of indicating that a succession of letters is to be construed as numbers include
simply overlining the numerals (e.g. ‫)תק נב‬.
Ordinal numbers As in modern Yiddish, ordinal numbers in OLY are formed

by suffixing the formative -‫ט‬- -t- to the base form of the numbers 1–19, e.g. ‫צוויי־ט־‬
‘second,’ ‫‘ ֿפינֿפ־ט־‬fifth,’ with the exceptions of: ‘first’ (‫)ערשט־‬, ‘third’ (‫)דריט־‬, ‘seventh’
(‫(זיב(ע)־ט־‬,‫ז‬,and ‘eighth’ (‫)אכֿט־‬. Ordinals of the ‘tens’ and ‘hundreds’ are formed
with the suffix ‫‘ ־שט־‬-st-’: ‫‘ צוו(א)נציק־שט־‬twentieth,’ ‫‘ הונדרט־שט־‬hundredth.’
‫תתרנ''ה טינט צו מכֿן און וושר‬

‫נים אײכֿילן זא זי נוך גרונא זײן אונ' דרוק זי אױש מיט אײנם אײזן דש זאפֿט דש הרױש‬
·· ‫גיט אישט שוורץ אז טינט‬
‫תתרס''ב ווען דו דײן ויינדא זיכֿשט גיגן דיר גין‬

'‫זא היבא אן אונ' לײא ויהי נועם אונ' ווען דו עש אױש הושט גלעײט זא זאג ְש ַפֿר · אונ‬
‫היב ווידר אן ויהי נועם אונ' ווען דו אױש הושט זא זוג ֶש ָֿפ ַרע · אונ' היב ווידר אן ויהי‬
‫עוסה · זא קונן זי דיר ניכֿץ גטון · אונ' ווען זי נוהנט‬ ֶ ‫נועם אונ' ווען דו אױש הושט זא זג ֶש‬
·· ‫צו דיר קומן זא זאג די דרײא שמות מיט אננדר צײן מול עש הילפֿט מיט גוטש הולף‬
‫תתשצ''ז אײן שלוש און שלושיל אױף צו טון‬

‫אַר ַדק‬
ְ ‫נים אײן פערמיט בֿון אײנם נֵ ֵפל אונ' שרײב דרױף מיט דם בֿון אײנר ולעדר מױזא‬
·· ‫אַר ְדק אונ' טו דש פערמיט אין דש לוך בֿון דעם שלוש זא גיט עש אױף‬ְ
Glossary
ink [tint] ‫טינט דיא‬
acorn [eyχəl] ‫אײכֿיל דיא ־ן‬
as/when/ [zo] ‫זא‬
green [grïnə] ‫גרונא‬
squeeze out/express spv [óusdrïkən] ‫אױש דרוקן‬
iron (implement) [ayzən] ‫אײזן דש‬
come out spv.irv [heróusgon/-gan] ‫הרױש גון‬
black [švarts] ‫שוורץ‬
enemy/adversary/foe [faynd] ‫ויינד דער ־א‬
begin spv.sv13 [ónhebən] ‫אן היבן‬
read [leyən] ‫לײאן‬
lesson fifteen137
Psalms 90:17 (recited e.g. at end of sabbath) H [vayhi ‫ויהי נועם‬

noəm]
finish/complete spv [óushon] ‫אױש הון‬
incantational words [šəfár šəfarə šəusə] ‫עוסה‬ֶ ‫ְש ַפֿר ֶש ָֿפ ַרע ֶש‬
do inf w/ non-participial prefix [gətón] ‫גטון‬
near [noənt] ‫נוהנט‬
name; here: magic word/incantation [šem š(ə)mós] ‫שם דער ־ות‬
together [mitənandər] ‫מיט אננדר‬
help/aid/succor [hïlf] ‫הולף דיא‬
lock [šlos] ‫שלוש דש‬
key [šlïsəl] ‫שלושיל דער‬
open spv.irv [óufton] ‫אױף טון‬
parchment/vellum [permət/permét] ‫פערמיט דש‬
[aborted] (calf/lamb) fetus H [nefəl] ‫נֵ ֵפל דער‬
calfskin/vellum [permət/permét fun eynəm nefel] ‫פערמיט בֿון אײנם נֵ ֵפל‬
bat [flédər móuzə] ‫ולעדר מױזא דיא‬
incantational word [ardak ardak] ‫אַר ְדק‬
ְ ‫אַר ַדק‬ ְ
hole/cavity [loχ] ‫לוך דש‬
open spv.irv [óufgon] ‫אױף גון‬
Translations
No. 1055: To make ink without water: take acorns while they are still green and
press them with an iron implement; the juice that comes out is as black as ink.
No. 1062: If you see your enemies approaching you, then begin to read (recite)
Psalms 90:17, and when you have finished reading it, say ‫;ש ַפֿר‬ ְ and begin Psalms
90:17 again, and when you have finished, say ‫;ש ָֿפ ַרע‬
ֶ and begin Psalms 90:17 again,
and when you have finished, say ‫עוסה‬ ֶ and thus they can do nothing to you. And
ֶ ‫;ש‬
if they come close to you, then say the three magical incantations together ten
times. It helps, with God’s help.
No. 1197: To open a lock without a key: take a piece of vellum and write ‫אַר ְדק‬
ְ ‫אַר ַדק‬
ְ
on it with mouse blood, and put that parchment in the hole of the lock; then it will
open.
‫‪Lesson Sixteen‬‬
‫ָשע ·‬‫ה ְד ָברִים הֶאלֶה · וואר אײן אפִיפְפיֹור צו רֹום גר אײן גרושר ר ָ‬
‫אַחר ַ‬
‫ֵ‬
‫דער ור פוט עש זולט קײן ווײפ צו ְטבִילָה גֵין אונ' זולט קײן קינד יוֻדשן ·‬
‫אונ' זולט קײן יוֻד ור אין קומן לושן · וואו אײנר קעם זא זול מן אין טױטן ·‬
‫תפִילָה‬‫הגָדֹול דש ער ְ‬ ‫אונ' מן שריב עש דיא יוֻדן אונ' בט דען כ ֵ‬
‫ֹהן ַ‬
‫טעט דש זױלכי גְזֵירָה ור שטױרט וואױרד ‪ :‬דא גידוכט דער כהן הגדול‬
‫איצונדר וויל איך דעש זִי ְמרָה וואל אב קומן · איך וויל צו אים זגן ווען ער‬
‫צו דעם אפיפפיור וויל אונ' וויל ור דיא יודן פִיטן דש ער זױלכיש ווידר‬
‫שפרעך זא וויל איך אים מײן טוכֿטר געבן ‪ :‬זא ווערד אין דער אפיפפיור‬
‫טױטן · זא קום איך זײנר אב · דש הורט זײן טוכֿטר · זיא גידוכט איך‬
‫וויל אין וורנן · אונ' דא מן אין דיא שול גינג · הינג זיא דיא הנד צוועל ווידר‬
‫הרױש · דא דר זך עש זִי ְמרָה · אונ' גינג צו איר · אונ' זיא אנטפפֿינג אין‬
‫גר שון · אונ' זגט אים אלי זאך ווש איר ואטר אים זין העט · דער הלבן‬
‫לוש דיך ניט אױבר רֵידן דש דו ניט אום דײן לעבן קומשט · אודר איך וויל‬
‫דיר ניט הלטן ווש איך דיר ור הײשן הב · דא זגט זִי ְמרַה וויל מיר דיך‬
‫דײן ואטר געבן · זא וויל איך מײן לעבן וואגן בֿון דײנט וועגן ‪ .‬דא ווײנט‬
‫זיא זער · ער שפרך גיהעב דיך וואל גאט ית' ווערט מיר דש גלױק געבן ‪.‬‬
‫דש מיר ניקש גישיכֿט ‪ .‬דא נאם ער אורלב בֿון איר מיט נאסן אווגן ·‬
‫אונ' זיא זגט ציך הין דש דיר גאט גלױק אונ' הױיל געב ‪ :‬דא מן נון אױש‬
‫דער שול גינג · דא נאם דער כהן הגדול זימרה אוף אײן אורט אונ' הילט‬
‫אים דיא זאך בֿױר · דא אנטוורט זִי ְמרָה וועלט איר דעם נוך קומן וויא‬
‫איר זגט · זא וויל איך מײן לעבן וואגן · ער ור היש אים ור ֵע דִים ‪ :‬אזא‬
‫צוך זִי ְמרָה דר בֿון אונ' זגט דער שױן ְברִיעָה ניקש מֵין דר בֿון · דא זגט‬
‫דער כהן הגדול מיר זינד דעם זימרש וואל אב קומן ‪ .‬ער קומט ניט‬
‫לעבנדיג ווידר · דא עש דיא טוכטר הורט דא שריא אונ' ווײנט זיא אונ'‬
‫טריב אײן גרושן יאמר אז לנג אז ער אױשן וואר ‪ :‬אונ' זיא ואשטט אלי‬
‫וואוך דרײא טג אונ' דרײא נכֿט דיא ווײל ער אױשן וואר ‪:‬‬
‫]‪pope [apifyór‬‬ ‫אפ ְיפפיֹור דער‬
‫ִ‬
‫]‪at with geographical designators [tsu‬‬ ‫צו‬
‫]‪Rome [róum‬‬ ‫רֹום‬
‫]‪villain/evil person [rošə / rəšóim‬‬ ‫ָר ָשע דער רשעים‬
forbid sv8 [fərbitən] ‫ור פיטן‬

ritual immersion for purification [tvilə] ‫ְט ִבילָ ה דיא‬
child [kind] ‫קינד דש ־ר‬
circumcise [yḯdəšən] ‫יוֻ דשן‬
Jew [yud/yïd/yid] ‫יוֻ ד דער ־ן‬
prayer [tfilə] ‫ְת ִפילָ ה דיא‬
evil decree/edict [gzeyrə] ‫גְ זֵ ָירה דיא ־ות‬
annul/abrogate [fəršterən] ‫ור שטױרן‬
get rid of + gen spv.sv4 [óbkumən] ‫אב קומן‬
oppose/rescind (often spv).scv3 [vidəršpreχən] ‫ווידר שפרעכן‬
warn [varnən] ‫וורנן‬
out/on the outside adv [heróus] ‫הרױש‬
convince/persuade [ïbəredən] ‫אױבר ֵרידן‬
die/perish spv.sv4 [úm (dos lebən) kumən] ‫אום (דש לעבן) קומן‬
risk/wager/venture [vagən] ‫וואגן‬
for your sake [fun daynət vegən] ‫בֿון דײנט וועגן‬
wet [nas] ‫נאס‬
‫הױיל = הײל‬
place/site/end/point [ort] ‫דער‬/‫אורט דש‬
take aside sv4 [nemən óuf eyn ort] ‫נמן אוף אײן אורט‬
propose dat.per/acc.th., spv.sv9 [f ḯrhaltən] ‫בֿױר הלטן‬
‫אנטוורט = ענטוורט‬
carry out/follow through on + dat., spv.sv4 ‫נוך קומן‬
[nóχkumən]
witness [ed] ‫עד דער ־ים‬
more adj [meyn] ‫ֵמין‬
alive [lébəndig] ‫לעבנדיג‬
scream/cry out sv7 [šrayən] ‫שרײען‬
carry on/out sv7 [traybən] ‫טרײבן‬
lament/misery [yomər] ‫דש‬/‫יאמר דער‬
be away spv.irv [óusənzàyn] ‫אױשן זיין‬
fast [fastən] ‫ואשטן‬
week [voχ] ‫וואוך דיא‬
night [naχt] ‫נכֿט דיא‬
as long as adv [di vayl] ‫דיא ווײל‬
Notes
Unlike in English, where double negatives are in most cases deemed ungrammati-
cal (*‘I don’t have no time’) and in others a zero-sum positive (‘he is not altogether
without intelligence’), in many languages the rule of negative concord obtains, i.e. a
double (or triple or quadruple) negative simply reinforces the negative sense. So,
too, in OLY, as suggested in the sentence: ‫‘* דער ור פיט עש זולט קײן ווײפ צו ְט ִבילָ ה גֵ ין‬He
forbade that no woman go to the ritual bath.’ The word ‫‘ קיין‬no’ in the context of the
prohibition is, thus to be understood as ‘any.’ Likewise, double negatives in the
lesson sixteen141
strict sense are common in OLY, such as ‫( ניא קײנר‬BZ11) *‘never none = no one,’ or
‫( כײנן וויש מוכטא מיר דש ני ג̌שחן‬JtR21) *‘no way could that never be successful for me =
I was quite incapable of bringing it about.’
The ongoing reduction of the case system in early Yiddish is illustrated by the
clause ‫מן שריב עש דיא יוֻ דן‬, which seems quite like modEY, in that the dative plural
definite article is here ‫דיא‬, as opposed to the normative earlier OLY form ‫[ דן‬den].1
The nominative, accusative, and dative forms of the plural definitive article have
thus here coalesced. A second indicator of case form reduction is illustrated in the
genitive noun phrase ‫דעם זימרש‬, i.e. a masculine genitive singular form, with the
expected ‫ ־ש‬suffix on the proper noun, but with what superficially seems a mascu-
line dative singular form of the definite article (‫ )דעם‬in place of the expected geni-
tive (‫)ד(ע)ש‬. It seems then that the OLY case system has already moved directly
toward the form also known in the modEY system, in which precisely that same
structure (‫ דעם‬+ noun with ‫ ־ס‬inflection) is genitive in the masculine/neuter singu-
lar of nouns.
The phrase ‫‘ בֿון דײנט וועגן‬for your sake’ illustrates the idiomatic construction
through which this concept is expressed for any and all beneficiaries of an action,
with that beneficiary substituted for ‫דיינט‬: i.e. ‫‘ בֿון מיינט וועגן‬for my sake,’ ‫בֿון זיינט וועגן‬
‘for his sake,’ ‫‘ בֿון אירט וועגן‬for your sake,’ etc.
Translation
After these things had come to pass, there was a pope in Rome who was a great
villain. He forbade women to go to the ritual bath, boys to be circumcised, and Jews
to come into his presence. If one were to do so, he was to be killed. And the Jews
were informed by letter, and the high priest was asked to pray that such evil decrees
be rescinded.
The high priest thought: “Now I will get rid of Zimro. I will tell him, if he will go
to the pope and plead for the Jews, so that he [Zimro] opposes [or: he (the pope)
rescinds] such [a decree], then I will give him my daughter’s hand. Thus the pope
will kill him, and thus I will be rid of him.” His daughter heard this and thought:
“I will warn him.” And when people went to the synagogue, she again hung out the
towel. Then Zimro saw it and went to see her, and she welcomed him very warmly
and told him everything that her father had planned. “Therefore do not let yourself
be persuaded, so that you do not lose your life, or I will not keep the promise that
I made to you.” Then Zimro said: “If your father gives you to me in marriage, then
I will risk my life for your sake.” Then she wept piteously. He said: “Farewell! God,
blessed be He, will grant me good fortune, so that nothing happens to me.” He then
took his leave from her with moist eyes, and she said: “Go forth, and may God grant
you good luck and good fortune!”
Now when people had left the synagogue, the high priest took Zimro aside and
laid the proposal before him. Then Zimro answered: “If you would follow through
on what you propose, then I would risk my life.” He took an oath to him before
1 Cf. the same dative plural form later in this passage in the prepositional phrase: ‫ור דיא יודן‬.
witnesses. Thus Zimro went forth and told the beautiful Briyo nothing more about
it. The high priest then said: “We are rid of Zimro! He will not come back alive!”
When his daughter heard that, she shrieked and wept and lamented bitterly for as
long as he was away; and every week that he was away she fasted three days and
three nights.
Grammar
Prepositions
While in modEY all prepositions govern the dative case, in OLY the situation
was somewhat more complex (although already somewhat simplified in com-
parison with earlier stages of Germanic languages), with some prepositions
governing only accusative, some only dative, some either dative or accusative
depending on the specific usage and meaning, and a very few seeming to gov-
ern genitive. Here follows in tabular form the most common prepositions,
divided according to the cases that they govern, and with examples from the
readings.
Dative:
‫דש ער בי איר לעגא‬ with/by [bi/ba(y)] )‫בי(י‬
‫אונ' נים אײן שינדיל אודר שטרוא בֿום טאך‬ from [fun] ‫בון‬
'‫דש מיר דיזא מישטוט צו דער זילא ניכט אנטוכט‬ to [tsu] ‫צו‬
‫דש אישט אימא מין חרצא ויל אושר מושן הולט‬ beyond [óusər] ‫אושר‬
'‫מיט זינן וורטן אלזא ער אײן לנט ̌שולדא בריכט‬ with [mit] ‫מיט‬
Accusative:
‫דורך אוורן ווילן טעט איך אלש‬ through/by [durχ] ‫דורך‬

‫איך וויל דיך אום איין פיט פיטן‬ about/for [um] ‫אום‬
Dative and accusative:

on/onto [óuf/af] ‫אויף‬
‫אונ' די שינדל אױף דיך‬ acc
‫ שטיג אויש דעם זטיל אוף דיא וויז‬... ‫ער‬
‫זי גיט אױף דער ערדן‬ dat
in [in] ‫אין‬
‫ְשוַ יר ִדּיש ַמ ֲחזֹ ור ִאין ֵבּיֿת ַהכְּ נֶ ֶסֿת ְט ַרֿגְ א‬ acc
‫אונ' די גולדינ' קו̌פא אין אירן הינדן נידר וויכן‬ dat
over [ïbər] ‫או(י)בר‬
‫אױבר אל זײן ואלק‬ acc
‫דא גוֹס מן אים דש הײש וושר אױבר דש אײן הײביט‬
‫גֵ יא בֿון מיר אױבר דיא הײד‬
lesson sixteen143
‫ווען אױבר אים איך מיך דר בארום‬ dat2

under/among [untər] ‫אונטר‬
‫אונ' אלי מורגן גינג ער אונטר איר וענשטר‬ acc
‫זא ליג דש קרױיט אונטר דײן הײבט‬
‫חוּפה‬
ָ ‫אַהרֹן בֿורטן דען ֵח ַתן אונ' כַ לָ ה אונטר דיא‬ ְ '‫מ ֶֹשה אונ‬
‫אונ' וואר גר וואל גיהלטן אונטר דען יוֻ דן‬ dat
‫אונ' אײן בֿױרשט אונטר דעם ואלק‬
on, at, near [an] ‫אן‬
‫שרײב איר אן איר רעכטי ברושט‬ acc
‫אווך וואר אן דעם שטיין איין ַרד‬ dat
‫דא אישט איין זעלצומר מן אן דיזם אורט‬
in front of [far/fïr] ‫בֿויר‬/‫ור‬
‫דא קאם אײן ורווא מיט צווֵ ין אירי זוֻ ינין ור אין‬ acc
‫דא קאם דער מיט דען צווײאן קױפפֿן ור זיא‬
‫וועלן מיר ור דש טור רייטן שפצירן‬
‫אונ' זײני קינדר שטונדן בֿױר אים‬ dat
‫דא זאך ער ור אים‬
towards/against [gegən] ‫גֵ יגן‬
(no example in the texts included in this volume) acc
‫זא בין איך מיט זױלכֿר ליבשפט גֵ יגן איר ור שטריקט‬ dat
Genitive:
due to [fun végən] ‫בֿון וועגן‬

3‫רוּשה‬
ָ ְ‫[זי] הטן אײן צנק בֿון וועגן אײנר י‬ gen
As in modEY and NHG, prepositions with abstract or inanimate pronoun objects

may be contracted with those objects by means of a particular inverted structure.4 A
similar construction is possible in modern English in restricted cases, insofar as one
can construe as more or less equivalent such collocations as ‘in it’ = ‘therein,’ ‘of it’ =
‘thereof,’ ‘for [i.e. because of] it’ = ‘therefore.’ Thus in OLY in place of ‫אין דעם בוך‬, one
might substitute a pronoun for the noun object which would then be realized not as
the underlying ‫‘ *אין אים‬in it’ but as ‫‘ דר אין‬therein.’ Other such OLY quasi-contractions
encountered in the present volume are: ,‫ דא מיט‬,‫ דאר מיט‬,‫ דר בֿון‬,‫ דר בייא‬,‫ דר צו‬,‫ דרום‬,‫דראן‬
‫ דרנעבן‬,‫ דארוף‬,‫ דאריין‬,‫ דר דורך‬,‫ דער הלבן‬,‫ דער ור‬,‫דר נוך‬. Often the resulting contraction
obtains a sense more abstract than the mere preposition + object might suggest (‫דרום‬
= ‘therefore’); such extended significations will always be noted in the glossaries.
2 Case governance is difficult to determine here: historically, the idiom would require accusative, but
the preposition here may already have moved toward the dative (‫ )אים‬as the generalized prepositional
object case; or, on the other hand, it may be that, as in modEY, ‫ אים‬is the generalized form of both
accusative and dative.
3 One might just as easily identify this preposition as governing the dative, especially as the genitive
and dative coalesce: ‫ֿפון וועגן דען הױלן וואשיר‬.
4 If the object is a person, the construction is the regular preposition + object, as seen later in this
passage with ‫‘ אן אים‬in him’ and ‫‘ ֿבון איר‬from her.’
‫‪Supplemental reading: Remedies‬‬
‫ דש דו מכשט דש דיר בֿור דיין ביט קומט דײן ווײפא די דיר בשירט אישט ··‬ ‫תתת''ד‬
‫נים אײן קרױט דש הײשט פֿפונג דש מוש מן ברעכֿן ֵאיא די זון אױף גיט · אונ' נים אײן‬
‫שינדיל אודר שטרוא בֿום טאך · אונ' ערדא אונטר דער הױיז שווֵ ילן · אונ' ווען דו דיך ליגן‬
‫ווילט זא ליג דש קרױיט אונטר דײן הײבט ‪ .‬אונ' די שינדל אױף דיך · אונ' די ערדא זע בֿור‬
‫דײן ֵביט · אונ' שפריך אלז · שינדל דו מיך דיקשט פֿפונג דו מיך וויקשט איך בשוויר דיך‬
‫בשם השם אלקי ישראל דש דו מיר ברינגשט מײן ליפא דש איך זול טרינקן מיט איר מעט‬
‫אודר קולן ווײן אײן אינגיל דער זי ברינגט צווין די מיר זי ווײזן ווי זי געשטלט זײא אין אל‬
‫איר גשטלט אז זי גיט אױף דער ערדן · זא קומט זי צו דיר ·· אונ' ווען דו איר ווילט ווידר‬
‫אורלופא געבן זא שפריך דא בשוויר איך זי דש זי גיא בֿון מיר בשם מיכאל רפאל גבריאל‬
‫אמן · זא גיט זי ווידר הין ··‬
‫]‪bed or: bidding [bet‬‬ ‫ביט דש‬
‫]‪to your bed/at your bidding [for/far dayn bet‬‬ ‫בֿור דיין ביט‬
‫)‪perennial herb: brooklime (veronica beccabunga‬‬ ‫פֿפונג‬
‫]‪[(p)fung‬‬
‫]‪pluck/break scv3 [breχən‬‬ ‫ברעכֿן‬
‫]‪sun [zun‬‬ ‫זון דיא‬
‫]‪rise (sun) ir.spv [óufgon‬‬ ‫אױף גון‬
‫]‪shingle [šindəl‬‬ ‫שינדיל דיא‬
‫]‪straw [štro‬‬ ‫שטרוא דש‬
‫]‪roof [daχ‬‬ ‫טאך‪/‬דאך דש‬
‫])‪earth/soil/dirt (wn) [erd(ə‬‬ ‫ערד(א) דיא‬
‫]‪groundsill/ground timber wn [švel‬‬ ‫שווֵ יל דיא ־ן‬
‫]‪lie (down) sv1 [ligən‬‬ ‫ליגן‬
‫]‪lay [legn‬‬ ‫ליגן‬
‫]‪cover/roof [dekən‬‬ ‫דיקן‬
‫]‪wake [vekən‬‬ ‫וויקן‬
‫]‪conjure [bəšverən‬‬ ‫בשווירן‬
‫‪in the name of God, the Lord of Israel H‬‬ ‫בשם השם אלקי ישראל‬
‫]‪[bəšém hašém elokéy yisróəl‬‬
‫]‪love/beloved [libə‬‬ ‫ליפא = ליבא דיא‬
‫]‪mead [met‬‬ ‫מעט דער‬
‫]‪cool [kïl‬‬ ‫קול‬
‫]‪angel [engəl‬‬ ‫אינגיל דער‬
‫]‪two [tsven‬‬ ‫צווין‬
‫]‪show/indicate sv7 [vayzən‬‬ ‫ווײזן‬
‫]‪place/position/arrange/form [štelən‬‬ ‫שטעלן‬
‫]‪shape/figure/form [gəštált‬‬ ‫גשטלט דיא‬
‫]‪go ir.3s.pr.subj.irv [ge‬‬ ‫גיא < גון‬
lesson sixteen145
in the name of Michael, Raphael, Gabriel, amen H ‫בשם מיכאל רפאל גבריאל אמן‬
[bəšém miχóəl rəfóəl gavríəl ómeyn]
go away spv.irv [hin gon] ‫הין גון‬
Translation
No. 1204: To make the wife who is destined for you come to your bed [or: at your
bidding]: take an herb that is called brooklime; it must be plucked before sunrise.
And take a shingle or straw from the roof, and soil from under the threshold of the
house-door. And when you want to lie down, then lay the herb under your head,
and the shingle on top of you, and strew the soil in front of your bed, and say the
following: “shingle, you that cover me; brooklime, you that wake me; I conjure you
in the name of the Lord God of Israel that you bring me my beloved, so that I drink
mead or cool wine with her: one angel who brings her to me; two who show her to
me as she is shaped in all her form as she walks on the earth.” Thus she will come to
you. And when you again wish to take leave of her, then say: “here I conjure her that
she go away from me in the name of Michael, Raphael, and Gabriel. Amen.” Then
she will go away.
‫‪Lesson Seventeen‬‬
‫דער זימרה צוך אז לנג ביז ער גֵין רֹום קאם צו דעם אַפִיפְפֿיור · ער‬
‫ֿיפְפיור קומן · דא זגטן זיא וואו‬
‫וראגט דיא יוֻדן וויא ער קױנט צו דעם אַ ִפ‬
‫ער ור אין קעם זא טױט מן אין · דא שוויג ער שטיל אונ' גינג אין דין‬
‫וויכשיל וועכֿשילט ור צֵיהן גױלדן אײטיל גרושן · גינג אזא אין דיא בורג ליש‬
‫ויל גרושן ואלן · דיא טֹור הױטר לישן אין גין אונ' קלױבטן געלט אוף · דא‬
‫כעהורִים אונ' גרופֿן אים אנטגֵיגן ·‬ ‫ער גר אין הוף קאם דא גינגן אים ֵ‬
‫אונ' וואלטן וראגן ווש מנש ער ווער · דא ליש ער אבר געלט ואלן · זיא‬
‫קלױבטן אבר אוף אונ' לישן אין גֵין · אזא קאם ער בר דען אפיפפיור הינײן ·‬
‫דא וראגט אין דער אַפִיפְפיור ווש מנש ער ווער דא שפרך ער איך בין‬
‫אײן יוֻד · דא דער שרק דער אַפִיפְפיור דז ער אזא הינײן קומן ווער אונ'‬
‫ווער אים ניקש גישעהן · אונ' די טרבַנטן וואלטן אין טױטן · דא ביואליך‬
‫ער מן זולט אין לעבן לושן ‪ .‬אבר ער וועלט דיא טור הױטר אל טױטן לושן ‪:‬‬
‫דא זגט דער אפיפפיור נון זג אן מײן ליבר יוד ווש אישט דײן ביגער · זא‬
‫וויל איכש אן הױרן · זינד דש דיר גאט דש גלױק געבן הוט דש דו ור‬
‫מיך בישט קומן אֹן גישעדיגט · דא זגט זִי ְמרָה אֵיר ווירדיגר הוך גילובטר‬
‫הער איך וועלט אױער אֵיר ווירדיגי גינוד אײנש אונ' צווײא וראגן · אונ'‬
‫אױער גינוד זול מירש ניט ור אױביל הבן · אונ' וועלט עש מיר בישײדן ·‬
‫דא זגט ער ורוג ווש דו וויל נױיערט ניקש בֿון דען יוֻדן · דא זגט ער איך‬
‫וויל אױך אײן ורוג בֿון דֵין יוֻדן ורעגן · דש אױך אײן דינשט אישט · דא‬
‫זגט דער אפיפפיור זא ורוג · דא זגט זימרה ליבר הער · ווען איר ױינד‬
‫הט · וועלט איר ליבר דש זיא שוואך ווערן · אודר שטרק · דא לכֿט דער‬
‫ָאפִיפְפֿיֹיר אונ' שפרך וויא גר קינשטליך ורעגשטו · העט איך ױינד ווער‬
‫מיר ניט ויל ליבר זיא ווערן שוואך · דען שטרק · נון ליבר זג מיר ווש‬
‫מײנשטו דר מיט · אונ' ווארום ורעגשטו אזא נערש ‪ :‬דא זגט זִי ְמרָה וועלט‬
‫איר מירש גיוואונן געבן · זא וויל איך עש אױך זגן · אונ' בין אווך בֿון אױערט‬
‫ווֵיגן הער קומן · אונ' איר הט רעכֿט גיהעט · אבר אױערי רױט רוטן‬
‫אױך ניט רעכֿט מיט טרױאן · דען דיא יוֻדן זינד אױער ױינד אונ' קײן‬
‫קרענקר אונ' שוואכֿר ואלק איז אוף ערדן דֵין די יוֻדן · דען מן בישנײדט‬
‫זיא צו אכֿט טגן · זא דש בלוט בֿון אים קומט זא ווערט ער שוואך · אבר‬
‫זא ער ניט בישניטן איז זא שלגט אײן יוֻד צֵיהן קרישטן ‪ .‬אונ' איר ור‬
‫פיט דש מן קײן יודן זול מֵין בישנײדן · אין צֵיהן יארן ווערט אױער לנד‬
‫אלש בול יוֻדן זײן · דא זגט דער אפיפפיור דש אישט וואר ‪ :‬ווש אישט‬
‫נון דיא אננדר וראג ‪ :‬דא זגט זימרה ליבר הער ווען איר ױינד העט‬
‫וועלט איר ליבר עש ווערן ויל אודר וועניג · דא לכֿט ער אבר אונ' זגט‬
‫איך וועלט ליבר עש ווֵירן וועניג דען ויל זג מיר ווש מײנשטו דר מיט ·‬
‫דא זגט ער איך ווילש אױך זגן · איר הט ור פיטן דיא יודן ווײבר זולן ניט‬
‫ְטבִילָה גֵין וואו ור אײן יוד אישט גיבורן ווארן · ווערן איצונדר ויר גיבארן‬
‫ווערדן · ווען בֿון דעם קלטן וושר דר שרעקן דיא יוֻדנש · אונ' ווערן ניט‬
‫בלד טרגן אױך דרפֿן זיא ניט בײא דֵין מנן ליגן · ווען זיא אבר ניט אין‬
‫דש קלט וושר גֵין · ווערן זיא ור אונ' בֿױר בײא אירן מנן ליגן · זא ווערן‬
‫ֶה · אונ' ווערן אײן שטרײט מיט‬ ‫כן יְִרב‬ ‫איר אז ױל אז זנט אים מער ֵ‬
‫אױך מכֿן · אונ' ווערן אױך צו טוט שלגן · דא זגט דער אפיפפיור יוד דו‬
‫הושט וואֹר גיזגט איך הב ניט ױל גישײדר יודן גיהױרט אליש דו בישט ··‬
‫דער הלבן וויל איך דיך וואל ביגובן · אונ' ווידר הײם לושן ציהן · מיט‬
‫ת אונ' אײן גוטן בריף דש‬ ‫וריד · אונ' גב אים ויל ָממֹון אונ' ְא ָבנִים טֹובֹו ֿ‬
‫דיא גְזֵירָה זולט ְמ ַבטֵל זײן · דא ליש דער אפיפפיור דיא טור הױטר אל‬
‫כין יֹאבְדוּ ·‬‫טױטן · די אין הינײן הט לושן גֵין ֵ‬
‫]‪ask [frogən‬‬ ‫וראגן‬
‫]‪can, here could subj.prt-pr [kënən‬‬ ‫קױנן‬
‫]‪come 3s.pr.subj [kemə‬‬ ‫קעם > קומן‬
‫]‪kill 3s.pr.subj [tëtə‬‬ ‫טויט > טויטן‬
‫]‪money exchange office [veχsəl‬‬ ‫וויכשיל דער‬
‫]‪exchange (money) [veχsəln‬‬ ‫וועכֿשילן‬
‫]‪strict/pure/simple/nothing but [eytəl‬‬ ‫אײטיל‬
‫]‪groat [grošən‬‬ ‫גֹרושן דער ־‬
‫]‪porter/gatekeeper [tórhïtər‬‬ ‫ֹטור הױטר דער‬
‫]‪gather/collect spv [óufklaÿbən‬‬ ‫אוף קלױבן‬
‫]‪money [gelt‬‬ ‫געלט דש‬
‫]‪? Gentile aristocrat [kehər /kehurim‬‬ ‫כֵ עהור דער ־ים‬
‫]‪count/earl [grof‬‬ ‫גֹרוף דער ־ן‬
‫]‪toward/against [antgegən‬‬ ‫אנטגֵ יגן‬
‫]‪but/here: again [obər‬‬ ‫אבר‬
‫]‪come inside/enter spv.sv4 [hináynkumən‬‬ ‫הינײן קומן‬
‫]‪guard/servant/infantryman [trabánt‬‬ ‫טרבנט דער ־ן‬ ‫ַ‬
‫]]‪order scv3 [bəfelən bəfaləχ‬‬ ‫ביועלן [ביואליך)‬
‫]‪listen to spv [ónhërən‬‬ ‫אן הױרן‬
‫]‪because [zind dos‬‬ ‫זינד דש‬
‫]‪safely/unharmed [óngəšèdigt‬‬ ‫אֹן גישעדיגט‬
‫]‪honored/dignified/worthy [érvirdig‬‬ ‫ֵאיר ווירדיג‬
‫]‪high(ly) [houχ‬‬ ‫הוך‬
‫]‪praise [lobən‬‬ ‫לובן‬
‫]‪grace [gənód‬‬ ‫גינוד דיא‬
‫]‪one and two = a couple of things [eyns un tsvey‬‬ ‫אײנש אונ' צווײא‬
lesson seventeen149
but/only/except [nóuərt/naÿərt] ‫נױיערט‬

benefit/service/honor [dinst] ‫דינשט דער‬
enemy [faynd] ‫ױינד דער‬
weak [švaχ] ‫שוואך‬
strong [štark] ‫שטרק‬
clever(ly)/artful(ly)/prudent(ly) [kïnstləχ] ‫קינשטליך‬
strange/foolish/perverse [neriš] ‫נערש‬
yield/capitulate/grant/indulge prv.sv2 [gəvunən gebən] ‫גיוואונן געבן‬
be right prv [reχt hon] ‫רעכֿט הון‬
counselor [rot / rët] ‫רוט דער רױט‬
counsel sv10 [rotən] ‫רוטן‬
in good faith/truthfully [mit tróuən] ‫מיט טרױאן‬
more sickly comp [krenkər < krank] ‫קרענקר < קרנק‬
circumcise sv7 [bəšnaydən] ‫בישנײדן‬
defeat/beat sv6 [šlogən] ‫שלגן‬
Christian [krist] ‫קרישט דער ־ן‬
few [venig] ‫וועניג‬
be born prv.sv3 [verən gəborən] ‫ווערן גיבארן‬
cold [kalt] ‫קלט‬
fem Jew [yḯdənə] ‫יודני דיא ־ש‬
become pregnant prv.sv3 [verən trogən] ‫ווערן טרגן‬
lie with/copulate with id [ligən ba(y)] ‫ליגן בייא‬
constantly/perpetually id (cf. DWB 4:650, für II.5bα) [far ‫ור אונ' בֿױר‬
un fïr]
sand [zand] ‫זנט דער‬
sea/ocean [mer] ‫מער דש‬
So may they multiply! H [kèn yírbə] ‫כֵ ן יִ ְר ֶבה‬
war/fight/conflict [štrayt] ‫שטרײט דער‬
strike dead/defeat/kill prv.sv6 [tsu tóut šlogən] ‫צו טוט שלגן‬
speak truthfully spv [vórzogən] ‫וואֹר זגן‬
clever/intelligent [gəšeyd] ‫גישײד‬
give presents to [bəgobən] ‫ביגובן‬
peace [frid] ‫וריד דער‬
jewels/precious stones pl [avónim tóuvəs] ‫ְא ָבנִ ים ֹטוֹבוֿת‬
formal document/letter [briv/brif] ‫בריף דער‬
rescind/annul prv [məvatəl zayn] ‫ְמ ַב ֵטל זײן‬
So may they perish! H [kèn yóvdu] ‫ֹאבדוּ‬
ְ ‫כֵ ין י‬
Notes
It is all but impossible to determine what a late sixteenth-century Ashkenazic
author living in northern Italy might have imagined as the real-world value of a
named European coin in his fictional narrative set in ancient Israel and Rome.
Attempting to calculate the supposed purchasing power of such fictive literary or
mythical money would seem futile. Thus the OLY term ‫—גױלדין‬denoting coins
which, as the name implies, were originally gold, but at least by the seventeenth
century were made of silver—is simply translated as ‘guilder’ (without suggesting a

possible equivalent, for instance, in any modern currency). Likewise the OLY term
‫—גרֺו שן‬which originally designated a silver coin (first minted in Tyrol in the thir-
teenth century) that was later widely minted in debased form and had little value—
is translated with the standard English equivalent term, ‘groats.’
Typically the first question concerning identity at court was not the name of the
individual in question but rather the name of his lord, as a determinant of social
status and political affiliation. Thus the question here: ‫‘ ווש מנש ער ווער‬whose [ves]
man he was,’ with ‘man’ having the added denotation of feudal vassalage.
The noun phrase ‫‘ דיא אננדר וראג‬the another question’ seems likely a scribal mis-
take, for ‫‘ דיא אנדר וראג‬the other question,’ or perhaps for ‫‘ דיין אנדר וראג‬your other
question,’ as in the undated Prague print (extant: Oxford, Bodleian Library, Opp.
8° 1100).
The precise form ‫עהורים‬
ִ ֵ‫ כ‬is otherwise unknown.1
Translation
Zimro traveled as long as it took him to come to the pope in Rome. He asked the
Jews how he could get to the pope. They told him that if he came before him, he
would be killed. He then held his peace and went to the money exchange and
changed ten guilders into nothing but groats. He then went into the castle and
dropped a lot of groats on the ground. The gatekeepers let him enter while they
were gathering up the coins. When he entered even into the courtyard, Gentile
aristocrats and counts came toward him and wanted to ask who his lord was, so he
again dropped money on the ground. Once again, they gathered it up and let him
pass. Thus did he come inside into the presence of the pope. The pope asked him
who his lord was. He then said: “I am a Jew.” The pope was then shocked that he had
entered in this manner and that nothing had happened to him. And the guards
wanted to kill him. He [the pope] then ordered that he [Zimro] be allowed to live,
but he [the pope] wanted to have all the gatekeepers killed.
The pope then said: “Now, tell me, my dear Jew, what do you want? For I will at
least listen to it, since God has granted you the good fortune to come before me
unharmed.” Zimro then said: “Most worthy and lauded sir, I would like to ask your
honorable grace for two things, and may your grace not take offense but grant me
the requests.” So he said: “Ask whatever you want, just nothing concerning the
Jews!” He then said: “I want to ask you a question concerning the Jews, which will
be of service to you.” The pope then said: “Then go ahead and ask!” Zimro then
said: “My dear sir, if you were to have enemies, would you prefer them to be weak
or strong?” The pope laughed and said: “That is a very clever question. If I were to
have enemies, would I not prefer that they be weak rather than strong? Now, dear
fellow, tell me what your point is and why are you asking such a perverse question!”
Zimro then said: “If you will indulge me a moment, I will tell you, for I have come
1 Erika Timm (1987: 342) speculates its origin in ‫עוּרים‬

ִ ְ‫כ‬/‫‘ כָ עוּר‬ugly’ and suggests (without explanation)
a connotation of ‘Gentile aristrocrat.’
lesson seventeen151
to you for your own sake. And you were right, but your counselors are not giving
you good advice in good faith, for the Jews are your enemies, and there is no weaker
or more feeble nation on earth than the Jews, for they are circumcised at the age of
eight days so that he (!) bleeds, which makes him weak. But if he is not circum-
cised, then one Jew can defeat ten Christians. And you forbid the Jews to practice
circumcision any more. In ten years your entire land will be full of Jews.”
The pope then said: “That’s true! What is then your other question?” Zimro then
said: “My dear sir, if you were to have enemies, would you prefer that there were
many of them or few?” He then laughed again and said: “I would prefer that there
were few rather than many. Tell me what your point is!” Then he said: “I will tell
you. You have forbidden Jewish women to go to the ritual bath. Where earlier one
Jew was born, now four will be born, for the Jewish women are shocked by the cold
water and do not soon become pregnant again. They are also not permitted to lie
with their husbands. But if they are not allowed to go into the cold water, they will
lie with their husbands sooner and passionately, so there will be as many of them as
the sands of the sea—(so may they multiply!)—and they will wage war against you
and will kill you.”
Then the pope said: “Jew, you have spoken the truth. I have never heard many
Jews more clever than you. Therefore, I will give you presents and allow you to
return home in peace.” And he gave him a great deal of money and jewels and a fine
document which rescinded the evil decree. Then the pope had all the gatekeepers
killed, who had let him enter (so may they perish!).
Grammar
Formation of the subjunctive
The present active subjunctive is formed on the basis of the third person singular,
preterite tense form, and thus its form in strong and weak verbs is distinct. In weak
verbs, the present subjunctive is indistinguishable from the preterite. In strong
verbs, on the other hand, in addition to the inflectional endings that distinguish the
first and third person singular of subjunctive and preterite, those vowels subject to
Umlaut display that vowel shift (which makes the strong subjunctive distinct from
the preterite in most verbs).
The endings are:
plural singular
[-ən] ‫־ן‬ [-ə] ‫־א‬ 1
[-ət] ‫־יט‬ [-əst] ‫־שט‬ 2
[-ən] ‫־ן‬ [-ə] ‫־א‬ 3
Thus the subjunctive of the anomalous verb ‫‘ זיין‬to be’ is formed on the basis of the
third person singular of the preterite, ‫וואר‬, whose vowel is subject to Umlaut. Add-
ing the appropriate endings yields the following paradigm:
plural singular
[ver(ə)n] ‫ווירן‬ [ver(ə)] )‫וויר(א‬ 1
[ver(ə)t] ‫וויר(י)ט‬ [ver(ə)st] ‫וויר(י)שט‬ 2
[ver(ə)n] ‫ווירן‬ [ver(ə)] )‫וויר(א‬ 3
A variant form, in a jussive sense, appears in the 3s.pres.subj form ‫‘( וועזט‬let X be. . .’).
The formation of the strong verb (example ‫‘ קומן‬come’ sv4; 3s.prt.ind ‫ > ק(א)ם‬3s.pr.
subj ‫ )קעמא‬is:
plural singular
[kemən] ‫קימן‬/‫קעמן‬ [kemə] ‫קימא‬/‫קעמא‬ 1
[kemət] ‫קימיט‬/‫קעמיט‬ [keməst] ‫קימישט‬/‫קעמישט‬ 2
[kemən] ‫קימן‬/‫קעמן‬ [kemə] ‫קימא‬/‫קעמא‬ 3
The formation of the weak verb (example ‫‘ רידן‬speak’; 3s.prt.ind )‫ = רידט(א‬3s.pr.

subj )‫ )רידט(א‬is:
plural singular
[redətən] ‫רידטן‬ [redətə] )‫רידט(א‬ 1
[redətət] )‫רידט(יט‬ [redətəst] ‫ריד(טי)שט‬ 2
[redətən] ‫רידטן‬ [redətə] )‫רידט(א‬ 3
Further examples:
would have 3s.pr.subj [hetə] ‫העט‬
would lie 3s.pr.subj [legə] ‫לעגא‬
would commit 3s.pr.subj [bəging(ə)] '‫בגינג‬
might/could 3s.pr.subj [mëχtə] ‫מוכטא‬
would burden 3s.pr.subj [antëχtə] '‫אנטוכט‬
ought 3s.pr.subj [šoldə] ‫̌שולדא‬
would 3s.pr.subj [voldə] ‫וולדא‬
While relatively rare in OLY, there is a second, distinct subjunctive formation

that should be mentioned, which is formed on the present stem (unlike the sub-
junctive just presented, which is formed on the preterite stem). The occurrence of
this subjunctive is so rare that a full paradigm cannot be constructed. In general
one might surmise that it would resemble the parallel formation in cotemporal
German, where the standard subjunctive inflectional endings (listed above) are
added to the present stem (which consists of the 1st sg. form stripped of its inflec-
tional ending), which, as the reader will readily note would present subjunctive
forms distinct from the present indicative only in the 3rd sg: ‫(‘ בלייבא‬that it) remain’
(subj) as opposed to ‫(‘ בלייבט‬it) remains’ (pres.ind). The only form of this subjunc-
tive formation that occurs with any frequency is the 3rd sg.pres.subj. of the irregular
verb ‘to be’: )‫‘ זי(י‬zay’ ‘let X be . . .’ (see below in this lesson). Other than that verb, this
subjunctive form appears in the present volume only in the excerpt from the Seyfer
Mides (Appendix 4, text 2):
lesson seventeen153
‫‘ זונדר ער זול דרום עשן אונ' טרינקן דש אים זײן לײבא וריש אונ' גיזונדא אונ' שטרק בלײבא‬He should
rather eat and drink, so that his body remain fresh and healthy and strong.’
‫‘ דוך זול ער זיך װאל הױטן דאש ער ניט צו ויל טרינק‬Indeed he should take care that he not
drink too much’
‫‘ אונ' צו דער װירדיגן מעלה קאן נימנט קומן ער נעם דען אל מצוֿת אן זיך‬And no one can attain to
the worthy level (of virtue), unless he take the commandments on himself.’
In the last case, it is not clear from the orthography whether the form is the stan-
dard subjunctive (preterite ‫[ נם‬nam] > subjunctive )‫[ נעמ(א‬nem(ə)] or the alternate
form (present ‫ > נמן‬subjunctive )‫[ נעמ(א‬nem(ə)].
In the first and last cases, one of the last vestiges of the English subjunctive may
still be used (subjunctive ‘remain’ for indicative ‘remains’ and subjunctive ‘take’ for
indicative ‘takes’). The reader need only recognize this form, which otherwise
might seem aberrant, as a subjunctive.
The perfect tense of the subjunctive is structurally in principle formed as is the
indicative, by means of the appropriate (subjunctive) conjugated form of the per-
fect auxiliary + past participle of the main verb, e.g.: ‫‘ ווען זיא ניט שױן ווֵ אר גיוועזן‬if she
had not (already) been beautiful . . .’).
Uses of the subjunctive

The most basic use of the subjunctive mood is to express the sense of the verb as
doubtful or potential: ‘If I were a rich mal . . .’ , as opposed to the indicative mood,
indicating a matter of fact: ‘I am a rich man.’ The subjunctive may also express a
speaker’s disavowal of any responsibility for the veracity of a statement made by
someone else. As the narrator of BZ states in the opening passage of the narrative,
the two-headed plaintiff demands two shares of the inheritance, ‫דען עש ווער זײנר צווֵ ין‬
‘because there were [allegedly] two of him.’ The subjunctive verb form ‫[ ווער‬ver(ə)]
(3rd sg.pr.subj) as opposed to the indicative ‫[ וו(א)ר‬var] (3rd sg.pr.ind) signals this
perspectival distinction. One might express the sense here more specifically as
‘because [it was claimed] there were two of him [but I cannot vouch for the accu-
racy of that claim].’ In English one might indicate the distinction with an oblique
translation with subjunctive such as ‘as if he were two people.’
As noted earlier, the subjunctive also expresses a so-called jussive sense, as in the
sentence: ‫( גאט זײא עש גיקלגט‬BZ18) ‘be it [or: may it be] lamented to God,’ and imme-
diately thereafter: ‫‘ דא זײא גאט בֿױר‬be God in front of it = God forbid’; ‫( דש זײ וואר‬TC)
‘let that be true.’
In addition to the regularly formed subjunctive, as explained earlier, a periphras-
tic subjunctive is also possible, although apparently not with all verbs. This con-
struction parallels the English construction ‘they would send for you,’ or the NHG
‘sie würden nach dir senden/schicken.’2 The OLY structure is ‫דש מן נוך דיר וואורד שיקן‬
(BZ20) ‘that one would send for you,’ with the subjunctive expressed through the
2 The modEY form is structurally quite different.

auxiliary verb ‫וואורד‬. The fact that the standard present subjunctive of weak verbs is
identical to the preterite tense may have given preference to the periphrastic sub-
junctive in weak verbs there, as well.
Supplemental reading: '‫ 'אדיר הוא‬/ '‫ 'אלמעכטיגר גוט‬/ “Mighty is He”
(fifteenth century)
This originally Hebrew-language hymn of praise from the Passover celebration is
extant in Yiddish translation in a fifteenth-century Haggadah (Paris, Bibliothèque
Nationale, Hebr. 1333, fol. 39v). As is traditional in the Hebrew text, the Yiddish
translation also includes an alphabetical acrostic, formed by the initial letters of the
adjectives designating the attributes of God (‫ ס‬and ‫ ת‬are lacking in both versions).
This supplementary reading is presented here in the script forms found in the
manuscript, with square script as the “display script” to make the acrostic distinc-
tive, while the remainder of the text is in mashket.
‫אייניגר גוט נון בוייא דײן טעמפיל שירי אלזו שיר אלזו שיר א[י]ן אונזרין‬
‫טאגן שירי נון בוייא נון בוייא נון בוייא נון בוייא נון בוייא נון בוייא דיין‬
‫ גרעכטר גוט דימויטגר‬: ‫ ברם הערציגר גוט‬: ‫ יא שירי‬: ‫טעמפיל שירי‬
: ‫ חענטר גוט‬: ‫ זענפט מויטיגר גוט‬: ‫ הוך גלבטר גוט ווירדגר גוט‬: ‫גוט‬
‫ מעכטיגר גוט‬: ‫ יוידן גוט· כרעפטיגר גוט· לעבדיגר גוט‬: ‫טרווייטר גוט‬
·‫ קויניגליך גוט‬: ‫ פארכטצומר גוט צימליכר גוט‬: ‫ עיביגר גוט‬: ‫נאהטר גוט‬
‫רייכר גוט שטרקר גוט‬
Glossary
unique [eynig] ‫אײניג‬
build [bóuən] ‫בױיאן‬
temple [tempəl] ‫דער ־‬/‫טעמפיל דש‬
quick(ly) [šir(ə)] )‫שיר(י‬
merciful [barmhertsig] ‫ברם הערציג‬
just [gəréχt] ‫גרעכט‬
humble [démïtik] ‫דימױטג‬
glorious [hòuχgəlóbt] ‫הוך גלבט‬
worthy [virdig] ‫ווירדג‬
mild [zénftmï̀tig] ‫זענפט מױטיג‬
gracious [χeynt] ‫חענט‬
faithful [tróut(ə)] ‫טרװײט‬
Jewish God [yḯdəngòt] ‫יױדן גוט‬
strong [kreftig] ‫כרעפטיג = קרעפטיג‬
living [lébədig] ‫לעבדיג‬
powerful [meχtig] ‫מעכטיג‬
proximal/near [nohət/noχət] ‫נאהט‬
eternal [eybig] ‫עיביג‬
lesson seventeen155
fearsome [forχtsəm] ‫פארכטצום‬

honorable [tsimləχ] ‫צימליך‬
kingly/royal [kë́nigləχ/kḯnigləχ] ‫קױניגליך‬
rich/powerful [rayχ] ‫רײך‬
Translation
Unique God, now build Your temple quickly, so quickly, so quickly, in our days,
quickly, now build, now build, now build, now build, now build, now build Your
temple quickly, yes quickly! Merciful God, just God, humble God, glorious God,
worthy God, mild God, gracious God, faithful God, God of the Jews, strong God,
living God, powerful God, proximal God, eternal God, fearsome God, honorable
God, kingly God, rich God, strong God.
‫‪Lesson Eighteen‬‬

‫אונ' דער זִי ְמרָה נאם אורלב בֿום אפיפפיור אונ' קאם ווידר אין זײן הערבריג‬
‫צו דען יוֻדן · דא זגט ער אין וויא ער דיא גְזֵירָה הט ְמ ַבטֵל גיוועזן · אונ'‬
‫וויז אין דש ָממֹון אונ' דען בריף דען אים דער אפיפפיור הט געבן ‪ .‬דא‬
‫וואלטן אים דיא יודן אווך גרוש ָממֹון געבן · ער וואלט אבר ניקש נעמן ·‬
‫דען ער הט ור הין גינוג · אונ' גיזעגנט זי אונ' רײט ווידר הײם צו לנד ·‬
‫דא וואר אידרמן דער ורײט ִב ְפרַט זײן אלר ליבשטן ְברִיעָה · אבר דער‬
‫ְשמָה אױש וואר גנגן · ער‬ ‫הגָדול · דער דר שרק דש אים שיר דיא נ ָ‬ ‫ֹהן ַ‬
‫כֵ‬
‫הט יא גימײנט מן זולט אין גיטױט הבן · דער גוט זִי ְמרָה ווײש דען בריף‬
‫אונ' אידרמן ווש ורוא דש די גִזֵירָה מבוטל וואר ‪ .‬דא זגט זִי ְמרָה איצונדר‬
‫הגָדוֹל וואורד אים פָסול ·‬ ‫גיב מיר ווש דו מיר גיהײשן הושט · דער כ ֵ‬
‫ֹהן ַ‬
‫אונ' וואלט אים די טוכטר אבר ניט געבן · אונ' זולט איך דארום קומן אום‬
‫מײן לעבן ‪ :‬דא שפרך זִי ְמרָה דש מוש גאט ית' דר ברמן ‪ :‬אונ' זגט ווש‬
‫אישט מײן גרושי ערבײט אונ' גיוערליכקײט דיא איך מיך אונטר שטנדן הב ·‬
‫אונ' איצונדר איז עש אבר ניקש · אונ' גיהוב זיך זער אױביל דש ניט צו‬
‫שרײבן איז ‪ :‬דער גוט עלנד זִי ְמרָה וורטט ביז מן אין דיא שול קאם · אונ'‬
‫גינג אבר צו זײנר ליבן ְברִיעָה · דיא אנטפפינג אין גר שון אונ' ליבליך מיט‬
‫ויל ורױליכן ווארטן ‪ .‬אונ' ער זגט איר וויא אים איר ואטר ווידר פָסול וואר‬
‫ווארדן · דא ווײנטן זיא בײד זער אונ' טרײבן אײן גרושן יֹומֵר · אונ' זיא ויל‬
‫אים אום זײן הלז אונ' קוסט אין אונ' זגט ליבר זִי ְמרָה · גאט זײא עש גיקלגט‬
‫איך ווײש וואל דש איך מוש שטערבן ור לײד · דא זגט זִי ְמרָה דא זײא גאט‬
‫בֿױר · אונ' ער קוסט זיא · אונ' זיא קוסט אין · עש וואר אײן זױלכש גיקוסט ·‬
‫ווען זיא ניט שױן ווֵאר גיוועזן · זא איצונדר שױן גיווארדן · אונ' גינג אזא בֿון‬
‫איר הין וועק · דא ער בֿון איר קאם אליש בלד שטרב זיא ור לײד · דרום‬
‫זול קײנר אײניש קוסן · ווען אײנר בֿון אײנום הין וועק גֵיט ‪ :‬אבר זימרה‬
‫וואושט ניקש דר בֿון דש זיא גישטורבן וואר · דא וואר גר אײן גרושן יאמר‬
‫אונ' קלג · אונ' זיא ווארד ערליך ביגרבן ‪:‬‬
‫]‪inn [hérberig‬‬ ‫הערבריג דיא‬
‫]‪earlier [farhin‬‬ ‫ור הין‬
‫]‪say goodbye/farewell [gəzégənən‬‬ ‫גיזעגנן‬
‫]‪to one’s home(land) [héym tsu land‬‬ ‫הײם צו לנד‬
‫]‪everyone [ídərman‬‬ ‫אידרמן‬
‫]‪delighted [dərfréyt‬‬ ‫דער ורײט‬
‫]‪particularly/especially [bifrát‬‬ ‫ִב ְפ ַרט‬
‫]‪soul/life [nəšomə‬‬ ‫נְ ָש ָמה דיא‬
‫]‪think [meynən‬‬ ‫מײנן‬
happy/delighted [fro] ‫ורוא‬

be annulled/rescinded prv [məvutəl zayn] ‫מבוטל זיין‬
reject/refuse prv [posəl verən] ‫ָפסול ווערן‬
trouble/effort/toil/travail [erbeyt] ‫ערבײט דיא‬
deceit/treachery/danger [gəférləχkeyt] ‫גיוערליכקײט דיא‬
endure/shoulder/subject oneself to refl.ir.sv [unterštón ziχ] ‫אונטר שטן זיך‬
miserable/abject [elənd] ‫עלנד‬
neck [halz] ‫הלז דער‬
lament/complain [klagən] ‫קלגן‬
complaint/lament [klag] ‫קלג דיא‬
honorably [erləχ] ‫ערליך‬
bury sv6 [bəgrobən] ‫ביגרבן‬
Notes
While the reader has by now certainly become accustomed to the common varia-
tions in OLY word order (even without overt commentary in the notes), the usage
‫ דש אים שיר דיא נְ ָש ָמה אױש וואר גנגן‬should at least be noted as slightly unusual, with the
finite auxiliary verb intervening between the separable prefix and the truncated
past participle.
The common OLY idiomatic construction ‫דש ניט צו שרײבן איז‬, lit. *‘which is not to
write,’ is to be understood not in this active sense but instead as a quasi-passive:
‘which is not to be written,’ i.e. ‘which is so extreme that it cannot be described.’ The
construction of negative + infinitive is common, and commonly to be understood
as a negated passive infinitive: ‘not to understand’ = ‘not to be understood’ = ‘too
extreme to be understood’; ‘not to find’ = ‘not to be found’ = ‘too extreme ever
otherwise to be found.’
As a quasi-hyper-superlative, English has a construction (as do other languages),
‘the X-est of all,’ as is found in Wh6, and is here also illustrated by the phrase ‫זיין אלר‬
‫‘ ליבשטן‬his most beloved of all,’ with what was originally most likely the genitive
plural of ‫אל‬, but which has by this point simply become an integrated element of
the idiom without case identity.
The idiom ‫‘* זיא ויל אים אום זײן הלז‬she fell to/on him around his neck = she embraced
him’ has a biblical tone but exhibits a common OLY syntactic structure.
In the phrase ‫‘ דא זײא גאט בֿױר‬be God in front of it = may God protect against it =
God forbid,’ the collapsed and inverted prepositional phrase with a demonstrative,
discussed earlier (‫דרום‬/‫)דארן‬, appears in slightly more convoluted form: ‫ בֿױר‬... ‫ דא‬for
‫דא(ר)בֿױר‬.
In the clause ‫ דא וואר גר אײן גרושן יאמר אונ' קלג‬one would expect ‫ יאמר אונ' קלג‬to be
predicate nominatives after the verb ‘to be,’ but here they seem to have been attract-
ed into the accusative case (as indicated by the masculine accusative singular form
‫)גרושן‬, perhaps simply because they are in the predicate.
Translation
And Zimro took his leave from the pope and returned to the Jews, to his lodgings.
Then he told them how he had nullified the evil decree and showed them the money
lesson eighteen159
and the document that the pope had given him. Then the Jews also wanted to give
him a great deal of money, but he did not want to take anything, because he had
already received enough. He said farewell and rode back home to his country.
There everyone was pleased, especially his most beloved Briyo. But the high priest
was so shocked that he almost gave up the ghost. He had indeed thought that they
would have killed him. Good Zimro showed the document, and everyone was
happy that the evil decree was rescinded. Then Zimro said: “Now give me what you
promised me.” The high priest refused him and once again did not want to give him
his daughter’s hand. “Even if I were to lose my life because of it.” Zimro then said:
“May God, blessed be He, have mercy.” And he said: “For what purpose then were
the great hardships and treachery/danger that I have endured? And now it is again
for nothing.” And he was quite miserable, indeed beyond description.
The good but miserable Zimro waited until people went into the synagogue, and
then he again went to his beloved Briyo. She welcomed him most beautifully and
lovingly with many joyous words, and he told her how her father had again reneged
on his promise to him. Then they both wept and lamented a great deal, and she
embraced him and kissed him and said: “My dear Zimro, may God hear our lament!
I well know that I must die of grief.” Then Zimro said: “May God forbid it,” and he
kissed her, and she kissed him, and there was such kissing that if she had not already
been beautiful, she would now have become beautiful. And he left her thus.
As soon as he had left her, she died of grief. For that reason, no one should kiss
another person when leaving. But Zimro did not know that she had died. There was
great lamenting and wailing, and she was honorably buried.
Grammar
Periphrastic verbal constructions
Many languages have periphrastic verbal constructions, which generally include
two components: a so-called “delexical,” “light,” or “semantically bleached” verb
(Jacobs 2005: 210) and an invariant component, such as English:
He did the cleaning ( = He cleaned)

He gave the child a kiss ( = He kissed the child)
He took a shower ( = He showered)
It is thus the invariant component in which the construction’s meaning is con-

tained, while the verb is indeed delexical, i.e. expresses little or nothing of semantic
significance.
Both OLY and modEY have several categories of such periphrastic verbal con-
structions (Jacobs 2005: 211–12). The first such category to be considered includes
an invariable Semitic component with a Germanic-component delexical verb, as in
the previous lesson—‫‘ אײן גוטן בריף דש דיא גְ זֵ ָירה זולט ְמ ַב ֵטל זײן‬a fine document which
was to rescind the evil decree’—and in this lesson, in the clause ‫וויא ער דיא גְ זֵ ָירה הט‬
‫‘ ְמ ַב ֵטל גיוועזן‬how he had rescinded the evil decree.’ As the two examples demonstrate,
the construction is formed with the delexical verb ‫ זיין‬+ the Semitic component
(usually a participle). The first example is constructed with the preterite of the
modal verb + the Semitic component + ‫זיין‬. The second example is a pluperfect
tense construction, with the preterite of the perfect auxiliary (‫ )הון‬+ the Semitic
component + ‫גיווע(ז)ן‬, the past participle of ‫זיין‬, which may initially strike the reader
as an unusual combinations, since otherwise ‫ הון‬and ‫ זיין‬are not combined in com-
pound tenses in Yiddish. Once again, the reader need only note the construction
and further recognize that this category of OLY periphrastic verbal constructions
(i.e. consisting of a Semitic component + ‫ )זיין‬is the only such construction that so
forms its perfect tenses. The basic tense structures are as follows:
Present tense: ‫‘ ער אישט ְמ ַב ֵטל‬he rescinds’

Pluperfect tense: ‫‘ ער הט ְמ ַב ֵטל גיוועזן‬he had rescinded’1
A second category of periphrastic construction is illustrated in this lesson, as well.

This category employs ‫ ווער(ד)ן‬as the delexical verb, a verb encountered in the previ-
ous lesson as the passive auxiliary verb. While there may sometimes be a hint of the
passive in the semantic content of periphrastic constructions of this category, gen-
erally the verb ‫ ווער(ד)ן‬may be understood in the meaning of the base verb itself, ‘to
become,’ although often the construction defies semantic dissection. In this lesson,
one encounters (pluperfect tense): ‫‘ וויא אים איר ואטר ווידר ָפסול וואר ווארדן‬how her father
had again reneged on his promise to him.’ The basic tense structures are as follows:
Present tense: ‫‘ ער ווערט ָפסול‬he reneges’

Present perfect tense: ‫‘ ער אישט ָפסול (גי)ווארדן‬he reneged’
Other such constructions with ‫ ווער(ד)ן‬to be encountered in the readings of the

present volume are:
view/see scv3 + gen [ver(d)ən ónziχtig] ‫װער(ד)ן אן זיכטיג‬

be born scv3 [ver(d)ən gəborən] ‫ווער(ד)ן גיבורן‬
spoil/break down scv3 [ver(d)ən kályə] ‫װער(ד)ן כָ לְ יַ יה = ווער(ד)ן קאַליע‬
become pregnant scv3 [ver(d)ən trogən] ‫ווער(ד)ן טרגן‬
be granted/bestowed scv3 [ver(d)ən tsu teylə] ‫ווער(ד)ן צו טיילא‬
renew sv3 [ver(d)ən naÿər] ‫ווער(ד)ן נוייער‬
Further periphrastic verbs will be treated in Lesson Twenty-Five.
Whole Hebrew and merged Hebrew

The use of Hebrew in Yiddish, whether in the Middle Ages or in the twenty-first
century, whether spoken or literary, is a issue of essential importance. Not surpris-
ingly, there is no good analogy in English-language usage that accounts for all the
1 In this context, ‫ הט‬is thus best construed as [hatə], the pluperfect auxiliary. Incidentally, this usage
is to be distinguished from that of the clause later in the passage—‫‘ דש די גִ זֵ ָירה מבוטל וואר‬that the evil
decree was rescinded’—in which ‫‘ מבוטל‬rescinded’ (the Hebrew passive participle) is either strictly
adjectival or a stative passive construction.
lesson eighteen161
nuances of the issue in Yiddish, but the example of the use of Latin in English may at
least give some slight indication of its contours. Fluent speakers of English (legiti-
mately) imagine the following as a normal English sentence (in a certain context):
‘The per capita income of wage-laborers has risen less than one percent per annum
in service industries (e.g. among restaurant and hotel workers, janitorial workers,
etc.), i.e. among employees generally without higher education.’ But this English
sentence includes three full Latin phrases and three further abbreviated Latin
phrases, and of the remaining words, more than 25 per cent are Latinate (i.e. either
directly borrowed from Latin or indirectly borrowed from Latin through French).
Probably a minority of users of such abbreviations would be able to expand the
abbreviated phrases into their correct Latin forms ‘e.g.’ = exemplī gratiā ‘for example,’
‘etc.’ = et cētera ‘and other things = and so forth,’ ‘i.e.’ = id est ‘that is.’ In addition, the
pronunciation of all of these forms has been Anglicized in idiosyncratic ways, such
that ‘e.g.’ is read either as [i:dʒi:] (ee-gee) or even simply read as ‘for example,’ ‘i.e.’ as
[aii:], and ‘et cētera’ as [etsétərə] or in common colloquial speech in the US more
often simply as [sédərə].2 Cicero would understand not a word of his native tongue
in these spoken Latin phrases, for they have—naturally, normally, and legitimately—
been borrowed into and made an integrated part of the English language: they are,
to employ momentarily the terms of Yiddish linguistics, now “merged Latin.” When,
however, a journalist opines on the editorial page about a decisive move by a politi-
cian that cannot be retracted or undone—alea iacta est ‘the die is cast’—citing the
words attributed (by Suetonius) to Caesar as he crossed the Rubicon river,3 that
Latin phrase is not English but Latin quoted in English: it is (again adapting the
terms of Yiddish linguistics) “whole Latin”; and no matter what Anglophone pro-
nunciation might be used, Cicero in a generous mood would likely understand it
(perhaps with a smirk). One final example: when a university literature student
discovers that a friend has joined others in betraying her trust and confronts him
with ‘Et tu, Brute,’ then it is a difficult call whether the phrase is merged or whole
Latin, since hundreds of thousands if not millions of Anglophone secondary-school
students worldwide have been forced to read, perform, and view live and filmed
performances of Shakespeare’s Julius Caesar and often, strangely, remember that
particular line of the play (and no others) and its contextual meaning even decades
later. The phrase is certainly not as common as ‘etc.,’ but in the proper social context
would be comprehended often enough almost to be imagined as merged, at least in
the linguistic register of moderately educated speakers.
On the whole, mutatis mutandis, the situation in Yiddish is similar, except that
Hebrew and Aramaic permeate the language: hundreds of originally Hebrew-
Aramaic words and phrases are available for use, and one or more may occur in
essentially any utterance, whether in learned discourse or a conversational context.
2 Or rather, since those who would use the pronunciation [sedərə] are generally not satisfied with
one iteration: [sédərə sédərə sédərə].
3 He thus led his army into Roman territory proper and thereby overtly committed to armed revolu-
tion. Most likely Caesar was actually quoting Menander’s Ἀνερρίϕθω κύβος ‘let the die be cast’ (or
rather misquoting him; or perhaps Suetonius was simply mistranslating Caesar, who, like most edu-
cated Romans, would have normally spoken Greek in the presence of other Roman army officers (and
thus fellow aristocrats), and certainly would have done so on such a momentous occasion.
It is not simply the case that an extensive number of Hebrew-Aramaic words and
phrases have been borrowed into Yiddish (merged); there additionally exists a vast
further pool of Hebrew-Aramaic words and phrases from the massive storehouse
of sacred texts that can appear as whole Hebrew in a broad range of contexts. While
it would be an exaggeration to insist on the point, it often seems that essentially any
such word or phrase may be cited (whole Hebrew) in normal Yiddish speech or
text, as an example, as a prooftext, seriously, ironically, etc., and, depending upon
one’s interlocutors/readers, will be understood, or not.
The issue is more vexing for the learner of the language, because in fact the native
speaker’s pronunciation of merged Hebrew and whole Hebrew are generally quite
distinct, just as—to return for a moment to the example of Latin in English—is the
case with merged Latin and whole Latin: English speakers may say [etsétərə] or
[sédərə] for ‘etc.,’ but when they say alea iacta est, there will necessarily be some
attention to pronouncing the Latin words as Latin words (even if no attention is
given to Ciceronian pronunciation). So, too, with merged Hebrew and whole
Hebrew, where the primary (not the only) distinction is in vowel quality: merged
Hebrew words follow the rules of Yiddish word accent and vowel reduction in unac-
cented syllables, while whole Hebrew words and phrases follow the rules of Ashke-
nazic Hebrew pronunciation (never Israeli Hebrew pronunciation): thus for the
name of Moses’ mother ‫ יוֹכֶ ֶבד‬Jochebed, [Ashkenazic] whole Hebrew has [yoxéved]
(as it would be pronounced, for instance, in Jewish divorce proceedings], while
merged Hebrew has [yóxvəd] or even [yóxe] (as the name would be pronounced in
daily usage).4 Thus, in order to know how to pronounce a Hebrew-Aramaic word
or phrase in an OLY text, one must know whether it is merged or whole Hebrew,
which, obviously, requires the nuanced component sense of a native speaker of
OMY, which, obviously, no one now living has or can approximate. The modern
reader of OLY is thus forced into even more compromises in pronouncing the
Semitic component of the language than in pronouncing the Germanic component.
In this volume’s glossaries a plausible pronunciation has been suggested for what is
here judged to be merged Hebrew. Most of that which is in the present restricted
corpus judged to be whole Hebrew consists of biblical quotations, which are pro-
vided with full Masoretic vocalization in the glossary; the reader can thus attempt to
approximate an Ashkenazic (or indeed any other systematic pronunciation), once
again bearing in mind that the now standard Israeli pronunciation would have been
altogether foreign and probably as incomprehensible to speakers of OLY as conver-
sational Ashkenazic Hebrew would now be at a Tel Aviv soccer match.
Supplemental reading: Letter to Pelayn, widow of Jacob of Wörth

(anon. < 26 November 1478)
As the age of Facebook, texting, and Twitter supplants even the already reduced
(and some would say debased) form of written communication characteristic of
email, the still earlier mode of epistolary communication seems now to many
4 The example is from Weinreich (1973: vol. 2, 6). On merged and whole Hebrew phonology, see also
Jacobs (2005: 41–4).
lesson eighteen163
twenty-first-century residents of affluent and even not-so-affluent societies a dis-

tant archaism. It is important to realize, however, that in various historical cultures
and periods, letter-writing was an essential means of initiating and maintaining
long-distance or otherwise occluded relationships, and thus provides a window
into the daily lives of the correspondents, whether in ancient Rome, medieval
Cairo, or the long period of European Ashkenazic culture, which provides a range
of Yiddish letters that have survived the centuries. In the medieval and early mod-
ern periods, letter-writing was rarely a form of literary art, in the strict sense,
among Jews, but it was nonetheless a well-developed mode of discourse, replete
with citations from Hebrew texts of the sacred tradition, German songs, Yiddish
poetic diction, and puns and complex wordplay. Many Ashkenazic Jews wrote to
family members on a daily basis—even if they lived in the same city—in addition
to letters written to more distant relations, friends, and business partners.
The letter to Pelayn is of a different type, although also clearly quite without liter-
ary pretension. It is nonetheless of no insignificant historical import: in February
1478, Pelayn, the widow of Jacob of Wörth, was imprisoned in Regensburg, accused
of having bought, tortured, and then resold communion hosts that had been stolen
by a certain Christoph from a church in Passau. She was not released until 26
November, at which time a letter that had presumably been smuggled to her in
prison was found in her cell. It then became part of the official legal file and has
been preserved as such for more than five centuries. For the reader’s convenience,
incomplete and abbreviated words are here expanded (in square brackets). While
not all of the letter’s words and sentences—presumably written under trying cir-
cumstances—can be understood, most are quite clear. Many speculative explica-
tions of the letter’s mysteries have been proposed, for instance that the letter’s writer
suggests that Pelayn cook powder of some kind inside an apple and thus produce
ink so that she can write a response to the letter received, smuggling it out of the jail
by sewing it into the bonnet that she is counseled to send out for repair. Perhaps so,
but it seems unlikely that such issues are now to be completely resolved. The reposi-
tory of the letter is: Munich, Bayerisches Hauptstaatsarchiv, Reichsstadt Regens-
burg Urk. [1478] (olim Gemeiners//Nachlass: K.12/1).
‫ליבי ורונדין דו ליבי קרון איך כתבן די[ר] ויל דו ענטוו[ערשט] מיר ניכציט אוב דו ניט‬
‫כתבן קנשט און די עינױם איך ווער מורגן מיט דעם עירונ[י] רידן אוב איך דײן זך קונט‬
‫צו גוט אױש מכן שיק די הױב ווידר הערױ[ש] הײש דש לוך דאהרן ור מכן זוך רײן‬
‫פולבר אין אײנם אפיל הושט וואל ה ימים שרײב גוט דױצש נײ אײן‬
Glossary
crown = most superlative/beloved [króun] ‫קרון דיא‬
write < H [kəsavən] ‫כתבן‬
answer/reply [entvern] ‫ענטווערן‬
nothing [niχtsət] ‫ניכציט‬
perhaps/[I wonder] whether [óub] ‫אוב‬
torture [inə /inúim] ‫עינױ דיא ־ם‬
will [ver] ‫ווער = ווערד‬

tomorrow [morgən] ‫מורגן‬
townsman/municipal official [iróuni] ‫עירוני דער ־ם‬
bonnet/cap [hóub] ‫הױב דיא‬
in it [doherín] ‫דאהרן‬
close/here: sew up [fərmaχən] ‫ור מכן‬
seek [zuχən] ‫זוכן‬
in[to] it, or: pure [reyn] ‫רײן‬
five days H [χomíšə yómim] ‫ה ימים‬
Yiddish [daÿtš] ‫דױצש‬
sew into/stitch onto spv [áynnèyən] ‫אײן נייאן‬
Notes
The word ‫ ורונדין‬provides an example of the common ‫ ־(י)ן‬-informative suffix that
changes a noun designating a male being into one designating a female being.
The seeming abstraction of the clause ‫ אוב איך דײן זך קונט צו גוט אױש מכן‬is almost
certainly illusory, and the phrase is quite idiomatic and concrete: ‘whether I can
resolve your case’ or ‘ameliorate your situation.’
The word ‫ זוך‬is a semantic crux, i.e. it makes the sense of the sentence in which it
occurs difficult to construe. Solomon Birnbaum (1960: 456) has suggested that the
initial letter ‫ ז‬be emended to ‫ק‬, yielding ‫‘ קוך‬cook,’ which indeed renders the sen-
tence itself perhaps slightly more comprehensible, but does nothing to clarify its
meaning in the larger context.
The phrase ‫ ה ימים‬is a whole Hebrew expression, and the pronunciation provided
in the gloss is an approximation of Ashkenazic Hebrew pronunciation of the period;
but it seems possible that, while this expression is written in Hebrew, the words
would have been pronounced as Yiddish [‫]ֿפינף טעג‬, much as ‘e.g.’ and ‘i.e.’ are (as
noted above) often pronounced as their equivalent English phrases.
With respect to the word ‫דױצש‬, one should note that it was not until the nine-
teenth century that Yiddish was, in Yiddish, frequently called ‫ײדיש‬,ִ and not until
the twentieth century that that designation became common. Many names were
used for the language before that time, including the very common ‫[ טייטש‬taytsh],
as here, in its OLY reflex.
Translation
Dear friend, my dearest, I write to you often; you answer me nothing. Perhaps you
cannot write, without torture. Tomorrow I will speak with the official; perhaps I
can bring about some betterment in your case. Send the bonnet back out; request
that the hole in it be mended. Seek/cook [??] powder in an apple. You probably have
five days. Write good Yiddish. Sew in . . .
‫‪Lesson Nineteen‬‬
‫אײניש טג גינג דער זימרה ור דען אלטן אונ' יונגן מלך דא וואר ער שון‬
‫בון אינן אנטפפנגן · דא ער בֿון דער בורג קאם ביגעגנט אים זײן ואטר ·‬
‫אונ' זגט ליבר זון איך וועלט דיך גערן עטווש ורוגן ווילשטו ניט דר שרעקן ·‬
‫דא זגט ער נײן איך וויל ניט דר שרעקן · דא זגט ער דו הושט דיך ור‬
‫הגָדול ניט הוט וועלן דיר זײן טוכטר‬ ‫ֹהן ַ‬
‫גיהיבט דש דיר דער כ ֵ‬‫אױביל ֵ‬
‫גיהיב דיך נוך אױבלר דען זיא אישט גישטורבן ‪ .‬ור לײד‬ ‫געבן איצונדר ֵ‬
‫דר הלבן דר שריק ניט · דא זגט ער ווארום זולט איך דר שרעקן ווש‬
‫גאט ית' טוט דש אישט וואל גיטון · אבר וויא זײן הערץ וואר קאן אײן‬
‫איטליכר וואל גידענקן ‪ .‬דא ער הײם אין זײן קמיר קאם דא טריב ער‬
‫אײן יומר אונ' רײס זײן הור ור לײד אױש זױלכר יומר אישט ניט צו שרײבן ·‬
‫נוך זױלכם יומר גינג ער ווידר אױש זײנר קמר אונ' וואושט זײני אווגן ‪.‬‬
‫דש מן עש ניט מערקן זולט · דש טעט ער וואל אכֿט טג אן אננדר ‪·· :‬‬
‫·· · נוך דער צײט דש דער קױניג אלט ווש ‪ .‬דא זנט ער נוך זײני יו ְעצִים‬
‫אונ' הערן · זיא זולטן קומן ער וועלט זײן זון קרױנן בײא זײנום לעבן ·‬
‫ד[ש] גישך אונ' ער מכֿט אײן גרושי סְעודָה · דער זִי ְמרָה וואר וואל אם‬
‫יונגן מלך דא זגט דער יונג מלך צו זִי ְמרָה מײן ואטר הוט מיר דש‬
‫קױניגרײך אױבר געבן נוך זײנום טוט צו ביזיצן קום מיט מיר צו מײנום‬
‫הערן ואטר דעם קױניג אונ' ור זײני יו ְעצִים זא וויל איך דירש אױבר‬
‫ענטוורטן נוך מײנום טוט · דש דו עש זולשט ביזיצן · דער הלבן ווארט‬
‫אײן קלײני ווײל זא מושטו מיט מיר אוף דש שלוס רײטן · דער זִי ְמרָה זגט‬
‫יוא אונ' רושט זיך גר שױן מיט קלײדונג אונ' מיט אלין דינגן · ער וורטיט‬
‫אײן קלײני ווײל · די ווײל וואור אים צו לנג · אונ' גינג אל גימך ור זיך ער‬
‫גידוכֿט ער ווערט מיך וואל אױבר רײטן · דא ער אבר דען בערג הינױף‬
‫גינג · ער הוב אן מױד ווערדן · דען דער בערג ווש גר הוך · אונ'‬
‫שטונד אײן ווײל שטיל דא זאך ער גר אײן שױן פפֿערד ור אים לפֿן גר‬
‫וואל גיצירט מיט רױשטונג דש ער אל זײן טג ניט הױפשר גיזעהן הט ·‬
‫אונ' עש טעט אליש וועלט עש דען בערג הינב לפֿן · דא גידוכֿט ער‬
‫קױנט איך עש ונגן איך וועלט דען בערג הנױף רײטן · ער גינג אים‬
‫אנטגֵיגן · דא שטונד עש שטיל אליש בלד ער אוף דש פפערד קאם דא‬
‫ליף דש פפֿערד אױבר בערג אונ' טַל אז ווען עש דער טױיבֿיל ווער · אונ'‬
‫ליף מיט אים אין אײן גרושן וואלד · דא וואוכֿש מענכרלײא קרוײטר אינן ·‬
‫דר נוך קאם ער אוף אײן וויז · דא ווארן וילרלײא וואורצילן אוף · דא שטונד‬
‫דש פֿפערד שטיל · דא וואר ער ורוא אונ' שטיג אױש דעם זטיל אוף דיא‬
'‫וויז · אונ' וואלט זיך אײן ווײל דר מײאן דא ליף דש פפערד הין וועק · אונ‬
‫ דש ער ניט וואושט וואו עש הין קומן וואר‬. ‫ור שוואנד אים ור זײן אווגן‬
· ‫ דא וואושט ער ניט וואו ער וואר · ער שריא אונ' גיהוב זיך אױביל‬:
‫דש ניט צו שרײבן איז · ער שריא אומרדר לײד אױבר לײד · אונגלױק וויא‬
‫הושטו מיך אום ונגן · ווש איך דוך ניט אױש נוך אײן · אונ' בין אזא ווײט‬
‫בֿון מײנום ואטר אונ' ורױנדן · אונ' זיך אונ' הױר קײן מענש נוך הױז נוך‬
· ‫שטט וואו בין איך אודר ווש איז מיר גישעהן‬
Glossary
meet/encounter/come across [bəgegən] ‫ביגעגן‬
anyone/everyone/each one [eyn ítləχər] ‫אײן איטליכר‬
chamber/room [kamər] ‫קמיר דיא‬
rip out/tear out spv.sv7 [óusràysən] ‫אױש רײסן‬
wipe [višən] ‫וואושן‬
notice/perceive [merkən] ‫מערקן‬
sequentially/in a row [on-/an- ənandər] ‫אן אננדר‬
time/period [tsayt] ‫צײט דיא‬
send ir.wv [zendən zantə] ‫זענדן זנט‬
counselor/advisor [yóuəts / yóu(ə)tsim] ‫יועץ דער יוֹעְ צִ ים‬
crown [krënən] ‫קרױנן‬
during his lifetime [bay zaynəm lebən] ‫בײא זײנום לעבן‬
kingdom/realm [këʹnigràyχ/kḯnigràyχ] ‫קױניגרײך דש‬
hand over/pass on spv.scv2 [ḯbərgebən] ‫אױבר געבן‬
possess/own sv1 [bəzitsən] ‫ביזיצן‬
transfer [ïbəréntferən] ‫אױבר ענטוורן‬
time/interval/period [vayl] ‫ווײל דיא‬
prepare/equip/arm oneself refl [rïstən ziχ] ‫רושטן זיך‬
clothes/vestments [kleydung] ‫קלײדונג דיא‬
thing [ding] ‫דינג דש ־ן‬
unhurried/leisurely [álgəmaχ] ‫אל גימך‬
overtake/catch up by riding sv7 [ïberaytən] ‫אױבר רײטן‬
mountain/hill [berg] ‫בערג דער‬
go up/ascend spv.ir.sv [hinóufgon] ‫הינױף גון‬
tired/fatigued [mid] ‫מױד‬
run/(gallop) sv12 [lafən/lóufən] ‫לפֿן‬
adorn/decorate [tsirən] ‫צירן‬
equipment/gear/(harness) [rïstung] ‫רױשטונג דיא‬
in all his days/his whole life [al zayn teg] ‫אל זײן טג‬
run down spv.sv12 [hinóblàfən/-lòufən] ‫הינב לֿפן‬
catch sv9 [fangən] ‫ונגן‬
ride up spv.sv7 [hinóufràytən] ‫הנויף רײטן‬
go toward spv.ir.sv [antgégəngòn] ‫אנטגֵ יגן גון‬
lesson nineteen167
over hill and dale = a far distance [ïber berg un tal] ‫אױבר בערג אונ' ַטל‬
devil/demon [taÿvəl] ‫טױיבֿיל דער‬
forest [vald] ‫וואלד דער‬
various pl [ménχərley] ‫מענכרלײא‬
meadow/pasture/clearing wn [viz] ‫וויז דיא‬
many kinds of [fílərley] ‫וילרלײא‬
herb [vurtsəl/vortsəl] ‫וואורציל דיא ־ן‬
alight/dismount spv.sv7 [óusštaygən] ‫אױש שטייגן‬
saddle [zatəl] ‫זטיל דער‬
rejoice/be delighted in (natural beauty) [dərmeyən] ‫דרמײאן‬
run away spv.sv12 [hinvéklàfən/-lòufən] ‫הין וועק לֿפן‬
disappear sv5 [fəršvindən] ‫ור שווינדן‬
come/get to/arrive spv.sv4 [hínkumən] ‫הין קומן‬
continuously/constantly/steadily [úmərdàr/ímərdàr] ‫אומרדר‬
misfortune [unglïk] ‫אונגלױק דש‬
embrace/surround (spv)sv9 [úmfangən/umfángən] ‫אום ונגן‬
know prt-pr [vas veys] ‫ווש = ווײש > ווישן‬
far [vayt] ‫ווײט‬
Notes
Among the uses of the genitive case is the simple marking of an adverbial, such as
an expression of time, as in modern English ‘she works weekends/evenings/days,’
with a fossilized genitive -s (perceived by most English speakers as a plural marker).
In this lesson’s reading passage, a related construction appears: ‫‘ אײניש טג‬one day’
(where one might have expected an genitive marker not just on the article but also
on the noun).
The bracketing, inverted prepositional phrase with a demonstrative object,
explained earlier, reappears in this passage in further examples: ‫ אינן‬. . . ‫דארי(נ)ן = דא‬
and ‫ אוף‬. . . ‫דארוף = דא‬.
The idiom ‫ווש ניט אױש נוך אײן‬, literally ‘know neither out nor in’ may here seem a
rather poignant expression of the disorientation that such grief and desperation
bring, but it is nonetheless a common idiom.
The compact syntax of the clause ‫ עש טעט אליש וועלט עש דען בערג הינב לפֿן‬seems
intent on blocking interpretation, but the context might guide the reader here,
again: ‘it (sc. the horse) did as if (‫ אליש‬should be construed as ‫“ אלש‬as” not “all”) it
would wish to gallop down the mountain.’
Translation
One day Zimro went before both the king and the prince and was well received
by them. When he left the castle, he was met by his father, who said: “My dear son,
I would like to ask you something, if only you will not be overwhelmed by it.” He
then said: “No, I will not be overwhelmed.” Then he said: “You were miserable
because the high priest refused to give you his daughter in marriage. Now you will
be even more miserable, for she has died of grief. Do not let it overwhelm you.”
Then he said: “Why should I be overwhelmed: that which God, blessed be He, does
is well done.” But what was in his heart, everyone can well imagine. When he got
home and went to his room, he lamented and tore out his hair because of his grief.
Such lamentation cannot be described. After such lamentation he again left his
room and wiped his eyes, so that no one would see it. This he did perhaps for eight
days in a row.
When the king had become old, he summoned his counselors and lords, for he
wanted to have his son crowned king while he was still alive. That took place, and he
had a great banquet. Zimro was close to the young king, and the young king said to
Zimro: “My father has given over the possession of the kingdom to me after his
death. Come with me to my lord father, the king, and, with his counselors as wit-
nesses, I will transfer it to you after my death, so that you will possess it. For that
reason, wait for a little while, and then you must ride with me to the castle.” Zimro
agreed and got himself ready with beautiful clothes and all other necessary things.
He waited for a little while, but it was taking too long for him, so he went ahead at a
leisurely pace, thinking: “He will overtake me riding.” But as he went up the hill, he
began to get tired—for it was a very high hill—and he stopped and stood still for a
while. There he saw a most beautiful horse running before him, quite well capari-
soned with harness more beautiful than he had ever seen in his life. And the horse
acted as if it wanted to ride down the hill. He then thought: “If I could catch it,
I would ride up the hill.” He went toward it, and it stood there still. As soon as he
mounted the horse, it galloped away helter-skelter, as if it were the Devil himself, and
it galloped into a great forest with him, where a multitude of herbs was growing.
Thereafter he came to a meadow on which grew a multitude of roots. There the horse
stopped. He was happy and climbed down from the saddle onto the meadow and
wanted to enjoy himself for a while. Then the horse galloped away and disappeared
before his very eyes so that he did not know where it had gone. Then he did not know
where he was. He shrieked and was so miserable that it cannot be described. He
yelled again and again: “Grief on top of grief! Misfortune, how you do grip me! I do
not know which way to turn and am so far from my father and relations, and see and
hear neither person nor house nor city. Where am I, or what has happened to me?”
Grammar
Final syllable reduction
Two instances of the reduction of final syllables require comment. As already noted
(Lesson Ten), final ‫[ ־א‬-ə] often seems to be deleted in verbs, whether as the distinc-
tive inflectional marker of the 3rd sg preterite of weak verbs (‫דא שריא אונ' ווײנט זי‬,
BZ16 ‘then she shrieked and wept’), or as one of the inflectional markers of the
3rd sg present subjunctive ('‫[ בגינג‬bəging] ‘would commit’ instead of the expected
form ‫[ בגינגא‬bəgingə], JtR4).
A second instance is the loss of final ‫[ ־ן‬-n-] in verb forms, primarily infinitives,
such as ‫( דש איך דיך אין דער מוס וואלט נענה‬PaV 291,6) ‘that I make this request on your
behalf ’; ‫( בֿױר יאמר קונט ער ניט ראשטן נוך רואה‬PaV 273, 7) ‘he could find neither rest nor
lesson nineteen169
repose because of his misery’; ‫( ווען דאז מײני גיבײן נױמר מין טונה‬PaV 274, 8) ‘if my body
were ever to do that’1 '‫( אונ' מיט זינן וורטן אלזא ער אײן לנט ̌שולדא בריכט‬JtR16) ‘and with his
dignities like one who should be the ruler of a land.’ Sometimes this reduction
seems due to exigencies of rhythm or rhyme in poetry; sometimes it seems likely
that it is a representation of actual speech instead of the more archaic or elevated
literary language. The reader need only recognize the underlying form and its
grammatical function.
Future tense
The future tense in OLY is constructed by means of a finite form of the future aux-
iliary verb ‫ ווערן‬+ the infinitive of the main verb: ‫‘ זיא ווערן קומן‬they will come.’ An
alternate auxiliary verb ‫ וועלן‬is also frequently found: ‫‘ זיא וועלן קומן‬they will come,’
which sometimes additionally connotes a wish, will, or intent to do something:
‫מא ִמין זײן · זא ווירשטו הױרן דש איך ניט ְב ֶח ְר ָפה ווערט‬

ְ ‫זא וויל איך דיר דען ֹסוד‬
BZ12 ‘I will [= intend to] share a secret with you, and thus you will hear that I am
not going to bring disgrace on myself ’
‫איך וויל מיין הייל ור זוכֿן‬

BZ12 ‘I will try my luck’
‫דש ווֵ ילן מיר וואל צו וועגן ברענגן‬
BZ12 ‘we will certainly bring this about’
‫איך וויל ניט דר שרעקן‬
BZ19 ‘I will not be overwhelmed’
‫זא ווערד אין דער אפיפפיור טױטן‬
BZ16 ‘Thus will the pope kill him’
‫גאט ית' ווערט מיר דש גלױק געבן‬
BZ16 ‘God, blessed be He, will grant me good fortune’
The two auxiliaries appear in future usage in a single sentence in the Friday Courier
(Cou25): ‫זוא באלד אז דיא פֿרנצי קריגש שיפֿן ווערן קומן אונ' אלגיר בומברדירן זוא וועלן דיא טירקן אל‬
‫‘ דיא גיפֿנגיני פֿרנצן אין דיא גישטיק ארײן לאדן‬as soon as the French warships [*will] come
and bombard Algiers, the Turks will (~ intend to) load all the French captives into
the cannons.’2
1 This sentence also displays that seemingly illogical phenomenon of a positive statement via a nega-
tive, i.e. “hypernegation” or “pleonastic negation,” which extends across clausal boundaries in inher-
ently negative predicates, conditioned by comparatives, ‘before’ clauses, or verbs of fearing. It is found
idiomatically in French, Italian, Russian, German, e.g. Nein, ich kann nichts sagen, bevor ich nicht mit
dem ungehorsamen Kinde gesprochen habe ‘No, I can say nothing, before I have spoken with the disobe-
dient child.’ The structure was common in earlier periods of English, but now survives only informally:
Don’t be surprised if it doesn’t rain—i.e. ‘if it does rain.’
2 In the first instance, English grammar not only does not require but indeed does not permit a future
auxiliary, which is thus here bracketed in the translation, while in the second instance the possible
connotation of desire/will/intention is noted.
Supplemental reading: “A Fable of an Old Man with Two Wives”

The author Berechiah ha-nakdan (sometimes quizzically identified in Anglophone
scholarship as “Benedictus le Puncteur of Oxford”), who presented Richard I with
a gift in 1194, lived at the turn of the twelfth and thirteenth centuries in the Norman
territories of France and England. The epithet ha-nakdan indicates that he earned
his living at least in part as a punctator of Hebrew books, but he also compiled
Hebrew ethical treatises, translated scientific books from Latin into Hebrew, and
wrote philosophical analyses. He is, however, perhaps best known to modern read-
ers for his collection of fables, ‫‘ משלי שועלים‬fox fables,’ which he drew from a broad
range of sources. The Yiddish translator of the collection, Jacob Koppelmann, who
was also known as the composer of an Esther poem and of the Hebrew works
‫( אהל יעקב‬Freiburg, 1584) and ‫( עומק הלכה‬Cracow, 1594), translated all but one of
Berechiah’s fables into Yiddish, adding thirty-one others that he collected else-
where (Freiburg im Breisgau [Israel Sifroni 1583]; extant: Paris, Alliance Israélite
Universelle, D 1389). The fable included here, “The Old Man with Two Wives”
(no. 136 in Koppelmann; fos. 60v–61r) is not in fact included in Berechiah’s collec-
tion and was probably adapted by Koppelmann from a German-language source,
as exemplified, for instance, in the H. Steinhöwel translation of Aesop’s fables (no.
113; first published in Strasbourg, 1508). The text’s fundamental misogyny is charac-
teristic of the fable genre of the period. The text often strays from strict verse form
toward a rhymed prose, but is set here as verse.
: ‫קלו אײן משל בֿון אײנם אלט מאן מיט צוויא ווײבר אײני יונגי אונ' אײני אלטי‬
' ‫עש קאם אײן אלטר אין די עלטר צימליך הנײן‬

: ‫אונ' וואלט ניט און ווײב זײן‬
· ‫ער נאם אײן יונגי זער‬
: ‫עש גינג אים מיט איר שווער‬
' ‫ ער נאם זיך נאך אײן אלטי דער צו‬5
: ‫דא הט ער אירשט נאך גרעשר אונרוא‬
' ‫דען די יונגי רײשט אים אל זײן גראי האר אױש‬
: ‫דען די העט ליבר גזעהן דז ער העט גיהט אײן געלן בארט אונ' קרױז‬
' ‫די אלט הט אים די געל האר אױש ראפֿן טאן‬
: ‫ אזו טעט ער גאר קײן בארט האן‬10
‫אײן בײא שפיל מן דרף קײן בעשרן נארן אז ווען אײן אלטן מאן דז‬
· ‫ווײב שטערבן‬
: ‫דרום זול ער און ווײב בלײבן · וויל ער אנדרש ניט גאר ור דערבן‬
Glossary
fable/example [mošəl / məšólim] ‫דש ־ים‬/‫משל דער‬

young [yung] ‫יונג‬
lesson nineteen171
old [alt] ‫אלט‬

old age [eltər] ‫עלטר דיא‬
properly/rather/quite [tsimləχ] ‫צימליך‬
come (in)to/enter/attain spv.sv4 [hináynkùmən] ‫הנײן קומן‬
hard/difficult [šver] ‫שווער‬
more than ever [eršt noχ] ‫אירשט נאך‬
trouble/disturbance [unru] ‫אונרוא דיא‬
rip out sv7 [óusraysən] ‫אויש ריישן‬
grey [gro] ‫גרו‬
rather comp [libər] ‫ליבר > ליב‬
beard [bort] ‫בארט דער‬
curly [króuz] ‫קרױז‬
rip/tear out spv [óusrafən/óusroufən] ‫אױש ראפֿן‬
absolutely none/none at all [gór keyn] ‫גאר קײן‬
fable/exemplum [bayšpil] ‫דער‬/‫בײא שפיל דש‬
need/deserve prt-pr [dïrfən/durfən darf] ‫דורֿפן דרף‬
fool [nar] ‫נאר דער ־ן‬
decay/go to ruin scv3 [fərderbən] ‫ור דערבן‬
Notes
The periphrastic verbal construction consisting of the finite form of ‫( טון‬especially
in the subjunctive) + the infinitive of the main verb seems to have become a collo-
quial option early in Yiddish: ‫‘ די אלט הט אים די געל האר אױש ראפֿן טאן‬The old one did
rip [= ripped] out his blond hairs’; here the structure appears in the perfect tense:
‫האט טאן ראֿפן‬, of a presumable present tense form: ‫טוט ראֿפן‬.
In the clause ‫אז ווען אײן אלטן מאן דז ווײב שטערבן‬, the noun phrase ‫ איין אלטן מאן‬is dative
and quasi-possessive (or perhaps the dative is to be understood as quasi-deprivative:
the wife dies away/off from the old man), while the verb ‫ שטערבן‬is simply ungram-
matical: either it is present indicative plural where a singular is required for agree-
ment with the singular subject ‫דז ווייב‬, or an auxiliary verb such as ‫( טעט‬as above,
l. 10) must be imaginatively (and extra-textually) supplied by the reader.
The reversed order of noun/adjective in the noun phrase ‫ יונגי זער‬is simply a mat-
ter of the demands of the style (verse form), specifically to place the rhyme word at
the line end.
Translation
No. 136: A fable about an old man with two wives, one young, and one old. An old
man made his way rather deeply into old age and did not want to be without a wife.
He married a very young one; he had great difficulty with her. He married another,
elderly one, in addition. Then more than ever was he discomfited, for the young one
tore all his grey hair out, since she would have preferred to see that he had a blond
and curly beard. The old one ripped out his blond hairs. Thus he had no beard at all.
A cautionary tale: there is no greater fool than an old man whose wife dies; for that
reason he should do without a wife, if he does not otherwise wish to go to ruin.
‫‪Lesson Twenty‬‬
‫גיהיבן · הונגרט אין גר זער ער ונד ניקש צו עשן‬ ‫נוך זױלכם אױביל ֵ‬
‫דען דיא וואורצילן אונ' קרױטר · אונ' טרנק וושר · אונ' גינג אזא לנג אוף‬
‫דער וויזן אודר הײד אונ' ור מײנט ער וועלט ווידר הײם קומן · אבר אי‬
‫לענגר ער גינג · אי לענגר ער ור אירט וואר ‪ :‬לסוף קאם ער אן אײני‬
‫שױני בַך · דא שטיג ער אײן דען זיא וואר ניט טיף דא ונד ער ויל‬
‫ת דיא נאם ער אונ' טעט ויל אין בוזם · דער בַך וואר ואלר‬ ‫ְאבֹונִים טובֹו ֿ‬
‫ת אונ' גינג אױש דעם גַן ֵעדֶן · ער צוך זיך אױש אונ' גינג‬ ‫ְא ָבנִים טֹובֹו ֿ‬
‫דורך דש וושר עש וואר גר שטרענג אונ' שטרק · ער קאם דר דורך ·‬
‫אונ' קם אוף אײן שױני שטרוס · דא זאך ער ור אים אײן גרושן שטײן‬
‫אונ' דארײן גיגוסן אײן שווערט · אווך וואר אן דעם שטײן אײן רַד דש‬
‫אום שלוג אלי וועג אונ' שטעג דש ער ניט קונט ווײטר גֵין ווען עש וואר‬
‫תפִֿילָה דש‬ ‫גימכֿט צו הױטן דען וועג אין דש גַן ֵעדֶן · דא טעט ער ְ‬
‫רַד שטונד שטיל אונ' ליש אין גֵין · ער גינג ווײטר אונ' קאם אוף אײן הײד‬
‫דא וורן אײטיל שרזך אוף · דיא שנײדן אױבר זיך גיווענד · דא טעט‬
‫תפִילָה דא צור טײלטן זיך דיא שאר מעשר אונ' גינג דר דורך ·‬ ‫ער אבר ְ‬
‫דא קאם ער אוף אײן ועלד דא שטונד ור אים אײן קלײן הױזלין · ער וואר‬
‫גר ורא אונ' גינג הינײן · דא זַאשן ויל לױט אינן אונ' אסן אונ' זאהן אין‬
‫שלום ער דנקט אין אונ' וואר ורא · דש ער הורט דש עש‬ ‫אן גבן אים ָ‬
‫יודן וורן · ער גינג אונ' וואלט זײן הענד וועשן אונ' וואלט אווך עשן · דא‬
‫שריאן זיא אין אן ניט וועש דיא הענד אונ' הױט דיך דש דו ניקש אן‬
‫רױרש · דא זגט ער ווארום · דא זגטן זיא מיר זײן אײטיל טוטן לױט ·‬
‫אונ' איז אונש וועדר וואל נוך ווֵיא · אונ' מױשן אײן גנץ יאר הינן בלײבן ·‬
‫דר נוך אז ער ור שולד הוט ‪ . :‬ליבר זִי ְמרָה ביט ור אונש · מיר ווישן‬
‫וואל ווש דו היא טושט ‪ .‬נעכֿטן הורטן מיר וואל דש מן נוך דיר וואורד‬
‫שיקן · ער וראגט זיא ויל אבר זיא וואלטן אים ניקש זגן · אזא גינג ער‬
‫ווידר בֿון זיא · דא זאך ער זיך בז אום דא זאך ער זײן שױני אונ' ליבליכֿי‬
‫ְברִיעָה אונטר דען שטיגן זיצן ‪ .‬דא דער שריק ער אונ' שפרך אווֵיא‬
‫לײדר ליבי ְברִיעָה ווש טושטו היא · דא שפרך זיא ליבר אױש דר וועלטר‬
‫תפִילָה אום מיך‬ ‫זימרה היא מוש איך זיצן נוך אכֿט טג · אבר טושטו ְ‬
‫זא קום איך בלד הרױש · ליבר זימרה איך הב קײן זױנד גיטון אוף ערדן ‪.‬‬
‫דען דש איך דיר דר לאבט דש דו מיך קוסן זולשט · ער גינג צו איר‬
‫אונ' וואלט זיא אבר קוסן ‪ .‬דא זגט זיא הױט דיך אן דײנום לײפ אונ'‬
‫רױר מיך ניט אן · אודר דו מושט שטערבן דא שפרך ער איך ווש ניט‬
‫וואו איך בין · אודר וויא מיר גישעהן איז · אודר וואו איך הין זול · איך‬
‫וויל דיך קױסן זא שטירב איך אונ' בלײב בײא דיר היא · דא זגט זיא‬
‫נײן בײא דײנום לײבא · גֵיא בֿון מיר אױבר דיא הײד זא קומשטו ווידר‬
‫הײם · דא גינג ער ווידר בֿון איר מיט גרושם לײד מיט ווײנן אונ' שרײאן ·‬
‫דא ביגיגנט אים אוף דער הײד אײן אלטר גרואר מן מיט אײנום לנגן‬
‫בָרט · דא זגט דער אלט · דש אישט אײן זעלצומר מן אן דיזם אורט ·‬
‫דא זגט זִי ְמרָה דש אישט ווארליך וואר ווש ניט וואו איך בין אודר וואו‬
‫איך הין זול · ליבר ְרבִי צײגט מיר וואו איך הײם קום · אונ' זגט מיר‬
‫ווש הב איך דוך גיטון · דש מיר אײן זױלכי ִמְקרָא ווידר וארן אישט דא‬
‫שפרך ער דו הושט קײן זױנד גיטון · דען דש די בריעה בֿון דײנט‬
‫וועגן גישטורבן איז · נון דו זולט ווידר הײם קומן · דא זגט זימרה ליבר‬
‫הנָבִיא · דא‬‫ְרבִי זגט מיר ווער איר זײט · דא זגט ער איך בין ֵאלְיָהוּ ַ‬
‫זגט ער ליבר ר' בענשט מיך · דא זגט ער איך וויל דיך איצונדר ניט‬
‫הײם קומן ·‬
‫בענשן · איך ווײש וואל דו מושט ווידר ֵ‬
‫]‪be hungry impers.const + acc [hungərn‬‬ ‫הונגרן‬

‫]‪heath/moor [heyd‬‬ ‫הײד דיא‬
‫]‪suppose/assume [fərmeynən‬‬ ‫ור מײנן‬
‫]‪the longer . . . the longer correl.comp [i lengər‬‬ ‫אי לענגר ‪ . . .‬אי לענגר‬
‫]‪be lost [fərirən‬‬ ‫ור אירן‬
‫]‪finally/ultimately [ləsóf‬‬ ‫לסוף‬
‫]‪stream/brook/creek [baχ‬‬ ‫ַבך דער‪/‬דיא‬
‫]‪step/climb in spv.sv7 [áynštaygən‬‬ ‫איין שטייגן‬
‫]‪deep [tif‬‬ ‫טיף‬
‫‪bosom/here: inside one’s clothing next to the‬‬ ‫בוזם דער‬
‫]‪chest [buzəm‬‬
‫]‪full of [fol‬‬ ‫ואל‬
‫]‪Garden of Eden/Paradise [gan éydən‬‬ ‫גַ ן עֵ ֶדן דש‬
‫]‪undress/disrobe refl.spv.sv8 [óustsiχən ziχ‬‬ ‫אױש ציכן זיך‬
‫]‪strong/severe/fierce [štreng‬‬ ‫שטרענג‬
‫]‪way/road/street/route [štros‬‬ ‫שטרוס דיא‬
‫]‪stone/rock/boulder [šteyn‬‬ ‫שטײן דער‬
‫]‪pour/cast (metal) sv8 [gisən‬‬ ‫גיסן‬
‫]‪sword [švert‬‬ ‫שווערט דש‬
‫]‪wheel [rad‬‬ ‫ַרד דש‬
‫]‪rotate spv.sv6 [úmšlogən‬‬ ‫אום שלגן‬
‫]‪path/way [veg‬‬ ‫וועג דער‬
‫]‪path/track [šteg‬‬ ‫שטעג דער‬
‫]‪in all directions [alə veg und šteg‬‬ ‫אלי וועג אונ' שטעג‬
‫]‪protect/guard [hïtən‬‬ ‫הױטן‬
‫]‪shearing blade [šarzaχ‬‬ ‫שרזך דש ־‬
lesson twenty175
blade/cutting edge [šnayd] ‫שנײד דיא‬

turned upward [ḯber ziχ gəvènd] ‫אױבר זיך גיווענד‬
divide/separate refl [tsərteylən ziχ] ‫צור טײלן זיך‬
shearing blades [šármèsər] ‫שאר מעשר דש ־‬
field [feld] ‫ועלד דש‬
‫ורא = ורוא‬
look at/view spv.scv2 [ónseχən] ‫אן זהן‬
greet (with sholem ‘peace’) + dat [gebən šoləm] ‫גבן ָשלוֹם‬
wash sv6 [vešən/vašən] ‫וועשן = וואשן‬
shout/yell/scream at spv.sv7 [ónšrayən] ‫אן שרייען‬
touch spv [ónrïrən] ‫אן רױרן‬
dead [tóut] ‫טוט‬
misery/pain [ve(y)] ‫ווֵ יא דיא ־ען‬
whole/entire [gants] ‫גנץ‬
in this place [hinən] ‫הינן‬
according as [dərnóχàz] ‫דר נוך אז‬
be guilty/sinful [fəršuldən] ‫ור שולדן‬
pray sv1 [bitən] ‫ביטן‬
here [hi] ‫היא‬
yesterday [neχtən] ‫נעכֿטן‬
better irreg.comp [baz] ‫בז‬
stair [štig] ‫שטיג דיא ־ן‬
alack/alas [òuvé(y)] ‫אווֵ יא‬
chosen/selected = very distinguished [òusdervélt] ‫אױש דר וועלט‬
lit eight days = a week id [aχt teg] ‫אכֿט טג‬
except that [den dos] ‫דען דש‬
allow/permit [dərlabən/dərlóubən] ‫דר לאבן‬
beware refl [hïtən ziχ] ‫הױטן זיך‬
on your life [bay daynəm laybə] ‫בײא דײנום לײפא‬
no [neyn] ‫נײן‬
strange/odd/peculiar [zeltsəm] ‫זעלצום‬
place/location/position [ort] ]‫[דש‬/‫אורט דער‬
truly [vorləχ] ‫ווארליך‬
true [vor] ‫וואר‬
rabbi/teacher/master [rebe] ‫ְר ִבי דער‬
show/point/indicate [tseygən] ‫צײגן‬
event/occurence [mikrə] ‫ִמ ְק ָרא דיא‬
happen/occur sv6 [vidər forən] ‫ווידר וארן‬
the prophet Elijah masc.prop.name [elyohu (h)anovi] ‫ֵאלְ יָ הוּ ַהנָ ִביא‬
‫ר' = רבי‬
bless [benšən] ‫בענשן‬
Notes
The object of the preposition ‫ נוך‬in the prepositional phrase ‫גיהיבן‬ֵ ‫נוך זױלכם אױביל‬
*‘after/in addition to such bother-causing/discomfort’ consists of a compound
nominalized infinitive ‫גיהיבן‬
ֵ ‫אױביל‬, reminding us that an infinitive by definition may
function as a noun (e.g. ‘to die is a certainty,’ where ‘to die’ is the subject of the verb,
just as that grammatical slot could taken by the semantically parallel noun ‘death’
in the same sentence = ‘death is a certainty’).
The correlative comparative (‘the bigger . . . the better’) is expressed with the
doubled conjunction ‫ אי‬. . . ‫אי‬, each instance of which is followed by a comparative,
as in the (albeit semantically rather awkward) expression in this passage: ‫אי לענגר ער‬
‫‘ גינג · אי לענגר ער ור אירט וואר‬the longer he walked, the longer he was lost.’
As has already occurred in earlier passages, one might here note that while the
reflexive pronoun is in general clearly distinct from the personal pronoun in OLY
(and in modEY the form ‫ זיך‬functions as the reflexive for all genders and numbers),
there are relatively frequent exceptions in OLY, as here: ‫דא זאך ער ור אים אײן גרושן שטײן‬
‘There he saw before him[self] a large stone,’ where the expected third person
reflexive ‫ זיך‬does not appear but is replaced by the third person singular masculine
dative pronoun ‫ ;אים‬the reflexive meaning is, however, unaltered.1
In a sentence such as he heard by their speech that it was Jews there, in English
idiomatic usage the verb was agrees with the subject it and not the predicate nomi-
native Jews. In idiomatic Yiddish usage, it is just the opposite: ‫ער הערט דש עש יודן וורן‬.
It is difficult to know how to describe the usage ‫דש דו ניקש אן רוירש‬, where one
would expect a final ‫ ־ט‬on the verbal inflection: is it scribal inattention or a variant
form? The latter seems more likely, since the same form occurs later in this text
(BZ21).2
A reader’s momentary confusion about final ‫ ־ן‬suffixes attached to what seem to
be singular nouns most often results from not recognizing that the noun in ques-
tion is a weak noun (cf. the discussion of the weak noun declension in Lesson
Eight), as in this passage: ‫אוף ערדן‬. There are, however, examples of a kind of flexibil-
ity in the use of the ‫ ־ן‬inflection, especially in adjectives, which are sometimes
confusing, such as in the clause: ‫מיר זײן אײטיל טוטן לױט‬, where there is no discernible
grammatical reason for the ‫ ־ן‬inflection on an unpreceded and thus presumably
strong adjective form, which should thus be ‫ טוטא‬but is not. With further practice
the reader may be expected to develop a compassionate tolerance for the inflec-
tional flexibilities of OLY.
Clearly the verb ‫ ביטן‬signifies ‘pray’ and was likely pronounced [bitən], i.e. it was
an OLY cognate of early NHG bitten ‘request/pray’ and not of the neologism beten
‘pray.’
Translation
In addition to such discomfort, he was very hungry. He found nothing to eat except
for the roots and herbs, and he drank water, and walked for a long time on the
meadow or moor and thought that he would get home. But the longer he walked, the
longer he was lost. Finally he came to a beautiful stream. He stepped into it, for it was
not deep. There he found many jewels, of which he took many and put them inside
1 Cf. the MHG use of the personal pronoun as the dative reflexive (Lexer 146c).
2 The past participle ‫ ור שולד‬in this passage also lacks the normative ‫ ־ט‬inflection, which is here
assimilated to the final ‫ ־ד‬of the verb stem.
lesson twenty177
his shirt. The stream was full of jewels and flowed out of Paradise. He undressed and
walked through the water, whose current was fast and strong. He got across and
came to a fine road. There he saw before him a large stone in which a sword had been
cast.3 There was also a wheel on the stone so that it rotated and struck at every path
and passage, so that he could not go on, for it was so constructed to guard the
entrance to Paradise. Then he said a prayer, and the wheel stopped and let him pass
by. He went further and came to a meadow which was full of shearing blades with
their sharp edges turned upward. There he again said a prayer, and the shearing
blades parted, and he passed through. Then he came to a field where a small house
stood before him. He was very happy and went inside. There were many people sit-
ting inside eating who looked at him and greeted him with “Peace [be with you].”4
He thanked them and was happy to hear that they were Jews. He went and wanted
to wash his hands and eat, too. They shouted at him: “Do not wash your hands, and
beware lest you touch anything!”5 Then he said: “Why?” They then said: “We are all
dead and are neither joyful nor miserable, and we must stay here a whole year, each
according to his sins. Dear Zimro, pray for us! We well know what you are doing
here. Yesterday we heard that you would be summoned.”
He asked them much, but they did not want to tell him anything. So he again left
them. Then he looked around more carefully and saw his beautiful and loving Briyo
sitting under the stairs. He was startled and said: “Alas, what are you doing here,
dear Briyo?” Then she said: “My dear and most distinguished Zimro, I have to sit
here for eight more days, but if you pray for me, I will get out soon. Dear Zimro,
I committed no sin on earth, except that I allowed you to kiss me.” He went to her
and wanted to kiss her again. She then said: “Beware for your life, and do not touch
me, or you will have to die!” Then he said: “I do not know where I am or what has
happened to me or where I should go. I want to kiss you, so that I will die and stay
here with you.” Then she said: “No, on your life! Get away from me—across the
meadow—thus will you get home again.”
Full of grief and weeping and wailing, he then left her. Then on the meadow he
met an old, gray man with a long beard. Then the old man said: “Now that is a
peculiar man in these parts!” Then Zimro said: “That is true indeed: I do not know
where I am or where I am to go. My dear rabbi, show me how to get home, and tell
me what I have done that such a tale/incident has happened to me.” Then he said:
“You have committed no sin, except that Briyo died because of you. Now you should
go back home.” Then Zimro said: “My dear rabbi, tell me who you are!” Then he said:
“I am the prophet Elijah.” Then he said: “My dear rabbi, bless me!” Then he said:
“I do not wish to bless you now. I well know that you must return home.”
Grammar
Preterite present verbs
This class of verbs is so designated because it is clear that in language prehistory
3 i.e. as by a blacksmith, using the stone as a mold.

4 The traditional Jewish greeting, sholəm! 5 i.e. the food.
(proto-Germanic) the strong preterite tense forms of this particular verb class
developed a present meaning, which then pragmatically necessitated the develop-
ment of new preterite forms to replace those shifted forms.6 The new forms are of
the weak category. The result is a present tense system consisting of strong preterite
forms that are present in meaning (there is thus no ‫[ ־ט‬-t] inflection in the 3rd sg.
present) and a preterite system consisting of weak preterite forms. Otherwise the
conjugational system is regular. This class of verbs is relatively small, but includes
some of the most common verbs used in the language, including of the group of
so-called “modal” verbs: ‘should,’ ‘ought,’ ‘must,’ ‘can,’ ‘may,’ ‘wish’:
can/be able [kë(nə)n] ‫קוינן‬

should/be obligated [zolən/solən] ‫שולן‬/‫זולן‬
must/have to [mïsən] ‫מוישן‬
may [magən/megən/mëgən] ‫מויגן‬/‫מגן‬
wish to/want to [volən] ‫וואולן‬
know [visən] ‫ווישן‬
to be valuable/useful/good [tóugən / tagən] ‫טאגן‬
Among the preterite present verbs, the modal verbs have further peculiarities: in
OLY, as in English, modal verbs require a main verb (in the infinitive form but
without the otherwise obligatory preposition ‫צו‬/to) to complete their sense: ‘I must
work’; ‘they can swim.’ As noted earlier, verbs of motion may be omitted after a
modal verb, if the sense is obvious (cf. archaic English ‘I must away’).
The perfect tense of modal verbs is regularly formed with the perfect auxiliary
verb ‫ הון‬+ past participle of the modal: ‫( זיא האבן גיוואלט נאך דען שווײצר לנד ציהן‬Cou25)
‘they wanted to go to Switzerland’; ‫דער זעלביגי שיפֿר האט גימוזט זײני צווײא מאשט בײמר אב‬
‫( האקן‬Cou23) ‘the aforementioned mariner had to chop off his two masts.’ There is
an alternate perfect construction, in which the the infinitive is substituted for the
past participle: ‫‘ דער כ ֵֹהן ַהגָ דוֹל ניט הוט וועלן דיר זיין טוכטר געבן‬the high priest did not wish
to give you his daughter’ (BZ19); ‫אונ' הוט זיא װאלן בֿור זוכֿן אוב זיא זיך הוט װעלן לושן ור בֿױרן‬
‫( בֿון װעגן לײבש לושט‬SM, Appendix 4, text 2) ‘and wished to test, whether it [the soul]
wanted to let itself be seduced for the sake of physical lust.’
If the sense of the perfect tense pertains to the main verb and not the modal, the
construction is slightly more complicated: finite form of the modal + perfect infini-
tive (= infinitive of the perfect auxiliary + past participle of main verb): ‫וואש דר זעלביגי‬
‫( (פריסטר) זאל ביגנגן האבן‬Cou24) ‘which the aforementioned priest is supposed to have
committed’ (present tense); ‫‘ זיא מיינטן זיא וועלטן דר דורך גיגנגן הון‬they thought that they
would have passed through there’ (perfect tense) (BI27.3, Appendix 4, text 5).
The verb ‫ לושן‬generally means ‘let/leave/allow,’ but it can also have a quasi-modal
sense of ‘have something done/get something done,’ in which case it is constructed
6 It is possible to locate the development of this phenomenon in proto-Germanic, i.e. the period even
before the split into East Germanic (e.g. Gothic), North Germanic (e.g. Norse), and West Germanic
(e.g. Yiddish, English, German), because all of the languages display this feature, which can be detected
in the 3rd sg present tense form: English standard present tense ‘she sings’ (which displays the conven-
tional /-s/ marker of that form, vs. preterite present present tense ‘she will_ / can_ / may_’ which lack the
inflectional /-s/ and thus look like strong preterite forms (‘sang’) that never have /-s/.
lesson twenty179
with an infinitive, just as is a modal verb: ‫[זי] לישן אין אזא אוֹן ביגרבן אוף דעם ֵבית ַה ַחיִ ים‬
ֵ (BZ21) ‘[they] left him thus standing (= remaining) unburied in the cemetery.’
‫שטין‬
Supplemental reading: ‫חד גדיא‬/ “Song of the Kid” (anon. 15th century)
This Neo-Aramaic song has for centuries been part of the traditional Ashkenazic
Passover celebration. The song comprises ten stanzas, in each successive one of
which a further narrative detail is added. Generally, the song has been interpreted
allegorically as having to do with Israel’s hope for the Messiah. The relations of this
song to the internationally well-known folkloristic motif that lies at its base have
not yet been established. The age of the Jewish song is unknown, but the earliest
transmitted text witness is found in an illustrated fifteenth-century Ashkenazic
Haggadah manuscript (Jerusalem, Museo U. Nahon Di Arte Ebraica Italiana,
Hagaddah Sereni, fos. 46v–47v), where both the Yiddish and the Aramaic versions
are entered together. Chone Shmeruk has argued that the song was originally com-
posed in Yiddish, and that the Aramaic is an attempt not exactly to translate but
rather to approximate (as was customary in bilingual Ashkenazic texts) that origi-
nal. Presented here is only the final stanza of the Yiddish text, which, due to the
progressively repetitive structure of the content, includes the entire “plot” (47v).
The orthography of the text consistently represents initial [f] as ‫ וו‬not ‫ ֿפ‬or ‫ו‬, as is
generally the case in texts read thus far, e.g. ‫[ ווערלעשן‬fərlešən] ‘extinguish.’ As so
often in OLY, it is not clear whether the orthography reflects the pronunciation of
the scribe and the scribe’s community, or is simply an idiosyncratic orthographical
practice. The fact that unequivocal [v] is also represented by ‫( וו‬e.g. ‫ )וואשרליין‬may or
may not be relevant to the issue, since, as the reader has already come to expect,
OLY often represents distinct sounds with identical spellings.
‫חד גדיא חד גדיא‬
‫דא קאם הקבה אונ' שעכטיט דען מלאך המות דער דא האט גישעכט דז גיהרגיט‬
‫שוחטלײן דז דא האט גישעכט דז עקשלײן דז דא האט גיטרונקן דז וואשרלײן דז דא‬
‫האט ווער לעשט דז ווײערלײן דז דא האט ווער ברענט דז שטעקלײן דז דא האט‬
‫גישלאגן דז הינטלײן דז דא האט גיבישן דז קעצלײן דז דא האט געשן דז מײזלײן דז דא‬
‫האט געשן דז ציקלײן דז האט גיקאֿפט דז גיהרגיט וועטרלײן אײן ציקלײן אײן ציקלײן‬
Glossary
one goat Ar [χad gádye] ‫חד גדיא‬
the Holy One, blessed be He = God [hakódeš bórχu] ‫הקבה = הקדוש־ברוך־הוא‬
slaughter [šeχtən] ‫שעכטן‬
Angel of Death [máləχ (h)amóvəs] ‫מלאך המות דער‬
kill/murder/ravage [hárgənən gəhargət] ‫הרגנן גיהרגיט‬
(little) ritual slaughterer [šóuχətlayn] ‫שוחטלײן דש‬
(little) ox [ekslayn] ‫עקשלײן דש‬
extinguish [fərlešən] ‫ווער לעשן‬

(little) fire [fáÿərlayn] ‫ווײערלײן דש‬
burn up/incinerate ir.wv [fərbrenən] ‫ווערברענן‬
(little) stick/cane/rod [šteklayn] ‫שטעקלײן דש‬
strike/beat sv6 [šlogən] ‫שלאגן‬
(little) dog [hintlayn] ‫הינטלײן דש‬
(little) cat [ketslayn] ‫קעצלײן דש‬
eat scv2 [esən gesən] ‫עשן געשן‬
(little) mouse [maÿzlayn] ‫מײזלײן דש‬
(little) goat [tsiklayn] ‫ציקלײן דש‬
buy [kafən/kóufən] ‫קאפן‬
(little) father [fétərlayn] ‫וועטרלײן דש‬
Note
The past participle of the verb ‫ עשן‬is irregular insofar as the vowel of the participial
prefix ‫ גי־‬coalesces with the initial vowel of the verb stem: *[gə-esən] > ‫[ געשן‬gesən].
The forms were similar in MHG: ëʒʒen/gëʒʒen. In modEY and NHG the forms are
no less irregular, as a result of the quasi-reduplication of the participial prefix:
‫געגעסן‬/gegessen.
Translation
One goat, one goat. Then God came and slaughtered the Angel of Death, who there
had slaughtered the worn-out little ritual slaughterer, who there had slaughtered
the little ox, which there had drunk up the little pool of water, which there had
extinguished the little fire, which there had burnt up the little rod, which there
had beaten the little dog, which there had bitten the little cat, which there had eaten
the little mouse, which there had eaten the little goat, which the worn-out little
father had bought: one little goat, one little goat.
‫‪Lesson Twenty-One‬‬
‫דא הט ער ור געסן דש ער ניט הט גיבעטן ור די ְברִיעָה דא ער נון ווידר קאם‬

‫דא גינג ער אין דש הױז צו זײנר ְברִיעָה דא דוכֿט אין וויא אײנר בײא איר ווער ·‬
‫אונ' איר בײדי ברױשט אין זײן הנד · דא זגט ער ליבי ְברִיעָה ווער הלזט דיך ·‬
‫דא זגט זיא ליבר זִי ְמרָה ניט דר שריק · דער שׂטָן וויל דיך אזא אן רײצן ‪ .‬אונ' ער‬
‫גינג צו זײנר ְברִיעָה · אונ' זיא זגט הױט דיך אונ' רױר מיך ניט אן ביז איך הב‬
‫גירעט אײן רֵי ד · דא זגט ער זא רֵי ד ווש דו ווילשט · דא זגט זיא ליבר זִי ְמרָה זא‬
‫טו ווילשט בײא מיר אף דעם שטול זיצן · אודר ווילשטו לענגר בײטן ‪ .‬דא זגט ער‬
‫איך וויל ניט לענגר בײטן · דא זגט זיא זא גֵיא הין ווידר הײם אונ' זג עש דײנום‬
‫וטר · אונ' מײנום ואטר עש זײא אין ליב אודר לײד זא וועלשטו מיך יא הבן · ער‬
‫וואלט מיך דיר ניט געבן · בײא מײנום לעבן ‪ .‬זא מוש ער לײדן דש דו מיך הושט‬
‫אין יענר וועלט · און זילבר אונ' געלט · אונ' גֵיא ְטבִילָה אונ' רײניג טיך אונ' גיזעגן‬
‫דײני ורױנד אם דריטן טג בישטו גיוויש טוט · איך זג דיר ור וואר אם דריטן טג‬
‫ווערשטו גיוויש שטערבן זא טוא מיך אן רױרש ‪ .‬ער זגט איך וויל דיך אן רױרן אונ'‬
‫זולט עש מיר נוך אײן מול דען לײב קושטן · אונ' ויל איר אום דען הלז · אונ' קוסט‬
‫זיא · אונ' גינג דר נוך ווידר הין וועק · דא קאם דער אלט גרואר מן ווידר צו אים אונ'‬
‫זגט קום הער ליבר זִי ְמרָה איך וויל דיך הײם בֿױרן · אונ' וויל די ווײל צו ריכטן צו‬
‫דער ברױיליפֿט · דא בענשט ער אין · דא בַט ער ור זײן ליבי ְברִיעָה דש זיא אוש‬
‫דעם הױזלין אונטר דער שטיגן דר לױזט וואױרד · דש גישך אונ' זיא קאם אין דש‬
‫ֶן · וו''ערש נ'יט ג'לב ד''ער ''איז א'ױך א'ײן י'וד ‪ :‬דא קאם דער זִי ְמרָה‬ ‫ליכֿט גַן ֵע ד‬
‫הײם · דא צױרנט דֵיר קױניג דש ער אזא לנג וואר אױש גיוועזן · דא זגט ער אים‬
‫אלש ווש אים ביגעגנט ווש · אונ' וויא ער שטערבן וואױרד · אונ' דער קױניג גיהוב‬
‫זיך זער אױביל בֿון וועגן זימרהש טוט ‪ .‬אזא קאם זימרה צו זײנום ואטר אונ'‬
‫בריעה ואטר אונ' זגט וויא אים ְברִיעָה ביואלן הט · דש ער אם דריטן טג‬
‫שטערבן מושט ‪ .‬דא גיהוב זיך אלי זײני ורױינד זער אױבל אום טוט זִי ְמרָה ער‬
‫זגט צו אינן זא ער גישטורבן ווער דא זולטן זיא אין ניט ביגרבן · זיא זולטן אין אוף‬
‫ת שטעלן · אונ' שטֵין לושן ‪ .‬אונ' זולטן ווידר הײם גֵין · אזא גינג ער‬ ‫דש ְקבֹורו ֿ‬
‫ְטבִילָה אונ' רײניגט זיך אונ' גיזעגנט אידרמן · דא וואורד אײן גרוש שרײאן אונ'‬
‫ווײנן דש מניש הורט אין דער גנצן שטט · דש גלײכן דער כהן הגָדול אווך אונ'‬
‫הט גרוש ְחָרטַה דארוף דש ער בֿון וועגן זײן טוכֿטר הט אזא ור לורן · ס'ד אם‬
‫טריטן שטרב דער גוט ורום זִי ְמרָה גאט זײא אים גונעדיג · זײני ורױנד טעטן‬
‫ת אונ' דש ניט צו שרײבן אישט ·‬ ‫וויא ער אין ביואלן הט · זיא טריבן אײן גרוש ְאבִֿילו ֿ‬
‫אזא נוך לנגים קלגן אונ' ווײנן גינג אידרמן ווידר הײם אונ' לישן אין אזא און ביגרבן‬
‫ִיכאֵל גַ ְברִיאֵל אונ' נאמן אין‬ ‫חיִים שטֵין · דא קמן דיא ַמל ִ‬
‫ְָאכים מ ַ‬ ‫הַ‬‫אוף דעם בֵית ַ‬
‫אונ' טרוגן אין אז וואל ביליך וואר · דען ער הט נוך ניא קײן זױנד גיטון · אונ' ברוכֿטן‬
‫ֶן · צו זײנר ליבשטן ְברִיעָה · אונ' מכטן אײן הױפשי ברױיליפֿט‬ ‫אין אין דש גַן ֵע ד‬
‫אַהרֹן‬‫ֹשה אונ' ְ‬ ‫ָכה · אונ' דיא ַמל ִ‬
‫ֿים ווארן דיא לֵצָנִים מ ֶ‬
‫ְָאכ‬ ‫הקב''ה מכֿט דיא ְבר ָ‬
‫כלָה אונטר דיא חוּפָה דר נוך אַס מן · אונ' טרנק · אונ' טניץ ·‬ ‫תן אונ' ַ‬
‫בֿורטן דען ֵח ַ‬
‫שבַע ְברָכות ·‬
‫ה ֶמלֶך בענשט דיא ֶ‬ ‫שלָמָה ַ‬‫אונ' ְ‬
‫ְהילָה‬
‫עש וואר אײן זױלכֿי קױשליכי ברױיליפֿט דיא ניא איז אין קײנר ק ִ‬
‫גיוועזן ‪: :‬‬
‫ ‬ ‫ נון איר ליבי לױט הט איר וואל אין דעם בױכֿלן גילעזן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ ווש דיא גרוש ליבשפט ברענגט ·‬
‫ ‬ ‫ דער הלבן אײן איטליכר זיך ור וואל בידענקט ·‬
‫ ‬ ‫‪ 5‬ווש דרױש מױכֿט ווערדן ‪.‬‬
‫ ‬ ‫ עש זינד נוך ויל הױפשי אונ' ורומי לױט אוף ערדן ·‬
‫ ‬ ‫ דיא אים מױכֿטן ווערדן צו טײל ·‬
‫ ‬ ‫ הוט ער אנדרשט דש גלױק אונ' הײל ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ דא מיט וויל איכש ולענדן ·‬
‫ ‬ ‫‪ 10‬גאט ית' זול אונש אווך דען אלטן גרואן מאן זענדן ·‬
‫ ‬ ‫ח צוואר ·‬ ‫ אונ' מיט אים ברענגן מ ִ‬
‫ַשי ַ‬
‫ ‬ ‫ אמן דש זול גישעהן אין דיזם יאר ·‬
‫ ‬ ‫ גישריבן אים יאר כי ́ש ́ם ́ה אקרא וכו'‬
‫ ‬ ‫ דש פיט איך דער שרײבר יצחק בר יודא ז'ל רױטלינגן‬
‫]‪forget scv2 [fərgesən‬‬ ‫ורגעסן‬
‫]‪seem ir.wv.impers + acc [dunkən‬‬ ‫דונקן‬
‫]‪carress/cuddle/nuzzle/fondle [halzən‬‬ ‫הלזן‬
‫]‪Satan [sotən‬‬ ‫שׂטן דער‬‫ָ‬
‫]‪incite spv [ónreytsən‬‬ ‫אן רײצן‬
‫]‪speech/tale/justification [reyd‬‬ ‫ֵריד דיא‬
‫טו(א) = דו‬
‫]‪chair/seat [štul‬‬ ‫שטול דער‬
‫]‪wait sv7 [baytən‬‬ ‫בײטן‬
‫]‪yes/indeed/after all [yo‬‬ ‫יא‬
‫]‪silver [zilbər‬‬ ‫זילבר דש‬
‫]‪cleanse/purify/sanctify refl [réynigən‬‬ ‫רײניגן זיך‬
‫טיך = דיך‬
‫]‪certain(ly) [gəvís‬‬ ‫גיוויש‬
‫]‪truly [far vor‬‬ ‫ור וואר‬
‫]‪here: if [zo‬‬ ‫זא‬
‫]‪lead/guide [fïrən‬‬ ‫בֿױרן‬
lesson twenty-one183
prepare spv [tsúriχtən] ‫צו ריכטן‬

release/deliver/redeem [dərlëzən] ‫דר לױזן‬
bright, luminous [liχt] ‫ליכֿט‬
believe [glabən/glóubən] ‫גלבן‬
be angry [tsïrnən] ‫צױרנן‬
cemetery [kvurəs] ]‫[דער‬/‫ְקֹבורוֿת דש‬
place/put/stand [štelən] ‫שטעלן‬
leave/abandon ir.sv + sv10 [šten(/šton/štan) losən] ‫שטין לושן‬ ֵ
‫מניש = מן עש‬
in the same way/likewise gen.sg [des glayχən] ‫דש גלײכן‬
regret/remorse/repentance [χarotə] ‫ְח ָר ַטה דיא‬
lose sv8 [fərlirən] ‫ורלירן‬
finally/the conclusion is [sò(u)f-dóvər] ‫סוף־ד ָבֿר‬
ָ = ‫ס'ד‬
merciful [gənedig] ‫גונעדיג‬
mourning for the dead [ave(y)ləs] ‫ְא ִבֿילוֿת דש‬
cemetery [bèys (h)aχáyim] ‫ֵבית ַה ַחיִ ים דש‬
angel [maləχ maloχim] ‫מלאך דער ַמלְ ָאכִ ים‬
Michael [miχoəl] ‫ִמיכַ ֵאל‬
Gabriel [gavriəl] ‫גַ ְב ִר ֵיאל‬
proper [biliχ] ‫ביליך‬
[wedding] jester [lets letsonim] ‫לץ דער לֵ צָ נִ ים‬
Moses masc.prop.name [móušə] ‫מ ֶֹשה‬
Aaron masc.prop.name [áharon/ar(o)n] ‫אַהרֹן‬ ְ
bridegroom [χesən] ‫ֵח ַתן דער‬
bride [kalə] ‫כַ לָ ה דיא‬
wedding canopy [χupə] ‫חוּפה דיא‬ ָ
dance [tán(e)tsən] ‫טנ(י)צן‬
King Solomon masc.prop.name [šlóume-(h)améleχ] ‫ְשלָ ָמה ַה ֶמלֶ ך‬
seven blessings of the wedding ceremony pl ‫ֶש ַבע ְב ָרכות‬
[šéve-bròχəs]
Jewish community [kəhile] ‫ְק ִהילָ ה דיא ־ות‬
little book [biχlən] ‫בױכֿלן דש‬
read scv2 [lezən] ‫לעזן‬
be wary/take care spv.scv2 [fárze(χ)ən] ‫ורזעהן‬
deliberate/advised/prudent [bədénkt] ‫בידענקט‬
from that/thence [daróus] ‫דרױש‬
otherwise [andəršt] ‫אנדרשט‬
complete/finish [folendən] ‫ולענדן‬
Messiah [mošiəχ / məšiəχ] ‫ַמ ִש ַיח = ָמ ִש ַיח דער‬
indeed/truly/in fact [tsəvór] ‫צוואר‬
writer/scribe/author [šraybər] ‫שרײבר דער‬
Yitskhok (Isaac), son of Yuda (Judah) [yítsχək bar yúdə] ‫יצחק בר יודא‬
of blessed memory (said of male deceased) [ziχróunə ‫ז'ל = זכרונה לבֿרכה‬
livroχə]
Reutlingen, town in Baden-Württemberg [ráÿtlingən] ‫רױטלינגן‬
Notes
The common distinction in modEY between this world and the next, i.e. ‫די וועלט‬
‘this world’ and ‫‘ יענע וועלט‬that (other) world,’ also appears in this passage, although
the terminology in this particular instance differs slightly: ‫‘ בײא מײנום לעבן‬during my
life’ vs. ‫‘ יעני וועלט‬that (other) world.’
An aberrant form seems to occur in ‫דר נוך אַס מן · אונ' טרנק · אונ' טניץ‬, where the first
two verb forms are 3 sg preterite indicative forms of strong verbs, while the last,
‫טניץ‬, presumably from the weak verb ‫טנ(י)צן‬, lacks the final ‫ ־ט‬or (‫ )־טא‬to mark the
preterite. Perhaps a scribal error? Or perhaps the scribe conflated that [-t] with the
phonetically related affricate ‫[ צ‬ts].
While the word ‫ געלט‬literally means ‘money,’ its use here juxtaposed in a single
phrase with ‫‘ זילבר‬silver’ seems almost certainly to be a slip, for the idiom ‘silver and
gold (‫ ’)גולט‬seems more likely than ‘silver and money.’
The marks of the kind found in the sentence ‫וו''ערש נ'יט ג'לב ד''ער ''איז א'ױך א'ײן י'וד‬
commonly indicate that the letters are also to be read as numbers and thus specify
the year (of the text’s composition, copying, or publication) or that they constitute
a name. Here it seems perhaps that neither is the case; the problem still remains for
a clever reader to solve.
Pre-modern manuscript texts rarely have anything like a title page that provides
information about the book’s title, author, and date of composition or copying.
Some, however, do provide some of that information at the conclusion of the text,
in a so-called colophon. Jewish texts very often additionally express a wish for the
coming of the Messiah as a component of the colophon. The colophon of “Briyo
and Zimro” in fact includes all these components: the year in which the text was
copied is identified, as was common practice in Jewish texts, through the citation of
a biblical text (‫ ֶא ְק ָרא‬,‫‘ כִּ י ֵשׁם יְ הוָ ה‬for I will proclaim the name of the lord’ Deut. 32:3),
the numerical value of whose marked letters totaled the designated year, in this
case: ‫ = שמה‬345 = [5]345 = 1585 ce. As is commonly the case with such whole Hebrew
citations in OLY, this one too is written in Hebrew square script. The manuscript
was “written” by Yitskhok, son of Judah of Reutlingen, but that does not necessarily
indicate authorship; it most likely simply identifies the scribe who copied this par-
ticular manuscript from a previous examplar. It is often difficult to interpret the
terms relative to scribal practice and/or/vs. authorship in OLY texts. In the preface
to his Bovo d’Antona, for instance, Elye Bokher/Elias Levita, identifies himself in one
line as ‫‘ ֵאלִ יָ ה ַה ְמ ַח ֵבר‬Elye the author’ (although he seems to take the term ‫‘ ַה ְמ ַח ֵבר‬author’
as a general identifier of who he is—i.e. in this context as a quasi-name—without
specific reference to that particular book), while in another line he identifies him-
self as ‫‘ דער שרײבר‬the writer/scribe,’ although as part of the cliché that includes the
corresponding rhyme ‫‘ דינר אלר ורומן ווײבר‬the servant of all honorable women,’ and
the need for the rhyme may well dictate the term chosen rather than vice versa.
Finally, he uses the word ‫‘ מאכֿן‬make/produce’ to designate the specific work that he
performed which resulted in the book itself: compose, translate, adapt. So, did
Yitskhok b. Judah compose “Briyo and Zimro” or simply copy the manuscript?
Who can say with certainty?
In the final rhymed lines of text (ll. 4–8 of the numbered lines) there seems to be
an interpretive crux that may indeed result from corruption in the text, i.e. the
scribe’s having miscopied or omitted or added a word or two. A modern reader’s or

editor’s attempt to emend the text is, however, an act of philological violence that
should not be undertaken lightly: any given reader or editor should first make a
serious effort to understand what the text offers. Sometimes another contemporary
or near-contemporary manuscript of the text may clear up the sense without emen-
dation or clarify a scribal error. In the case of this text, there is no parallel passage
in any of the other versions of the narrative. Clearly the point of these lines is to
drive home the moral precept already stated, that (young) lovers should not engage
in premarital kissing, since, as (ambiguously) indicated in the narrative, such
behavior constitutes a sin and directly causes death. The surface problem in the
lines is initially one of pronoun reference: in l. 4 a masculine singular subject
appears—‫‘ אײן איטליכר‬anyone/everyone/an individual’—which could be masculine
either because the author does not differentiate between male and female addressees
and thus uses a quasi-unmarked masculine to refer to all human beings, or because
the author addresses only male readers, since they are imagined as responsible for
their own morally valued actions, as well as those of their potential female beloveds.
Another sentence begins in l. 6, whose subject is ‫‘ ויל הױפשי אונ' ורומי לױט‬many noble
and honorable people,’ which is carried over as the plural subject into the relative
clause of l. 7, where the crux appears in the word ‫אים‬, which seems a masculine or
neuter dative singular pronoun: ‘to/for/in him/it.’ The only overt referent for the
pronoun is the masculine ‫‘ איין איטליכר‬anyone/everyone/an individual,’ but it seems
more likely here that the pronoun refers simply to the larger issue of the passage:
‘participating in it,’ i.e. gaining Heaven. The next clause has an overt masculine
singular nominative pronoun, ‫ער‬, which lacks a clear antecedent and may be simply
identified as a generic ‘one,’ i.e. an individual member of the group of the ‘many
noble and honorable people’ just mentioned, i.e. in fact picking up on the last clear
antecedent: ‫‘ אײן איטליכר‬anyone/everyone/an individual.’ The passage is on the one
hand troubled, while on the other, its ambiguities provoke interesting interpretive
possibilities that need not be forcibly reduced to a single definitive sense.
Translation
He had forgotten that he had not prayed for Briyo. When he now returned, he
went into the house to his Briyo. It seemed to him that someone was with her with
both her breasts in his hands. Then he said: “My dear Briyo, who is embracing
you?” Then she said: “My dear Zimro, do not be alarmed! Satan wants to tempt
you.” And he went to his Briyo, and she said: “Beware! Do not touch me until I have
finished speaking!” Then he said: “So, say what you want to say!” Then she said:
“So, my dear Zimro, do you want to share a throne/seat with me, or would you
rather wait longer?” Then he said: “I do not want to wait longer.” Then she said:
“Then go back home and tell your father and my father! Whether they like it or
not, you will indeed have me. He did not want to give me to you while I was alive.
So, he will have to endure it—without silver and money—that you have me in the
afterlife. And go to the ritual bath and purify yourself and say farewell to your
relations! On the third day you will certainly be dead. I tell you truly: on the third
day you will certainly die, if you touch me.” He said: “I want to touch you, even if
it were to cost me my life a second time.” And he embraced and kissed her and
thereafter went away.
Then the old, gray man again came to him and said: “Come here, my dear Zimro!
I will lead you home and will meanwhile prepare for your wedding.” Then he
blessed him. Then he prayed for his dear Briyo to be released from beneath the
stairs and from the cottage. That was done, and she entered the luminous Paradise.
Whoever does not believe it is nonetheless still a Jew.
Then Zimro returned home. The king was angry that he had been away so long.
Then he told him everything that had happened to him and how he was to die, and
the king was quite miserable about Zimro’s death. Thus it was that Zimro came to
his father and Briyo’s father and said what Briyo had commanded: that he would
have to die on the third day. All of his relations were quite miserable about Zimro’s
death. He said that when he was dead, they were not to bury him; they were to lay
him on top of his grave and leave him there and go back home.
Thus he went to the ritual bath and purified himself and said farewell to every-
one. There was a great wailing and weeping that was heard throughout the city.
The same was true of the high priest, who now sorely regretted thus losing his
daughter.
The conclusion is: on the third day, the good and honorable Zimro died, may
God have mercy on him. His relations did as he had commanded them. They
mourned greatly for him, more than one can describe. Then, after long wailing and
weeping, everyone went home and left him thus unburied in the cemetery. Then
the angels Michael and Gabriel came and took him and carried him—as was
proper, for he had never committed a sin—and brought him to Paradise to his
most beloved Briyo and had a noble wedding for them. The Holy One, blessed be
He, gave the blessing, and the angels were the jesters; Moses and Aaron led the
bride and groom under the wedding canopy. Then there was eating and drinking
and dancing, and King Solomon recited the seven blessings.
It was such a splendid wedding, as there has never before been in any Jewish
community. Now, you dear people, you have indeed read in the little book what
great love brings, for which reason, let each individual well consider in advance
what might be the conclusions to be drawn therefrom: there are many other noble
and honorable people in the world to whom it [sc. Heaven] might be granted, if
they otherwise have fortune and good luck. With that I would like to end. May
God, blessed be He, send the old, gray man to us, too, and with him indeed bring
the Messiah. Amen. May it happen in this year.
Written in the year 345 [= (5)345 = 1585], I—the writer/scribe Yitskhok b. Judah
(may his memory be for a blessing) of Reutlingen—pray for that.
Grammar
Overview of auxiliary verbs
At this point it might be useful to provide a systematic overview of the basic auxil-
iary verbs of OLY that have been introduced.
(1) Future: ‫ וועלן‬/ ‫ ווערן‬+ infinitive

‫דיא פֿרנצי קריגש שיפֿן ווערן קומן‬ ‫ווערן‬
‫זוא וועלן דיא טירקן אל דיא גיפֿנגיני פֿרנצן אין דיא גישטיק ארײן לאדן‬ ‫וועלן‬
(2) Passive: ‫ זיין‬/ ‫ ווערדן‬+ past participle
‫בֿור שניטן אונ' בֿור וונדט וורדן אין די הינדא‬ ‫ווערדן‬
‫אירא ליכטא וארווא ויל גר ווש בֿור בליכן‬ ‫זיין‬
(3) Perfect: ‫ זיין‬/ ‫ הון‬+ past participle
‫ דיא זיא ניא אזא הױפשי בײא קײנום מענשן גיזעהן הטן‬ ‫הון‬
‫ דא דיר דש הור אױש וילט אודר אױש גיבֿאלן אישט‬ ‫זיין‬
(4) Periphrastic subjunctive: ‫ ווערדן‬+ infinitive (generally of a weak verb)
‫ דש מן נוך דיר וואורד שיקן‬ ‫ווערדן‬
(5) Semitic periphrastic: ‫ זיין‬+ Semitic component (usually a participle)

present tense ‫ דיא גְ זֵ ָירה אישט ְמ ַב ֵטל‬ ‫זיין‬
preterite ‫הון גיוועזן דיא גְ זֵ ָירה הט ְמ ַב ֵטל גיוועזן‬
(6) Semitic periphrastic with ‫ווערן‬:
‫ווערן ָפסול‬
(7) Delexical auxiliary1 (no alteration of the main verb’s sense) ‫ טון‬+ infinitive
‫דש ער אירש הערץ אזו טעט וואונדן‬
‫דער (מאשקאוויטר) טוט זיך זער שטארק רישטן‬
Irregular weak verbs

In addition to the strong and weak verbs, the reader will have noticed that there is
in fact a third category that seems to combine elements of both the strong and weak
constructions, i.e. patterned vowel changes from present to preterite and past par-
ticiple, but also the addition of a dental suffix in the preterite and past participle,
such as the following examples:
know [gəvust] ‫גיוואושט‬ [vustə] ‫וואושט‬ [visən] ‫ווישן‬

send [gəzant] ‫גזנט‬ [zantə] ‫זנט‬ [zendən] ‫זנדן‬
All irregular weak verbs that occur in this volume are listed in Appendix 2.
Calendar
Days of the week (all masculine nouns):
Sunday [zuntog] ‫זונטאג‬

Monday [montog] ‫מאנטאג‬
Tuesday [dinstog] ‫דינשטאג‬
Wednesday [mitvoχ] ‫מיטוואך‬
1 See also under “Further periphrastic verbs” in Lesson Twenty-Five.

Thursday [dónərstog] ‫דונרשטאג‬

Friday [fraytog] ‫פרייטאג‬
Sabbath/Saturday [šabəs] ‫שבת‬
Months of the year (all masculine nouns):
traditional jewish months months of the civil calendar

January [yánuar(i)] )‫יאַנואַר(י‬
January–February [švat] ‫שבֿט‬
February [fébruar(i)] )‫ֿפעברואַר(י‬
February–March [oder alef] ‫ָאדר א‬
[intercalary month2 [oder beys] ‫[אדר ב‬
ָ
March [merts] ‫מערץ‬
(March–April) [nisən] ‫ניסן‬
April [apríl] ‫אפּריל‬
(April–May) [iyər] ‫אייר‬
May [may] ‫מייא‬
(May–June) [sivən] ‫סיוון‬
June [yuni] ‫יוני‬
(June–July) [taməz] ‫תּמוז‬
July [yuli] ‫יולי‬
(July–August) [mənaχəm] ‫ מנחם‬/ [ov] ‫ָאבֿ‬
August [óugust] ‫אױגוסט‬
(August–September) [eləl] ‫אלול‬
September [septembər] ‫סעפּטעמבר‬
September–October [tišrə] 3‫תּישרי‬
October [oktobər] ‫אוקטובר‬
October–November [χešvən] ‫חשוון‬
November [novembər] ‫נאוועמבר‬
November–December [kisləv] ‫כּיסלו‬
December [detsembər] ‫דעצעמבער‬
December–January [teyvəs] ‫טבֿת‬
The year
The various world practices of identifying a year by means of counting from a tradi-
tionally significant starting date are historically grounded, i.e. those practices them-
selves necessarily began some time after that actual start date.4 Most likely around
2 To account for the difference between the 360-day year of the lunisolar Jewish calendar and the
365¼ days of the solar year, an extra (intercalary) month is added to the calendar when necessary, in a
19-year cycle.
3 Beginning of Jewish year ‫( ראש השנה‬rosh hashone).
4 The traditional dating of the birth of Jesus of Nazareth gave rise to the Christian reckoning of the
year from that date (anno domini = ad). That practice did not gain widespread use until the 8th century,
but has now become the de facto civil reckoning in most of the Western world, now often quasi-
secularized as ce = common era (as opposed to bce = before the common era).
1,000 years ago the Jewish practice began of identifying a year as reckoned from the
traditional dating of the creation. Since Maimonides’ codification of the practice in
the year 1178 ce, it has spread and become generalized in traditional Jewish usage.
In Jewish texts the year is of course expressed by means of the alphanumerical
signification of the letters (cf. Lesson Fifteen). As indicated earlier in the discussion
of the numerical system in OLY, a given sequence of alphanumerics (letters) is
often identified as a numeral—as distinguished from a word—by means of addi-
tional markings: a “double apostrophe” may precede the final alphanumeric (e.g.
‫ = תשע''ו‬776), the alphanumerics may be overlined (‫ = תק̅נ̅ב‬552), or, if the numeral
includes an indication of thousands, a single apostrophe may follow the alphanu-
meric that designates the thousands (‫ = ה'תשעו‬5776). Or sometimes on title pages of
books, the year of publication may be set off from the surrounding text by means of
a square-script hand/font slightly larger than the surrounding mashket text. Such
is, for instance, the case on the title page of Elia Levita’s ‫אַנֹטונא‬ ָ ‫ ָבּ ָבֿא ְד‬Bovo d’Antona,
where the year of publication is identified as ‫אלִ יָ ה ַה ְמ ַח ֵבר‬,ֵ which in this case does not
consist of alphanumerics in sequence, larger to smaller from right to left; instead
the alphanumerics form actual words that are logically relevant to the context, in
this case ‫‘ ֵאלִ יָ ה ַה ְמ ַח ֵבר‬Elia the author.’ The numerical values of the letters of the words
are then simply added together to determine the total: ‫ = א‬1, ‫ = ל‬30, ‫ = י‬10, ‫= ה‬5, ‫ = ה‬5,
‫ = מ‬40, ‫ = ח‬8, ‫ = ב‬2, ‫ = ר‬200, totaling 301, which is reckoned, as indicated in the same
line of the title page: ‫איז גלײך דש פרט‬, i.e. designating the Jewish year in the “small
count,” i.e. without notating the thousands: 301 = (5)301 = 1541–1542 ce, in this case
1541. This “small count” is often also indicated by the Hebrew abbreviation ‫לפּרט קטן‬
= ‫‘ לפ''ק‬according to the small count/era.’
One converts between the Jewish and civil reckonings by adding 3760 to the civil
year or subtracting 3,760 from the Jewish year. The year 2016, according to the civil
calendar, is thus, according to the traditional Jewish calendar, the year 5776. Since
the sixth Jewish millennium began in 1240 ce, and since few OLY texts date from
before that year, almost all dates that will be found in OLY texts are from the sixth
millennium. It is important for the reader to keep in mind that most indications of
the year in OLY texts are in fact in the “small count,” i.e. omitting the indication ‫= ה‬
5000. In order to convert between the Jewish year in the “small count” and the civil
year, one simply adds 1240: for instance, with a year such as ‫רנב‬: ‫ = ר‬200 + ‫ = נ‬50 + ‫ב‬
= 2 = 252, which is then converted to the civil year: 252 + 1,240 = 1492 ce.
Often one encounters more specific dates in OLY texts, including designations of
the month and particular days of the month. In order to convert those dates to the
civil calendar, more complex reckoning is required, because of the incongruities of
the Jewish and civil calendars, year by year, and since, depending on when and
where those dates obtain, one might find equivalents in either the Julian or Grego-
rian civil calendars.5 There are currently numerous calendar conversion websites
available that conveniently convert the day/month/year of the Gregorian and Julian
calendars to and from the Jewish calendar, e.g.:
5 The Julian calendar was the Western civil calendar before its reform in 1582; the Gregorian calendar
has gradually been adopted as the civil calendar over the course of the subsequent centuries in most (but
not all) cultures worldwide.
http://www.calendarhome.com/calculate/convert-a-date/
http://www.fourmilab.ch/documents/calendar/
Supplemental reading: ‫ פרײטאגישי קורנטין‬/ ‫ דינשטאגישי קורנטין‬Tuesday

Courier/Friday Courier
It was not until the early seventeenth century that newspapers in any language
began to appear in Europe, most of which were weeklies, although a few already in
the early period had two issues per week, and it was not until the beginning of the
eighteenth century that dailies began to appear. The earliest extant newspaper in
Yiddish, the ‫ פרײטאגישי קורנטין‬/ ‫ דינשטאגישי קורנטין‬Tuesday Courier/Friday Courier,
was published first by Uri Faybesh Halevi and then by David de Castro Tartas,
twice a week in Amsterdam for the sixteen-month period extending from 13 August
1686 to 5 December 1687 in issues of four pages in small format. The compositor
and probably also editor and translator was a convert to Judaism, Moushe bar
Avrom Ovinu. The only known exemplar, Amsterdam, Portugees Israëlietisch
Seminarium Ets Haim, Livraria Montezinos, mysteriously disappeared during the
1970s, perhaps while the collection was being moved to Jerusalem to the National
and University Library.6 Fortunately it is available in photographic and microfiche
(IDC J-261-1) format. Its articles consist primarily of reports from correspondents
in the Holy Roman Empire, generally from Italy, Poland, France, and the Nether-
lands. Many of the articles report on the period’s ongoing religious wars between
Catholics and Protestants and between Christians and Muslims in eastern Europe,
where Turkish territory encompassed most of southeastern Europe, including
Greece and the entire Balkan Peninsula, extending to within a few dozen kilome-
ters of Vienna, 150 kilometers of Cracow, 200 of Kiev. The emotion of some reports
is palpable: e.g. when Turkish pirates seize a French passenger ship and enslave its
passengers, or when a long Christian siege of a Turkish-held city finally ends in its
capture, and the announcement of the victory in Rome is accompanied by the
simultaneous sounding of all the church bells of the entire city. A broad range of
other kinds of articles also appear: a destructive storm in Venice, the French king’s
bout of fever, the invention of a manual bilge pump that can prevent simple leaks
from sinking ships, the annual winter rising of the Tiber that flooded the Jewish
quarter in Rome. In issue after issue, the paper provides an astonishing record of
international (European, north African, west Asian) political, military, and diplo-
matic news. The printer follows a typographical convention here such that words
somehow perceived as foreign are marked by parentheses.
‫ ט'ז אױגוסט‬,‫ ך'ו מנחם‬,‫ ת'מו לפ'ק‬7,‫פרײטאגישי קורנטין‬

‫פרנקרײך‬
)‫(האבֿרע דע גראצע) · דען זיבנטן אױגושט · נאך דעם דיא טירקישי רױבר פֿון (זאלעה‬
)‫האבן אײן פֿרנצעזיש שיף גרױבט אונ' דיא טירקן האבן אל דיא פֿרנצן צו (שלאבֿן‬
6 See the comprehensive study by Pach-Oosterbroek (2014).

‫· אבר וויא דאש דער פֿרנצעזישר‬ ‫גימאכֿט וואש אױף דען זעלביגן שיף זײן גיוועזן‬
‫(יענראל) האט פֿר נומן זוא איז ער מיט זײני ארלאך שיפֿן נאך דר זעלביגן טירקישן‬
‫שטאט (זאלעה) גיפֿארן · אונ' הט דיא שטאט גיוואלט בילעגרן אבר דיא טירקן הבן‬
‫זיך מיט אים פֿר טראגן אונ' זיא האבן דאש גירױבטי שיף ווידר לוז גיגעבן אױך האבן‬
‫דיא טירקן אלי דיא פֿרנצעזישי (שלאבֿן) פֿרײא גילאזן · אױך הבן דיא טירקן דען‬
‫(קאפיטען) איבר דיא רױבר לאזן דען קאפפֿא אב שלאגן ווײל ער דאש פֿרנצעזיש שיף‬
: )‫האט גירױבט אונ' האט קײן (ארדר) ניט גיהאט פֿון דער שטאט (זאלעה‬
Glossary
Courier periodical title [kurantən] ‫קורנטין דיא‬
France geo [frankrayχ] ‫פרנקרײך דש‬
Le Havre (= Havre de Grace) geo [havrə də gratsə] ‫האבֿרע דע גראצע‬
after conj [noχ dem] ‫נאך דעם‬
Turkish [tirkiš/tïrkiš] ‫טירקיש‬
robber/here: pirate [raÿbər] ‫רױבר דער ־‬
Salé (Moroccan port city) geo [zalé] ‫זאלעה‬
French adj [frantseziš] ‫פֿרנצעזיש‬
ship [šif] ‫שיף דש‬
loot/plunder/capture [roubən] ‫רױבן‬
Turk [tirk/tïrk] ‫טירק דער ־ן‬
French (person) [frants] ‫פֿרנץ דער ־ן‬
slave [slavə] ‫שלאבֿא דער ־ן‬
but as/when; here: as soon as [ober vi] ‫אובר ווי‬
general mil [yen(ə)rál] ‫יענראל דער‬
hear/perceive/become aware of scv3 [fərnemən] ‫פֿרנעמן‬
capable/admirable/proper [erləχ] ‫ארלאך‬
besiege/lay siege to [bəlegərn] ‫בילעגרן‬
make an accord/settlement sv6 [fərtrogən] ‫פֿרטראגן‬
loose/free [lóuz] ‫לוז‬
set free spv.sv2 [lóuz gèbən] ‫לוז געבן‬
free [fray] ‫פֿרײא‬
set free spv.sv10 [fráy lòzən] ‫ֿפרײא לאזן‬
captain [kapitén] ‫קאפיטען דער‬
strike off spv.sv6 [óbšlogən] ‫אבשלאגן‬
order/command [ordər] ‫ארדר דיא‬
Note
The date is indicated in the Courier using a variety of methods: the day of the issue
itself is indicated as either Tuesday or Friday, followed by the indication of the year
according to the “small count” of the Jewish reckoning (i.e. omitting the specifica-
tion of thousands), the day of the Jewish month, and finally the day of the secular
month, using Hebrew alphanumerics in each case (often the final forms of letters
are used non-finally). Within the news articles themselves, the date is generally
secular only and employs the accusative to indicate a particular day/date: ‫דען זיבנטן‬
‫‘ אױגוסט‬the seventh of August.’
Translation
Friday Courier, 26 Av/16 August 1686.
France. 7 August, Le Havre. After the Turkish pirates from Salé seized a French
ship, and the Turks enslaved all the French who were on that same ship—as soon as
the French general became aware of it, then he sailed to that same Turkish city, Salé,
with his own ships, and planned to besiege the city. But the Turks made a settle-
ment with him, and they released the captured ship. The Turks also freed all the
French slaves. The Turks also had the pirate captain beheaded because he had
seized the French ship without orders [to do so] from the city of Salé.
Lesson Twenty-Two
“Rashi” script/font
While, as noted earlier, most OLY texts were written in mashket script and printed
in a font based on that script, the so-called “Rashi” font was used in some early
printed editions of OLY texts. At the outset one should note that that script/font
was not invented or even used by Rashi, the famed Ashkenazic scholar and com-
mentator on the Torah and Talmud, ‫( רבי שלמה יצחקי‬1040–1105). It derives instead
from a Sephardic semi-cursive script. When the Belgian-born Christian printer
Daniel Bomberg published editions of the Torah and Talmud, he typeset and
printed the focal texts in Hebrew square-script font, while Rashi’s commentary on
those texts was visually distinguished from them on the page not just by its periph-
eral placement but also by Bomberg’s use of the distinctive font based on the Sep-
hardic semi-cursive script. These monumental sixteenth-century Venetian editions
became the model for all subsequent editions of the Mikraot gedolot (Bible with
multiple commentary traditions printed on the same page) and the Talmud with
multiple commentaries, and thus the font used by Bomberg for Rashi’s commen-
taries came to be known as “Rashi script/font.”
While OLY manuscripts were, as far as I know, never written in “Rashi script,”
since it was not after all an Ashkenazic hand, and while the “Rashi” type-font never
saw widespread use for OLY printed editions, it does occur. The earliest extant
edition of ‫ פאריז אונ' וויענה‬is, for instance, rather surprisingly printed entirely in a
“Rashi font,” for which reason the font is introduced here, so that readers can
become accustomed to it. The reader is once again referred to Appendix 1, where all
fonts used in this volume are presented in tabular format. As with the the use of the
mashket font in earlier lessons, here too square script will continue to be used for
notes and glossaries. The “Rashi” font is as follows:1
‫ה‬ ‫ד‬ ‫ג‬ ‫ב‬ ‫א‬

‫ה‬ ‫ד‬ ‫ג‬ ‫ב‬ ‫א‬
‫י‬ ‫ט‬ ‫ח‬ ‫ז‬ ‫ו‬

‫י‬ ‫ט‬ ‫ח‬ ‫ז‬ ‫ו‬
1 This particular font, designated “Mekhorot rashi,” is from the Open Siddur Project (http://opensiddur.
org/tools/fonts/).
‫ס‬ ‫נן‬ ‫מם‬ ‫ל‬ ‫כך‬

‫ס‬ ‫נן‬ ‫מם‬ ‫ל‬ ‫כך‬
‫ר‬ ‫ק‬ ‫צץ‬ ‫פף‬ ‫ע‬

‫ר‬ ‫ק‬ ‫צץ‬ ‫פף‬ ‫ע‬
‫ת‬ ‫ש‬
‫ת‬ ‫ש‬
As with the mashket font introduced in Lesson Eleven, there are in the “Rashi” font
several groups of letters which resemble each other closely enough that they might
initially cause trouble for the reader, who is thus cautioned to note the small distin-
guishing differences even now:
alef he khes mem tov dalet resh vov zayin langer-nun

‫ ח מ ת ה א‬ ‫ ר ד‬ ‫ ז ו‬ ‫ן‬
tes schlos-mem samekh kof nun lamed tsadik

‫ ט‬ ‫ ם‬ ‫ ס‬ ‫צ ל נ כ‬
langer-kof langer-nun langer-tsadik

‫ץ ן ך‬
Pariz and Viene (stanzas 249–58)

The Yiddish text of ‫ פאריז אונ' וויענה‬Pariz and Viene, published by Francesco dalle
Donne in Verona in 1594 (extant: Verona, Biblioteca del Seminario Vescovile,
Fonds Venturi, no. 192) was known to modern scholars only in fragmentary texts
up until the discovery in 1986 by Anna Maria Babbi of a complete copy of the
Verona edition.2 Up to that time the poem had generally been attributed to Elia
Levita, although there was no concrete evidence in support of that attribution. The
complete text includes a previously unknown preface, however, in which “Elye
Beher” (Elye Bokher = Elia Levita) is identified as the mentor of the author, who
himself expresses his sadness at Levita’s departure from “this land” (= his death?).
Even so, some still cleave to the notion that Levita is the author and conjure up
convoluted arguments to justify their positions.3
Like Elia Levita’s epic Bovo of Antona, this poem is also an adaptation of an Ital-
ian romance composed in ottava rima into that same stanzaic form in Yiddish
2 While there had long been no edition of the poem for scholarly use, now there are two—a facsimile
of the edition of Verona 1594 (Marchetti, Baumgarten, and Salomoni 1988), and the definitive edition by
Chone Shmeruk (1996). The text presented here is based directly on the facsimile edition of the poem.
3 As e.g. Timm and Beckmann (1996: cxxxvi–cxlv).
lesson twenty-two195
(rhymed ABABABCC), and in general like that earlier text this one also partici-
pates in the northern Italian cultural milieu of the late Renaissance. In Pariz and
Viene, however, the anonymous author has transformed the source text into a
masterpiece of Renaissance narrative in ten Ariostan cantos. The hackneyed plot of
the vassal’s son denied the hand of his lord’s daughter until he has somehow tran-
scended his social status by means of heroic deeds is here transformed into an
intellectually stimulating and morally instructive tale of dramatic and (in a limited
sense) even socially progressive action. The selection here—the entire fifth canto—
focuses on the social implications of the mismatched romance. Characteristically
for the canto proems of this text—dependent as it is on the tradition of Ariosto’s
Orlando furioso—the excursus preceding this canto reflects on the narrative’s sig-
nificance in a larger social and moral context.
Immediately upon beginning work on Pariz and Viene, the reader will realize the
altogether different level of linguistic and intellectual complexity involved, in com-
parison with all texts thus far introduced in this volume. One can only counsel
patience and systematic work: the reward in comprehension and reading ability
will follow.
The late sixteenth-century orthography, while still remaining within the bound-
aries of OLY, nonetheless inconsistently indicates some attention to changing
orthographic standards, e.g. in the representation of Umlaut: in the space of only a
few lines, one finds ‫[ גינוגן‬gənïgən], which duplicates the representation of the [ü]
inherited from the German component by the same means as found in the Cairo
manuscript over two centuries earlier, but also ‫[ הוילף‬hïlf], i.e. the quasi-standard
OLY representation of inherited [ü], as well as ‫[ פֿיגן‬fïgən], the representation of the
unrounded vowel that was perhaps pronounced as such from the beginning of Yid-
dish and that would eventually become the standard spelling in Modern Literary
Yiddish. In the Lesson glossaries such divergent representations are preserved as
spelled in the original text, without alteration toward any standard.
The book is abundantly illustrated with woodcuts; four such illustrations appear
in canto five (one of them is printed twice). As with the introduction of the mashket
font earlier, here too the first reading selection will be presented in both square
script and the font-type of the original text, here “Rashi” font, in order to ease the
first encounter of some readers with the unfamiliar font. As generally in OLY texts,
square-script font was used as the distinctive font for titles, page headers, whole
Hebrew, etc., and such is also the case here, in the title of the canto, its invocational
couplet, and the first word of the first stanza.
Since the excerpt here is the fifth of ten cantos, the narrative is already far
advanced by this point, and more than a word or two of narrative context is neces-
sary for the reader’s orientation:4 Pariz is the son of Count Yakomo, a vassal of King
Dolfin of Vienne (south of Lyons), who has a daughter named Viene. Pariz is the
typical young courtier of Renaissance romance narrative, excelling in intellectual
pursuits, as well as in hunting with hawks and hounds, singing and musicianship,
and jousting in tournaments. He is well attended by his boon companion, Odoardo.
Viene, likewise, is the typical princess of the genre, meaning that she is beautiful,
4 A translation of the complete epic is provided in Frakes (2014).

refined, noble, and also the constructed object of male attentions; she is well
attended by her nurse and boon companion, Isabele. In his dealings at court, Pariz
sees Viene and falls in love with her, which leads to his recurring incognito serenad-
ing of her (accompanied by Odoardo) at night beneath her castle window, entranc-
ing her, the king, and indeed the entire court. All attempts to identify the musicians
fail, including an armed royal ambush with which Pariz and Odoardo deal in
lethally heroic fashion in effecting their escape. The king attempts to cure Viene’s
depression (caused by her inability to identify her admirers, as well as the deaths of
the king’s henchmen which weigh heavily on her conscience) with a tournament,
which Pariz in disguise easily wins, taking the prizes. Yet, with no possibility of
winning his beloved, Pariz seems on the verge of death, as does Viene in her con-
tinued depression at not even knowing who her serenader might be.
At that point the king of France stages a tournament to determine who is the
most beautiful lady in the world, among the choices, naturally, Viene, whom Pariz,
again in disguise, once more champions; he predictably wins and takes home the
prizes. Later, when Pariz has gone abroad to try to assuage his love-sickness, his
father falls ill, and Viene and her entourage visit the sick man and are given a tour
of the count’s palace, including Pariz’s room, where they engage in a bit of snooping
and find his secret cache of incognito armor and tournament prizes, some of which
they stealthily take with them when they leave the palace. Viene now knows the
identity of her secret lover and decides to bring the matter to a head. Eventually
Pariz returns home, discovers the theft, and fears for the consequences of his
unmasking. Viene employs the local bishop (who has become the confidant to both
Viene and Pariz, separately) as her go-between. Then follows canto five.
:‫דז פויפט טייל‬

‫ֹגוט גיב מיר וויישהייט און ור נופט‬
: ‫דש איך אך מאך דש טייל דאז פויפט‬
‫קיין מענש זול הופֿירטן זיין מוט‬

ֿ ‫קיין מענש זול‬
‫הופירטן זיין מוט‬
· ‫ווען אים זיין ווערק שוין אל ביגלויקן‬

· ‫ווען אים זיין ווערק שוין אל ביגלויקן‬
‫ווען ער שוין הוט ויל געלט אונ' גוט‬

‫ווען ער שוין הוט ויל געלט אונ' גוט‬
‫ ‬ ‫‪lesson twenty-two197‬‬
‫ ‬ ‫דיא לויט זול ער דרום ניט אונטר דרויקן ·‬

‫ ‬ ‫דיא לויט זול ער דרום ניט אונטר דרויקן ·‬
‫ ‬ ‫ווען אופֿט גישכֿט וואז איינר טוט‬

‫ ‬ ‫גישכט וואז איינר טוט‬
‫ֿ‬ ‫אופט‬
‫ווען ֿ‬
‫ ‬ ‫דש אים צו ואלט מזל מיט שטויקן ·‬

‫ ‬ ‫דש אים צו ואלט מזל מיט שטויקן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' אופֿט ווענט זיך דאז אונ' איז אין ועלן‬

‫ ‬ ‫אופט ווענט זיך דאז אונ' איז אין ועלן‬
‫אונ' ֿ‬
‫ ‬ ‫דש ער קומט אב ביז אין גרונד דער העלן‪:‬‬

‫ ‬ ‫דש ער קומט אב ביז אין גרונד דער העלן‪:‬‬
‫ ‬ ‫‪ 250‬אזודר אך ווידר הרום‬

‫ ‬ ‫אזודר אך ווידר הרום‬
‫ ‬ ‫זול איינר נומר מין בֿור צאגן ‪:‬‬

‫ ‬ ‫זול איינר נומר מין ֿבור צאגן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ווען אים זיין גלויק שון גיט שלים קרום‬

‫ ‬ ‫ווען אים זיין גלויק שון גיט שלים קרום‬
‫ ‬ ‫אויבר זיין זינד זול ער נויארט קלאגן ‪:‬‬

‫ ‬ ‫אויבר זיין זינד זול ער נויארט קלאגן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫הוף ער צו ֹגוט אונ' זייא נויארט ורום‬

‫ ‬ ‫הוף ער צו ֹגוט אונ' זייא נויארט ורום‬
‫ ‬ ‫מיט גוטן ווילן זייא ערש טראגן ‪:‬‬

‫ ‬ ‫מיט גוטן ווילן זייא ערש טראגן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ווען אין קורצר שטונד ווען עז ֹגוט איז עבן‬

‫ ‬ ‫ווען אין קורצר שטונד ווען עז ֹגוט איז עבן‬
‫ ‬ ‫איז ער אין בֿון דעם מישט אין הימעל היבן ‪:‬‬

‫ ‬ ‫איז ער אין ֿבון דעם מישט אין הימעל היבן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫זעכֿט דו פריז דער ארום טרופף‬

‫ ‬ ‫זעכט דו פריז דער ארום טרופף‬
‫ֿ‬
‫ ‬ ‫אוב ער ויל אונגלויק האט גיליטן ·‬

‫ ‬ ‫אוב ער ויל אונגלויק האט גיליטן ·‬
‫ ‬ ‫איר וואוישט אוב זיא אים לאג אים קרופף‬

‫ ‬ ‫איר וואוישט אוב זיא אים לאג אים קרופף‬
‫ ‬ ‫דיא אים דש הערץ האט אויז גישניטן ·‬

‫ ‬ ‫דיא אים דש הערץ האט אויז גישניטן ·‬
‫ ‬ ‫דען הט אין גישלאגן גאנץ אן קופף‬

‫ ‬ ‫דען הט אין גישלאגן גאנץ אן קופף‬
‫ ‬ ‫דש גיוואנט דש זיא אים הט ורמיטן ·‬

‫ ‬ ‫דש גיוואנט דש זיא אים הט ורמיטן ·‬
‫ ‬ ‫נון איץ אין איינם טאג אין איינר שטונדן‬

‫ ‬ ‫נון איץ אין איינם טאג אין איינר שטונדן‬
‫ ‬ ‫האט ער עז ביי אננדר אלז גיבֿונדן ‪:‬‬

‫ ‬ ‫גיבונדן ‪:‬‬
‫האט ער עז ביי אננדר אלז ֿ‬
‫ ‬ ‫איר וואוישט יוא וואל וויא זיא אין דורט‬

‫ ‬ ‫איר וואוישט יוא וואל וויא זיא אין דורט‬
‫ ‬ ‫אין איינן ווינקל האט גיצוגן ·‬

‫ ‬ ‫אין איינן ווינקל האט גיצוגן ·‬
‫ ‬ ‫דו מיט דער פישוף זיא ניט הורט‬

‫ ‬ ‫דו מיט דער פישוף זיא ניט הורט‬
‫ ‬ ‫דער גיזעל וואר אך ניט ווייטר ורוגן ·‬

‫ ‬ ‫דער גיזעל וואר אך ניט ווייטר ורוגן ·‬
‫ ‬ ‫נון הוב זיא אן מיט אירן זויסן ווארט‬

‫ ‬ ‫נון הוב זיא אן מיט אירן זויסן ווארט‬
‫ ‬ ‫ווען ער טורשט עז בֿויר שאם ניט וואוגן ·‬

‫ ‬ ‫ווען ער טורשט עז ֿבויר שאם ניט וואוגן ·‬
‫ ‬ ‫זיא הוב אים אן צו זאגן גאר ביהענדן‬

‫ ‬ ‫זיא הוב אים אן צו זאגן גאר ביהענדן‬
‫ ‬ ‫וורום דש זיא נוך אים זו הט טון זענדן ‪:‬‬

‫ ‬ ‫וורום דש זיא נוך אים זו הט טון זענדן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫קיין גלייכֿניש זיא צו מול ניט טעט‬

‫ ‬ ‫גלייכניש זיא צו מול ניט טעט‬
‫ֿ‬ ‫קיין‬
‫ ‬ ‫דש ער אירש הערץ אזו טעט וואונדן ·‬

‫ ‬ ‫דש ער אירש הערץ אזו טעט וואונדן ·‬
‫ ‬ ‫נורט וויא זיא וואר גיוועזט ביי זיינם עט‬

‫ ‬ ‫נורט וויא זיא וואר גיוועזט ביי זיינם עט‬
‫ ‬ ‫דו ער זיך אויבל הט אנפפֿונדן ·‬

‫ ‬ ‫אנפפונדן ·‬
‫ֿ‬ ‫דו ער זיך אויבל הט‬
‫ ‬ ‫אונ' וויא זיא העט גינומן דש גירעט‬

‫ ‬ ‫אונ' וויא זיא העט גינומן דש גירעט‬
‫ ‬ ‫אונ' וויא אונ' וואו זיש הט גיבֿונדן ·‬

‫ ‬ ‫אונ' וויא אונ' וואו זיש הט ֿ‬
‫גיבונדן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' וויא זיש הין וועקי טרוג שלעכֿט נויארט‬

‫ ‬ ‫שלעכט נויארט‬
‫ֿ‬ ‫אונ' וויא זיש הין וועקי טרוג‬
‫ ‬ ‫דש עז איר וואל גיבֿיל אונ' איצונד רוייארט ‪:‬‬

‫ ‬ ‫גיביל אונ' איצונד רוייארט ‪:‬‬
‫דש עז איר וואל ֿ‬
‫ ‬ ‫זיא שפרך איך האלטש ניט מער אזו ·‬

‫ ‬ ‫זיא שפרך איך האלטש ניט מער אזו ·‬
‫ ‬ ‫אן מיינר זיל זול עז ניט קלעבן ·‬

‫ ‬ ‫אן מיינר זיל זול עז ניט קלעבן ·‬
‫ ‬ ‫איך הב עז איץ ניט ביי מיר דו‬

‫ ‬ ‫איך הב עז איץ ניט ביי מיר דו‬
‫ ‬ ‫זוישט וואלט איך דירש אויף דער שטאט געבן ‪.‬‬

‫ ‬ ‫זוישט וואלט איך דירש אויף דער שטאט געבן ‪.‬‬
‫ ‬ ‫פריז דער וואר דער ריד גאר ורוא‬

‫ ‬ ‫פריז דער וואר דער ריד גאר ורוא‬
‫ ‬ ‫אין דוכֿט זיא בליז אים איין דש לעבן ·‬

‫ ‬ ‫דוכט זיא בליז אים איין דש לעבן ·‬
‫אין ֿ‬
‫ ‬ ‫אונ' מיט גרושן צוכֿט ער איר דאנקיט‬

‫ ‬ ‫צוכט ער איר דאנקיט‬
‫אונ' מיט גרושן ֿ‬
‫ ‬ ‫דש זיא ביי דען ואטר וואר גיוועשט אין זיינר קרנקיט ‪:‬‬
‫ ‬ ‫דש זיא ביי דען ואטר וואר גיוועשט אין זיינר קרנקיט ‪:‬‬
‫ ‬ ‫‪ 255‬ער ענטוורט איר נון דאז גיוואנט‬

‫ ‬ ‫ער ענטוורט איר נון דאז גיוואנט‬
‫ ‬ ‫ביהלט עז אלז מיט מיין דרלאבן ·‬

‫ ‬ ‫ביהלט עז אלז מיט מיין דרלאבן ·‬
‫ ‬ ‫מיין צורן ואשט צום ערשטן בראנט‬

‫ ‬ ‫מיין צורן ואשט צום ערשטן בראנט‬
‫ ‬ ‫דאז מויכֿט איר מיר וואל זיכֿר גלאבן ·‬

‫ ‬ ‫זיכר גלאבן ·‬
‫מויכט איר מיר וואל ֿ‬
‫ֿ‬ ‫דאז‬
‫ ‬ ‫ווייל עז איז קומן אויך צו האנט‬

‫ ‬ ‫ווייל עז איז קומן אויך צו האנט‬
‫ ‬ ‫קיין גרוישר ורייד קוינט איך ניט האבן ·‬

‫ ‬ ‫קיין גרוישר ורייד קוינט איך ניט האבן ·‬
‫ ‬ ‫דער ורלושט וואר מיר צום ערשטן ביטר‬

‫ ‬ ‫דער ורלושט וואר מיר צום ערשטן ביטר‬
‫ ‬ ‫נוייליך שאנקט מירש אלז איין ורעמדר ריטר ‪:‬‬

‫ ‬ ‫נוייליך שאנקט מירש אלז איין ורעמדר ריטר ‪:‬‬
‫ ‬ ‫דא דש דיא אידל וראוו בֿור נאם‬

‫ ‬ ‫דא דש דיא אידל וראוו ֿבור נאם‬
‫ ‬ ‫דש ער זיך דרגלייכֿן ניט וואלט שטעלן ·‬

‫ ‬ ‫דרגלייכן ניט וואלט שטעלן ·‬
‫ֿ‬ ‫דש ער זיך‬
‫ ‬ ‫זא טעט זי אויף איין אורט דען שאם‬

‫ ‬ ‫זא טעט זי אויף איין אורט דען שאם‬
‫ ‬ ‫אונ' שפרך צו אים מיט זויסר קעלן ·‬

‫ ‬ ‫אונ' שפרך צו אים מיט זויסר קעלן ·‬
‫ ‬ ‫איך ווייש דש דיך אך ברענט איין ולאם‬

‫ ‬ ‫איך ווייש דש דיך אך ברענט איין ולאם‬
‫ ‬ ‫אונ' הושט עז לאנג נון טון בֿור העלן ·‬

‫ ‬ ‫אונ' הושט עז לאנג נון טון ֿבור העלן ·‬
‫ ‬ ‫ור העל עז נון ניט לענגר לייב מיין טרוייטר‬

‫ ‬ ‫ור העל עז נון ניט לענגר לייב מיין טרוייטר‬
‫ ‬ ‫זג מיר הרוייש דיין הערץ ורויליך אונ' לוייטר ‪:‬‬

‫ ‬ ‫זג מיר הרוייש דיין הערץ ורויליך אונ' לוייטר ‪:‬‬
‫ ‬ ‫זאג מירש דש דיך דער בורא וראיי‬

‫ ‬ ‫זאג מירש דש דיך דער בורא וראיי‬
‫ ‬ ‫מיט דיינם ואטר אונ' דיין מוטר ·‬

‫ ‬ ‫מיט דיינם ואטר אונ' דיין מוטר ·‬
‫ ‬ ‫דש דיך ֹגוט מיט דיינר בול דרמאיי‬

‫ ‬ ‫דש דיך ֹגוט מיט דיינר בול דרמאיי‬
‫ ‬ ‫זאג מיר עז דו מיין לייב זו גוטר ·‬

‫ ‬ ‫זאג מיר עז דו מיין לייב זו גוטר ·‬
‫ ‬ ‫זאגשטו מיר דאז מיט אלר לאיי‬

‫ ‬ ‫זאגשטו מיר דאז מיט אלר לאיי‬
‫ ‬ ‫ווערט שטעץ דיין לעבן זיין גירוטר ·‬

‫ ‬ ‫ווערט שטעץ דיין לעבן זיין גירוטר ·‬
‫ ‬ ‫זאג מיר בישטו גיוועזט אין זוילכֿר צייטן‬

‫ ‬ ‫זוילכר צייטן‬
‫ֿ‬ ‫זאג מיר בישטו גיוועזט אין‬
‫ ‬ ‫דער מיך הוט אופֿט אנשלעפֿט מיט זויסי זייטן ‪:‬‬

‫ ‬ ‫אנשלעפט מיט זויסי זייטן ‪:‬‬
‫ֿ‬ ‫אופט‬
‫דער מיך הוט ֿ‬
‫ ‬ ‫בישטו דער דא היא גיוואן דיא שילט‬

‫ ‬ ‫בישטו דער דא היא גיוואן דיא שילט‬
‫ ‬ ‫אין וויישי קלייד אונ' רוס אונ' שפערן ·‬

‫ ‬ ‫אין וויישי קלייד אונ' רוס אונ' שפערן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' דער מיך צו פאריז ביהילט‬

‫ ‬ ‫אונ' דער מיך צו פאריז ביהילט‬
‫ ‬ ‫מיט זיינר קראפֿט אין גרושן ערן ·‬

‫ ‬ ‫קראפט אין גרושן ערן ·‬
‫ֿ‬ ‫מיט זיינר‬
‫ ‬ ‫דיין ווירדיקייט דיא קלינגט אונ' הילט‬

‫ ‬ ‫דיין ווירדיקייט דיא קלינגט אונ' הילט‬
· ‫ווען דוא זיא שוין בֿור בוירגשט גאר גערן‬

· ‫ווען דוא זיא שוין ֿבור בוירגשט גאר גערן‬
‫דוא בישטו אונ' זאגשטו ניין זו מושטו לוייגן‬

‫דוא בישטו אונ' זאגשטו ניין זו מושטו לוייגן‬
: ‫ווען דאז גיוואנט דש איז מירש אלז ביצוייגן‬

: ‫ווען דאז גיוואנט דש איז מירש אלז ביצוייגן‬
Glossary
part/piece, here: canto [teyl] ‫דער‬/‫טייל דש‬
wisdom [vaysheyt] ‫וויישהייט דיא‬
cognition/insight/reason [fərnúft] ‫ורנופט דיא‬
human being [menš] ‫מענש דער ־ן‬
court, play the courtier; here: be arrogant [hofirtən] ‫הופֿירטן‬
spirit/courage [mut] ‫מוט דער‬
action/deed/work [verk] ‫ווערק דש‬
delight/succeed [bəglïkən] ‫ביגלויקן‬
property [gut] ‫גוט דש‬
oppress [untərdrïkən] ‫אונטר דרויקן‬
often [oft] ‫אופֿט‬
disintegrate/fall to pieces scv9 [tsəfalən] ‫צו ואלן‬
luck/fortune [mazəl] ‫מזל דש‬
piece [štïk] ‫שטויק דש ־ן‬
turn/reverse refl [vendən ziχ] ‫ווענדן זיך‬
be absent/lacking prv [felən (zayn)] )‫ועלן (זיין‬
he lacks/is deprived of [in felən zayn] ‫אין ועלן זיין‬
descend spv.sv4 [óbkumən] ‫אב קומן‬
bottom [grund] ‫גרונד דער‬
Hell wn [hel] ‫העל דיא‬
thus [azodər] ‫אזודר‬
also [aχ / óuχ] ‫אך = אויך‬
on the other hand/in turn [vídər herúm] ‫ווידר הרום‬
never again/not [nímer mèn] ‫נומר מין‬
despair/lose hope [fərtsogən] ‫בֿור צאגן‬
bad(ly) [šlim] ‫שלים‬
awry/crooked(ly) [krum] ‫קרום‬
hope [hofən] ‫הוֿפן‬
here: because . . . when [ven . . . ven] ‫ ווען‬. . . ‫ווען‬
suitable/proper [ebən] ‫עבן‬
fool/ninny/schmuck [trop(f)] ‫טרופף דער‬

misfortune [unglïk] ‫אונגלויק דש‬
suffer sv7 [laydən] ‫ליידן‬
craw [kropf] ‫קרופף דער‬
cut out/excise spv.sv7 [óusšnaydən] ‫אויז שניידן‬
deprive of/keep away from sv7 [fərmaydən] ‫ורמיידן‬
now [its] ‫איץ‬
corner/a place to one side [vinkəl] ‫ווינקל דער‬
so that [domít] ‫דו מיט‬
bishop [bišof] ‫פישוף דער‬
companion/friend/lover/young man [gəzél] ‫גיזעל דער‬
dare/be permitted5 [tërən] ‫טו(י)רן‬
for/because of [fïr] ‫בויר‬
nimbly/quickly [bəhendən] ‫ביהענדן‬
parable/example/explanation [glayχnis] ‫גלייֿכניש דש‬
immediately/simultaneously [tsumól] ‫צו מול‬
wound/injure [vundən] ‫וואונדן‬
only [nóuərt/nuərt/naÿərt] ‫נורט = נויארט‬
‫גיוועזט = געוועזן‬
(grand)father; here: father [et] ‫עט דער‬
gear/equipment [gərét] ‫גירעט דש‬
‫הין וועקי = הין וועק‬
simple/simply [šleχt] ‫שלעֿכט‬
just simply [šleχt naÿərt] ‫שלעֿכט נויארט‬
cause regret impers.v+dat [rïərn/ráÿərn] ‫רוייארן‬
hold/keep sv9 [haltən] ‫האלטן‬
stick/cleave [klebən] ‫קלעבן‬
otherwise [zïst] ‫זוישט‬
here and now/on the spot [óuf der štót] ‫אויף דער שטאט‬
breath/blow into spv.sv10 [áynblozən] ‫איין בלאזן‬
decency/civility/manners [tsuχt] ‫צוֿכט דיא‬
illness/sickness/disease [kranket] ‫קרנקיט דיא‬
keep/retain/guard sv9 [bəhaltən] ‫ביהלטן‬
permission [dərlabən] ‫דרלאבן דש‬
rage/anger [tsorn] ‫צורן דער‬
initially [tsum érštən] ‫צום ערשטן‬
come into the hands of sv4 [kumən tsu hand] ‫קומן צו האנט‬
joy/pleasure/delight [freyd] ‫ורייד דיא‬
loss/damage [fərlúst] ‫ורלושט דער‬
bitter [bitər] ‫ביטר‬
5 The root of the preterite of the verb ends in an intrusive -s-, as here; cf. DWB: vol. 2, col. 1586:
“turren.”
recently [naÿləχ] ‫נוייליך‬

give/bestow/present ir.wv [šenkən šankte] )‫שענקן שאנקט(א‬
foreign/alien [fremd] ‫ורעמד‬
knight [ritər] ‫ריטר דער‬
noble/highborn [eydəl] ‫אידל‬
aforementioned/of the same, here: that [dərglayχən] ‫דרגלייֿכן‬
throat = voice wn [kel] ‫קעל דיא‬
flame [flam] ‫דיא‬/‫ולאם דער‬
hide/conceal [fərhelən] ‫בֿור העלן‬
life/heart = beloved [layb] ‫לייב דער‬
dear/beloved/intimate [tróu(ə)t] ‫טרוייט‬
creator/God [bóurə] ‫בורא דער‬
rejoice [freyən] ‫וראייאן‬
beloved/paramour [bul] ‫בול דיא‬
all and sundry/the whole shebang [álərlèy] ‫אלר לאיי דש‬
calm/quiet/easy [gərút] ‫גירוט‬
lull/put to sleep spv [ónšlefən] ‫אנשלעפֿן‬
string/string music, here: music in general [zayt] ‫זייט דיא ־ן‬
shield [šilt] ‫־‬/‫שילט דער ־א‬
clothing [kleyd] ‫קלייד דש ־‬
(war)horse [ros] ‫רוס דש ־‬
spear [šper] ‫שפער דער ־א‬
Paris geo [pariz] ‫פאריז‬
maintain/here: champion sv9 [bəhaltən] ‫ביהלטן‬
strength [kraft] ‫קראפֿט דיא‬
dignity/nobility [vírdəkeyt] ‫ווירדיקייט דיא‬
(re)sound sv5 [klingən] ‫קלינגן‬
(re)sound/ring out [helən] ‫הילן‬
hide, here: subj scv3 [fərbergən] ‫בֿור בערגן‬
lie sv8 [lïgən/laÿgən] ‫לוייגן‬
attest/bear witness/provide evidence [bətsaÿgən] ‫ביצוייגן‬
Notes
The reader will note in numerous lines of Pariz and Viene that rhymes seem as
skewed as might be found in modernist poetry, e.g.: ‫דורט‬/‫הורט‬, ‫גיצוגן‬/‫ורוגן‬, ‫לוייגן‬/‫ביצוייגן‬.
The reader is encouraged to appreciate the flexibility of the conception and practice
of rhyme in OLY, rather than imagining error either on the part of the poet or in the
editor’s suggested pronunciation (although as previously cautioned, the latter is
always a possibility). In stanza 264 (Lesson Twenty-Three), for instance, ‫ שטרוס‬,‫מוס‬,
and ‫ גרוש‬are rhymed, thus slanting the ambiguous [o/a] vowels of the first two
words toward [o], since the third word could only have that vowel.
It seems likely that the word ‫ און‬in the invocation of canto five is a printer’s error
for '‫אונ‬, i.e. that the author is asking God for both wisdom and reason, rather than
wisdom without reason.
A common syntactic deformation occurs in the sentence ‫פריז דער וואר דער ריד גאר‬
‫( ורוא‬PaV 254, 5) ‘Pariz, he was quite delighted by her words.’ It seems an example of
fronting, i.e. moving a sentence component to the front of the sentence for the sake
of emphasis (or the exigencies of the verse form), but it is not clear that there is any
emphasis or verse-conditioned consideration involved. In fact, this left dislocation
(as linguists term the phenomenon, although in a Hebrew-alphabet text it would of
course technically be right dislocation) is quite common in both OLY and modern
English: ‘Sarah Cohen, she’s my professor’ instead of the simple ‘Sarah Cohen is my
professor,’ here clearly topicalizing (calling direct attention to a new topic) Sarah
Cohen before proceding to the statement about the new topic. One might imagine
a similar topicalization in the OY sentence: ‘It was Paris who was quite delighted by
her words.’ But that emphasis might just as easily be lacking.
The construction ‫( אין דוֿכט‬PaV 254, 6) is another of the common impersonal
constructions in OLY: the verb lacks a subject but has an accusative object: ‘(it)
seems (to) him’; the archaic English construction ‘methinks,’ i.e. ‘it seems to me,’ is
a perfect syntactic analogue.
The verb ‫ שענקן‬belongs to the small but important class of irregular weak verbs
(discussed in Lesson Twenty-One), whose preterite tense and past participles dis-
play both a vowel change characteristic of strong verbs and the dental suffix char-
acteristic of weak verbs: ‫גישענקט‬/‫שענקן שאנקטא גישאנקט‬.6
Translation
Canto Five May God give me wisdom and reason so that I can also compose the
fifth canto.
(249) No one should let his spirit become arrogant when he is successful in all his
endeavors. If he already has a great deal of money and property, he ought not there-
fore to oppress other people, for it often happens that whatever one does, his good
fortune falls to pieces; and it often comes to a reversal and loss, so that he descends
to the depths of Hell. (250) Thus likewise, on the other hand, one should not despair
when his fortune turns adverse and calamitous. He should rather lament his sin; let
him put his hopes in God and just be honorable; let him bear it with a good will. For
in a short while, when God deems it suitable, He will raise him from the mire into
Heaven.
(251) Indeed, regard Pariz, the poor fool: had he suffered much misfortune? You
know whether she—who had cut out his heart—was stuck in his craw. He had been
devastated by the loss of the garments that she had taken from him. Now, in a single
day, in a single hour, he found everything together. (252) You well know how she
drew him aside there into a corner, so that the bishop could not hear them. Like-
wise the young man asked no further questions. Now she began with her sweet
words, when he dared not, because of his embarrassment. She began to tell him
quickly why she had sent for him. (253) She did not immediately explain that he had
wounded her heart so severely, only how she had been with his father when he had
6 This verb has become strong in modEY: ‫געשאנקען‬

ָ ‫שענקען‬.
been ill and how she had taken his gear and how and where she had found it, and
how she had just simply carried it away, that it pleased her well, but now she regret-
ted it. (254) She said: “I will no longer keep it thus—let it not cleave to my soul—I
do not have it with me here. Otherwise I would give it to you on the spot.” Pariz was
quite delighted by her words. It seemed to him that she breathed life into him, and
he thanked her with great courtesy for visiting his father during his illness.
(255) He answered her: “Now, the garments, keep them all, with my permission.
I was initially quite angry; about that you can certainly believe me! I could have no
greater joy than that it fell into your hands. At first the loss was quite bitter for me;
recently a foreign knight gave it all to me as a present.” (256) When the noble lady
heard that—that he would not reveal himself—she put aside her shame and said to
him with a sweet voice: “I know that you are also burned by a flame and have now
for a long time concealed it. Conceal it no more, my dear beloved, reveal your heart
to me, joyfully and clearly. (257) Tell it to me, so that the noble Creator will make
you rejoice with your father and mother, so that God will delight you with your
beloved. Tell it to me, my beloved, so fine! If you tell me that, with all that goes with
it, your life will be ever calmer. Tell me, was it you who all those times so often
played me to sleep with sweet string music? (258) Are you the one who won the
shield with a white garment, horse and lance and who, with his might, preserved
me in great honor in Paris? Your dignity resonates and resounds, even if you prefer
to conceal it. Here you are, and if you deny it, then you have to be lying, for the
garment is proof of it all for me.”
Grammar
Overview of genitive case function
Generally, the genitive is said to mark possession, but its use is far more extensive
than that, in showing a broad range of relationships. While in the case of John’s
book, it is indeed a matter of John’s possession of the book, it is not really possession
that is represented by John’s love, and even less by John’s murder. This last case intro-
duces another complication, for the phrase could designate the death of John by
means of murder (objective genitive) or a murder committed by John, e.g. John’s
murder of Paul (subjective genitive).
Additionally, the partitive genitive has already appeared: ‫( דער מעשר אײנש‬JtR46)
‘one of the knives.’ The normal word order for the partitive genitive (designating
some part of the whole) in modern English and OLY is: head noun (the part) +
genitive (the whole), e.g. ‘some + of the group’/‘three + of my friends.’ In JtR46, that
normal order is reversed: ‫‘ דער מעשר אײנש‬of the knives + one’ = ‘one of the knives.’
Some verbs also take genitive objects: ‫( אלי יוֻ דן ווערן מײנר שפוטן‬BZ13) ‘all Jews will
ridicule me’; ‫( דא לכֿט דער קױניג אונ' אל זײן ואלק דעש אורטײל בֿון זִ ְימ ָרה‬BZ10) ‘The king and
all his people then laughed about Zimro’s verdict.’ Just as with the phrase ‫דעש פױאר‬
‫‘ טוכטר‬the farmer’s daughter’ in the Riddle from Lesson Eight, where the masculine
singular noun lacked the expected genitive inflection, here the same is true of the
neuter singular noun. The genitive marker on the definite article makes the case
function clear, however.
‫‪Additionally the genitive case may mark an adverbial, such as an expression of‬‬
‫‪ (BZ19) ‘one day’ (again lacking the genitive marker on the noun).‬אײניש טג ‪time:‬‬
‫‪Overview of dative case function‬‬

‫‪Perhaps the most familiar usage by this point in the course is the dative as object of‬‬
‫‪ (JtR4) ‘that he (might) lie with her.’ The first usage to‬דש ער בי איר לעגא ‪a preposition:‬‬
‫‪have occurred, in the first line of JtR, is likely almost as familiar, i.e. as indirect‬‬
‫‪ ‘I would like to sing marvels for you.’ A common mode of‬איך וויל אוך וונדר זינגן ‪object:‬‬
‫לווטר אונ' קלור זינט אימא די אווגן ‪expressing possession is with a dative of possession:‬‬
‫‪(JtR23) ‘Bright and clear are his eyes.’ Often difficult to distinguish in practice from‬‬
‫‪ (BZ13) ‘his‬זײן ִהערץ וואלט אים צור שפרינגן ‪the dative of possession is the ethical dative:‬‬
‫‪heart wished to shatter into pieces (for him),’ indicating the concern or interest of‬‬
‫‪the person in question for the matter in question, here impossible to include idiom-‬‬
‫‪atically in an English translation. Finally, the dative object of the verb, which occurs‬‬
‫זו ווי מוכטא אונש ‪after some verbs of commanding, advising, pleasing, or welcoming:‬‬
‫’!?‪ ‘How might a little Jew delight us so‬אײן יודלין זא רעכטא וול גבֿלן‬
‫‪Supplemental reading:‬‬ ‫‪ Tuesday‬דינשטאגישי קורנטין ‪ /‬פרײטאגישי קורנטין‬

‫‪Courier/Friday Courier‬‬
‫דינשטאגישי קורנטין‪ ,‬ת'מו לפ'ק‪ ,‬א' אלול‪ ,‬ך' אויגוסט‬

‫איטליען‬
‫(פֿענעציען) · דען פֿירטן אויגוסט · אלהיר איז איין גרוש גיוויטר אויז קומן אונ' איז‬
‫וואול בייא הונדרט וועלשי מייל אום (פֿענעדיג) ארום שרעקליך פֿיל שאדן גישעהן ·‬
‫דער ווינד האט פֿיל שיני הייזיר אום גיווארפֿן אויך האט ער פֿיל ביימר מיט דער ווארצל‬
‫אויז דער ערד ארויז גיריסן אונ' פֿיל הונדרט מענשן זיין דר פֿון טויט גיבליבן‪ · ‬אויך איז‬
‫היר צייטונג אן קומן פֿון דער טירקישן שטאט (אלעקסנדריא) דאז אין דער טירקישן‬
‫שטאט וועלכֿי היישט (גרוש קאירא) אין צעהן וואוכֿן זיינן גישטארבן אן דער פעסט‬
‫בייא טויזנט מאל הונדרט טויזנט מענשן ·‬
‫מאשקווע‬
‫דען פֿירטן יולי‪ · ‬אלהיר איז איין טאטרישר אב גיזנטר אן קומן · אונ' ביגערט פֿון דיא‬
‫צווייא (צארן) אדר פֿירשטן דאש זיא דען פֿר גלייך צווישן (פולן) ניט האלטן זאלן · דר‬
‫קיגן וויל דער (חם) אדר דר פֿירשט איבר דיא טאטרן אל דיא טריבוטן אונ' צינזן נאך‬
‫לאזן וואש אים זונשטן דיא צווייא גיברדר אונ' מאשקאוויטרישי פֿירשטן שולדיג זיין‬
‫צו געבן · אויך פֿר שפרעכֿט דער פֿירשט איבר דיא טאטערן דען מאשקוויטר צו שיצן‬
‫ווידר אלי זייני פיינד · אבר דיא רידן זיין עטוואז צו שארף גיוועזן אונ' מאן הט דען‬
‫טאטרישן אב גיזנטן דר ווייל אין איין ביהאלטינוז גינומן ·‬
‫אין (מאשקווה) איז בישלאסן ווארדן דאש דיא צווייא גיברידר אונ' פֿירשטן מיט איר‬
‫שוועסטר דיא פֿירשטין (זאפֿיא) זאלן זעלב דריט רעגירן אונ' קיניגן · אונ' דיא‬
‫פֿירשטין זאפֿיא זאל אליז אונטר שרייבן ‪:‬‬
‫דער (מאשקאוויטר) טוט זיך זער שטארק רישטן אונ' וויל דאש אנדרי יאר דיא‬
‫ דיזי וואוך הט דער (מאשקוויטר) איין‬: ‫(קרימישי) טאטרן אין איר לנד אריין פֿאלן‬
‫אב גיזנטן צו דען קיניג פֿון (פולן) גישיקט דר זעלביגי אב גיזנטר זאל אליז שליכֿטן‬
‫· אונ' פֿון דורטן זאל דער‬ ‫וואש נאך צווישן (מאשקווה אונ' פולן) צו שליכֿטן איז‬
‫(מאשקוויטרישי) אב גיזנטר נאך (ווין) פֿר רייזן צו אירי קיסרליכֿי (מיישטעט) פֿון‬
: ‫וועגן פֿיל גיהיימי זאכֿן‬
Glossary
Italy geo [itályen] ‫איטליען‬
Venice geo [vənétsyen vənédig] ‫פֿענעציען = פֿענעדיג‬
right here/in said place [alhír] ‫אלהיר‬
storm/tempest [gəvitər] ‫גיוויטר דש‬
occur/come about/finish spv.sv4 [óuskumən] ‫אויז קומן‬
Romance language, usually Italian [velš] ‫וועלש‬
mile [mayl] ‫מייל דיא‬
around [um] ‫אום‬
dreadful(ly)/awful(ly) [šrekləχ] ‫שרעקליך‬
damage [šodən] ‫שאדן דער‬
wind [vind] ‫ווינד דער‬
knock down/overturn spv.scv3 [úmverfən] ‫אום ווערֿפן‬
tree [bóum beymər] ‫בוים דער ביימר‬
root [vortsəl vortslən] ‫ווארצל דיא ־ן‬
rip/tear out spv.sv7 [aróusraysən] ‫ארויז רייסן‬
news/tidings [tsaytung] ‫צייטונג דיא‬
arrive spv.sv4 [ónkumən] ‫אן קומן‬
Alexandria geo [aleksándriə] ‫אלעקסנדריא‬
Cairo geo [kayro] ‫קאירא‬
week [voχ] ‫וואוך דיא ־ן‬
die scv3 [šterbən] ‫שטערבן‬
plague [pest] ‫פעסט דיא‬
one hundred thousand [tóuzənt mol hundərt] ‫טויזנט מאל הונדרט‬
Moscow geo [moskvə] ‫מאשקווע‬
Tatar [tótəriš] ‫טאטריש‬
ambassador [óbgəzàntər] ‫אבגיזנטר דער‬
desire/wish/request [bəgerən] ‫ביגערן‬
tsar [tsar] ‫צאר דער ־ן‬
prince [first] ‫פֿירשט דער ־ן‬
reconciliation/settlement/treaty [fərgláyχ] ‫פֿרגלייך דער‬
Poland geo [póulən] ‫פולן‬
in return for that [dərkegən] ‫דר קיגן‬
khan [χam] ‫חם דער‬
Tatar [totər] ‫טאטר דער ־‬
tribute [tribút] ‫טריבוט דער ־ן‬
interest/fee/toll/tribute [tsinz] ‫צינז דער ־ן‬
abate/discount/abrogate spv.sv10 [nóχlozən] ‫נאך לאזן‬

otherwise [zunstən] ‫זונשטן‬
brothers pl.only [gəbridər] ‫גיברדר דיא‬
Muscovite geopolitical designation.adj [moskəvitrəš] ‫מאשקאוויטריש‬
owe/be obligated to pay [šuldig] ‫שולדיג זיין‬
the Muscovite = the ruler of Muscovy geo [moskəvitər] ‫מאשקוויטר דער ־‬
protect/guard [šitsən] ‫שיצן‬
harsh/acrimonious/sharp [šarf] ‫שארף‬
meanwhile/in the meantime [dərváyl] ‫דרווייל‬
enclosure/cell/prison [bəháltənis] ‫ביהאלטינוז דש‬
decide/conclude sv8 [bəšlisən] ‫בישלישן‬
sister [švestər] ‫שוועסטר דיא‬
princess [firstən] ‫ֿפירשטין דיא‬
Sophia fem.prop.name [zófyə] ‫זאפֿיא‬
as one of three/as a threesome [zelb drit] ‫זעלב דריט‬
rule/reign/govern [regirən] ‫רעגירן‬
rule/reign/govern as monarch [kḯnigən/këń igən] ‫קיניגן‬
sign/subscribe sv7 [untəršraybən] ‫אונטר שרייבן‬
arm/prepare refl [ristən ziχ] ‫רישטן זיך‬
the subsequent year/next year [dos ánd(ə)rə yor] ‫דאש אנדרי יאר‬
Crimean geo [krimiš] ‫קרימיש‬
invade spv.scv9 [aráynfalən] ‫אריין פֿאלן‬
reconcile/smooth/arbitrate/mediate [šliχtən] ‫שליכֿטן‬
there [dortən] ‫דורטן‬
Vienna geo [vin] ‫ווין‬
travel [fərayzən] ‫פֿר רייזן‬
imperial [kéysərləχ] ‫קיסרליך‬
secret [gəhéym] ‫גיהיים‬
Notes
Various lengths were assigned to the “Welsh mile” in the Middle Ages and early
modern periods, ranging from 1,500 to 2,100 meters.
The Egyptian cities of Alexandria and Cairo were Turkish only insofar as they
belonged to the Ottoman Empire.
The phrase ‫ בייא טויזנט מאל הונדרט טויזנט מענשן‬presents a problem. There seem to be
three interpretive possibilities: (1) with the word ‫ בייא‬meaning ‘among/from/out of,’
and thus ‘a thousand out of a hundred thousand’ (= one per cent), which would
seem newsworthy only for the plague’s lack of virulence; (2) with the word ‫בייא‬
meaning ‘approximately,’ and thus the syntactically but not demographically plaus
ible ‘approximately a thousand times a hundred thousand’ = a hundred million; or
(3) there is a printer’s error: as Hilde Pach notes (private communication, 11 August
2014), the Dutch source text of the Courier, the Oprechte Haerlemse Courant (17
August 1686), reports: Met een schip van Alexandria is tyding, dat in 72 dagen omtrent
1000000 Menschen te Grand Cairo aen de Pest gestorven zijn ‘with a ship from Alex-
andria news has come that in seventy-two days approximately one million people
died of the plague in Great Cairo,’ thus suggesting that the Yiddish should have
reported ‘a thousand times a thousand,’ not ‘a thousand times a hundred thousand.’
My translation reflects this option, excising after the fact the troublesome ‫הונדרט‬.
The verb ‫ שפרעכן‬would generally have a stem-change in 3rd pers.sg.pres. (‫)שפריכט‬,
but here retains the root vowel ‫ע‬.
Translation
Tuesday Courier, 1 Elul/20 August 1686.7
4 August, Venice, Italy. There was a great storm here, and for about a hundred
Welsh miles around Venice there was dreadful damage. The wind knocked down a
great many fine houses and uprooted many trees, and several hundred people lost
their lives. News has also arrived here from the Turkish city of Alexandria that in
the Turkish city named Great Cairo in the course of ten weeks a million people died
of the plague.
4 July, Moscow. A Tatar emissary has arrived here, and desires that the two Czars,
or princes, not honor their treaty with Poland. In return for that, the Khan, or
prince of the Tatars, will abrogate all the tribute and tolls that the two brothers and
Muscovite princes are otherwise obligated to pay him. The Tatar prince also prom-
ises to protect the Muscovite from all his enemies. But the words were somewhat
too harsh, and in the meantime the emissary has been put in prison.
In Moscow it has been decided that the two brothers and princes with their sis-
ter, Princess Sophia, are to rule and reign as a threesome, and Princess Sophia is to
sign everything.8
The Muscovite is arming/preparing intensely and intends to invade the territory
of the Crimean Tatars next year. This week the Muscovite sent an emissary to the
King of Poland. The aforementioned emissary is to arbitrate everything between
Muscovy and Poland that can be arbitrated, and from there the Muscovite emissary
is to travel to Vienna to His Imperial Majesty for the sake of many top secret
matters.
7 In fact 1 Elul 5446 was 21 August 1686 (Gregorian).

8 One might interpret this ‫ זול‬as an indication that Princess Sophia is to reign on equal standing with
her brothers, as evidenced by the need for her approval, too, for any and all state decisions; the sense of
the verb could also work in the other direction, however, indicating that she was under compulsion
simply to approve all the acts of her brothers.
‫‪Lesson Twenty-Three‬‬
‫)‪Pariz and Viene (stanzas 259–71‬‬
‫ווער דו איין מענש דרשטאנדן זאך‬ ‫ ‬

‫ווען דו בליצט אונ' שלאגט איין גרוש דונדר‬ ‫ ‬
‫דער קום אונ' זיך פריז איץ אך‬ ‫ ‬
‫צו דיזן ווארט אזו דרשטונדר ·‬ ‫ ‬
‫דו זיא דיא ריד אל צו אים שפרך‬ ‫ ‬
‫איטליכש ביזונדר ·‬
‫ֿ‬ ‫אונ' וואושט עז אלז‬ ‫ ‬
‫דו ביגאן זיך זיין הערץ יוא צו דר וואייקן‬ ‫ ‬
‫ער שפרך עז טאג ניט מין דש איך עז לאייקן‬ ‫ ‬
‫ער שפרך צו איר אידלי קרון‬ ‫ ‪ 260‬‬

‫איך ביט אויך דרום זייט מיר גינידיג ·‬ ‫ ‬
‫אונרעכט הון‬
‫ֿ‬ ‫איך ווייש וואל דש איך‬ ‫ ‬
‫דש איך ניט גינג אויירר לידיג ·‬ ‫ ‬
‫אבר דיא ליב דיא בלינד הוט מירש גיטון‬ ‫ ‬
‫איך הב ֿבור שולט איין גרושן שידיג ·‬ ‫ ‬
‫איך בין ניט ווירדיג צו וועשן אוייר זולן‬ ‫ ‬
‫איכש אך אל צייט גיהט ֿבור הולן ‪:‬‬
‫דרום האב ֿ‬ ‫ ‬
‫נאך נימץ וואורד מיין הולד גיוואר‬ ‫ ‬

‫איכש ליש דרקענן ·‬
‫אז אודרדו דען ֿ‬ ‫ ‬
‫זוישט עז אים הערץ ֿבור בורגן וואר‬ ‫ ‬
‫אונ' וואז מיר עז צו קולן ברענן ·‬ ‫ ‬
‫ווייל איר עש וואוישט נון גאנץ אונ' גאר‬ ‫ ‬
‫זא וויל איך עז יוא אך ביקענן ·‬ ‫ ‬
‫עז איז אלז וואר אונ' נאך ויל מין דרנעבן‬ ‫ ‬
‫איך ביט אויך זייט מיר מיין טורהט ור געבן ‪:‬‬ ‫ ‬
‫קנעכט‬
‫ֿ‬ ‫אונ' נעמט מיך נויירט בויר איין‬ ‫ ‬
‫נישט מין בין איך ֿבור אויך ביגערן ·‬ ‫ ‬
‫רעכט‬
‫ֿ‬ ‫וויענה שפרך עז איז וואל‬ ‫ ‬
‫דש דו זולשט זיין מיין אידל הערן ·‬ ‫ ‬

‫שלעכט‬
‫ֿ‬ ‫זיא ענטוורט אים אין קורצי ווארט‬ ‫ ‬
‫וויא וואל זיא מין גירעט העט גערן ·‬ ‫ ‬
‫אבר די צייט אונש אורט וואר בסכנה‬ ‫ ‬
‫דען פישוף ווארן זיא אך דראן שונה ‪:‬‬ ‫ ‬
‫מאכט‬
‫ֿ‬ ‫קראפט מיין‬
‫ֿ‬ ‫זיא שפרך צו אים מיין‬ ‫ ‬
‫מיין בלוט מיין ולייש מיין לייב זו בידר ·‬ ‫ ‬
‫גיא הין דיין שטרוס מיין הערץ אונ' א ֿכט‬ ‫ ‬
‫דש דו צום ציל צו מיר קומשט ווידר‬ ‫ ‬
‫זיא האטן אין נון איין אורט ביזא ֿכט‬ ‫ ‬
‫קיין בעשירז וואר נאך ֿבור נאך זידר ·‬ ‫ ‬
‫אין איינם קעלר טיף אן איים גיגאטר‬ ‫ ‬
‫דש עז ניט מערקן קונט מוטר נאך ואטר ‪:‬‬ ‫ ‬
‫אזו גינגן זיא אל אירי שטרוס‬ ‫ ‬

‫וויא באלד האט ער אודרדו גי ֿבונדן ·‬ ‫ ‬
‫אונ' זאגיט אים אין וועל ֿכר מוס‬ ‫ ‬
‫זיין ווערק אונ' זייני האנדל שטונדן ·‬ ‫ ‬
‫ער האטזן נון איין ורייד גאר גרוש‬ ‫ ‬
‫ווען זיין לייב וואר אן זיין לייב גיבונדן ·‬ ‫ ‬
‫פריז דער וואר אין נון גרהוך דרמיינן‬ ‫ ‬
‫ער זולט אים העל ֿפן מיט איים הערץ איין ריינן ‪:‬‬ ‫ ‬
‫ער ורהיש אים ויל אונ' טעט עז דוך‬ ‫‪ 265‬‬

‫זיין גיזעלש ֿפט קאם אים וואל צו שטוייער ·‬ ‫ ‬
‫ער הט אין ליב ֿבור לאנגן נוך‬ ‫ ‬
‫אונ' דיא ליבש ֿפט וואורד אל טאג אין נוייער ·‬ ‫ ‬
‫אונ' ווערן זיא קומן אויז איינם לוך‬ ‫ ‬
‫זו קוינטן זיא יוא ניט זיין גיטרוייער ·‬ ‫ ‬
‫אין אלן בידויר ֿפניש וואר ער אים רוט געבן‬ ‫ ‬
‫אונ' שטונד אים אל מול ביי מיט לייב אונ' לעבן ‪:‬‬ ‫ ‬
‫אזודר טעט וויענה אך‬ ‫ ‬

‫מיט איזבעלן אירר אמן ·‬ ‫ ‬
‫קיין זויל ֿכי וורויינטש ֿפט מן ניא זאך‬ ‫ ‬
‫זיא נוימר ֿבון אננדר קאמן ·‬ ‫ ‬
‫אונ' ווען די מייד ויר ווארטר שפרך‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫‪lesson twenty-three215‬‬
‫דו ווארן דריי דעש יונגש נאמן ·‬ ‫ ‬

‫ווען מן נויירט אליין נעניט פריזן‬ ‫ ‬
‫זו דו ֿכט זיא דובן זיין אין פארדיזן ‪:‬‬ ‫ ‬
‫דר ווייל דו קאם פריז צום ציל‬ ‫ ‬

‫דש זיא אים האט ֿבור אהן געבן ·‬ ‫ ‬
‫אזו ֿבור הולן אונ' אזו שטיל‬ ‫ ‬
‫דש עז ניא וואושט קיין מענש ביי לעבן ·‬ ‫ ‬
‫דער מול דו קאם ער אזו ויל‬ ‫ ‬
‫גיביל אונ' אים וואז עבן ·‬
‫אז אים ֿ‬ ‫ ‬
‫אונ' דאז וואר אל זיין לושט אונ' זיין שולאצן‬ ‫ ‬
‫דש ער מיט זיינר ליב וואז דורטן שוואצן ‪:‬‬ ‫ ‬
‫גיבאלט‬
‫וואז אלן בידן וואל ֿ‬ ‫ ‬
‫שפרוכן ·‬
‫ֿ‬ ‫זיא דו גיגן אננדר‬ ‫ ‬
‫און אלי שאנט נאך הינטר הלט‬ ‫ ‬
‫גיברוכן ·‬
‫ֿ‬ ‫דען אייז דען הט מן נון‬ ‫ ‬
‫ער זאגיט נון וואז אים דו גאלט‬ ‫ ‬
‫גישטוכן ·‬
‫ֿ‬ ‫דש ער בויר זיא האט וריי‬ ‫ ‬
‫אונ' זורג אונ' אנגשט דיא ער האט ויל גיליטן‬ ‫ ‬
‫מוכט זיין צו שניטן ‪:‬‬
‫דש ער צו קלייני שטויק ֿ‬ ‫ ‬
‫אונ' זיא דר ציליט אך איר טייל‬ ‫ ‬

‫ֿבון אירר הולד אונ' אירן זינן ·‬ ‫ ‬
‫גיקנויפפט איין זייל‬
‫ֿ‬ ‫אונ' וויא זיא העט גיהט‬ ‫ ‬
‫דש העט אירש הערץ אים לייב טון דינן ·‬ ‫ ‬
‫אונ' דש זיא זולט זיין גיווארן הייל‬ ‫ ‬
‫דש העט זיא נוימר מער טון ווינן ·‬ ‫ ‬
‫נון לוביט זיא ֹגוט דער איר הט גיוויזן‬ ‫ ‬
‫דש איר דרלויזר וואר דער שוין פריזן ‪:‬‬ ‫ ‬
‫אופט אן דש זעלב אורט‬

‫זיא קאמן ֿ‬ ‫‪ 270‬‬
‫אונ' ווארן מיט אננדר שוועצן ·‬ ‫ ‬
‫איטליכש ווארט‬
‫ֿ‬ ‫מיט הערץ אונ' לייב איין‬ ‫ ‬
‫מיט ורייד מיט רידן ווארן זיא זיך געצן ·‬ ‫ ‬
‫דען לושט דיא ורייד דיא דו וואז דורט‬ ‫ ‬
‫וואז געלט וואז גוט קוינט עז דרשעצן ·‬ ‫ ‬
‫ליבשפט זו זויסן‬
ֿ ‫דיא הולד גרוש אונ' דיא‬
: ‫רעכט צו בוסן‬
ֿ ‫הופונג אירן לושט מיט אירן‬
ֿ ‫מיט‬
‫דיא הויניג ווארט דיא אידלן ווענק‬

· ‫דיא וויל איך אויך איץ אל ניט זאגן‬
‫ווען וורום ווען איך דראן גידענק‬
· ‫דו מוז איך מייניש אונגלויק קלאגן‬
‫וויא איך מיין הערץ אונ' לייב הין שענק‬
· ‫אונ' איז מיר ניט איין דאנק אויז טראגן‬
‫אזו וויל איך ֿבון דען ֿבעל שרייבן דען בוישטן‬
: ‫ווען נורט מיט בויזי דינג מוז איך מיך טרוישטן‬
Glossary
be stupefied ir.sv. [dərštán] ‫דרשטאן‬
(lightning) strike [blitsən] ‫בליצן‬
thunder [dundər] ‫דונדר דער‬
separately/in particular [bəzundər] ‫ביזונדר‬
begin sv5 [bəginən] ‫ביגינן‬
melt/soften [dərveykən] ‫דר וואייקן‬
to be valuable/useful/good (prt-pr) [tóugən / tagən] ‫טאגן‬
deny [léyk(ə)nən] ‫לאייקנן‬
merciful/gracious [gənedig] ‫גינידיג‬
be wrong [unreχt hon] ‫אונרעכֿט הון‬
free of +gen [ledig] ‫לידיג‬
blind [blind] ‫בלינד‬
cause/incur [fəršultən] ‫בֿור שולטן‬
misfortune [šedig] ‫שידיג דיא‬
worthy [virdig] ‫ווירדיג‬
sole (of foot)/foot [zol] ‫זול דיא ־ן‬
no one [niməts] ‫נימץ‬
grace/favor/affection/love [huld] ‫הולד דיא‬
perceive/become aware of prv [gəvór vèr(ə)n] ‫גיוואר ווערן‬
coal/ember [kóul] ‫קול דיא ־ן‬
confess/admit ir.wv [bəkenən] ‫ביקענן‬
besides/additionally [dərnebən] ‫דרנעבן‬
folly/foolishness [torhe(y)t] ‫טורהט דיא ־ן‬
‫אונש = אונ' דש‬
dangerous [bəsakonə] ‫בסכנה‬
to be keen to/to be focused on [drán zàyn] ‫דראן זיין‬
save/spare/treat with care [šonən] ‫שונן‬
honest/righteous/upright/able/stalwart [bidər] ‫בידר‬
pay attention/heed [aχtən] ‫אכֿטן‬
lesson twenty-three217
goal/point/place [tsil] ‫ציל דש‬

provide/supply/advise [bəzaχən] ‫ביזאכֿן‬
after(wards)/later [zidər] ‫זידר‬
cellar [kelər] ‫קעלר דער‬
grate/grill/iron gate [gəgatər] ‫גיגאטר דש‬
degree/dimension [mos] ‫דש‬/‫מוס דיא‬
case/deal/thing/business [handəl] ‫האנדל דער‬
has of it (+gen) [hotsən]1 ‫האט זיין‬
ָ = ‫האטזן‬
bind sv5 [bindən] ‫בינדן‬
very much [górhouχ] ‫גרהוך‬
admonish/exhort [dərmeynən] ‫דרמיינן‬
promise sv11 [fərheysən] ‫ורהיישן‬
comradery/brotherhood [gəzelšaft] ‫גיזעלשפֿט דיא‬
support/aid/tax/fee [štaÿər] ‫שטוייער דיא‬
support/be supportive of id [tsu štaÿər kumən] ‫צו שטוייער קומן‬
renew [naÿər ver(ə)n] ‫נוייער ווערן‬
loyal/true/faithful [gətráÿ] ‫גיטרויי‬
need/exigency [bədërfnis] ‫דש‬/‫בידוירפֿניש דיא‬
support/assist + dat spv.ir.sv [bayšton] ‫ביי שטון‬
nurse wn [am] ‫אם דיא ־ן‬
friendship/amity/love [fraÿntšaft] ‫וורויינטשפֿט דיא‬
name/call/mention ir.wv [nenən] ‫נענן‬
up there/above [dobən] ‫דובן‬
indicate/identify/specify spv.scv2 [óngebən] ‫אהן געבן‬
desire/delight/lust [lust] ‫לושט דיא‬
pleasure/recreation/amusement [šolatsən] ‫שולאצן דש‬
chat/gab [švatsən] ‫שוואצן‬
deceit/deception/treachery [híntərhalt] ‫הינטר הלט דער‬
ice [ayz] ‫דש‬/‫אייז דער‬
break scv3 [breχən] ‫ברעכֿן‬
obtain/count/be of value scv3 [geltən] ‫געלטן‬
joust/lance/fight scv3 [šteχən] ‫שטעכֿן‬
trouble/care/sorrow [zorg] ‫זורג דיא‬
anxiety/anguish [angst] ‫אנגשט דיא‬
tell/recount/narrate [dərtseylən] ‫דרצילן‬
yearning/longing [zenən] ‫זינן דש‬
knot/tie/bind [knïpfən] ‫קנויפֿפן‬
cord/rope [zeyl] ‫זייל דש‬
stretch [denən] ‫דינן‬
expect/imagine [venən] ‫ווינן‬
liberator/rescuer/redeemer [dərlëzər] ‫דרלויזר דער‬
1 The form ‫ האטזן‬is an idiomatic contraction of ‫האט זיין‬

ָ ‘has’ + the genitive of the neuter pronoun ‫עז‬
and thus means ‘has of it’ or ‘has therefrom’ (see DWB: vol. 16, col. 570: “sen”).
delight/entertain/refresh oneself refl [getsən zic] ‫געצן זיך‬

balance/offset/equal [dəršetsən] ‫דרשעצן‬
sweet [zïs] ‫זויש‬
hope [hofung] ‫הופֿונג דיא‬
atone/expiate/make amends [bïsən] ‫בוסן‬
gesture/movement [vank venk] ‫וואנק דער ווענק‬
remember/think back on/consider ir.wv [gədenkən] ‫גידענקן‬
deliver/bring forth spv.sv6 [óustrogən] ‫אויז טראגן‬
mistake/error [fel] ‫בֿעל דער‬
evil/wicked suprl [bëz bëztən] ‫בויז > בוישטן‬
comfort/take solace in [trëstən] ‫טרוישטן‬
Translation
(259) Whoever has seen a stupefied person when lightning strikes, followed by a
great thunderclap, let him come and also have a look at Pariz now—by these words
he was thus stupefied. While she was saying all these things to him and was certain
of it all, item by item, then his heart began to soften. He said: “There is no longer a
reason for me to deny it.” (260) He said to her: “My noble beloved, I implore you,
have mercy on me. I know well that I have done wrong in not remaining free of you.
But love, blind love, has done it to me. I have caused a great misfortune. I am not
worthy to wash (the soles of) your feet. For that reason, too, have I always kept it
hidden. (261) No one has yet noticed my love, except for Odoardo, to whom I
revealed it. Otherwise it was hidden in my heart which it burned to embers. Since
you know everything about it, I will indeed also confess it. It is all true, and much
more besides. I beg you: forgive my foolishness, (262) and if you only take me as a
servant, I will desire no more from you.” Viene said: “It would be proper for you to
be my noble lord.” She answered him in few and simple words, although she would
have liked to say more, but the time and place were dangerous. They also wanted to
spare the bishop any trouble from it.
(263) She said to him: “My strength, my might, my blood, my flesh, my body so
distinguished, be on your way, my heart, and pay attention that you again come to
the place when it is time.” They decided on a place for themselves; there was never
a better one, before or since: in a deep cellar at a grate, so that neither mother nor
father could notice it. (264) Thus did they all go on their ways. How quickly did he
find Odoardo and tell him how his deeds and affairs stood. He was now therefore
quite delighted, for their lives were bound to each other. Pariz now sharply admon-
ished him that he was to help him with a pure heart. (265) He promised him much
and did it, too. His comradery was a great support for him. He had held him dear
for a long time, and their amity was renewed every day. And if they had been born
from the same hole, they could not have been more loyal to each other. He gave him
counsel in every moment of need, and stood by his side at all times with body and
soul.
(266) Thus did Viene also do with Isabele, her nurse. Never had one seen such a
friendship; they were never apart, and when the maiden said four words, three of
them were the name of the young man. If one were but to mention Pariz, it seemed
to her that she was up in Paradise.
(267) Meanwhile Pariz came to the place that she had earlier identified for him—
so secret and so quiet that no living person knew of it. Now he went there as much
as was pleasing to him and as was appropriate for him, and that was all his desire
and his comfort—that he could there chat with his beloved, (268) which well
pleased them both—they there spoke with each other without any shame or deceit;
the ice had now been broken. He told her now that which was then important for
him: that he had nobly fought as her champion, and he had suffered much worry
and fear that he might be cut to tiny pieces. (269) And she also recounts her part
concerning her favor and her longing, and how she had been bound by a cord that
had stretched her heart inside her body, and she never imagined that she would
again be healthy. Now she praised God who had shown her that her redeemer was
the handsome Pariz.
(270) They often came to that same place and chatted with each other. With heart
and soul, each single word, with joy, with words, they delighted each other. The
desire and delight that was there at that time—what money or what property could
equal it in value? The great affection and the love so sweet, hoping to atone for their
desires with their rights. (271) The honeyed words, the noble gestures—I do not
now want to mention them all to you, for when I think of them, then I must lament
my own infelicity: how I give my heart and soul and do not even get a thank-you in
return. Therefore I want to write about the mistakes—the wicked ones—for I have
to take comfort only in wicked things.
Grammar
Syntax
As noted in Lesson One, the underlying word order of the declarative sentence in
OLY is:
SVO ‫ קנעכט‬. . . ‫איך הן דען‬
That order is often altered by the fronting of an element of the sentence, which
shifts the subject to the position following the verb:
adv VSO ‫ רי̌שליכן דרוטא — טעט ער איר הײשא גר‬JtR39

O VS ‫ פילילינא קושן — היש זי חר בֿורא טרגן‬JtR33
clause VSO ‫ עש מוש בצײגט ווערדן — שפרוכן די ורוון זן‬JtR31
question word VS(O) ‫ ווש — איז מיר גישעהן‬BZ19
Common to all these possibilities is that the finite verb remains in second position,
which is the primary constant in OLY syntax.
There are further possibilities for syntactic variation, including the use of quasi-
impersonal subjects, a topic addressed earlier, which receives more attention here.
There are examples in English such as it is raining or has it really come to this? where
it denotes in fact nothing definable but merely functions grammatically as the sub-
ject of the sentence, a “dummy” subject, as it were. In OLY (as in many other lan-
guages), this kind of impersonal structure is more widespread and includes such
sentences as ‫‘* עז גינג איין פויאר‬it went a farmer . . . ,’ i.e. ‘a farmer went . . . ’ (already
encountered in Lesson Eight), in which there is no logical necessity for a dummy
subject, since a farmer in the nominative case could already serve perfectly well as
the subject of the sentence. It is, instead, a stylistically conditioned syntactic varia-
tion that signals the narrative mode: the reader immediately recognizes that a story
is being told. Once this structure has been seen a few times, it should present no
difficulty for the reader. And, the reader should note, even in this impersonal con-
struction, the finite verb takes the second position.
An experiment with another sentence that occurs in the Riddle (Lesson Eight)
will demonstrate:
standard order: SVO

4 3‫ ב‬3‫ א‬2 1
‫א) איך שרייב דיר היפשי רענטניש דו‬
1 subject
2 finite verb
3‫ א‬indirect object
3‫ ב‬direct object
4 adverbial
Elements 1, 3‫א‬, 3‫ב‬, and 4 are mobile, such that each of them can occupy the first
syntactic position in the sentence. If the adverbial ‫ דו‬is fronted (moved to first
position), there are essentially no semantic consequences, i.e. there is no change in
meaning. If either of the objects (#3 in the example sentence) is fronted, then that
object will generally be emphasized (although in poetry, such syntactic variation is
often a result of the exigencies of meter or rhyme). Consider these possible
structures:
‘It is here that I write fine riddles for you’ ‫ב) דו שרייב איך דיר היפשי רענטניש‬
‘It is for you that I write fine riddles here’ ‫ג) דיר שרייב איך היפשי רענטניש דו‬
‘It is fine riddles that I write for you here’ ‫ד) היפשי רענטניש שרייב איך דיר דו‬
Each of these sentences is perfectly idiomatic and syntactically normal, with differ-
ing syntactic and thus semantic emphases (although such emphasis may well be
very slight).
Sometimes a slot is filled by a complete adverbial phrase:
‫אונ' צו איינום ראש השנה זאש דער מלך אוף זיינום שטול‬
‘And on one Rosh Hashone/sat/the king/on his throne’ (BZ10)
While the verb is the sixth word of the sentence, it nonetheless fills the second
syntactic slot, since ‘and on one Rosh Hashone’ consists of a coordinating conjunc-
tion (see below) and a single adverbial (albeit in the form of a full prepositional
phrase). This sentence also illustrates a normal, rule-governed deviation that is

conditioned by the inclusion in the first syntactic slot of any admissable element,
such as adverbials, which then shifts the subject to third position, but retains the
verb in second position, yielding an order that one might diagram as advVSO.
If the sentence includes a non-finite verb (infinitive, past participle), then that
verb form is generally clause-final, as in the first sentence of “Yousef ha-tsadik”:
‫איך װיל אוך װנדר זינגן‬
‘I/will/for you/marvels/sing’ = ‘I will sing marvels for you’
subject/finite verb/indirect object/direct object/infinitive
Having then established the general rule that the finite verb takes the second
syntactic position in a clause, it must be noted that there are four fundamental
exceptions to that rule: (1) commands, (2) yes/no questions, (3) a particular type of
conditional sentence, (4) some dependent clauses.2 In the first three cases, the finite
verb occurs in first position.
The command, with initial finite verb in the imperative mood:
‫̌שװט װערדן ורװן‬
‘look, worthy ladies’
The second exception is the yes/no question:
‫הן װיר ̌שדן אדר ורומן אנ̌פנגן‬
‘did we suffer loss or make a profit?’ (EYT 5, Ab61,4)
Third is the conditional sentence, with the finite verb in the subjunctive mood:
‫װיר עש אוך ניכט צו לנק‬
were / it / to you / not too tedious = ‘were it not too tedious for you’
The fourth exception occurs in dependent clauses (often marked by subordinating

conjunctions such as ‫ ווייל‬,‫ דש‬,‫ווען‬, etc.), where there is a strong tendency in OLY to
shift the finite verb to clause-final position:
‫ װי דער גוטא יוסף דש חרצא זיך בטװנק‬. . .
how/the good Joseph/the heart to himself/tamed = ‘how good Joseph tamed his
heart’
There are, however, abundant exceptions to this rule (especially in poetry), already
gesturing toward the rule of SVO syntax in dependent clauses in modEY: ‫װען ער װאר‬
‫( אײן ריכטר‬BZ9) ‘for he was a judge.’
One should also note that unlike such subordinating conjunctions as ‫ ווייל‬,‫ דש‬,‫ווען‬,
which often do affect the word order of the subsequent clause, coordinating con-
junctions such as '‫‘ אונ‬and,’ ‫‘ אודר‬or,’ and ‫‘ אובר‬but’ are also generally in initial posi-
2 One might also add a fifth case in deliberate deformation of standard word order for the sake of
style (especially in poetry).
‫אונ' מאן העט זיא דאז ‪tion in a clause but are not reckoned as filling a syntactic position:‬‬
‫אבר זיא האבן גיזאגט )‪ ‘and one would have spared their lives’ (Cour23‬לעבן גישענקט‬
‫’‪(Cou23) ‘but they said.‬‬

‫פרייטאגישי קורנטין‪ ,‬ת'מו ל'פק‪ ,‬ג' אלול‪ ,‬ך'ג אויגוסט‬

‫פארטוגל‬
‫(ליסאבון)‪ · ‬דען זעקס אונ' צוונציגשטן יולי ‪ :‬אלהיר האט מאן דרייא רייכֿי (פארטוגיזן)‬
‫אין פֿרדאכֿט גיהאלטן דאש זיא היימליך אירן (יודישן גלויבן) האלטן · אונ' מאן העט‬
‫זיא דאז לעבן גישענקט ווען זיא העטן דען (יודישן) גלויבן (ח''ו) פֿר לייקניט · אבר זיא‬
‫האבן גיזאגט מיר זיין פֿון (יהודים) גיבארן מיר וועלן אויך אז (יהודים) שטערבן · אונ'‬
‫זיא זיין אלי דרייא פֿרברענט ווארדן · אבר גאט איז איין גירעכֿטר ריכֿטר דער ווערט דז‬
‫און שולדיגי בלוט פֿר גיסן צו זיינר צייט וואול ווישן צו גיפֿינן · אמן סלה ·‬
‫נידר לנדן‬
‫(אמשטרדם) · דען צווייא אונ' צוונציגשטן אויגוסט · שיפֿר (אברהם שעפמאז) איז‬
‫גיקומן פֿון (זנט עפֿשטאציוס) צו פֿארן · אונ' איז אויך צו (סורינאמה) גיוועזן אונ' דער‬
‫זעלביגי שיפֿר האט אין דען (קאנאל) צווייא טירקישי רויב שיפֿן דר זעהן אונ' איטליכֿיז‬
‫רויב שיף איז אויז גירישט גיוועזן מיט פֿירציג שטיק גישיץ · אונ' דער זעלביגי שיפֿר‬
‫איז זוא גידיכֿט פֿאר די צווייא טירקישן רויב שיפֿן פֿאר בייא גיפֿארן דאש ער איר‬
‫גישטיק האט קענן צעלן‪ · ‬אבר דיא רויב שיפֿן הבן ניט גיקענט בייא אים קומן פֿון וועגן‬
‫דען הוילן וואשיר וועלכֿיז אויך האט גימאכֿט דז ער זיא נאך אנט קומן איז · דאש‬
‫הארטי וועטר האט אין דיא הולנדישי האבֿן זער הויל וואשיר גימאכֿט דר דורך דער‬
‫זעלביגי שיפֿר האט גימוזט זייני צווייא מאשט ביימר אב האקן אונ' איבר (בארט) ווערפֿן ·‬
‫אונ' זיין שיף איז דאך גלייך וואול נ[א]ך אין דען (טעסל) אריין גישלעפט ווארדן ·‬
‫]‪Portugal geo [pórtugal‬‬ ‫פארטוגל‬
‫]‪Lisbon geo [lísabon‬‬ ‫ליסאבון‬
‫]‪here: wealthy [rayχ‬‬ ‫רייך‬
‫]‪Portuguese (person) [pórtugiz‬‬ ‫פארטוגיז דער ־ן‬
‫]‪suspicion [fərdáχt‬‬ ‫פֿרדאכֿט דער‬
‫]‪suspect id [in fərdáχt haltən‬‬ ‫אין פֿרדאכֿט האלטן‬
‫]‪secret(ly) [heymləχ‬‬ ‫היימליך‬
‫]‪Jewish [yïdiš‬‬ ‫יודיש‬
‫]‪creed/faith/religion [glóubən/glaÿbən‬‬ ‫גלויבן דער‬
‫]‪give/bestow, here: spare ir.wv [šenkən‬‬ ‫שענקן‬
‫]‪God forbid! [χás vəšòləm‬‬ ‫ח''ו = חס־ושלום‬
‫]‪deny/renounce [fərléyk(ə)nən‬‬ ‫פֿר לייקנן‬
Jew [yəhudi] ‫יהודי דער ־ם‬

burn ir.wv [fərbrenən] ‫פֿרברענן‬
just/righteous [gəréχt] ‫גירעכֿט‬
judge [riχtər] ‫ריכֿטר דער‬
innocent [únšuldig] ‫און שולדיג‬
blood [blut] ‫בלוט דש‬
pour out sv8 [fərgisən] ‫פֿר גיסן‬
bloodshed/spilling of blood [blútfərgìsən] ‫בלוט ֿפר גיסן דש‬
concluding word of some Psalms/liturgical passages ‫סלה‬
[sela]
the Netherlands geo.pl [nídərlàndən] ‫נידר לנדן דיא‬
Amsterdam geo [ámstərdàm] ‫אמשטרדם‬
mariner/sea-merchant [šifər] ‫שיפֿר דער‬
Abraham Shefmaz masc.prop.name [avróm šéfmaz] ‫אברהם שעפמאז‬
Sint Eustatius (Caribbean) geo [zínt efstátsyus] ‫זנט עפֿשטאציוס‬
arrive [kumən tsu forən] ‫קומן צו פֿארן‬
Surinam geo [surinámə] ‫סורינאמה‬
canal/channel, here: English Channel [kanál] ‫קאנאל דער‬
cannon [gəštík] ‫גישטיק דש ־‬
pirate ship [róubšif] ‫רויב שיף דש ־ן‬
glimpse/catch sight of scv2 [dərzehən] ‫דר זעהן‬
each [itləχ] ‫איטליך‬
piece/item [štik]3 ‫שטיק דש‬
cannon [gəšíts] ‫גישיץ דש‬
close/near [gədíχt] ‫גידיכֿט‬
count/number/enumerate [tseylən] ‫צעלן‬
overtake/catch + dat spv.sv4 [báykumən] ‫בייא קומן‬
hollow [hóul] ‫הויל‬
heavy seas/rough water [hóul vasər] ‫הויל וואשיר‬
escape sv4 [antkumən] ‫אנט קומן‬
weather [vetər] ‫וועטר דש‬
Dutch [hólendiš] ‫הולנדיש‬
harbor [havən] ‫האבֿן דער‬
mast [mástboum] ‫מאשטבוים דער ־ביימר‬
chop off/down spv [óbhakən] ‫אב האקן‬
overboard [ḯ bərbòrt] ‫איבר בארט‬
nevertheless/nonetheless [glayχvol] ‫גלייך וואול‬
Texel (Frisian island) geo [tesəl] ‫טעסל‬
tow in spv [aráynšlepən] ‫אריין שלעפן‬
3 Unlike some languages (e.g. Turkish), which require a nominal qualifier for numbered items
(e.g. ‘five head of cattle’), Yiddish (like English) uses them rarely. Here ‫ ֿפירציג שטיק גישיץ‬lit. ‘forty pieces/
items of cannons,’ simply means ‘forty cannons’; cf. similar usage in sixteenth-century German (DWB:
vol. 20, col. 208: “stück,” II.B.2.b); in both German and English (“piece”), that qualifier alone then came
to be used to designate the weapon itself.
Translation
Friday Courier, 3 Elul/23 August, 1686.
Lisbon, Portugal. 25 July. Three wealthy Portuguese were here suspected of secretly
practicing their Jewish faith, and their lives would have been spared, had they
renounced their Jewish faith (God forbid!). But they said: “We were born (of) Jews;
we will also die as Jews.” And they were all three burned. But God is a just judge. In
his time He will know (where) to find the innocent blood that was shed. Amen.
Selah.
Amsterdam, Holland. 22 August. The merchant Abraham Shefmaz arrived from
Sint Eustatius, and had also been in Surinam. And the aforementioned merchant
saw two Turkish pirate ships in the English Channel, and each pirate ship was equi-
ped with forty cannons. And the aforementioned merchant passed so close in front
of the two Turkish pirate ships that he was able to count their cannons. But the
pirate ships were unable to catch him because of the rough seas, which also enabled
him still to escape them. The severe weather caused very rough seas in the Dutch
harbors, so that the aforementioned mariner had to chop off his two masts and
throw them overboard, and nevertheless his ship still managed to be towed to Texel.
‫‪Lesson Twenty-Four‬‬
‫דיא גוטן ווערק לוש איך אן שטין‬

‫הוירט צו ביטרויבניש דער גיבערדן ·‬
‫דריי גאנצר מונעט אודר מין‬
‫ברויכטטן זיך דיא בולר ווערדן ·‬
‫ֿ‬
‫נון וואז פריז איין טאג ֿבור שטין‬
‫גיבערדן ·‬
‫גרוב און אל ֿ‬
‫ֿ‬ ‫ֿבון איינם‬
‫גישעפטן‬
‫ֿ‬ ‫וויא דער קויניג ווער אין גרוש‬
‫העפטן ׃‬
‫ֿ‬ ‫דש ער וויענה וואלט צו איין מאן‬
‫דו דאז דרהורט דער אידל קנאב‬

‫אנפפונדן ·‬
‫ֿ‬ ‫איין מעשר שטיך הט ער‬
‫גידוכט אים וואל אויבי איך האב‬
‫ֿ‬ ‫ער‬
‫גיבונדן ·‬
‫גיבוירכט אונ' האבש ֿ‬
‫ֿ‬ ‫מיך דאז‬
‫ורייליכן איך אים וואל גלאב‬
‫ֿ‬ ‫אונ'‬
‫דש אים דיא ריד ווארן אז ויל וואונדן ·‬
‫בויר יאמר קונט ער ניט ראשטן נוך רואה‬
‫ביז ער זיינר וויענה זאגיט דיא שמועה ׃‬
‫ער זאגיט אירש דער דעגן גוט‬

‫קופפא נידר גיבוגן ·‬
‫ֿ‬ ‫מיט זיינם‬
‫זיא שפרך מיין קרון נים דיר קיין אונמוט‬
‫בריך איך אן דיר זא זול מיך ֹגוט פלוגן ·‬
‫איך ווייש דש מאן קיין חיתון טוט‬
‫מיין ואטיר ווערט מיך אך דרום ורוגן ·‬
‫זו זול איך ורייליך גיווינן איין מיתה משונה‬
‫ווען דאז מייני גיביין נוימר מין טונה ׃‬
‫‪ 275‬צו קיינם וויל איך זאגן יוא‬

‫ווען נויארט צו דיר דוא קוינר דעגן ·‬
‫דער ריד דער וואר פריז יוא ורוא‬
‫דש ער זי זאך אזו דרוועגן ·‬

‫דענוכט שפרך ער צו איר אזו‬
‫ֿ‬
‫אוייר גוטן ווילן קאנט איך אל וועגן ·‬
‫אבר אל אוייר ווילן ווערט מיר ניט געלטן‬
‫אז איך דען זיטן זיך ֿבון דיזר וועלטן ׃‬
‫איך בין איין ארמר גיזעל‬

‫רייכן ·‬
‫ֿ‬ ‫טוכטר איינש קויניג‬
‫איר זייט ֿ‬
‫אונ' וויא זול זיך איין נידר שוועל‬
‫גלייכן ·‬
‫ֿ‬ ‫צו איינר הוהן שטיגן‬
‫איך זיך ליידר לוייטר אונ' העל‬
‫שטרייכן‬
‫ֿ‬ ‫דש איר מיט איין קויניג ווערט הין‬
‫איך ביט אויך דאז אליין נאך מין נאך מינר‬
‫דש איר מיך נעמט מיט אויך בויר איין דינר ׃‬
‫דרבליכט‬
‫ֿ‬ ‫דיא מייד דיא וואז דער ריד‬
‫זיא שפרך דוא הושט צו מיר קיין טרוייאן ·‬
‫שפריכט‬
‫ֿ‬ ‫דוא מיינשט דרום דש מן שטעץ‬
‫אויף וראוון ווארט איז ניט צו בוייאן ·‬
‫בריכט‬
‫ֿ‬ ‫מיין לייב נוימר מער אן דיר‬
‫וואז איך דיר זאג ווערט מיך ניט רוייאן ·‬
‫הופיט איך ניט מיין עט זולט מיך ביווערן‬
‫ֿ‬
‫די זאך די וואלט איך ווערליך אנדרש קערן ׃‬
‫פריז דער ענטוורט איר דרויף נישט‬

‫דש ער זיא ניט מין וואלט ביליידן ·‬
‫ער שפרך ביז איך ווער צו מישט‬
‫שאפט אויף מיך צו ליבן אונ' צו ֿפריידן ·‬
‫ֿ‬ ‫זו‬
‫זויפץ אונ' מיט איינם הישט‬
‫אונ' מיט איינם ֿ‬
‫ווארן זיא זיך ֿפון אננדר שאדין ·‬
‫וויענה שרייא אים נוך ער זאלט אויף מערקן‬
‫אוב עצווש ווירד דר נייאט ֿבון דיזן ווערקן ׃‬
‫אונ' הין גינג ער אזו זיינש וועג‬

‫אונ' קאם צו זיים גיזעל גר שווערליך ·‬
‫וועלכן שטעג‬
‫ֿ‬ ‫אונ' ברוטן זיך אין‬
‫ ‬ ‫‪lesson twenty-four227‬‬
‫מעכט אויז גין ערליך ·‬

‫ֿ‬ ‫דער הנדיל נון‬
‫ניט לנג דר נוך ניט ֿפינף זעקס טעג‬
‫אופן ווערליך ·‬
‫דו הורט מאן זגן ֿ‬
‫טוכטר בור הייסין‬
‫וויא דער קויניג הט די ֿ‬
‫רייכן הערציגן זון אויז מייסין ׃‬
‫ֿ‬ ‫איינם‬
‫‪ 280‬מן זאגטז אזו איבר אל‬

‫דש עז איר זעלברט קאם צו אורן ·‬
‫עז וואר איר ביטר אז איין גאל‬
‫עז טעט איר וויא אונ' אנד אונ' צורן ·‬
‫פריז זיך אבר היניין פייר שטאל‬
‫אונ' קאם צו איר גאנץ גר ור לורן ·‬
‫ביז זיא אין מיט אירן ווארטן וואז דר וועקן‬
‫זי שפרך מיין לייב דו מושט ניט דו דר שרעקן ׃‬
‫דו וויל איך זעהן וואז דו בישט ווערט‬

‫דז דו איין הוילף דר צו ווערשט קליגן ·‬
‫ער שפרך דר הנדל איז צו הערט‬
‫דז מיין זין אונ' וויץ איז ניט גינוגן ·‬
‫ריכטן מיט דעם שווערט‬
‫זולט מאנש אויז ֿ‬
‫איך וואלט מירז ניט בעשר ֿפיגן ·‬
‫קראפטן וואלט איך אייך גווינן‬
‫ֿ‬ ‫מיט מיינר‬
‫אדר דער טוט ווירד מיך דעש ליידש אנטרינן ׃‬
‫איץ וואש איך נישט אנדרש צו טון‬

‫אז אל מיין טאג אין קלאג ֿבור ברענגן ·‬
‫אונ' אייך אין אייער אירן צו לון‬
‫ורכט פויר לענגן ·‬
‫גיב ֿ‬
‫אז איך מיך האב ֿ‬
‫זי שפרך ניין ניין מיין ליבי קרון‬
‫אזו וויל איך ניט בלייבן הענגן ·‬
‫מן קאנש ניט אלז מיט שווערט דר ווערבן‬
‫דוך איז צו אל דינג רוט און צו דעם שטערבן‬
‫ווילשטו נון טון וואז איך דיך הייש‬

‫עז זייא דיר הערב אדר גרינגן ·‬
‫זו האף איך וואל אונ' דיר ור הייש‬
‫אוינז ווערט דער הנדל וואל גלינגן ·‬

‫איך זג דיר איץ אונ' איך עז ווייש‬
‫דז מיר מיין עט מיט אלי דינגן ·‬
‫דאז ער נורט ווישן זולט דז איך העט גערן‬
‫מיט לייב אונ' גוטן ווילן וואורד ביווערן ׃‬
‫דרום‪ 1‬איז מיין הייש אונ' מיין גיבעט‬

‫דו זאלשט עז ניט אזו לאשן בלייבן ·‬
‫טרכט וויא מאן אים טעט‬
‫ֿ‬ ‫אונ' זיך אונ'‬
‫מאכט טרייבן ·‬
‫ֿ‬ ‫דז מן דען היתון‬
‫אונ' דאז מאן מיט מיינם ֿפאטר רעט‬
‫דז ער מיך געב דיר צו איינם ווייבן ·‬
‫אונ' דא הר צו ווער דיין עט אן בעשטן‬
‫ווען ער איז דער ליבשט דען ער האט אין דער ועשטן ׃‬
‫‪ 285‬איך וואש דאז ער אין האט זער הולט‬

‫זיין ריד ווערט ער ניט פויר שעמן ·‬
‫אונ' ווען דאז ניט גישעהן זאלט‬
‫זו וואלטן מירש דען אנדרש רעמן ·‬
‫דרום מויא דיך איץ דז דוזיג מולט‬
‫דז מיר איין ענטוורט באלד ור נעמן ·‬
‫ווען אין איינם אויגן פליק מאג מן ור לירן‬
‫ווז מאן ניט פינט אין דרייא יאר נוך אין וירן ׃‬
‫]‪wait in line spv.ir.sv [onšten‬‬ ‫אן שטין‬
‫]‪grief/sadness [bətrïbnis‬‬ ‫ביטרויבניש דיא‪/‬דש ־א‬
‫]‪behavior/gesture/movement [gəbérd‬‬ ‫גיבערד דיא‪/‬דש ־ן‬
‫]‪month [monət‬‬ ‫מונעט דער ־א‬
‫]‪sniff out/test [bərïχtən‬‬ ‫ברויכֿטן‬
‫]‪count/earl [grov‬‬ ‫גרובֿ דער‬
‫]‪truly [on al gəverdən‬‬ ‫און אל גיבֿערדן‬
‫]‪activity/negotiation/business [gəšéft‬‬ ‫גישעפֿט דש‪/‬דיא ־ן‬
‫]‪join/couple [heftən‬‬ ‫העפֿטן‬
‫]‪stab/prick [štiχ‬‬ ‫שטיך דער‬
‫‪1 Facsimile 5 (Appendix 3) begins here.‬‬

lesson twenty-four229
perceive/feel/sense sv5 [anpfindən] ‫אנפפֿינדן‬

alas [ouvéy] ‫אויבי‬
fear/dread (refl ) [fïrχtən (ziχ)] )‫בוירכֿטן (זיך‬
altogether/certainly [fráyləχən] ‫ורייליכן‬
halt/rest [rastən] ‫ראשטן‬
rest/repose [ruən] ‫רואה = רואן‬
speech/word [šmuə] ‫שמועה דיא ־ות‬
warrior/hero/young man [degən] ‫דעגן דער‬
bow/bend down sv8 [nídər bigən] ‫נידר ביגן‬
despondency/faintheartedness [unmut] ‫אונמוט דער‬
chasten/punish [plogən] ‫פלוגן‬
wedding (ceremony) [χisən] ‫חיתון דער‬
violent death [misə məšunə] ‫מיתה משונה די‬
skeleton/body [gəbéyn] ‫גיביין דש‬
except [ven] ‫ווען‬
resolute/undaunted [dərvegən] ‫דרוועגן‬
nevertheless [denoχt] ‫דענוכֿט‬
always [alvegən] ‫אל וועגן‬
custom/practice/usage [zitə] ‫די ־ן‬/‫זיטא דער‬
threshold [švel] ‫שוועל דיא ־ן‬
ladder/staircase/high mount/steep track [štig] ‫שטיג דיא ־ן‬
equal/resemble/be comparable [glayχən] ‫גלייכֿן‬
stride away/sweep off spv [hínštrayχən] ‫הין שטרייכֿן‬
less [minər] ‫מינר‬
servant [dinər] ‫דינר דער ־‬
blanch/turn pale wv/sv7 [dərbleyχən] ‫דרבלייכֿן‬
confidence/faith/trust [tróuən/trïwən] ‫טרוייאן דש‬
always/ever [štets] ‫שטעץ‬
build [bóuən/bïwən] ‫בוייאן‬
unreliable id [nit tsu bóuən/bïwən] ‫ניט צו בוייאן‬
regret [róuwən/rïwən/ráÿən] ‫רוייאן‬
hope, here: subj [hofən] ‫הופֿן‬
confirm/support/endorse [bəverən] ‫ביווערן‬
truly/certainly [verləχ] ‫ווערליך‬
turn/regulate/orient [kerən] ‫קערן‬
injure/wound [bəleydən] ‫ביליידן‬
confuse/confound [tsəmišən] ‫צומישן‬
carrion/decayed flesh/manure [mist] ‫מישט דער‬
do with/command [šafən] ‫שאפֿן‬
sigh [zïfts] ‫זויפֿץ דער‬
moan [hist] ‫הישט דער‬
part/separate sv11 [šadən/šeydən] 2
‫שאדין = שיידן‬
pay attention/take notice spv [óufmerkən] ‫אויף מערקן‬
something/anything [etsvas] ‫עצווש = עטווש‬
2 Rhymes with ‫ֿפריידן‬/‫ביליידן‬, and thus unlikely to be pronounced [šadən] in this instance.
something new happen [dərnayən] ‫דר נייאן‬

with/in difficulty [šverləχ] ‫שווערליך‬
take counsel refl [bərotən ziχ] ‫ברוטן זיך‬
path/way [šteg] ‫שטעג דער‬
pubicly [òfənvérləχ] ‫אופֿן ווערליך‬
promise, here: espouse sv11 [fərheysən] ‫בור הייסין‬
duke [hertsəg] ‫הערציג דער‬
Margraviate of Meissen (Saxony) geo [meysən] ‫מייסין‬
everywhere [ibərál] ‫איבר אל‬
-self (himself, herself, etc.) [zelbərt] ‫זעלברט‬
come to one’s attention [tsu orən kumən] ‫צו אורן קומן‬
vexation/annoyance/chagrin [and] ‫דער‬/‫אנד דיא‬
sneak scv3 [fərštelən] ‫פייר שטעלן‬
completely/altogether/totally [gants gor] ‫גאנץ גר‬
forlorn/lost/doomed ptprt.sv8 [fərlóurən] ‫ור לורן < ור לירן‬
arouse/awaken/inspire [dərvekən] ‫דר וועקן‬
aid/help/remedy [hïlf] ‫הוילף דיא‬
devise/conceive/come up with [klïgən] ‫קליגן‬
hard/painful/difficult [hert] ‫הערט‬
reason/intelligence [vits] ‫וויץ דער‬
suffice/be adequate [gənïgən] ‫גינוגן‬
organize/arrange/take care of spv [óusriχtən] ‫אויז ריכֿטן‬
sword [švert] ‫שווערט דש‬
fit together/arrange [fïgən] ‫פֿיגן‬
let escape sv5 [antrinən] ‫אנטרינן‬
spend/pass (time) ir.wv [fərbrengən] ‫בֿור ברענגן‬
‫לון = לושן‬
be left in the lurch sv7+wv [blaybən hengən] ‫בלייבן הענגן‬
gain/acquire/win scv3 [dərverbən] ‫דר ווערבן‬
harsh/difficult/bitter [herb] ‫הערב‬
easy/slight/minor [gəringən] ‫גרינגן‬
succeed/work/turn out well sv5 [gəlingən] ‫גלינגן‬
drive/chase (away) sv7 [traybən] ‫טרייבן‬
for that/to that end [do hér tsù] ‫דא הר צו‬
fortress/fortification [festən] ‫ועשטן דיא‬
shame/embarrass/reproach [fəršemən] ‫פויר שעמן‬
consider/view/aim for [remən] ‫רעמן‬
strive/labor refl [mïən ziχ] ‫מויאן זיך‬
this dem.prn [dos dózig] ‫דז דוזיג‬
time / occasion [molt / mol] ‫מולט = מול‬
moment/instant [óugənblìk] ‫אויגן פליק דער‬
Notes
Viene’s reference to what she supposes her ‫‘ גיביין‬skeleton/body’ might or might not
do is an extremely concrete means of saying simply: ‘I.’
The rhymes ‫רוייאן‬/‫טרוייאן‬/‫ בוייאן‬again push the limits of flexibility of rhyme in OLY,
or perhaps suggest cross-dialectal pronunciation that is otherwise inaccessible to us.
The past participle in the phrase ‫‘ דיא וואז דער ריד דרבליכֿט‬she turned pale at these
words,’ ‫דרבליכֿט‬, requires further comment. In MHG there existed both the weak
verb bleichen ‘turn pale’ and the strong verb blîchen ‘gleam.’ In early NHG the pro-
nunciation of the two verbs coalesced, and only the former persisted semantically.
The OLY verb here displays some evidence of contamination of the same two cog-
nate forms, with a weak participle that ends with the expected ‫ ־ט‬but also has a
quasi-strong vowel shift. If it is a strong verb, then the root vowel of the infinitive is
likely [ay]; if weak then likely [ey]. The reader will notice that it is included in the
class 7 strong verb table (Appendix 2).
Translation
(272) I will let the good deeds wait; listen now to grievous events: for three full
months or more, the worthy lovers talked with each other.
Now, one day Pariz heard from a count in all earnest that the king was involved
in great negotiations to contract a marriage between Viene and a man. (273) When
the noble lad heard that, it was as if he had been stabbed with a dagger. He thought
to himself: “Alas, I was afraid of this, and now it has happened.” And certainly I
believe him, that the words were for him like wounds. He could find neither rest
nor repose because of his misery before he told his Viene the story. (274) He told
her, that fine warrior, with his head bowed. She said: “My beloved, do not be dis-
heartened. If I were to be unfaithful to you, may God torment me. I know that no
marriage will take place—my father will also ask me about it. May I then suffer a
violent death, if my body were ever to do that. (275) I will not say ‘I do’ to anyone
except you, you bold warrior.”
Pariz was indeed delighted by these words—that he saw her so resolute. None-
theless he spoke to her thus: “I have always known your good will; all your will,
however, will not recompense me, that I see the customs of this world. (276) I am a
poor youth; you are the daughter of a noble king, and how can a low threshold be
comparable to the high mount? Unfortunately I see clearly and plainly that you will
stride off with a king. I implore you only this—neither more nor less—that you take
me with you as a servant.”
(277) The maiden turned pale at these words. She said: “You have no faith in me.
You think this, because it is constantly said that a lady’s words are not trustworthy.
My body will never be unfaithful to you: I will never repent for what I say to you. If
I did not hope that my father would support me in this, I would indeed have tried
to bring it about in a different manner.” (278) Pariz did not give her an answer to
that, because he did not wish to burden her any further. He said: “Until I become
completely dumbfounded,3 I am at your command in love and joy.” And with a sigh
and a moan they took leave of each other. Viene called after him, that he ought to
pay attention to whether anything new came of the matter. (279) And off he went
3 Or: ‘until I turn into carrion’ = ‘until my dying day.’

on his way and came to his comrade greatly troubled, and they took counsel about
how the matter might now be brought to an honorable conclusion.
Not long thereafter, not more than five or six days, it was publicly proclaimed
that the king had espoused his daughter to a noble duke’s son from Meissen. (280)
It was thus said everywhere, so that it also came to her ears. It was as bitter as gall
for her; it caused her pain and grief and anger. Pariz, however, sneaked inside and
came to her quite forlorn, until she revived him with her words. She said: “My
dearest, do not be alarmed at this. (281) Now I want to see what you are worth, if
you can devise some means of aid.” He said: “The affair is too difficult, so that my
reason and wits do not suffice. If it were to be settled with the sword, I could not
imagine a better way to resolve it. I would win you with my might, or death would
deliver me from my pain. (282) Now I know of nothing else to do than to spend all
my days in lamentation and to leave you in your honor, as I have long feared.” She
said: “No, no, my dear beloved, I do not wish thus to be left hanging. Not everything
can be won with the sword. For there is counsel for all things, except for death.
(283) If you will now do what I tell you—no matter whether it is easy or difficult for
you—so I hope and promise you that we will succeed in the affair. I tell you now,
and I am certain of it, that my father will grant me with body and soul and good will
all things that he could even imagine that I would want. (284) Therefore it is my
command and my plea that you not leave it thus, and consider and ponder what
one might do in order that one prevent the marriage and consult with my father so
that he give me to you in marriage. And your father would be best for that, for he is
the most beloved whom he has in the fortress. (285) I know that he loves him well.
He will not reproach him for his words. And if that should not succeed, then we will
aim for it in another way. Therefore, make an effort now so that we soon get an
answer, for in a single moment one can lose what one cannot find in three or even
four years.”
Grammar
Interrogatives
JtR30 ‫ווי מוכטא אונש אײן יודלין זא רעכטא וול גבֿלן‬ how ‫ווי‬
BZ12 ‫ווש אישט דײן אן ליגן‬ what ‫ווש‬
Ab91,1 (EYT5) ‫װאו אישט אװר זון‬ where ‫וואו‬
Wh1 ‫וואו זאל איך הין‬ whither ‫וואו הין‬
Wh1 ‫וואו זאל איך הער‬ whence ‫וואו הער‬
BZ9 ‫ווען זיא אוף גינגן אים יאר צום ֵרגֵ ל‬ when ‫ווען‬
Ab42,1 ‫װער הוט דיר ביש חר גהולפֿן‬ who ‫ווער‬
Indefinitive pronouns
one indec [mən] ‫מען‬
all [alə] ‫אלא‬
no one [keynər] ‫קיינר‬
nothing indec [niks] ‫ניקש‬

someone [eyn(ər)] )‫איינ(ר‬
something indecl [et(s)vəs] ‫עצווש‬/‫עטווש‬
other / second [andər] ‫אנדר‬
another indec [ənandər] ‫אננדר‬
Word order of objects

If a clause has both an indirect (dative) and a direct object (accusative), several
rules predict the standard word order (variants are, however, common). One might
take as a model sentence the first line of JtR: ‫‘ איך װיל אוך װנדר זינגן‬I will sing marvels
for you.’ The dative plural indirect object ‫‘ אוך‬for you (pl)’ precedes the accusative
plural direct object ‫‘ וונדר‬marvels.’ The order in any given case depends on whether
one or both of the objects is a noun or pronoun, and the differences are governed
by three simple and specific rules. In order to illustrate those differences without
altering the vocabulary employed, let us again suffer a few “invented” sentences in
Old Yiddish, with the accusative plural pronoun ‫ זיא‬substituted when necessary for
the plural noun ‫ וונדר‬and the dative plural definite article + noun ‫‘ דן מענשן‬the people’
for the dative plural pronoun ‫אוך‬.
(1) If one object is a pronoun and the other noun, the pronoun precedes the
noun:
‫איך וויל אוך וונדר זינגן‬
(2) If both objects are pronouns, the accusative precedes the dative object:4
‫איך װיל זיא אוך זינגן‬
(3) If both objects are nouns, the dative precedes the accusative object:
‫איך װיל דן מענשן װנדר זינגן‬
Contractions
The reader will have noticed that contractions are rather common in OLY, espe-
cially of a verb with a pronoun or of one pronoun with another:
‫איכש = איך עש‬

‫מירש = מיר עש‬
‫מיכש = מיך עש‬
‫בינש = בין עש‬
‫קוינש = קוין עש‬
‫ברענש = ברען עש‬
‫קנשטו = קנשט דו‬
‫שרײשטו = שריישט דו‬
4 But cf. the variation: ‫‘ דש דו מיר זיא גיווערשט‬that you would grant it to me.’
Conditional
Conditional sentences express factual implications or hypothetical situations and
their consequences. They usually consist of two clauses, one expressing the condi-
tion itself (protasis), and the other expressing the consequence (apodosis): ‘if it
rains, the match will be cancelled.’ The order of the clauses is generally a matter of
style. In OLY, as in many other languages, there is a grammatical distinction made
between factual and counterfactual conditions.
Factual: “If it is sea water in the glass, then it is salty.”

“If it is sea water in the glass, then do not drink it.”
Counterfactual: “If I had a million dollars, I would donate it to fellowships for
Yiddishists.”
In the first two cases, the condition is a matter of discernible fact (whether the
content of the glass is sea water or not); in the third case, the condition does not
apply and thus the issue is a matter of hypothesis. While OLY can use the subjunc-
tive for all conditionals, in the case of factual conditions, the indicative is common
in statements (the imperative occurs where appropriate). In counterfactual condi-
tions, the subjunctive is the rule.
Factual:
‫איך בין מיך ניט ֹטועֶ ה · ער איז זיך צו מיר ניט ִמ ְת ַח ֵתן‬
‘(if) I am (indicative) not mistaken, he is (indicative) not [of the appropriate
status] to become my in-law’ (BZ12)
‫הוט ער ניט צו טרינקן זא זול ער ֵאיא אױף די הנט שפײאן‬
‘if he has (indicative) nothing to drink, then he should (indicative) spit onto
his hand before’ (Rec12)
‫איש עש אײן מאן זא גיב אימש בֿון אײנם זכר‬
‘if it is (indicative) a man, then give (imperative) it to him from a male [bone]’
(Rec11)
Counterfactual:
‫ וויר עש אוך ניכט צו לנק‬/ ‫איך וויל אוך וונדר זינגן‬
‘I wish (indicative) to sing marvels for you, if it were (subjunctive) not too
tedious for you’ (JtR1)
‫העט איך ױינד ווער מיר ניט ויל ליבר זיא ווערן שוואך‬
‘If I had (subjunctive) enemies, would it not be (subjunctive) preferable to me
that they be (subjunctive) weak rather than strong?’ (BZ17)
‫ דיא ריד וואלט איך דיך רעכֿט מאכֿן גירוייאן‬/ ‫העט דיר ניט ור הײשן אױף טרױיאן‬
‘if (I) had not granted (subjunctive) you immunity’/I would (subjunctive)
make you quite regret this speech’ (PaV 300, 7–8)
The reader should keep in mind that the strict uniformity of the examples selected
here will not be found ubiquitously in the corpus of OLY literature.
‫ ‬ ‫‪lesson twenty-four235‬‬
‫‪ Tuesday‬דינשטאגישי קורנטין ‪ /‬פרײטאגישי קורנטין ‪Supplemental reading:‬‬

‫פרייטאגישי קורנטין‪ ,‬ת"מו ל"פק‪ ,‬י' אלול‪ ,‬ל' אויגוסט‬

‫ענגילנד‬
‫(לונדן)‪ · ‬דען איין אונ' צוונציגשטן אויגוסט · אלהיר האט איין פֿארנעמי (פערשון)‬
‫איין קונשט אויז גיטראכֿט דר דורך קענן צווייא מענשן אויז דען שיף אין איין אויגן בליק‬
‫אל דאז וואשיר ארויז ווערפֿן ווען דאש שיף גלייך העט איין (ליק) אדר לאך גיקראגן‬
‫אונ' ווער אין איינר פֿירטל שטונד פֿול וואשיר אן גירונן דיא קונשט קאן אין דר נוט‬
‫פֿיל מענשן ביים לעבן דר הלטן ‪:‬‬
‫דינשטאגישי קורנטין‪ ,‬תמ'ז לפ'ק‪ ,‬ה' אדר‪ ,‬ח'י פֿעברוארי‬

‫(לונדן)‪ · ‬דען עלפֿטן פֿעברארי אין דער שטאט (דובלין) דורטן האט איין (קנשטאבל)‬
‫איינן (פריסטר) גילאזט גיפֿנגן זעצן פֿון וועגן עטליכֿי מיסטאטן וואש דר זעלביגי‬
‫(פריסטר) זאל ביגנגן האבן · אבר עטליכֿי גוטי פֿריינד פֿון דען גיפֿנגינן (פרישטר) דיא‬
‫זעלביגי האבן בייא דער נאכֿט דעם הערן (קונשטאפל) אין זיין אייגן הויז מיט זיינר‬
‫פֿרויאן אונ' זיין דינשט מייד אום גיבראכֿט דר נאך האבן זיא זיין הויז אן פֿיר זייטן מיט‬
‫פייאר אן גיצונדן זוא זיין זייני פֿיר קינדר לעבנדיג פר ברענט גיווארן מיט אל דיא לייט‬
‫וואש אין דען הויז זיין גיוועזן אונ' נאך גישלאפֿן האבן ·‬
‫]‪England geo [éngəland‬‬ ‫ענגילנד‬
‫]‪London geo [londən‬‬ ‫לונדן‬
‫]‪distinguished/noble [fórnèm‬‬ ‫פֿארנעם‬
‫]‪person [peršóun‬‬ ‫פערשון דיא‬
‫]‪art, here: device/artifice [kunst‬‬ ‫קונשט דיא‬
‫]‪devise/invent/fabricate spv [óustraχtən‬‬ ‫אויזטראכֿטן‬
‫]‪leak [lek‬‬ ‫ליק דש‬
‫]‪hole/breach [loχ‬‬ ‫לאך דש‬
‫]‪get/acquire/obtain sv8 [krigən‬‬ ‫קריגן‬
‫]‪quarter [firtəl‬‬ ‫פֿירטל‬
‫]‪flow into/fill up spv.sv5 [ónrinən‬‬ ‫אן רינן‬
‫]‪Dublin geo [dublən‬‬ ‫דובלין‬
‫]‪constable [kónstabəl‬‬ ‫קנשטאבל דער‬
‫]‪(Roman Catholic) priest [pristər‬‬ ‫פריסטר דער‬
‫]‪arrest/take into custody prv.wv [gəfangən zetsən‬‬ ‫גיפֿנגן זעצן‬
‫]‪commit ir.sv [bəgón‬‬ ‫ביגון‬
‫]‪fem servant [dinstmeyd‬‬ ‫דינשט מייד דיא‬
Notes
The numerical indicator of the date, ‫ח'י‬, reverses the standard order of the numerals.
As noted earlier, the syntactic phenomenon of fronting or topicalization is a
common means of placing emphasis on particular syntactic units, e.g. ‘Sarah
Cohen, she’s my professor.’ In this passage, there is a slightly unusual topicalization,
since the fronted unit is the subject of the sentence that would already have occurred
as the first unit of the sentence: ‫אבר עטליכֿי גוטי פֿריינד פֿון דען גיפֿנגינן (פרישטר) דיא זעלביגי‬
‫האבן בייא דער נאכֿט דעם הערן (קונשטאפל) אין זיין אייגן הויז מיט זיינר פֿרויאן אונ' זיין דינשט מייד אום‬
‫‘ גיבראכֿט‬But several good friends of the arrested priest, these same ones killed the
honored constable in his own house with his wife and his female servant.”
Translation
Friday Courier, 10 Elul/30 August, 1686.
London, England. 21 August. A distinguished person here invented a device with
which two people can remove all the water from the ship in an instant, if the ship
has a leak or a hole and would be full of water in a quarter of an hour. In an emer-
gency, the device can save the lives of many people.
Tuesday Courier, 5 Adar/18 February 1687.
London, England. 11 February. In the city of Dublin a constable had a priest arrested
because of a number of delicts that the aforementioned priest was alleged to have
committed. But several close friends of the arrested priest, these same ones killed
the honored constable in his own house with his wife and his female servant.
Thereafter they set his house afire on four sides, so that his four children were
burned alive with all the people who were in the house and were still asleep.
‫‪Lesson Twenty-Five‬‬
‫ ‬ ‫זויפץ דא ליש‬
‫פריז איין גרושן ֿ‬
‫ ‬ ‫ער זאך אונ' מערקט דאז בויז ענדן ·‬
‫ ‬ ‫דעניכט ער איר אל דינג ור היש‬
‫ֿ‬
‫ ‬ ‫ליבשפט וואר אין בלענדן ·‬
‫ֿ‬ ‫ווען דיא גרוש‬
‫ ‬ ‫זיין יומר ער אין זיך ור ביש‬
‫ ‬ ‫אונ' גינג נון היים באלד אונ' ביהענדן ·‬
‫ ‬ ‫זויפצן אונ' זארגן‬
‫נכט וור ער ֿ‬
‫די זעלביג גנץ ֿ‬
‫ ‬ ‫ביז דז דו ווידר קאם דער אנדר מורגן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫דא קאם ער אן דעש ואטרש בעט‬

‫ ‬ ‫מיט גרושן אנגשט אונ' שאם אין אויגן ·‬
‫ ‬ ‫ער שפרך צו אים מיין ליבר טעט‬
‫ ‬ ‫מיין ווילן טעשטו אל דיין טאגן ·‬
‫ ‬ ‫דרום וויל איך דיך בעטן איין בעט‬
‫ ‬ ‫דו זאלשט מירז אך ניט ור זאגן ·‬
‫ ‬ ‫דז דו עש נון טון ווילשט זייא מיר ור היישן‬
‫ ‬ ‫זוישט וויל איך מיין גיבעט ניט ֿבור דיר היישן ‪:‬‬
‫ ‬ ‫ער זאגט אים איין ואר גיברייא‬

‫ ‬ ‫צוכט ור געבן ·‬
‫ער זאלט אים זיין און ֿ‬
‫ ‬ ‫אונ' זוישט איין גרוש פירל פייא‬
‫ ‬ ‫דז ער אין ניט זאלט לאשן קלעבן ·‬
‫ ‬ ‫דער ואטר שפרך נון זאג אויף ורייא‬
‫ ‬ ‫איך ור הייש דיר וואל בייא מיינן לעבן ·‬
‫ ‬ ‫אז דו זול טון איין ואטר ור זיין זוינן‬
‫ ‬ ‫אזו וויל איך אך טון וואז איך ווער קענן ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫פריז דער קונט ניט האבן גידולד‬
‫ ‬ ‫דיא וורט צו זאגן ווארן אימש הערץ שניידן ·‬
‫ ‬ ‫דוך זאגיט ער אים ֿבון וויענש הולד‬
‫ ‬ ‫גאנץ גאר וואז ער דרום וואז ליידן ·‬

‫ ‬ ‫אונ' וויא דאז ווער גוועזן שולד‬
‫ ‬ ‫זיין זיטליך לעבן צו ֿבור מיידן ·‬
‫ ‬ ‫ער זאגיט עש נון אלז דעם ארמן אלטן‬
‫ ‬ ‫ביז אן דען פונט דו ער וואז איץ אן האלטן ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 290‬אונ' דש בישלויס ֿבון אל זיין ווארט‬
‫ ‬ ‫וואר ער גאר הייסליך אן ביגערן ·‬
‫ ‬ ‫ער זולט מיט דעם קויניג רידן נורט‬
‫ ‬ ‫מויכט ווערן ·‬
‫ֿ‬ ‫אוב זיא אים צו איינם ווייב‬
‫ ‬ ‫דו דאז דער אלט קראנק מאן דרהורט‬
‫ ‬ ‫בויר לייד ווער ער גישטורבן גערן ·‬
‫ ‬ ‫ער שפרך ליבר זון זומר ֹגוט גישווארן‬
‫ ‬ ‫פוירכט דוא העבשט דיין וויץ ֿבורלורן ‪:‬‬
‫ֿ‬ ‫איך‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אויבי בו איז הין קומן דיין זין‬
‫ ‬ ‫בישטו דיך ניט זעלברט דרקענה ·‬
‫ ‬ ‫דולפין‬
‫ֿ‬ ‫גלאבשטו דש דיר דער קויניג‬
‫ ‬ ‫טוכטר וויענה ·‬
‫וואורד געבן זיין ֿ‬
‫ ‬ ‫איך וואלט ניט נעמן האלברט ווין‬
‫ ‬ ‫דש איך דיך אין דער מוס וואלט נענה ·‬
‫ ‬ ‫זולט ער דיא ווארט איין מול ֿבון מיר הוירן‬
‫ ‬ ‫זו וואורד איך אל מיין טאג ניט ֿבור אים טוירן‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דרום מיין ליבר טרוייטר זון‬
‫ ‬ ‫גיביט אונ' שאף אין אנדר דינגן ·‬
‫ ‬ ‫זו וויל איך עז אלז גערן טון‬
‫ ‬ ‫דאז קאן איך דיר ניט ֿבולי ברינגן ·‬
‫ ‬ ‫פריז דער שפראך איץ זיך איך נון‬
‫ ‬ ‫שפט איז גירינגן ·‬
‫ליב ֿ‬
‫דש דיר מיין ֿ‬
‫ ‬ ‫די ענטוורט האב איך ניט ֿבון דיר טון וורטן‬
‫ ‬ ‫אז דוא מיך הושט גיהט בויר איין זון צארטן‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איך ווייש עז גלייך אז וואל אז דוא‬
‫ ‬ ‫דש עז דיר איז גאר הערב צו מוטן ·‬
‫ ‬ ‫‪lesson twenty-five239‬‬
‫ ‬ ‫אבר איך בין גינויט דר צוא‬

‫ ‬ ‫איכז זעלבשט די רוטן ·‬
‫אויבר דען ארש צוך ֿ‬
‫ ‬ ‫טושטו דאז ניט זו הב איך קיין רוא‬
‫ ‬ ‫הוף ניט ֿבון מיר איין טאג איין גוטן ·‬
‫ ‬ ‫דרום הערציגיר עט איך וויל דיך ביטן‬
‫ ‬ ‫דיין הוילף די זול ניט זיין ֿבון מיר ֿבור שניטן ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דיין גוטש דיין הוילף מיר אלז דו גיב‬
‫ ‬ ‫אונ' זיי מיר מיין גיבעט ֿבולענדן ·‬
‫ ‬ ‫דיין איינגן זון דען דוא הושט ליב‬
‫ ‬ ‫ווילשטו אין טויטן מיט דיין הענדן ·‬
‫ ‬ ‫דען יאמר דען ער אזו לאנג טריב‬
‫ ‬ ‫מאכיט דען אלטן ואטר ווענדן ·‬
‫ֿ‬ ‫דער‬
‫ ‬ ‫ער זאך דען זון אין לייד אונ' אים ווז ווינדר‬
‫ ‬ ‫אז זיך דרבארומט דער ואטר אויבר קינדר ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫גישיכט‬
‫ֿ‬ ‫‪ 295‬ער שפרך ווילשטו יוא דש עז‬
‫ ‬ ‫זו וויל איך לייב אונ' לעבן וואוגן ·‬
‫ ‬ ‫גיריכט‬
‫ֿ‬ ‫אונ' איז דרצו נישט אויז‬
‫ ‬ ‫אזו ֿבור וואר העט איך גילוגן ·‬
‫ ‬ ‫ניכט‬
‫פריז דער שפרך דו ליגט אן ֿ‬
‫ ‬ ‫דש עז מיר אויז דען קופף נורט איז גיצוגן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' דש איך טוא וואז מיך באט מיין וויענה‬
‫ ‬ ‫אונ' דיינן הולד אונ' טריי מג דורך דרקענה ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ביטרויבט גאר ואשט אין דיזן דינג‬
‫ ‬ ‫דוכט זיין צייטן ·‬
‫איין טאג דו עז אין ֿ‬
‫ ‬ ‫אויפן גינג‬
‫ֿ‬ ‫ער צו דען קויניג‬
‫ ‬ ‫אונ' נייגיט זיך גיגן אים ֿבון ווייטן ·‬
‫ ‬ ‫אנפפינג‬
‫ֿ‬ ‫דער קויניג אין ליפליך‬
‫ ‬ ‫אונ' וואלט אין זעצן אן זיין זייטן ·‬
‫ ‬ ‫ניין שפרך דער ארום אלט איך וויל ניט זיצן‬
‫ ‬ ‫מיין טורהייט וויל איך ֿבור הירויישר שמיצן ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אבר איך וויל אויך ביטן זער‬
‫ ‬ ‫מיט איין בריך הערץ אונ' נאסי אגן ·‬

‫ ‬ ‫רידט איך דאז אייך ניט איבן וואר‬
‫ ‬ ‫מיין מישטוט זולט איר מיר ֿבור טראגן ·‬
‫ ‬ ‫קונשפט דיא איך הב מיט מיינם הער‬
‫ֿ‬ ‫דיא‬
‫ ‬ ‫אייכז צו זאגן ·‬
‫ֿ‬ ‫זיכרט מיך עז‬
‫דיא ֿבור ֿ‬
‫ ‬ ‫איך זאגש אונ' ווייש דרצו מיך גיא דער היליך‬
‫ ‬ ‫דש עז ניט מויגליך איז נאך מינר ביליך ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איך וויש דש עז ניט ביליך איז‬
‫ ‬ ‫אבר מיך הוט דרצו גיצוואונגן ·‬
‫ ‬ ‫דיא הולד ֿבון מיינם זון פריז‬
‫ ‬ ‫דיא טורהייט דעש ארמן יונגן ·‬
‫ ‬ ‫דער אלט דער טרופף בויר אנגשטן בליז‬
‫ ‬ ‫ער קונט קיים אויף היבן דיא צונגן ·‬
‫ ‬ ‫דער קויניג שפרך זאג וואז דו ווילשט האבן‬
‫ ‬ ‫איך ֿבור גיב דירש האב קיין זורג אויף גלאבן ‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫מאכיט ער איין בויר גיהוייז‬
‫ֿ‬ ‫ערשט‬
‫ ‬ ‫דש איך אויך איצונד ניט מאג שרייבן ·‬
‫ ‬ ‫בויר גרושן אנגשט בויר גרושן גרוייז‬
‫ ‬ ‫קונט ער אויף זיינן ביין קויים בלייבן ·‬
‫ ‬ ‫לסוף דו קאם דער גרוץ הירוייז‬
‫ ‬ ‫איליכן ווייבן ·‬
‫ֿ‬ ‫ער שפרך צו איינם‬
‫ ‬ ‫טוכטר די שוין אונ' טויגליק‬
‫ביגער איך אוייר ֿ‬
‫ ‬ ‫ֿבור מיינם זון פריז ווען עז ווער מויגליך‪:‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 300‬ער ואלט דער ריד נוך גאנגן זיין‬
‫ ‬ ‫וויא וואל אים ציטרט דיא שטימן ·‬
‫ ‬ ‫אבר דער קויניג ֿביל אים דריין‬
‫ ‬ ‫מיט צורן גרוש אונ' מיט איין גרימן ·‬
‫ ‬ ‫בויר וואר עז וואר ניט אויף איין שיין‬
‫ ‬ ‫מן זאך דש בוייער אויף אים גלימן ·‬
‫ ‬ ‫ער שפרך העט דיר ניט ור היישן אויף טרוייאן‬
‫ ‬ ‫מאכן גירוייאן‬
‫ֿ‬ ‫רעכט‬
‫ֿ‬ ‫דיא ריד וואלט איך דיך‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוא לוטר דיב אונ' און גיערט‬

‫ ‬ ‫וויא טערשטו דיך בויר מיינר צייגן ·‬
‫ ‬ ‫דוא בישט ניט גוט דוא בישט ניט ווערט‬
‫ ‬ ‫דש דוא דיך גיגן מיר זולשט נייגן ·‬
‫ ‬ ‫איז דוך מיין שטול מיין קרון מין ווערט‬
‫ ‬ ‫אז אלז דאז דו הושט דיין אייגן ·‬
‫ ‬ ‫ווילשטו נון דיינן זון מיט איינם שלוס גלייכן‬
‫ ‬ ‫טוכטר מיט איין קויניג רייכן ‪:‬‬
‫גיגן מיינר ֿ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ער צוואגט אים וואל דען קופף און לאג‬
‫ ‬ ‫בויר וואר אים וואר דש הערץ זער ווארום ·‬
‫ ‬ ‫אונ' דעז דש וואר זיין גרוישטי קלאג‬
‫ ‬ ‫דש ער וואז גיגן אים יוא ארום ·‬
‫ ‬ ‫ֿבון דעם איך ניט מין זינגן מאג‬
‫ ‬ ‫ווען אויבר אים איך מיך דר בארום ·‬
‫ ‬ ‫דרום וויל איך מיין גיזעץ דא לושן נידר‬
‫ ‬ ‫אונ' וואלט איר הוירן מין זא קומן דען ווידר‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דא האט דאר פויפט טייל איין ענד ‪:‬‬
‫דעניכֿט = דענוכט‬
‫]‪blind [blendən‬‬ ‫בלענדן‬
‫]‪repress sv7 [fərbaysən‬‬ ‫ור ביישן‬
‫]‪worry/be aggrieved [zorgən‬‬ ‫זארגן‬
‫]‪bed//plea/request [bet‬‬ ‫בעט דש‬
‫]‪father [tet‬‬ ‫טעט דער‬
‫]‪deny/refuse [fərzogən‬‬ ‫ור זאגן‬
‫]‪otherwise/in addition [zïst‬‬ ‫זוישט‬
‫]‪preliminary concoction = preamble [fárgəbray‬‬ ‫ואר גיברייא דש‬
‫]‪improper behavior [untsuχt‬‬ ‫און צוכֿט דיא‬
‫]‪folderol/nonsense [fírləfay‬‬ ‫פירל פייא דער‬
‫]‪adhere/stick, here: hang [klebən‬‬ ‫קלעבן‬
‫]‪ethical/moral/proper [zitləχ‬‬ ‫זיטליך‬
‫]‪shirk/shun/renounce sv7 [fərmaydən‬‬ ‫בֿור מיידן‬
‫]‪point/spot [punt‬‬ ‫פונט דער‬
‫]‪conclusion/resolution/end [bəšlḯs‬‬ ‫בישלויס דש‬
‫]‪fervid(ly)/ardent(ly) [heysləχ‬‬ ‫הייסליך‬
‫]‪desire/crave [ónbəgerən‬‬ ‫אן ביגערן‬
hear/perceive [dərhërən] ‫דרהורן‬

swear sv13 [šverən] ‫שווערן‬
may God help me/as God is my witness id [zo mir got ‫זומר ֹגוט גישווארן‬
gəšvorən]
half of [halbərt] ‫האלברט‬
Vienne geo [vin] ‫ווין‬
accomplish/bring about spv.ir.wv [fuləbringən] ‫בֿולי ברינגן‬
slight/trivial/inconsiderate [gəringən] ‫גירינגן‬
be in the/a mood/temper prv.irv [tsu mútən zayn] ‫צו מוטן זיין‬
coerced/constrained/forced [gənë́t] ‫גינויט‬
ass/buttocks vul [arš] ‫ארש דער‬
rod/switch/birch [rutə] ‫רוטא דיא‬
dear/darling adj [hertsig] ‫הערציג‬
accomplish/bring about [fulendən] ‫בֿולענדן‬
only [éynəg] ‫איינג‬
turn = convince [vendən] ‫ווענדן‬
sore/in pain [vind] ‫ווינד‬
faith/fidelity/loyalty [tray] ‫טריי דיא‬
bow refl [neygən ziχ] ‫נייגן זיך‬
out/forth/into the open [heróusər] ‫הירויישר‬
cast/hurl/fling [šmitsən] ‫שמיצן‬
breaking- [briχ] ‫בריך‬
acquaintance/relationship [kunšaft] ‫קונשפֿט דיא‬
assure/affirm/make confident [fərziχərn] ‫בֿור זיכֿרן‬
diarrhea/dysentery [hiləχ] ‫היליך דער‬
force/compel/coerce sv5 [tsvingən] ‫צווינגן‬
huff and puff/gasp/sniffle sv10 [blozən] ‫בלוזן‬
scarcely [kóum] ‫קויים‬/‫קיים‬
tongue [tsung] ‫צונג דיא‬
porch/entry structure [fírgəhòuz] ‫בויר גיהוייז דש‬
horror/dread/anxiety [gróuz] ‫גרוייז דער‬
core/kernel [grïts] ‫גרוץ דער‬
conjugal/marital/legitimate [e(y)ləχ] ‫איליך‬
capable [tóugləχ] ‫טויגליך‬
quaver/tremble/shake [tsitərn] ‫ציטרן‬
voice [štim(ən)] ‫שטימ(ן) דיא‬
interrupt + dat, spv.scv9 [drayn falən] ‫דריין בֿאלן‬
fury/rage [grimən] ‫גרימן דיא‬
illusion [šayn] ‫שיין דער‬
glow/smolder sv5 [glimən] ‫גלימן‬
thief/traitor/rogue [dib] ‫דיב דער‬
dishonorable/dishonorable person [úngəèrt] )‫און גיערט (דער‬
one’s own/one’s property [eygən] ‫אייגן דש‬
lye/soap [lag] ‫לאג דיא‬
this [diz/dez] ‫דעז‬
section, here: canto [gəzéts] ‫גיזעץ דש‬
lesson twenty-five243
Notes
The form ‫( השט = העבשט‬st. 290,7; 2nd sg.pres.ind) represents an alternate verbal
root for ‫הון‬.1
Pariz provides us with some insight into the vocabulary of cotemporal corporal
punishment with the admission: ‫( אויבר דען ארש צוך איכֿז זעלבשט די רוטן‬293,4).
The spelling ‫( וואר‬297,3) masks the subjunctive required by the sense of the pas-
sage, as well as the rhyme.
The form ‫( טויגליק‬299,7) is almost certainly a printer’s error for ‫טויגליך‬, as the fol-
lowing rhyme word would suggest.
There would seem to be an alternate pronunciation for ‫אויגן‬, such that it can
rhyme with ‫ טאגן‬and ‫( זאגן‬as is revealed in the orthography of the word later in this
canto: ‫( אגן‬297,2).
The word ‫‘ שטימן‬voice’ in the sentence ‫ וויא וואל אים ציטרט דיא שטימן‬is a problem. It
is a weak noun, and thus the ending ‫ ־ן‬could indicate any of the singular oblique
cases (acc/dat/gen) or the plural. Since it must obviously be the subject of the verb,
however, it must be nominative case, and thus the only possibility with the final ‫־ן‬
is nominative plural, which would rather improbably provide Yakomo with plural
voices. But in any case the verb ‫ ציטרט‬is singular. One might try to construe the
noun as an infinitive (something like ‘making a sound’), but Yiddish infinitives are
neuter, which would clash with the singular feminine or plural definite article ‫דיא‬,
used here. A problem, but not a large one. One might simply suggest that the
author added the anomalous ‫ ־ן‬for the sake of rhyme with ‫ גרימן‬and ‫ גלימן‬later in the
stanza, although unlike many other poets, this author’s poetic skills rarely compel
him to stoop to dubious grammaticality in order to accommodate rhyme.
The omission of the subject pronoun is common in languages in which the verb
form includes an unambiguous identification of the subject (e.g. Latin), but such is
not the case in OLY, where only a few verb forms are strictly unambiguous. Thus
the omission of the subject ‫ איך‬in st. 300,7 is unusual, especially since the verb form
in question ‫ העט‬is in fact not unambiguous. Perhaps the thus syntactically incom-
plete (quasi-ungrammatical) sentence reflects the king’s sputtering apoplectic rage
in response to the presumption of one of his vassals in proposing a wedding match
of the princess with the vassal’s own son.
A recurring idiom in OLY is ‫( ער צוואגט אים וואל דען קופף און לאג‬302,1) ‘he thoroughly
scoured/ scrubbed his head without lye/soap’ = ‘he gave him very rough treatment.’
The imperative of the final line of the passage (‫אונ' וואלט איר הוירן מין זא קומן דען ווידר‬,
302,8) ‘and if you would like to hear more, then come again,’ seems a mistake for
‫קומט‬, for otherwise one would need to construe it as evidence for a shift toward the
3rd pl. as the polite imperative, which is found in no period of Yiddish (and does
not even appear in German for centuries after the date of this text).
The gender of the word ‫( טייל‬tag line of the canto) seems condemned to ambigu-
ity: in modEY it is either masculine or feminine, while in OLY it is either masculine
or neuter. Lest one imagine that this issue is found only in Yiddish, it should be noted
that in medieval German, from which Yiddish derived one of its components, the
1 Also known in MHG; cf. Paul (1975: ¶169, n. 8).

corresponding word teil/deil also varied between masculine and neuter—a distinc-
tion that lingers in NHG, which is generally claimed by modern linguists as seman-
tic, i.e. neuter expresses the sense of a part of a whole, while masculine expresses
the sense of a portion. In fact that tenuous distinction was already inconsistent at
best in the Old High German period and has grown no more consistent with the
passage of centuries, even up to the present. The text of Pariz un Viene maintains a
consistent neuter gender for the word, variously spelled ‫דאז‬/‫דש‬/‫דז‬, except in the
concluding line of canto five, where it suddenly appears as ‫דאר טייל‬, which is rather
odd, since the masculine nominative singular of the definite article is almost with-
out exception spelled ‫דער‬/‫ דר‬in OLY (in this text also). Here it almost seems that the
scribe or typesetter (who either did or did not “correct” the manuscript in typeset-
ting the text) has changed course mid-word, with the first two letters heading down
the orthographic path toward neuter, only to be brought up short by the final letter
that insists on masculine, no matter what has come before. Or, it may simply be due
to a piece of wrongly sorted type, i.e. a ‫ ר‬in the ‫ ש‬bin. The editor of the definitive
edition of the text, Chone Shmeruk, emended the ‫ דאר‬to ‫דאז‬, apparently in order to
maintain consistency of gender. In doing so, with this word he exhibits a practice
not particularly common among Yiddish speakers, early or late, or indeed their
German-language counterparts of the past millennium.
Translation
(286) Pariz then heaved a great sigh. He saw and recognized that it would end
badly. Nonetheless he promised her everything, for his great love blinded him. He
stifled his misery and now went home boldly and quickly. All that night he sighed
and agonized until the next morning arrived. (287) Then he came to his father’s bed
with great fear and shame in his eyes. He said to him: “My dear father, you have
done my will all your life; therefore, I want to make a request of you. Do not deny it
to me. Promise me that you will do it; otherwise I will not tell you my request.” (288)
He gave him a long preamble about how he should forgive him for his improper
behavior and otherwise a great deal of folderol, so that he not leave him in the
lurch. His father said: “Now, out with it! I promise you indeed by my life, as a father
ought to do for his son; thus will I also do whatever I can.” (289) Pariz had no
patience: it cut him to the heart to say the words. He nonetheless told him all about
his love for Viene, what he suffered because of it, and how that was to blame for his
renouncing his proper mode of living. He now told all of it to the poor old man, up
to the point at which they now stood. (290) And at the conclusion of all his words,
he was quite agitated in his desire that he [Yakomo] just speak with the king about
whether he would give her to him in marriage.
When the sick, old man heard that, he would have liked to die for grief. He said:
“Dear son, as God is my witness, I fear that you have lost your mind. (291) Alas,
what has happened to your good sense? Do you not recognize yourself? Do you
think that King Dolfin would grant you his daughter Viene? I would not take half
of Vienne to make this request on your behalf: if he were to hear such words but
once from me, I would never dare go before him for the rest of my days. (292)
Therefore, my dear and beloved son, make requests about, and engage in, other
things, and I will do it all willingly. But this I cannot accomplish for you.” Pariz said:
“Now I see indeed that my love means little to you. I did not expect this answer
from you, insofar as you hold me for a beloved son. (293) I know it just as well as
you, that it is quite bitter for you. But I am forced to do it: I have caned my own ass.
If you do not help me, I will have no peace. Hope no more that I will ever again have
a good day. Therefore, merciful father, I wish to implore you: do not deny me your
aid. (294) Now give me all your good will and your aid and fulfill my request. Your
own son whom you love—will you slay him with your own hands?” The misery that
had long obsessed him brought the father around: he saw his son in pain, and he
thus suffered even more, as a father takes pity on his children. (295) He said: “If
indeed you want it to be done, then I will risk life and limb, and if it is not thus
settled, then I will indeed have lied.” Pariz said: It is not a matter of my having
conceived it by myself, and I am doing what my Viene asked of me, and your love
and loyalty may thus be recognized.”
(296) Deeply aggrieved by such things, one day, when it seemed to him the
proper time, he went up to the king and bowed to him from afar. The king wel-
comed him cordially and wanted to have him sit down beside him. “No,” said the
poor old man, “I do not wish to sit: first, I would like to expose my folly. (297) But I
wish to implore you, with a breaking heart and tear-filled eyes: if I say something
that seems improper to you, pardon my transgression. The relationship that I have
with my lord reassures me that I can say it to you. I say it and likewise know—may
dysentery befall me!—that it is not possible and even less proper. (298) I know that
it is not proper, but the love of my son Pariz has forced me to do it—the folly of the
poor lad.” The old man, the poor fool, sniffled for fear; his tongue would barely
move. The king said: “Tell me what you want to have. I will certainly forgive you for
it—have no worries.” (299) First he constructed an entryway, which I do not wish
to describe for you at present. Because of his great fear and because of his great
horror, he could scarcely stay on his feet. In the end, the substance of the matter
came forth. He said: “I desire your beautiful and capable daughter as the lawful wife
of my son Pariz, if it were possible.”
(300) He wanted to continue his speech, although his voice was quavering, but
the king interrupted him with a monstrous rage and ferocity. Indeed it was no
illusion: one saw the fire smoldering in him. He said: “If I had not granted you
immunity, I would make you quite regret this speech. (301) You rogue and thief and
miscreant, how dare you show yourself before me? You are not good enough, you
are not worthy to bow to me. My throne or my crown is after all worth more than
all that you possess. Would you now set your son, in possession of a single castle,
on a par with my daughter and an entire kingdom?” (302) He gave his head a good
scouring without any soap. Indeed he was incensed. And his [Dolfin’s] greatest
complaint was that he [Yakomo] was in comparison with himself [Dolfin] quite
poor.
I do not wish to sing any more of that, for I take pity on him. Therefore, I will
close my canto here. And if you would like to hear more, then come again.
Here ends the fifth canto.
Grammar
Kinship terms
The terminology of kinship is complex in many languages. The kinship terminol-
ogy of OLY shares much but not everything with modern Yiddish, as the following
list indicates.2
daughter [toχtər tëχtər] ‫טוכטר דיא טעכטר‬

son [zun zïn] ‫זון דער זוין‬
grandchild [éynikəl] ‫־יך‬/‫עניקל דער ־‬
great-grandchild [úrèynikəl] ‫־יך‬/‫אורעניקל דער ־‬
father [fotər fetər] ‫ואטר דער ועטר‬
father/dad [tet] ‫טעט דער‬
grandfather [eltərfotər eltərfetər] ‫עלטרואטר דער עלטרועטר‬
grandfather (also: father) [et] ‫עט דער‬
mother [mutər mïtər] ‫מוטר דיא מויטר‬
daughter-in-law [šnur šnir] ‫שנור דיא שניר‬
father-in-law [švé(hə)r] ‫שוועהר דער‬
son-in-law [eydəm] ‫איידם דער‬
brother-in-law [švogər] ‫שוואגר דער‬
cousin [fetər] ‫בֿיטר דער‬
kinsman [korəv / króuvim] ‫קרובֿ דער ־ים‬
kinswoman [króuvə] ‫קרובֿה דיא ־ות‬
relative [fraÿnd] ‫ורוינד דער ־‬
nurse/foster-mother [am] ‫אם דיא ־ן‬
foster-father [gəfotər] ‫גיבֿאטר דער‬
Further periphrastic verbs

Two categories of periphrastic verbs were treated in Lesson Eighteen. Here an over-
view of other such constructions encountered in the present volume (not a com-
plete list), which make use of various other delexical verbs, is provided. In some
cases, one might just as easily classify the construction as an idiom particular to the
language, but in general the semantic and syntactic patterning is the same among
these collocations that do not consist of ‫ זיין‬+ Semitic component, for which reason
they are here grouped together.
hold dear/like/love +acc [lib hon] ‫ליב הון‬

be wrong ir.wv [únreχt hon] ‫אונרעכט הון‬
to have a particular standing (of a matter) ir.wv [eyn gəštált hobən] ‫איין גישטלט הון‬
take one’s leave sv3 [urlab neməm] ‫אורלב נעמן‬
be necessary irv [not ton] ‫נוט טון‬
be eclipsed irv [fərfinstərt zayn] ‫פר פינשטרט זיין‬
2 The list is supplemented from OLY texts beyond the scope of the present volume, but is nonetheless
obviously still incomplete.
‫]‪be in the/a mood/temper irv [tsu mútən zayn‬‬ ‫צו מוטן זיין‬
‫]‪yield/capitulate/grant/indulge sv2 [gəvunən gebən‬‬ ‫גיוואונן געבן‬
‫]‪arrest/take into custody [gəfangən zetsən‬‬ ‫גיפאנגן זעצן‬
‫]‪arrange/bring about/engineer ir.wv [tsu vegən brengən‬‬ ‫צו וועגן ברענגן‬
‫‪Anomalous verbs‬‬
‫‪ were provided in Lessons Eight and Seventeen.‬זיין ‪The forms of the anomalous verb‬‬
‫‪, the first three‬הון ‪, and‬שטון‪ ,‬טון‪ ,‬גון ‪There are also other anomalous verbs, such as‬‬
‫‪of which were in the Germanic classification “root verbs,” while the last was a con-‬‬
‫‪tract verb. None of them has been provided with a full paradigms in these pages, since‬‬
‫‪that full range of forms does not occur in the corpus of texts included in the present‬‬
‫‪volume. Each such form that occurs has, however, been so identified in the g lossaries,‬‬
‫‪whenever the form itself made its immediate identification otherwise problematic.‬‬

‫פרייטאגישי קורנטין‪ ,‬תמ'ז לפ'ק‪ ,‬י'ד ניסן‪ ,‬ך'ח מערץ‬

‫שווייצר לנד‬
‫(בערן)‪ · ‬דען צוועלפֿטן מערץ · דרייא הונדרט ארמי גיפֿנגיני (רעפֿורמירטי) האט מאן‬
‫אין דען (זאפֿאיער לנד) לויז גילאזט אונ' זיא האבן גיוואלט נאך דען שווייצר לנד ציהן‪· ‬‬
‫אבר וויא דיא ארמי מענשן זיין איבר דאש גיבירג גנגן · זוא איז איין גרושר שטורם אויז‬
‫קומן · אונ' דער שניה איז אזוא הויך גיפֿאלן דאש אונטר דעם גרושן שניה בייא ניינציג‬
‫מענשן גאר יעמרליך זיין אום קומן ·‬
‫פרייטאגישי קורנטין‪ ,‬תמ'ז לפ'ק‪ ,‬ח'י סיון‪ ,‬ל' מייא‬

‫(דובלין) · דען פֿופֿצעהנטן מייא · צו (דרומארע) איז איין מענש שון הונדרט אונ' זיבן‬
‫יאר אלט אונ' ער האט פֿיר אונ' צוונציג לעבדיגי קינדר אונ' דרייא אונ' זעכֿציג עניקליך‬
‫אונ' פֿינף אונ' זיבנציג אור עניקליך · אונ' זיא זיין אלי מיט אננדר אויף איינר צייט בייא‬
‫אננדר גיוועזן ·‬
‫דיא שטערן זעהר אין ענגילנד האבן גיזאגט דאש דען עלפֿטן מייא דיא זון ווערט פֿר‬
‫פֿינשטרט זיין דרייא שטונד לנג וועלכֿיז פֿאר דיא מענשן אונ' פֿאר דאש פֿיך ניט גוט‬
‫ווערט אונ' פֿיל מענשן האבן זיך דראן גיקערט אונ' זיא האבן איר פֿיך דר היים גיהלטן‬
‫אבר וויא דיא צייט איז פֿאר בייא גיוועזן זוא האט מאן ביפֿונדן דאש עש ניט וואר איז‬
‫גוועזן זוא האבן דיא שטערן זעהר איר קרעדיט פֿר לורן ·‬
‫פרייטאגישי קורנט‪ ,‬תמ''ח‪ ,‬ט''ז כסליו‪ ,‬ך'א נאוועמבר‬
‫ברבריא‬
‫(אלגיר) דען זעקשטן אויקטובר דיא טירקן פֿון היר האבן אכֿט פֿרנצי שיפֿן מיט (באקילויא)‬
‫גירויבט · דיא טירקן פֿון (אלגיר) זוכֿן איין פֿרידן צו מאכֿן מיט די הולענדר אבר ניט מיט‬
‫דיא פֿרנצן‪ · ‬אל דיא פֿרנצן וועלכֿי פֿון דיא טירקן אויף דער זיה גיפֿנגן ווערדן דיא זעלביגי‬
‫ברענגט מאן נאך (אלגיר) אונ' דיא טירקן זאגן זוא באלד אז דיא פֿרנצי קריגש שיפֿן ווערן‬
‫קומן אונ' אלגיר בומברדירן זוא וועלן דיא טירקן אל דיא גיפֿנגיני פֿרנצן אין דיא גישטיק‬
‫אריין לאדן אונ' ארויז שיסן · פֿינף קריגש שיפֿן האבן דיא טירקן פֿון (אלגיר) דען גרוישן‬
‫הערן צו הילף גישיקט‪ · ‬פֿיר אונ' דרייסיג אלגירישי גרוישי רויב שיפֿן אונ' בייא צוונציג‬
‫קלייני שיפֿן זיין אויז גיפֿארן אום צו רויבן‪ · ‬אבר דיא פֿרנצן האבן איין טירקיש רויב שיף‬
‫מיט זעכֿצעהן גישטיק אן שטראנט גיאגט אונ' דען טירקישן קאפיטיין פֿון דען זעלביגן שיף‬
‫האט זיין ביין אבגישוסן אויך זיין פֿיל גמייני טירקן טויט גיבליבן אונ' גישעדיגט גיווארן · דיא‬
‫טירקן פֿון (אלגיר) האבן זיך מיט דיא ענגילענדר ווידר פֿר אייניגט‪ · ‬דיא נאך פֿולגנדי‬
‫הולענדישי שיפֿן האבן דיא טירקן גירויבט · אונ' נאך (אלגיר) גיבראכֿט‬
‫]‪Switzerland geo [šváytsər lànd‬‬ ‫שווייצר לנד דש‬
‫]‪Bern geo [bern‬‬ ‫בערן‬
‫]‪prisoner/captive [gəfángənər‬‬ ‫גיפֿנגינר דער‬
‫]‪member of a Reformed Christian sect [reformirtər‬‬ ‫רעפֿורמירטר דער‬
‫]‪Safien Valley (Graubünden) geo [záfyer lànd‬‬ ‫זאפֿאיער לנד דש‬
‫]‪loose [lóuz‬‬ ‫לויז‬
‫]‪go/move sv8 [tsi(χ)ən‬‬ ‫ציהן‬
‫]‪mountain (range) [gəbírg‬‬ ‫גיבירג דש‬
‫]‪storm [šturəm‬‬ ‫שטורם דער‬
‫]‪snow [šne‬‬ ‫שניה דער‬
‫]‪Dromore (County Down, Ireland) geo [dromorə‬‬ ‫דרומארע‬
‫]‪astronomer/astrologer [štérnzè(χ)ər‬‬ ‫שטערנזעהר דער־‬
‫]‪sun [zun‬‬ ‫זון דיא‬
‫]‪be eclipsed prv [fərfinstərt‬‬ ‫פֿר פֿינשטרט זיין‬
‫]‪for three hours [dray štund lang‬‬ ‫דרייא שטונד לנג‬
‫]‪(stock) animals [fiχ‬‬ ‫פֿיך דש‬
‫]‪at home [darhéym‬‬ ‫דר היים‬
‫]‪be over/past temp [farbáy‬‬ ‫פֿאר בייא זיין‬
‫]‪find out sv5 [bəfindən‬‬ ‫ביֿפינדן‬
‫]‪confidence/faith/belief/credit [kredít‬‬ ‫קרעדיט דער‬
‫]‪‘Barbary Coast’ geo [barbáryə‬‬ ‫ברבריא דיא‬
‫]‪Algiers geo [algír‬‬ ‫אלגיר‬
‫])‪dried salt cod < Port. bacalhau [bakəlóu(ə‬‬ ‫באקילויא (דער)‬
‫]‪sea/ocean [ze‬‬ ‫זיה דיא‬
‫]‪warship [krigsšif‬‬ ‫קריגש שיף דש ־ן‬
‫]‪bombard [bombardirən‬‬ ‫בומברדירן‬
‫]‪load (into) spv.sv6 [aráynlodən‬‬ ‫אריין לאדן‬
‫]‪shoot out/fire off spv.sv8 [aróusšisən‬‬ ‫ארויז שיסן‬
‫]‪the great lord = the sultan [der gróusər her‬‬ ‫דער גרוישר הער‬
‫]‪Algerian [algiriš‬‬ ‫אלגיריש‬
‫]‪go/drive/move out; here: sail out spv.sv6 [óusforən‬‬ ‫אויז פֿארן‬
beach/coast [štrand] ‫שטראנט דער‬

chase/drive/hunt [yogən] ‫יאגן‬
ships’ commander/captain [kapitéyn] ‫קאפיטיין דער‬
shoot off spv.sv8 [óbšisən] ‫אבשישן‬
wound/injure [šédigən] ‫שעדיגן‬
make a treaty/reconcile [fəréynigən] ‫פֿר אייניגן‬
following behind [nóχfolgəndə] ‫נאך ֿפולגנדי‬
Note
The duration of time is generally expressed simply by means of the collocation of a
succession of elements: a number, a period of time, and, optionally, the word ‫לנג‬:
‫דרייא שטונד לנג‬. If grammatical case is somehow displayed in such expressions (via an
added definite article), it is generally accusative.
Translation
Friday Courier. 14 Nisan/28 March 1687.
Bern, Switzerland. 12 March. Three hundred poor members of the Reformed [Prot-
estant] sect were set free in the Safien region, and they wanted to go to Switzerland.
But as the poor people were crossing the mountain range, a great storm arose, and
the snowfall was so deep that ninety people died miserably in the deep snow.
Friday Courier. 18 Sivan/30 May 1687.
Dublin, England. 15 May. In Dromore a person has attained the age of 107, and he
has twenty-four living children and sixty-three grandchildren and seventy-five
great-grandchildren. And they were all together at one time.
The astronomers in England have said that there would be a three-hour eclipse
of the sun on 11 May, which would be good for neither humans nor livestock, and
many people took it to heart, and they kept their livestock at home, but when the
time period had passed, it was recognized that it was not true. Thus the astrono-
mers have lost much of their credit.
Friday Courier, 16 Kislev/21 November 1687.
Algiers, Barbary Coast. On 6 August the Turks here seized eight French ships
[laden] with dried salt cod. The Turks of Algiers want to make peace with the Dutch
but not the French. All the French who are captured at sea by the Turks, those same
ones are brought to Algiers, and the Turks say that as soon as the French warships
come and bombard Algiers, the Turks will load all the French captives into the
cannons and shoot them out. The Turks of Algiers sent five warships to the aid of
the sultan. Thirty-four large Algerian pirate ships and around twenty small ships
sailed out for plunder. But the French drove a Turkish pirate ship with sixteen can-
nons onto the beach, and the Turkish captain of that ship had a leg shot off, and
many common Turkish sailors were dead and wounded. The Turks of Algiers have
again entered a pact with the English. The Dutch ships following behind captured
the Turks and took them to Algiers.
Appendix 1
Hebrew Fonts and Scripts
“rashi” mashket ashkenazic cursive square script
‫א‬ ‫א‬ ‫א‬ ‫א‬

‫ב‬ ‫ב‬ ‫ב‬ ‫ב‬
‫ג‬ ‫ג‬ ‫ג‬ ‫ג‬
‫ד‬ ‫ד‬ ‫ד‬ ‫ד‬
‫ה‬ ‫ה‬ ‫ה‬ ‫ה‬
‫ו‬ ‫ו‬ ‫ו‬ ‫ו‬
‫ז‬ ‫ז‬ ‫ז‬ ‫ז‬
‫ח‬ ‫ח‬ ‫ח‬ ‫ח‬
‫ט‬ ‫ט‬ ‫ט‬ ‫ט‬
‫י‬ ‫י‬ ‫י‬ ‫י‬
‫כך‬ ‫כך‬ ‫כך‬ ‫כך‬
‫ל‬ ‫ל‬ ‫ל‬ ‫ל‬
‫מם‬ ‫מם‬ ‫מם‬ ‫מם‬
‫נן‬ ‫נ ן‬ ‫נ ן‬ ‫נן‬
‫ס‬ ‫ס‬ ‫ס‬ ‫ס‬
‫ע‬ ‫ע‬ ‫ע‬ ‫ע‬
‫פף‬ ‫פף‬ ‫פף‬ ‫פף‬
‫צץ‬ ‫צץ‬ ‫צץ‬ ‫צץ‬
‫ק‬ ‫ק‬ ‫ק‬ ‫ק‬
‫ר‬ ‫ר‬ ‫ר‬ ‫ר‬
‫ש‬ ‫ש‬ ‫ש‬ ‫ש‬
‫ת‬ ‫ת‬ ‫ת‬ ‫ת‬
The “Rashi” font and Ashkenazic cursive font are from the Open Siddur Project
(http://opensiddur.org/tools/fonts/), the latter designed by Raphael Finkel; the
Mashket font was generously designed by Raphael Finkel specifically for this text-
book, and has since been made available on the same website.
Appendix 2
Old Literary Yiddish Verb Classes
Beginning with the Neo-grammarians in the nineteenth century, the proto-Germanic

verb system has been classified into four groups: strong verbs, weak verbs, preterite-
present verbs, and anomalous verbs. That basic structure will be retained here,
although further divisions within those larger categories of that traditional system
will here be restructured better to describe the verbal system of OLY. Only basic
meanings of the verbs are provided in this appendix; for the full range of meanings
represented in the various uses of the verbs in this volume, consult the volume
glossary.
Strong verbs
According to the traditional system of classification, Germanic strong verbs com-
prised seven classes. Each such class is identified by the vowel gradations (Ablaut
reihen) of the four principal parts: infinitive, 3rd person preterite singular, 1st/3rd
person preterite plural, past participle. In the preface to his dictionary of MHG,
Matthias Lexer (1879: vol. 1, p. xxix) reformulated the classification system better to
describe the situation of MHG, the language with the closest relation to the OLY
verbal system. Ayzik Zaretski’s classificatory system (1926: 91ff.) specifically focuses
on modEY and thus does not reflect the classificatory categories of proto-Germanic
or OHG/MHG vowel gradation classes. As such it is extremely useful for modern
Yiddish. But since the OLY strong verb system differs from both MHG and modEY
in the number and distribution of its classes, neither of those systems is of practical
value for someone directly engaged in learning OLY. A further distinction is found
in the number of principal parts of the verb: while MHG has the four noted above,
and modEY has only two (infinitive and past participle), OLY is in a transitional
state between the fourfold system of its German component and the twofold sys-
tem of its modern reflex. OLY verbs generally seem to have three principal parts
(infinitive, 3rd sg.pret., past participle), although as the following chart demon-
strates, there is evidence that some strong verbs still retained a distinct 3rd pl.pret.
root vowel distinct from the 3rd sg.pret. No vowel of 3rd pl.pret. forms is here
included in the signature vowel series of each class.
In the following table, strong verbs are classified into fourteen classes (in addi-
tion to irregular strong verbs) and are alphabetized within each class according to
the root verb; compound verbs (verbs with prefixes, whether separable or not) are
not listed separately but rather appear under the root, thus ‫ אן זחן‬appears under ‫זחן‬.
Each verb class is identified by number (those numbers appear in the glossaries of
the present volume as identifiers of the classes to which particular verbs belong)
254 appendix 2
and the characteristic pattern of vowels of the three (primary) principal parts. Only
forms actually attested in the present volume are listed—with the exception of
infinitive forms, which, if not attested in the present volume, are placed in square
brackets.
Since attempting to list all spelling variants would lead to unnecessary confusion
(‫ בֿאנגן‬,‫ בֿנגן‬,‫ ואנגן‬,‫ ונגן‬,‫ ֿפאנגן‬,‫ פאנגן‬,‫ ֿפנגין‬,‫ ֿפנגן‬,‫ פנגין‬,‫פנגן‬, etc.), a quasi-standard has here
been imposed, as follows (where the sign ‘—’ signifies ‘represents all instances of ’):
‫[ — פ‬f]
‫[ — ע‬e], except in prefixes: ‫ בי־‬,‫גי־‬
‫[ — א‬a]
‫[ — ש‬s]
Strong verb classes

meaning past participle 3rd pl.pret. 3rd sg.pret. infinitive
1 — i-a-e
request ‫גיבעטן‬ ‫באט‬ ‫ביטן‬
sit ‫גיזעשן‬ ‫זושן‬/‫זאשן‬ ‫זאש‬ ‫זיצן‬
possess ‫ביזיצן‬
lie ‫גילעגן‬ ‫לאג‬ )‫ליגן (ליט‬
concern spv ‫אן ליגן‬
2 — e-a-e1
give scv ‫(גי)געבן‬ ‫גאבן‬ ‫גאב‬ ‫געבן‬
indicate spv/scv ‫אנ(גי)געבן‬ ‫אן געבן‬
hand over spv ‫אױבר געבן‬
dose spv/scv ‫אײן געבן‬
offer/give spv ‫דריין געבן‬
happen scv ‫גישעהן‬ ‫גישאך‬ ‫גישעהן‬
see/gaze upon scv ‫גיזהן‬ ‫זוהן‬/‫זאהן‬ ‫זאך‬ ‫זהן‬/‫זחן‬
look about spv/scv ‫אומא זחן זיך‬
look at spv/scv ‫אן זוהן‬ ‫אן זאך‬ ‫אנ (ג)זהן‬
inspect scv ‫ביזעהן‬
glimpse scv ‫דר זאך‬ ‫דרזעהן‬
be wary spv/scv ‫פרזעהן‬
step scv ‫טראט‬ ‫טרעטן‬
say scv ‫יאך‬ ‫ייחן‬
read scv ‫גילעזן‬ ‫לעזן‬
equate scv ‫גימעשן‬ ‫מעשן‬
eat scv ‫געשן‬ ‫אשן‬ ‫אש‬ ‫עשן‬
forget scv ‫פרגעשן‬ ‫פרגעשן‬
1 2nd and 3rd s.pres. and sing. imperative, root vowel often -i-; here noted as scv.
oly verb classes255
3 — e-a-o2
order scv ‫ביפאלן‬ ‫ביפאליך‬ ‫ביפעלן‬
]‫[בערגן‬
hide scv ‫פרבערגן‬
pluck/break scv ‫גיברוכֿן‬ ‫ברעכן‬
break off spv/scv ‫אב ברעכן אב בראך‬
give birth to ‫גיבורן‬ ‫גיבערן‬
obtain/count scv ‫גאלט‬ ‫געלטן‬
]‫[דערבן‬
go to ruin scv ‫פרדערבן‬
help scv ‫העלפן‬
]‫[ווערבן‬
acquire/win scv ‫דרווערבן‬
become scv ‫וורדן‬ ‫וורט‬ ‫ווער(ד)ן‬
throw/cast scv ‫וואורפן‬ ‫ווארף‬ ‫ווערפן‬
cast up/value spv/ ‫א(ױ)ף װערפן‬
scv
overturn spv/scv ‫גיווארפן‬
ָ ‫אום‬ ‫אום ווערפן‬
take scv ‫גינומן‬ ‫נאמן‬ ‫(ג)נאם‬ )‫נעמן (נים‬
exclude spv/scv ‫אויש גינומן‬ ‫אויש נעמן‬
take up spv/scv ‫אן גינומן‬ ‫אן נעמן‬
perceive scv ‫פרנומן‬ ‫פרנאם‬ ‫פרנעמן‬
hide/conceal scv ‫פרהעלן‬
joust/lance scv ‫גישטוכן‬ ‫שטעכן‬
steal scv ‫שטעלן‬
sneak scv ‫פרשטאל‬ ‫פרשטעלן‬
die scv ‫גישטורבן‬ ‫שטארבן‬ ‫שטערבן‬
berate scv ‫שילטן‬
speak scv ‫שפרוכן‬ ‫שפראך‬ ]‫[שפרעכן‬
oppose (spv). scv ‫ווידר שפרעכן‬
promise scv ‫פרשפרוכן‬ ‫פרשפרעכן‬
]‫[שרעקן‬
be alarmed scv ‫דרשראק‬ ‫דרשרעקן‬
4 — o/u-a-o/u
come ‫גיקומן‬ ‫קאמן‬ ‫ק(א)ם‬ ‫קומן‬
get rid of spv ‫אב קומן‬
occur spv ‫אויש(גי)קומן‬ ‫אויש קומן‬
die/perish spv ‫אום(גי)קומן‬ ‫אום קומן‬
escape ‫אנטקומן‬
arrive spv ‫אן קומן‬
overtake spv ‫בײא קומן‬
arrive spv ‫הין קומן‬
enter/attain spv ‫הנײן קומן‬
carry out spv ‫נוך קומן‬
2 2nd and 3rd sg. pres. and sg. imperative, root vowel often -i-; here noted as scv.
‫ ‪256‬‬ ‫‪appendix 2‬‬
‫‪meaning past participle‬‬ ‫‪3rd pl.pret.‬‬ ‫‪3rd sg.pret.‬‬ ‫‪infinitive‬‬

‫‪5 — i-a-u‬‬
‫‪perceive/feel‬‬ ‫אנפפונדן‬ ‫אנפפנד‬ ‫אנפפינדן‬
‫‪begin‬‬ ‫בגונדן‬ ‫‪3‬‬
‫ביגאן‪/‬בגונדא‬ ‫בגינן‬
‫‪bind‬‬ ‫גיבונדן‬ ‫באנט‬ ‫בינדן‬
‫‪untie spv‬‬ ‫אויף באנד‬ ‫אויף בינדן‬
‫‪get/obtain/win‬‬ ‫גיוואן‬ ‫גיווינן‬
‫‪succeed‬‬ ‫גילאנק‬ ‫גילינגן‬
‫‪glow/smolder‬‬ ‫גלימן‬
‫‪press/force‬‬ ‫גידרונגן‬ ‫דרינגן‬
‫‪sing‬‬ ‫זינגן‬
‫‪drink‬‬ ‫גיטרונקן‬ ‫טראנק‬ ‫טרינקן‬
‫‪drown‬‬ ‫דרטרינקן‬
‫‪find‬‬ ‫גיפונדן‬ ‫(גי)פאנדן‬ ‫(גי)פאנד‬ ‫פינדן‪/‬גיפינן‬
‫‪find out‬‬ ‫ביפונדן‬ ‫[ביפינדן]‬
‫‪disappear‬‬ ‫פרשוואנד‬ ‫פרשווינדן‬
‫‪force/coerce‬‬ ‫גיצוואונגן‬ ‫[צווינגן]‬
‫‪coerce/capture‬‬ ‫בטוונגן‬ ‫[בטווינגן‪/‬בצוויננגן]בטוואנק‬
‫‪(re)sound‬‬ ‫קלינגן‬
‫‪struggle/wrestle‬‬ ‫גירונגן‬ ‫רינגן‬
‫[רינן]‬
‫‪let escape‬‬ ‫אנטרינן‬
‫‪flow spv‬‬ ‫אנגירונן‬ ‫אנרינן‬
‫‪jump leap‬‬ ‫גישפרונגן‬ ‫שפרינגן‬
‫‪burst/shatter‬‬ ‫צור שפרינגן‬
‫‪6 — a/o-u-a/o‬‬
‫‪bake‬‬ ‫באכן‬
‫[גראבן]‬
‫‪divert through‬‬ ‫אב גראבן‬
‫‪excavation spv‬‬
‫‪bury‬‬ ‫ביגראבן‬
‫‪grow‬‬ ‫וואכשן‪/‬וואקשן‬
‫‪grow forth spv‬‬ ‫אויף וואכשן‪/‬וואקשן‬
‫‪wash‬‬ ‫וועשן‪/‬וואשן‬
‫‪carry/bear‬‬ ‫גיטראגן‬ ‫טרוגן‬ ‫טרק‪/‬טרוג‬ ‫טראגן‬
‫‪deliver spv‬‬ ‫אויש גיטראגן‬ ‫אויש טראגן‬
‫‪wear spv‬‬ ‫אן גיטראגן‬ ‫אן טראגן‬
‫‪make an accord‬‬ ‫פרטראגן‬ ‫פרטראגן‬
‫‪happen spv‬‬ ‫צו גיטראגן‬ ‫צו טראגן (זיך)‬
‫[לאדן]‬
‫‪3‬‬
‫)‪ Cf. the parallel irregularity in MHG beginnen, which forms an alternate (weak/anomalous‬‬
‫‪preterite and past participle on analogy with the verb gunnen.‬‬
‫ ‬ ‫‪oly verb classes257‬‬
‫‪load (into) spv‬‬ ‫ארײן לאדן‬

‫‪go/ride/drive‬‬ ‫גיפארן‬ ‫פארן‬
‫‪exceed/cross spv‬‬ ‫אויברפור‬ ‫אויברפארן‬
‫‪go out spv‬‬ ‫אויש פארן‬
‫‪happen/occur‬‬ ‫ווידרפארן‬
‫‪bathe/wash‬‬ ‫צוואגן‬
‫[שאפן]‬
‫‪create‬‬ ‫בישאפן‬ ‫בישוף‬ ‫בישאפן‬
‫‪defeat/beat‬‬ ‫גישלאגן‬ ‫שלגן‬
‫‪refuse/cut off spv‬‬ ‫אג שלאג‬ ‫אב שלאגן‬
‫‪rotate spv‬‬ ‫אום שלוג‬ ‫אום שלאגן‬
‫‪stud/encrust with‬‬ ‫בשלאגן‬ ‫בשלאגן‬
‫‪kill‬‬ ‫דרשלאגן‬ ‫דרשלאגן‬
‫‪7 — ay [< ī]-i-i‬‬

‫‪wait‬‬ ‫בײטן‬
‫‪bite‬‬ ‫גיבישן‬ ‫ביש‬ ‫ביישן‬
‫‪repress‬‬ ‫פרביש‬ ‫פרביישן‬
‫‪remain‬‬ ‫בלייבן‬
‫[בלייכן]‬
‫‪turn pale‬‬ ‫דרבליכט‪/‬דרבליכן‬ ‫דרבלייכן‬
‫‪become pale‬‬ ‫פרבליכן‬ ‫פרבלײכן‬
‫‪resemble‬‬ ‫גלײכן‬
‫[גרייפן]‬
‫‪grasp/grab‬‬ ‫ביגריפן‬ ‫ביגריף‬ ‫ביגרייפן‬
‫‪show/indicate‬‬ ‫וויש‬ ‫ווײזן‬
‫‪yield/sag/sink‬‬ ‫וויכן‬ ‫ווייכן‬
‫‪escape/slip away‬‬ ‫אנטווייכן‬
‫‪drive/chase‬‬ ‫גיטריבן‬ ‫טריב‬ ‫טרײבן‬
‫‪drive away/expel‬‬ ‫פרטרײבן‬
‫‪suffer‬‬ ‫גיליטן‬ ‫ליידן‬
‫‪lend‬‬ ‫גיליהן‬ ‫לייהן‬
‫[מיידן]‬
‫‪deprive/renounce‬‬ ‫פרמיטן‬ ‫פרמיידן‬
‫‪gather‬‬ ‫קלייבן‬
‫‪rub‬‬ ‫רײבן‬
‫‪ride‬‬ ‫רייטן‬
‫‪overtake‬‬ ‫אױבררײטן‬
‫‪take a ride spv‬‬ ‫אויש רייטן‬
‫‪ride up spv‬‬ ‫הינויף רייטן‬
‫[ריישן]‬
‫‪tear away spv‬‬ ‫אב רײשן‬
‫‪rip out spv‬‬ ‫(אר)אױש גירישן‬ ‫(אר)אױש רײשן‬
‫‪rip apart‬‬ ‫דרריישן‬
‫‪be silent‬‬ ‫שוויגן‬ ‫שוויג‬ ‫שווייגן‬
‫[שטייגן]‬
‫ ‪258‬‬ ‫‪appendix 2‬‬
‫‪meaning past participle‬‬ ‫‪3rd pl.pret.‬‬ ‫‪3rd sg.pret.‬‬ ‫‪infinitive‬‬

‫‪dismount spv‬‬ ‫אױש שטייגן שטיג‬
‫‪climb in spv‬‬ ‫איין שטייגן‬
‫[שטרייכן]‬
‫‪stride away spv‬‬ ‫הין שטרייכן‬
‫[שלייכן]‬
‫‪catch stealthily‬‬ ‫דרשלייכן‬
‫‪cut‬‬ ‫שניידן‬
‫‪cut out spv‬‬ ‫אויש גישניטן‬ ‫אױש שניידן‬
‫‪lacerate‬‬ ‫פר שניטן‬ ‫פר שניידן‬
‫‪circumcise‬‬ ‫בישניטן‬ ‫בישנײדן‬
‫‪cut apart‬‬ ‫צו שניטן‬ ‫צושניידן‬
‫‪spit‬‬ ‫גישפיאן‬ ‫שפײאן‬
‫‪write‬‬ ‫גישריבן‬ ‫שריב‬ ‫שרײבן‬
‫‪sign/subscribe‬‬ ‫אונטר שרייבן‬
‫‪describe‬‬ ‫ערשרייבן‬
‫‪scream/shout‬‬ ‫שריאן‬ ‫שריא‬
‫ִ‬ ‫שרײען‬
‫‪shout spv‬‬ ‫אן שרייען אן שריא‬
‫)‪8 — i-o-u/o(u‬‬
‫‪bow/bend‬‬ ‫גיבוגן‬ ‫ביגן‬
‫‪bow down spv‬‬ ‫נידר ביגן‬
‫‪offer‬‬ ‫בוט‬ ‫[ביטן]‬
‫‪offer‬‬ ‫אנטבוטן‬ ‫אנטבוט‬ ‫אנטביטן‬
‫‪command‬‬ ‫גיביטן‬
‫‪forbid‬‬ ‫פרבוטן‬ ‫פרבוט‬ ‫פרביטן‬
‫‪betray‬‬ ‫ביטרוגן‬ ‫ביטריגן‬
‫‪cast [metal]/pour‬‬ ‫גיגושן‬ ‫גוֹש‬ ‫גישן‬
‫)‪cover (spv‬‬ ‫אויבר(גי)גושן‬ ‫אויברגישן‬
‫‪pour out‬‬ ‫פרגישן‬
‫[דרישן]‬
‫‪annoy/bother‬‬ ‫פרדרישן‬
‫‪boil‬‬ ‫זידן‬
‫‪tell a lie‬‬ ‫לוג‬ ‫לױיגן‬
‫‪fly‬‬ ‫פליגן‬
‫‪flee‬‬ ‫פלוך‪/‬פלוה‬ ‫פליהן‬
‫‪flow‬‬ ‫פלישן‬
‫‪lose‬‬ ‫פרלורן‬ ‫פרלירן‬
‫‪pull/draw‬‬ ‫גיצוגן‬ ‫צוגן‬ ‫צוג‪/‬זוך‬ ‫ציהן‬
‫‪pull off spv‬‬ ‫אב צוך‬ ‫אב ציהן‬
‫‪undress spv‬‬ ‫אויש צוך‬ ‫אױש ציהן זיך‬
‫‪raise/educate‬‬ ‫דרצוהן‬ ‫דרציהן‬
‫‪go one’s way spv‬‬ ‫הין ציהן‬
‫‪pass/end spv‬‬ ‫וועג ציהן‬
‫‪delay/retard‬‬ ‫פארציאן‬
oly verb classes259
choose ‫קיזן‬
choose 4
‫אוישדרקורן‬ ‫אוישדרקיזן‬
get/acquire/obtain ‫גיקראגן‬ ‫קריגן‬
]‫[שטישן‬
expel/cast out ‫פרשטושן‬ ‫פרשטישן‬
shoot ‫שושן‬ ‫שוש‬ ‫שישן‬
shoot off spv ‫אב שישן‬
shoot out spv ‫ארױז שישן‬
]‫[שלישן‬
decide/conclude ‫בישלאשן‬ ‫בישלישן‬
enclose ‫פרשלושן‬ ‫פרשלישן‬
9 — a-i-a
hold/keep ‫גיהלטן‬ ‫הילטן‬ ‫הילט‬ ‫האלטן‬
halt spv ‫אן הלטן‬
propose spv ‫פרהלטן‬
keep/guard ‫ביהילטן‬ ‫ביהילט‬ ‫ביהלטן‬
hang ‫הינגן‬ ‫הינג‬ ‫האנגן‬
hang out spv ‫אױש האנגן‬
fall (scv) ‫גיפאלן‬ ‫פילן‬ ‫פיל‬ ‫פאלן‬
fall out spv.(scv) ‫אויש גיפאלן‬ 5‫אױש פאלן‬
invade (scv) ‫ארײן פאלן‬
please (scv) ‫גיפיל‬ ‫גיפאלן‬
interrupt spv.scv ‫דריין פיל‬ ]‫[דריין פאלן‬
fall down spv.scv ‫נידר פאלן‬
disintegrate (scv) ‫צופאלן‬
catch/grasp ‫פאנגן‬
catch/receive ‫אנטפפינג‬ ‫אנטפפאנגן‬
embrace ‫אומפנגן‬ ‫אומפאנגן‬
begin spv ‫אן גיפאנגן‬ ‫אן פאנגן‬
10 — o-i-o
gasp/sniffle ‫גיבלוזן‬ ‫בליז‬ ]‫[בלוזן‬
blow into spv ‫איין בליז‬ ‫איין בלאזן‬
let/leave/allow ‫גילון‬/‫גילאזט‬/‫גילושן‬ ‫ליש‬ ‫לושן‬
admit/let in spv ‫אײן לושן‬
abate spv ‫נאך לאשן‬
set free spv ‫פרייא גילאשן‬ ‫פרײא לאשן‬
advise/counsel ‫רוֹטן‬
4
The [z] / [r] correspondence actually reflects a longer chain of development: [s] > [z] > [r], first
described by Karl Verner in the 19th century (and thus identified as “Verner’s Law”), which explains
a historical sound change in Proto-Germanic, whereby voiceless fricatives are voiced when the
(Indo-European) stress shifted to the root syllable in Germanic, thus from the syllable following to
the syllable preceding the consonant in question, thus [s] > [z]; thereafter, under certain conditions,
the [z] was rhotacized to [r]. In English one sees the phenomenon in words such as lose/forlorn, was/
were. 5 3rd sg. pres. ‫אויש פילט‬.
260 appendix 2

grind/pulverize ‫שטושן‬
sleep ‫גישלופן‬ ‫שליף‬ ‫שלופן‬
fall asleep ‫אנטשליפן‬ ‫אנטשליף‬ ‫אנטשלופן‬
11 — ey-i-ey
be named/order ‫גיהיישן‬ ‫היש‬ ]‫[היישן‬
promise/espouse ‫פרהיישן‬ ‫פרהיש‬ ‫פרהײשן‬
separate/(de)part ‫שידן‬ ‫שיד‬ ‫שיידן‬
assign/allocate ‫בשידן‬
12 — ou/a-i-ou
run/gallop ‫גילופן‬ ‫ליף‬ ‫לפן‬/‫לױיפן‬
run down spv ‫הינב לפן‬
run away spv ‫הין וועק לפן הין וועק ליף‬
run up spv ‫הינויף לפן‬
run after/pursue spv ‫נוך לױיפן‬
13 — e-o-o(u)
raise ‫הוב‬ ‫היבן‬
lift/raise spv ‫אויף הוב‬ ‫אױף היבן‬
begin spv ‫אונגיהובן‬ ‫אן הובן‬ ‫אן הוב‬ ‫אן היבן‬
behave/act ‫גיהעבן זיך‬
weave/bind scv ‫פלעכטן‬
cling to scv ‫פרפפליכטן‬
fight/fence scv ‫פעכטן‬
swell scv ‫(גי)שוואל‬ ‫(גי)שווילן‬
swear ‫גישווארן‬ ‫שווערן‬
14 — u-i-u
call ‫רופן‬
proclaim spv ‫אויש רופן‬
Irregular strong verbs

go scv [o/a-i-a] ‫גיגנגן‬ ‫גינגן‬ ‫גינג‬ ]‫גון [גיט‬
depart/leave spv ‫אב גון‬
rise (sun) spv ‫אוף גיגאנגן‬ ‫אױף גון‬
depart spv ‫אויש גינג‬ ‫אויש גון‬
treat/handle spv ‫אום גאנגן‬ ‫אום גון‬
go toward spv ‫אנטגיגן גינג‬ ‫אנטגיגן גון‬
commit ‫ביגאנגן‬ ‫בגינג‬ ‫ביגון‬
go there spv ‫הין גון‬
oly verb classes261
go away spv ‫הינוועק גאנגן‬ ‫הינוועק גון‬

ascend spv ‫הינויף גינג‬ ‫הינויף גון‬
come out spv ‫הרויש גון‬
disappear ‫פרגאנגן‬ ‫פרגינג‬ ‫פרגון‬
happen spv ‫צו גון‬
dwindle ‫צוגון‬
be ‫גיוועזט‬/‫גיוועזן‬/‫גיווען‬ ‫ווארן‬ ‫וואש‬/‫וואר‬ ‫זיין‬
do [u/o-e/a-o] ‫גיטון‬ ‫טאט‬/‫טעט‬ ‫טון‬
open spv ‫אוף טון‬
stand [a/o/e-a-a] ‫שטונדן‬ ‫שטנד‬ ‫שטין‬/‫שטאן‬
ֵ
endure ‫אונטרשטן זיך‬
get up/arise spv ‫גישטאנדן‬ ‫אוף שטונדן‬ ‫אוף שטנד‬ ‫אוף שטין‬
wait in line spv ‫אן שטין‬
support/assist spv ‫בייא שטון‬
persist spv ‫בייא שטון‬
Irregular weak verbs

Since there are relatively few irregular weak verbs in the texts included in this vol-
ume, they have not been divided into classes.

burn [e-a-e/a] ‫גיברענט‬ ‫בראנט‬ ‫ברענן‬
burn ‫פרברענט‬/‫פרבראנט‬ ]‫[פרברענן‬
bring [i/e-a-a] ‫גיבראכט‬ ‫ברוכטן‬ ‫ברענגן‬/‫ברינגן‬
spend/pass (time) ‫פרברענגן‬
think [e-a-a] ‫גידאכט‬ ‫גידענקן‬
seem [u-u-u] ‫דוכטן‬ ‫דונקן‬
have [o/a-a-a/e] ‫גיהעט‬/‫גיהוט‬ ‫האטן‬ )‫האט(א‬ ‫הן‬/‫הבן‬
turn [e-e/a-e/a] ‫גיוואנט‬/‫גיווענט‬ ‫וואנט‬/‫ווענט‬ ‫ווענדן‬
utilize ‫אן ווענדן‬
say [o/a-a-a/o/ey] ‫גיזייט‬/‫גיזוגט‬ ‫זאגן‬
challenge/refute ‫ווידרזייט‬ ‫ווידרזאגן‬
suckle [ey-ey-o] ‫גיזוגן‬ ‫זייגט‬ ‫זייגן‬
send [e-a-a] ‫גיזאנט‬ ‫זאנטן‬ ‫זאנט‬ ‫זענדן‬
know [e-a-a] ]‫[קענען‬
confess/admit ‫ביקענן‬
name [e-a-a] ‫גינענט‬ ‫נענן‬
give [e-a-a] )‫שאנקט(א‬ ‫שענקן‬
262 appendix 2
Preterite-present verbs6
meaning past 3rd sg. 3rd sg. 3rd sg. infinitive

participle pret.ind pres.subj. pres.ind
know [i-ey-∅-u-∅-] ‫וואושט‬ ‫ווייש‬ ]‫[ווישן‬
want [o/e-i/e-o-o-o] ‫גיוואולט‬ ‫וואלט‬ )‫וואל(א‬ ‫וועלט‬/‫וויל‬ ‫וואלן‬
dare [ë-o/e-∅-∅-o] ‫גטורט‬ ‫טער‬/‫טערן טור‬/‫טו(י)רן‬
must [ï-u-ï-u-u] ‫גימושט‬ ‫מושט‬ )‫מוישט(א‬ ‫מוש‬ ‫מושן‬
can [ë-a-ë-o-o] ‫גקונט‬ ‫קונט‬ )‫קוינט(א‬ ‫קאן‬ ‫קוינן‬
may [o/ë-a-ë-o-o] ‫גמוכט‬ )‫מוכט(א‬ )‫מויכט(א‬ ‫מאג‬ ‫מו(י)גן‬
should [o-o-o-o-o] ‫גזולט‬ ‫זולט‬ )‫זולד(א‬ ‫זול‬ ‫זולן‬
6 The signification of modal verbs is always context-specific; a general definition is offered here.
Appendix 3
Facsimiles
1. “Joseph the Righteous” ll. 1–24, Cambridge, University Library, T.-S. 10K22,
fol. 17v, Lessons 1–3.
2. Remedy, Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Cod. HB XI 17,
fol. 62v, Lesson 10.
3. “Briyo and Zimro,” Munich, Bayerische Staatsbibliothek, cod.hebr. 100,
fol. 67r, Lesson 9.
4. Riddle, Oxford, Bodleian Library, Can. Or. 12, fol. 215r, Lesson 8.
5. Pariz and Viene (Verona, 1594), fol ‫ל‬r, st. 284–7; extant: Verona, Biblioteca del
Seminario Vescovile, Fonds Venturi, no. 192, Lessons 24–5.
6. Friday Courier (Amsterdam, 1686–7), 26 Av/16 August 1686; lost, formerly:
Amsterdam, Portugees Israëlietisch Seminarium Ets Haim, Livraria Mon-
tezinos; microfiche facsimile: IDC J-261-1, Lesson 21.
264 appendix 3
Facsimile 1. “Joseph the Righteous” II. 1–24

Cambridge, University Library, T-S. 10K22, fol. 17v
facsimiles265
Facsimile 2. Remedy

Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Cod. HB XI 17, fol. 62v
266 appendix 3
Facsimile 3. “Briyo and Zimro”

Munich, Bayerische Staatsbibliothek, cod.hebr. 100, fol. 67r
facsimiles267
Facsimile 4. Riddle

Oxford, Bodleian Library, Can. Or. 12, fol. 215r
268 appendix 3
Facsimile 5. Pariz and Viene (Verona, 1594), fol ‫ל‬r, st. 284–7
extant: Verona, Biblioteca del Seminario Vescovile, Fonds Venturi, no. 192
facsimiles269
Facsimile 6. Friday Courier (Amsterdam, 1686–7), 26 Av/16 August 1686

Lost: formerly Amsterdam, Portugees Israëlietisch Seminarium Ets Haim, Livraria Montezinos; micro-
fiche facsimile: IDC J-261-1
Appendix 4
Additional Readings
The reader should not imagine that the texts included in this volume, whether here
or in the instructional lessons above, are intended to provide a representative
anthology of OLY. For such an anthology, one should consult Early Yiddish Texts.
The readings selected here should instead simply provide intermediate-level read-
ers with a few dozen further pages of manageable OLY, through reading which they
may gain further facility in dealing with a variety of text types from the corpus. Full
glosses for these texts appear in the glossary at the end of the volume. No transla-
tions of the individual texts are provided. All texts are edited directly from manu-
script or early printed edition (as in EYT); references to additional reliable modern
editions are provided, for those texts for which they exist.
1. ‫ ֵס ֶדר נָ ִשׁים נִ ָידה ַחלָ ה ַה ְדלָ ַקֿת ַהנֵ ר‬Women’s Commandments (1504)
The commandments imposed specifically on women, dealing with ‫ הדלקת‬,‫ חלה‬,‫נידה‬
‫( הנר‬ritual purity, the taking of dough, and lighting candles), are dealt with throughout
the sacred textual tradition, especially in the Talmud and medieval commentaries.
The separate treatment specifically addressed directly to women in the vernacular
was, however, strenuously opposed by rabbinical authorities. The broad textual tradi-
tion in manuscripts and early printed editions of the ‫ מצות הנשים‬demonstrates, how-
ever, that the book is to be reckoned among the most widespread of early Yiddish
books. It was composed much earlier than the first printed edition (‫מצװת הנשים‬, Daniel
Adelkind, Venice 1552), which was followed by many later editions in northern Italy
and central and eastern Europe. The manuscript excerpted and edited here (Cam-
bridge, University Library, Add. 547) is a witness of the pre-publication tradition,
which is to be attributed to the tradition of Judah Mintz. While the later tradition
formed a veritable encyclopedia of conduct and practice, based on numerous stories,
exempla, and tales drawn from the aggadic and midrashic traditions, in a hybrid form
(in part a book of customs, in part a book of moral didacticism, and in part a halakhic
manual), this particular manuscript includes practically no narrative exempla and no
added narrative material at all, thus radically differing from the later, more expanded
text types. The manuscript’s final colophon identifies the copy’s date of completion
as ‫רסד‬
ֿ ‫ = ( יום ב ד' אב‬15 July 1504) (fos. 90v–91r), and the text’s author or scribe as ‫מנחם‬
‫( אלדנדורף‬fol. 91r). As the reader will soon notice, the prose is often rhymed.
Source‫ ׃‬Cambridge, University Library, Add. 547, fos. 4r–7v; Edward Fram (ed.),
My Dear Daughter‫ ׃‬Rabbi Benjamin Slonik and the Education of Jewish Women in
Sixteenth-Century Poland (Cincinnati‫ ׃‬Hebrew Union College Press, 2007) [edi-
tion of the later printed version‫ סדר מצות הנשים ׃‬Cracow, 1585)]; EYT 32.
‫ ‪272‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫זײא גילובט בור אלן זאכן דש ער אונש ורְליכן הוט מאכן אנטװאכן · מיט גוב זײנר הײליגן תורה · דש‬
‫מְוגן מיר זײן איװיקליכן ורוא דרײא צעהן אונ' זעכש הונדרט גיבוט דא מיט ער אונש גיהײליקט הוט ·‬
‫בון אלר און קױשיקײט הוט ער גיהײליקט אונזרן לײפא · אידרמן הלט זיך צו זײנם איליכן װײפא · אונ' אױך‬
‫נױארט מיט איר אין גנצר רײניקײט · הלט זיך אין גנצר ורומקײט · אונ' דארום אױף אל אנדרי גיבאט · דיא‬
‫אונש גוט געבן הוט זול זי אירן מאן אױך ורֹוגן · אובנט אונ' מורגן · װיא זיא אל ִמצְות טון זול · דש גיולט‬
‫הקָ''בָה גר װאל ··‬
‫ַ‬
‫אײן איקליכי ורױא װײש װאל · װארױף זי טריפה זײן זול · וינט זי בון אירם לײב קײנר לײא דש דא אישט‬
‫רוט · אױף דעם טױך װען זי זיך ביזעהן הוט · װי קלײן עש מאג גיזײן · אז אײן זינפא קורנלײן · זו אישט‬
‫זי טריפה אין אלר מוש ·‬
‫תנָה דרײן טױט · אונ' וינט דא הער אינן שװימן בלױט · זי‬ ‫שָ‬‫הְ‬‫הױארט זיא אױבר אײן בעקן אונ' איר ַ‬
‫מױש זיך טריפה מאכן · שרײבט מאן ֵחרֶם אין דיזן זאכן · דאך זעך זיא עש אזו מענך מול · אײן רב זי‬
‫עש ורוגן זול ·‬
‫אבר וינט זי נױארט אױף אירם העמד אודר לײלוך · אײן ולעקן רוט · אונ' זי זיך אין קײנרלײא װײז טריפה‬
‫אנפפונדן הוט · עש הוט אײן אנדר רעכט צו מול · אן אידרמן זי עש הענקט װאל · העט זי איר העמד‬
‫ְת אױך ניט ליקט ביזונדר · זי‬ ‫פאר אימנט גיליהן · אונ' טעט עש אן און ביזעהן · דש הלט איר ֶ‬
‫ח ַבר ָ‬
‫הינגאן עש בײד אננדר · אודר אימנט בײא איר גילעגן װער · דער דא העט קרעצן אודר גשװער · װען‬
‫זיא אופן װערן דַם דרױש גינג · דארן זי דען ולעקן הינג · עש איש לעכט דרױש גילופן דא זי הוט גשלופן ·‬
‫העט · אודר גיזעשן דר בײא דער דא מיט אום‬ ‫אודר אוב זי מיט עטװש בלױטיג אום גאנגאן װער אונ' ֶ‬
‫גֵיט · אונ' דש אױשרש קלײט העט דש דם גיבאנגאן · זי מאג עש װאל דארן הענגאן · אונ' דש עש הלט‬
‫אױף איר צײט זײא · זינט אײן מול דש זי וינט רײן אירן לײפא דר בײא · אױש גינומן די דא װײש אן גילֵיגט‬
‫הינגאן · זי װער דען מיט עטװש בלױטיך אום‬ ‫הוט · אז הער נאך גשריבן שטוט · זי טאר עש ניט ֵ‬
‫גאנגאן · װער אבר דער אלר קײן · דאך אישט דער ולעקן קלײן · אישט עש אן צײטן אונ' אן שטיטן · דא‬
‫װאנצן זײן גיבונטליך · גיש אן אײנר גרושן בֹון · אישט ביליך דש זי עש הענקט דא ראן זיכרליך · אונ'‬
‫אישט דארן קײן אונטר שײט · דער ולעקן זײא לאנג קוגליך אודר ברײט · װער דש אבר ניט אונ' דאך אל‬
‫מול וְלְוך זײן · װער דש זי ניט גרושר װער װען דרײאר לינזן ברײט זײנט · זי בידארף זיך ניט ְטרֵיפָה‬
‫מאכן · ביװאר זי זיך װאל אין אנדרי זאכן ·‬
‫אוב זי זיך צו נאכט אין דער וינשטר בֹודֶק װער · אונ' ליגט דש טױך ביזונדער · אונ' וינט דעש מורגן אײן‬
‫ולעקן · אישט דש דער ולעקן לענקליך שטוט · זיא אישט ְטרֵיפה דא מיט · אישט ער קוגליך ער שאט‬
‫איר ניט · זינט אמול דא זי זיך הוט דארן בֹודֶק גיװעזן · אבר אנדרש װאו זײן זי אל בײד גלײך קוגליכט‬
‫אודר לאנג · אז איר בור האט גילעזן ·‬
‫וינט זי אבר אױף אירם ולײש דש מול · אונטר הלבן זי בור שטֵיט עש װאל אונ' עש ניט אױשר הלבן דעש‬
‫באײן װערט גיבונדן ‪ .‬דש אישט בְוזר װיען אױף דעם געװאנט צו אלר שטונדן · װען אױף דעם גיװאנט‬
‫מױש עש שיעור זײן אױף אײנר שטאט · אבר אױף דעם ולײש עש אױף אֵיצְלינגאן שאט · װען עש נױארט‬
‫אײנר בֹונַן גרוש אישט · מינר װען דש שאט עש נישט · וינט זי עש אוברט הלבן אונ' הוט גשפרונגאן ·‬
‫ְת גירונגאן · אודר נױליכן אם רוקן גילעגן זי זול עש אײן לערנר ורעגן ·‬
‫ח ַבר ָ‬
‫אודר מיט אירר ֶ‬
‫װען זי גיזעשן נאקיט אלײן · אױף אײנר שטאט די זי הוט בישױט רײן · אונ' דר נאך אײן ולעקן אונטר איר‬
‫װער · דרױף ורוג זי אױך די לערנער ··‬
‫ ‬ ‫‪additional readings273‬‬
‫העט זי שװערן אין אים גימעכט · אונ' אישט סֹופֵק דש דאַם קומט דר בון לעכֿט · װש זי וינט אן איר‬
‫צײט · דש זי הלט װײש דש עש בון דער מכה אױש גלײט · ְטרֵיפָה אישט זי דענוך · אבר װש זי וינט‬
‫הר נאך · צװישן אײנר צײט אונ' דער אנדרן זו װירט זי ְטרֵיֿפָה דארן · װען זי אנפפונד דש עש קעם בון‬
‫דער ערשטן שטט · אונ' קײנרלײא ולעקן איר קײן מול שאט ·‬
‫קײן ורױא װען זי ניט אישט רײן · זא אישט זי דעם מאן און גימײן · ער טאר זי ניט אן רְורן · צו דעם‬
‫זעלװיגן מאל · נאך קײן שימפפליך װארט ער מיט איר רידן זול · זי זול זיך אױך ניט גֵיגן אים מאלן נאך‬
‫וערבן · אױך הוט דיא גְ ָמרָא גיזײט דער זײן װײפא זער אן זיכֿט אין דיזער צײט · זי אישט נִי דָה אודר‬
‫װײש אן גלײט · די קינדר װערדן און גרוטן · דארום הוט גוט ור בוטן · נױארט אױש גינומן אײנר לײא אין‬
‫דיזם מול · דא ער אין אײנם חדר מיט איר טאר ליגן װאל · אױש גינומן אײן כלה אין דיזר ורישט · אז הר‬
‫נאך גשריבן אישט · אונ' דארום דש זי שטעטיקליך גיװאנליך מיט אננדר זײן · אישט אין בור בוטן מֵין‬
‫װען בײא אנדרן ֶערְות בינט אונ' דארום מושן זיא אײן וערונג האבן · איר אײנש דעם אנדרן ניכציט אין‬
‫דיא הענד טאר געבן · זי זול אים ניט אײן שינקן נאך בֵיטן אין דיזער ורישט װער ער בײ איר אין אײנם‬
‫חדר אישט אונ' ער זול ניט אױף אירם בעט ליגן אין אלר דיזער צײט · דש הלט קײן ְטרֵיפַה לײלוך דרױף‬
‫לײט · אונ' זי װײש אן גליגט הוט · אונ' אױך ניט דר בײא שטאט אױך אױף אײנר בור באנק די דא װאגילט‬
‫צו דיזם מולט · ער ניט זיצן זול · אױך טורן זי ניט אננדר רְורן ביט אירר בײד · עש מױש זײן דר צװישן אײן‬
‫אונטר שײד · אונ' ניט אױש אײנם כלי נאך עשן נאך טרינקן אױך ניט אן אײנם טיש זיצן גֵיגן אננדר דאך‬
‫װען זי אישט הינװעק גאנגאן מאג ער דש אובריג עשן אונ' טרינקן · אודר דש זי הלט דר בײא שטאט ·‬
‫אונ' אײן נאך איר גיטרונקן הוט · דש אובריג מאג דער מאן עשן אונ' טרינקן אױש · זינט אמול דש אײן‬
‫כלִי גישן אונ' בור איר טרינקן‬
‫אנדר מענש הוט גטרונקן דרױש · אונ' מאג ער עש ניט אין אײן אנדר ֵ‬
‫אודר עשן · אבר װאו ער געשן אודר גטרונקן הוט · אונ' ער ניט דר בײא שטוט · זי מאג דש אובריג‬
‫עשן אודר טרינקן · דיא ְס ָברָה איך דא ניט שרײבן קאן עש איש קײן אונטר שײט צװישן דען צװײאן‬
‫שרות לײט נױארט אן דער ְטבִילָה‬ ‫כְ‬‫ורישט · װען זיא װײש הוט אן גיליגט · אודר נאך נידה אישט · איר ַ‬
‫האבן די רבנים גילעזן · װער זי הלט בור צװײנציק יאר נִי דָה גיװעזין · קײן באדן נאך װײש אן ליגן מאכט‬
‫זי ניט רײן · נױארט די ְטבִילָה צו רעכט אלײן ·‬
‫ֶץ אים ֶפסַח אישט זי גימעשן אונ' ֵחלֶב אונ' ְטרֵיפָה אם יום כיפורי' צו עשן אונ'‬
‫חמ‬‫זונדא דער נִדָה אז ָ‬
‫אז לעג ער בײא זײנר שװישטר אודר שװעשטר זײנש ואטר · אונ' אז איקליכי נִדָה אישט גיגן אירם מאן ·‬
‫אזו אישט אײן לידיגי נִדָה גיגן אידר מאן אונ' װער זיא הלט בור דרײשיק יארן ְטרֵיֿפָה גװעזן · דאך אין‬
‫אירם ַטרְפות אישט זיא נאך · עש אישט ניט גרושר אונטר שײט צװישן דען ורױאן בײדא · אײן לידיגי‬
‫ֵשת אִיש די דא הוט צו ְטבִילָה גאנגאן באר װאר‬ ‫דיא נידה אישט גיװעזן בור דרײשיק יאר אונ' אײנר א ֶ‬
‫חמֵץ אים פסח אונ' אם יום‬ ‫שבַת אישט · אונ' צװישן אײנם דער דא ָ‬ ‫דען צװישן אײנם דער דא מחלל ַ‬
‫כיפורִים אישט ·‬
‫ִ‬
‫)‪ The Book of Virtues (1542‬ספר מדות ‪2.‬‬

‫ספר ארחות ‪There is some controversy as to whether the anonymous Hebrew text,‬‬
‫‪ is the origi-‬ספר מידות ‪, written in fourteenth-century Germany, or the Yiddish‬צדיקים‬
‫‪nal and the other the translation. The common modern ascription of the text to‬‬
‫‪Yom Tov Lipmann Mühlhausen, philosopher, kabbalist, and chief rabbi of Bohe-‬‬
‫‪mia, is very poorly founded; but the text certainly derives from the movement of‬‬
‫‪. The Yiddish text is an important and extensive early example of the‬חסידי אשכנז‬
‫‪ dense, abstract, and with little illustrative narrative. The‬׃‪ in Yiddish‬מוסר ‪genre of‬‬
‫‪ ‘scales’ or ‘measures’ (by extension also‬מידות ‪text is divided into sections identified as‬‬
‫ ‪274‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫‪ ‘gates,’ which generally focus alternately on a single cardinal‬שערים ‪‘virtues’) and‬‬

‫‪virtue or vice. The text was very influential on later Jewish ethical literature and a‬‬
‫‪broad range of Yiddish literature. Interestingly, at the book’s conclusion there is a‬‬
‫‪brief presentation in Yiddish of the rules of writing and reading Yiddish, one of the‬‬
‫‪early attempts to codify the linguistic system of the Yiddish language.‬‬
‫‪ Oxford, Bodleian Library, Opp. 4°. 955‬׃‪ Isny 1542 [Paulus Fagius]; extant‬׃‪Source‬‬
‫‪[olim 1216]; EYT 43.‬‬
‫)‪ Love (fos. 21r–26r‬׃‪Chapter 5‬‬

‫אַה ָבֿה‬
‫ִמ ַדּת ָה ֲ‬
‫דאש וינפֿט שער דש איז דיא מידה בֿון דער ליבֿשפֿט אונ' דיא איז גיטאײלט גאר אין ויל‬
‫ת · אונ' װען אײנר הקדוש ברוך הוא ליבא הוט אונ' זײן אהבֿה‬ ‫טאײל מער דען אנדרי מידו ֿ‬
‫אױף אין אן ליגט זו איז קײן בישר אהבֿה אודר מידה · אז דער פסוק זאגט אונ' דו זולשט‬
‫ת · עש איז קײן גרושר זאך דען װער הק'בה' דינט בֿון‬ ‫ת דײנן גֿוֿט י ֿ‬
‫ליבא האבן גֿוֿט י ֿ‬
‫ליבא װעגן · װען אבר אײנר זײן ליבא אן ליגט צו בױזא · זו אישט קײן בױזרי מידה נאך קײן‬
‫בױזרי זאך ׃ נון הױר װיא דיא אהבֿה אל דינג צו שאנדן מאכֿט · װען אײנר זײן אהבֿה צו‬
‫ת אודר ליבשפֿטן · אבר אי אײני אנדרש דען‬ ‫בױזא אן ליגט דען עש זײן זיבן ארלײא אהבֿו ֿ‬
‫דיא אנדר · דיא ערשט ליבשאפֿט איז דאש אײנר זײן קינדר צו ליבא הוט אונ' גישטאט אין‬
‫אירן מוטװיל דאש ער זיא ניט רעכֿט ציכֿט אונ' שטרופֿט זיא ניט דא קומט גרושר שאדן‬
‫בֿון · דיא אנדר אהבֿה איז דש אײנר געלט ליבא הוט דער זעלביג גיט ניט מיט‬
‫גירעכֿטיקײט אום מיט דעם עולם · אונ' מיט זײנם לײהן אונ' געבן ביטריגט ער װיא ער‬
‫קאן · אונ' גיבט ניט צדקה אונ' איז אײן צר עין ׃ דיא דריט ליבשפֿט איז דש אײנר װײבר‬
‫ת דען װען אײנר אײן בױז װײבא הוט זו מאכֿט זיא‬ ‫ליבא הוט · דש זײן אײטיל בױזי אהבֿו ֿ‬
‫ת אונ' טוט איר נאך װײל ער זיא זוא ליבא הוט זו טוט ער‬ ‫אין אב קערן בֿון תורה אונ' מצו ֿ‬
‫ניט װידר זיא · אונ' אױך דרום װען אײנר װײבר זו ליבא הוט זא זיכֿט ער ורױמדיא ורױאן‬
‫אױך אן · אונ' רעט דען שאלקײט מיט אינן אונ' קומט צום לעצטן צו בױזן דינגן · דיא וירדא‬
‫אהבֿה איז דש מענכֿר זײן קרובים ליבא האט אונ' הילפֿט אינן אין אירן קריגן · אונ' װען זיא‬
‫אונרעכֿט האבן זא אכֿט ער ניט װען זיא דען לױיטן אונרעכֿט טון · אונ' ער טוט אלש װאש‬
‫אין זײן קרובֿים האײשן אונ' װען איר עצה ניט גוט אישט זא בֿאלגט ער אינן דענוך װײל ער‬
‫זיא אזא ליבא האט · אױך װיל ער זײן קרובֿים מאכֿן צו פרנסים · דאש זיא בײא דעם קהל‬
‫זיצן װען עצװש צו שאפֿן איז אוב זיא שון אונטױגליך אונ' רשעים זײן זו ליגט אים ניט אן ·‬
‫אונ' דיא אהבֿה מאכֿט אין בלינדא אונ' טוט גרושן שאדן מיט דיא װײל ער זיא אזו הוך‬
‫אױף װערפֿט · זא טון זיא דען לױיטן אונרעכֿט · אונ' בֿור בױרן דיא לױיט מיט אירם בױזן ׃‬
‫דיא בֿױנפֿט אהבֿה איז דש אײנר לעבן ליבא הוט · דרום לושט ער זיך ניט טױטן על קידוש‬
‫ֿברך · דיא‬ ‫השם · װען עש חס ושלום דר צו קעם זא װער ער ניט מקדש דען שם ית‬
‫זיכֿשט ליבשפֿט דש איז װען אײנר כבֿוד ליבא הוט דש מן אין קושטליך האלט אונ' אים ויל‬
‫כבֿוד אן טוט · אונ' װער דען כבֿוד אין זױלכֿר גישטאלט ליבא הוט דער טוט אל זײן װערק‬
‫ניט לשם שמים · דען װש מצות ער טוט עז זײא בֿון לערנן אודר אנדר מעשים טובֿים‬
‫אודר צדקה געבן זא ביגערט ער ניט מער דען דש מאן אין זול דרום לובן אונ' רױמן אונ'‬
‫אירן זול · אונ' טוט ניכֿש לשם שמים · דאש איז אײן גרושר שאד צו אלן װערקן · אונ' װען‬
‫ת אונ' מעשים טובֿים איז אונ' ביגערט דש מן אין דרום אירן‬ ‫ער שון בֿול תורה אונ' מצו ֿ‬
‫זול זא ציכֿט אין דיזי איר אױש דיזר װעלט װיא עש אים װערט גין אין יענר װעלט דאש‬
‫װערט ער אױך װאל גיװאר · דיא זיבנדא אהבֿה דש איז װער ליבש לושט אלרלײא לושט ליבא‬
‫הוט אין דיזר װעלט מיט עשן אונ' טרינקן אונ' מיט הױפשן קלײדרן אונ' שפיל אונ' זנו ֿ‬
‫ת‬
‫ת מן דרף‬ ‫שפצירן אונ' אנדרי קורצװײל דאש אישט דיא אלער בױזט אהבֿה אונטר אלן אהבֿו ֿ‬
‫ניט ויל זאגן װיא בױז דיא מידה איז · דען װער זײן גידאנקן דארױף זעצט אונ' זײן אהבֿה‬
‫אזו אן ליגט אױף עשן אונ' טרינקן אונ' אנדר לײבש לושט אז איך ואר הין גישריבן האב דער‬
‫ת גאנץ אז דער פָסוק שפריכֿט זײא דיך הױטן‬ ‫זעלב ואר גישט אונזרש ליבן הערן גֿוֿט י ֿ‬
‫ֿברך · אבר װער אונזר ליבן‬ ‫דאש דו ניט אישט אונ' װערשט זאט דש ור גישט דײן גֿוֿט ית‬
‫ת אונ' מיט מעשים‬ ‫ת ליבא הוט אונ' דינט אים בֿון רעכֿטר ליבא װעגן מיט מצו ֿ‬ ‫הערן גֿוֿט י ֿ‬
‫טובֿים דאש אישט דיא בעשט אהבֿה ׃ אונ' װער זיך נון װיל הױטן דאש אין דיא זיבן‬
‫אהבֿות דיא איז איצונד גישריבן האב ניט צו בױזא ברענגן דער מוש גרוש חכֿמה האבן ׃‬
‫אונ' דאש ער זײן ליבשאפֿט אן ליגט צו דעם בעשטן דיא אין ברענגן צו דעם דינשט הקדוש‬
‫ת דא‬ ‫ברוך הוא ׃ נון װעלן װיר װידר אן היבן אונ' װעלן שרײבן בֿון דען זיבן ערלײא אהבֿו ֿ‬
‫בֿון װיר איצונד גישריבן האבן · אונ' װעלן איצונד דש װידר שפיל שרײבן · אונ' װעלן שרײבן‬
‫ת צום בעשטן אן ליגן · אונ' אן װענדן זול ·‬ ‫װיא אײן איקליכֿר מענש דיא זיבן ערלײא אהבֿו ֿ‬
‫אונ' װעלן אבר אן היבן ערשטליך מיט דער ליבשאפֿט דיא אײנר צו זײנן קינדרן הוט װיא‬
‫ער זיא זול ליבא האבן ער זול זיא ציהן אונ' גיװינן צו אונזרש ליבן הערן גוטש דינשט אונ'‬
‫ֿברך דינן זולן נוך‬‫װען אײנר שטערבן זול זא זול ער זײנן קינדרן גיביטן דאש זיא גוט ית‬
‫זײנם טוט · דען אײנר זול מער זורג האבן בֿור זײנר קינדר נשמה דען בֿור אירן לײבא · ·‬
‫אונ' זול זי ניכֿט צו ליבא האבן דאש ער אינן װאלט גישטטן בױזא אונ' און רעכֿט צו טון ·‬
‫דיא אנדר ליבשפֿט דיא ער הוט צו זײנם געלט דיא זול ער אזו אן ליגן ער זול זײן געלט‬
‫דרום ליבא האבן דש ער געלט הוט װען ער עש בידארף אונ' דש ער נימנט דארף ביטן‬
‫אודר צו בֿױש בֿאלן אום געלט אונ' דאש ער ניט אנדר לױיט געלט זול גילושטן אודר שטעלן‬
‫אודר רױבן דרף אונ' דאש ער נימנט דרף אום געלט אונרכֿט טון · אונ' ער זול זיך אױף‬
‫ריכֿטיג אונ' רעדליך מיט זײנם געלט מחייה זײן אונ' ער זול דען ענײם צדקה געבן דאש‬
‫ער ניט דארף צדקה מקבל זײן אױך זול ער זײן געלט דרום ליבא האבן דען װען אײנר געלט‬
‫הוט זא איז ער מױשיג בֿון זורגן זו קאן ער בכֿװנה תֿפילה טון אונ' תורה לערנן אונ' קאן‬
‫מיט לושט מצות אונ' מעשים טובֿים טון · ער זול אבר אום געלט נימנט און רעכֿט טון אונ'‬
‫זול ורױמדר געלט ניט ליבא הון זונדר װש זײן איז אונ' װש אים הקדוש ברוך הוא בישערט‬
‫הוט · דא מיט זול ער זיך ורײען אונ' ליבא האבן · אונ' זול זיך גױטליך מיט דעם זעלבן‬
‫בינױגן לושן אונ' ער זול ניט הופֿרטיג זײן אױף זײן געלט ער זול קױפֿן אום דש ור גענקליך‬
‫געלט אין דיזר ור גענקליכֿן װעלט אײן איװיג לעבן · דאש נױמר מער אב געט · אזו זול ער‬
‫זײן געלט ליבא האבן · דיא ליבא דער ורױען · דיא זול ער אזו אן ליגן · ער זול זײן װײבא‬
‫ליבא האבן אין זױלכֿר מאשן אונ' גישטאלט אונ' ניט אנדרש · ער זול גידענקן דש אין זײן‬
‫ת טרײבן מיט אנדרן װײבן · אונ' דש ער‬ ‫װײבא ביהױט בֿור זױנדן · דאש ער ניט דארף זנו ֿ‬
‫מיט זײנם װײבא קינדר גיװינט · דיא זיא אים דר ציכֿט אונ' זיא צו אלם גוטן גװינט אונ' זיא‬
‫קוכֿט אים אונ' טוט אים אל זײן בידורפֿניש אים הױז צום בעשטן · דרום איז ער מױשיג‬
‫דאש ער קאן תורה לערנן אונ' מצות אונ' מעשים טובֿים קאן טון צום בעשטן דא העלפֿט‬
‫זיא אים צו דארום זול ער זיא ליבא האבן אונ' אין קײנר אנדרן גישטאלט ׃ דיא ליבשפֿט‬
‫זײנש ואטר אונ' מוטר אונ' זײן קרובֿים זול ער אלזו ברױכֿן ער זול ואטר אונ' מוטר ליבא‬
‫האבן דארום דש זיא אין האבן דר צוהן · אונ' האבן אין לושן לערנן תורה אונ' מצות אונ'‬
‫מעשים טובֿים טון · אונ' ער זול זײן אנדריא קרובֿים ליבא האבן דרום דש זיא אים העלפֿן‬
‫צו תורה אונ' מצוה אונ' מעשים טובֿים · אױך זול ער זײן קרובֿים העלפן אונ' זול זיא‬
‫שטרופֿן צום בעשטן װען עש נוט טוט · אונ' זול זיא בֿון קײנש אונרעכֿטן װעגן ליבא האבן ·‬
‫אױך זול אײנר זײן חבֿרים ליב האבן אז אין דער האײליגן תורה גישריבן שטיט אונ' דו‬
‫זולשט ליבא האבן דײן גיזעלן אלש דיך זעלברט · אונ' װער מיט אידרמן אײנש איז אונ'‬
‫אידרמאן ליבא הוט דא בֿון קומט אים ויל גוטש אין דזם עולם אונ' אין דען עולם הבא ׃‬
‫דען װער מיט אידרמאן אײנש איז אונ' אידרמאן ליבא הוט זו הילפֿט אונ' ראט אים אידרמן‬
‫דאש בעשט אױף דיזם עולם ׃ אונ' װען אים אימנט שון װאלט לײדש טון זא הילפט אים‬
‫אידרמאן · אונ' װען אימנט װאלט בױזא בֿון אים רידן זא רױפֿן אונ' שרײען אין דיא לױיט אן‬
‫ ‪276‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫אונ' ור שעמן אין · דש ער שטיל שװײגט אונ' ניכֿש בױזא בֿון אים רעט · אונ' אידרמן‬
‫קומט אים צו הױלף אין אלן זאכֿן ׃ אונ' דאש גוט דאש אים דר בֿון קומט אין עולם הבא‬
‫דש איז דאש · װער מיט אידרמאן אײנש איז אונ' אידרמן ליבא האט דעם בֿאלגט אידרמן‬
‫נוך · אונ' װען ער דיא לױיט שטרופֿט זו נעמן זיא עש בֿור גוט אױף אונ' מן קערט זיך אן‬
‫זײן שטרוף · אונ' װען ער דיא לױיט האײשט עצװש גוטש טון זא טון זיא עש אונ' בֿאלגן אים ·‬
‫דא בֿון אנפפֿגט ער גרושן לון אױף יענר װעלט אונ' ער קאן אױך דעשטר באש לערנן אונ'‬
‫תֿפילה טון װען אײנר מיט אידרמן גליבט איז דא הוט ער אױך גוטן לון אים עולם הבה ·‬
‫אבר װער מיט דען לױיטן און אײנש איז אונ' קריגט מיט אינן דעם איז זײן הערץ ניט מױשיג ·‬
‫זא קאן ער אױך הקדוש ברוך הוא ניט דינן ׃ אבר װען אײנן אידרמן ליבא הוט זא טוט‬
‫אים אידרמן נוך אז זײן װערק דא בֿון קומן ויל מצות ׃ װיא זול נון אײנר צו דער מעלה קומן‬
‫דש אין אידרמן ליבא הוט · דאש װיל איך דיך לערנן · אײנר זול אידרמן העלפֿן אונ' רוטן‬
‫מיט זײנר חכֿמה אונ' מיט זײנם גוט נוך זײנם בֿור מוגן · מיט זײנר חכֿמה זול ער ראטן‬
‫אונ' לערנן אידרמן צום בעשטן אונ' מיט זײנם ממון זול ער לײהן ארמן ענײם · אונ' עשירים‬
‫אױך װען זיא עש דורפֿן אבר אלש נאך זײנם בֿור מױגן אונ' לשם שמים · אונ' צו צײטן געבן‬
‫אונ' שענקן · דאר נאך אײן זאך אײן גישטאלט הוט · אונ' זול ניט אױם אײן קלײנש אכֿטן‬
‫גיגן דען לױיטן · ער דרף זײן גוט ניט דרום אין דרעק װערפֿן · אודר זיך ור דערבן · אונ'‬
‫זײן משא ומתן זול מיט אידרמן װארהפֿטיג זײן · אונ' ער זול די לױיט ניט נאײזן אונ' זול ניט‬
‫אַסור בהנאה זײן · אונ' אל זײן עסקים זולן גױטליך זײן מיט אידרמאן · אונ' װען מן אין שילט‬
‫אודר אים אױבל רעט · זא זול ער נימנט אױבל רידן · אונ' ער זול אידרמן גױטליך אן זעהן ·‬
‫אונ' ער זול מיט נימנט פוכֿן · אונ' װאו ער אײנן זורגן זיכֿט אודר טרױערן אודר ביטרױבט‬
‫זא זול ער אין טרױשטן אונ' זול אים גוטי װארט געבן · אונ' זול אידרמן איר אן טון מיט‬
‫װארטן אונ' מיט װערקן · אונ' ער זול זיך ניט ביהעפֿטן אודר גיזעלן צו אונטיגליכֿן לױיטן אונ'‬
‫אל זײן מעשים זול ער טון לשם שמים · אונ' ניט דרום דאש מן אין לובן אודר אירן זול ·‬
‫דש זעלביג איז דער גרונט אונ' דיא װאורציל דר בֿון ׃ אונזר חכֿמים האבן גיזאגט װען אײנר‬
‫אײן חבֿר װיל ור זוכֿן אבֿ ער זײן גוטר חבֿר איז · זו זול ער אין צארניג מאכֿן · זאגט ער‬
‫אין זײנם צארן אונ' ביקענט אים דיא װארהײט אין זײנם צארן זא זולשטו דיך צו אים גיזעלן ·‬
‫איז דאש ניט זו שײדא דיך וער בֿון אים · מן זול זיך אױך ניט צו אײנם גיזעלן דער זיך‬
‫זעלברט ניט דר קענן קאן · עש איז אסור דש מן זיך גיזעלט צו אײנם רשע אֿפילו מיט‬
‫ת צו טון ׃ אײנר זול אים אײן חבֿר קױפֿן דער אין שטרופֿט װען ער טעט װש ניט רעכֿט‬ ‫מצו ֿ‬
‫ת טרײבט אונ' גיבט דיר אל מול‬ ‫װער · אבר אײן חבֿר דער דיר שמאײכֿלט אונ' חניֿפו ֿ‬
‫רעכֿט װש דו טושט אונ' הילפֿט דיר דײן אונרעכֿט צו דעקן װען דו ניט רעכֿט טושט בֿון‬
‫דען זעלביגן חבֿר שײדא דיך · אונ' אײן חבֿר דער דיר אײן גרושן דינשט טעט אונ' ער‬
‫טעט עש בֿון זײנר הנאה װעגן דער זול אױך ניט דײן חבֿר זײן ׃ דיא ליבשאפֿט דש אײנר‬
‫גערן לאנג לעבט · אונ' דש לעבן ליבא הוט דיא זול אײנר אזא אן ליגן · אײנר זול יא דש‬
‫לעבן ליבא האבן אונ' זול גערן לאנג לעבן · אבר ניט דרום דש ער אל מול װיל װאל לעבן מיט‬
‫עשן אונ' מיט טרינקן · אונ' װיל טון װאש זײנם לײב זאנפֿט טוט אונ' װאל לושט האבן װיל ·‬
‫ת זײן גאר ויל · אונ' װען‬ ‫נױיערט אײנר זול גידענקן דיא תורה איז גרוש · אונ' דער מצו ֿ‬
‫אײנר שון אל זײן בעשט טעט זו קאן אײנר דענוך דעש גוטן ניט ויל דר לאנגן · דארום זול‬
‫ת אונ' מעשים טובֿים קאן טון · אונ'‬ ‫מן גערן לעבן דאש מן קאן ויל תורה לערנן אונ' ויל מצו ֿ‬
‫אין אײנר זױלכֿן גישטלט זול אײנר גערן לאנג לעבן דאש ער הקדוש ברוך הוא גינוג קאן‬
‫דינן · אונ' אײנר זול צירונג קױפֿן אין דיזם עולם דאש ער זיא הוט אין יענים עולם · אונ'‬
‫ת אונ'‬
‫זול זיך אל מול ביזורגן בֿור דעם מלאך המות אונ' זול אל טאג אי מער אי לענגר מצו ֿ‬
‫מעשים טובים טון ׃ אבר אײן לעבן און גֿוֿטש בֿורכֿט דש הײשט קײן לעבן · אונ' אל טאג‬
‫זול אײנר גידענקן דש ער זיך װאלט לושן ממית זײן על קידוש השם װען עש חס ושלום דר‬
‫צו קעם אונ' דו זולט ניט ליבא האבן אין קײן װעג דש מן דיך מכֿבד איז אונ' װער דיא צװאו‬
‫מידות ניט אן אים הוט דער איז ניט גוט צו אלן זאכֿן ‪ .‬דש אײן דש אײנר ניט זול כבֿוד‬
‫ביגערן בֿון לױיטן · אונ' זול ניט ביגערן הנאה בֿון לױיטן · דען װעלכֿר כבֿוד אודר איר‬
‫ת אונ' װאש ער גוטש‬ ‫ביגערט בֿון דען לױיטן דער מכֿט אל גוטי װערק צו שאנדן · אל מצו ֿ‬
‫טוט דש טוט ער בֿון גילימפפֿא װעגן אונ' ניט לשם שמים · אבר אײנר זול דענוך ניט לײדן‬
‫דש מן אים אײן שם רע אױף װערפֿט דא מיט מן אים און רעכֿט טוט ער זול זיך מיט‬
‫דער װארהײט ור ענטװערטן װיל עש ניט העלפֿן זוא זול ער עש גוט לושן זײן ׃ אונזר חכֿמים‬
‫האבן גיזאגט דיא כבֿוד אונ' דיא שנאה ציהן אײן מענשן בֿון דיזר װעלט ׃ ליבשאפֿט‬
‫אונ' זענפֿטיקײט זול מן אלזו ברױכֿן · אײנר זול ניט דרום עשן נאך אל זײנם לושטן אונ' װש‬
‫אים װאל שמעקט · זונדר ער זול דרום עשן אונ' טרינקן דש אים זײן לײבא וריש אונ' גיזונדא‬
‫אונ' שטרק בלײבא דש ער הקדש ברוך הוא װאל דינן קאן מיט לושט · דען װען אײנר קרנק‬
‫איז זא קאן ער הקדש ברוך הוא ניט דינן אונ' װען אײנר ניט שלופֿט אונ' אױמרדר ואשט ·‬
‫װען ער שלופֿט זו זול ער גידענקן דש ער דר נאך דעשטר בעשר לערנן קאן · אונ' קאן‬
‫תֿפילה טון װען ער גישלופֿן הוט · אונ' אלז מיט דער מאש · אונ' זול ניט אונגיזונדיא שפײזא‬
‫עשן װען ער לושט צו העט זונדר ער זול עשן דש דש אים דען לײבא גיזונדא האלט װען‬
‫ת אונ' אם יום טובֿ זול זיך אײנר ניט צו בֿול‬ ‫אימש שון ניט װאל שמעקט · אונ' אם שב ֿ‬
‫בֿױלן · אז אײן איזיל אודר אז אײן הונט · זונדר אלש ויל אז זײן לײבא בידארף אונ' האבן מוש‬
‫דאש אײנר אױך קאן תורה לערנן אונ' ניט צו בֿאל זײן דאש ער שלאף אז אײן בהמה · אױך‬
‫זול אײנר ניט צו ויל ואשטן ביש דש ער שװאך װערט · זא קאן ער אבר הקדוש ברוך הוא‬
‫ת זול אײנר אן ליגן‬‫ניט דינן · דש זול אײנר אלש בידענקן אונ' בֿור זעהן · אונ' אל זײן הנאו ֿ‬
‫לשם שמים ׃ אישט אײנר צו ויל · זו קאן ער הקדוש ברוך הוא ניט דינן · דען ער איז צו‬
‫בֿאל אונ' צו שלעפֿריג · אישט אײנר דען צו װיניג זא קאן ער אױך הקדוש ברוך הוא ניט דינן‬
‫דען ער איז הונגריג אונ' צו שװאך · זונדר אײנר זול מיטיל מעשיג זײן מיט עשן · ניט צו‬
‫ויל גיריכֿט · זונדר צװײא אודר דרײא גיריכֿט דיא גיזונדא זײן · אונ' ניט צו טױיער · אונ'‬
‫זײן עשן שפײזא זול גירינגר זײן בײא טאג דען בײא נכֿט · אונ' אײנר זול זיך אזו גיװינן‬
‫אובא ער אנדרש קאן ניט מיר צו עשן אײן טאג דען צװײא מול · דאש ער גירינג איז צו אלן‬
‫גוטן זאכֿן · אונ' זול זיך גיװינן דאש ער זיך אױך צו צײטן לײדן קאן · אונ' ניט אלמול עבן גאנץ‬
‫זײן סדר האב אז ער אין גערן העט · אונ' זײן גימײנר טראנק זול װאשר זײן · אונ' זול ניט‬
‫ויל װײן טרינקן דען נױיערט צו רפֿואה · אודר װען אײנר זער ביטרױבט אודר אונמוטיג איז‬
‫אודר ביטראכֿט איז זא זול ער װײן טרינקן דארום דש ער זײנש אונגימך אודר לאײד זול ור‬
‫געשן · דוך זול ער זיך װאל הױטן דאש ער ניט צו ויל טרינק דש ער כלל ניט טרונקן װערדא‬
‫· זונדר דאש זײן לײבא בשטיט אין זײנר רעכֿטן קראפֿט · אונ' ער זול דש לעבן ניט דרום‬
‫ת װעגן ׃ אײן חכֿם שפראך‬ ‫ליבא האבן בֿון ויל גוטש עשן אונ' טרינקן װעגן אודר בֿון ויל הנאו ֿ‬
‫אײן מול איך לעב ניט דרום דאש איך עשן װיל · אבר איך עש דרום דש איך לעבן װיל ·‬
‫אױך װען אײנר אײן װײבא נימט זו זול ער זיא ניט אלײן נעמן זײן לושט מיט איר צו האבן‬
‫וד''ל נױיערט דרום דאש ער קינדר װיל מיט איר האבן דיא הקדוש ברוך הוא אױך דינן זולן‬
‫ת טון מיט אנדרן ורױען אונ' מיט בױזן גידאנקן · אונ' ער זול‬ ‫אונ' דש ער ניט דארף עבֿירו ֿ‬
‫דען יצר הרע ניט זײן װילן טון · אונ' װען זיך אײנר אין זױלכֿר מאשן אונ' אין זױלכֿר מאשן‬
‫ת קנעכֿט אונ' דינט הקדוש ברוך הוא אין אלן‬ ‫אונ' גישטלט בידענקט דער האײשט גֿוֿט י ֿ‬
‫זאכֿן · װען ער שון אישט אונ' טרינקט אונ' שלופֿט · זא טוט ערש לשם שמים · אונ' דער‬
‫דינט הקדוש ברוך הוא מיט עשן אונ' מיט טרינקן אונ' מיט אלן זכֿן · דען ער ליגט זײן‬
‫ת דרום אן דז ער הקדש ברו' הו' דינן קאן · אײן מענש זול אלי ליבשפֿט ור לושן ·‬ ‫הנאו ֿ‬
‫אונ' זול זיך בהעפֿטן אן דיא ליבשאפֿט הקדוש ברוך הוא · אונ' צו דער װירדיגן מעלה קאן‬
‫ת אן זיך · אונ' בֿורכֿט הקדוש ברוך הוא ואר · דש איז‬ ‫נימנט קומן ער נעם דען אל מצו ֿ‬
‫דיא ליבשאפֿט דיא דער מענש צו הקדוש ברוך הוא הוט · דש טוט דיא נשמה דיא בהעפֿט‬
‫זיך אן אירן ואטר דען אוברשטן · דער זיא אין דען אונרײנן לײבא געבן הוט · אונ' הוט‬
‫זיא װאלן בֿור זוכֿן אוב זיא זיך הוט װעלן לושן ור בֿױרן בֿון װעגן לײבש לושט · אונ' זינט‬
‫דעם מול דש דער מענש אישט ביקלײדט מיט גילושט אונ' מיט בידורפֿניש דעש לײבש ·‬
‫ ‪278‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫זו הוט דיא נשמה דיא קראפֿט דש זיא אל מול אן הקדוש ברוך הוא גידענקן קאן · אונ' אל‬
‫מול אי דער מענש קומט צו זײנר װישהײט · זא הוט ער גיװאנט זײנם לושט נאך צו גין ·‬
‫אונ' זא אישט דער יצר הרע גישטערקט אױבר דיא װײזהײט ‪ .‬װען אבר אײן מענש זײן‬
‫װײזהײט שטערקט אױבר זײן לושט · זא װֵירט דיא נשמה דר לױיכֿט דש איז דיא װײזהײט‬
‫אונ' ביגערט דש זיא גערן רוא װאלט האבן בֿור דעם גילושט דעש לײבש · דאש זיא זיך‬
‫נױיערט קױנט ביהעפֿטן אן דיא קלארהײט דיא אוברשט · אז אײן קראנקר דער אײנש רוֿפא‬
‫ביגערט · אונ' װיר קױנן דיא זעלביג ליבשאפֿט ניט גלײכֿן צו אײנר ור גענקליכֿן זאך · װען‬
‫דיא ליבא קומט מיט ורײדן אונ' זיא וליכֿט זיך אין דש הערץ אונ' זיא איז זױשקײט דעש‬
‫ת זײן ניט גיאכֿט גיגן דער ליבשאפֿט ׃ אונ' װער הקדוש‬ ‫לײבש ׃ אונ' אלי ורײדא אונ' הנאו ֿ‬
‫ברוך הוא ליבא הוט דעם טוט קײן לאײד װיא ׃ אבֿרהם אבינו װאלט זײן זון יצחק שעכֿטן‬
‫בֿון ליבא װעגן דיא ער הוט צו הקדוש ברוך הוא ׃ עש איז ניט אידרמן װירדיג דאש ער‬
‫קאן ור שטין װאש דיא אהבֿה איז בֿון הקדוש ברוך הוא · מן קאן עש אױך אײנם איטליכֿן‬
‫ניט װאל צו ור שטין געבן ׃ אײן מאן אונ' זײן װײבא דיא זיך גאר ליב אן אננדר האבן דיא‬
‫לײדן אײנש בֿון דעש אנדרן װעגן מענכֿי זאך אונ' טוט אינן ניט װיא אונ' ורײען זיך מיט‬
‫אירר ליבשאפֿט · אונ' גיבט אינן ניכֿש צו שיקן · װיא װאל זיא װישן דש זיא זיך דוך צו לעצט‬
‫דורך דען טוט בֿון אננדר שאײדן מױשן · אונ' אײן ואטר אונ' מוטר מיט אירן ליבן קינדא‬
‫דש איז אלש ור גענקליך ורײדא אונ' ליבֿשאפֿט · אונ' איז אלש ניכֿש גיאכֿט גיגן דער ורײדא‬
‫אונ' ליבֿשאפֿט בֿון הקדוש ברוך הוא דעם זײן הערץ װירט אן גיצױנדא בֿון דער ליבשאפֿט‬
‫הקדוש ברוך הוא · אונ' אין זײנם שלאף אים טרױם גיט ער מיט אום אלש מיט זײן ליבשטן‬
‫ורײנדן ׃ נוך מער װען אײן מאן ורײדא אונ' לושט הוט צו זײנם ליבן װײבא דא ער אל מול אן‬
‫זיא גידענקט · אז שלמה המלך גיזאגט הוט קראנק בין איך בֿון װעגן דער ליבשאפֿט דיא‬
‫ת טראכֿטן דיא אין װײזן דש‬ ‫איך האב צו הקדוש ברוך הוא · דרום זול אײן מענש חכֿמו ֿ‬
‫ת · זא גיװינט ער אין ליבא · װען ער װאײש‬ ‫אײנר דר קענט דען הוך גילובטן װירדיגן גֿוֿט י ֿ‬
‫ת אונ' זײן שונהײט · אכֿפרקײט אונ' זױשקײט · װיא װאל אין נימנט דר‬ ‫ֿהײט י ֿ‬ ‫זײן גֿוט‬
‫בֿארשן קאן בֿון װעגן זײנר גרושן שונהײט ׃ גלײך אז דיא בױזן אױגן קױנן ניט אין דיא זון‬
‫זעהן · אלזו איז אױך אונזר חכֿמה צו קראנק אונ' צו טרױב דאש װיר דיא װירדיקײט דעש‬
‫שופפֿערש דער װעלט ניט קױנן אן זיכֿטיג װערדן · מיט אונזר װײזהײט · זונדר דאש װיר‬
‫ת דיא ער טוט · װען װיר אכֿטונג דרױף‬ ‫זעהן אל טאג אן זײנן װאנדר װערקן נסים אונ' נֿפלאו ֿ‬
‫געבן · אונ' אזו הוט דוד המלך גיזאגט · װען איך זיך דען הימיל װערק דײנר הענדא זון‬
‫אונ' מון אונ' שטערן דיא דו הושט בישאפֿן · זא װאונדרט מיך װער דא איז דער מענש‬
‫ת · זא גילושט אין מער‬ ‫װער דא גידענקט אים גרונט זײנש הערצן אן דיא װאונדר גֿוֿטש י ֿ‬
‫צו װישן דיא איר בֿון הק'בה' אונ' לובט אונ' בישױנט הק'בה' אונ' איא מער אײנר װײש‬
‫בֿון דער שונהײט הק'בה' אי ליבר ער אין הוט · אונ' װען װיר גידענקן אונזר ארמוט אונ'‬
‫אונזר אונזױברקײט גיגן זון אונ' מון אונ' שטערן דיא דא לױטר זײן אונ' דינן הק'ב'ה צו אלער‬
‫צײט איטליכֿש נאך זײנן זיטן · אונ' קײנש דש דא אױבר וארט דעש הוך גילובטן גֿוֿטש גיבוט‬
‫ת גיבוט‬ ‫ת · אונ' דער מענש דער אונראײן דער שװאך אונ' דער ביטרױבט זול װידר גֿוֿט י ֿ‬ ‫יֿ‬
‫טון · אונ' זײן גיבוט ניט האלטן דער דא ביראײט איז מיט שאנד אונ' מיט אונרײניקײט ·‬
‫אונ' מיט יאמר אונ' לאײדא גיבורן ‪ .‬אונ' מיט יאמר אונ' לאײדא מוש ער שטערבן אונ' אנדר‬
‫ויל לײדא דש דער ביטרױבט מענש מוש װארטן זײן אי ער צו זײנם גראב גיטראגן װערט ·‬
‫ת טוט לשם שמים דער קומט דר צו דש ער הק'בה' ליבא גיװינט‬ ‫אונ' װען ער אל זײן מצו ֿ‬
‫אונ' ער װירט דר ורײאט מיט דער ליבשאפֿט הק'בה' דאש איז דיא גרוש ורײדא אונ'‬
‫זענפֿטיקײט · עש אישט ניכֿש צו גלײכן צו דער זעלבן װירדיקײט ׃‬
‫דא הוט אײן ענדא דיא מידה בֿון דער ליבשאפֿט‬

additional readings279
3. Moses Esrim Vearba, ]‫בוך‬-‫ ספֿר שמואל [שמואל‬The Book of Samuel

(1544)
The Old Yiddish narrative of the ‫סֿפר שמואל‬, which was also known already in the
sixteenth century by an alternate title, ‫בוך‬-‫שמואל‬, is considered the masterpiece of
Old Yiddish midrashic epic. The epic comprises 1,792 four-line stanzas of two
rhyming couplets (AABB) each (plus a colophon of twelve rhymed couplets), with
each line divided rhythmically into two half-lines of three primary accents each.
The melody to which the poem was performed became quite famous and was used
as the melody for the performance of numerous other poems in the Jewish tradi-
tion. The vexed problem of the author’s identity has not been definitively resolved.
The ‫( משה עשרים וארבע‬Moses ‘of the Twenty-Four Books’), named at the end of the
Paris manuscript as the author, is now generally identified with an emissary of that
name who was sent from Palestine to Turkey in 1487 to collect money for the poor
of Jerusalem, which matches well the conventional scholarly dating of the text
(based on language use and topical references) to the late fifteenth century. A dif-
ferent hypothesis is advanced by Max Weinreich, however, dating the poem to the
period 1300–1480. Based on the epic itself, it is clear that the author knew not only
the biblical book of Samuel and the post-biblical Jewish traditions (particularly
those concerning the primary heroic characters Samuel, Saul, and David), the
Bible, and rabbinical literature intimately, but was also well acquainted with medi-
eval Christian epic of the type often termed “minstrel epic” or Spielmannsepos, for
the text is imbued with the conventions of that genre.
Source‫ ׃‬Augsburg, 1544 (printed by ?Paulus Aemilius or Chaim b. David Schwartz
(Shaḥor)), fos. 19v–22v; Felix Falk, ed., Das Schmuelbuch des Mosche Esrim
Wearba‫ ׃‬Ein biblisches Epos aus dem 15. Jahrhundert, Einleitung und textkritisch-
er Apparat von Felix Falk, aus dem Nachlaß herausgegeben von L. Fuks, 2 vols.
(Assen‫ ׃‬Van Gorcum, 1961) [facsimile of Augsburg, 1544]; EYT 47.
David and Goliath
· ‫ דא ליש זיך ָדוִד הײלן ביז ער װארד גיזונד‬321

· ‫מער װען דרײשיק טאג װש ער גיװעזן װאונד‬
· ‫דא ער נון װש גיהײלט גאנץ נון‬
‫דוִד ליבר זון ׃‬
ָ ‫ִשי צו‬
ַ ‫דא שפראך י‬
· ‫איך װיל דיך זענדן צו דען ברױדרן דײן‬

· ‫דוִד ליבר ואטר מײן‬ָ ‫גערן שפראך‬
· ‫דוִד זוא גֵיא ביהענדן‬
ָ ‫ִשי צו‬
ַ ‫דא שפראך י‬
‫אונ' שפריך צו דײנן ברױדרן דש זיא זולן זענדן ׃‬

· ‫אירן װײברן גֵיט דש זיא זײן בירײט‬
· ‫אוב זיא אום קעמן אין דער הײדן שטרײט‬
‫דש איריא װײבר ניט דורפֿטן ְחלִיצָה הון‬
‫דוִד ואטר דש זײא גיטון ׃‬ ָ ‫גערן שפראך הער‬

‫ ‪280‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫ ‬ ‫עש אישט הױיט וירציג טאג דש דער שטרײט הוב אן ‪· ‬‬

‫ ‬ ‫דארום זוא זולטן שױאן װיא עש אין מאג גון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ברענג אין אײן מוש גריבן זאנגן אונ' צֵיהן ברוט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' ורוג זיא אוב אין נישט מער טוט נוט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 325‬אונ' צֵיהן קעז טראג אין דש ֵ‬
‫היר הינײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫̅תן דעם שטארקן אונ' דען מאנן זײן ‪· ‬‬
‫יְהונָ ָ‬
‫ ‬ ‫דוִד טעט ביהענדן װש אין זײן ואטר היש ‪· ‬‬ ‫ָ‬
‫ ‬ ‫דיא שוף אונ' אױך דיא גײשן ער אײנם אנדרן הירטן ליש ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד טעט ביהענדן אז אים זײן ואטר האט גיזײט ‪· ‬‬
‫ָ‬
‫ ‬ ‫ער נאם מיט אים אײן שװערט דש שטאהיל שנײט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער שפראך אױף מײן טרױאן עש זול מיר ניט מער גישעהן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דאש איך װיל אײן שטרײט און שװערט ביזעהן ‪ ‬׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד דען קלײנן גון צו רעכֿטר מוש ‪· ‬‬ ‫נון לושן מיר ָ‬
‫ ‬ ‫אונ' װאלן װאונדר זאגן בֿון אײנם ריזן גרוש ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫תים גיגן אננדר צוגן ‪· ‬‬ ‫ִשָראֵל אונ' דיא ְפל ְ‬
‫ִיש ִ‬ ‫יְ‬
‫ ‬ ‫אױף צװֵין הוהן בערגן דש טאל װש טיף גיבוגן ‪· ‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫זיא װאורפֿן אונ' שושן נימנט װאלט אין דש טאל ·‪ ‬‬
‫ ‬ ‫דא קאמן דיא הײדן גידרונגן מיט אײנם גרושן שאל ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ת גינאנט ‪· ‬‬
‫אײן ריש װש זוא גרוש דער װש גָלִיו ֿ‬
‫ ‬ ‫תים לאנט ׃‬ ‫ִיש ִ‬
‫ער װש דר צוהן אין דער ְפל ְ‬
‫ ‬ ‫ער װש שטארק אונ' גרוש מער װען זעכֿש אֵילן חוך ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫צו שטורמן אונ' צו ועכֿטן װש דעם ריזן גוך ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער טרוג אױף זײנם הױבט אײן גרושן קופפֿרן הוט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דאר צו טרוג ער אײן פאנציר בֿון שטאהיל גוט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 330‬אױף דען רינגן װארן גישלאגן בלעכֿן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דש דיא שארפפֿן פפֿײל ניט הר דורך קונטן שטעכֿן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דיא רינג װארן גיהערטט גאר זער ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װאל בֿױנף הונדרט פפֿונט װאוג דש פאנצר שװער ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אײן קופפֿרן שילט זײן אכֿשיל דעק װאש ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דען טרוג ער אױף דער אכֿשילן בֿור װאר זאג איך אױיך דש ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װש טרוג ער אױף זײנר אכֿשילן אײן שטאנג דיא װש אל זאם ·‪ ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' דיק אונ' לאנג אלז אײן זעגיל בױם ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫בֿורנן אן דער שטאנגן אײן אײזן גרוש גינוג ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫זעכֿש הונדרט פפֿונד דש שפיש אײזן װאוג ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער טרוג אן זײנר זײטן אײן ויל גרושש שװערט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דש װש ניט צו שעצן אז ויל װש עש װערט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ת דער ריף לױט דורך זײן העלם גרוש ‪· ‬‬ ‫גלְיו ֿ‬

‫ ‬ ‫זײן קראפֿט אונ' גרושיא שטערק װש גאר און מוש ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫היבן אן ‪· ‬‬‫איר יודן איר זײט נארן װש װאלט איר ֵ‬
‫ ‬ ‫װאלט איר מיט אונש שטרײטן איר ויל קלײנן מאן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫שאולש קנעכֿט ‪· ‬‬‫אונ' זײט דענוך דיא בעשטן דעש קױניגש ָ‬
‫ ‬ ‫צו אל זײנן נױטן זײט איר אים גירעכֿט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איר הט אין אל זײנן נױטן דש בעשט גיטון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דר װֵילט אױש אױיך אלן אײנן דער מיך טאר בישטון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫תי אז אײן אנדרר מאן ‪· ‬‬ ‫‪ 335‬איך בין אײן שלעכֿטר ְפל ְ‬
‫ִש ִ‬
‫ ‬ ‫דר װֵילט אונטר אױיך אלן אײנן דער מיך טאר בישטון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫זולן מיר אל גימײנן צו אױיך צו שטרײטן גון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫זוא ואלן עז ויל דער טוטן דז װעלן מיר אונטר שטון ׃‬
‫ ‬ ‫ִשָראֵל זאהן דען ריזן אן ‪· ‬‬

‫אונ' דא דש ואלק י ְ‬
‫ ‬ ‫אונ' זײן גרושיא שטערק װי ואשט ולוהן זיא הין דאן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫שאול אונ' זײן מאן ‪· ‬‬
‫דער ריז טעט בֿור שמעהן ָ‬
‫ ‬ ‫ער שפראך דוא הושט רעקן דיא נימנט לובן קאן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דער ריז קאם מיט ולײש אל טאג צװײא מולט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫שמַע לײאן זולט ‪· ‬‬ ‫דש מורגנש אונ' דש אובנט װען מן ְקרִיאַ ֿ‬
‫ת ְ‬
‫ ‬ ‫מיט שעלטן אונ' מיט שפוטן גאנצר וירציק טאג ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ִשָראֵל גֵיגן דען הײדן לאג ׃‬
‫אז לאנג אל י ְ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫שאול דער קױניג ליש אױש רופֿן ער זײא האלט װער ער זײא ‪· ‬‬ ‫ָ‬
‫ ‬ ‫דער דא דר שלאגט דען ריזן דען װיל איך מאכֿן ורײא ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דער זול װידר צינז נאך שטױיאר געבן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער אונ' אל גיזינדא זײנש ואטר דער װײל איך האב דש לעבן ׃‬
‫ ‬ ‫װש ער געלט דארף מוטן דש זול ער בֿון מיר הון ‪· ‬‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫דש קױניגש טוכֿטר גיבט מן אים צו לון ‪· ‬‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫דער קלײנן צו דעם ואלק נון קאם ‪· ‬‬ ‫דוִד‬
‫ָ‬
‫ ‬ ‫ואלק גינג צו שטרײטן אונ' דא ער דש ור נאם ׃‬ ‫דש‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ָ 340‬‬
‫דוִד דער ויל יונגיא אל דינג בֿון אים װארף ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער טרוג אן זײנר זײטן אײן שװערט דש װש שארף ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אין אײנר גוטן שײדן דש שװערט אים הינג ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער קאם צו זײנן ברױדרן אונ' וראגט װיא עש אין גינג ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דער שטרײט װש גישװינדן זיא שריאן אין דעם שטרײט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ת ̅ג̅ו̅ט געב אים אײן בױזיא צײט ‪· ‬‬
‫דא קאם אבר גָלְי ֿ ̅‬
‫ ‬ ‫ער שפוטט אלזוא זער דש קױניגש אונ' זײן מן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דש ואלק ולוך בון דאן אױף דען בערג הין דאן ׃‬
‫ ‬
‫ ‪282‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫ ‬ ‫דוִד ביגונט צו צױרנן דא ער דען שפוט דר זאך ·‪ ‬‬

‫ָ‬
‫ ‬ ‫דא זאגטן אים דיא לױיט װיא דער קױניג שפראך ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װש מן אים װאלט געבן דער דען ריזן דר שלוג ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' װיא ער אױך בֿון שטערק גרוש הארניש טרוג ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד דער יונגן אונ' װש דער רֵיד גאר ורוא ‪· ‬‬
‫דש דר הורט ָ‬
‫ ‬ ‫ער שפראך צו דען לױיטן דיא בײא אים שטונדן דא ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װש גיבט מן דעם מאן דער דען ריזן שלאגט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' אים זײן בושהײט ניט ור טראגט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דא ענטװרטן אים דיא לױיט מיר האבן דיר עש בֿור גיזײט‪· ‬‬
‫ ‬ ‫שאול טוכֿטר אישט אים צו װײב בירײט ‪· ‬‬ ‫דעש קױניגש ָ‬
‫ ‬ ‫אונ' זײנש ואטר גיזינדא װיל מן ורײא הון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' װש ער געלט טאר מוטן גיבט מן אים אױך צו לון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד ברודר דער גרוש ‪· ‬‬ ‫‪ 345‬דש דר הורט ֶאלִיָאב ָ‬
‫ ‬ ‫ער ביגונד זער צו צױרנן זײן צורן בֿון אים שוש ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוִד זוא קעקליכֿן זאגן‪· ‬‬ ‫דא ער הורט ָ‬
‫ ‬ ‫דוִד װערט דר שלאגן ׃‬‫ער בֿורכֿט דעש ריזן שטערק ָ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איך װײש װאל שפראך ֶאלִיָאבֿ דײן בושהײט אישט גישעהן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוא בישט דארום קומן דש דוא דען שטרײט װילט ביזעהן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װעם הושטו אונזר שוף אין דער װאושטנײא גילון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫גֵיא מיר אױש מײן אױגן דוא זולשט הײם גון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד װש האב איך דיר גיטון ‪· ‬‬ ‫דא ענטװרט אים הער ָ‬
‫ ‬ ‫דאש דוא מיך ליבר ברודר ניט װילט רֵידן לון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ָדוִד גינג בֿון דאנן אן אײן אנדר ענד ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער ורוגט אבר דיא לױיט דיא זאגט עש אים ביהענד ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װש דער קױניג הט בֿור הײשן דש װארדן זיא אים זאגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוִד דעם יונגן קנאבן ‪· ‬‬
‫דש גיבֿיל גר װאל ָ‬
‫ ‬ ‫דוִד הט גיזײט ‪· ‬‬
‫דיא רֵיד קאם בֿור דען קױניג װי ָ‬
‫ ‬ ‫דער קױניג היש אים ברענגן דען קנאבן הוך גימײט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד צו אים נאם ‪· ‬‬
‫שאול ָ‬
‫װיא באלד דער קױניג ָ‬
‫ ‬ ‫דוִד דער קױנן צו דעם קױניג קאם ‪· ‬‬
‫דא ָ‬
‫ ‬ ‫ער שפראך גינודט הער לושט מיר הארניש דאר טראגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דר לױבט מיר צו שטרײטן איך װיל דען ריזן שלאגן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 350‬דא לאכֿט ער דער קױניג צו דער זעלבן שטונד ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דא ער װש דער קלײנן דער אױף דער לױטן קונט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫היבן אן ‪· ‬‬
‫ניקיל מיט דער גײגן װאש װילט דוא ֵ‬
‫ ‬ ‫דו בישט אײן קלײנש קינט זוא אישט ער אײן שטרקר מאן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ער הוט בײא זײנן צײטן גאר ויל שטרײט גיטון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דיר װערט דיא אורגיל אונ' דיא לױטן ניט געבן רעכֿטן דון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער ציכֿט דיר דיא זײטן דאש עש דיר װערט לײט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוִד קױניג זײט און בֿור צײט ׃‬
‫נײן שפראך ָ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איך האב בערן אונ' לֵיװאן און שװערט דר שלאגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איך װיל דעם שטארקן ריזן זײן הופֿרט ניט בֿור טראגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דא ענטװרט אים דער קױניג אונ' ליש בֿון זײנם שפוט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫זוא גֵיא הין דעגן יונגן דאש דיר מוש העלפֿן̅ ̅ג̅ו̅ט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ער שפראך דוא זולט מײן הארניש אלש טראגן אן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אױש צוך זיך דער קױניג אונ' קלײדט דען קלײנן מאן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אײן ויל גרושש װאונדר גישאך דעם קלײנן קנעכֿט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫שאול גרושר הארניש װארד דעם קלײנן גירעכֿט ׃‬ ‫ָ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דא דש זאך דער קױניג עש ביגונד אין צו בֿור דרישן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' דש דער גרוש גישמײד דען קלײנן װאלט בישלישן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוִד דער קלײנן גאר אײן װײזר מן ‪· ‬‬ ‫נון װש ָ‬
‫ ‬ ‫אין דונקט אין זײנן זינן דער קױניג זעך אין אן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 355‬נײן שפראך דער קלײנן קױניג איך װיל אױיך זאגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איך הון בײא אל מײן טאגן קײן הארניש אן גיטראגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איך װיל אזוא בֿור װאפֿנט ניט צו אים גון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫מיט שלױידר װיל איך שטרײטן װיא איך בֿור האב גיטון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אױש צוך זיך דער יונגן דיא רינגן שטעהלײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אין זײן וואנדר קלײדר גױרט זיך דער יונג װידר אײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫זײן ויל גוטש שװערט נאם ער אן זײן זײטן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫מיט אים נאם ער אײן שלײדר אונ' װאלט מיט שטײנן שטרײטן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫בֿױנף הערטר קיזיל שטײן נאם דער זעלביג קנאב ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אין דיא אנדר האנט נאם ער זײן הירטן שטאב ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫תי דא אין דער ריז אן זך ‪· ‬‬‫ִש ִ‬
‫ער גינג גיגן דען גרושן פל ְ‬
‫ ‬ ‫װיל דער מיט מיר שטרײטן ער צו אים זעלבר יאך ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ער שפראך נון בישטו אײן קינד אונ' הושט נױיליך גיזוגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װילשטו מיט מיר שטרײטן זוא בישטו װאל ביטרוגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוא מײנשט אין דײנם זין איך זײא אײן שלעכֿטר הונט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוא קומשט מיט אײנם שטעקן אונ' װילשט מיך מאכֿן װאונט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דגָן דײנש שטרײט מוש איך מיך שעמן ‪· ‬‬ ‫בײא מײנם̅ ̅ג̅ו̅ט ָ‬
‫ ‬ ‫װערשטו נוך אז יונג דענוך װיל איך דיר דײן לעבן נעמן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איך װיל דיר אב רײשן דײן יונגש לעבן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דעם ויך אױף דעם ועלד װיל איך דײן שעלים געבן ׃‬
‫ ‬
‫ ‪284‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫ ‬ ‫‪ 360‬דש ולײש אן דײנם לײב מוש דש ויך עשן ‪· ‬‬

‫ ‬ ‫דײן ̅ג̅ו̅ט קאן דיר ניט גיהעלפֿן ָ‬
‫דגָן הוט דײן בֿור געשן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫נײן שפראך דער קלײנן איך װיל דיר בױז מער זאגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איך װיל דיר מיט דײנם אײגנן שװערט דײן הױבט אב שלאגן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫מײן ̅ג̅ו̅ט הוט דיך גיענטװרט הױיט אין מײן האנט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דײן שװערט אונ' דײן װאפֿן מך איך דיר צו אײנם טאנט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איך הױר אן דײנם װארטן דוא בישט אײן טוטר מן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דו שפריכֿשט מיך זול עשן דש נימנט עשן קאן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דו שפריכֿשט מיך זול עשן אױף דעם ועלד דז ויך ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דיא קֻױא אונ' דיא אוכֿשן האבן גיזיכֿרט מיך ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוא בֿור טומלטר הײד איך נים דיר נוך הױיט דײן לעבן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫שילם געבן ׃‬
‫דען טירן אױף דעם ועלד װיל איך דײן ֵ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דען װֵילבֿן אונ' דען אנדרן טירן אונ' דען בֿױגלן װילד ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דיא װערדן דיך דר רײשן װען איך דיר נים דײן שילט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוא קומשט זוא װאל בֿור שלושן אין גוט שטעהלין גיװאנט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ֿברך אין מײן האנט ׃‬ ‫דענוך װערט דיך ענטװרטן מײן̅ ̅ג̅ו̅ט ית‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אױף דען איך מיך בֿור לוש בֿון גאנצם הערצן מײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער װערט דיך באלד בֿור שטושן בֿון דעם לעבן דײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דוא הושט גישטרופֿט אײן הערן דען נימנט שטרופֿן מאג ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דארום װערט ער מיר העלפֿן דאש איך דיך דר שלאג ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ֿברך בֿון הימילרײך הושטו דר צױרנט זֵיר ·‬ ‫‪̅ 365‬ג̅ו̅ט ית‬
‫ ‬ ‫דארום װערט דיר אנטװײכֿן אל דײן װֵיר ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ֿברך װערט דיר װֵירן דײנן שפוט ‪· ‬‬ ‫מײן̅ ̅ג̅ו̅ט ית‬
‫ ‬ ‫אין נאמן̅ ̅ג̅ו̅ט דעש הערן װיל איך דיך שלאגן טוט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוא קאנשט מיר ניט אנטװײכֿן אוב דוא הושט לאנגיא בײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דער טוט װערט דיך דר שלײכֿן דײן לעבן אישט אונרײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װען איך דיך הון דר שלאגן זוא ליג איך דײן הארניש אן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫̅ג̅ו̅ט ית‬
‫ֿברך קאן װאל העלפֿן בֿון ריזן אײנם נאקנדן מאן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װען איך דיר נון אן גיזיגן הײד אלזוא בױז ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫תים דר לױז ‪· ‬‬ ‫ִש ִ‬ ‫אונ' אל י ְ‬
‫ִשָראֵל בֿון דען ְפל ְ‬
‫ ‬ ‫זוא זיכֿט אל דיא װעלט דש̅ ̅ג̅ו̅ט װאל העלפֿן קאן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫בֿון אײנם שטארקן ריזן אײנם נאקנדן מאן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫עש ליגט ניט אן דײנם הארניש נוך אן דײנם שװערט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫עש ליגט אן̅ ̅ג̅ו̅ט דעם הערן װעם ער צו העלפֿן ביגערט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫נון שטֵיל דיך באלד צו װֵיר דו טױיבֿילשר מאן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫היבן אן ׃‬
‫װילטו עש ניט ביגינן זוא װילש איך ֵ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫הילן דיר זײא װידר זײט ‪· ‬‬

‫טױיבֿיל אױש דער ֵ‬
‫ ‬ ‫דש דוא אִי װארשט גיבורן דש מוש דיר װערדן לײט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דען ריזן װש בֿור דרישן דיא ורעבֿליכֿן מער ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫בֿור גרושם צורן ברומט ער װיא אײן בער ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 370‬דוא רֵידשט גאר װערקליכֿן דוא קלײנש װיכֿטעלײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' װערן דײנר טױזנט דײן ענד מױשט עש זײן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫װער בֿון דרײאן שטירבט האב איך הױרן זאגן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דעם לױיט מאן מיט בֿױרצן װען מן אין װיל ביגראבן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אונ' װערשטו אים הימיל אונ' אין דער העלן גרונט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫מיט מײנם גוטן שװערט מאך איך דיך און גיזונט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דער ריז צורניקליכֿן קיגן דעם קלײנן גינג ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫נון װעלן מיר װאונדר זינגן װיא אין דער קלײן אנפפֿינג ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫שאול זאך צו זאמן גון ׃‬
‫דא זיא דער קױניג ָ‬
‫ ‬ ‫ער שפראך צו זײנם הױבט מן דוא זולשט מיך װישן לון ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫הילד דוא זולשט מיר דיא װארהײט זאגן ‪· ‬‬ ‫אַ ְבֿנֵר שטארקר ֵ‬
‫ ‬ ‫װעם גיהורט דער יונג צו דער דען ריזן װיל דר שלאגן‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫בֿון װעם אישט ער קומן אונטר יְהודָה גישלעכֿט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫בֿון ֶפרֶץ אודר בֿון זָרַח מערק אונ' זאג מירש רעכֿט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דא שפראך דער העלד אַ ְבֿנֵר צו דער זעלבן גישיכֿט ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫איך קאן אױיכֿש ניט גיזאגן איך װײש דער װארהײט ניכֿט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד גינג ‪· ‬‬
‫דא דער גרוש ריז גֵיגן ָ‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫שטֵילט זיך צו װֵיאר גאר הערט ער אין אנפפֿינג ‪· ‬‬ ‫דוִד‬‫ָ‬
‫ ‬ ‫נאם זײן שלױידר ביהענדא אין זײן האנט ‪· ‬‬ ‫ָדוִד‬
‫ ‬ ‫גרושן קיזיל שטײן ער אין דיא שלײדר באנט ׃‬ ‫אײן‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 375‬ער װארף מיט גרושן קרעפֿטן דען ריזן אױף זײן שטירן ·‬
‫ ‬ ‫דורך אל זײן גישמײד דען שטײן אין זײן הירן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫ער װארף זוא גאר גישװינדן אױף דען גרושן מאן ‪· ‬‬
‫ ‬ ‫דש ער מושט ואלן נידר אױף דעם פלון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דוִד דער װײגנט ‪· ‬‬‫שפראנג אױף דען ריזן ָ‬ ‫דא‬
‫ ‬ ‫נאם דעש ריזן שװערט אין זײן האנט ‪· ‬‬ ‫ער‬
‫ ‬ ‫בראך אים אב זײן העלים אונ' ביגרײף אין בײא דעם האר ‪· ‬‬ ‫ער‬
‫ ‬ ‫שלוג אים אב זײן הױבט אונ' לֵיגט עז אױף אײן באר ׃‬ ‫ער‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫צוך אים אב זײן װאופֿן אונ' נאם אים זײן גוטש שװערט ‪· ‬‬ ‫ער‬
‫ ‬ ‫שפראך איך װילש ביהאלטן עז אישט ויל פפֿענינג װערט ‪· ‬‬ ‫ער‬
‫ ‬ ‫נאם דעש ריזן הױבט אונ' טרוג עז הין דאן ‪· ‬‬ ‫ער‬
‫ ‬ ‫אנפפֿינג אין דער קױניג ער אונ' אל זײן מאן ׃‬ ‫װאל‬
286 appendix 4
4. ‫ יוסיפון‬/ Yosifon, Yiddish translation by Michael Adam (1546)

Rashi attributed this historical narrative, composed in Hebrew, to the Hellenistic
historian Josephus Flavius (which subsequently became the traditional ascription),
although the text was actually written in tenth-century southern Italy. The author
first links the peoples of the table of nations from Genesis 10 to nations of his own
day, outlines the foundation of Rome, the period of the Second Temple, and con-
cludes with the fall of Masada. The primary sources were Latin versions of Josephus’
Greek historical works, the Latin Apocrypha, medieval chronicles, and the Talmud.
The Yiddish translation by Michael Adam, who was primarily responsible for the
Yiddish translation of the Pentateuch, Haftarot, and Megillot that appeared in Con-
stance in 1544, is both quite faithful to the Hebrew original and idiomatic in its use
of Yiddish, unusual in mid-sixteenth-century Yiddish translation. The early Yid-
dish printing of the ‫ יוסיפון‬is quite abundantly provided with woodcuts. The excerpt
presented here concerns Alexander the Great, about whom a broad tradition of
legends developed already in antiquity and included as one of its essential features
an exoticizing depiction of distant lands and a denigrating depiction of the cultures
that inhabited those lands. Neither the author of the Hebrew text nor his Yiddish
translator was immune to that tradition.
Among other idiosyncrasies in the text, a common form of the plural verb of all
three persons ends in ‫ ־נד‬-nd‫טואנד װיר ׃‬, ‫איר װעלנד‬, ‫זױיגנד זיא‬.
Source‫ ׃‬Zurich, 1546 [Christoph Froschauer], fols. 78v–80v; extant‫ ׃‬Oxford, Bodle-
ian Library, O.1.8. Art.Seld.; IDC J-43-139/1; EYT50; edition of Hebrew text‫ ׃‬Wout
J. van Bekkum (ed.), A Hebrew Alexander Romance, according to ms. London,
Jews’ College, no. 145 (Leuven‫ ׃‬Uitgeverij Peeters, 1992).
‫דער צװאולפֿט פרק‬
‫אין דיזם פרק װירט דר צילט דיא האנדלונג דיש קױניגש אלכֿסנדרוס מיט דער קױניגין‬
‫דער װײברן דיא דא גינענט װערדן אמזונס ׃‬
‫פרק י''ב ויהי אחר הדברים האלה · אונ' עש װאר נאך דען רידן דען דאזיגן דא גינג דער קױניג‬
‫אלכֿסנדרוס צו דער אינסולן דער װײברן דיא דא גינענט װערדן אמזונס · אונ' ער זאנט צו‬
'‫אינן אײנן בריף אױף דיזי מײנונג · ור װאר איר האבן גיהורט דש איך האב אױבר זיגט אונ‬
‫אונטר טעניג גימאכֿט אלי דיא קױניגרײכֿן אונ' איך האב אין מײנם װילן דש איך װיל ליגן‬
‫אױף אױיך אײן צינז אונ' איך װיל אונטר טעניג מאכֿן אױיך צו מײנם דינשט דארום דש איר‬
‫זולדן ביטן אום װילן מײנש ורידנש צו דעם̅ ̅ג̅ו̅ט דעם אוברשטן אונ' אוב איר ניט װעלן טון‬
‫דש דאזיג זא װיל איך גין אױבר אױיך צו שטרײטן אונ' איך װיל ור װאושטן אױיך אונ' אל‬
‫אױיעװר לאנד ׃ דא ענטװארטן אים דיא װײבר װידר אום אין אײנם בריף צו זאגן · ור װאר‬
‫הושט דו װאל גיהורט װען דו עש שון זעלבר ניט װײסט דש װיר אױך זײן גילערנט צו קריגן‬
‫אונ' דש װיר אױך האבן גיװאונט צו שטרײטן אונ' דש װיר זיצן אין צװאושן דער בך אמזוניקון‬
‫אונ' מיטן אין דער בך דא איז אײן אינסולן דיא איז גאר מעכֿטיג אונ' גרוש דש װער דיא‬
‫אינסולן גרינגס אום גין װיל דער מוז אײן גאנץ ײאר דאר צו האבן אונ' דיא בך דיא ולױסט‬
‫גרינגס אום דיא אינסולן אונ' עש איז קײן װעג דש מן צו אונש קומן מאג דען נױיארט אױף‬
‫אײנם גאר שמאלן אונ' עינגן שטײג · צו דעם זא הוט דיא זעלביגי בך קײן אן בֿאנג דש מן‬
‫זיא מוכֿט אב גראבן אודר אן אײן אנדר אורט גילײטן אודר בֿױרן דא מיט זיא ניט אום‬
‫אונזרי אינסולן אום רינגלטי ׃ אונ' דיא יונק ורױאן דיא װיר אונדר אונש האבן דיא זיצן אל צו‬
‫מאל בײא איננדר מיטן אין דער אינסולן ‪ · ‬אונ' דיא װײבר דיא דא בישלאפֿן זײן װארדן בֿון‬
‫דען מאנן דיא זיצן אן דעם פורטן דער אינסולן אן דעם זעלביגן אורט דא דער װעג אונ'‬
‫דער שטײג איז דש מן אין דיא אינסולן קומן מאג אונ' זיא האבן ניט בײא אינן קײני מאנן‬
‫דען דיא מאנן דיא זיצן אױף ײענר זײטן דער באך בײא דעם ויך אונ' בײא דען שאפֿן אונ'‬
‫בײא דען רינדרן אונ' זיא װײדן אל דא דש זעלביג ויך ‪ · ‬אונ' זיא קומן נױמר מיא צו אונש‬
‫עש זײא דען זא פֿיל װיר אירר ביגערן מיט דער צאל אונ' דש זעלביג גישיכֿט דורך דען‬
‫ביפֿעלך אונזרר קױניגין ׃ אונ' אלש באלד אונ' דיא װײבר בֿון אינן זײן טראגן װאורדן דא ור‬
‫טרײבן װיר זיא װידר אונ' דש זיא װידר אום מױזן גין צו ײענר זײטן דיש בך צו דעם ויך‬
‫אונ' דש זיא דא זעלביגשט איר װאונונג האבן · אונ' װען דען דיא טראגנדיגי װײבר אירי‬
‫קינדר גיבורן האבן דא זױיגנד זיא אירי קינדר צװײא גאנצי ײאר אונ' אלש דען אנט װינן זיא‬
‫אירי קינדר אונ' זיא דר ציהן זיא ביז דש זיא זיבן ײאר אלט װערדן · אונ' דאר נאך זא שיקן‬
‫זיא אלי דיא קנאבן צו אירן בֿעטרן צו ײענר זײטן דיש בך דש זיא אױך מױזן דיש ויך װארטן‪· ‬‬
‫אונ' דיא מײטלײן דיא ביהאלטן װיר בֿײא אונש אין דער אינסולן אונ' װיר לערנן זיא דש זיא‬
‫אױף דען פפֿערדן רײטן מיט שװערטר אונ' מיט שפיסן צו שטרײטן ׃ אונ' װיא הושט דו דיר‬
‫נון דורפֿן אין דײן הערץ נעמן אודר װיא זולט אײן אנדרר קױניג אין זײן הערץ נעמן דש ער‬
‫זולט קומן צו אונש אױבר אונזרן װילן אונ' מיט גיװאלט מיט אונש צו שטרײטן צו דעם זא הושט‬
‫דו אונש אנטבוט אין דײנם בריף דש דו װילט ור װאושטן אונ' ור דערבן אונזר לאנד ׃ נוך‬
‫מיא זא לאסן װיר דיך װאוסן דש װיר אלי ײאר ײערליך שעכֿטן פפֿערד צו דעם דינשט דיש‬
‫אב ̅ג̅ו̅טש זיאוס אונ' צו דעם דינשט דיש אב ̅ג̅ו̅טש פורנוס אונ' דש זעלביג טואנד װיר‬
‫דרײסיג טאג לאנג אלי ײאר אונ' דיא זעלביגן אב ̅ג̅ו̅טר דיא העלפֿן אונש בֿון אלעם לײדיגר‬
‫אונ' בֿון אלעם בֿײנד ׃ צו דעם װען אײן קױניג אײן לײדיגר אודר אײן בֿײנד צו אונש קומט‬
‫דש ער מיט אונש שטרײטן װיל זא רײטן װיר אים אנטגיגן אױף דען פפֿערדן אונזר צװינציג‬
‫אונ' הונדרט טױזנט שטארקר װײבר דיא דא אלי זײן גילערנט צו דעם שטרײטן אונ' װיר‬
‫ריכֿטן אן מיט אים אײנן שטרײט אונ' דיא אױבריגן װײבר דיא בלײבן דא הײמן אונ' זיא‬
‫ור הױטן דען װעג אונ' דען שטײג דא דורך מן הינײן קומט אין דיא אינסולן · אונ' אונזרי מאנן‬
‫דיא ציהן הינדר אונש צו בֿוס אונ' זיא ברינגן אונש אלער לײא שפײז אונ' גיטראנק דש װיר‬
‫אן שפײז קײן גיברעכֿן ניט האבן אלי דיא צײט דש װיר זײן אױף ײענר זײטן דער בך‪ · ‬אונ'‬
‫װען װיר דען אונזרי בֿײנד אױבר זיגן װיא דען אונזרי זיטן אונ' אונזרי גיװאונהײט איז גיװעזן‬
‫ביז אן דען טאג דען דאזיגן דש װיר אױבר זיגט האבן אלי דיא קױניג דיא נוך ביז אל הער‬
‫אױבר אונש גיצוגן זײן אלז דען זא אױבר קומן װיר אײן גרוש לוב אונ' אײנן גרושן נאמן בײא‬
‫אלען דען קױניגן אונ' בֿולקרן דיא אונזר גישרײא הירן · װען װיר אבר אױבר זיגט װאורדן‬
‫בֿון אונזרן וײנדן װעלכֿש נוך ביז אל הער ניא גישעהן איז זא װאורדן אונזרי בֿײנד װיניג לוב‬
‫אונ' קלײנן נאמן דר בֿון האבן דען װיר זײן ניכֿטש אנדרש דען װײבר אונ' זיא אבר זײן מאנן‬
‫דער שטרײטונג בֿון יוגנט אױף · אונ' װש ור לוב אודר נאמן מאג עש אײנם שטארקן הילדן‬
‫ברינגן װען ער זיך בירױמט אונ' זײט איך האב אײן װײב גישלאגן אונ' האב זיא אױבר זיגט‬
‫׃ אונ' איצונדר זא האבן װיר דיך לאסן װאוסן אלי אונזרי האנדלונג אונ' דארום זא דו ביגערשט‬
‫אונזרן ורידן זא װעלן װיר גערן מיט דיר אים ורידן זײן אונ' װען דו אבר ניט װילט אונזרן‬
‫ורידן זא זולט דו װאוסן דש דו אונש װירשט גיבֿינדן אין דען בערגן בירײטט צו דעם שטרײט‬
‫אונ' װיר װעלן מיט דיר שטרײטן ביס דש דו װירשט דיש שטרײטן זט װערדן ׃ ובכל זאת ·‬
‫אונ' בײא דעם דאזיגן אלעם זא זײן װיר אלי מיט איננדר צו ראט װארדן אונ' װיר זײן גוט‬
‫װיליג דש װיר װעלן דינען דײנר הערליכֿקײט מיט אײנם ײערליכֿן צינז נוך דײנם װאל‬
‫גיבֿאלן‪ · ‬אונ' דארום זא שרײב אונש װידר אום אײן ענטװארט װאש דו בישט צו ראט װאורדן‬
‫אונ' אוב דו אלזו דען ורידן װילט אן נעמן ׃ אונ' אלז דער אלכֿסנדרוס דען בריף גילעזן הט דא‬
‫לאכֿט ער זיר זיר אונ' ער גיבוט דש מן זולט שרײבן אײנן אנדרן בריף אונ' דש מן אינן דען‬
‫זעלביגן בריף זענדן זולט אױף דיזי מײנונג ׃‬
‫ ‪288‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫איר האבט אין אױיעװרם בריף גאר צו ויל װארט אונ' אױבריג גישװעץ גיטריבן אונ' איצונדר‬
‫זא איר װעלנד דש איך קום אונ' אױיעװר לאנד ור װאושטי אונ' ור דערבי זא שטעלנד אױיך‬
‫אין דיא בערג בירײטט צו שטרײטן · זא איר אבר בֿון מיר ביגערנד גינאד אונ' בארם‬
‫הערציקײט זא קאמנד צו מיר הינױבר אױבר דיא בך זא װיל איך אױיך גאר קײן לײדש טון‬
‫אונ' ברינגט צו מיר מיט אױיך עיטליכֿי װײבר דיא דא רײטן אױף דען פפֿרדן אונ' דיא דא‬
‫גילערנט האבן צו שטרײטן זא װיל איך אײנר איטליכֿן אין זונדרהײט געבן בילונונג זילבר אונ'‬
‫גולד נוך אירם װאל גיבֿאלן ׃‬
‫דא זאנטן זיא װידר אום נוך אײנן בריף צו דעם קױניג אלכֿסנדרוס אױף דיזי מײנונג · אך‬
‫גינעדיגר קױניג װיר ביטן דיך אונ' היר צו אונש אין דיזר זאכֿן אונ' בֿאר דו הינױבר אױבר‬
‫דיא בך אונ' קום צו אונש אונ' ביזיך אונזר קױניגרײך אונ' אונזר לאנד זא װעלן װיר דיר געבן‬
‫הונדרט צינטנר גולד‪ · ‬צו דעם זא װעלן װיר דיר געבן בֿױנף הונדרט אידלר שױנן יונק ורױאן‬
‫דיר צו קיבס װײברן אונ' זא דו זיא װילט געבן צו דײנן קנעכֿטן צו װײברן זא װעלן װיר דיר‬
‫געבן אנדרי אן איר שטאט‪ · ‬צו דעם זא װעלן װיר דיר געבן צװינציג אונ' הונדרט שטארקר‬
‫גרושר פפֿערדן גלײך אז דא איז גיװעזן דײן שטארק פפֿערד בוציפֿאל װעלכֿש דו ור לורן‬
‫הושט דען װיר האבן גיהורט זײן הירונג ׃‬
‫וילך אלכסנדרוס · אונ' ער גינג אלכֿסנדרוס אונ' ער אױבר בֿור דיא בך דיא זעלביגי אונ' ער‬
‫קאם אין דיא אינסולן דיא זעלביגי אונ' ער זאך דיא װײבר אמזונס אונ' נון זיא װארן אױבר‬
‫ת אונ'‬
‫אױש זיר שױן גישטאלטט אונ' אירי קלײדר דיא װארן גלײך אז דיא קלײדר דער יוניו ֿ‬
‫ער נאם בֿון אינן צינז אונ' זיא גאבן צו אים אלעש דש װאש זיא אים ור הײסן הטן אונ'‬
‫בֿון דאנן איז ער גיגאנגן צו דער בך אנטלנטא אונ' ער גיבֿאנד אױף ײענר זײטן דער זעלביגן‬
‫בך מענשן אונ' װילדי טיר גאר װאונדר בארליכֿי אונ' אל דא הוט ער גיבֿונדן דיא מענשן‬
‫דיא מן נענט אין שפראך דער יונים קינוקופוליס אונ' אירי הױבטר דיא זײן גלײך װיא הױבטר‬
‫דער הונדן‪ · ‬אונ' אין טױיטש נענט מן זיא הונדש קופפֿף ׃ אונ' אל דא הוט ער גיבֿונדן‬
‫אנדרי מענשן דיא הטן גאר קײני הױבטר ניט אונ' איר מונד מיט אירן אױגן דש שטונד‬
‫אינן אן אירר ברושט ׃ ומשם נסע · אונ' בֿון דאנן איז ער גיצוגן אין אײן אנדר לאנד אונ' דש‬
‫זעלביג לאנד דש ליגט אין דעם מיר זיבן מײל װײט · אונ' אלש ער דארײן גיקומן איז דא‬
‫הוט ער גיבֿונדן אל דא דיא שטאט אליאוס דש איז דיא שטאט דער זונן אונ' דיא לענגי‬
‫דער מױארן בֿון דער זעלביגן שטאט גרינגס אום דיא איז צװינציג אונ' הונדרט (מיל) אונ'‬
‫אירי טױרן דיא זײן גיצײרט מיט לױטרם גולד אונ' בֿון אידלן גישטײנן דיא מן נענט אין שפראך‬
‫דער יונים אסמירלדא אונ' אין דער זעלביגן שטאט דא זיצן גאר קלוגי ור נױפֿטיגי לױיט אונ'‬
‫דארינן איז אײן גרושר טעמפיל אונ' דער (כהן) דיש זעלביגן טעמפיל דער איז אײן שװארצר‬
‫מור אונ' אין דעם זעלביגן טעמפיל דא אופפֿרט מן אונ' דינעט דער זונן · אונ' אלזו דינעט‬
‫אלדא אלכֿסנדרוס אירן דינשט אונ' ער שעכֿטט שעכֿטונג צו דער זונן ׃ אונ' ער גינג בֿון‬
‫דאנן דרײא טאג רײז װײט דא גיבֿאנד ער וינשטרנוס אונ' קײן ליכֿט · אונ' בֿון דאנן איז ער‬
‫גאנגן אין דש לאנד כרש אונ' קריקסם דער קױניגן פרס אונ' ער הוט גינומן בֿון אינן פֿיל‬
‫הױיזר אונ' שטיט בֿול בֿון זילבר אונ' בֿון גולד אונ' פֿיל קושטליכֿי תכֿשיטים ׃‬
‫)‪ “The Binding of Isaac” (1579‬עקידת יצחק ‪5.‬‬

‫‪As was traditional in early Yiddish literary adaptations of biblical narrative, this‬‬
‫‪anonymous text is based more concretely on the post-biblical midrashic tradition‬‬
‫‪than on the Bible itself (Genesis 22). It is the traditional story of the averted sacrifice‬‬
‫‪of Isaac, by means of which the testing by the Hebrew God of Abraham’s faith and‬‬
‫‪the renewal of the divine covenant with Abraham, his son Isaac, and their future‬‬
‫‪descendants is worked out. The complex textual tradition ultimately prevents the‬‬
additional readings289
construction of a critical edition; the earliest manuscript witness is dated to 1570;

the Paris manuscript (dated 1579) is edited here.
The colophon of the text presents an interesting interpretive problem‫ ׃‬following
the conventional treble closing formula ‫סליק סליק סליק‬, Matenko/Sloan read ‘ii’ g’ g’
Pixl Šalt,’ which they interpret as the abbreviated Hebrew-Aramaic formula = ‫יחזקני‬
‫‘ אדוני גמרא גמרי‬may the Lord strengthen me that I have lived to see the completion,’
along with the designation of Pixl (Pinkhas) Shalit as the scribe. There is, however,
no indication that the last two words constitute a name, nor is there any reference
to a scribe or writer here. Chone Shmeruk, on the other hand, reads as '‫יו' ג' ג פיבר‬
‫שלט‬, which he interprets as ‫טער פעברואר של''ט‬3, '‫יום ג‬, [Tuesday, 3 February 1579]
(Shmeruk 1988‫ ׃‬180).1 Such identification of the month according to the civil calen-
dar would have been somewhat unusual at this date anywhere but in northern Italy,
which is in fact the probable provenance of this manuscript.
Source‫ ׃‬Paris, Bibliothèque Nationale, MS hébr. 589 [Sorbonne 158] [P, c.1579, <
Italy], fos. 125v–130r; EYT60; Percy Matenko and Samuel Sloan, “The Aqedath
Jishaq‫ ׃‬A Sixteenth Century Epic; with Introduction and Notes, ” in Percy Maten-
ko and Samuel Sloan, Two Studies in Yiddish Culture (Leiden‫ ׃‬Brill, 1968), 1–70
[facsimile edn].
·‫ יודשער שטאם דיא װערדי ארט‬1
· ‫ָהם ָאבִינו · גיבורן װארד‬
ָ ‫דר בון אַ ְבר‬
· ‫שרָה דיא מוטר צארט‬ ָ ‫אונ' בון‬
‫דיא זיך אין גוטש דינשט אלי בײד ניט האבן גישפארט ׃‬
· ‫אונ' דא זיא נון אין אירי אילטר קומן װארן‬

· ‫צו נוינציג אונ' הונדרט יארן‬
· ‫דא װר צו אין גיבורן‬
‫ָק גינאנט אױז דר קורן ׃‬‫אײן זון מיט נאמן יִצְח‬

· ‫נון װאלט הקדוש ברוך הוא אין ור זוכן טון‬
· ‫אוב ער װיליגליך אין זײנם דינשט װאלט גון‬
· ‫ער שפרך צו אים נים יצחק דײן אײניגן זון‬
‫צו אײנם ָק ְרבַן װיל איך אין הון ׃‬

· ‫צו מורגיש װר אברהם ורױא אױף שטון‬
· ‫אין גוטש דינשט װיליגליך צו גון‬
· ‫ער זגט נישט דר װידר אונ' ורוגט נישט מֵין‬
‫ער נאם זײן קנעכט אליעזר · אונ' יצחק אונ' ישמעאל זײנר זױן צוֵוין ׃‬

· ‫ אלזו צוהן זיא אױז אירם גיצעלט‬5
· ‫אונ' דא זיא נון קאמן אױף דש ועלד‬
‫יצחק צו אברהם זגן װעלט ׃‬
‫ליבר ואטר װאו הושטו דײן זין הין גישטֵילט ׃‬

1 According to the Julian calendar then in use, 3 February 1579 was indeed a Tuesday.
‫ ‪290‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫ ‬ ‫צו יצחק הוב אברהם אן צו יעהן ·‬

‫ ‬ ‫מײן ליבר זון דש װערשטו װאל זעהן ·‬
‫ ‬ ‫גוט ית' הוט מיך אײן קרבן הײשן גינעהן ·‬
‫ ‬ ‫זײן הײליגר װילן זול אל צײט גישעהן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫יצחק צו זײנם ואטר שפראך‬
‫ ‬ ‫איך ור שטיא יא ניט דיא זך ·‬
‫ ‬ ‫ֹהן נוך קײן לֵוִי אך ·‬
‫בישטו דוך קײן כ ֵ‬
‫ ‬ ‫אברהם װידר צו יצחק שפרך ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דש הב איך צו ̅ה‾ק‾ב‾ה אך גיזײט ·‬
‫ ‬ ‫זא הוט ער מיר געבן דען בישײד ·‬
‫ ‬ ‫ח איז בירײט ·‬
‫װען מיר װערן קומן דאר דא דש ִמזְ ֵב ַ‬
‫ ‬ ‫ֹהנִים אלי בײד ׃‬ ‫דא װיל ער אונז מאכן צו כ ְ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ביגונטן אלי בײד װײטר צו גין ·‬ ‫זיא‬
‫ ‬ ‫שטָן אונ' מאכט זיך צו אײנם אלטן מאן ·‬ ‫קאם דער ָ‬ ‫דא‬
‫ ‬ ‫שפרך צו אברהם װאו װילשטו הין גון ·‬ ‫ער‬
‫ ‬ ‫תפִילָה טון ׃‬
‫ענטװרט ער אים איך װיל גֵין ְ‬ ‫דא‬
‫ ‬ ‫הב איך מײן טג גיזעהן ניט ·‬ ‫‪ 10‬דש‬

‫ ‬ ‫אײנר גֵיגן ͡‬
‫גוט ית' טוט זײן ביט ·‬ ‫װען‬
‫ ‬ ‫ער הולץ אונ' בױיאר אונ' שעכט מעשר נעמט מיט ·‬ ‫דש‬
‫ ‬ ‫איז אין קײנם לנד דער זיט ׃‬ ‫דש‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫עש טוט מיר אך אױף דיך גר צורן ·‬
‫ ‬ ‫דש דו דיך לושט מאכן צו אײנם נארן ·‬
‫ ‬ ‫שטָן הוט דיר לעכט בול גימאכט דײן אורן ·‬ ‫דער ָ‬
‫ ‬ ‫דש דו זולשט שעכטן דײן אײניגש קינד גיבורן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איך קער מיך ניט אן דיך טױיבילש גיטרעכט ·‬
‫ ‬ ‫דען הק''בה'' דער מיכש גיהײשן הוט נעכט ·‬
‫ ‬ ‫אונ' קײן אנדרר ניט נוך טױיבילש גישלעכט ·‬
‫ ‬ ‫מײנם ̅ג̅ו̅ט דעם װיל איך דינן רעכט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דא ער זאך דש ער מיט אברהם נישט קונט שאפן ·‬
‫ ‬ ‫דא גידוכט ער איך װיל נון גֵין זײן זון אױבר קלאפן ·‪ ‬‬
‫ ‬ ‫אונ' װיל אין װאל באלד מאכן צו אײנם אפן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' שפרך מײן ליבר זון יצחק װאו װילשטו הין לאפן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דען ער קונט מיט אברהם נישט אױש ריכטן ·‬
‫ ‬ ‫דרום טעט ער נוך אײן לישט דר דיכטן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' מאכט זיך צו אײנם קנאבן אײן װיכטן‬
‫ ‬ ‫אונ' טעט זיך צו דעם יונגן יצחק ור פפליכטן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 15‬ער שפרך צו יצחק װאו װילשטו הין גון ·‬

‫ ‬ ‫אודר װש װיל דײן ואטר מיט דיר טון ·‬
‫ ‬ ‫דא ענטװרט אים דער יצחק גר שון ·‬
‫ ‬ ‫מײן ואטר װיל מיך תורה לערנן לון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װילשטו דען תורה לערנן נוך דײנם טוט ·‬
‫ ‬ ‫דו װײשט בון נישט װיא עש דיר דר גוט ·‬
‫ ‬ ‫דײן ואטר דיך אים זין צו שעכטן הוט ·‬
‫ ‬ ‫איך װעלט דיר װאל געבן אײן גוטן רוט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫שטָן ביהענד ·‬
‫יצחק דער ענטװרט דעם ָ‬
‫ ‬ ‫איך הב דיא זאך נון שיר גר דר קענט ·‬
‫ ‬ ‫אונ' װען עש שון װער הײנט מײן ענד ·‬
‫ ‬ ‫מײן לײב אונ' מײן זֵיל הב איך צו הקב''ה גיװענט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איך זג דיר דו גישט דיזן טג צו שטערבן ·‬
‫ ‬ ‫דײן יונגש בלוט װערט מן דיר ור גישן אונ' ור דערבן ·‬
‫ ‬ ‫קער אום אונ' זײא ניט ְמצַעֵר דײן מוטר דיא ערבן ·‬
‫ ‬ ‫דיא דיך מיט שמערצן אין אירר אילטר הוט טון דר װערבן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫יצחק װאלט זיך ניט אן אין קערן ·‬
‫ ‬ ‫אוב ער שון טעט זגן ויל דער מערן ·‬
‫ ‬ ‫דען עש װר אל זײן ביגערן ·‬
‫ ‬ ‫גוט דען הערן װאלט ער אֵירן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 20‬דא ער ניט קונט אב רֵידן דען יונגן קנאבן ·‬
‫ ‬ ‫װען ער אן דעש טױיבילש ריד הט קײן גלאבן ·‬
‫ ‬ ‫ואטר אונ' זון זײן רוט ניט װאלטן האבן ·‬
‫ ‬ ‫שרָה טראבן ׃‬ ‫דא גינג ער צו זײנר מוטר ָ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ער שפרך ליבי שרה װאו איז דײן אײניגש קינד ·‬
‫ ‬ ‫דש איך עש ניא דא בײא דיר וינד ·‬
‫ ‬ ‫דא ענטװרט אים שרה גר גישװינד ·‬
‫ ‬ ‫עש איז גנגן תורה לערנן אז אנדרי ורומי קינד ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫יא יא ליבי שרה לוש דיר זגן ·‬
‫ ‬ ‫דײן מאן הוט אין צו אײנם קרבן גיטראגן ·‬
‫ ‬ ‫זיא דר שראק דש איר ור גינג דש גיזיכט בון דען אױגן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' אל איר גלידר װארן איר דר שלאגן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אונ' דא זיא װידר קאם צו אירם ור שטאנד ·‬
‫ ‬ ‫אירי אױגן גיגן דעם הימל זיא װאנט ·‬
‫ ‬ ‫אל מעכטיגר גוט אל דער װעלט אײן הער גינאנט ·‬
‫ ‬ ‫דײן הײליגר װילן זול גישעהן אל צײט צו האנט ׃‬
‫ ‬
‫ ‪292‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫ ‬ ‫דא נון זײן אנשלֵיג אל האטן קײן גלױק ·‬

‫ ‬ ‫דא גינג ער װידר צו אברהם צו רױק ·‬
‫ ‬ ‫אונ' גידוכט זיך צו טון גר אײן בױז שטױק ·‬
‫ ‬ ‫אונ' מאכט זיך צו אײנם גרושן װשר און ברױק ׃‬
‫ ‬ ‫‪ 25‬מיט דעם מײנט ער אברהם װעלט ער ור װערן ·‬

‫ ‬ ‫דש ער זולט װידר אום קערן ·‬
‫ ‬ ‫דען ער װירד זיך דער טיפניש בישװערן ·‬
‫ ‬ ‫אבר אברהם גיטרױאט װאל גוט ית' זײנם הערן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אברהם שפרך צו יצחק ליבר זון מײן ·‬
‫ ‬ ‫איך װיל ור זוכן אוב דיא װשר טיף זײן ·‬
‫ ‬ ‫דא ער נון טראט הינײן ·‬
‫ ‬ ‫דא גינג עש אים קאם ביז אן דיא בײן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ער שפרך אך יצחק מײן ליבר זון ·‬
‫ ‬ ‫קום הער דורך דיא װשר װעלן מיר גון ·‬
‫ ‬ ‫זיא מײנטן זיא װעלטן דר דורך גיגנגן הון ·‬
‫ ‬ ‫שטָן ניט לון ׃‬
‫דא װאלט זיא דער ָ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫זיא שטונדן אים װשר ביז אן דען קראגן ·‬
‫ ‬ ‫אברהם הוב אױף גיגן דעם הימל זײן אױגן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' אײן טרעהר דען אנדרן טעט שלאגן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' רױפט צו הקב''ה אונ' אזו טעט ער זגן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אֹו אלמעכטיגר גוט אין דײנם הימילישן טרון ·‬
‫ ‬ ‫דו הושט מיך יא זעלבש גיהײשן גון ·‬
‫ ‬ ‫מײן זון יצחק ברענגן צו אײנם קרבן שון ·‬
‫ ‬ ‫זא הב איך נוך קײן בױזן גידאנקן אונ' װיל ניט דר בון לון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 30‬אך הושטו הער גוט גישפרוכן צו מיר ·‬
‫ ‬ ‫אײן גרושר זומן זול קומן בון דיר ·‬
‫ ‬ ‫אונ' װען מיר בײד דר טרינקן שיר ·‬
‫ ‬ ‫װער זול דען טון דײנם נאמן זײן ביגיר ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫בום הימיל קאם בון גוט אײן שטים ·‬
‫ ‬ ‫אברהם קײן בורכט אן דיך ניט נים ·‬
‫ ‬ ‫אונ' לוש דיר צו מול ניט גרױזן דרֻום ·‬
‫ ‬ ‫דורך דיך װערט װערדן גיאײניגט מײן נאמן מיט פרײד אונ' רום ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫גוט ית' שריא אן דען שטן מיט אײנם גרױזמליכן שאל ·‬
‫ ‬ ‫דש ער מושט טרינקן דיא װשר אל ·‬
‫ ‬ ‫ער טראנק דש אים דער בױך גישװאל ·‬
‫ ‬ ‫זײן בױך װאר אים דיק אונ' באל ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫מיט דיזם װר ער ביטרױבט זער ·‬

‫ ‬ ‫אונ' דש ער מיט זײנן לישטן קונט נישט שאפן מער ·‬
‫ ‬ ‫אונ' ליף בור אונגימאך הין אונ' הער ·‬
‫ ‬ ‫אונ' פור גרושם צורן ברומט ער אז אײן בער ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫נון װעלן מיר דען שטן לושן שטֵין ·‬
‫ ‬ ‫אונ' װעלן זינגן בון אברהם אונ' יצחק מֵין ·‬
‫ ‬ ‫דא זיא נון װײטר הובן אן צו גֵין ·‬
‫ ‬ ‫דא חובן אן צו קריגן אליעזר אונ' ישמעאל אלי צוֵוין ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 35‬זיא קריגטן אײן גרושן קריג אײן הערבן ·‬
‫ ‬ ‫װעלכר זול זײן אײן בְכור אונ' דיא בְכורָה זול ערבן ·‬
‫ ‬ ‫זיא וֵוינטן מן זולט יצחק שעכטן אונ' אברהם זולט שטערבן ·‬
‫ ‬ ‫ֻושה זולט ערבן ׃‬
‫װעלכר בכור זולט זײן אונ' דיא גרױשט יְר ָ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װיא גרוש װש דער קריג צװישן זיא ·‬
‫ ‬ ‫ביז דש ה''קב''ה בון דעם הימיל היראב שריא ·‬
‫ ‬ ‫ְשן אלהיא ·‬
‫איר װערט ניט ויל יַר ַ‬
‫ ‬ ‫יצחק דער איז גישטורבן ניא ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫נון װיא אברהם אונ' יצחק קאמן אן דש רעכט ענד ·‬
‫ ‬ ‫דער אופפר שטול װר גיבױאט ביהענד ·‬
‫ ‬ ‫דש הולץ אויף גיריכט דש בױיאר ברענט ·‬
‫ ‬ ‫אז באלד ויל אױף יצחק גרוש אֵילענד ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫זײן יונגש הערץ װש ביטרױבט זער ·‬
‫ ‬ ‫דש ער זך טראגן קײן קרבן הער ·‬
‫ ‬ ‫ער שפרך ליבר ואטר װש איז דר מער ·‬
‫ ‬ ‫איך זיך קײן קרבן דש איז מיר גר שװער ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דא ער מערקט דש דוזיג גישיכט ·‬
‫ ‬ ‫אברהם ור גינג דש הערץ אונ' דש גיזיכט ·‬
‫ ‬ ‫יצחק באלד צו אברהם שפריכט ·‬
‫ ‬ ‫ליבר ואטר דו דארפשט דרום דר שרעקן ניכט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 40‬אונ' װען מיך הקב''ה צו אײנם קרבן טוט ביגערן ·‬
‫ ‬ ‫מיט מײן לײב אונ' זֵיל װיל איך אין גיװערן ·‬
‫ ‬ ‫דש איך זײן הײליגן נאמן טו אֵירן ·‬
‫ ‬ ‫מיט גנצם הערצן טו איך עש גערן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ואטר אונ' זון טרױשטטן זיך אלי בײד ·‬
‫ ‬ ‫אירר בײדר ביטרױבניש אונ' גרושי לײד ·‬
‫ ‬ ‫ח בירײט ·‬ ‫יצחק זעלבש דש הולץ אױף דען ִמזְ ֵב ַ‬
‫ ‬ ‫אז אײן חתן דער זיך אױף זײן חופה ורײאט ׃‬
‫ ‬
‫ ‪294‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫ ‬ ‫שױרץ אױף דײן ארים אונ' בינד מיר אלי ויר גר רעכט ·‬
‫ ‬ ‫דש איך ניט װער צאפילן לעכט ·‬
‫ ‬ ‫װען איך װער זעהן דש מעשר דא איך זול װערדן מיט גישעכט ·‬
‫ ‬ ‫אונ' צו אײנם קרבן זול װערדן גינעכט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װען דו מיך צו אֵיש גיברענט װערשט הון ·‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫היבן גר שון ·‬ ‫אֵיש זולשטו אױף ֵ‬ ‫מײן‬
‫ ‬ ‫צו מײנר מוטר זולשטו זיא טראגן טון ·‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫איר צו אײנר גידעכניש לון ׃‬ ‫אונ'‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫יצחק אױבר גושן װר מיט הײשן טרעהן ·‬
‫ ‬ ‫ליבר ואטר װש װילשטו צו מײנר מוטר יעהן ·‬
‫ ‬ ‫װען זיא מיך מיט דיר ניט װערט קומן זעהן ·‬
‫ ‬ ‫ליבר זון איך װײש װאל װש אונז בײדן װערט גישעהן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 45‬איך אונ' שרה דיא ליב מוטר דײן ·‬
‫ ‬ ‫װערדן נוך דײנם טוט ניט לנג אױף ערדן זײן ·‬
‫ ‬ ‫דען װער װעלט טרױשטן דיא אֵילענד מײן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' דײנר מוטר שװערניש אונ' פײן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫יצחק װידר צו אברהם זײט ·‬
‫ ‬ ‫דער אױיך הוט גיטרױשט אלי בײד ·‬
‫ ‬ ‫אֵי איך װארד גיבורן אונ' אױף ערדן בירײט ·‬
‫ ‬ ‫דער זול אױיך טרױשטן אױיער בײדר שװערניש אונ' לײד ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אונ' דא דיא רֵיד װארן ור גאנגן צו האנט ·‬
‫ ‬ ‫דש מזבח װר אױף גִריכט דש בױיאר בראנט ·‬
‫ ‬ ‫אלי ויר ער אים צו אננדר באנד ·‬
‫ ‬ ‫אונ' שױרצט זיך אױף אונ' נאם דש שעכט מעשר אין זײן האנט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ואטר אונ' זון האטן אײן גלײכן מוט ·‬
‫ ‬ ‫צו שעכטן אונ' צו ור גישן בלוט ·‬
‫ ‬ ‫זיא אײניגטן זײן נאמן אונ' הילטן זײן גיבוט אין הוט ·‬
‫ ‬ ‫דש גיפיל װאל הקב''ה אונ' דוכט אין זײן גר גוט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איר בײדר װײנן װש גר גרוש ·‬
‫ ‬ ‫ויל טרעהרן אברהם אױבר יצחק גוש ·‬
‫ ‬ ‫דש עש װיא אײן װשר אױבר אין ולוש ·‬
‫ ‬ ‫זיא אײניגטן זײן נאמן און צאל אונ' און מוש ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 50‬אברהם שפרך צו יצחק זײנם זון ·‬
‫ ‬ ‫װיא קױנט אונז ה''קב''ה גרױשר ורײד אן טון ·‬
‫ ‬ ‫ֹוחל גיװעזן אױף דײן דַם שון ··‬
‫זינט דו מיר הושט מ ֵ‬
‫ ‬ ‫אונ' שיקט אונז אײן לעמלן צו אײנם קרבן נון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אין דעם הוב יצחק גֵיגן דעם הימל זײן אױגן ·‬

‫ ‬ ‫אן גוט ית' װיל איך ניט ור צאגן ·‬
‫ ‬ ‫הרִים טעט ער זגן ·‬ ‫הָ‬‫ֶשא עֵינַי אֶל ֶ‬
‫אָ‬
‫ ‬ ‫דש מײנט אױף גוטש הױלף װיל איך װארטן אונ' גידאגן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אז באלד נאם ער דש שעכט מעשר אין דיא האנט ·‬
‫ ‬ ‫יצחק גיגן אברהם זײן אױגן װאנט ·‬
‫ ‬ ‫ער שפרך װער זול טון מײנר מוטר ביקאנט ·‬
‫ ‬ ‫מאן הוט גישעכט יצחק דײן אײניג קינד גינאנט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אונ' דא ער דש שעכט מעשר זאך ·‬
‫ ‬ ‫יצחק צו אברהם װידר שפרך ·‬
‫ ‬ ‫ָכה הוך מאך ·‬ ‫ליבר ואטר דיא ְבר ָ‬
‫ ‬ ‫דש איך קאן זאגן דרױף ָאמֵן אך ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫או װֵיא מײנר מוטר גרושיש לײד ·‬
‫ ‬ ‫אז באלד ער בון זײנר מוטר שרה זײט ·‬
‫ ‬ ‫דא ציטרטן הימל אונ' ערד אלי בײד ·‬
‫ ‬ ‫גלײך אז װעלטן זיא אונטר גֵין מיט בורכצום קײט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 55‬דא זגט הקב''ה צו זײנן ַמל ִ‬
‫ְָאכים װערד ·‬
‫ ‬ ‫דא זעכט װיא אברהם מײן נאמן אײניגט אונ' אֵירט ·‬
‫ ‬ ‫אין מײנם גיבוט ער גר ניקש ור קערט ·‬
‫העט איך אױיך גיבולגט זא העט איך ניט בישאפן דען מענשן אױף דער ערד ׃‬
‫ ‬ ‫אל דיא הײליגן הימילישי שאר ·‬

‫ ‬ ‫דיא הובן אל אן צו װײנן גאר ·‬
‫ ‬ ‫דא זיא נון זאהן אונ' װארן גיװאר ·‬
‫ ‬ ‫זיא מײנטן ער װער גישעכט גיװארדן צװאר ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫זיא װײנטן אל מיט גרושן מעכטן ·‬
‫דא וילן דיא טרעהרן אױף דש שעכט מעשר דא מיט מאן אין זולט שעכטן ·‬
‫ ‬ ‫דש עש נישט שניד אונ' קונט נישט מיט אױז ריכטן ·‬
‫ ‬ ‫דא רױפט הקב''ה דען ַמלְאַך ְר ָפאֵל זײן ליבן קנעכטן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫גֵיא צו אברהם אונ' זג אים דש ער לושט לעבן זײן אײניגן זון ·‬
‫ ‬ ‫אונ' אן זײנם לײב קײן לײד זול טון ·‬
‫ ‬ ‫ְר ָפאֵל דער ַמלְאַך װר באלד הין גון ·‬
‫ ‬ ‫אונ' רױפט אברהם אברהם צװײא מולט מיט ליבשפט װאל גיטון ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דו זולשט ניט װענדן דײן האנט צו דײנם קינד ·‬
‫ ‬ ‫דא ענטװרט אברהם דעם מלאך גר גישװינד ·‬
‫ ‬ ‫אוב איר שון דער מלאך רפאל זינד ·‬
‫ ‬ ‫דענוך דש מיר ניט װאל אן צימט ׃‬
‫ ‬
‫ ‪296‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫ ‬ ‫‪ 60‬דש איך זול טון נוך אױיערם גיבוט ·‬

‫ ‬ ‫דען הקב''ה מיך עש זעלבש גיהײשן הוט ‪.‬‬
‫ ‬ ‫װען אײן רב אונ' אײן תלמיד בײא אננדר שטוט ·‬
‫ ‬ ‫זא איז ביליך דש דעש רַבש גיבוט נוך גוט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דער מלאך רױפט אברהם װידר דר ·‬
‫ ‬ ‫אברהם איך זג דיר דש ור װאר ‪.‬‬
‫ ‬ ‫קײן מלאך ניקש גיביטן טאר ·‬
‫ ‬ ‫דען הקב''ה הוט אין עש גיהײשן בור ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫מיט בײדן הענדן גר וריש אונ' באלד ·‬
‫ ‬ ‫דער מלאך רפאל אים אין דש מעשר ואלט ·‬
‫ ‬ ‫אונ' אזו ער שפרך צו אברהם דער אלט ·‬
‫ ‬ ‫היב אױף דש מעשר אונ' הינטר דיך האלט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ער לֵיגט דש שעכט מעשר אױז דער האנט ·‬
‫ ‬ ‫אונ' אברהם זײן זון װידר אױף באנד ·‬
‫ ‬ ‫אונ' שטילט אין נידר אױף דש לאנד ·‬
‫ ‬ ‫ֵתים צו האנט ׃‬
‫חיֶה מ ִ‬ ‫אונ' מאכט דיא ְבר ָ‬
‫ָכה בָרוך ְמ ַ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ֿבֿה שפרך זעלבש צו אברהם זײנם קנעכט ·‬ ‫הק‬
‫ ‬ ‫זינט דש איך דיך וינד אין אלן זאכן גירעכט ·‬
‫ ‬ ‫דש װיל איך דיר גידענקן אונ' אל דײנם גישלעכט ‪.‬‬
‫ ‬ ‫ְעקֵידַת יצחק אז װען דו אין העשט גישעכט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 65‬דײנם זומן נוך דיר זול עש אל צײט גוט זײן ·‬
‫ ‬ ‫דרום דש דו הושט גיהאלטן דש גיבוט מײן ·‬
‫ ‬ ‫אונ' הושט ניט גישפארט יצחק דען זון דײן ·‬
‫ ‬ ‫דײנן קינדן װיל איך דרום העלפן אױז אל אירי פײן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫גוט ית' טעט אברהם װײזן ·‬
‫ ‬ ‫אײן װידר דש װאר ביגריפן אין דען דױרנר אונ' רײזן ·‬
‫ ‬ ‫ברענג אין צו קרבן אונ' צו פרײזן ·‬
‫ ‬ ‫אן שטט יצחק דײן ליבן זון דען װײזן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װיא מױגן מיר אל צײט הקב''ה לובן ·‬
‫ ‬ ‫דש ער אונז מיט דער ְעקֵידָה הוט טון ביגובן ·‬
‫ ‬ ‫מיר מױגן װאל אירן זײן נאמן דער הײליג אונ' דר הובן ·‬
‫ ‬ ‫צו בור אױז אין דעם טיפן גולת דא מיר אינן וֻואוטן אונ' טובן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אונ' שטעקן דינן ביז אן דען גרונד ·‬
‫ ‬ ‫דרום מױגן מיר װאל לובן ̅ג̅ו̅ט ית' מיט אונזרם מונד ·‬
‫ ‬ ‫אונ' דראן גידענקן בון שטונד צו שטונד ·‬
‫ ‬ ‫עש זײא רײך אודר ארים קראנק אודר גיזונד ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װאל בענשן אברהם אונ' יצחק דיא מאנן בידר ·‬ ‫מיר מױגן‬
‫ ‬ ‫זײא דש מעשר גיבענשט זײא דש װידר ·‬ ‫גיבענשט‬
‫ ‬ ‫זײא ער בור גיבענשט זײא ער זידר ·‬ ‫גיבענשט‬
‫ ‬ ‫זײא ער אין אל גיזנג אונ' אין אלן גלידר ׃‬ ‫גיבענשט‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 70‬גיבענשט זײא דער בערג אונ' דער דורן ·‬
‫ ‬ ‫גיבענשט דש אַיִל דש זיך הוט ור װארן ·‬
‫ ‬ ‫גיבענשט זײא זײן הױט זײן ולײש אונ' זײן הורן ·‬
‫ ‬ ‫װען מיר עש בלוזאן זא טוט הקב''ה אב זײן צורן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫שטָן באלד ור בערגן ·‬ ‫מיר עש בלוזן זא מוז זיך דער ָ‬ ‫װען‬
‫ ‬ ‫מוז באלד הין װעק וליהן מיט אל זײן שערגן ·‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫דארף זיך ניט לושן זעהן דען זעלבן מורגן ·‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫בור שאנדן מוז ער זיך קריכן אונטר דיא בערגן ׃‬ ‫אונ'‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫װארום דער שטן װר זיך בירױמן גיגן גוט דעם הערן ·‬
‫ ‬ ‫װיא ער װאל װעלט דיא עקידה ור שטױרן ·‬
‫ ‬ ‫װיא ער װישט גיװיש אברהם טעט עש ניט גערן ·‬
‫ ‬ ‫דש װעלט ער מיט דער װארהײט ביװערן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫נון האט איר גיהױרט װיא ער ור זױכט אל זײני ור נױפטן ·‬
‫ ‬ ‫ער קערט זיך צו שרה דיא זאש ביטױפטן ‪.‬‬
‫ ‬ ‫ער װיז איר דיא עקידה אובן אין לױפטן ‪.‬‬
‫ ‬ ‫אזו גינג איר דיא נשמה אױז מיט װײנן אונ' זױפצן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫אך שטיט אין אונזרן ְס ָפרִים ·‬
‫ ‬ ‫ש ָברִים ‪.‬‬
‫תרוּעָה ְ‬ ‫תקִיעָה ְ‬ ‫װען מיר מאכן ְ‬
‫ ‬ ‫ש ָערִים ·‬
‫ַחמֵי ְ‬
‫זא טױנן זיך אױף ויל ר ְ‬
‫ ‬ ‫אונ' צו רײשן אלי בױזי גְזֵירות אונ' בױזי נְָדרִים‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 75‬אונ' נוך מֵין שטעט אין אונזרר תורָה ·‬
‫ ‬ ‫הרַע ·‬
‫דש ײען טג הוט אױבר אונז קײן מאכט דער יֵצֶר ָ‬
‫ ‬ ‫דש גוטש האבן מיר אלז בון אברהם יצחק אונ' שרה ·‬
‫ ‬ ‫נױיארט דש מיר װערן ורום אונ' ִב ְס ָברָא ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫שידיג ·‬‫נימנט װידר אונז װערט קױנן זײן ֵ‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫הקב''ה װערט אונז אל צײט זײן גינעדיג ·‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫בון דעם גָלות זולן מיר װערדן באלד לֵידיג ·‬ ‫אונ'‬
‫ ‬ ‫זול אונז משיח זענדן אפילו ביז גין קרימונה אונ' וינידיג ׃‬ ‫אונ'‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דענוך זול מיך נימנט האלטן דש װארט צו רֵידַה ·‬
‫ ‬ ‫תדַע ·‬ ‫איך האלט אין לײט ניט ויל דראן לְַמעַן ֵ‬
‫ ‬ ‫איך שװער אױיך אז אײן יֻוד אפֵידה ·‬
‫ ‬ ‫זיא זײן אזו ורום זיא בידורפטן װאל װידר אל טג אײן ְעקֵידַה ׃‬
‫ ‬
298 appendix 4
· ‫נון זײא װיא אים זײא איך קאן עש דוך ניט װענדן‬
· ‫‾י‾ ער זול עש אײלן אונ' זול עש ענדן‬ ‫איך װיל ביטן ‾‾ה‾ש‬
· ‫אונ' זול אונז באלד דען גואֵל זענדן‬
‫זא מיט װיל איך באלד אױז לושן אונ' בולענדן ׃‬

· ‫ביטן מיר הקב''ה דש ער ניט אן זיכט אונזר זױנד‬ '‫אונ‬
· ‫לושט אונז ניט מין יאגן אז דיא הױנד‬ '‫אונ‬
· ‫זול זיך דר בארמן · אױבר אונזרי ארמי גיזינד‬ '‫אונ‬
‫ח צו דר לױזן ישראל זײן אֵירשטי קינד ׃‬ַ ‫ָשי‬
ִ ‫זול שיקן מ‬ '‫אונ‬
· ‫אין דעם גלות גידענק אונז זכות אברהם אונ' יצהק אונ' יעקב אין אלי צײט‬ '‫ אונ‬80
· ‫װילן דער ליבשאפט דיא ער דיר הוט דר צײגט‬ ‫אום‬
· ‫לוש אונז אײן מול גילעבן דיא גרוש ורײט‬ '‫אונ‬
‫שיק אונז משיח דא מיר לאנג אױף האבן גיבײט ׃‬ '‫אונ‬
‫סליק סליק סליק יו' ג̇ ג̇ פיבל שלט‬
6. Simon Levi Ginzburg b. Judah, translation of Isaac Tyrnau, ‫מנהגים‬

Customs (1593)
Bodies of non-obligatory religious practices (‫ )מנהגים‬were first codified in the eighth
century in Palestine, and a distinct tradition developed in Ashkenaz. Near the end
of the fourteenth century, Isaac Tyrnau compiled a Hebrew ‫ מנהגים‬collection that
covered practices for the entire year, based on the customs of his teachers, Abra-
ham Klausner and Sar Shalom of Neustadt. His collection was quite influential and
eventually became the model for the tradition throughout Ashkenaz. It was pub-
lished in Venice in 1566 (2nd edn 1593) and often reprinted. The excerpted section on
baking matzah is illustrated by a woodcut of a baking shop with three bakers, one
inserting a braided loaf into an oven with a long-handled paddle, while the two
others knead dough on a kneading table. In the 1593 print, the vowel punctation is
often indistinct and not quite as frequently inaccurate; no attempt has been made
here to standardize that punctation.
Source‫ ׃‬Venice [Giovanni di Gara] 1593; extant‫ ׃‬Oxford, Bodleian Library, Opp. 8°.
625 [olim 563], fos. 21r–22r; EYT 72.
Baking Matzah
‫דיא מצות באכן‬
‫דיא רעכֿט ִמצְ וָ ה איז דז מן ערשט די ַמצוֹת זול באכֿן נוך דעם דאז ָח ֵמץ אױז דעם‬
‫הבּיִ ת זול זײני ִמצְ וֹת זעלברט העלפֿן באכֿן · אונ' װען מן‬
ַ ‫הױז איז · אײן איטליכֿר ַבעַ ל‬
‫אן היבט צו קנעטן · זא זול ער זגין דאז איז דער ִמצְ וָ ה טאײג ׃‬
‫· דער אנדר נכֿט‬ ‫· אונ' אײניר בֿון‬ ‫אײן טײל מכֿן צװין טאײג · אײניר בֿון דער ערשטן נכֿט‬
‫· אונ' איז װאל בעשר גיטון · אז מן אײן טאײג מכֿט אונ' זעקש ִמצְ וֹת דרױש שנײדן ׃‬
‫מיט װאשר · אײנש בֿור דיא‬ ‫װען מן ִמצוָ ה װאשר ציכֿט זא ציכֿט מן אך צװײא כֵּ לִ ים‬
‫ערשט נכֿט · אונ' אײנש בֿור די אנדר נכֿט ׃‬
‫װען מן דאז װשיר אדר מעל אויבר די גאס טרגט זא זול מן עש צו דעקן‪ · ‬אונ' אי מן אן‬
‫היבט צו קנעטן זא זול דער ַבּעַ ל ַה ַבּיִ ת זגן אלי ברויקליך דיא בֿום טאײג ואלין דיא זולן‬
‫ֶה ְפ ֵקר זײן · אין דער װארטן װען זיא אױף דער ערדן ָח ֵמץ װערן זא װערן זיא ניט מין‬
‫אין זײנם ְרשׁוּת ׃‬
‫אין װעלש לנד איז אײן הויפשר ֶס ֶדר דאז מן די ִמצְ וָ ה טאײג קלײן מכֿט זא װערן זיא א[ל]‬
‫ש דר וויניגר װיניגר ָח ֵמץ ׃ מן זול קנעטן אן אײנים קוילין אורט אונ' דאז יא קאײן זון שײן‬
‫· אך װײט בֿום אובֿן ·‬
‫ֹלהינוּ ֶמלֶ ְך ָהעוֹלָ ם‬
‫אַתּה יְ יָ ' ֱא ֵ‬
‫מן נעמט ַחלָ ה פֿום טאײג אונ' מכֿט ְב ָרכָ ה דרויבר ׃ ָבּרוְֹך ָ‬
‫וֹתיו וְ צוָ נוֹ לְ ַה ְפ ִרישׁ ַחלָ ה‪ ‬׃ מן זול אײן קוכֿן דרױש מכֿן אונ' זול זיא װארפֿן‬ ‫קד ָשׁנוּ ְבּ ִמצְ ָ‬
‫ֲא ֶשׁר ְ‬
‫אין די גלויאנדיגן קולן · אודר אין אובן אי דיא מצְ וֹת דרײן קומן · דאז זיא בֿור ברענט אי מן‬
‫רוּמה ·‬
‫מוֹעד מכֿט מן אך די ְב ָרכָ ה · אונ' ניט לְ ַה ְפרישׁ ְתּ ָ‬ ‫ַה ָנָאה דר בֿון הוט ' אונ' אים חוֹל ַה ֵ‬
‫תּרוּמה ' דען מן דארף זיא ניט ַחלָ ה הײשן · מן‬ ‫ָ‬ ‫נויארט אם יוֹם טוֹב מכֿט מן לְ ַה ְפריש‬
‫מוזט זיא זוינשט בֿור ברענן · אונ' מן דארף ניט ָק ָד ִשים אם יוֹם טוֹב בֿור ברענן ׃ מן‬
‫זול קײן ַמצָ ה נוך ִמצְ וָ ה לושן שטיל ליגן אײן אױגן בליק מוישיג‪ · ‬אונ' װען אײן ִמצָ ה װער‬
‫גילעגן מוישיג דאז מן ניט דראן אום גינג אזא ויל אז אײן ְשׁלִ ישׁ בֿון אײניר ָשׁעָ ה זא װערד‬
‫זיא רעכֿט ָח ֵמץ אונ' מן מושט זיא בֿור ברענן · אונ' װען מן דען טאײג העט לושן אײן‬
‫װיניג שטיל ליגן · אונ' װער דער נוך װידר מיט דעם טאײג אום גנגן‪ · ‬אונ' װידר לושן‬
‫שטיל ליגן‪ · ‬װען עש אלז צו אננדר װער דאז דער טײג װער שטיל גילעגן‪ · ‬אז אײן ְשׁלִ ישׁ‬
‫בֿון אײניר ָשׁ ָעה · זא איז ער גלײך אז װאל ָח ֵמץ אז װער ער אננדר שטיל גילעגן · און‬
‫דז מן דער צװישן גיערביט העט דאראן ׃ װען ַמצוֹת גימכֿט װערן אונ' קוינטן ניט אזא‬
‫בלד אין אובֿן קומן‪ · ‬דא זול מן זיא װידר צו ברעכֿן אונ' בערן דז זיא ניט ָח ֵמץ װערדן ·‬
‫אײן טײל ליגן װעלגיר הולץ אױף די ַמצָ ה אודר לושן אײן קינד די הענד דרױבר שטרײכֿן‬
‫אונ' זגן אזא ליגט זיא ניט מוישיג‪ · ‬אביר עש איז ויל ערגיר אז װען זיא גנץ מוישיג לעג‬
‫דען דאז קינד מכֿט זיא ערשט װארם אונ' גיט דער בעלדר אױף · מן זול דיא ברעך װאל‬
‫שאבן · אונ' די װעלגר הוילצר · זונשט װערט דער טאײג ָח ֵמץ אין דער ברעכֿן אונ' בֿור‬
‫מוישט זיך מיט דעם אנדרן ַמצה טאײג · אונ' זול ניט לושן קינדר דיא ברעך שאבן · מן‬
‫זול אך די שטופיל אײזן גלויאן · אונ' װרטן ביז זיא קאלט װערן · מן פפֿלעגט אײן ָס ֵפק צו מכֿן‬
‫דען אוב אײן ִמצְ וָ ה גיברוכֿן װאוירד אודר אים אובֿן כָ לְ יַ יה װער · זא נעמט מן דען ָס ֵפק‬
‫דער בֿױר ׃‬
‫מוֹחל זײן װען דיא‬ ‫װען ויל ַבּ ְעלֵ י ַב ִתּים מצְ וֹת מיט אננדר מכֿטן‪ · ‬זא זאל אײניר דעם אנדרן ֵ‬
‫מצְ וֹת בֿור װעקסלט מױכטן װערן · װאו עש ניט גישעך · זא װער עש שיר אײן ִמצְ וָ ה דאז‬
‫אײן עְ ֵב ָירה מעכֿט דער דורך קומן · דען ער נעם זײנש ֶחבר ַמצָ ה · װער אײן גִיגַזַלְ ְתּ ַמצָ ה ·‬
‫מן זול דען טײג ניט צו װאײך מכֿן · אונ' װען ער צו װאײך װער זא זול מן אײן אנדרן הערטן‬
‫טאײג מכֿן · אונ' זול די צװין טאײג דורך אננדר מוישן אונ' קנעטן גר װאל‪ ‬׃ מן זול זעהן‬
‫דז ניט טרוקן מעל קומט אױף דיא ַמצָ ה דען מן קוכֿט זיא אונ' די מעל דרױף װערט ָח ֵמץ ׃‬
‫די ורומן לײט היצן דען אובֿן מיט דען לולָ ב בֿון ֻסכוֹת · דא װײל אײן ִמצְ וָ ה בֿור איז מיט‬
‫גישעהן ׃ װען די ַמצְ וֹת גיבאכֿן זײן זא זול מן זיא ניט לעגן אױף די מאױאר בֿום אובֿן ·‬
‫דען זיא ציכֿט דש ָח ֵמץ אן זיך · װיא ויל מול איז דא זעלבן ָח ֵמץ גילעגן · מן זול זיא אין‬
‫אײם יוֹם טוֹב קורב טון · אודר אױף הױלצר ליגן ׃ מן ליגט דיא קינדר שלופֿן אם ֶע ֶרב ֶפ ַסח‬
‫דאז זיא צום ֶס ֶדר װאכֿן קױנן ׃‬
‫ ‪300‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫)‪ “Pumay, You Dear Companions” (c.1600‬פומײא איר ליבן גיזעלין ‪7.‬‬
‫‪The putatively carefree life of the yeshivah student is apparently celebrated in this‬‬
‫‪song, as the reference to Purim would also seem to suggest, although the holiday’s‬‬
‫‪mention might well point to parody and thus not in fact praise of the behaviors‬‬
‫‪depicted. The song’s seven-line stanzas have the rhyme structure ABABCCX, the‬‬
‫‪last line a refrain (except in the final stanza).‬‬
‫‪ Oxford, Bodleian, MS Opp. add. 4°. 136, pp. 12–14; Evi Butzer, Die Anfänge‬׃‪Source‬‬
‫‪der jiddischen purim shpiln in ihrem literarischen und kulturgeschichtlichen Kon-‬‬
‫‪ Buske, 2003), 213–16; EYT 86.‬׃‪text (Hamburg‬‬
‫ ‬ ‫‪ 1‬פומײא איר ליבן גיזעלין ׃‬
‫ ‬ ‫ג̃א ט געב אײך אײן גוט פורים‬
‫ ‬ ‫איך קום ארײן מיט מײנין שעלין ׃‬
‫ ‬ ‫װעגן דש קױנגש בחורים ׃‬
‫ ‬ ‫דרום רישט אײך צו ׃‬
‫ ‬ ‫טרגט מיר צו אוקשן פלײש ׃ ביהלט דיא קוא ׃‬
‫ ‬ ‫יוהאשי הביטײעי ׃‬
‫ ‬ ‫אונ' לוזט אײך ניט ואר דריסון ׃‬

‫ ‬ ‫ליבן לײטליך צרט ׃‬
‫ ‬ ‫לוט אונש דען נאביט גיניסין ׃‬
‫ ‬ ‫אי ער קריגט אײן בארט ׃‬
‫ ‬ ‫דען מיר זײן אלי לוביש װערט ׃‬
‫ ‬ ‫מיר עשין אײן כזית װיא אײן פֿפערד ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫איזט דש ניט אײן שנדין ׃‬
‫ ‬ ‫װען איר עש ניט טוט אלזו גלײך ׃‬
‫ ‬ ‫דיא בחורים זײן ואר הנדין ׃‬
‫ ‬ ‫געבט אונש דען װײן אלזו רײך ׃‬
‫ ‬ ‫דען מיר זײן װאל גיראטין ׃‬
‫ ‬ ‫קורצי דרשות אונ' לנגי בראטין ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ברענגט הער דש בעשטי עשין ׃‬
‫ ‬ ‫דש איר הבט אין דעם הױז ׃‬
‫ ‬ ‫דען װײן געבט אונש און גימעשין ׃‬
‫ ‬ ‫מיר זױֿפן אין דאך אליר אוש ׃‬
‫ ‬ ‫װײדליך גישפיאן װײדר גיצעכט ׃‬
‫ ‬ ‫גנצי טעג אונ' גנצי נעכט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ 5‬ברענגט הער אוף דען טישה ׃‬
‫ ‬ ‫נאבוט אונ' פײגון מוש ׃‬
‫ ‬ ‫קרענגלן דיא דא זײן פרישה ׃‬
‫ ‬ ‫ֿפלײש אוז דעם רו[ש] ׃‬
‫ ‬ ‫ויל ֿפלײש װינג ברוט ׃‬

‫ ‬ ‫אי דש הײליג פורים װעק צוט ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דער קױנג לוט אײך ביטן ׃‬
‫ ‬ ‫מיט דען צינן צו הלטין אײנן טנץ ׃‬
‫ ‬ ‫ֿפון אײנם זלום ציאן שטיקון ׃‬
‫ ‬ ‫אײן ריק בראטן אלזו גנץ ׃‬
‫ ‬ ‫איצונדרט קומט אונזר קױנג צו קריכֿון ׃‬
‫ ‬ ‫ער האט אײן בױך אלש װיא אײן קיסן ציכן ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫דיא בחורים װעלין שטודירן ׃‬
‫ ‬ ‫מיט אײנום גלאז אלזו זער ׃‬
‫ ‬ ‫דער קױנג װיל דורנירן ׃‬
‫ ‬ ‫דרײא רױק בראטן איזט זײן שפער ׃‬
‫ ‬ ‫ער זיצט אם טיש אלש אײן רײטר ׃‬
‫ ‬ ‫ער זױֿפט זיך ֿפאל ער קאן ניט װײטר ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫מיר װעלין חלוקים זגין ׃‬
‫ ‬ ‫װאל אין דער שױסל גנץ בלוס ׃‬
‫ ‬ ‫דער בעל בית װערט דען חסרון טראגין ׃‬
‫ ‬ ‫ער װערט אונש שעלטן אײן ֿפרוש ׃‬
‫ ‬ ‫אײן פוליר פרעשיר אונ' אײן פױליר ׃‬
‫ ‬ ‫אין דער שיסול װעלין מיר זגין דען קױליר ׃‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫נאך אײנוש װיל איך זינגון ׃‬
‫ ‬ ‫דען ֿפרואן אונ' אך דען מן ׃‬
‫ ‬ ‫ברענגט הער דיא בעשטי דינגון ׃‬
‫ ‬ ‫ויש מיט דער ויו היבט אן ׃‬
‫ ‬ ‫ויל ויש ורישה ועק ולײש ויר וירטײל וירני וײן‬
‫ ‬ ‫דרום מוז דיא ויו פון ויזתא זא לנג זײן ׃‬
‫ ‬ ‫סליק ׃ סליק ׃ סליק‬
‫‪' “A Simḥas-Torah‬אײן שמחת תורה ליד' ‪8. Rebecca b. Meir Tiktiner,‬‬

‫)‪Song” (1650‬‬
‫‪This hymn, which consists of forty rhyming couplets, each verse of which is fol-‬‬
‫‪, was to be sung by women in the synagogue while the‬הללויה ‪lowed by the refrain‬‬
‫‪ (the ceremonial procession with the Torah).‬הקפה ‪scroll of the law was prepared for‬‬
‫‪ the first alphabetical and the‬׃‪The initial letters of the couplets form two acrostics‬‬
‫‪second identifying the author (a scribe or typesetter “corrected” and thus deformed‬‬
‫‪the acrostics in three instances). Rebecca Tiktiner (= Tykocin, Poland) lived in‬‬
‫ ‪302‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫‪Prague and probably died there in the mid-sixteenth century. She composed not‬‬
‫‪ The Nurse-‬מנקֿת רבֿקּה( ‪only this poem but also an ethical guide for Jewish women‬‬
‫‪maid of Rebecca, 1609; EYT 93) which became very popular. Multiple early editions‬‬
‫)!‪of the text exist (three published in 1650 in Prague‬‬
‫‪ Oxford, Bodleian Opp. 8° 460 (2c) [olim 405], unfoli-‬׃‪ Prague, 1650, extant‬׃‪Source‬‬
‫ספרות ‪ated [fos. 7r–8v]; Oxford, Bodleian Library, Opp. 8° 650; Chone Shmeruk,‬‬
‫‪ Magnes, 1981, pp. 56–70); EYT 104.‬׃‪ (Jerusalem‬ײדיש בפולין‬
‫ ‬ ‫דאז זינגט מן אן שמחת תורה איבר דר ס'ת‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫אחד אלהינו דוא בישט מײן ̃גוט‬

‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דער מײן זיל אונ לײב בישפֿן האט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫בשפֿין האשטו הימל אונ ערד‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דרום דײן לוב איבג גװערד‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 5‬גיװעזן בישטו אונ װערשט איביג זײן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דוא האשט בישפֿן אונש אל גימײן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫דוא האשט אלדינג אין דײנר מכֿט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דרום לובן מיר דיך טאג אונ נכֿט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫העלפֿן קאנשטו אױז נוט אונ פײן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 10‬דרום לובן מיר דיך אלײן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫װאר הפֿטיג אונ לױטר זײן דײן גיבאט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דרום דנקן מיר דיר װארר ̃גוט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫זיא איז אל מאל גישטנדין בײא‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫פֿון גיהנם װערטו אונש מכֿין פֿרײא‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 15‬חי וקים אונזר טרישטר בישטו‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫װיא דוא אונז האשט גזאגט צו‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫טיטשט אונ דוא מכֿשט לעבן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דרום דײן לוב נימר אױף הערט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫יאגן טושטו דען פֿײנט דײן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 20‬אין גיהנם מוז ער איבג זײן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫קיגן דיר קאן נימנט בישטין‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫װיא אײן װקש אים פֿײאר מוז ער צו גין‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫לעבשט איבג אין דײן הימלשן טרון‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דען פֿרומן בהלשטו אירן לון‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 25‬מעכֿטיג בישטו אונזר ̃גוט אלײן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אל דיא דיך ביטן העלפֿשטו פֿײן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫נעבן דיר איז קײן גאט ניט מין‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דרום בלײבט הימל אונ ערד בשטין‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫ספֿיר אונ אידל גישטײן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 30‬דיא האבן קיגן דײן ליכֿט קײן שײן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫ער בהלט דאש ליכֿט אין איביגלײך‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫זײני פֿרײנד לײכֿט ער אין הימלרײך‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫פֿירט אונש אין איבקײט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫װערט אונז דער געצן אל אונזר טרױארקײט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 35‬צירן װערט ער אונז מיט זײנר קרון‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אל דיא תורת משה האבן גינומן אן‬

‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫קומט צו הילף מיט זײן הימלשן שאר‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אלש דען װערט זײן אפֿון װאר‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫רופֿן װערט ער מיט צארן גרים‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 40‬הימל אונ ערד װערט ציטרן פֿון זײנר שטים‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫שופֿר משיח װערט גהערט מיט אײן גרושן של‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דיא גרעכֿטן װערן אױף װאכֿין אל‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫טריסטן װערט ער זײני ליבי קנעכֿט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אל דיא אים האבן גדינט רעכֿט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 45‬ריכֿטן װערט ער אײן סעודה אן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אל דיא זײן װילן האבן גיטאן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫ברענגט הער פֿון אל דיא פֿיר זײט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫צו אל דיא אין גלות זײן פר שפרײט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫קומן װערט אונז צו הױז דער װירט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 50‬אונז ברענגן משיח דען װארן הירט‬
‫·‬ ‫הער צו (ירושלים) װערט ער פֿר זאמלין זײני פֿר שפרײטי שאף הללויה‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אל די דז גלות הובן גליטן מיט מענכי שטראף‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫דאש װערט אליש װערן װאר‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אז אונזר נבֿיאים שרײבן קלאר‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 55‬בשײנפֿרלך װערט זעהן איטלכֿש פֿרום קינד‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫װיא מן עז אין ישעיה גישריבן גפֿינט‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫טראגנדיגה אונ קינד בעטרינש אל גמײן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דיא װערן אין אײן חבֿרותה זײן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫מיט אונש װערט ער טײלן זײן גרושי גינאד‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 60‬דער פֿילן װיל ער אונש אל אונזרן שאד‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫הײלן װערט גאט (יתברך שמו) אונש גאר אונ גנץ‬
‫׃‬ ‫דיא (בחורים) אונ (בתולות) װערן זיך פרײאן אן אײנם טנץ הללויה‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫רױמן װערט מן אונש דען רעכֿטן װעג‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫װען זיא װערן גנעהן דיא זעלבגן טעג‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 65‬ריכטן װערן זיא יונג אונ אלט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אײהרן שאדן װעלן מיר ביצאלן בלד‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫מערן װיל איך אײך אז דיא הײליגן שאף‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫ת װערט אונז דונקן אז טרױם שלוף‬ ‫דאז גלו ֿ‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫אפֿין װערלך װיל אײך װײזן װאז איך פֿר מאג‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 70‬צו פֿרײד אונ װאון װיל פֿר קערן אײהר קלאג‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫יודן קינדר לענקט אײך אין דען רעכֿטן װעג‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫דער לענגן װיל איך אײך אײהרי טעג‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫וײן גאלד װיל איך אײך ברענגן פֿר מעשן גשיר‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫פֿר אײזן װיל אײך ברענגן זילבר דער פֿיר‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 75‬זמלן װיל איך אײך פֿון דער זונן אױף ביז אן אונטר גנג‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אײנם גוטן עשן קאן מן ניט הערין צו לנג‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫ציפל אײנש יודן װערין זיא זיך הלטין אן‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫אין אײהרין ליכֿט װעלן מיר גאן‬
‫·‬ ‫ הללויה‬ ‫לובן װעלן מיר דען אײניגן ̃גוט‬
‫׃‬ ‫ הללויה‬ ‫‪ 80‬דער אונש אלן בשפֿין האט‬
‫ ‪304‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫חמשה חומשי תורה ‪9. Jekuthiel b. Isaac Blitz, Yiddish translation of‬‬
‫)‪ (1676–9‬נביאים וכתובים בלשון אשכנז‬
‫‪Two complete Yiddish translations of the Hebrew Bible were published in Amster-‬‬
‫‪dam in the years 1676–9, the first by Jekuthiel ben Isaac Blitz at the printing shop of‬‬
‫‪Uri Phoebus ben Aaron ha-Levi (1676–9), and the second by Joseph ben Alexander‬‬
‫‪Witzenhausen at the shop of Joseph Athias (1679). They both favor providing the‬‬
‫‪), and‬דרש( ‪) of the source text, without exegetical interpretation‬פשט( ‪literal sense‬‬
‫‪likewise they both lean toward an idiomatic rendering of the original, rather than‬‬
‫‪the traditional word-for-word translation, although still both retaining many sty-‬‬
‫‪ tradition of biblical translation. Neither of‬חומש־טײטש ‪listic features of the earlier‬‬
‫‪ from its position as the‬צאינה וראינה ‪these translations was, however, able to oust the‬‬
‫‪most important Yiddish biblical translation of all time, and indeed exercised almost‬‬
‫‪no further influence. The text is edited here from the first edition of Blitz’s text‬‬
‫‪(1676–9).‬‬
‫‪, Amsterdam [Uri Phoebus], 1679,‬חמשה חומשי תורה נביאים וכתובים בלשון אשכנז ׃‪Source‬‬
‫‪ Oxford, Bodleian Library, Opp. fol. 108; EYT 113.‬׃‪fol. 1r; extant‬‬
‫ספר בראשית‬
‫דאש ערשטי קאפיטל‬
‫אשׁית אם אן פֿאנג · בישוף גאט הימל אונ' ערד ׃ ב אונ' דיא ערד װאר װישט אונ'‬‫ְבּ ֵר ִ‬
‫לער · אונ' װאר פֿינשטר אױף דעם אפ גרונד · אונ' דער װינד פֿון גאט שװעביט אױף‬
‫דעם װאשר ׃ ג אונ' גאט שפראך עש זאל ליכֿט זײן אונ' עש װאר ליכֿט ׃ ד אונ' גאט זאך‬
‫דאש ליכֿט דש עש גוט װאר · אונ' גאט שײדט אב צװישן דעם ליכֿט אונ' צװישן דער‬
‫פֿינשטרניס ׃ ה אונ' ער הײשט גאט דאש ליכֿט טאג · אונ' צו דער פֿינשטרניס הײשט ער‬
‫נאכֿט · זוא װאר אױש אובינט אונ' מארגין אײן טאג ׃ ו אונ' גאט שפראך · עז זאל אײן‬
‫שפרײטלונג זײן מיטן אין דיא װשר · אונ' דאש זול אב שײדן צװישן דעם אײני װאשר ·‬
‫אונ' דאש אנדר װאשר ׃ ז דא מאכֿט גאט דען שפרײטילונג · אונ' שײדט צװישן דען װאשר‬
‫דיא אונטר דעם שפרײטלונג װארן · אונ' צװישן דען װאשר דיא אובין איבר דעם שפרײטלונג‬
‫װארן · אונ' עש װאר אלזו ׃ ח אונ' גאט הײשט דען שפרײטלונג הימל · זוא װאר אױז אובינט‬
‫אונ' מארגין דער אנדר טאג ׃ ט אונ' גאט שפראך עש זאלן זיך דיא װאשר פֿר זאמלן פֿון‬
‫אונטר דעם הימל · אױף אײן זונדרליך אורט · דש זול װערדין גיזעהן דיא טרוקניס · אונ'‬
‫עש װאר אלזו ׃ י אונ' גאט הײשט דיא טרוקניס ערד · אונ' צו דער פֿר זאמלונג דר װאשר‬
‫הײשט ער · מער · אונ' גאט זאך דאש עש גוט װאר ׃ יא אונ' גאט שפראך עש זאל‬
‫װאקסן אױז דער ערד גראז אונ' קרױט · אלז זאמהאפֿטיג װידר פֿון צו זיאן · אונ'‬
‫פֿרוכֿטבארי בױאמן דיא פֿרוכֿטין טראגן צו זײנר ארט · אונ' זײן אײגן זאמן װידר אין אים‬
‫איז צו זיאן אױף דער ערד · אונ' עש גישאך אלזו ׃ יב אונ' דיא ערד ליז אױף װאקסן גראז‬
‫אונ' קרױט · דש זאמן אין זיך טראגט · איטלכֿש נוך זײנר ארט · אונ' בױמן דיא פֿרוכֿט טרוגין‬
‫· אלז דש אירר אײגן זאמן צו איר ארט בײא זיך זעלברט האטן · אונ' גאט זאך דז עז‬
‫גוט װאר ׃ יג דא װאר אױש אובינט אונ' מארגן דען דריטן טאג ׃ יד אונ' גאט שפראך ·‬
‫עש זאלן זײן ליכֿטר אן דעם שפרײטלונג דש הימלש · צו שײדן טאג אונ' נאכֿט · אונ'‬
‫זאלין זײן צו צײכֿן · אונ' צו צײטן · צו טעג · אונ' צו יארן ׃ טו אונ' זולין זײן ליכֿטר אן דעם‬
‫שפרײטלונג דעש הימלש דאש זיא שײנן זולין אױף דיא ערד · אונ' עש גישאך אלזו ׃ טז‬
‫אונ' גאט מאכֿט צװײא גרושן ליכֿטר · אײן גרוש ליכֿט דאש דען טג רעגירט · אונ' אײן‬
‫קלײן ליכֿט דאש דיא נאכֿט רעגירט · דא צו אך שטערן ׃ יז אונ' גאט זעציט זיא אן דען‬
‫שפרײטלונג דעש הימלש דאש זיא שײנן אױף דיא ער ד ׃ יח אונ' דען טאג אונ' נכֿט‬
‫רעגירט · אונ' שײדן ליכֿט אונ' פֿינשטרניס · אונ' גאט זאך דש עש גוט װאר ׃ יט דא‬
‫װאר אױז אובינט אונ' מארגין דען פֿירדן טאג ׃ כ אונ' גאט שפראך זיא זאלן װידמנן דיא‬
‫װאשר מיט װידמיגי אונ' לעבנדיגי טירן · אונ' גיפֿעגל זאל פֿליגן אױף ערדן אונטר דעם‬
‫שפרײטלונג דעש הימלש ׃ כא אונ' גאט בישאפֿט דיא גרושי פֿיש אונ' אליר לײא טיר דאש‬
‫דא לעבט · אונ' פֿום װאשר װידמונד · אײן איטליכֿש נוך זײנר ארט · אונ' אלרלײא גיפֿעדר‬
‫גיפֿעגל אײן איטליכֿש נוך זײנר ארט · אונ' גאט זאך דש עז גוט װאר ׃ כב אונ' גאט זעגינט‬
‫זיא אונ' שפראך · זײט פֿרוכֿט באר אונ' מערט אײך · אונ' ארפֿילט דאש װאשר אים מער ·‬
‫אונ' דאז גיפֿעגל זאל זיך מערן אױף דער ערדן ׃ כג דא װאר אױז אובינט אונ' מארגן‬
‫דער פֿיפֿטי טאג ׃ כד אונ' גאט שפראך דיא ערד זול ערפֿאר ברענגן לעבנדיגי טיר אײן‬
‫איטליכֿש נוך זײנן ארט · פֿיך אונ' װערים אונ' טיר אױף דער ערדי · אײן איטליכֿש נאך‬
‫זײנר ארט · אונ' עש גישאך אלזו ׃ כה אונ' גאט מכֿט דיא טיר אױף ערדן נוך זײנר ארט‬
‫אונ' דאש פֿיך נאך זײנר ארט · אונ' אלר לײא גװערם אױף דער ערד נוך זײנר ארט · אונ'‬
‫גאט זאך דז עש גוט װאר ׃ כו אונ' גאט שפראך · לאזט אונז מענשין מאכֿן · אײן פֿארם‬
‫דר אונז גלײך זײא · דיא דא הערשן איבר דיא פֿיש אים מער אונ' איבר דיא פֿעגיל‬
‫אונטר דעם הימל · אונ' איבר דיא גאנצי ערד אונ' איבר אלי דאש גיװערם דש אױף דער‬
‫ערדן קריכֿט ׃ כז אונ' גאט בישאפֿיט דען מענשין אין זײנם גלײכֿן · אין דעם פֿארם‬
‫גאטש האט ער אין בישאפֿן · אײן מאנש אונ' װײבש פארשון האט ער זיא בישאפֿן ׃ כח‬
‫אונ' גאט זעגינט זיא אונ' שפראך צו אינן · זײט פֿרוכֿטבאר אונ' מערט אײך · אונ' פֿילט‬
‫דיא ערד · מאכֿט זיא אײך אונטר טאן · אונ' הערשט איבר דיא פֿיש אים מער · אונ'‬
‫איבר דיא פֿעגל דעש הימלש · אונ' איבר אלן דאש טיר דש אױף דער ערדן קריכֿט ׃‬
‫כט אונ' גאט שפראך · זעכֿט דא · איך הב אײך געבן אלירלײא קרױט דש אין זיך זעלברט‬
‫זאמין ציהט · אױף דער גאנצי ערד · אונ' אליר לײא פֿרוכֿט בארי בױמן דיא אך זעלברט‬
‫זאמן ציהן · אײך צו אײארר שפײז ׃ ל אונ' צו אליר לײא טיר אױף ערדן · אונ' צו אלירלײא‬
‫פֿעגיל דעם הימלש · אונ' צו אלים גיװערם אלז דאש לעבן האט אױף דער ערדי · דאש‬
‫זיא אליר לײא גרין קרױט עסין · אונ' עש גישאך אלזו ׃ לא אונ' גאט זאך אן · אליז װאש‬
‫ער גימאכֿט האט · אונ' עז װאר זער גוט · דא װאר אױז אובינט אונ' מארגן דער זעקסטי‬
‫טאג ׃‬
‫)‪10. Glikl b. Leyb Pinkerle [Glikl Hamil] (1691–1719‬‬

‫‪Born in 1645 to a wealthy Hamburg family, at age 14 Glikl b. Leyb Pinkerle married‬‬
‫‪Chaim of Hameln, who died when she was forty-four years old, leaving her twelve‬‬
‫‪children. Two years later (1691), she began to write her book, as a comfort in her‬‬
‫‪grief and as a memorial for her children, which she did not finish until 1719, when‬‬
‫‪she was 74 years old. She claims early in the book that she is incapable of writing in‬‬
‫‪ (moral-didactic) genre, but indeed that is precisely what she writes over‬מוסר ‪the‬‬
‫‪the course of more than two decades, interspersing sporadic narratives from her‬‬
‫‪own broad-ranging experiences during her long and eventful life. Strangely, it is‬‬
‫‪these narrative portions that have misled most modern editors and translators to‬‬
‫‪ ‘Memoirs’ (a title‬זכרונות ‪misconceive the book as autobiography, to misclassify it as‬‬
‫‪never given to the book by the author or her family members who copied her‬‬
‫‪manuscript), and indeed to excise essentially all non-autobiographical sections of‬‬
‫‪the book (sometimes omitting as much as half the book), in order to reconstruct‬‬
‫‪the text to conform to modern conceptions of autobiography. Thus the actual char-‬‬
‫‪acter and content of the book written by Glikl, the most famous of all pre-modern‬‬
‫ ‪306‬‬ ‫‪appendix 4‬‬
‫‪Yiddish writers, remains essentially unknown even today.‬‬

‫‪It is fitting that this instructional manual concludes with this text, whose style‬‬
‫‪points toward the broader and quite general use of the Semitic component in early‬‬
‫‪Yiddish than is apparent from many of the other texts included in the present vol-‬‬
‫‪ume. In many passages of Glikl’s work, the count of Semitic-component words‬‬
‫‪equals or even outnumbers the count of Germanic-component words. An under-‬‬
‫‪standing of Glikl’s Yiddish requires not simply an extensive knowledge of Semitic-‬‬
‫‪component Yiddish, i.e. a broad range of merged Hebrew words and phrases, but‬‬
‫‪also of extensive biblical quotation and an abundance of whole Hebrew phrases,‬‬
‫‪including conjugated Hebrew verb forms and integrated Hebrew prepositions. Her‬‬
‫‪prose style nonetheless remains altogether straightforward and fluid, a model of‬‬
‫‪expressivity in OLY.‬‬
‫‪ Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, MS hebr. oct. 2‬׃‪Source‬‬
‫זכרונות מרת ‪[olim Merzbacher 91], Bk. III, fol. 47r–48v; David Kaufmann (ed.),‬‬
‫‪ Die Memoiren der‬גליקל האמיל משנת ת''ז [!] עד תע''ט‪ ,‬הו''ל דוד ב''ר יחודה קױפֿמאנן ‪/‬‬
‫‪ Kaufmann, 1896); Chava‬׃‪Glückel von Hameln 1645–1719 (Frankfurt am Main‬‬
‫‪ Zalman Shazar‬׃‪ (Jerusalem‬גליקל זיכרונות ‪Turniansky (ed. and trans.), 1719–1691‬‬
‫‪Center, Hebrew University, 2006); EYT 131.‬‬
‫‪Shabbatai Ṣevi‬‬
‫אין דער זעלביגי צײט האט מאן אן גיפאנגין צו רידן פון שבתאי צבי אביר אױ לנו כי‬
‫חטאנו אונ' דאז מיר עש ניט ארלעביט האבין אונ' װיא מיר גיהערט האבין אונ' װיא מיר‬
‫זיך פאשט אײן גבילט האבין ‪ /‬װען איך גידענק אן דער תשובה װאז פון יונגי אונ' אלטי‬
‫גישעהין איזט דאש ניט צו ערשרײבן װיא עש ידועה ומפורסם איזט דורך דען גנצין עולם‬
‫ָאה רבש''ע אין דער צײט דאז מיר גיהאפיט האבין דאז דוא דוך בארים הערציגיר גאט‬
‫דיך װערשט איבר דײן ארים פאלק ישראל מרחם זײן אונ' אונש ארליזין ‪ /‬אלזו האבין מיר‬
‫װאול גיהאפט אליש װיא אײן אשה דיא דאר זיצט אױף דען גװין שטױל אונ' ערביט זיא מיט‬
‫גרושי שמערטצין אונ' װיא טאג אפ ‪ /‬אונ' פאר מײנט נאך אל איר שמערטצין אונ' װיא טאג‬
‫װערט זיא מיט איר קינד ארפרײאיט װערין אביר נאך אל איר שמערטצין אונ' װיא טאג‬
‫קומט ניקש אנדרשט אלז דאז זיא אײן װינט גיהערט ‪ /‬אלזו מײן גרױזר גאט אונ' קיניג‬
‫איזט אונש אך גישעהן מיר האבין גיהערט אונ' אל דײן ליבי קנעכט אונ' קינדיר האבן‬
‫זיך זער גימיט מיט תפילה תשובה וצדקה דורך דער גנצי װעלט אונ' דײן ליפ פאלק ישראל‬
‫זענין אױף דען גיװין שטױל גיזעסין אונ' גימײנט נאך אל איר שװארי תשובה תפילה וצדקה‬
‫דאש זיא ב' ג' שנים זײנין אין גיװין שטױל גיזעסין איזט דאר נאך ניקש אליש װינט הרױז‬
‫גיקומין לא די דאז מיר האבין דאז קינד ניט זוכה גיװעזין צו זעהין ‪ /‬דאר מיר זיך זוא‬
‫זער אום גמיט האבין אונ' זוא װײט זענין גיקומין דאז מיר אונש גנץ פאר זיכירט האבין‬
‫גיהאלטין זענין מיר בעו''ה שטעקין בליבין ‪ /‬מײן גאט אונ' הער דערינט האלבין פאר‬
‫צאגין דײן פאלק ישראל דאך ניט אונ' האפין טאגליך אױף דײן בארימהערציקײט דאז דוא‬
‫זיא ארליזין װערשט אפי' שיתמהמ' אחכה בכל יום שיבא װען עש דײן הײליגיר װיל‬
‫װערט זײן ‪ /‬זוא װערשטו דײן פאלק ישראל שונט גידענקין ‪ /‬דיא שמחה װאז גיװעזין איזט‬
‫װען מאן כתבי' האט גיקראגין דאז איזט ניט צו בישרײבן ‪ /‬דיא מײנשטי כתבי' דיא‬
‫קומן זײן ‪ /‬האבין דיא ספרדיי' ביקומן ‪ /‬זוא זענין זיא אלי צײט מיט אין איר בית הכנסת‬
‫גנגין אונ' לשם גילײאיט זענין טײטשי יונג אונ' אלט אך אין איר בית הכנסת גנגין אונ'‬
‫דער פורטוגיזין יונגי גיזעלין האבין זיך אלי מאלט אין איר בעשטי קלײדיר אן גיטאן אונ'‬
‫אײן אידריר האט זיך אײן גרינין בראטין זײדין באנד אום זיך גיבונדין דאז איזט שבתאי‬
‫צבי זײן ליברײא גיװעזין אלזו זענין זיא אלי בתופי' ובמחולות אין איר ב''ה גנגין מיט שמחה‬
‫כשמחות בית שאיבה דיא כתבים גילײאיט ‪ /‬טײליש האבין נעביך אל דאז איריגי פאר‬
‫קאפט הױז אונ' הױף אונ' אליש גיהױפט דאז זיא אלי יום זולין ערליזט װערדין ‪ /‬חמי ע''ה‬
‫האט צו האמיל גיװאונט אלזו האט ער משם עוקר דירה גיװעזין אונ' זײן הױף אונ' הױז‬
‫וכלי בית מלאה כל טוב אליש שטיהן לאזין אונ' איזט לק''ק הילדסום גיצאגין צו װאונין אונ'‬
‫האט אונש לכאן המבורג ב' גרושי פעסיר מיט אליר הנט לײנין צײק גשיקט אונ' דרין‬
‫איזט גיװעזין פון אליר הנט עשין שפײז כגון ערביזין דערפלײש אונ' זונשטין אנדרי‬
‫גראמפילשפרײז פון קװעטשיך שניץ אליש זוא װאש זיך װארין קאן ‪ /‬דען דער גוטי מאן‬
‫ע''ה האט גידאכט מאן װערט כפשוטה מין המבורג לארץ הקדושה פארין ‪ /‬דיזי פעסיר‬
‫זענין װאול יותר אליש א' שנה בביתי גישטאנדין ענטליך האבין זיא מורא גיהאט דער‬
‫פלײש ושארי זאכין װערין מכולה גין האבין זיא אונש גישריבן זולין דיא פעסיר אױף מאכין‬
‫אונ' װאש עשין ש[פי]יז איזט הרױז נעמין ‪ /‬דאש דאש לײנין גיצײק ניט מכולה װערט‬
‫אלזו עש װאול ג' שני' גישטאנדין אונ' אליש גימײנט זולטי עש צו זײניר רײז ברױכן אביר‬
‫דעם היכשטין האט עש נאך ניט ג[י]פאלין ‪ /‬מיר װישן װאול דאז עש אונש דער היכשטי‬
‫האט צו גיזאגט אונ' װען מיר גנץ פרום װערין פון גרונד אונזיר הערטץ אונ' ניט זוא ביז‬
‫װערין ‪ /‬זוא װײס איך גװיז דאז זיך המקום זולט איבר אונז מרחם זײן ‪ /‬דאז מיר נור‬
‫זולין האלטין ואהבת לרעיך כמוך ‪ /‬אביר גאט זאל זיך ארבארמין װיא מיר דאש האלטין‬
‫דיא קנאה דיא שנאות חנם דיא מנקין אונש איזט דאז קאן קײן גוט טון ‪ /‬דען נאך דוא‬
‫ליבר הער גאט װאז דוא אונש האשט צו גיזאגט דאז װערשטו קיניגליך אונ' גינעדיגליך‬
‫האלטין אױב עש זיך שונט װעגין אונזרי זינד װילין זוא לנג פאר ציאיט זוא װערין מיר עש‬
‫דאך גװיש האבין ‪ /‬װען דײן גיזעצטי צײט איזט אונ' דרױף װאלין מיר האפין אונ' ביטין צו‬
‫דיר גרושין גאט דאז דוא אונש אײן מאלט מיט דער גאולה שלימ' זולשט משמח זײן‬
Appendix 5
Further Reading
With the completion of this book, the diligent reader will have acquired at least
advanced intermediate skills in reading OLY. It will still be daunting for most read-
ers to plunge into the complexities of OLY texts. There are alternatives, however.
One of the best next steps after completion of the present volume is to read through
Eli Katz’s edition of the immensely entertaining Book of Fables (1994), whose texts
are of moderate difficulty. Katz prints an English translation opposite the facsimile
pages of the original Middle Yiddish text, and thus with a tactically placed sheet of
notepaper, one’s eye could be discouraged from wandering to the translation until
no further hope remains of comprehending the original text. One might also read
in the same manner several OLY epics and heroic lays, in addition to those already
read in the present volume, by placing my volume of translations (Frakes 2014)
alongside the original texts, full references to which are provided in that volume,
and several of which are now conveniently available online. Edward Fram’s edition
of the “Women’s Commandments” (Fram 2007) provides facing-page English
translation and OLY text. For readers of French, the same method might be used
with the edition of the ‫ מעשה בוך‬by Astrid Starck (2004), which presents a facsimile
of the 1602 edition opposite the French translation. Readers of Ivrit may also make
similar use of Chava Turniansky volume of Glikl Hamil (2006), which prints a
facing-page Ivrit translation of the Yiddish text.
In addition to reading the original texts, one should orient oneself in the literary
and cultural history of Yiddish-language Ashkenaz by reading Jean Baumgarten’s
history of early Yiddish literature (1993), which is also available in a revised edition
in English translation (2005). Readers of modern Yiddish should then read the
seminal monograph by the grand master of early Yiddish studies, Chone Shmeruk
(1988), which includes substantial textual quotations and analytical commentary.
By that point, the reader should have enough experience and reading skills to
take on most texts in the canon. In the absence of a reference grammar of OLY and
a dictionary of OLY, it must be acknowledged that we all labor in the dark. That
said, the adventurous reader could do worse than to keep Hermann Paul’s gram-
mar of Middle High German on hand for consultation (25th edn 2007). The best
compromise solution for the lack of an adequate dictionary is to make use of the
array of dictionaries mentioned in the introduction to the present volume: Harkavy
(1988), Weinreich (1968), Niborski and Vaysbrot (2012), and Mark and Joffe (1961–).
In addition—perverse as it may seem—the dedicated reader of OLY cannot do
without the immense Mittelhochdeutsches Handwörterbuch of Matthias Lexer
(1872–8) and the still more extensive Deutsches Wörterbuch of Jacob and Wilhelm
Grimm (1854–1971), both of which are conveniently available online with quite
user-friendly interfaces. In order to make efficient use of these dictionaries of the
310 appendix 5
German language for early Yiddish studies, however, the reader will have to master
the complex art of finding German cognates of OLY words, which is of course an
advanced skill of its own: developing the skills necessary to know that, for instance,
the reflexes of OLY ‫ווייב‬/‫ ויפ‬appear as wîp in Lexer and weib in Grimm will not, for
all except the well-trained Germanists among the readers of the present volume,
necessarily be an automatic or even easy task—and, it should be acknowledged,
this particular example is after all rather straighforward. Even after finding the
German cognate, one must develop a nuanced understanding of what use the
MHG or NHG lexicographical evidence might be in a OLY context: in other words,
a lifetime of work. Instruction in those skills is far beyond the scope of the present
volume. Until the day when a dictionary of OLY exists, such is, alas, among the
tasks that face us all in reading OLY.
But now, on to the vast sea of OLY literature and linguistics: !‫מיטן רעכֿטן ֿפוס‬
Glossary
As has been noted in earlier pages, a volume such as the present one can only be a
cluster of compromises. In a volume glossary, that problem becomes even more
obvious. While one could simply list every individual word in every orthographical
variant present anywhere in the volume, that would effectively make the glossary
almost the same length as the entire rest of the book without pedagogical benefit to
the user. On the other hand, any “normalization” of spelling would, for instance,
mean that the reader who seeks the word ‫ ֿפורן‬may seek it for a long time before
finding it under ‫פו(י)רן‬. Should all instances of [a] in stressed syllables be omitted,
as is generally the case in OLY? Or should ‫ א‬be added where it is lacking in such
cases, for the sake of consistency? What to do with ‫י‬/‫[ = ע‬e]?
The answer is: compromise. Several alterations of the orthography attested in the
texts have been instituted here, in order to ease the reader’s task of finding words.
The various representations of initial [f]—i.e. ‫ בֿ‬/ ‫ ב‬/ ‫ ̌פ‬/ ‫ ֿפ‬/ ‫ פ‬/ ‫ וו‬/ ‫—ו‬are here all
represented as ‫פ‬, so that, for instance, words that all begin with the prefix [fər] are
not scattered through the entire glossary. Since ‫ פ‬can represent both [f] and [p], the
bracketed suggested pronunciation will clarify which applies in a particular case.
Variant spellings such as ‫או̌ש‬/‫אוש‬/‫אויז‬/‫אוי̌ש‬/‫אויש‬/‫ אויס‬are simplified to ‫אויש‬. In order
to make clear that the (primarily but not exclusively) verbal prefixes [gə-] and [bə-]
are indeed syllabic, they are here spelled ‫ גי־‬and ‫בי־‬, respectively; the prefix [bay-] is
spelled ‫בייא־‬. Since there is little consistency in the use of rafe in Germanic-component
words, it is omitted from words of that component, but retained when it appears
in Semitic-component words (but it is not added to Semitic-component words to
conform with standard Hebrew-Aramaic orthography).
The inconsistent presence of vowel graphs in OLY texts—‫זארג‬/‫זורג‬/‫—זרג‬could
cause unnecessary aggravation for the reader seeking the word in the glossary, and,
after all, a glossary is both a corpus and a finding list. Such stressed vowels are here
supplied: ‫זארג‬. Such a practice will also inevitably engender some (slight) aggrava-
tion, but, I hope, less than if the full range of OLY orthographic inconsistencies
were preserved intact.
Except for such quasi-normalizations of the orthography, the original form of
the words occurring in the texts is here preserved, especially with respect to vowel
graphs. Thus in order to find the sound [e], the reader should check spellings with
both ‫ ע‬and ‫י‬. While the word ‫[ דערפלײש‬dëŕ fleyš] ‘dried meat’ in Glikl’s report con-
cerning Shabbatai Ṣevi would likely have been spelled ‫ דוירפלייש‬in an earlier period
(or from the pen of another writer) of OLY, that probable historical form is not
noted.
Non-separable prefixes of verbs are not written as separate words here.
More information is provided here than in the Lesson glossaries, but the reader
should nonetheless view this glossary simply as a pragmatic lexical guide to the
texts included in the present volume. It is not and does not aspire to be a mini-
dictionary of OLY.
312 glossary
The same abbreviations are used here as elsewhere in the volume. Verbs other-
wise unmarked are weak; adjectives and adverbs are not identified as such, unless
confusion might otherwise arise. In indications of plural forms, a general final
unstressed vowel is represented by ‫( א‬in actual texts, that vowel sometimes appears
as ‫א‬, ‫י‬, or ‫ע‬.
Alphabetization is commonsensical: thus individual words that are spelled as if
two words are alphabetized as one. Thus ‫ אבגיזנטר‬precedes ‫אב שלגן‬. No punctation is
editorially added, but it is retained as it occurs in the texts. Nouns that display weak
endings in any text included in the volume are so marked, even though they may
not be weak in every text, nor even always consistently so in a single text.
Multi-word collocations and idiomatic prepositional phrases, such as ‫אין אננדר‬
and ‫אין איביגלײך‬, are alphabetized under the phrase’s main word.
The marking of a word or phrase as H does not indicate etymology, but rather the
identity of the word or phrase as whole Hebrew. As noted in the introduction, it is
often difficult to distinguish between merged Hebrew and whole Hebrew; I have
intentionally erred on the side of providing too much rather than too little informa-
tion in this volume glossary. Thus a usage such as Glikl’s ‫‘ בביתי‬in my house’ was,
I would suggest, unlikely to have been perceived by her and her audience as anything
other than whole Hebrew, while ‫‘ ֵא ֶשת ִאיש‬woman of a man’ = ‘married woman/wife’
was, I would suggest, more likely to have been “felt” as fully integrated into Yiddish,
although still obviously known to be Hebrew-derived. Since neither I nor any other
twenty-first-century reader of OLY can pretend to such a sense of linguistic nuance,
that phrase too is marked ‘H’. Words such as ‫‘ אפילו‬even’ and ‫‘ בהמה‬cow/stock ani-
mal,’ however, were almost certainly so fully integrated as to be simply Yiddish;
they are thus not marked as whole Hebrew.
Since the function of this glossary is quite different from the listing of verbs in
Appendix 2 (where most aspects of orthography are standardized), predictable
discrepancies in the spelling of words in the two lists abound.
Biblical citations are provided with full punctation and thus not provided with a
separate Ashkenazic suggested pronunciation.
Jewish month: July–August [ov] ‫ָאבֿ דער‬

break off/knock off spv.scv3 [óbreχən] ‫אב בריכן‬
idol [obgot] ‫אב גוט דער‬
depart/leave spv.irv [obgon] ‫אב גון‬
ambassador [óbgəzàntər] ‫אבגיזנטר דער ־‬
divert through excavation sv6.spv [óbgrabən] ‫אב גראבן‬
abyss/deep [obgrund] ‫אבגרונד דער‬
chop off/down spv [óbhakən] ‫אב האקן‬
discard/end spv.ir.sv [obton] ‫אב טון‬
mourning for the dead [ave(y)ləs] ‫ְא ִבֿילוֹֿת דש‬
jewels/precious stones pl [avónim tóuves] ‫ְא ָבנִ ים ֹטוֹבוֿת‬
Abner masc.prop.name [avner] ‫אַבֿנֵ ר‬ְ
pull off spv.sv8 [óbtsiχən] ‫אב ציכן‬
descend/get rid of + gen spv.sv4 [óbkumən] ‫אב קומן‬
glossary313
abandon/turn away from spv [óbkèrən] ‫אב קערן‬

but/again [obər] ‫אובר‬/‫אבר‬
but as/when/as soon as [ober vi] ‫אובר ווי‬
Abraham our Father masc.prop.name [avróm ovínu] ‫אברהם אבינו‬
Abraham Shefmaz masc.prop.name [avróm šéfmaz] ‫אברהם שעפמאז‬
dissuade/discourage spv [óbredən] ‫אב ֵרידן‬
tear away/rip off spv.sv7 [óbraysən] ‫אב רײשן‬
distinguish/divide spv.sv11 [óbšeydən] ‫אב שיידן‬
shoot off spv.sv8 [óbšisən] ‫אב שישן‬
strike off/refuse/deny spv.sv6 [óbšlogən] ‫אב שלאגן‬
stop up, strike, afflict! incantational H [agəf nagəf sagəf] ‫אגף נגף סגף‬
agrimony [agrimónye] ‫אגרימונייא דיא‬
Jewish month: February–March [oder alef] ‫ָאדר א‬
Jewish month: February–March, intercalary month ‫ָאדר ב‬
[oder beys]
O interj [o] ‫ָאה‬
love H [ahavə] ‫אהבה דיא‬
Aaron masc.prop.name [áharon/ar(o)n] ‫אַהרֹן‬
ְ
perhaps/[I wonder] whether [óub] ‫אוב‬
oven [óuvən] ‫אובן דער‬
evening [ovənt] ‫אובנט דער‬
remnant/left-over [ïbrig] ‫אובריג‬
eyes [óug(ə)] ‫אווג(א) דש ־ן‬
alack/alas [òuvéy] ‫אויבי‬/‫אווֵ יא‬
also adv [óuχ/aχ] ‫או(י)ך‬/‫אווך‬
over/above/against prp + dat/acc [ïbər] ‫או(י)בר‬
everywhere [ïbərál] ‫אויבראל‬
overboard [ḯbərbòrt] ‫אויברבארט‬
over hill and dale = a far distance [ïber berg un tal] ‫אויבר בערג אונ' ַטל‬
cover/drench spv.scv8 [ïbərgísən] ‫אויבר גישן‬
hand over/pass on spv.scv2 [ḯbərgèbən] ‫אויבר געבן‬
above [ḯber(t)hàlbən] ‫אויבר(ט) האלבן‬
defeat/vanquish [ïbərzigən] ‫אױברזיגן‬
remaining/other [ïbərig] ‫אױבריג‬
transfer [ïbəréntferən] ‫אויברענטוורן‬
exceed/transgress/cross scv6 [ïbərforən] ‫אױברפארן‬
deceive through forceful speech [ïbərklafən] ‫אױבר קלאפן‬
convince/persuade [ïbəredən] ‫אויבררידן‬
ֵ
overtake/catch up by riding sv7 [ïberaytən] ‫אויבררייטן‬
chief/head/leader [ḯbərstər] ‫אויברשטר דער ־‬
August [óugust] ‫אויגוסט דער‬
moment/instant [óugənblìk] ‫אויגן פליק דער‬
you 2pl.ppr.dat/acc [aÿχ] ‫או(י)ך‬
Lamentations 5.16: woe unto us that we have sinned H ‫אוֹי־נָ א לָ נוּ כִּ י ָח ָטאנוּ‬
your 2pl.poss.pr [aÿər/ïər] ‫אוור‬/‫אויער‬
on/onto prp + dat/acc [óuf] ‫או(י)ף‬
314 glossary
untie spv.sv5 [óufbindən] ‫אויף בינדן‬

open/rise (sun/dough)/go up ir.spv.sv [óufgon] ‫או(י)ף גון‬
lift/raise spv.sv13 [óufhèbən] ‫אױף היבן‬
grow forth spv.sv6 [óufvaχsən/-vaksən] ‫וואקשן‬/‫או(י)ף וואכשן‬
cast up/value spv.scv3 [óufverfən] ‫א(ױ)ף װערפן‬
open spv.irv [óufton] ‫או(י)ף טון‬
pay attention/take notice spv [óufmerkən] ‫או(י)ף מערקן‬
gather/collect spv [óufkloubən] ‫או(י)ף קלויבן‬
set up/arrange/build up spv [óufrìχtən] ‫או(י)ף ריכטן‬
rise/straighten/firm refl.spv [óufrìχtən ziχ] ‫או(י)ף ריכטן זיך‬
roll up/bind up spv [óufšïrtsən] ‫או(י)ף שױרצן‬
get up/arise ir.spv.sv [óufšton/-šten] ‫שטין‬/‫או(י)ף שטון‬
go out ir.spv.sv [óusgon] ‫אויש גון‬
except for [óusgənumən] ‫אויש גינומן‬
flow out/slip out spv.sv7 [óusglaytən] ‫אויש גלייטן‬
chosen/selected = very distinguished adj [òusdervélt] ‫אויש דר וועלט‬
squeeze out/express spv [óusdrïkən] ‫אויש דרוקן‬
excellent/exceptional/chosen [óusdərkòrən] ‫אױשדרקורן‬
choose sv8 [óusdərkizən] ‫אוישדרקיזן‬
hang out spv.sv9 [óushangən] ‫אויש האנגן‬
finish/complete spv [óushobən] ‫אויש הובן‬
drink up/drain spv [óussòufən] ‫אויש זויפן‬
deliver/bring forth spv.sv6 [óustrogən] ‫אויש טראגן‬
devise/invent/fabricate spv [óustraχtən] ‫אויש טראכטן‬
cease spv [óuslòsən] ‫אױש לושן‬
be away spv.irv [óusən zayn] ‫אוישן זיין‬
exclude spv.scv3 [óusnemən] ‫אויש נעמן‬
fall out spv.scv9 [óusfàlən] ‫אויש פאלן‬
go/drive/move out/sail out spv.sv6 [óusforən] ‫אויש פארן‬
undress/disrobe refl.spv.sv8 [óustsiχən ziχ] ‫אויש ציכן זיך‬
occur/come about/finish spv.sv4 [óuskumən] ‫אויש קומן‬
beyond prp+dat [óusər] ‫או(י)שר‬
rip/tear out spv [óusrafən/óusroufən] ‫אויש ראפן‬
outside of [óusərhalbən] ‫אוישרהאלבן‬
proclaim/call out spv.sv14 [óusrufən] ‫אױש רופן‬
take a ride/go for a ride spv.sv7 [óusraytən] ‫אויש רייטן‬
rip out/tear out spv.sv7 [óusraysən] ‫אויש ריישן‬
arrange/accomplish/organize/bring about spv [óusriχtən] ‫אויש ריכטן‬
alight/dismount spv.sv7 [óusštaygən] ‫אויש שטייגן‬
cut out/excise spv.sv7 [óusšnaydən] ‫אויש שניידן‬
ox [oks] ‫אוכש דער ־ן‬
about/for/around prp + acc [um] ‫אום‬
treat/handle ir.spv.sv [umgan/-gon] ‫אום גון‬
knock down/overturn spv.scv3 [úmverfən] ‫אום ווערפן‬
look around refl.spv.scv2 [umzeχən ziχ] ‫אום ז[י]חן זיך‬
embrace/surround (spv)sv9 [úmfangən/umfángən] ‫אום פאנגן‬
glossary315
die/perish spv.sv4 [úmkumən] ‫אום קומן‬

ever adv [imər] ‫אומר‬
always/continually/constantly/steadily [ímərdàr] ‫אומרדר‬
surrounding/surrounded [umringəlt] ‫אום רינגלט‬
rotate spv.sv6 [úmšlagən] ‫אום שלאגן‬
without/un- [on] ‫און‬
and [un] '‫אונ‬
in discord with/not in agreement with [oneyns] ‫און אײנש‬
truly [on al gəverdən] ‫און אל גיבערדן‬
unhealthy [úngəzunt] ‫און גיזונט‬
not to be in common/unavailable [úngəmeyn] ‫און גימײן‬
adversity/discomfort [ungəmaχ] ‫אונגימך‬
unmeasure/without limit [úngəmesən] ‫און גימעשין‬
dishonorable person [úngəèrt] ‫און גיערט דער‬
ugly/unsuccessful/not gifted/deformed [úngərotən] ‫און גירוטן‬
misfortune [unglïk] ‫אונגלויק דש‬
uncleanliness [únzòubərkeyt] ‫אונזױברקײט דיא‬
our 1pl.poss.pr [unzər] ‫אונזר‬
inept/unqualified/worthless [úntougləχ/úntëgləχ] ‫אונט(ו)יגליך‬
among/under prp + dat/acc [untər] ‫אונטר‬
oppress [untərdrïkən] ‫אונטר דרויקן‬
underneath [úntərhàlbən] ‫אונטרהאלבן‬
subject/subordinate/inferior [úntərtàn] ‫אונטר טאן‬
subject/subordinate/inferior [úntertènig] ‫אונטר טעניג‬
undertake/prevent [untərštón] ‫אונטרשטון‬
endure/shoulder/subject oneself to refl.ir.sv [unterštón ziχ] ‫אונטרשטון זיך‬
difference/distinction/distance/interval [úntəršeyd] ‫אונטר שייד דער‬
sign/subscribe to sv7 [untəršraybən] ‫אונטר שרייבן‬
despondency/faintheartedness [unmut] ‫אונמוט דער‬
despondent/fainthearted [únmutig] ‫אונמוטיג‬
undaunted [únfərtseyt] ‫און פר צײט‬
ounce [unts] ‫אונץ דיא‬
improper behavior [untsuχt] ‫און צוכט דיא‬
immodesty/immorality [unkëšikeyt/unkaÿšikeyt] ‫און קױשיקײט‬
trouble/disturbance [unru] ‫אונרוא דיא‬
impure/unclean [unreyn] ‫אונרײן‬
impurity/uncleanliness [únrèynikeyt] ‫אונרײניקײט דיא‬
injustice/wrong [unreχt] ‫אונרעכט דש‬
be wrong ir.prv.wv [únreχt hon] ‫אונרעכט הון‬
innocent [únšuldig] ‫און שולדיג‬
often [oft] ‫אופט‬
obvious/apparent [ófənvar] ‫אופן װאר‬
pubicly/obviously [òfənvérləχ] ‫אופן ווערליך‬
offering/sacrifice [opfər] ‫אופפר דש ־‬
(sacrificial) altar [ópfərštùl] ‫אופפר שטול דער‬
October [oktobər] ‫אוקטובר‬
316 glossary
beef [óksənfleyš] ‫אוקשן פלײש דש‬

ear [or] ‫אור דש ־ן‬
organ (musical instrument) [orgəl] ‫אורגיל דיא‬
place/site/end/location/position [ort] ]‫[דש‬/‫אורט דער‬
verdict/sentence/judgment [urteyl] ‫אורטייל דש‬
[permission to] leave [urlab] ‫אורלב דער‬
take one’s leave sv3.prv [urlab neməm] ‫אורלב נעמן‬
pray/recite (prayer) [orən] ‫אורן‬
great-grandchild [úrèynikəl] ‫־יך‬/‫אורעניקל דער ־‬
such/so [azá] ‫אזא‬
at once [az bald] ‫אז בלד‬
thus [azodər] ‫אזודר‬
as if [az ven] ‫אז ווען‬
the uniqueness of God; one H [eχód] ‫אחד‬
after these events H [àχar(éy) hadvórim hoéylə] ‫הד ָב ִרים ה ֵֹאלֶ ה‬
ְ )‫אַח ֵר(י‬ ְ
marriage [e] ‫ֵאי דיא ־ן‬
the -er . . . the -er correl.comp [i . . . i] __ ‫ אי‬. . . __ ‫אי‬
sooner/ever adv [e] ‫אי‬
before [e(yə)] )‫אי(א‬
noble/highborn [eydəl] ‫אידל‬
everyone [ídərman] ‫אידרמן‬
eternal [éyvig/éybig] ‫עיביג‬/‫איוויג‬
eternity [éyvikeyt] ‫איוויקײט דיא‬
eternal [éyvigliχ/éyvikliχ] ‫איװיקליך‬
eternally [in éybiglayχ /in éyviglayχ] ‫אין איביגלײך‬
donkey [ezəl] ‫איזיל דער ־‬
each/every [ítləχ] ‫איטליך‬
Italy geo [itályen] ‫איטליען‬
ah!/oh! [ay] ‫איי‬
one’s own/one’s property [eygən] ‫אייגן דש‬
son-in-law [eydəm] ‫איידם דער‬
ice [ayz] ‫דש‬/‫אייז דער‬
iron (implement) [ayzən] ‫אייזן דש‬
strict/pure/simple/nothing but [eytəl] ‫אייטיל‬
acorn [eyχəl] ‫אייכיל דיא ־ן‬
hasten/hurry [aylən] ‫אײלן‬
a/someone/one indef.art/numeral [eyn] ‫איין‬
anyone/everyone/each one [eyn ítləχər] ‫איין איטליכר‬
imprint (on one’s mind)/imagine spv [áynbildən] ‫אײן בילדן‬
breath/blow into spv.sv10 [áynblòzən] ‫איין בלאזן‬
gird/belt refl.spv [áyngïrtən ziχ] ‫אײן גױרטן זיך‬
administer/dispense a dose to spv.scv2 [áyngèbən] ‫איין געבן‬
only/single/sole/unique adj [éynəg] ‫איינ(י)ג‬
unite/praise the unity of [éynəgən] ‫אייניגן‬
admit/let [someone] in spv.sv10 [áynlosən] ‫איין לושן‬
sew into/stitch onto spv [áynnèyən] ‫איין נייאן‬
glossary317
ignite (spv) [áyn/ón tsindən] ‫אן צינדן‬/‫איין‬

one thing only/irrespective [eynərléy] ‫איינרליי‬
someone/anyone indec; one card.num [eyns] ‫איינש‬
one and two = a couple of things [eyns un tsvey] ‫איינש אונ' צווייא‬
step/climb in spv.sv7 [áynštaygən] ‫איין שטייגן‬
eggshell [eyəršal] ‫אייער שאל דיא‬
Jewish month: April–May [iyər] ‫אייר‬
I 1ps.ppr [iχ] ‫איך‬
ram [ayil] )‫(דער‬/‫אַיִ ל דש‬
ell/cubit [elə] ‫ֵאילא דיא ־ן‬
conjugal/marital/legitimate [e(y)ləχ] ‫איליך‬
misery/distress [elənd] ‫ֵאילענד דיא‬
someone indef.prn [imən(t)] )‫אימנ(ט‬
in prp + dat/acc [in] ‫אין‬
angel [engəl] ‫אינגיל דער ־‬
quickly adv [éndləχən] ‫אינדליכן‬
inwardly/essentially [ínəkləχ] ‫איניקליך‬
inside adv [inən] ‫אינן‬
island [insəl] ‫אינסול דיא ־ן‬
now [its] ‫איץ‬
now [itsundər] ‫איצונדר‬
each/some/any [étslingən] ‫ֵאיצְ לינגאן‬
each [ikləχ] ‫איקליך‬
her/their 3sf + 3pl.poss.pr [ir] ‫איר‬
honor (often pl) [er] ‫ֵאיר דיא ־ן‬
honored/dignified/worthy [érvirdig] ‫ֵאיר ווירדיג‬
honorably [erləχ] ‫ע(י)רליך‬/‫אירליך‬
honor [erən] ‫אירן‬
ash [eš] ‫ֵאיש דיא ־ן‬
oh! interj [aχ/oχ] ‫אך‬
eight card.num [aχt] ‫אכט‬
lit. eight days = id a week [aχt teg] ‫אכט טג‬
pay attention/heed [aχtən] ‫אכטן‬
eighty card.num [aχtsig] ‫אכטציק‬
eighteen card.num [aχtsən] ‫אכטצן‬
respect/veneration [áχpərkeyt] ‫אכפרקײט דיא‬
shoulder [aχ səl] ‫אכשיל דיא ־ן‬
all adj [al] ‫אל‬
all/everything indef.pr [al/al(ə)s] ‫אלש‬/‫אל‬
all together/all at once adv [algəliχə] ‫אל ג(י)ליכא‬
altogether/generally [algəmeyn] ‫אל גימײנן‬
unhurried/leisurely [álgəmaχ] ‫אל גימך‬
Algiers geo [algír] ‫אלגיר‬
Algerian [algiriš] ‫אלגיריש‬
right here/in said place [alhí(r)] ‫אלהיר‬/‫אלהיא‬
our God H [elohéynu] ‫אלהינו‬
318 glossary
always [alvegən] ‫אל וועגן‬

Jewish month: August–September [eləl] ‫אלול‬
as/like adv [alz/alzom] ‫אלזום‬/‫אלש‬/‫אלז‬
thus/very adv; as if/just as/so that conj [alzo] ‫אלזו‬/‫אלזא‬
old [alt] ‫אלט‬
Eliab masc.prop.name [eliəv] ‫ֶאלִ ָיאב‬
Helios geo [élyos] ‫אליאוס‬
the prophet Elijah masc.prop.name [elyóhu (h)anóvi] ‫ֵאלְ יָ הוּ ַהנָ ִביא‬
in all directions [alə veg un šteg] ‫אלי וועג אונ' שטעג‬
Eliezer masc.prop.name [eliezər] ‫אליעזר‬
all fours/all four (limbs) pl [alə fir] ‫אלי פיר‬
all kinds of [àlərhánt] ‫אליר הנט‬
all and sundry/the whole shebang [álərlèy] ‫אל(י)ר לאיי דש‬
almighty [alméχtig] ‫אלמעכטיג‬
Alexander masc.prop.name [aleksandrus] ‫אלעקסנדרוס‬
‫אלכסנדרוס‬/
Alexandria geo [aleksándriə] ‫אלעקסנדריא‬
nurse/foster-mother wn [am] ‫אם דיא ־ן‬
mother/mom H [imə] ‫אמה‬
Amazon fem.ethnic name [amazonə] ‫אמזונא דיא ־ש‬
Amazon geo [amazónikon] ‫אמזוניקון‬
amen/so be it interj [amen/omeyn] ‫אמן‬
Amsterdam geo [ámstərdàm] ‫אמשטרדם‬
on/at/near prp + dat/acc [on] ‫אן‬
desire/crave [ónbəgerən] ‫אנביגערן‬
vanquish spv [ón(gə)zigən] ‫אן (גי)זיגן‬
countenance/appearance [óngəzìχtə] ‫אן גיזיכטא דש‬
safely/unharmed [òngəšédigt] ‫אֹן גישעדיגט‬
indicate/identify/specify spv.scv2 [óngebən] ‫אן געבן‬
anxiety/anguish [angst] ‫אנגשט דיא‬
vexation/annoyance/chagrin [and] ‫דער‬/‫אנד דיא‬
other/second indef.prn [andər] ‫אנדר‬
another indef.prn [ənándər] ‫אננדר‬
sequentially/in a row [onənandər] ‫אן אננדר‬
with one another/together [mitənandər] ‫מיט אננדר‬
in sequence/in a row adv [noχənandər] ‫נוך אננדר‬/‫נאך‬
otherwise [andəršt] ‫אנדרשט‬
cause to stop/halt/retain spv.sv9 [ónhaltən] ‫אן האלטן‬
listen to spv [ónhërən] ‫אן הוירן‬
begin spv.sv13 [ónhebən] ‫אן היבן‬
apply/operate/deploy spv [ónvendən] ‫אן װענדן‬
see/look at/view/gaze upon spv.scv2 [ón(gə)zèχən] ‫אן [גי]זיהן‬/‫אן זיהן‬
view/see + gen.prv [ónziχtig vérdən] ‫אן זיכטיג װערדן‬
offer sv8 [antbitən] ‫אנטביטן‬
toward/against [antgegən] ‫אנטגֵ יגן‬
go toward spv.ir.sv [antgégəngòn] ‫אנטגֵ יגן גון‬
glossary319
awake/wake [antwaχən] ‫אנטוואכן‬

escape/slip away/recede sv7 [antvayχən] ‫אנטווייכן‬
wean [antvenən] ‫אנטװינן‬
burden (cf. MHG diuhen) [antuχən/antïχən] ‫אנטוכן‬
force on someone/put on (clothing) spv.ir.sv [onton] ‫אן טון‬
visage/countenance [antlits] ‫אנטליץ דש‬
Antlanta geo [antlantə] ‫אנטלנטא‬
reveal [antplekən] ‫אנטפלעקן‬
receive/welcome/greet sv9 [ant(p)fangən] ‫אנטפפנגן‬
escape sv4 [antkumən] ‫אנטקומן‬
let escape sv5 [antrinən] ‫אנטרינן‬
fall asleep sv10 [antšlofən] ‫אנטשלופן‬
apply/make use of/put on (clothing) spv [ónlegən] ‫אן ליגן‬
concern + dat.spv.sv1 [ónligən] ‫אן ליגן‬
concern/matter [ónligən] ‫אן ליגן דש‬
catch/take up/take on spv.scv3 [ónnemən] ‫אן נעמן‬
beginning [onfang] ‫אנפאנג דער‬
begin spv.sv9 [ónfangən] ‫אן פאנגן‬
perceive/feel/sense sv5 [an(p)findən] ‫אנפפינדן‬
inflamed [ónpritən] ‫אן פריטן‬
ignite [spv] [óntsïndən] ‫אן צױנדן‬
suit/befit/beseem spv + dat [óntsimən] ‫אן צימן‬
arrive spv.sv4 [ónkumən] ‫אן קומן‬
touch spv [ónrïrən] ‫אן רוירן‬
incite spv [ónreytsən] ‫אן רייצן‬
arrange/organize/set up spv [ónriχtən] ‫אן ריכטן‬
flow into/fill up spv.sv5 [ónrinən] ‫אן רינן‬
wait in line spv.ir.sv [onšton/onšten] ‫שטין‬/‫אן שטון‬
attack/assault/strike [onšlog onšleg] ‫אנשל(א)ג דער אנשליג‬
lull/put to sleep spv [ónšlefən] ‫אן שלעפן‬
shout/yell/scream at spv.sv7 [ónšrayən] ‫אן שרייאן‬
forbidden [osər] ‫אסור‬
it is forbidden to have benefit from it prv [ósər ‫אַסור בהנאה זײן‬
bəhanóə zayn]
emerald [esmeralda] ‫אסמירלדא דיא‬
ape/monkey wn [af] ‫אף דער ־ן‬
true/genuine < It ‘upon my faith’ [afedə] ‫אפידה‬ ֵ
even [əfilə] ‫אפילו‬
pope [apifyór] ‫אפ ְיפפֹיור דער‬ ִ
though redemption be deferred, yet every day I hope ]‫ל־פּי‬
ִ ַ‫אפי' [= אַף־ע‬
for its coming ‫ֶשׁיִּ ְתּ ַמ ְה ֵמ ַהּ ֲא ַחכֶּ ה‬
‫ְבּכָ ל יוֹם ֶשׁיָּ בֹא‬
apple [apfəl epfəl] ‫אפפל דער איפפל‬
April [apríl] ‫אפּריל‬
incantational [ardak ardak] ‫אַר ְדק‬ ְ ‫אַר ַדק‬ ְ
order/command [ordər] ‫ארדר דיא‬
320 glossary
rip/tear out spv.sv7 [aróusraysən] ‫ארויש רייסן‬

shoot out/fire off spv.sv8 [aróusšisən] ‫ארויש שיסן‬
kind/type/sort [art] ‫ארט דיא‬
load (into) spv.sv6 [aráynlodən] ‫אריין לאדן‬
invade spv.scv9 [aráynfalən] ‫אריין פאלן‬
tow in spv [aráynšlepən] ‫אריין שלעפן‬
capable/admirable/proper [erləχ] ‫ארלאך‬
X-fold/of X (number) kinds [-erléy] ‫־ארלײא‬
(lived long enough to) experience [erlebən] ‫ארלעבן‬
poverty/indigence [armut] ‫ארמוט דיא‬
fill up [erfilən] ‫ארפילן‬
release/disburden/free [erfráyən] ‫ארפרײאן‬
ass/buttocks vul [arš] ‫ארש דער‬
woman [iše nošim] ‫אשה דיא נשים‬
Psalms 121:1: ‘I will lift up mine eyes unto the hills’ ‫ֶא ָשא עֵ ינַ י ֶאל ֶה ָה ִרים‬
‘woman of a man’ = married woman/wife H [ešəs iš] ‫ֵא ֶשת ִאיש דיא‬
Leviticus 6:6: ‘Fire shall be kept burning upon ‫תּוּקד עַ ל‬ַ ‫ ָתּ ִמיד‬,‫ֵאשׁ‬
the altar continually; it shall not go out.’ ‫ל ֹא ִתכְ ֶבּה‬--‫ה ִמּ ֵזְבּ ַח‬-
ַ
bathe [bodən] ‫באדן‬

better irreg.comp [baz] ‫באז‬
stream/brook/creek [baχ] ‫דיא‬/‫ַבאך דער‬
bake sv6 [baχən/bakən] ‫באכן‬
fast/soon [bald] ‫באלד‬
belt/ribbon/tie/sash [band] ‫באנד דער‬
bench/seat [bank] ‫באנק דיא‬
dried salt cod < Port. bacalhau [bakəlóu(ə)] )‫באקילויא (דער‬
litter/bier [bar] ‫באר דיא‬
beard [bort bertə] ‫בארט דער בירטא‬
merciful [barmhertsig] ‫בארם הערציג‬
mercy [barmhértsikeyt] ‫בארם הערציקײט דיא‬
in my house H [bəbéysi] ‫בביתי‬
synagogue H [beys (h)aknésəs] )‫דער‬/(‫ב''ה = בית הכנסת דש‬
cow/stock animal [bəhemə] ‫בהמה דיא ־ות‬
examine/inspect prv [bóudək zayn] ‫ֹבודק זיין‬
ֶ
bosom/inside one’s clothing next to the chest [buzəm] ‫בוזם דער‬
message/report/embassy [botshaft] ‫בוטשפט דיא‬
evil/wicked/bad/extreme [bëz] ‫בויז‬
build [bóuən] ‫בוייאן‬
stomach [bóuχ] ‫בױך דער‬
little book [bïχlən] ‫בויכלן דש‬
tree [bóum beymər] ‫ביימר‬/‫בוים דער ־ן‬
beloved/paramour [bul] ‫בול דיא‬
bombard [bombardirən] ‫בומברדירן‬
bean wn [bon(ə)] ‫בונ(א) דיא ־ן‬
atone/expiate/make amends [bïsən] ‫בוסן‬
glossary321
Bucephalus masc.prop.name (horse) [butsefəl] ‫בוציפאל‬

creator/God [bóurə] ‫בורא דער‬
castle/fortified town [burg] ‫בורג דיא‬
evil [bozheyt] ‫בושהײט דיא‬
boy/young man [boχər] ‫בחור דער ־ים‬
in(to) shame/disgrace [bəχerpə] ‫ב ֶח ְר ָפה‬/‫ה‬
ְ ‫ְב ֵח ְר ָפ‬
give a present to wv [bəgobən] )‫ביגובן (הבן ביגובן‬
commit ir.sv [bəgón] ‫ביגון‬
begin sv5 (+ wv) [bəginən] ‫ביגינן‬
delight/succeed [bəglïkən] ‫ביגלויקן‬
bow/bend sv8 [bigən] ‫ביגן‬
meet/encounter/come across [bəgegən] ‫ביגעגן‬
desire [bəgér] ‫דש‬/‫ביגער דיא‬
desire [bəgerung] ‫ביגערונג דיא ־ן‬
desire/wish/demand/request [bəgerən] ‫ביגערן‬
bury sv6 [bəgrobən] ‫ביגראבן‬
grasp/grab [bəgrayfən] ‫ביגרייפן‬
need [bədarfən] ‫בידארפן‬
need/exigency [bədërfnis] ‫דש‬/‫בידוירפניש דיא‬
deliberate/advised/prudent [bədénkt] ‫בידענקט‬
consider/ponder ir.wv [bədenkən] ‫בידענקן‬
honest/righteous/upright/able/stalwart [bidər] ‫בידר‬
delight [bəhagən] ‫ביהאגן‬
keep/retain/guard/maintain/champion sv9 [bəhaltən] ‫ביהאלטן‬
enclosure/cell/prison [bəháltənəz] ‫ביהאלטנוז דש‬
guard/protect [behïtən] ‫ביהױטן‬
nimbly/quickly [bəhendən] ‫ביהענדן‬
attach [bəheftən] ‫ביהעפטן‬
confirm/support/endorse [bəverən] ‫ביווערן‬
until [biz] ‫ביז‬
heretofore/up to now [bizalhér] ‫ביז אל הער‬
until conj [biz dos] ‫ביז דש‬
provide/supply/advise [bəzaχən] ‫ביזאכן‬
assemble [bəzám(ə)nən] ‫ביזאמנן‬
separately/in particular [bəzundər] ‫ביזונדר‬
worry/be anxious/be concerned refl [bəzorgən ziχ] ‫ביזורגן זיך‬
possess/own sv1 [bəzitsən] ‫ביזיצן‬
inspect/view scv2 [bəze(χ)ən] ‫ביזעהן‬
request/bidding [bet] ‫ביט דש‬
occur/happen/come to light [bətagən] ‫(י)טֿגְ ן‬
ַ ‫בּ‬/‫ביטאגן‬
ְ
tame/coerce/capture sv5 [bətvingən] ‫ביטווינגן‬
benumbed [bətaÿṕ t] ‫ביטױפט‬
pray/request sv1 [bitən] ‫ביטן‬
offer sv8 [bitən] ‫ביטן‬
bitter [bitər] ‫ביטר‬
contemplative/pensive [bətráχt] ‫ביטראכט‬
322 glossary
aggrieved/sorrowful [bətrḯbt] ‫ביטרױבט‬

trouble/stir [bətrïbən] ‫ביטרויבן‬
grief/sadness [bətrïbnis] ‫דש ־א‬/‫ביטרויבניש דיא‬
with/by/at/near prp + d [bay/bi] ‫בי‬/‫בייא‬
overtake/catch + dat spv.sv4 [báykumən] ‫בייא קומן‬
support/assist + dat spv.ir.sv [bayšton] ‫בייא שטון‬
fable/exemplum [bayšpil] ‫דער‬/‫בייא שפיל דש‬
both [beyd] ‫בייד‬
wait sv7 [baytən] ‫בייטן‬
bone/leg [beyn] ‫דש‬/‫ביין דער‬
bite sv7 [baysən] ‫ביישן‬
example/symbol [bildə] ‫בילדא דש‬
payment/reward/remuneration [bəlonung] ‫בילונונג דיא‬
injure/wound [bəleydən] ‫ביליידן‬
proper [biliχ] ‫ביליך‬
besiege/lay siege to [bəlegərn] ‫בילעגרן‬
tie/bind sv5 [bindən] ‫בינדן‬
be content/satsified with [bənïgən] ‫בינױגן‬
find out sv5 [bəfindən] ‫ביפינדן‬
order/command [bəfeləχ] ‫ביפעליך דער‬
order scv3 [bəfelən] ‫ביפעלן‬
attest/bear witness/display [bətsaÿgən] ‫ביצוייגן‬
clothe [bəkleydən] ‫ביקלײדן‬
confess/admit ir.wv [bəkenən] ‫ביקענן‬
take counsel refl [bərotən ziχ] ‫בירוטן זיך‬
sniff out/test [bərïχtən] ‫בירויכטן‬
famous [bərḯmt] ‫בירױמט‬
brag/boast refl [bərïmən ziχ] ‫בירױמן זיך‬
prepared/ready [bəréyt] ‫בירײט‬
ready/prepare [bəreytən] ‫בירייטן‬
rule [bəríχtən] ‫ביריכטן‬
create sv6 [bəšafən] ‫בישאפן‬
conjure [bəšvërən] ‫בישווירן‬
complain about + gen. [bəšverən] ‫בישװערן‬
exalt/praise [bəšënən] ‫בישױנן‬
remain/persist/continue/defeat ir.sv [bəštón] ‫בישטון‬
bind/capture [bəštrikən] ‫בישטריקן‬
disposition/decision/definitive reply [bəšéyd] ‫בישייד דער‬
assign/allocate sv7 [bəšeydən] ‫בישי(י)דן‬
manifestly [bəšáynpərləχ] ‫בישײנפרלך‬
stud/encrust with sv6 [bəšlogən] ‫בישלאגן‬
sexually initiated adj [bəšlofən] ‫בישלאפן‬
conclusion/resolution/end [bəšlḯs] ‫בישלויס דש‬
decide/conclude/encase/enclose sv8 [bəšlisən] ‫בישלישן‬
circumcise sv7 [bəšnaydən] ‫בישניידן‬
alloted/prescribed/destined [bəšért] ‫בישערט‬
glossary323
describe sv7 [bəšráybən] ‫בישרייבן‬

cemetery H [béys (h)aχáyim] ‫ֵבית ַה ַחיִ ים דש‬
synagogue H [béys (h)aknésəs] )‫דער‬/(‫ֵבּיֿת ַהכְּ נֶ ֶסֿת דש‬
intentently/devotedly/deliberately [bəkavonə] ‫בכװנה‬
firstborn son [pχor pχóurim] ‫ְבכוֹר דער ־ים‬
primogeniture [pχóurə] ‫כוֹרה דיא‬ ָ ‫ְב‬
huff and puff/gasp/sniffle sv10 [blozən] ‫בלוזן‬
blood [blut] ‫בלוט דש‬
bloodshed/spilling of blood [blútfərgìsən] ‫בלוט ֿפר גיסן דש‬
bloody [blutig/? blïtig] ‫בלויטיג‬
bleed refl [blïtən ziχ] ‫בלויטן זיך‬
bare/naked/empty [blos] ‫בלוש‬
be left in the lurch sv7 + wv [blaybən hengən] ‫בלייבן הענגן‬
blind [blind] ‫בלינד‬
(lightning) strike [blitsən] ‫בליצן‬
(metal) plate/plating [bleχ] ‫בלעך דש ־ן‬
blind tr.wv [blendən] ‫בלענדן‬
enlightened [bəsvorə] ‫ִב ְס ָב ָרא‬
dangerous [bəsakonə] ‫בסכנה‬
because of our many sins [bavòuneséynu-horábim] ‫בעו''ה = בעוונותינו־הרבים‬
bed [bet] ‫בעט דש‬
plea/request [bet] ‫בעט דש‬
master of the house/proprietor [baləbós] ‫בעל הבית דער‬
bless [benšən] ‫בענשן‬
basin/bowl/pan [bekən] ‫בעקן דש‬
bear [ber] ‫בער דער ־ן‬
mountain/hill [berg] ‫בערג דער‬
Bern geo [bern] ‫בערן‬
particularly/especially [bifrát] ‫ִב ְפ ַרט‬
roast [brotən] ‫בראטן דער‬
burn (wound) [brant] ‫בראנט דער‬
Genesis (biblical book) [bréyšis] ‫בראשית דער‬
‘Barbaria’ = North African Muslim territories geo ‫ברבריא דיא‬
[barbáryə]
brother [brudər brïdər] ‫ברודר דער בר(ו)ידר‬
bread [brot] ‫ברוט דש‬
wedding(feast) [braÿləft/breyləft] ‫ברוייליפט די‬
need/be in need of/want/lack [bróuχən] ‫ברױכן‬
bridge [brik] ‫ברױק דיא‬
morsel/nugget/piece [brëkləχ] ‫ברויקליך דש‬
crack/crevice [broχ] ‫ברוך דער בריך‬
blessed are You, Lord God, King of the universe, who ‫ֹלהינוּ‬ֵ ‫אַתּה יְ יָ ' ֱא‬
ָ ‫ָבּרוְֹך‬
has sanctified us with his commandments and has ‫ֶמלֶ ְך ָהעוֹלָ ם ֲא ֶשׁר‬
commanded us to separate challah (blessing for ‫ְבּ ִמצְ ָוֹתיו וְ צוָ נוֹ לְ ַה ְפ ִרישׁ‬
taking of challah) ‫קד ָשׁנוּ‬ְ ‫ַחלָ ה‬
324 glossary
Blessed is the One Who resurrects the dead [boruχ ‫ָברוך ְמ ַחיֶ ה ֵמ ִתים‬
meχaye meysim]
growl/roar [brumən] ‫ברומן‬
flame/fire [brunstən] ‫דיא‬/‫ברונשטן דער‬
breast [brust brïst] ‫ברושט דיא ברוישט‬
broad/wide [breyt/brat] ‫בראט‬/‫ברייט‬
breaking- [briχ] ‫בריך‬
bring ir.wv [bringən] ‫ברינגן‬
Briyo fem.prop.name [briyo] ‫ְב ִריעָ ה‬
formal document/letter [briv/brif] ‫בריף דער‬
blessing [broχə] ‫ְב ָרכָ ה דיא ־ות‬
[beginning of] morning prayer H [borχu] ‫ָב ְרכוּ‬
pluck/break scv3 [breχən] ‫ברעכן‬
burn ir.wv [brenən] ‫ברענן‬
in the name of God, the Lord of Israel H [bəšém hašém ‫בשם השם אלקי ישראל‬
elokéy yisróəl]
in the name of God, the Lord of Israel H [bəšém ‫בשם יי אלקי ישראל‬
adóuni elókey yisroəl]
in the name of Michael, Raphael, Gabriel, amen H ‫בשם מיכאל רפאל גבריאל‬
[bəšém miχóəl rəfóəl gavríəl ámen/ómeyn] ‫אמן‬
virgin/girl/young woman [psulə] ‫בתולה דיא ־ות‬
with timbrels and with dances (Ex 15:20) H [psúfim ‫בתופים ובמחולות‬
uvimxóuləs]
God [got] ‫גוט דער‬/‫ג' = גאט‬

complete salvation/perfect redemption H [gəúlə šlémə] ‫גאולה שלימה דיא‬
God [got] ‫גוט דער‬/‫גאט‬
divinity/deity [gotheyt] ‫גוטהײט דיא‬/‫גאטהייט‬
God, blessed be He [got yisbórəχ] ‫גאט ית' = גאט יתברך‬
God, blessed be His Name [got yisbórəχ šmóu] ‫גאט יתברך שמו‬
gall [gal] ‫גאל דיא‬
whole/entire [gants] ‫גאנץ‬
completely/altogether/totally [gants gar/gor] ‫גאנץ גר‬
quite/very/completely/fully [gar/gor] ‫ג(א)ר‬
very much [gárhouχ/górhouχ] ‫ג(א)רהוך‬
completely/altogether [garvə/gorvə] ‫גארווא‬
absolutely none/none at all [gár/gór keyn] ‫גאר קיין‬
guest [gast gest] ‫גאשט דער גישט‬
Gabriel [gavriəl] ‫גַ ְב ִר ֵיאל‬
redeemer [góuəl] ‫גואל דער‬ ֵ
gift [gob] ‫גוב דיא ־ן‬
property [gut] ‫גוט דש‬
good/well adj/adv [gut] ‫גוט‬
pious/benevolent [gútvilig] ‫גוט װיליג‬
gracious(ly) [gutləχ] ‫גוטליך‬
guilder [gïldən] ‫גוילדין דער ־‬
glossary325
eager [gó(u)χ] ‫גוך‬

(piece of) gold [gold(ə)] ‫גולד(א) דש‬
golden [goldən] ‫גולדין‬
go ir.sv [gon/gan] ‫גון‬
evil decree/edict [gzeyrə] ‫גְ זֵ ָירה דיא ־ות‬
steal [gazlən] ‫גזלן‬
divorce [get] ‫גֵ ט דער ־ן‬
commandment [gəbót] ‫גיבוט דש ־ן‬
born [gəborən] ‫גיבורן‬
be born scv3.prv [ver(d)ən gəborən] ‫ווער(ד)ן גיבורן‬
skeleton/body [gəbéyn] ‫גיביין דש‬
command scv8 [gəbitən] ‫גיביטן‬
mountain (range) [gəbírg] ‫גיבירג דש‬
bear/give birth to scv3 [gəberən] ‫גיבירן‬
behavior/gesture/movement [gəbérd] ‫דש ־ן‬/‫גיבערד דיא‬
brothers pl.only [gəbrïdər] ‫גיבר(וי)דר דיא‬
deficit/lack/shortage [gəbreχ ən] ‫דער‬/‫גיברעכן דש‬
grate/grill/iron gate [gəgatər] ‫גיגאטר דש‬
to/toward/against prp + dat/acc [gegən] ‫גֵ יגן‬
thought [gədánk] ‫גידאנק דער ־ן‬
close/near [gədíχt] ‫גידיכט‬
memorial/memory [gədeχnis] ‫גידעכניש דש‬
remember/think (back on)/consider ir.wv [gədenkən] ‫גידענקן‬
secret [gəhéym] ‫גיהיים‬
Hell/inferno [gəhenəm] ‫גיהנם דש‬
behave/act refl.sv13 [gəhebən ziχ] ‫גיהעבן זיך‬
be bothered refl.sv13 [gəhebən ziχ ïbəl] ‫גיהעבן זיך אויבל‬
be content/at ease/at peace refl.sv13 [gəhebən ziχ vol] ‫גיהעבן זיך וואל‬
habit/custom/practice [gəvonheyt] ‫גיװאונהײט דיא ־ן‬
yield/capitulate/grant/indulge sv2 prv [gəvunən gebən] ‫גיוואונן געבן‬
power/force/violence [gəvált] ‫דער‬/‫גיוואלט דיא‬
adapt to/adjust to/become accustomed to [gəvënən] ‫גיװאנן‬
robe/garment/clothing [gəvánt] ‫גיוואנט דש‬
dwelling/living [gevonləχ] ‫גיװאנליך‬
aware [gəvór] ‫גיוואר‬
perceive/become aware of prv [gəvór vèr(ə)n] ‫גיוואר ווערן‬
storm/tempest [gəvitər] ‫גיוויטר דש‬
gain/win/get/obtain sv5 [gəvinən] ‫גיווינן‬
birthing chair [gəvínštïl] ‫גיװין שטױל דער‬
certain(ly) [gəvís] ‫גיוויש‬
turned upward [gəvénd ḯber ziχ] ‫גיווענד אויבר זיך‬
worms/animals that crawl coll [gəvér(ə)m] ‫גװערם דש‬
endure/last/continue [(gə)verən] ‫(גי)ווערן‬
grant/bestow/concede [gəverən] ‫גיווערן‬
song [gəzáng] ‫גיזאנג דער‬
healthy [gəzundə] ‫גיזונדא‬
326 glossary
sight/vision [gəziχt] ‫גיזיכט דש‬

clan/family [gəzind(ə)] ‫גיזינד(א) דש ־‬
say goodbye/farewell [gəzégənən] ‫גיזעגנן‬
companion/friend/lover/young man [gəzél] ‫גיזעל דער ־ן‬
consort with/associate with [gəzelən] ‫גיזעלן‬
comradery/brotherhood [gəzelšaft] ‫גיזעלשפט דיא ־ן‬
section/canto [gəzéts] ‫גיזעץ דש ־א‬
set/settled/appointed [gəzétst] ‫גיזעצט‬
loyal/true/faithful [gətráÿ] ‫גיטרויי‬
confident [gətrëś t] ‫גיטרוישט‬
whelp/offspring [gətréχt] ‫גיטרעכט דש‬
fiddle/violin wn [gayg] ‫גײג דיא ־ן‬
goat [geys] ‫גײש דער ־ן‬
promise/vow [gəlobən] ‫גילובן‬
take delight in/desire [gəlustən] ‫גילושטן‬
accompany [gəleytən] ‫גילייטן‬
to lessen the damage/problem [fun g(ə)limpfə vegən] ‫ פון גלימפפא‬:‫גילימפפא‬
‫וועגן‬
succeed/work/turn out well sv5 [gəlingən] ‫גילינגן‬
experience/live to see [gəlebən] ‫גילעבן‬
[traditionally] educated/learned [gəlérnt] ‫גילערנט‬
bold/foolish/bellicose/boisterous [gəméyt] ‫גימייט‬
common/usual [gəméyn] ‫גימיין‬
genitals [gəméχt] ‫גימעכט דש‬
enough [gənúg] ‫גינוג‬
suffice/be adequate [gənïgən] ‫גינוגן‬
grace [gənód] ‫גינוד דיא‬
gracious/merciful [gənód] ‫גינודט‬
coerced/constrained/forced [gənët́ ] ‫גינויט‬
merciful/gracious [gənedig] ‫גינעדיג‬
lit merciful lord = my lord/sire id [gənédiger her] ‫גינעדיגר הער‬
mercifully/graciously [gənédigləχ] ‫גינעדיגליך‬
sacrifice/draw near/approach [gəne(χ)ən] ‫גינעהן‬
offer sacrifice [gəne(χ)ən opfər] ‫גינעהן אופפר‬
bold [gənendə] ‫גינענדא‬
foster-father [gəfotər] ‫גיפאטר דער ־‬
closed/collapsed/folding [gəfáldən] ‫גיפאלדן‬
please/delight w/dat.scv9 [gəfalən] ‫גיפאלן‬
prisoner/captive [gəfángənər] ‫גיפאנגינר דער ־‬
arrest/take into custody prv [gəfangən zetsən] ‫גיפאנגן זעצן‬
present/at hand [gəfintləχ] ‫גיפונטליך‬
find sv5 [gəfindən] ‫גיפינדן‬
birds coll [gəfegəl] ‫גיפעגל דש‬
winged [gəfedər] ‫גיפעדר‬
deceit/treachery/danger [gəférləχkeyt] ‫גיפערליכקייט דיא‬
refined/courtly [gətsógənliχ(ən)] )‫גיצוגנליכ(ן‬
glossary327
situation [gətsitən] ‫גיציטן דיא‬

tent [gətsélt] ‫גיצעלט דש‬
befit/suit/be appropriate [gətsemən] ‫גיצעמן‬
calm/quiet/easy [gərút] ‫גירוט‬
judgment/court [gəríχt] ‫גיריכט דש‬
dish/course (at a meal) [gəríχt] ‫גיריכט דש ־‬
slight/small/easy/inconsiderable [gəríng(ən)] )‫גירינג(ן‬
all around [g(ə)rìngsúm] ‫ג(י)רינגס אום‬
gear/equipment [gərét] ‫גירעט דש ־‬
just/righteous/suitable/correctly sized [gəréχt] ‫גירעכט‬
justice/righteousness/equity [gəreχtikeyt] ‫גירעכטיקײט דיא‬
fierce/severe/intense/quick/rapid [gəšvínd(ən) )‫גישװינד(ן‬
babble/chatter [gəšvéts] ‫גישוועץ דש‬
abcess [gəšvér] ‫גישװער דש‬
permit/allow [gəštatən] ‫גישטאטן‬
form/shape [gəštált] ‫גישטאלט דיא ־ן‬
the standing of the matter prv [eyn gəštált hon] ‫איין גישטלט הון‬
form/shape wv [gəštaltən] ‫גישטאלטן‬
cannon [gəštík] ‫גישטיק דש ־‬
clever/intelligent [gəšéyd] ‫גישייד‬
story/history/event/occurrence [gəšíχ t(ə)] ‫גישיכט(א) דיא ־ן‬
peel [gəšelən] ‫גישילן‬
happen/occur/work out scv2 [gəšé(χ)ən] ‫גשחן‬/‫גישין‬
cannon [gəšíts] ‫גישיץ דש ־‬
gear/tool(s)/instrument(s) [gəšír] ‫גישיר דש‬
family/clan [gəšléχt] ‫־ר‬/‫גישלעכט דש ־א‬
metalwork [gəšmáyd] ‫גישמײד דער‬
cast (metal)/pour sv8 [gisən] ‫גישן‬
activity/negotiation/business [gəšéft] ‫דיא ־ן‬/‫גישעפט דש‬
cry/shout [gəšréy] ‫גישרײא דש‬
heat to glowing/kasher/anneal [glïən] ‫גלויאן‬
glowing/smoldering [glḯəndig] ‫גלויאנדיג‬
believe [glóubən/glabən] ‫גל(וי)בן‬
creed/faith/religion [glóubən/glaÿbən] ‫גלויבן דער‬
good fortune/good luck [g(ə)lḯk] ‫גלויק דש‬
exile [goləs] ‫דער‬/‫גלות דש‬
limb/member [glid] ‫גליד דש ־ר‬
Goliath masc.prop.name [goliəs] ‫גָ לִ יוֿת‬
nevertheless/nonetheless [glayχvol] ‫גלייך וואול‬
equal/resemble/be comparable [g(ə)liχən/glayχən] ‫גלי(י)כן‬
parable/example/explanation [glayχnis] ‫גלייכניש דש ־א‬
glow/smolder sv5 [glimən] ‫גלימן‬
Garden of Eden/Paradise [gan éydən] ‫גַ ן עֵ ֶדן דש‬
give scv2 [gebən] ‫ג(י)בן‬/‫געבן‬
yellow/blond [gel] ‫געל‬
money [gelt] ‫געלט דש‬
328 glossary
obtain/count/be of value scv3 [geltən] ‫געלטן‬

delight/entertain/refresh oneself refl [getsən ziχ] ‫געצן זיך‬
gladly/willingly [gern] ‫גערן‬
grave [grob/grab] ‫גראב דש‬
grass [groz] ‫גראז דש‬
excelsior/packing material [grámfəlšpràys] ‫גראמפילשפרײז דער‬
grey [gro] ‫גרו‬
horror/dread/anxiety [gróuz] ‫גרוייז דער‬/‫גרויז‬
terrible/horrible/atrocious [gróuzamləχ] ‫גרױזמליך‬
dread/shudder with horror [gróuzən] ‫גרױזן‬
green [grïn] ‫גרון‬
bottom/reason/cause/foundation [grund] ‫גרונד דער‬
count/earl [grof] ‫גרוֹף דער ־ן‬
core/kernel [grïts] ‫גרוץ דער ־א‬
great/large [gróus] ‫גרוש‬
groat [grošən] ‫גרוֹשן דער ־‬
barley ear [gríben zàng] ‫גריבן זאנג דיא ־ן‬
grim [grim] ‫גרים‬
fury/rage [grím(ən)] ‫גרימ(ן) דיא‬
have as a guest id.ir.wv [tsu gast hobən] ‫צו גשט הבן‬
there adv [do] ‫דו‬/‫דא‬

for that/to that end [do hér tsù] ‫דא הר צו‬
in it [doherín] ‫דאהרן‬
roof [daχ] ‫טאך דש‬/‫דאך‬
therewith/so that [domít(ə)] )‫דא מיט(א‬
thanks/gratitude [dank] ‫דאנק דער‬
inside/therein [dorinən] ‫דארינן‬
Dagon masc.prop.name [dogon] ‫ָדגָ ן‬
you 2s.ppr [du] ‫דו‬
Dublin geo [dublən] ‫דובלין‬
up there/above [dobən] ‫דובן‬
King David masc.prop.name [dóvid(h)amèləχ] ‫דוד המלך‬
this with prefixed def.art [dózig] ‫־דוזיג‬
Yiddish [daÿtš] ‫דויצש‬
after all/indeed/certainly [doχ] ‫דוך‬
sound/tone [don/ton] ‫דון דער‬
thunder [dundər] ‫דונדר דער‬
seem impers.+acc.ir.wv [dunkən] ‫דונקן‬
Thursday [dónərstog] ‫דונרשטאג דער‬
there [dortən] ‫דורטן‬
through/by prp + dat/acc [durχ] ‫דורך‬
thorn [dorn] ‫־ן‬/‫דורן דער ־א‬
joust [durnirən] ‫טורנירן‬/‫דורנירן‬
need/deserve prt-pr [durfən/dïrfən] ‫דורפן‬
glossary329
the fs.def.art; who f + pl.rel.prn [di] )‫די(א‬

thief/traitor/rogue [dib] ‫דיב דער‬
this dem.prn [diz/dis] ‫דיש‬/‫דיז‬
your 2s.poss.pr [din/dayn] ‫די(י)ן‬
humble [démïtig] ‫דימויטג‬
inside (there) [dinə] ‫דינא‬
thing [ding] ‫־ן‬/‫דינג דש ־א‬
serve [dinən] ‫דינן‬
stretch [denən] ‫דינן‬
servant/subject [dinər] ‫דינר דער ־‬
benefit/service/honor [dinst] ‫דינשט דער‬
Tuesday [dinstog] ‫דינשטאג דער‬
fem. servant [dinstmeyd] ‫דינשט מייד דיא‬
thick/plump/fat [dik] ‫דיק‬
dwelling/house [dirə] ‫דירה דיא ־ות‬
blood [dam] ‫דם דער‬
warrior/hero/young man [degən] ‫דעגן דער ־‬
sense/intention [deə] ‫דער ־ות‬/‫ֵדעַ ה דש‬
because/for/than/except conj [den] ‫דען‬
nevertheless [denoχ(t)] )‫דענוכ(ט‬
December [detsembər] ‫דעצעמבער דער‬
covering/protection [dek] ‫דעק דיא ־ן‬
hide/conceal/cover up/roof [dekən] ‫דיקן‬/‫דעקן‬
the ms.def.art; who rel.prn [der] ‫ד(ע)ר‬
dried meat [dërfleyš/dérfleyš] ‫דערפלײש דש‬
so much the X-er/all the X-er [destər __] __ ‫דעשטר‬
there/to that place [dar/dor] ‫דר‬
by it [d(a)rán/d(o)rán] ‫דארן‬/‫דראן‬
to be keen to/to be focused on [d(o)rán zàyn] ‫דראן זיין‬
thereby/in the process [dərbáy] ‫דר בייא‬
blanch/turn pale wv/sv7 [dərbleyχən] ‫דרבלייכן‬
have mercy/take pity on [dərbár(ə)mən] ‫דרברמן‬
aforementioned/of the same/that [dərglayχən] ‫דרגלייכן‬
make to forget/indemnify [dərgetsən] ‫דרגעצן‬
invent/concoct [dərdiχ tən] ‫דרדיכטן‬
exalted adj [dərhobən] ‫דרהובן‬
hear/perceive [dərhërən] ‫דרהורן‬
at home [dərhéym] ‫דר היים‬
therefore [dərhálbən] ‫דר הלבן‬
murder/kill [dərhárgənən] ‫דרהרגנן‬
melt/soften [dərveykən] ‫דרוואייקן‬
against it [dərvidər] ‫דר ווידר‬
choose [dərvelən] ‫דר ווילן‬
resolute/undaunted [dərvegən] ‫דרוועגן‬
arouse/awaken/inspire [dərvekən] ‫דרוועקן‬
gain/acquire/win scv3 [dərverbən] ‫דרווערבן‬
330 glossary
speedily [drotə] ‫דרוטא‬

from that/thence/out of it [d(o)róus] ‫דרױש‬
for which reason [d(o)rúm] ‫דרום‬
for the reason that/because [d(o)rúm dòs] ‫דרום דש‬
Dromore (County Down, Ireland) geo [dromorə] ‫דרומארע‬
glimpse/catch sight of scv2 [dərze(χ)ən] ‫דרזעהן‬
drown tr [dərtrenkən] ‫דרטרענקן‬
three card.num [dray] )‫דריי(א‬
threaten [dreyən] ‫דרײאן‬
offer/give spv.scv2 [dráyn gèbən] ‫דריין געבן‬
interrupt spv.scv9 +dat [dráyn fàlən] ‫דריין פאלן‬
thirteen card.num [draytsən] ‫דרייצן‬
thirty card.num [draysig] ‫דריישיק‬
press/force sv5 [dringən] ‫דרינגן‬
therefore/for that reason [dérənthàlbən] ‫דרינט האלבין‬
permit/allow/grant [dərlabən/dərlóubən] ‫דרלױבן‬/‫דרלאבן‬
permission [dərlabən] ‫דרלאבן דש‬
attain/obtain/get/achieve [dərlangən] ‫דרלאנגן‬
release/deliver/redeem [dərlëzən] ‫דרלויזן‬
liberator/rescuer/redeemer [dərlëzər] ‫דרלויזר דער‬
illuminated/enlightened [dərlaÿχt] ‫דרלוייכט‬
lengthen [dərlengən] ‫דרלענגן‬
rejoice/delight in/gladden [dərmeyən] ‫דרמייאן‬
admonish/exhort [dərmeynən] ‫דרמיינן‬
thereafter [dərnóχ] ‫דר נוך‬
according as [dərnóχaz] ‫דר נוך אז‬
something new happen [dərnayən] ‫דרנייאן‬
besides/additionally [dərnebən] ‫דרנעבן‬
filth/mire/muck [drek] ‫דרעק דער‬
investigate/fathom [dərforšən] ‫דרפארשן‬
satisfy/compensate for/take account of [dərfilən] ‫דרפילן‬
delighted [dərfréyt] ‫דרפרייט‬
in addition/about it [dərtsú] ‫דר צו‬
raise/educate sv8 [dərtsiən] ‫דרציהן‬
show [dərtseygən] ‫דרצײגן‬
say/tell/recount/narrate [dərtseylən] ‫דרצֵ ילן‬
in return for that [dərkegən] ‫דרקיגן‬
recognize/realize [dərkenən] ‫דרקענן‬
rip apart sv7 [dəraysən] ‫דרריישן‬
sermon [drošə] ‫דרשה דיא ־ות‬
stupified [dərštán(dən)] ‫דרשטאן‬/‫דרשטאנדן‬
strike (dead)/kill sv6 [dəršlogən] ‫דרשלאגן‬
catch surreptitiously sv7 [dəršlayχ ən] ‫דרשלײכן‬
balance/offset/equal [dəršetsən] ‫דרשעצן‬
be alarmed/stricken scv3 [dəršrekən] ‫דרשרעקן‬
the nts.def.art; who rel.prn; (so) that conj [dos/das] ‫דז‬/‫דש‬
glossary331
in the same way/likewise gen.sg [des glayχən] ‫דש גלייכן‬

that/the selfsame (thing) [dos zelbig] ‫דש זעלביג‬
the selfsame/the very same [doszelbigst] ‫דש זעלביגשט‬
harbor [havən] ‫האבן דער‬

Le Havre (= Havre de Grace) geo [havrə də gratsə] ‫האברע דע גראצע‬
has of it id [hotsən] ‫האט זיין‬ָ = ‫האטזן‬
half of [halbərt] ‫האלברט‬
neck [halz] ‫האלז דער‬
carress/cuddle/nuzzle/fondle [halzən] ‫האלזן‬
just adv [halt] ‫האלט‬
hold/esteem/hold in honor sv9 [haltən] ‫האלטן‬
Hameln geo [haməl] ‫האמיל‬
hang sv9 [hangən] ‫האנגן‬
hand/side [hand hend(ə)] )‫ה(א)נד דיא הינד(א‬
immediately adv [tsu hánd] ‫צו ה(א)נד‬
case/deal/thing/business [handəl] ‫האנדל דער‬
dealings/reception/treatment [handlung] ‫האנדלונג דיא ־ן‬
await [harən/herən ?] ‫הערן‬/‫הארן‬
armor [harniš] ‫הארניש דער‬
protection/care/keeping [hut] ‫הוט דיא‬
urinate [hó(u)ərn] ‫הױארן‬
bonnet/cap wn [hóub] ‫הויב דיא ־ן‬
head [houbt/heybt heybtər] ‫הייבט דש הייבטר‬/‫הו(י)בט‬
captain/commander [hóubtman] ‫הױבט מן דער‬
house [hóuz haÿzər] ‫הויז דש הויזר‬
today adv [haÿt] ‫הויט‬
protect/guard [hïtən] ‫הויטן‬
beware refl [hïtən ziχ] ‫הויטן זיך‬
hollow [hóul] ‫הויל‬
heavy seas/rough water [hóul wásər] ‫הויל וואשיר דש‬
aid/help/remedy [hïlf] ‫הו(י)לף דיא‬
fem dog [hïntən] ‫הו(י)נטין דיא ־ן‬
(little) dog [hïntlayn] ‫ה(ו)ינטליין דש‬
entertaining/fine [hïpš] ‫ה(ו)יפש‬
hear [hërən] ‫הוירן‬
high(ly) [houχ] ‫הוך‬
glorious [hòuχgəlóbt] ‫הוך גיל(ו)בט‬
grace/favor/affection/love [huld] ‫הולד דיא‬
well-disposed/affectionate [hold/holt] ‫הולט‬
fetch/receive/get [holən] ‫הולן‬
Dutch [hólendəš] ‫הולנדיש‬
wood [holts] ‫הולץ דש‬
have/perf.aux./ir.wv [hon/hobən] ‫ה(ו)בן‬/‫הון‬
hungry [hung(ə)rig] ‫הונגריג‬
be hungry impers.const + acc [hungərn] ‫הונגרן‬
332 glossary
hundred card.num [hundərt] ‫הונדערט‬

dog [hunt hïnt] ‫הוינט‬/‫־ן‬/‫הונט דער ־א‬
honey [honig] ‫הוניק דער‬
court, play the courtier/be arrogant [hofirtən] ‫הופירטן‬
hope [hofən] ‫הופן‬
hope [hof(n)ung] ‫הופ(נ)ונג דיא ־ן‬
arrogant/prideful [hófartəg] ‫הופרטיג‬
hair [hor] ‫הור דש ־‬
Hurknis masc.prop.name [húrk(ə)nis] ‫הורקנִ יש‬ְ
herewith/from this adv [hi . . . bi] ‫ בי‬. . . ‫הי‬
here [hi] )‫הי(א‬
raise/lift sv13 [hebən] ‫היבן‬
heath/moor [heyd] ‫הייד דיא ־ן‬
heathen [heyd] ‫הייד דער ־ן‬
luck/fortune/chance [heylə] ‫היילא דש‬
holy/sacred [heylig] ‫הייליג‬
sanctify/hallow [heyligən] ‫הײליגן‬
heal [heylən] ‫היילן‬
home/homeland [heym] ‫היים דש‬
at home [dohéymən] ‫דא הײמן‬
to one’s home(land) [heym tsu land] ‫היים צו לנד‬
to home adv [heymə] ‫היימא‬
secret(ly) [heymləχ] ‫היימליך‬
command [heysə] ‫־ן‬/‫היישא דיא ־‬
fervid(ly)/ardent(ly) [heysləχ] ‫היישליך‬
be named/called/order sv11[heysən] ‫היישן‬
the Most High [der heχ stər] ‫ דער היכשטר‬:‫היכשט‬
hero [held] ‫הילד דער ־ן‬
Hildesheim geo [híldəsəm] ‫הילדסום‬
diarrhea/dysentery [hiləχ] ‫היליך דער‬
(re)sound/ring out [helən] ‫הילן‬
heaven [himəl] ‫הימ(י)ל דער‬
heavenly kingdom [himəl riχə] ‫הימ(י)ל ריכ(א) דש ־א‬
five days H [χomíšə yómim] ‫ה ימים‬
heavenly [himliš] ‫הימלש‬
there/hence [hin(ə)] )‫הינ(א‬
run down spv.sv12 [hinóblàfən/-lòufən] ‫הינב ל(וי)פן‬
go away ir.spv [hin gon/gan] ‫הין גון‬
away [hinvék] ‫הינוועק‬
go away ir.spv/sv [hinvékgon/-gan] ‫הינוועק גון‬
run away spv.sv12 [hinvéklàfən/-lòufən] ‫הינוועק ל(וי)פן‬
across [hinïbər] ‫הינױבר‬
go up/ascend ir.spv.sv [hinóufgon/-gan] ‫הינויף גון‬
ride up spv.sv7 [hinóuraytən] ‫הינויף רײטן‬
behind prp+d/a [hintər] ‫הינטר‬
deceit/deception/treachery [híntərhalt] ‫הינטר הלט דער‬
glossary333
come (in)to/enter/attain spv.sv4 [hináynkùmən] ‫היניין קומן‬

in this place [hinən] ‫הינן‬
go one’s way spv.sv8 [híntsiχən] ‫הין ציכן‬
come/get to/arrive spv.sv4 [hínkumən] ‫הין קומן‬
turn toward spv [hín kèrən] ‫הין קירן‬
stride away/sweep off spv [hínštrayχən] ‫הין שטרייכן‬
heat wv [hitsən] ‫היצן‬
lady/mistress noun [herə] ‫הירא דיא ־ן‬
exalted/noble/lordly adj [herə] ‫הירא‬
shout down to spv.sv7 [heróbšràyən] ‫היראב שרייאן‬
out/on the outside adv [heróus] ‫ה(י)רויש‬
come out spv.ir.sv [heróusgon/-gan] ‫ה(י)רויש גון‬
out/forth/into the open [heróusər] ‫הירוישר‬
perception/news [herung] ‫הירונג דיא‬
herdsman [hirt] ‫הירט דער ־ן‬
shepherd’s staff [hírtən štàb] ‫הירטן שטאב דער‬
brain [hirn] ‫הירן דש‬
hereafter [hernóχ] ‫ה(י)רנאך‬
produce/bring forth spv.ir.wv [(h)erfárbrèngən] ‫הירפאר ברענגן‬
moan [hist] ‫הישט דער‬
hallelujah [haləluyo] ‫הללויה‬
‘the place’ = God talm H [hamokəm] ‫המקום דער‬
pleasure/enjoyment [hanoə] ‫הנאה די‬
Hell wn [hel] ‫העל דיא‬
helmet [helm] ‫העלם דער‬
help scv3 [helfən] ‫ה(ע)לפן‬
shirt/shift [hemd] ‫העמד דש‬
attribute/accuse/succeed/happen/hang/attach [hengən] ‫הענקן‬/‫הענגן‬
join/couple [heftən] ‫העפטן‬
(to) here/there/at that place adv [her] ‫חר‬/‫ה(ע)ר‬
lord wn [her] ‫הער דער ־ן‬
‘the great lord’ = the sultan [der gróusər her] ‫דער גרוישר הער‬
harsh/difficult/bitter [herb] ‫הערב‬
inn [hérberig] ‫הערבריג דיא‬
hard/painful/difficult [hert/hart ?] ‫הערט‬
harden/temper [hertən] ‫הערטן‬
majesty [hérləχkeyt] ‫הערליכקײט דיא‬
heart wn [herts(ə)/χerts(ə)] ‫חרצא‬/)‫ה(ע)רצ(א‬
)‫(־‬/‫דש ־ן‬
heart’s dearest id [herts alər libst] ‫הערץ אליר ליבשט‬
[my] dear, true heart [herts libə traÿə] ‫הערץ ליבי טרויא‬
dear/darling adj [hertsig] ‫הערציג‬
duke [hertsəg] ‫הערציג דער‬
rule/reign [heršən] ‫הערשן‬
abandoned/ownerless [hefkər] ‫ֶה ְפ ֵקר‬
‘the Holy One, blessed be He’ = God H [hakódeš bórχu] ‫ה‾ק‾ב‾ה = הקדוש־ברוך־הוא‬
334 glossary
to here adv [χer/her] ‫ חר‬/ ‫הר‬

kill/murder/ravage wv [hárgənən gəhargət] ‫הרגנן גיהרגיט‬
‘the blessed Name’ = God H [hašém yisbórəχ] ‫‾שי‾ = השם יתברך‬ ‾‫ה‬
urine [haštone] ‫ַה ְש ָתנָ ה דיא‬
Leviticus 19:18: love your neighbor as yourself H ‫וְ ָא ַה ְב ָתּ לְ ֵרעֲ ָך כָּ מוָֹך‬

and with respect to all that H [uvəχ óulzòs] ‫ובכל זאת‬
a word to the wise H [vədáy lamévin] ‫וד''ל = וְ ַדי לַ ֵמּ ִבין‬
wobble/totter/waggle [vogəln] ‫וואגלן‬
risk/wager/venture [vagən] ‫וואגן‬
where/in the case that/if [vu] ‫וואו‬
to where/whither [vu hín] ‫ הין‬. . . ‫וואו‬
from where/whence [vu hér] ‫ הער‬. . . ‫וואו‬
rage [wïtən] ‫וֻ ואוטן‬
week [voχ] ‫וואוך דיא ־ן‬
wolf [volf velf] ‫וואולף דער וועלף‬
bliss/delight [von] ‫וואון דיא‬
wound [vund] ‫וואונד דיא ־ן‬
wound/injure [vundən] ‫וואונדן‬
marvelous/wondrous [vúndərbàrləχ] ‫װאונדר בארליך‬
marvel/miracle [vúndərvèrk] ‫װאונדר װערק דש‬
marvel/wonder/be amazed at refl [vundərn ziχ] ‫וואונדרן זיך‬
dwelling [vonung] ‫וואונונג דיא ־ן‬
dwell/live [vonən] ‫וואונן‬
worm [vorim verim] ‫וואורים דער ווערים‬
root/herb [vortsəl vortslən] ‫וואורצ(י)ל דיא ־ן‬
wilderness/mountainous region [vïstənáy] ‫װאושטנײא דיא‬
wipe [višən] ‫וואושן‬
stay awake/wake [vaχ ən] ‫וואכן‬
(bees)wax [vaχs] ‫וואכש דש‬
grow sv6 [vaχsən/vaksən] ‫וואקשן‬/‫וואכשן‬
lovely adj [vól gətòn] ‫וואל גיטן‬
esteemed/held in honor [vólgəhàltən] ‫וואל גיהאלטן‬
pleasure [vólgəfàlən] ‫וואל גיפאלן דש‬
successful [vólgəròtən] ‫וואל גיראטן‬
forest [vald] ‫וואלד דער‬
come on!/let’s go! interj [vol χer] ‫וואל חר‬
wish/want to prt-pr [volən/velən/vilən] ‫ווילן‬/‫וואלן‬
travelling clothes pl [vándərklèydər] ‫וואנדר קלײדר‬
bug/insect [vants(ə)] ‫װאנצ(א) דיא ־ן‬
gesture/movement [vank venk] ‫וואנק דער ווענק‬
true [vor] ‫וואר‬
truth [vorheyt] ‫וו(א)רהייט דיא‬
truthful/honest [vórhaftig] ‫װארהפטיג‬
why inter [vorúm/vórum] ‫ווארום‬
speak truthfully spv [vórzogən] ‫וואֹר זגן‬
glossary335
wait/await + gen/look after/care for [vartən] ‫וו(א)רטן‬

truly [vorləχ] ‫ווארליך‬
warn [varnən] ‫וו(א)רנן‬
what(ever)/no matter what [vos] ‫וו(א)ז‬/‫וו(א)ש‬
what is the matter with you id [vos ist dir] ‫וו(א)ש אישט דיר‬
what kind of [vos . . . far] ‫ ) פר‬. . . ( ‫וו(א)ש‬
wash sv6 [vašən/vešən] ‫וועשן‬/‫וואשן‬
water/body of water/stream [vasər] ‫וו(א)שר דש‬
how [vi] ‫ווי‬
painful [vey] ‫ווֵ יא‬
misery/pain [ve(y)] ‫ווֵ יא דיא ־ען‬
pain/ache [véytog/véytəg] ‫וויא ט(א)ג דער‬
hurt/ache spv.irv.prv [veyton] ‫וויא טון‬
teeming/swarming [vidmig] ‫ווידמיג‬
abound/teem/swarm [vídmənən] ‫ווידמנן‬
ram [vidər] ‫װידר דער‬
again adv [vidər] ‫ווידר‬
again/in turn [vídərùm] ‫ווידר אום‬
on the other hand/in turn [vìdər herúm] ‫ווידר הרום‬
challenge/repudiate [vidərzógən] ‫ווידרזוגן‬
happen/occur sv6 [vidərfórən] ‫ווידרפארן‬
opposite/converse [víderšpil] ‫װידר שפיל דש‬
oppose/rescind (often spv).scv3 [vidəršpreχən] ‫ווידרשפרעכן‬
weigh sv8 [wigən] ‫וויגן‬
meadow/pasture/clearing wn [viz] ‫וויז דיא ־ן‬
wife/woman [vayb/vip] ‫־ן‬/‫דיא ־ר‬/‫וויפ דש‬/‫ווייב‬
as a wife [tsum váybə/váypə] ‫ווייפא‬/‫צום ווייבא‬
hero/warrior [vaygant] ‫ווײגנט דער‬
graze/pasture [vaydən] ‫װײדן‬
heartily/ to the full [vaydləχ] ‫וויידליך‬
wise [vayz] ‫ווייז‬
show/indicate sv7 [vayzən] ‫ווייזן‬
far [vayt] ‫ווייט‬
soft [veyχ] ‫ווייך‬
yield/relax/sag/sink sv7 [vayχən] ‫ווייכן‬
time/interval/period [vayl] ‫ווייל דיא‬
meanwhile/in the meantime [dərváyl] ‫דר ווייל‬
because conj/as long as adv [diváyl] ‫דיא ווייל‬
weep [veynən] ‫וויינן‬
wisdom [vaysheyt] ‫וויישהייט דיא‬
imp/sprite/creature wn [viχt] ‫דש‬/‫וויכט דער‬
money exchange office [veχsəl] ‫וויכשיל דער‬
exchange (money) [veχsəln] ‫וויכשילן‬
wild [vild] ‫ווילד‬
willingly [víləgləχ] ‫וויליגליך‬
who(ever)/which(ever) rel.prn [velχ-] ‫וועלכ־‬/‫ווילכ־‬
336 glossary
on whatever day adv [veləχs togs] ‫וויליכש טגש‬

choose [velən] ‫ווילן‬
will/consent wn [vil(ən)] ‫וויל(ן) דער‬
Vienna geo [vin] ‫ווין‬
Vienne geo (France) [vin] ‫ווין‬
wine [vin/vayn] ‫ווין דער‬
last year’s vintage [fernər/firnər vayn] ‫פירנר וויין דער‬
sore/in pain [vind] ‫ווינד‬
wind [vind] ‫ווינד דער‬
Venice geo [vənedig] ‫ווינידיג‬
expect/imagine [venən] ‫ווינן‬
corner/a place to one side [vinkəl] ‫ווינקל דער ־‬
Viene fem.prop.name [vienə] ‫וויענה‬
reason/intelligence [vits] ‫וויץ דער ־ן‬
wake [vekən] ‫וויקן‬
we 1pl.ppr [vir] ‫וויר‬
possession/power [ver] ‫ֵװיר דיא‬
worthy [virdig] ‫ווירד(י)ג‬
dignity/nobility [vírdəkeyt] ‫ווירדיקייט דיא‬
host/landlord [virt] ‫ווירט דער‬
protect/resist/ward off [verən] ‫ווירן‬
desolate/waste [vist] ‫ווישט‬
know ir.wv [visən] ‫וואושן‬/‫ווישן‬
marvel [vundər] ‫וונדר דש ־‬
way/path/road/manner [veg] ‫וועג דער ־א‬
arrange/bring about/engineer prv.ir.wv [tsu vegən brengən] ‫צו וועגן ברענגן‬
because of prp + d/g [vegən] ‫וועגן‬
for the sake of X [vegən ___ vilən] ‫וועגין __ ווילין‬
for your sake [fun daynət vegən] ‫פון דיינט וועגן‬
pass/end/depart spv/sv8 [veg tsiχ ən] ‫וועג ציהן‬
neither . . . nor conj [vedər noχ] ‫ נוך‬. . . ‫וועדר‬
weather [vetər] ‫וועטר דש‬
rolling pin/roller [vélgər hòlts -heltsər] ‫װעלגיר הולץ דש ־ר‬
Romance-language, usually Italian (sometimes geo) [velš] ‫וועלש‬
because/when/if/except [ven] ‫ווען‬
except that conj [venə dos] ‫ווענא דש‬
turn/reverse/convince (refl)ir.wv/(sv) [vendən (ziχ)] )‫ווענדן (זיך‬
few [venig] ‫וועניג‬
who(ever) inter./rel.prn [ver] ‫ווער‬
wedge-shaped bread loaf [vek] ‫וועק דער‬
worthy [verdə] )‫ווערד(א‬
become pass.aux scv3 [ver(d)ən] ‫וו(ע)ר(ד)ן‬
be born prv [ver(d)ən gəborən] ‫ווער(ד)ן גיבארן‬
become pregnant prv [ver(d)ən trogən] ‫ווער(ד)ן טרגן‬
reject/refuse prv [ver(d)ən posəl] ‫ווער(ד)ן ָפסול‬
be granted/bestowed prv [ver(d)ən tsu teylə] ‫ווער(ד)ן צו טיילא‬
glossary337
dignity [vérdəkeyt] ‫ווערדקייט דיא ־ן‬

dignity/splendor/value [vert] ‫וו(ע)רט דער ־ן‬
strangely/boldly [verχləχ/verkləχ] ‫ווערכליך‬
truly/certainly [verləχ] ‫ווערליך‬
throw/cast scv3 [verfən] ‫ווערפן‬
action/work/deed [verk] ‫־א‬/‫ווערק דש ־‬
herb garden [vurtsə-/vortsə-gortən -gertən] ‫וורצא גרטן דער ־גערטן‬
Psalms 90:17 (recited at sabbath’s end) H [vayhi noəm] ‫ויהי נועם‬
the sixth letter of the Hebrew alphabet [vov] ‫ויו דיא‬
Vayezatha (youngest son of Haman) masc.prop.name/ ‫ויזתא‬
penis metaphor [vayezosə]
and he went H [vayeləχ] ‫וילך‬
and implements of a house full of all good things H cf. ‫וכלי בית מלאה כל טוב‬
Dt 6:11[uχle bayis məleo kol tov]
and from there he journeyed H [umišám nísa] ‫ומשם נסע‬
and the remaining H [ušare] ‫ושארי‬
thus/so/if adv [zo] ‫זו‬/‫זא‬

consequently/therefore/with that [zomít] ‫זא מיט‬
as God is my witness id [zomir got gəšvorən] ‫זומר ֹגוט גישווארן‬
say ir.wv [zogən gəzogt/gəzeyt] )‫גיזייט‬/‫ז(א)גן (גיזוגט‬
satisfied/satiated [zat] ‫זאט‬
saddle [zatəl] ‫ז(א)טיל דער‬
thing/matter [zaχ] ‫זאך דיא ־ן‬
rub on/anoint [zalbən] ‫זאלבן‬
Salé (Moroccan port city) geo [zalé] ‫זאלעה‬
salt [zalts] ‫ז(א)לץ דש‬
seed-bearing [zámhaftig] ‫זאמהאפטיג‬
then/still/yet/additionally adv [zan] ‫ז(א)ן‬
sand [zand] ‫ז(א)נד דער‬
gentle/gently/smooth(ly) [zanft] ‫זאנפט‬
Safien Valley (Graubünden, Switzerland) geo [záfyer ‫זאפאיער לנד דש‬
lànd]
juice [zaft] ‫דש‬/‫ז(א)פט דער‬
Sophia fem.prop.name [zófyə] ‫זאפיא‬
trouble/care/sorrow/concern [zorg] ‫זורג דיא‬/‫זארג‬
worry/be aggrieved [zorgən] ‫זארגן‬
suck sv8 [zóugən] ‫זוגן‬
such [zëlχ] ‫ז(ו)ילך‬
sin/transgression [zïndə] ‫ז(ו)ינדא דיא ־ן‬
sigh [zïftsə] ‫ז(ו)יפצא דער ־ן‬
sigh [zïftsən] ‫ז(ו)יפצן‬
sweet [zïs] ‫זויש‬
otherwise/in addition [zïst] ‫זוישט‬
sweetness [zïskeyt] ‫זױשקײט דיא‬
have the honor of/live to see prv [zóuχə zayn] ‫זוכה זיין‬
338 glossary
seek/look for [zuχən] ‫זוכן‬

sole (of foot)/foot [zol] ‫זול דיא ־ן‬
should/be obligated prt-pr [zolən/solən/zulən/sulən] ‫שולן‬/‫זולן‬
lineage/descendants/seed [zóumən] ‫זומן דער‬
sun [zun] ‫זון דיא‬
son [zun zïn)] ‫זון דער זוין‬
individuality [zúndərheyt] ‫זונדרהײט דיא‬
individually [in zúndərheyt] ‫אין זונדרהייט‬
particular/special [zúndərləχ] ‫זונדרליך‬
but rather/instead [zondər(n)] )‫זונדר(ן‬
Sunday [zuntog] ‫זונטאג דער‬
sunshine [zúnənšìn] ‫זונן ̌שין דער‬
otherwise [zunstən] ‫זונשטן‬
she/they 3s.fem + c.pl.ppr [zi] ‫זי‬
Zeus masc.prop.name [zéus] ‫זיאוס‬
seven card.num [zibən] ‫זיבן‬
seventy card.num [zíb(ə)tsig] ‫זיב(ע)ציק‬
seventeen card.num [zíb(ə)tsən] ‫זיב(ע)צן‬
bless [zég(ə)nən] ‫זיגנן‬
boil sv8 [ziden] ‫זידן‬
after(wards)/later [zidər] ‫זידר‬
sea/ocean [ze] ‫זי(ה) דיא‬
side wn [zit] ‫זיט דיא ־ן‬
custom/practice/usage [zit(ə)] ‫דיא ־ן‬/‫זיט(א) דער‬
ethical/moral/proper [zitləχ] ‫זיטליך‬
suckle/nurse/breastfeed ir.wv [zeygən] ‫זייגן‬
(made of) silk [záydən] ‫זיידן‬
string/string music/music (in general) [zayt] ‫זייט דיא ־ן‬
cord/rope [zeyl] ‫זייל דש‬
be anomalous verb [zin/zayn] ‫זי(י)ן‬
his masc.poss.prn [zin/zayn] ‫זי(י)ן‬
(to/for/of one)self refl.prn.indecl [ziχ] ‫זיך‬
assure/make certain [ziχərn] ‫זיכרן‬
soul [zelə] ‫זילא דיא ־ן‬
silver [zilbər] ‫זילבר דש‬
Zimro masc.prop.name [zimro] ‫זִ ְימ ָרה‬
sing sv5 [zingən] ‫זינגן‬
because [zind dos] ‫זינד דש‬
since/from the moment that [zínt(ə)mol] ‫זינטמול‬
yearning/longing [zenən] ‫זינן דש‬
mustard [zenfə] ‫זינפא דער‬
sit sv1 [zitsən] ‫זיצן‬
much adv [zerə] ‫זירא‬
merit/credit [sχus] ‫־ים‬/‫זכות דער ־ן‬
male/man H [zoχər sχorim] ‫זכר דער ־ים‬
of blessed memory (of masc.deceased) [ziχróunə livroχə] ‫ז'ל = זכרונה לבֿרכה‬
glossary339
salmon [zaləm (zalmo?)] ‫זלום (זלמו ?) דער‬

whoring/fornication [znus] ‫זנות דיא‬
Sint Eustatius (Caribbean) geo [zínt efstátsyus] ‫זנט עפשטאציוס‬
mast [zégəl bòum] ‫זעגיל בױם דער‬
look at/look (= appear/seem) scv2 [zehən/zeχən] ‫זחן‬/‫ז(ע)הן‬
sixty card.num [zeχtsig] ‫זעכציק‬
sixteen card.num [zeχtsən] ‫זעכצן‬
six card.num [zeχs] ‫זעכש‬
same adj/oneself prn [zelb] ‫זעלב‬
as one of three/as a threesome [zelb drit] ‫זעלב דריט‬
(one)self/-self prn [zelbst/zelbər(t)] )‫זעלבר(ט‬/‫זעלבשט‬
be oneself/feel well [bay zelbst zayn] ‫בייא זעלבשט זיין‬
strange/odd/peculiar [zeltsəm] ‫זעלצום‬
send ir.wv [zendən] ‫ז(ע)נדן‬
gentleness [zénftikeyt] ‫זענפטיקײט דיא‬
mild [zénftmïtig] ‫זענפט מויטיג‬
sow/strew [zeən] ‫זיאן‬/‫זעען‬
seat/be seated/sit down refl [zetsən ziχ] ‫זעצן זיך‬
Zerah/Zarah masc.prop.name [zorəχ] ‫זָ ַרח‬
friend/comrade [χavər χavérim] ‫חבר דער ־ים‬

group/circle/gang/company [χavrusə] ‫חברת = חברותא דיא‬
one goat Ar [χad gádye] ‫חד גדיא‬
room [χeydər χadorim] ‫ֶח ֶדר דער ־ים‬
God forbid! [χás vəšòləm] ‫ח"ו = חס־ושלום‬
intermediary days of Passover and Sukkot [χoləmóuəd] ‫חוֹל ַהמוֹעֵ ד דער‬
wedding canopy [χupə] ‫חוּפה דיא ־ות‬ ָ
enduring/permanent H [χáyvəχàyəm] ‫חי וקים‬
difference/distinction/opposite talm [χilək χilukim] ‫ח(י)לוק דער ־ים‬
wedding (ceremony) [χisən] ‫חיתון דער‬
sage/wise man [χoχəm χaχomim] ‫ָחכָ ם דער ־ים‬
witticism/joke/wisdom [χoχmə] ‫חכמה דיא ־יות‬
animal fat [χeləv] ‫ֵחלֶ ב דער‬
challah/ritual taking and burning of dough portion [χalə] ‫ַחלָ ה דיא‬
procedure to relieve obligation of levirate marriage ‫ְחלִ יצָ ה די‬
[χalitse]
share/portion [χeylek χalokim] ‫ֵחלֶ ק דער ֲחלָ קיִ ם‬
khan [χam] ‫חם דער‬
my father-in-law H [χomi] ‫חמי‬
leavened food [χomets] ‫ָח ֶמץ דער‬
flattery [χ(ə)nifə] ‫חניפה דיא ־ות‬
mistake/error [χisórn χəsróunəs/χəsróunim] ‫־ים‬/‫חסרון דער ־ות‬
gracious [χeynt] ‫חענט‬
(desirable) thing [χeyfets χfeytsim] ‫ֶח ֶפץ דער ־ים‬
he 3s.masc.ppr [χer/er] ‫ער‬/‫חר‬
regret/remorse/repentance [χarotə] ‫ְח ָר ַטה דיא‬
340 glossary
(Jewish) excommunication [χeyrəm] ‫ֵח ֶרם דער‬

Jewish month: October–November [χešvən] ‫חשוון דער‬
bridegroom [χesən] ‫ֵח ַתן דער‬
day [tog togə teg] ‫טעג‬/‫־א‬/‫ט(א)ג דער ־‬

in all his days/his whole life [al zayn teg] ‫אל זיין טג‬
all days = every day map [álə tòg/tèg] ‫אלי טג‬
on whatever day adv [veləχs togs] ‫וויליכש טגש‬
daily [togləχ/tegləχ?] ‫טאגליך‬
to be valuable/useful/good (prt-pr) [tóugən/tagən] ‫טאגן‬
Tatar [totər] ‫טאטר דער ־‬
Tatar adj [tótəriš] ‫טאטריש‬
junk/toy [tant] ‫טאנט דער‬
dance [tán(e)tsən] ‫ט(א)נ(י)צן‬
dance [tants] ‫ט(א)נץ דער‬
ritual immersion for purification [tvilə] ‫ְט ִבילָ ה דיא‬
Jewish month: December–January [teyvəs] ‫טבֿת דער‬
Tovas masc.prop.name [tovas] ‫ָטבֿת‬
good/well H [tov] ‫טוב‬
rant/fume/rampage [tobən] ‫טובן‬
virtue [tugənd] ‫טוגנט דיא ־ן‬
noble/virtuous [túgənthaft] ‫טוגנטהפט‬
dead [tóut] ‫טוט‬
capable [tóugləχ] ‫טויגליך‬
thousand [tóuzənt] ‫טויזנט‬
one hundred thousand [tóuzənt mol hundərt] ‫טויזנט מאל הונדרט‬
kill [tëtən] ‫טויטן‬
devil/demon [taÿvəl] ‫טוייביל דער‬
devilish/demonic [táÿvəliš] ‫טױיבילש‬
door [tïr] ‫טויר דיא ־ן‬
be permitted/dare prt-pr [tërən] ‫טערן‬/‫טו(י)רן‬
cloth/rag [tuχ tïχər] ‫טוך דש טיכר‬
daughter [toχtər/tëχtər] ‫טוכטר דיא טעכטר‬
do/make/put; do (as aux) ir.wv [ton/tun] ‫טון‬
wrong [toə] ‫ֹטועֶ ה‬
be wrong refl.prv [toə zayn ziχ] ‫ֹטועֶ ה זיין זיך‬
gate [tor] ‫טור דש‬
porter/gatekeeper [tórhïtər] ‫ֹטור הויטר דער‬
folly/foolishness [torheyt] ‫טורהט דיא ־ן‬
tower [turn tïrn] ‫טורן דער טוירן‬
touch/pat/caress [tetšən] ‫טיטשן‬
dough [teyg] ‫טאײג דער‬/‫טייג‬
part/piece/portion/canto [teyl] ‫־א‬/‫דער ־יס‬/‫טייל דש‬
be granted/bestowed prv.spv.scv3 [tsu teylə ver(d)ən] ‫צו טיילא ווער(ד)ן‬
divide/share [teylən] ‫טיילן‬
ink [tint] ‫טינט דיא‬
glossary341
deep [tif] ‫טיף‬

depth [tifnis] ‫טיפניש דיא‬
animal [tir] ‫טיר דש ־ן‬
Turk [tïrk/tirk] ‫טירק דער ־ן‬
Turkish [tirkiš/tïrkiš] ‫טירקיש‬
table [tiš] ‫טיש דער ־א‬
father/dad [tet] ‫טעט דער‬
temple [tempəl] ‫דער ־‬/‫טעמפיל דש‬
Texel (Frisian island) geo [tesəl] ‫טעסל‬
trot/jog [trabən] ‫טראבן‬
carry/bear sv6 [tragən/trogən] ‫טר(א)גן‬
pregnant adj [trogən] ‫טר(א)גן‬
pregnant [trogəndig] ‫טראגנדיג‬
consider/think [traχtən] ‫טר(א)כטן‬
guard/servant/infantryman [trabánt] ‫טרב(א)נט דער ־ן‬ ַ
true/loyal/faithful [traÿ] ‫טריי‬/‫טרוי‬
faith/fidelity/loyalty [traÿ(ə)] ‫טריי(א) דיא‬/)‫טרוי(א‬
trust wv [tróuən/trïwən] ‫טרויאן‬
confidence/faith/trust [tróuən] ‫טרוייאן דש‬/‫טרויאן‬
in good faith/truthfully [mit tróuən] ‫מיט טרויאן‬
dull [trïb] ‫טרױב‬
dear/beloved/intimate/faithful [tróu(ə)t] ‫טרווייט‬/‫טרוייט‬
dream [tróum] ‫טרױם דער‬
grieve/sorrow [tróuərn] ‫טרױערן‬
sad [tróurig] ‫טרויריג‬
sadness [tróurikeyt] ‫טרויריקייט דיא‬
comfort/take solace in [trëstən] ‫טרוישטן‬
throne [tron] ‫טרון דער‬
drunkenness [trunkheyt] ‫טרונקהייט די‬
drunk/intoxicated [trunkən] ‫טרונקן‬
fool/ninny/schmuck [trop(f)] ‫טרופף דער‬
dry [trukən] ‫טרוקן‬
dryland/dryness [trúkənis] ‫טרוקניש דיא‬
names (?) as magical incantation [tórtiə pórtiə górtiə] ‫טרטיה פרטיה גורטא‬
tribute [tribút] ‫טריבוט דער ־ן‬
step scv2 [tretən] ‫טר(י)טן‬
drive/chase (away)/do/carry on/out sv7 [traybən] ‫טרייבן‬
drink sv5 [trinkən] ‫טרינקן‬
give to drink [trenkən] ‫טרינקן‬
not kosher/(ritually)impure [treyf] ‫טריף‬
tear [treər] ‫טרעהר דיא ־ן‬
non-kosher food/menstrual impurity H [tarfəs] ‫דיא‬/‫ַט ְרפות דש‬
chase/drive/hunt [yogən] ‫יאגן‬

lament/misery [yomər] ‫דש‬/‫יאמר דער‬
January [yánuar(i)] ‫יאַנואַר(י) דער‬
342 glossary
year [yor] ‫יאֹר דש ־א‬

the subsequent year/next year [dos ánd(ə)rə yor] ‫דאש אנדרי יאר‬
well-known and famous H [yədúə uməfúrsəm] ‫ידועה ומפורסם‬
Judah masc.prop.name [yəhudə] ‫הודה‬ ָ ְ‫י‬
Jew [yəhudi] ‫יהודי דער ־ם‬
Jonathan masc.prop.name [yóunəsən] ‫יְ הונָ ָתן‬
yes/indeed/after all adv [yo] ‫י(ו)א‬
youth/childhood [yugənd] ‫יוגנד דיא‬
since childhood [fun yugend óuf] ‫פון יוגנד אויף‬
Jew wn [yud(ə)/yid(ə)/yïd(ə)] ‫יוֻ ד(א) דער ־ן‬
Jewish [yïdiš] ‫יודיש‬
little Jew dim [yïdlayn] ‫יודלין דש ־‬
Jewish- [yïdən] )‫יוידנ(־‬/)‫יודנ(־‬
fem. Jew [yḯdənə] ‫יודני דיא ־ש‬
circumcise [yḯdəšən] ‫יוֻ דשן‬
hooray celebratory exclamation [yəhúšay habitáyə] ‫יוהאשי הביטײעי‬
July [yuli] ‫יולי דער‬
(Jewish) holiday [yontəv yontóuvim] ‫יוֹם טוֹב דער ־ים‬
Yom kippur [yənkipurim] ‫יום כיפורים דער‬
young [yung] ‫יונג‬
youth/young man [yúng gəzèl] ‫יונג גיזעל דער ־ן‬
young king = prince [yung meleχ m(ə)loχim] ‫יונג ֶמלֶ ך דער ־ים‬
young woman/maiden/virgin wn [yung fróuə] ‫יונג פרווא דיא ־ן‬
young king = prince [yung kënig/kïnig] ‫יונג קויניג ־א‬
June [yuni] ‫יוני דער‬
Greek [yəváni -im/-əs] ‫־ות‬/‫דיא ־ים‬/‫יוני דער‬
Joseph masc.prop.name [yóusəf] ‫יוסף‬
counselor/advisor [yóuəts yóu(ə)tsim] ‫יועץ דער יוֹעְ צִ ים‬
more [yóusər] ‫יותר‬
say/speak scv2 [yeχən] ‫ייחן‬
that dem.prn [yen-] ‫ײענ־‬
annual [yerləχ] ‫ייערליך‬
Egyptian adj [yiptən] ‫ייפטן‬
general mil [yen(ə)rál] ‫יענראל דער‬
Isaac masc.prop.name [yítsχək] ‫יצחק‬
Isaac, son of Judah mas.prop.name [yítsχək bar yúdə] ‫יצחק בר יודא‬
evil impulse/temptation/passion [yetsər(h)orə] ‫יצר הרע דער‬
inheritance [yərušə] ‫רוּשה דיא ־ות‬ ָ ְ‫י‬
Jerusalem geo [yərùšəláyim] ‫רושלַ יִ ם‬ָ ְ‫י‬
Jesse masc.prop.name [yišay] ‫יִ ַשי‬
Ishmael masc.prop.name [yišmoəl] ‫ישמעאל‬
Isaiah masc.prop.name [yəšayohu] ‫ישעיה‬
Israel geo [yisroəl] ‫ישראל דש‬
honor/respect/dignity [koved] ‫כבֿוד דער‬

such as [kəgóun] ‫כגון‬
glossary343
priest [koən kóənim/kəhánim] ‫כהן דער כ ְֹהנִ ים‬

high priest [kóən (h)agódəl] ‫כ ֵֹהן ַהגָ ֹדול דער‬
olive-sized measure of food talm H [kəzayəs kəzeysim] ‫כזית דש ־ים‬
Jewish month: November–December [kisləv] ‫כּיסלו דער‬
bride [kalə] ‫כַ לָ ה דיא ־ות‬
vessel/dish/implements [kli keylim] ‫כְּ לִ י דיא כּלים‬
spoil/break down scv3.prv [kályə ver(d)ən] ‫כָ לְ יַיה װערן = קאַליע‬
‫ווער(ד)ן‬
by no means/not at all [klál nit] ‫כלל ניט‬
So may they perish! H [kèn yóvdu] ‫ֹאבדוּ‬
ְ ‫כֵ ן י‬
So may they multiply! H [kèn yírbə] ‫כֵ ן יִ ְר ֶבה‬
?Gentile aristocrat H [kehər/kəhurim] ‫כֵ עהור דער ־ים‬
literally [kəpšutə] ‫כפשוטה‬
Khoresh (Persian territory) ?geo [χoreš] ‫כרש‬
joy of the feast of water-drawing (last day of Sukkot) H ‫כשמחות בית שאיבה‬
[kəsímχəs beys hašoéyvə]
document/writing/epistle [ksav ksovim] ‫דש ־ים‬/‫כתב דער‬
write H [kəsavən] ‫כתבן‬
lye/soap [lag/lóug] ‫לויג דיא‬/‫לאג‬

not enough H [lóu dáy] ‫לא די‬
hole/cavity/breach [loχ] ‫לוך דש‬/‫לאך‬
laugh (about + gen) [laχən] ‫ל(א)כן‬
long/tedious [lang] ‫ל(א)נג‬
tedium [láng vayl] ‫ל(א)נג ווייל דיא‬
land/country [land lendər landən] ‫־ן‬/‫ל(א)נד דש ־לענדר‬
to the Holy Land [ləérets (h)akədóušə] ‫לארץ הקדושה‬
set aside terumah (heave offering) H [ləhapriš trumə] ‫רוּמה‬
ָ ‫לְ ַה ְפרישׁ ְתּ‬
praise [lobən] ‫לובן‬
bright [lóuter] ‫לוייטר‬/‫לווטר‬
Levite prop.name [levi] ‫לֵ וִ י‬
loose/free adj [ló(u)z] ‫לו(י)ז‬
set free spv.sv2 [lóuz gèbən] ‫לו(י)ז געבן‬
people pl.only [laÿt(ə)] ‫לויט(א) דיא‬
lute [lóutən] ‫לױטן דיא‬
lie (= prevaricate) sv8 [laÿgən] ‫לוייגן‬
run/(gallop) sv12 [lóufən/làfən] ‫לאפן‬/‫ל(וי)פן‬
lulav (palm branch for Sukkot) [luləv] ‫לולָ ב דער ־ים‬
reward/payment [lon] ‫לון דער‬
London geo [londən] ‫לונדן‬
desire/delight/lust [lust] ‫לושט דיא‬
allow/permit/leave sv10 [losən] ‫לושן‬
leave it alone/let it be id.sv10 (& sv7) [losən blaybən] ‫לושן בלייבן‬
cease/leave off/stop + dat [losən fun] ‫לושן פון‬
in health and peace H [ləχayim uləšoləm] ‫לְ ַחיִ ים ולְ שֹלוֹם‬
344 glossary
dear [lib] ‫ליב‬

rather comp [libər] )‫ליבר (> ליב‬
love/beloved wn [libə] ‫ליפא דיא‬/‫ליבא‬
hold dear/like/love + acc.prv [lib hon] ‫ליב הון‬
livery [livráy] ‫ליברײא דיא‬
love [libšaft] ‫ליבשפט דיא ־ן‬
lie (down) sv1 [ligən] ‫ליגן‬
be in one’s mind/heart sv1.id [ligən in zin] ‫ליגן אין זין‬
lie with/copulate with sv1.id [ligən bay] ‫ליגן בייא‬
unmarried/single/free of + gen. [ledig] ‫לידיג‬
lion [lev] ‫לֵ יװ דער ־ן‬
read [leyən] ‫לייאן‬
body/life/heart (= beloved) [layb] ‫דש ־א‬/‫לי(י)פ דער‬/‫לי(י)ב‬
on your life id [bay daynəm laybə] ‫בייא דיינום לייפא‬
suffering/affliction/distress [leyd] ‫לייד דש‬
harasser/trouble-maker [léydigər] ‫ליידיגר דער‬
suffer sv7 [laydən] ‫ליידן‬
lend sv7 [layən] ‫לייהן‬
lead/guide/divert [leytən] ‫לײטן‬
raise/lift [láyχtən] ‫לײכטן‬
sheet [layləχ] ‫דש‬/‫לײלוך דער‬
linens/linen cloth [láynəntsàyg] ‫לײנין צײק דש‬
deny [léyk(ə)nən] ‫לייקנן‬
perhaps [liχt/leχt/likt] ‫ליקט‬/‫לעכט‬/‫ליכט‬
light [liχt] ‫ליכט דש ־ר‬
bright/luminous/brilliant [liχt(ə)] )‫ליכט(א‬
lily-root [lílyən vórtsəl] ‫לילגן וואורצל דיא ־ן‬
lentil [linzə] ‫לינזא דיא ־ן‬
left adj [link] ‫לינק‬
Lisbon geo [lísabon] ‫ליסאבון‬
sweet/loving/lovely adj/adv [lipləχ] ‫ליפליך‬
leak [lek] ‫ליק דש‬
deceit/cunning/craftiness [list] ‫דיא ־ן‬/‫לישט דער‬
to here H [ləkán] ‫לכאן‬
that you may know H [ləmáən téyda] ‫לְ ַמעַ ן ֵת ַדע‬
finally/ultimately [ləsóf] ‫לסוף‬
during his lifetime [bay zaynəm lebən] ‫בייא זיינום לעבן‬
living/alive [lébə(n)dig] ‫לעב(נ)דיג‬
lay [legən leyt] )‫לעגן (לייט‬
read scv2 [lezən] ‫לעזן‬
lamb [lemlayn] ‫לעמלן דש‬
oblong [lengləχ] ‫לענקליך‬
steer/turn [lenkən] ‫לענקן‬
empty [ler] ‫לער‬
teach/study Torah [lernən] ‫לערנן‬
glossary345
one who studies = Torah scholar [lernər] ‫לערנר דער ־‬

[wedding] jester [lets letsonim] ‫לץ דער לֵ צָ נִ ים‬
to the holy (Jewish) community of [ləkəhílə kədóušə] ‫לק''ק = לקהילה־קדושה‬
for the sake of prp [ləšém] ‫לשם‬
may prt-pr [magən/mogən/mugən/mëgən] ‫מ(ו)גן‬/‫מ(א)גן‬

power [maχt meχt] ‫מאכט דיא מעכט‬
make/do/declare as [maχən] ‫מ(א)כן‬
put on makeup/paint [molən] ‫מאלן‬
entrust/confide prv [máəmin zayn] ‫מא ִמין זיין‬ ְ
take as a husband = marry prv [tsu eynəm man nemən] ‫צו איינום מן נעמן‬
Monday [montog] ‫מאנטאג דער‬
mast [mástboum] ‫מאשט בוים דער‬
Muscovite (ruler of Muscovy) [moskəvitər] ‫מאשק(א)וויטר דער ־‬
Muscovite geo.adj [moskəvitriš] ‫מאשק(א)וויטריש‬
Moscow geo [moskvə] ‫מאשקווע‬
be annulled/rescinded H prv [məvutəl zayn] ‫מבוטל זיין‬
rescind/annul H prv [məvatəl zayn] ‫ְמ ַב ֵטל זיין‬
pardon/forgive prv [móuχel zayn] ‫ֹמוחל זיין‬
ֵ
mind/spirit/temper/courage [mut] ‫מוט דער‬
capriciousness/lust/desire for outrage [mutvil] ‫מוטװיל דער‬
desire [mutən] ‫מוטן‬
mother [mutər /mïtər] ‫מוטר דיא מויטר‬
take pains with/bother with [mïən/miən] ‫מ(ו)יאן‬
strive/labor refl [mïən ziχ] ‫מויאן זיך‬
stone wall [móuər] ‫מױאר דיא ־ן‬
tired/fatigued [mid] ‫מויד‬
mouse [mouzə mayz] ‫מוי(י)זא דיא מייז‬
mouth [moul maÿlər] ‫מויל דש מוילר‬
idle/carefree/at peace [mïsəg] ‫מױשיג‬
occasion/time(s) often pl sense [mol(t)] ‫א‬/‫דער ־‬/‫מול(ט) דש‬
simultaneously/especially/also [tsumál] ‫צו מול‬
moon [mon(d)] ‫מונ(ד) דער‬
mouth [mund/mindər] ‫מינדר‬/‫מונד דער ־א‬
month [monət] ‫מונעט דער ־א‬
Moor [mor] ‫מור דער ־ן‬
fear [móurə] ‫מורא דיא‬
tomorrow adv [morgən] ‫מורגן‬
morning [morgən] ‫מורגן דער ־‬
morning star [morgənštern(ə)] ‫־ן‬/‫מורגן שטערנ(א) ־‬
rebel/revolt prv [móurid zayn] ‫מוֹריד זיין‬ ִ
measure/degree/dimension [mos] ‫־ן‬/‫דש ־א‬/‫מוש דיא‬
must/have to prt-pr [mïsən/musən] ‫מ(ו)שן‬
altar [mizbeəχ mizbeχəs] ‫ִמ ֵזְב ַח דער ־ות‬
346 glossary
luck/fortune [mazəl] ‫מזל דש‬

maḥzor/holiday prayerbook [máχ(ə)zor/máχ(ə)zər] ‫דש ־ים‬/‫ַמ ֲחֹזור דער‬
have pleasure from/be delightful prv [məχáyə zayn] ‫מחייה זײן‬
desecrate the Sabbath prv [miχaləl šabəs zayn] ‫מחלל ַש ַבת זיין‬
scale/measure/virtue [midə] ‫מידה דיא ־ות‬
with prp+dat [mit] ‫מיט‬
Wednesday [mitvoχ] ‫מיטוואך דער‬
moderate adj/adv [mítəlmèsig] ‫מיטיל מעשיג‬
May month [may] ‫מייא דער‬
(little) mouse [maÿzlayn] ‫מייזליין דש‬
girl/maiden [meytlayn] ‫מייטליין דש ־‬
mile [mayl] ‫מייל דיא ־ן‬
my 1s.poss.prn [mayn/min] ‫מי(י)ן‬
sense/meaning/opinion [meynung] ‫מיינונג דיא ־ן‬
think/opine [meynən] ‫מײנן‬
Margravate of Meissen (Saxony) geo [meysən] ‫מייסין‬
majesty/highness [may(ə)stót/may(ə)stét] ‫מיישטעט‬/‫מיישטוט‬
‫דער‬/‫דיא‬
Michael masc.prop.name [miχoəl] ‫ִמיכָ ֵאל‬
great adv [miχəl] ‫מיכל‬
milk [milχ] ‫מילך דיא‬
more adj [me(yn)] )‫ֵמי(ן‬
from H [min] ‫מין‬
monk [mën(ə)χ/mïn(ə)χ] ‫־א‬/‫מינך דער ־ן‬
less [minər] ‫מינר‬
sea/ocean [mer] ‫מער דש‬/‫מיר‬
carrion/decayed flesh/muck/mire/manure [mist] ‫מישט דער‬
transgression [mís(ə)tot] ‫מישט(ו)ט דיא ־ן‬
mix [mišən/mïšən] ‫מוישן‬/‫מישן‬
violent death [misə məšunə] ‫מיתה משונה די‬
honor someone (with) prv [məχábəd zayn] ‫מכֿבד זיין‬
wound/abcess [makə] ‫מכה דיא ־ות‬
spoil/rot ir.sv.prv [məχulə gon] ‫מכולה גון‬
angel [maləχ maloχim] ‫מלאך דער ־ים‬
Angel of Death [máləχ (h)amóvəs] ‫מלאך המות דער‬
king [meləχ m(ə)loχim] ‫ֶמלֶ ך דער ־ים‬
money [mamən/mámoun] ‫ָממוֹן דער‬
kill prv [meyməs zayn] ‫ממית זיין‬
Jewish month: July–August [menaχəm] ‫מנחם דער‬
manifold/diverse [mánikfalt] ‫מניק פאלט‬
among prp + d [mankən] ‫מנקין‬
mead [met(ə)] ‫מעט(א) דער‬
powerful [meχtig] ‫מעכטיג‬
flour [mel] ‫מעל דש‬
advantage/virtue/high level [maylə] ‫מעלה דיא ־ות‬
one indef.prn.indec [mən] ‫מ(ע)ן‬
glossary347
many (a) [menχ] ‫מענך‬

often [méneχmòl] ‫מינך מול‬/‫מענך‬
various pl [ménχərlèy] ‫מענכרלייא‬
person/human being [menš] ‫מענש דער ־ן‬
beloved/paramour [menšə] ‫מענשא דיא מענשן‬
matter/tale [mer(ə)] ‫מער(א) דיא ־ן‬
increase [merən] ‫מערן‬
March [merts] ‫מערץ דער‬
story [maasə/maysə] ‫ַמעְ ֶשׂה דיא ־ות‬
good deeds pl [máysim tóuvim] ‫מעשים טובֿים‬
(made of) brass adj [mesən] ‫מעשן‬
knife [mesər] ‫־א‬/‫מעשר דער ־‬
matsah [matsə] ‫מצה דיא ־ות‬
commandment [mitsvə] ‫מיצווה דיא ־וֹת‬/‫ִמצְ וה‬
cause grief/sadden prv [mətsáər zayn] ‫ְמצַ עֵ ר זיין‬
receive prv [məkábəl zayn] ‫מקבל זיין‬
sanctify prv [məkádəš zayn] ‫מקדש זיין‬
event/occurrence [mikrə] ‫ִמ ְק ָרא דיא‬
have mercy on refl.prv [məraχəm zayn ziχ] ‫מרחם זײן זיך‬
transaction/deal/commerce [màsəmátən] ‫משא ומתן דער ־ש‬
Moses masc.prop.name [móušə] ‫מ ֶֹשה‬
Messiah wn [mošiəχ / məšiəχ] ‫ָמ ִש ַיח דער‬
fable/example [mošəl məšólim] ‫דש ־ים‬/‫משל דער‬
from there H [mišam] ‫משם‬
gladden/delight/please prv [məsameəχ zayn] ‫משמח זײן‬
become in-laws through offspring’s marriage refl.prv ‫ִמ ְת ַח ֵתן זיין זיך‬
[misχatən zayn ziχ]
a food made of honey [nabit] ‫נאביט דער‬

November [novembər] ‫נאוועמבר דער‬
nose [noz] ‫נאז דיא‬
afflict/pester/importune [nayzən] ‫נאײזן‬
after/for/in honor of prp + dat; still/yet/another adv [noχ] ‫נוך‬/‫נאך‬
according as [dərnóχ àz] ‫דר נאך אז‬
after conj [noχ dem] ‫נאך דעם‬
night [naχt] ‫נ(א)כט דיא‬
abate/discount/abrogate spv.sv10 [nóχlozən] ‫נאך לאזן‬
run after/pursue + dat.spv.sv12 [nóχlafən / -lòufən] ‫־לוייפן‬/‫נאך ל(א)פן‬
carry out/follow through on + dat.spv.sv4 [nóχkumən] ‫נאך קומן‬
following behind adj [nóχfolgəndə] ‫נאך פולגנדי‬
name [nomən] ‫נאמן דער ־‬
wet adj [nas] ‫נאס‬
naked [nakət] ‫נאקיט‬
naked [nakənd] ‫נאקנד‬
fool wn [nar] ‫נאר דער ־ן‬
348 glossary
folly/joke [narheyt] ‫נארהייט דיא ־ן‬

prophet [novi nəvíim] ‫נבֿיא דער ־ים‬
vow [nedər nədorim] ‫נְ ָד ִר דער ־ים‬
near adv/adj [no] ‫נו‬
next (to) suprl [am nes(t)ən] ‫אם נעש(ט)ן‬
proximal/near [nohənt/noχənt/nohət/noχət] ‫נאהט‬/‫נוהנט‬
only/by no other means than adv [nivan] ‫נוון‬
distress/misery/need/adversity [not nëtən] ‫נוט דיא נויטן‬
be necessary prv [not ton] ‫נוט טון‬
but/only/except [nóuərt/nuərt/naÿərt] ‫נוייערט‬/‫נורט‬/‫נויארט‬
force/coerce [nëtən] ‫נויטן‬
recently adv [naÿləχ(ən)] )‫נוייליכ(ן‬
renew sv3.prv [naÿər ver(ə)n] ‫נוייער ווערן‬
never again/not [nímər/nḯmər mèn] ‫נומר מין‬
now [nun] ‫נון‬
never [ni] )‫ני(א‬
never anyone = no one [ni kéyner] ‫ניא קיינר‬
beside prp + d/a [nebən] ‫נֵ יבן‬
menstruating woman; also adj [nidə] ‫נִ ָידה די ־ות‬
bow/bend down spv.sv8 [nídərbìgən] ‫נידר ביגן‬
the Netherlands geo.pl [nídərlàndən] ‫נידר לנדן דיא‬
fall down spv.scv9 [nídərfàlən] ‫נידר פאלן‬
put down spv [nídərštèlən] ‫נידר שטילן‬
nine card.num [niən/naÿn] ‫ניון‬
ninety card.num [níəntsig/náÿntsig] ‫ניונציק‬
nineteen card.num [níəntsən/náÿntsən] ‫ניונצן‬
not neg [ni(χ)t] ‫ניכט‬/‫ניט‬
of no matter/insignificant [nit gəáχt] ‫ניט גיאכט‬
unreliable [nit zu bóuən] ‫ניט צו בוייאן‬
bow refl [neygən ziχ] ‫נייגן זיך‬
no [neyn] ‫ניין‬
nothing [niχtsit] ‫ניכציט‬
no one indef.prn [nimənt] ‫נימנט‬
no one indef.prn [niməts] ‫נימץ‬
Jewish month: March–April [nisən] ‫ניסן דער‬
tot/munchkin/cub (term of endearment/insult) [nikəl] ‫ניקיל‬
nothing indef.prn [niks] ‫ניקש‬
miracle [nes nisim] ‫נס דער ־ים‬
alas!/poor thing! [nebəχ] ‫נעביך‬
yesterday [neχt(ən)] )‫נעכט(ן‬
take scv3 [(gə)nemən] ‫גינעמן‬/‫נעמן‬
take aside scv3.id [nemən af eyn ort] ‫נעמן אוף איין אורט‬
name/call/mention ir.wv [nenən] ‫נענן‬
strange/foolish/perverse [neriš] ‫נערש‬
glossary349
[aborted] (calf/lamb) fetus H [nefəl] ‫נֵ ֵפל דער‬

marvels pl [nifloəs] ‫נפלאוֿת‬
woman H [nəkeyvə] ‫נקבֿה דיא ־ות‬
soul/life [nəšomə] ‫נְ ָש ָמה דיא ־ות‬
opinion/hypothesis [svorə] ‫ְס ָב ָרה דיא ־ות‬

finally/the conclusion is H [sò(u)f-dóvər] ‫סוֹף־ד ָבֿר‬
ָ = ‫ס'ד‬
order/arrangement/disposition/first two evenings of ‫סדר דער־ים‬
Passover [sedər sdorim]
secret [sod sóudəs] ‫ֹסוד דער ־ות‬
doubt/be uncertain prv [sofək zayn] ‫ֹסופק זיין‬
ֵ
Surinam geo [surinámə] ‫סורינאמה‬
Jewish month: May–June [sivən] ‫סיוון דער‬
holiday of Sukkot [sukəs] ‫ֻסכּוֹת דער‬
concluding word of some Psalms/liturgical passages [sela] ‫סלה‬
end/conclusion [slik] ‫סליק דער‬
banquet/feast [sudə] ‫סעודה דיא ־ות‬ָ
September [septembər] ‫סעפּטעמבר דער‬
sapphire [safír] ‫ספיר דער ־ן‬
doubt [sofək sfeykəs] ‫ָס ֵפק דער ־ות‬
[holy] book [seyfer sforim] ‫דש ־ים‬/‫ְס ָפ ִר דער‬
Sephardic Jew [səfardi] ‫ספרדי דער ־ם‬
Torah scroll [séyfər tòurə] ‫ס'ת = ספר תורה דיא‬
sin/transgression [aveyrə] ‫עְ ֵב ָירה די ־ות‬

suitable/proper adj; evenly/directly/just as adv [ebən] ‫עבן‬
witness [ed] ‫עד דער ־ים‬
may he rest in peace [óləv(h)ašòləm] ‫ע''ה = עליו־השלום‬
public/audience/world [óuləm] ‫עולם דער‬
the world to come [óulem(h)abò/óulem(h)ábə] ‫עולם הבא דער‬
flee/abandon prv [óukər zayn] ‫עוקר זיין‬
(grand)father [et] ‫עט דער‬
something/anything indecl [etvəs/etsvəs] ‫עצווש‬/‫עטווש‬
narrow/tight/cramped [eng] ‫ע(י)נג‬
torture [inə/inúim] ‫עינוי דיא ־ם‬
townsman/municipal official [iróuni] ‫עירוני דער ־ם‬
old age [eltər] ‫עלטר דיא‬
grandfather [eltərfotər eltərfetər] ‫עלטר פאטר דער‬
‫־ס‬/‫־‬/‫עלטרפעטר‬
miserable/abject [elənd] ‫עלנד‬
eleven card.num [elf] ‫עלף‬
for the sanctification of the Name, i.e. as a martyr ‫על קידוש השם‬
[alkídəšhašém]
England [éngəland] ‫ענגילנד‬
end [endə] ‫ענדא דש‬
finally/at last [endləχ] ‫ענדליך‬
350 glossary
end/finish/conclude [endən] ‫ענדן‬

answer/reply/grant/give over to [entfərn] ‫ענטוו(ע)רן‬
poor person [oni əníəm] ‫עני דער ־ים‬
grandchild [éynikəl] ‫־יך‬/‫עניקל דער ־‬
matter/issue/concern [eysək asokim] ‫עסק דער ־ים‬
advice/counsel [eytsə] ‫עצה דיא ־ות‬
sacrifice/martyrdom/binding [akeydə] ‫עְ ֵק ַידה דיא ־ות‬
(little) ox [ekslayn] ‫עקשליין דש‬
he 3s.masc.ppr [er / χer] ‫ חר‬/ ‫ער‬
heir [erb] ‫ערב דער ־ן‬
the evening before __ [erəv] ‫עֶ ֶרב‬
pea [erb(ə)s] ‫ערביז דיא ־ן‬
trouble/effort/toil/travail [erbeyt] ‫ערבייט דיא ־ן‬
inherit [erbən] ‫ערבן‬
earth/soil/dirt (wn) [erd(ə)] ‫ערד(א) דיא‬
liveliness/activity H [erəs] ‫עֶ ְרוֹת די‬
grave/serious/earnest [érnisthaft] ‫ערנישט הפֿט‬
forth [erfár] ‫ערפאר‬
first adj/adv [eršt] ‫ערשט‬
initially [tsum érštən] ‫צום ערשטן‬
more than ever [eršt noχ] ‫אירשט נאך‬/‫ערשט‬
adequately describe sv7 [eršráybən] ‫ערשרײבן‬
it 3s.nt.ppr [es] ‫עז‬/‫עש‬
rich person [ošir aširim] ‫עשיר דער ־ים‬
eat scv2 [esən] ‫עשן‬
food [ésənšpayz] ‫עשן שפײז דיא ־ן‬
bird [fogəl fëgəl] ‫פאגל דער פויגל‬

father [fotər fetər] ‫פאטר דער פעטר‬
lazy/corrupt [fó(u)l] ‫פויל‬/‫פאל‬
fall scv [falən] ‫פאלן‬
catch sv9 [fangən] ‫פאנגן‬
coat of mail/armor [pantsər] ‫פאנציר דער‬
color [farvə] ‫פארווא דיא ־ן‬
Portuguese (masc. person) [pórtugiz] ‫פארטוגיז דער ־ן‬
Portugal geo [pórtugal] ‫פארטוגל‬
Paris geo [paríz] ‫פאריז‬
Pariz masc.prop.name [paríz] ‫פאריז‬
form [form] ‫דש‬/‫פארם דיא‬
distinguished/noble [fórnèm] ‫פארנעם‬
creature/person [paršóun/peršóun] ‫פערשון דיא‬/‫פארשון‬
barrel/cask [fas fesər] ‫דער פעשר‬/‫דש‬/‫פאש די‬
firm(ly)/strong(ly) [fast] ‫פאשט‬
fast [fastən] ‫פאשטן‬
carcass/corpse [peyger pgorim] ‫ֵפגר דער ־ים‬
butter [putər] ‫פוטער דיא‬
glossary351
farmer/peasant [póuər] ‫פויאר דער‬

fire [faÿər] ‫פוייער דש‬
fill [fïlən] ‫פױלן‬
five card.num [fïnf] ‫פ(ו)ינף‬
porch/entry structure/preamble [fḯrgəhouz] ‫פויר גיהוייז דש‬
propose dat.per/acc.th.spv.sv9 [fḯrhaltən/fárhaltən] ‫פר האלטן‬/‫פויר האלטן‬
fear/dread (refl) [fïrχtən ziχ] )‫פוירכטן (זיך‬
lead/guide [fïrən] ‫פוירן‬
fart [fïrtsən] ‫פױרצן‬
leader/prince [fïrst] ‫פ(ו)ירשט דער‬
princess [fïrstən] ‫פ(ו)ירשטין דיא‬
full [ful/fol] ‫פאל‬/‫פול‬
powder [pulvər] ‫דש‬/‫פולבר דער‬
follow + dat.obj [fól(ə)gən] ‫פאליגן‬/‫פולגן‬
accomplish/bring about spv.ir.wv [ful(ə)bringən] ‫פול(י) ברינגן‬
Poland geo [póulən] ‫פולן‬
accomplish/bring about/finish [fulendən] ‫פולענדן‬
people [folk fëlker] ‫פולק דש פוילקר‬
people of Israel [folk yisroəl] ‫פולק ישראל דש‬
from/of prp+d [fun] ‫פון‬
from there adv [fun dan] ‫פון דן‬
because of/due to prp + (g/)d [fun végən] ‫פון וועגן‬
point/spot [punt] ‫פונט דער‬
fifty card.num [fï(n)ftsig] ‫פו(נ)פציק‬
fifteen card.num [fï[n]ftsən] ‫פו(נ)פצן‬
forth adv [for(ə)/fur(ə)] ‫פורא‬
port/harbor wn [port] ‫דש‬/ ‫פורט דער‬
the holiday of Purim [purim] ‫פורים דער‬
fear [furχt/forχt] ‫פורכט דיא‬
fearsome [furχtsəm/forχtsəm] ‫פורכטצום‬
timidity/tremulousness [fúrχtsəmkeyt/fórχtsəmkeyt] ‫פורכצום קײט דיא‬
Parnass(a)? masc.prop.name [parnus] ‫פורנוס‬
at the front/end adv [fornən] ‫פורנן‬
asafoetida (ferulina, dim. of ferula [foetida]) [furəlinə] ‫פורעלינא‬
foot [fus fïs] ‫פוש דער פיש‬
on foot [tsu fus] ‫צו פוש‬
fit together/arrange [f ïgən] ‫פיגן‬
parsley [petərzílyən] ‫פיטר זילגן דיא‬
fig purée [fáygənmùs] ‫פײגון מוש דש‬
pain/anguish/torment [payn] ‫פײן דיא‬
enemy/adversary/foe [faynd] ‫פיינד דער ־א‬
(little) fire [fáÿərlayn] ‫פייערליין דש‬
(stock) animals [fiχ] ‫פיך דש‬
much/very adv [fil] ‫פיל‬
(made of) silk adj [féləlinə] ‫פילילינא‬
many kinds of [fílərley] ‫פילרלייא‬
352 glossary
finger [fíngər] ‫פינגר דער ־א‬

find sv5 [findən] ‫פינדן‬
darkness noun; dark adj [finstər] ‫פינשטר דיא‬
darkness [fínstərnis] ‫פינשטרנוש דיא‬
four card.num [fir] ‫פיר‬
quarter [firtə(y)l] ‫פירטייל דש‬/‫פירטל‬
folderol/nonsense [firləfay] ‫פירל פייא דער‬
distant/far/remote [fern] ‫פירן‬
year-old unmelted snow/firn/névé [firn] ‫פירני דער‬
forty card.num [firtsig] ‫פירציק‬
fourteen card.num [firtsən] ‫פירצן‬
fish [fiš] ‫פיש דער‬
bishop [pišof/bišof] ‫בישוף דער‬/‫פישוף‬
flame [flam] ‫דיא‬/‫פלאם דער‬
chasten/punish [plogən] ‫פלוגן‬
flea [floχ] ‫פלוך דער‬
plain/surface/lowlands [plon] ‫פלון דער‬
so-and-so (i.e. add the pertinent name here) [plóunəs] ‫פלונית‬
fly sv8 [fligən] ‫פליגן‬
flee sv8 [fli(χ)ən] ‫פליהן‬
diligently/purposefully [flays] ‫פלײש‬
meat/flesh [fleyš] ‫פלעש דש‬/‫פלייש‬
flow sv8 [flisən] ‫פלישן‬
Philistine [plišti] ‫יש ִתי דער ־ים‬ ְ ִ‫ְפל‬
bat [flédər móuzə] ‫פלעדר מויזא דיא‬
bind/plait/weave scv13 [fleχtən] ‫פלעכטן‬
spot/blotch [flekən] ‫פלעקן דער‬
face [ponim pénimər] ‫פנים דש פנימר‬
reject/refuse scv3.prv [posəl verən] ‫ָפסול ווערן‬
biblical verse [posek psukim] ‫פסוק דער ־ים‬
Passover [pe(y)səχ] ‫ֶפ ַסח דער‬
February [fébruar(i)] ‫פעברואַר(י) דער‬
cousin [fetər] ‫פיטר דער‬/‫פעטר‬
(little) father [fétərlayn] ‫פעטרליין דש‬
fight/fence scv13 [feχtən] ‫פעכטן‬
mistake/error [fel] ‫פעל דער‬
field [feld] ‫פעלד דש‬
be absent/lacking (prv) [felən (zayn)] )‫פעלן (זיין‬
Venice geo [vənédig] ‫פענעדיג‬
Venice geo [vənétsyen] ‫פענעציען‬
window [fenstər] ‫פענשטר דש‬
plague [pest] ‫פעסט דיא‬
far [fer] ‫פער‬
put on makeup/paint/color [ferbən] ‫פערבן‬
instruction/conduct/demeanor [ferung/firung] ‫פערונג דיא‬
parchment/vellum [permət/permét] ‫פערמיט דש‬
glossary353
calfskin/vellum [permət/permét fun eynəm nefəl] ‫פערמיט בון איינם ֵנֵפל‬

fortress/fortification [festən] ‫פעשטן דיא‬
brooklime (perennial herb: veronica beccabunga) [(p)fung] ‫פפונג‬
pound [(p)fund] ‫פפונט דש ־‬
arrow [(p)fayl] ‫־א‬/‫פפײל דער ־‬
be the custom/used to aux [(p)flegən] ‫פפלעגן‬
penny [(p)feni(n)g] ‫פפעני(נ)ג דער‬
saddle horse [(p)ferd] ‫פפערד דש‬
for/because of/in front of/for the sake of; in order to prevent ‫בויר‬/‫ור‬/‫בֿור‬/‫בֿר‬/‫פר‬
prp + d/a/earlier/before adv [far/for/fïr]
constantly/perpetually id [far un fïr] ‫פר אונ' פויר‬
outside the gate = outside the city [far dos tor] ‫פר דש טור‬
earlier [farhin] ‫פר הין‬
truly [far vór] ‫פר וואר‬
ask [frogən/fragən/fregən] ‫פראגן‬
take amiss/be offended [(fər)ḯbəl hóbən] ‫(פר) אויבל הבן‬
make a treaty/reconcile [fəréynigən] ‫פראייניגן‬
be lost [fərirən] ‫פראירן‬
despise/be contemptuous of [fəraχtən] ‫פראכטן‬
forbid sv8 [fərbitən] ‫ פרפיטן‬/‫פרביטן‬
be over/past (in expression of time) id [farbáy zayn] ‫פר בייא זיין‬
repress sv7 [fərbaysən] ‫פרביישן‬
bleach/blanche/become pale sv7 [fərbleyχən] ‫פרבלי(י)כן‬
hide scv3 [fərbergən] ‫פרבערגן‬
spend/pass (time) ir.wv [fərbrengən] ‫פרברענגן‬
burn up/incinerate ir.wv [fərbrenən] ‫פרברענן‬
disappear/decay/lag ir.sv [fərgón] ‫פרגון‬
preliminary concoction = preamble [fárgəbray] ‫פר גיברייא דש‬
pour out sv8 [fərgisən] ‫פרגיסן‬
reconciliation/settlement/treaty [fərgláyχ] ‫פרגלייך דער ־ן‬
transitory/ephemeral [fərgenkləχ] ‫פר גענקליך‬
forget scv2 [fərgesən] ‫פרגעסן‬
suspicion [fərdáχt] ‫פרדאכט דער‬
suspect id [in fərdáχt háltən] ‫אין פרדאכט האלטן‬
endure/digest [fərdó(u)ən] ‫פרדוון‬
corrupt/ruin/spoil/decay/go to ruin scv3 [fərderbən] ‫פרדערבן‬
annoy/aggravate sv8 [fərdrisən] ‫פרדרישן‬
existing/present/at hand [farhándən] ‫פר האנדין‬
guard/protect [fərhïtən] ‫פרהױטן‬
promise/vow/pledge/espouse sv11 [fərheysən] ‫פרהיישן‬
hide/conceal scv3 [fərhelən] ‫פרהעלן‬
happy/delighted [fro] ‫פרוא‬
lady/fem slaveowner wn [fróuə] ‫פרווא דיא ־ן‬
wound [fərvundən] ‫פרוואונדן‬
be astonished refl [fərvundərn ziχ] ‫פרוואונדרן זיך‬
devastate/lay waste [fərvïstən] ‫פרװאושטן‬
354 glossary
armed [fərvofnət/fərvafnət] ‫פר װאפנט‬

keep/maintain [fərvorən] ‫פרװארן‬
confuse/mix up [fərveksəln] ‫פרװעקשלן‬
repel/ward off [fərverən] ‫פרװערן‬
consider/ponder/attend [prïvən] ‫פרויבן‬
cheerful/content/happy [frëləχ/freyləχ] ‫פרי(י)לך‬/‫פר(ו)ילך‬
ֵ
friend/relative [fraÿnd] ‫פרוינד דער‬
friendship/amity/love [fraÿntšaft] ‫פרויינטשפט דיא‬
fruit [fruχt] ‫פרוכט דיא‬
fruitful/productive [fruχtbar] ‫פרוכטבאר‬
honorable/pious [frum] ‫פרום‬
honor/piety [frumkeyt] ‫פרומקײט‬
holy [fron] ‫פרון‬
frog [froš] ‫פרוש דער‬
scold vehemently [= like a frog’s croaking] id [šeltən ‫שעלטן אײן ֿפרוש‬
eyn froš]
deny/refuse [fərzogən] ‫ ־זוגן‬/ ‫פרזאגן‬
predict spv [fárzogən] ‫ ־זוגן‬/ ‫פר זאגן‬
assemble/gather/muster [fərzamlən] ‫פרזאמלן‬
try/attempt/test [fərzuχən] ‫פרזוכן‬
assure/affirm/make confident [fərziχərn] ‫פרזיכרן‬
be wary/take care spv.scv2 [fárze(χ)ən/fḯrze(χ)ən] ‫פויר זעהן‬/‫פר זעהן‬
confused/besotted [fərtúməlt] ‫פר טומלט‬
make an accord/settlement/endure/put up with ‫פרטראגן‬
sv6 [fərtrogən]
drive away/expel sv7 [fərtraybən] ‫פר טרײבן‬
peace [frid(ən)] ‫פריד(ן) דער‬
free/unencumbered/carefree/cheerful/tax-free [fray] ‫פרייא‬
set free spv.sv10 [fráylòzən] ‫פרייא לאזן‬
invite [preyən] ‫פרייאן‬
rejoice (refl) [freyən (ziχ)] )‫פראייאן (זיך‬/‫פרייאן‬
Friday [fraytog] ‫פרייטאג דער‬
joy/pleasure/delight [freyd] ‫פרייד דיא‬
altogether/certainly [fráyləχən] ‫פרייליכן‬
fresh/pure [friš] ‫פריש‬
time period [frist] ‫פרישט דיא‬
(Gentile) priest [pristər] ‫פרישטר דער‬
forlorn/lost/doomed [fərlóurən] ‫פר לורן‬
loss/damage [fərlúst] ‫פרלושט דער‬
deny/renounce [fərléyk(ə)nən] ‫פרלייקנן‬
lose sv8 [fərlirən] ‫פרלירן‬
extinguish [fərlešən] ‫פרלעשן‬
close/sew up [fərmaχən] ‫פרמ(א)כן‬
property/wealth/ability/capability [fərmëgən] ‫פר מו(י)גן דש‬
can/be able to prt-pr (as mv) [fərmëgən] ‫פרמיגן‬
deprive of/shirk/shun/renounce sv7 [fərmaydən] ‫פרמיידן‬
glossary355
suppose/assume [fərmeynən] ‫פרמיינן‬

boldly/foolishly [fərmesən] ‫פר מעשן‬
cognition/insight/reason [fərnïft] ‫פר נו(י)פט דיא ־ן‬
wise/judicious/reasonable/rational [fərnïftig] ‫פר נױפטיג‬
Jewish community leader [parnəs parnosim] ‫פרנס דער פרנָ ִסים‬
hear/perceive/become aware of scv3 [fərnemən] ‫פרנעמן‬
French (person) [frants] ‫פרנץ דער ־ן‬
French adj [frantseziš] ‫פרנצעזיש‬
France geo [frankrayχ] ‫פרנקרייך דש‬
Persia geo [porəs] ‫פרס‬
outrage/bold [frévəliχ] ‫פרעבליך‬
foreign/alien/not one’s own [fremd] ‫פרעמד‬
justify/vindicate/excuse [fərentfərn] ‫פרענטװערן‬
glutton [fresər] ‫פרעשיר דער‬
mislead/seduce [fərfïrən] ‫פרפױרן‬
be eclipsed prv [fərfinstərt zayn] ‫פר פינשטרט זיין‬
cling to/latch onto/cleave to [fərfleχtən] ‫פרפפליכטן‬
Perets masc.prop.name [perets] ‫ֶפ ֶרץ‬
despair/lose hope [fərtsogən] ‫פרצאגן‬
delay/retard sc8 [fərtsiən] ‫פרציאן‬
chapter [perek prokim] ‫פרק דער ־ים‬
invert/reverse/upend [fərkerən] ‫פרקערן‬
travel [fərayzən] ‫פררייזן‬
disappear sv5 [fəršvindən] ‫פרשווינדן‬
be guilty/sinful [fəršuldən] ‫פרשולדן‬
cause/incur [fəršultən] ‫פרשולטן‬
consciousness/understanding [fərštand] ‫פר שטאנד דער‬
annul/abrogate/destroy [fərštërən] ‫פרשטוירן‬
expel/expulse/cast out sv8 [fərštisən] ‫פרשטישן‬
sneak scv3 [fərštelən] ‫פרשטעלן‬
ensnarl/enmesh [fərštrikən] ‫פרשטריקן‬
enclose sv8 [fəršlisən] ‫פרשלישן‬
ridicule/mock/condemn [fəršmeχən] ‫פרשמעהן‬
lacerate sv7 [fəršnaydən] ‫פרשני(י)דן‬
shame/embarrass/reproach [fəršemən] ‫פרשעמן‬
scatter [fəršpréytən] ‫פרשפרײטן‬
number [tsal] ‫צאל דיא‬

quarrel/strife [tsank] ‫צאנק דער ־ן‬
fidget/twitch [tsapəln] ‫צאפילן‬
tsar [tsar] ‫צאר דער ־ן‬
tender/dear [tsart] ‫צארט‬
charity/alms/justice [tsdokə] ‫צדקה דיא‬
to/at/near/in prp + dat; too adv [tsu] ‫צו‬
happen/come about spv.irv [tsú gon] ‫צוגון‬
dwindle/melt irv [tsəgón] ‫צוגון‬
356 glossary
cover spv [tsúdekən] ‫צו דיקן‬

bathe/wash (esp. hair) [tsvogən] ‫צוואגן‬
twenty card.num [tsvantsig/tsventsig] ‫צווענציג‬/‫צוואנציק‬
indeed/truly/in fact [tsəvór] ‫צוואר‬
onion [tsvibəl] ‫צוויבול דיא ־ן‬
two card.num [tsvey/tsve(y)n] ‫צווין‬/‫צוויי‬
doubt/mistrust/uncertainty [tsvayvəl] ‫צווייביל דער‬
twelve card.num [tsvelf] ‫צווילף‬
force/compel/coerce sv5 [tsvingən] ‫צווינגן‬
towel [tsvel] ‫צוועל דער‬
promise/agree/accept spv [tsúzogən] ‫צו זוגן‬
happen refl.spv.sv6 [tsu trogən ziχ] ‫צו טרגן זיך‬
decency/civility/chastity/modesty/propriety [tsuχt/tsïχt] ‫צו(י)כט דיא ־ן‬
demurely/courteously adv [tsḯχtəklìχən] ‫צו(י)כטקליכן‬
rage/be angry [tsïrnən] ‫צױרנן‬
finally [tsulétst] ‫צו לעצט‬
inflict/burden/subject to spv [tsúmutən] ‫צו מוטן‬
immediately/simultaneously [tsumól] ‫צו מול‬
confuse/confound [tsəmišən] ‫צומישן‬
tooth [tson tsen(ə)] )‫צון דער צינ(א‬
tongue [tsung] ‫צונג דיא‬
disintegrate/fall to pieces (scv)sv9 [tsəfalən] ‫צופאלן‬
divide/separate refl [tsərteylən ziχ] ‫צורטיילן זיך‬
rage/anger [tsorn] ‫צורן דער‬
angry/irate/wrathful [tsórnig(ləχ)] )‫צורניג(ליך‬
prepare spv [tsúriχtən] ‫צו ריכטן‬
prepare spv [tsúrïstən] ‫צו רישטן‬
burst/shatter [tsəršpringən] ‫צורשפרינגן‬
go/educate/raise/move/draw forth sv8 [tsi(χ)ən] ‫ציכן‬/‫ציהן‬
quaver/tremble/shake [tsitərn] ‫ציטרן‬
show/point/indicate [tseygən] ‫צייגן‬
time/(menstrual)period [tsayt/tsit] ‫צ(י)יט דיא ־ן‬
news/tidings [tsaytung] ‫צייטונג דיא‬
sign [tseyχən] ‫צייכן דש ־‬
goal/point/place [tsil] ‫ציל דש‬
properly/rather/quite/honorable [tsimləχ] ‫צימליך‬
ten card.num [tsen] ‫צין‬
keg/barrel/cask [tsinə] ‫צינא דיא ־ן‬
interest/fee/toll/tribute [tsinz] ‫צינז דער ־ן‬
hundredweight [tsentnər] ‫צינטנר דער‬
quarrel/conflict [tsepəl] ‫ציפל דער‬
(little) goat [tsiklayn] ‫ציקליין דש‬
magnificent [tsir] ‫ציר‬
favor/adornment/decoration [tsirung] ‫צירונג דיא ־ן‬
adorn/decorate [tsirən] ‫צירן‬
glossary357
booze/carouse/tipple/quaff [tseχən] ‫צעכן‬

count/number/enumerate [tseylən] ‫צעלן‬
pain/trouble/sorrow [tsorə] ‫צָ ָרה דיא ־ות‬
miser [tsar ayin] ‫צר עין דער‬
Cairo geo [kayro] ‫קאירא‬

cold [kalt] ‫קאלט‬
canal/channel/English Channel geo [kanál] ‫קאנאל דער‬
jug/pitcher [kant] ‫קאנט דער ־ן‬
ships’ commander/captain [kapité(y)n] ‫קאפיטען דער‬/‫קאפיטיין‬
chapter [kapitəl] ‫קאפיטל דש‬
buy [kafən/kóufən] ‫קאפן‬
head [kopf këpf] ‫קאפף דער קויפף‬
cemetery [kvurəs] ]‫[דער‬/‫ְקבורות דש‬
quaternary fever [kədoχəs rəviəs] ‫קדחת רביעית דש‬
something holy/sanctified [kóudəš kədošim] ‫ק ֶֹדש דער ־ים‬
Jewish community [kəhile] ‫ְק ִהילָ ה דיא ־ות‬
community [kóol] ‫קהל דער‬
cow [ku kï] ‫קוא די קויא‬
round [kúgələχ] ‫קוגליך‬
shredded prunes [kvetšiχ šnits] ‫קװעטשיך שניץ דער‬
mercury [kvékzìlbər] ‫קוועק זילבר דש‬
bucket/pail [kïbəl] ‫קויביל דער‬
scarcely [kóum] ‫קיים‬/‫קויים‬
fem cook [këχin] ‫קויכין דיא ־ן‬
cool [kïl] ‫קו(י)ל‬
tail-less fowl ?/boar/unit of measure [kaÿlər] ‫קױליר דער‬
king [këń ig/kḯnig(ə)] ‫קו(י)ניג(א) דער ־א‬
royal(ly) [këń igləχ/kḯnigləχ] ‫קיניגליך‬/‫קויניגליך‬
rule/reign/govern as monarch [këń igən/kḯnigən] ‫ק(ו)יניגן‬
kingdom/realm [këń igràyχ/kḯnigràyχ/-riχə] ‫קויניגרייך ־ריכא דש‬
can/be able prt-pr [kënən/kon] ‫קון‬/‫קענן‬/‫קוינן‬
sumptuous/magnificent [kës(t)ləχ] ‫קויש(ט)ליך‬
modest/chaste [kaÿšliχ/këšliχ] ‫קוישליך‬
cook [koχən] ‫קוכן‬
cake [kuxən] ‫קוכן דער‬
coal/ember [kóul] ‫קול דיא ־ן‬
come sv4 [kumən/komən] ‫קמן‬/‫קומן‬
come to one’s attention [tsu órən kúmən] ‫צו אורן קומן‬
come into the hands of [kúmən tsu hánd] ‫קומן צו האנט‬
come driving/arrive [kúmən tsu fórən] ‫קומן צו פארן‬
come riding [kúmən tsu ráytən] ‫קומן צו רייטן‬
art/device/artifice [kunst] ‫קונשט דיא‬
constable [kónstabəl] ‫ק(ו)נשטאבל דער‬
acquaintance/relationship [kunšaft] ‫קונשפט דיא‬
cup/goblet [ko(p)f(ə)] ‫קו̌פ(א) דער ־ן‬
358 glossary
made of copper [kupfərn] ‫קופפרן‬

basket [korb kerb] ‫קורב דער קירב‬
Courier [kurantən] ‫קורנטין דיא‬
grain/seed [kërnlayn] ‫קורנלײן דש‬
entertainment/amusement [kurtsvayl] ‫קורצװײל דיא‬
soon [kïrtsləχ] ‫קורצליך‬
chaste [kušə/këšə] ‫קו̌שא‬
cost [kostən] ‫קושטן‬
kiss [kusən] ‫קושן‬
concubine [kebsvayb] ‫קיבש װײב דש ־ר‬
pebble [kízəlšteyn] ‫קיזיל שטײן דער‬
choose sv8 [kizən] ‫קיזן‬
no/not a/none neg.indef.art [keyn] ‫קיין‬
by no means adv [kéynən vìs] ‫קיינן וויש‬
no one indef.prn [keynər] ‫קיינר‬
in no way [kéynərley vàyz] ‫קײנרלײא װײז‬
child [kind] ‫קינד דש ־ר‬
woman in childbed [kíndbètərin] ‫קינד בעטרין דיא ־ש‬
dog-headed person/Cynocephalus [kínokëfəli] ‫קינוקופולי דער ־ס‬
known/familiar [kunt/kint] ‫קינט‬
clever(ly)/artful(ly)/prudent(ly) [kïnstləχ] ‫קינשטליך‬
cushion/pillow [kisən] ‫קושן דש ־‬/‫קישן‬
pillow case [kísənzìχən] ‫קישן ציכן דיא‬
imperial [kéysərləχ] ‫קישרליך‬
complaint/lament [klag] ‫קל(א)ג דיא‬
lament/complain [klagən] ‫קלאגן‬
dignified/lordly/noble/clever [klug] ‫קלוג‬
clear [klor] ‫קלור‬
devise/conceive/come up with [kligən] ‫קליגן‬
clothing [kleyd] ‫קלייד דש‬
clothes/vestments [kleydung] ‫קליידונג דיא ־ן‬
clothe [kleydən] ‫קליידן‬
(re)sound sv5 [klingən] ‫קלינגן‬
adhere/stick/cleave/hang [klebən] ‫קלעבן‬
ring finger [k(ə)mitsə] ‫קמיצה דיא ־ות‬
chamber/room [kamər] ‫קמיר דיא‬
young man/lad [knab] ‫קנאב דער‬
jealousy/envy [kinə] ‫קנאה דיא ־ות‬
garlic [knóblòuχ/knóbləχ]] ‫קנובלוך דער‬
knot/tie/bind [knïpfən] ‫קנויפפן‬
knead [knetən] ‫קנעטן‬
servant/slave wn [kneχt] ‫קנעכט דער ־א‬
cheese [kez] ‫קעז דער ־‬
throat/voice wn [kel] ‫קעל דיא‬
cellar [kelər] ‫קעלר דער‬
(little) cat [ketslayn] ‫קעצליין דש‬
glossary359
bold/brash/pert [kékləχən] ‫קעקליכן‬

turn/regulate/orient [kerən] ‫קערן‬
care about/pay attention to refl [kerən ziχ an] ‫קערן זיך אן‬
throat/neck/collar [krag(ən)] ‫קראג(ן) דער ־ן‬
ill/sick [krank] ‫קראנק‬
illness/sickness/disease [kranket/krankheyt] ‫קראנקיט דיא‬
strength [kraft] ‫קראפט דיא‬
sacrifice/sacrificial victim [korbən korbonəs] ‫דש ־ות‬/‫ָק ְר ַבן דער‬
kinsman [korəv / króuvim] ‫קרובֿ דער ־ים‬
kinswoman [króuvə] ‫קרובֿה דיא ־ות‬
curly [króuz] ‫קרויז‬
herb [króut kraÿtər] ‫קרוייט דש קרוייטר‬
crown [krënən] ‫קרוינן‬
awry/crooked(ly) [krum] ‫קרום‬
crown/most superlative/beloved [króun] ‫קרון דיא‬
craw [kropf] ‫קרופף דער‬
profession of faith in Jewish monotheism [kríəšmə] ‫ְק ִריאַֿת ְש ַמע די‬
war/quarrel/feud [krig] ‫קריג דער ־ן‬
get/acquire/obtain/contend/fight sv8 [krigən] ‫קריגן‬
warship [krig(s)šif] ‫קריגש שיף דש ־ן‬
creep/crawl [kriχən] ‫קריכן‬
Cremona geo [kremonə] ‫קרימונה‬
Crimean geo [krimiš] ‫קרימיש‬
Kriksum (Persian territory) ?geo [kriksəm] ‫קריקסם‬
Christian [krist] ‫קרישט דער ־ן‬
confidence/faith/belief/credit [kredít] ‫קרעדיט דער‬
round pastry/cookie [krengəl] ‫קרענגל דער ־ן‬
strong [kreftig] ‫כרעפטיג‬/‫קרעפטיג‬
scratch/scrape [kretsən] ‫קרעצן דש‬
wheel [rad redər] ‫רד דש ר(י)דר‬/‫ראד‬ַ

Jewish New Year [ròš (h)ašónə] ‫ראש השנה דער‬
halt/rest [rastən] ‫ראשטן‬
rabbi [rov rabonim] ‫רב דער רבנים‬
rabbi/teacher/master [rebe] ‫ְר ִבי דער‬
Almighty God [rəbóunə-šel-óuləm] ‫רבש''ע =רבונו־של־עולם‬
festival [regəl rəgolim] ‫ֵרגֵ ל דער ־ים‬
peace/rest/calm [ru] ‫רוא דיא ־‬
rest/repose wv [ruə < ruən] ‫רואה < רואן‬
red [róut] ‫רוט‬
counselor [rot ret/rët] ‫רויט‬/‫רוט דער רעט‬
rod/switch/birch [rutə] ‫רוטא דיא‬
strawberry [róutber] ‫דש ־ן‬/‫רוט ביר דיא‬
counsel/advise sv10 [rotən] ‫רוטן‬
pirate ship [róubšif] ‫רויב שיף דש ־ן‬
loot/plunder/capture [róubən] ‫רויבן‬
360 glossary
robber/pirate [raÿbər] ‫רויבר דער ־‬

Reutlingen (Baden-Württemberg) geo [ráÿtlingən] ‫רויטלינגן‬
regret [ráÿən/rïwən/róuwən] ‫רוייאן‬
cause regret [rïərn/ráÿərn] ‫רוייארן‬
glorify/praise [rïmən] ‫רױמן‬
clear/vacate [raÿmən] ‫רוימן‬
grapple/scuffle [róufən] ‫רױפן‬
equipment/gear/(harness) [rïstung] ‫ר(ו)ישטונג דיא‬
prepare/equip/arm oneself refl [rïstən ziχ] ‫רושטן זיך‬/‫ר(ו)ישטן‬
Rome geo [róum] ‫ֹרום‬
physician/healer [róufə] ‫רופא דער‬
call/shout sv13 [rufən] ‫רופן‬
murderer [rətséyəχ] ‫ֹרוצֵ ַח דער‬
back [rukən] ‫רוקן דער‬
steed/(war)horse [ros] ‫רוש דש‬
gates of mercy H [ráχme šəórim] ‫ַר ְח ֵמי ְשעָ ִרים‬
speech/tale/justification [reyd] ‫ֵריד דיא‬
speak [redən] ‫ֵרידן‬
giant [riz] ‫ריז דער ־ן‬
knight [ritər] ‫ריטר דער‬
rub sv7 [raybən] ‫רייבן‬
journey/trip/tour/voyage [rayz] ‫רײז דיא ־ן‬
brushwood/undergrowth [rayz] ‫רייז דש ־ן‬
ride sv7 [raytən] ‫רייטן‬
horseman/rider/knight [raytər] ‫רייטר דער‬
wealthy/powerful/lordly [riχ/rayχ] ‫רי(י)ך‬
empire/kingdom [raykh] ‫רייך דש‬
pure adj [reyn] ‫ריין‬
in[to] it adv [rayn] ‫ריין‬
cleanse/purify/sanctify refl [réynigən ziχ] ‫רייניגן זיך‬
purity [réynikeyt] ‫רײניקײט דיא‬
properly/correctly [riχtig] ‫ריכטיג‬
judge wv [riχtən] ‫ריכטן‬
judge [riχtər] ‫ריכטר דער ־ן‬
ring [ring] ‫רינג דער ־ן‬
struggle/wrestle/contend sv5 [ringən] ‫רינגן‬
cow [rind] ‫רינד דש ־ר‬
venison (doe) roast [rókbrotən/? rékbrotən] ‫ריק בראטן דער‬
swiftly [réšliχən] ‫רי̌שליכן‬
rule/reign/govern [regirən] ‫רעגירן‬
fairly/honestly [redləχ] ‫רעדליך‬
right (side) [reχt] ‫רעכט‬
be right id [reχt ho(bə)n] ‫רעכט הו(ב)ן‬
properly adv [reχtə] ‫רעכטע‬
consider/view/aim for [remən] ‫רעמן‬
riddles [ré(n)təniš] ‫רע(נ)טניש דש‬
glossary361
Reformed (Christian sect) [reformirtər] ‫רעפורמירטר דער‬

hero/warrior [rekə] ‫רעקא דער ־ן‬
Raphael masc.prop.name [rəfoəl] ‫ְר ָפ ֵאל‬
(medical) remedy/cure/medication [rəfuə] ‫רפואה דיא ־ות‬
domain/jurisdiction/possession [rəšús] ‫ְרשׁוּת דער‬
villain/evil person [rošə / rəšóim] ‫ָר ָשע דער רשעים‬
scrape/abrade/trim [šabən] ‫שאבן‬

damage [šodən] ‫שאד(ן) דער‬
Saul masc.prop.name [šoəl] ‫ָשאול‬
noise/clamor [šal šelən] ‫שאל דער שעלן‬
make noise/be loud [šalən] ‫̌שאלן‬
foolishness/nonsense/flirtation [šalkeyt] ‫שאלקײט דיא ־ן‬
shame/disgrace [šand(ə)] ‫ש(א)נד(א) דיא‬
do/arrange/command/make/cause/bring about [šafən] ‫ש(א)פן‬
host/troop [šar] ‫שאר דיא‬
shearing blade [šarzaχ] ‫שארזך דש ־‬
shearing blades [šármèsər] ‫שאר מעשר דש ־‬
harsh/acrimonious/sharp [šarf] ‫שארף‬
Jewish month: January–February [švat] ‫שבֿט דער‬
seven blessings of the wedding ceremony pl [šéve-bròχəs] ‫ֶש ַבע ְב ָרכוֹת‬
legato triplet (on the shofar) [shəvorim] ‫ְש ָב ִרים‬
Sabbath/Saturday [šabəs] ‫שבת דער‬
Shabbetai Ṣevi masc.prop.name [šabsə tsvi] ‫שבתאי צבי‬
matchmaker’s fee [šadχónəs] ‫שדכונִ ית דש‬ ְ
brother-in-law [švogər] ‫שוואגר דער‬
weak [švaχ] ‫שוואך‬
swallow’s dung [šválbən mìst] ‫דש‬/‫שוואלבן מישט דער‬
chat/gab [švatsən] ‫שוואצן‬
black [švarts] ‫שווארץ‬
be silent sv7 +gen [švigən/švaygən] ‫שווי(י)גן‬
Switzerland geo [šváytsər lànd] ‫שווייצר לנד דש‬
swell sv13 [švelən] ‫שווילן‬
look/behold/view/gaze [šóuən] ‫̌שוון‬
float/hover [švebən] ‫שוועבן‬
father-in-law [švé(hə)r] ‫שוועהר דער‬
threshold/groundsill/ground timber wn [švel] ‫שווֵ יל דיא ־ן‬/‫שוועל‬
sister [švestər] ‫שוועסטר דיא‬
hard/difficult [šver] ‫שווער‬
trouble/pain/complaint [šver] ‫שווער דיא ־ן‬
sword [švert] ‫שווערט דש‬
with/in difficulty [šverləχ] ‫שווערליך‬
swear sv13 [švërən] ‫שווערן‬
discomfort/grievance/tribulation [švernis] ‫שװערניש דיא‬
(little) ritual slaughterer [šóuχətlayn] ‫שוחטליין דש‬
whoever indef.prn [šəvár] ‫ְשוַ יר‬
362 glossary
synagogue [šul] ‫שול דיא‬

pleasure/recreation/amusement [šolatsən] ‫ש(ו)לאצן דש‬
amuse oneself, esp. go for a walk [šolatsən] ‫ש(ו)ל(א)צן‬
owe/be obligated to pay [šuldig] ‫שולדיג זיין‬
beautiful/fine/splendid [šën] ‫̌שון‬/‫שון‬
already/yet [šon] ‫שון‬
beauty [šënheyt] ‫שונהייט דיא ־ן‬
save/spare/treat with care [šonən] ‫שונן‬
sheep [šof] ‫שוף דער ־‬
creator [šëpfər] ‫שופפער דער‬
steel [štahəl] ‫שטאהיל דער‬
city/place/site/location [štot] ‫שטאט דיא‬
here and now/on the spot [óuf der štót] ‫אויף דער שטאט‬
tribe/clan/lineage [štam] ‫שטאם דער‬
stand ir.sv [šton/štan/šten] ‫שטין‬/‫שטאן‬
leave/abandon ir.sv+sv10 [štón/štán/štén lòsən] ‫שטין לושן‬/‫שטאן‬
pole/rod [štang] ‫שטאנג דיא ־ן‬
strong [štark] ‫שטארק‬
room [štub] ‫שטוב דיא ־ן‬
study (in a broad range of senses) [študirən] ‫שטודירן‬
support/aid/tax/fee [štaÿər] ‫שטוייער דיא‬
support/be supportive of [tsu štáÿer kúmən] ‫צו שטוייער קומן‬
piece/prank/trick/play [štïk] ‫שטויק דש ־ן‬
chair/throne/seat [štul štïlə] ‫שטול דער שטוילא‬
time/hour [štundə] ‫שטונדא דיא ־ן‬
simultaneously adv [tsu der zélbən štúndə] ‫צו דער זעלבן שטונדא‬
instrument for perforating matzah [štúpəlàyzən] ‫שטופיל אײזן דש‬
storm [šturəm] ‫שטורם דער‬
attack wv [štïrmən] ‫שטורמן‬
grind/pulverize sv10 [štóusən] ‫שטושן‬
ladder/staircase/high mount/steep track [štig] ‫שטיג דיא ־ן‬
stone/rock/boulder [šteyn] ‫שטיין דער‬
stab/prick [štiχ] ‫שטיך דער‬
quiet/still [štil] ‫שטיל‬
voice wn [štim(ən)] ‫שטימ(ן) דיא‬
piece/item [štik] ‫שטיק דש‬
bullock [štir] ‫שטיר דער‬
forehead [štirn] ‫שטירן דיא‬
antagonist/opponent/Satan [sotən] ‫שׂטן דער‬ָ
path/way/track [šteg] ‫שטעג דער‬
constantly [štétəkləχ] ‫שטעטיקליך‬
joust/lance/fight/jab/poke scv3 [šteχən] ‫שטעכן‬
place/position/arrange/form/put/stand [štelən] ‫שטעלן‬
behave/act/pretend refl [štelən ziχ] ‫שטעלן זיך‬
steal scv3 [štelən] ‫שט(ע)לן‬
always/ever [štets] ‫שטעץ‬
glossary363
(little) stick/cane/rod [šteklayn] ‫שטעקליין דש‬

stick [štekən] ‫שטעקן דער‬
be stuck/be bogged down spv.sv7 [štékənblàybən] ‫שטעקן בלייבן‬
die scv3 [šterbən] ‫שטערבן‬
star/morning star [štern(ə)] ‫שטערנ(א) דער ־א‬
astronomer/astrologer [štérnzè(χ)ər] ‫שטערנזעהר דער ־‬
strength [šterk] ‫שטערק דיא‬
strengthen [šterkən] ‫שטערקן‬
beach/coast [štrand] ‫שטראנט דער‬
straw [štro] ‫שטרוא דש‬
punish/castigate/vituperate [štrofən] ‫שטרופן‬
way/road/street/route [štros] ‫שטרוש דיא‬
war/fight/conflict [štrayt] ‫שטרייט דער‬
combat/war [štraytung] ‫שטרײטונג דיא‬
fight/contend [štraytən] ‫שטרײטן‬
spread/sweep/rub [štrayχən] ‫שטרײכן‬
strong/severe/fierce [štreng] ‫שטרענג‬
harmful [šedig] ‫ֵשידיג‬
misfortune [šedig] ‫שידיג דיא‬
separate/part/depart sv11 [šeydən/šadən] ‫שאדן‬/‫שיידן‬
illusion [šayn] ‫שיין דער‬
shield [šilt] ‫־‬/‫שילט דער ־א‬
berate/vituperate scv3 [šeltən] ‫שילטן‬
facetious/lascivious/playful [šimpfləχ] ‫שימפפליך‬
shingle [šindəl] ‫שינדיל דיא‬
be measured/limited prv [šiər zayn] ‫שיעור זיין‬
quick(ly)/immediately/at once/almost adv [šir(ə)] )‫שי(ע)ר(י‬
ship [šif] ‫שיף דש ־ן‬
mariner/sea-merchant [šifər] ‫שיפר דער‬
protect/guard [šitsən] ‫שיצן‬
send [šikən] ‫שיקן‬
no trouble/no problem [nít tsu šíkən] ‫ניט צו שיקן‬
shoot sv8 [šisən] ‫שישן‬
slave [slavə] ‫שלאבא דער ־ן‬
defeat/strike/beat sv6 [šlogən] ‫של(א)גן‬
strike dead/defeat/kill id [tsu tóut šlògən] ‫צו טוט של(א)גן‬
snake [šlang] ‫שלאנג דיא‬
sling [šlaÿdər] ‫שלױידר דיא‬
peace [šoləm] ‫ָשֹלום דער‬
greet with ‘peace’ (sholem) + dat [gebən šoləm] ‫גבן ָשלוֹם‬
peacefully/calmly [mit šoləm] ‫מיט ָשֹלום‬
sleep [šlof] ‫שלוף דער‬
sleep/copulate sv10 [šlofən] ‫של(ו)פן‬
castle/lock [šlos šlësər] ‫שלוש דש שלוישר‬
key [šlïsəl] ‫שלושיל דער‬
reconcile/smooth/arbitrate/mediate [šliχtən] ‫שליכטן‬
364 glossary
bad(ly) [šlim] ‫שלים‬

⅓ (one third) H [šoləš šlišim] ‫שליש דער ־ים‬
King Solomon masc.prop.name [šlóume-(h)améleχ] ‫ְשלָ ָמה ַה ֶמלֶ ך‬
simple/simply [šleχt] ‫שלעכט‬
just simply [šléχt náÿərt] ‫שלעכט נויארט‬
sleepy [šlefrig] ‫שלעפריג‬
(holy/divine) name/magic word/incantation [šem šmos] ‫שם דער ־ות‬
for the Holy Name (= God) of Heaven [ləšém šəmáyim] ‫לשם שמים‬
bad reputation [šem ra] ‫שם רע דער‬
flatter [šmeyχlən] ‫שמאײכלן‬
narrow/slender [šmal] ‫שמאל‬
rendered (edible) animal fat [šmalts] ‫דיא‬/‫שמאלץ דש‬
speech/word [šmuə] ‫שמועה דיא ־ות‬
joy/delight [simχə] ‫שמחה דיא ־ות‬
holiday of Simḥat Torah [símχəs tòurə] ‫שמחת תורה דער‬
cast/hurl/fling [šmitsən] ‫שמיצן‬
smear/daub [šmirən] ‫שמירן‬
taste [šmekən] ‫שמעקן‬
pain/sorrow/agony [šmerts] ‫שמערץ דער ־ן‬
hatred [sinə] ‫שנאה דיא‬
baseless hatred H [sínəs χínəm] ‫שנאות חנם דיא‬
year [šonə] ‫שנה דיא ־ים‬
daughter-in-law [šnur šnir] ‫שנור דיא שניר‬
snow [šne] ‫שני(ה) דער‬
snow-white adj [šné vìsən/vàysən] ‫שני ווי(י)שן‬
blade/cutting edge [šnayd] ‫שנייד דיא‬
cut/slice sv7 [šnaydən] ‫שניידן‬
wound/injure [šédigən] ‫שעדיגן‬
hour [šo šoən] ‫ָשׁעָ ה די ־ן‬
incantational word [šəusə] ‫עוס̅ה‬
ֶ ‫ֶש‬
butcher-knife/sacrifice-knife [šéχtmesər] ‫שעכט מעשר דש‬
slaughter [šeχtən] ‫שעכטן‬
carcass/cadaver [šel(ə)m] ‫שילם דער‬/‫שעלים‬ֵ
shame/embarrassment [šemə] ‫̌שעמא דיא‬
be embarrassed/shamed refl [šemən ziχ] ‫̌שעמן זיך‬
pour/serve/give/bestow/present/spare ir.wv [šenkən] ‫שענקן‬
value/calculate/estimate [šetsən] ‫שעצן‬
gate/chapter [šar šəorim] ‫שער דער ־ים‬
henchman [šergə] ‫שערג(א) דער ־ן‬
spare/stint [šparən] ‫שפארן‬
mock [špotən] ‫שפוטן‬
spit/vomit sv7 [špayən] ‫שפייאן‬
food [špayz(ə)] ‫שפייז(א) דיא ־ן‬
entertainment/amusement/game [špil] ‫שפיל דש‬
spear/lance [špis] ‫שפיש דער ־ן‬
spearpoint [špísàyzən] ‫שפיש אײזן דש‬
glossary365
spear [šper] ‫שפער דער ־א‬

take a ride/go for a ride ir.spv.sv7 [raytən špatsirən] ‫שפצירן רייטן‬
incantational word [šəfár] ‫ְש ַפֿר‬
covering/spread/firmament [špréyt(ə)lung] ‫דש‬/‫שפרײט(י)לונג דיא‬
speak scv3 [špreχən] ‫שפרעכן‬/‫שפריכן‬
speak refl.id [es špriχt ziχ] ‫עש שפריכט זיך‬
jump/leap scv5 [špringən] ‫שפרינגן‬
incantational word [šəfarə] ‫ֶש ָֿפ ַרע‬
leap/gallop [šprengən] ‫שפרענגן‬
Sarah fem.prop.name [sorə] ‫ָש ָרה‬
shout/yell/scream/cry out sv7 [šrayən] ‫שרי(י)אן‬ ִ
write sv7 [šraybən] ‫שרייבן‬
writer/scribe/author [šraybər] ‫שרייבר דער‬
dreadful(ly)/awful(ly) [šrekləχ] ‫שרעקליך‬
Torah [tóurə/tóuro] ‫תוֹרה דיא‬ ָ

answer [terəts terutsim] ‫תירוץ דער ־ים‬
Jewish month: September–October [tišre] ‫תּישרי דער‬
ornament/decoration [taχšit] ‫תכשיט דער ־ים‬
student/disciple [talmid] ‫תלמיד דער ־ים‬
sage/learnèd man/scholar [talmid χoχəm χaχómim] ‫למיד ָחכָ ם דער ־ים‬ִ ‫ַת‬
incantational word [timə] ‫תמה‬
Jewish month: June-July [taməz] ‫תּמוז דער‬
prayer [tfilə] ‫ְת ִפילָ ה דיא‬
bass note with an abrupt termination (on the shofar) ‫ְת ִקיעָ ה‬
[t(e)kiə]
bass–treble–bass trill (on the shofar) [t(ə)ruə] ‫ְתרוּעָ ה‬
answer/response/repentance [tšuvə] ‫תשובה דיא ־ות‬
ָ
Permissions
Worms Mahzor couplet, ms. Osroth Heb. 4° 781, vol. I, fol. 54r
printed here by kind permission of the National and University Library,
Jerusalem.
“Joseph the Righteous,” Cambridge, University Library, T.-S. 10K22, fos. 17v–18v
(with image of fol. 17v) and
“Women’s Commandments,” Cambridge, University Library, Add. 547, fos. 4r–7v
printed here by kind permission of the Syndics of Cambridge University Library.
Seyfer Midos, Isny 1542; ms Opp. 4°. 955 [olim 1216], Chapter 5, fos. 21r–26r,
Yosifon, Michael Adam, Zurich 1546, ms O.1.8. Art.Seld., fos. 78v–80v,
“Pumay, You Dear Companions,” ms Opp. add. 4°. 136, pp. 12–14,
Simon Levi Ginzburg b. Judah/ Isaac Tyrnau, Customs (1593), ms Opp. 8°. 625,
fos. 21r–22r,
Rebecca b. Meir Tiktiner, ‘Simḥas-Torah Song’ (Prague, 1650), Opp. 8°. 460 (2c),
fos. 7r–8v,
Jekuthiel b. Isaac Blitz, Yiddish Pentateuch (Amsterdam 1676–1679), Opp. fol. 108,
Riddle, ms. Can. Or. 12, fols. 214r–215r (with image of fol. 215r),
Traveler’s Charm, ms Opp. 300, fol. 120v
printed here by kind permission of the Bodleian Library, Oxford.
“The Binding of Isaac,” ms hébr. 589, fos. 125v–130r and

“Mighty is He,” ms. hébr. 1333, fol. 39v
printed here by kind permission of the Bibliothèque nationale de France, Paris.
“Letter to Pelayn,” Reichsstadt Regensburg Urkunde [1478] (olim Gemeiners //

Nachlass: K.12/1)
printed here by kind permission of the Bayerisches Hauptstaatsarchiv, Munich.
Briyo and Zimro, cod. hebr. 100, fos. 67r–73v (with image of fol. 67r)
printed here by kind permission of the Bayerische Staatsbibliothek, Munich.
“Fable of an Old Man with Two Wives,” no. 136 in Mishle shualim (1583), D 1389,
fol. 60v–61r
printed here by kind permission of Alliance Israélite Universelle, Paris.
Glikl b. Leyb Pinkerle [Glikl Hamil], ms. hebr. oct. 2, fos. 47r–48v
printed here by kind permission of the Stadt- und Universitätsbibliothek,
Frankfurt am Main.
368 permissions
“Whither am I to Go?” C. 282 inf., fol. 1r.

printed here by kind permission of the Biblioteca Ambrosiana, Milan.
Medical remedies, cod. HB XI 17, no. 480, 552, 561, 606, 646, 704, 744, 854, 921, 959,
993, 998, 1027, 1032, 1047, 1055, 1062, 1197, 1204 (with image of fol. 62v)
printed here by the kind permission of Württembergische Landesbibliothek,
Stuttgart.
Pariz and Viene (Verona 1594), Fonds Venturi, no. 192, canto five, st. 249–302 (with
image of fol ‫ל‬r)
printed here by the kind permission of the Biblioteca del Seminario Vescovile,
Verona.
“Song of the Kid,” Hagaddah Sereni, fol. 47v

printed here by the kind permission of Museo U. Nahon di Arte Ebraica Italiana,
Jerusalem.
Bibliography
Baumgarten, Jean (1993). Introduction à la littérature yiddish ancienne. Paris: Cerf.

Ed. and trans. Jerold C. Frakes: Introduction to Old Yiddish Literature. Oxford:
Oxford University Press, 2005.
Bekkum, Wout J. van (ed.) (1992). A Hebrew Alexander Romance, according to ms.
London, Jews’ College, no. 145. Leuven: Uitgeverij Peeters.
Bernheimer, Carolus (1933). Fontes Ambrosiani in lucem editi cura et studio Byblio-
thecae Ambrosianae, V: Codices Hebraici Bybliothecae Ambrosianae. Milan:
Biblioteca Ambrosiana.
Birnbaum, Solomon (1960). “Übersetzungen der hebräischen Texte und Umschrift-
en der altjiddischen Texte,” p. 456, item no. 502, in Raphael Straus (ed.), Urkunden
und Aktenstücke zur Geschichte der Juden in Regensburg 1453–1738. Quellen und
Erörterungen zur Bayerischen Geschichte, n.s. 18. Munich: Beck.
Birnbaum, Solomon (1979). Yiddish: A Survey and a Grammar. Toronto: Toronto
University Press.
Butzer, Evi (2003). Die Anfänge der jiddischen purim shpiln in ihrem literarischen
und kulturgeschichtlichen Kontext. Hamburg: Buske.
Erik, Max (1926). ‫ ֿפערצנטער־־זעכצנטער ָיארהוּנדערט‬,‫ראמאַן אוּן נאװעלע‬
ָ ‫װעגן אַלטײדישן‬. War-
saw: Der veg tsum visen.
Faber, Alice, and Robert King (1984). “Yiddish and the Settlement History of Ash-
kenazic Jewry,” Mankind Quarterly 24: 393–425.
Felix Falk (ed.) (1961). Das Schmuelbuch des Mosche Esrim Wearba: Ein biblisches
Epos aus dem 15. Jahrhundert. 2 vols. Assen: Van Gorcum.
Frakes, Jerold C. (ed.) (2004). Early Yiddish Texts. Oxford University Press, rev. edn
2008.
Frakes, Jerold C. (ed. and trans.) (2014). Early Yiddish Epic. Syracuse, NY: Syracuse
University Press.
Frakes, Jerold C. (2017). Cultural Translation in Early Ashkenaz: the Emergence of
Early Yiddish Literature. Bloomington: Indiana University Press.
Fram, Edward (ed.) (2007). My Dear Daughter: Rabbi Benjamin Slonik and the
Education of Jewish Women in Sixteenth-Century Poland. Cincinnati: Hebrew
Union College Press.
Fuks, L. (ed.) (1957). The Oldest Known Literary Documents of Yiddish Literature
(c. 1382). 2 vols. Leiden: Brill.
Götze, Alfred (1967). Frühneuhochdeutsches Glossar. 7th edn. Berlin: Walter de
Gruyter.
Grimm, Jacob, and Wilhelm Grimm (1854–1971). Deutsches Wörterbuch. 32 vols.
2nd edn. Leipzig: Hirzel; repr. Hildesheim: Olms, 2003–; online edition: http://
woerterbuchnetz.de/DWB/.
370 bibliography
Haines, J. L. (1979). The Phonology of the “Bovo-Bukh”: Contribution to the History

of East Franconian Yiddish. Diss., Columbia.
Harkavy, Alexander (1928). ‫ײדיש ענגליש העברעאישער ווערטערבוך‬.ִ 2nd edn. New York:
Hebrew Publishing Company; repr. with an introduction by Dovid Katz. New
York: YIVO/Schocken, 1988.
Jacobs, Neil G. (2005). Yiddish: A Linguistic Introduction. Cambridge: Cambridge
University Press.
Katz, Eli. (1963). “Six Germano-Judaic Poems from the Cairo Genizah.” Diss.,
UCLA.
Katz, Eli (trans.) (1994). Book of Fables: The Yiddish Fable Collection of Reb Moshe
Wallich, Frankfurt am Main, 1697. Detroit: Wayne State University Press.
Kaufmann, David (ed.) (1896). ‫ הו''ל דוד ב''ר‬,‫זכרונות מרת גליקל האמיל משנת ת''ז [!] עד תע''ט‬
/ ‫ יהודה קױפֿמאנן‬Die Memoiren der Glückel von Hameln 1645–1719. Frankfurt am
Main: Kaufmann.
Kerler, Dov-Ber (1999). The Origins of Modern Literary Yiddish. Oxford: Oxford
University Press.
Kerler, Dov-Ber. !‫ געֿפינט מען‬,‫אַז מע זוכט‬.
https://www.sites.google.com/site/onlineyiddishresources/
> ‫ליטערַאטור‬
> ‫ַאלט־ִײדיש‬
> ‫ י "ה‬17–16 ‫ביכער און ווערק‬
Kibler, William W. (1984). An Introduction to Old French. New York: MLA.
Lexer, Matthias (1872–8). Mittelhochdeutsches Handwörterbuch. Leipzig: Hirzel;
repr. 1979; online edn: http://woerterbuchnetz.de/Lexer/.
Marchetti, Valerio, Jean Baumgarten, and Antonella Salomoni (eds) (1988). Elia
Bahur Levita, Paris un Viene, Francesco Dalle Donne, Verona 1594. Bologna:
Università degli studi di Bologna, Dipartimento di discipline storiche; Arnaldo
Forni Editore.
Mark, Yudl, and Judah J. Joffe (1961– ). ‫גרױסער װערטערבוך פֿון דער ִײדישער שפּראַך‬. New
York: Committee for the Great Dictionary of the Yiddish Language.
Matenko, Percy, and Samuel Sloan (1968). “The Aqedath Jishaq; A Sixteenth Cen-
tury Epic; with Introduction and Notes,” in Percy Matenko and Samuel Sloan,
Two Studies in Yiddish Culture. Leiden: Brill, 1–70.
Miller, David Neal (1987). “Transgressing the Bounds: On the Origins of Yiddish
Literature,” pp. 95–103 in Dovid Katz (ed.), Origins of the Yiddish Language.
Oxford: Pergamon.
Niborski, Yitskhok, and Bernard Vaisbrot (2012). ‫ײדיש־ֿפראַנצייזיש ווערטערבוך‬.ִ 3rd edn.
Paris: Medem. English translation: ‫אַרומנעמיק ִײדיש־ענגליש ווערטערבוך‬. Solon Bein-
feld and Harry Bochner (eds in chief). Bloomington: Indiana University Press,
2013.
Open Siddur Project: http://opensiddur.org/tools/fonts/.
Pach-Oosterbroek, Hilde (2014). Arranging Reality: The Editing Mechanisms of the
World’s First Yiddish Newspaper, the Kurant (Amsterdam, 1686–1687). n.p.:
Gildeprint.
Paul, Hermann (1975). Mittelhochdeutsche Grammatik. 21st edn by Hugo Moser
and Ingeborg Schröbler. Tübingen: Niemeyer.
bibilography371
Pharr, Clyde (1925). Homeric Greek. Boston: Heath; rev. edn by John Wright. Nor-
man: University of Oklahoma Press, 1985.
Quin, E. G. (1975). Old Irish Workbook. Dublin: Royal Irish Academy.
Shmeruk, Chone (1977). “The Hebrew Acrostic in the Yosef Hatsadik Poem of the
Cambridge Yiddish Codex,” Michigan Germanic Studies 3: 67–81.
Shmeruk, Chone (1978). ‫ פרקים לתולדותיה‬:‫ספרות יידיש‬. Tel Aviv: Porter Institute for
Poetics and Semiotics; revised translation: ‫פּרקים ֿפון דער ִײדישער ליטעראַטור־געשיכטע‬.
Tel Aviv: I. L. Peretz, 1988.
Shmeruk, Chone (1981). ‫ספרות ײדיש בפולין‬. Jerusalem: Magnes.
Shmeruk, Chone (1985). ‫ כ''י בית‬,‫ מחזור וורמײזא‬,'‫'הברכה המחזורות בײדיש קדומה במחזור ווֹרמס‬
‫ בעריכת מלאכי בית־אריה‬,‫ כרך המבואות‬,Heb. 4° 187/1 ‫הספרים הלאומי והאוניברסיטאי‬. Jeru-
salem: Cyelar Publishing, pp. ‫ק־קב‬.
Shmeruk, Chone (ed.) (1996). ‫פּאריז אונ' וויענה‬. Jerusalem: Israel Academy of Sciences
and Humanities.
Starck, Astrid (trans.) (2004). Un beau livre d’histoires/Eyn shön Mayse bukh. 2 vols.
Basel: Schwabe Verlag.
Steinschneider, Moritz (1852–60). Catalogus librorum hebraeorum in bibliotheca
bodleiana. Berlin: Friedlaender.
Timm, Erika (1987). Graphische und phonische Struktur des Westjiddischen unter
besonderer Berücksichtigung der Zeit um 1600. Tübingen: Max Niemeyer
Verlag.
Timm, Erika (2013). “Ein neuentdeckter literarischer Text in hebräischen Lettern
aus der Zeit vor 1349,” Zeitschrift für deutsches Altertum 142: 417–43.
Timm, Erika, and Gustav Adolf Beckmann (1996). Paris un Wiene. Tübingen:
Niemeyer.
Turniansky, Chava (ed. and trans.) (2006). 1719‫־‬1961 ‫גליקל זיכרונות‬. Jerusalem: Zal-
man Shazar Center, Hebrew University.
Weinreich, Max (1973). ‫מעטאדן‬ָ ,‫ ֿפאַקטן‬,‫ באַגריֿפן‬:‫געשיכטע ֿפון דער ִײדישער שפּראַך‬. 4 vols.
New York: YIVO. English translation: Shlomo Noble, History of the Yiddish
Language, vol. 1. Chicago: University of Chicago Press, 1980. 2 vols. New Haven:
Yale University Press, 2008.
Weinreich, Uriel (1968). ‫ ִײדיש־ענגליש װערטערבוך‬,‫ענגליש־ײדיש‬
ִ ָ New York: YIVO.
‫מאדערן‬.
Wexler, Paul (1987). Explorations in Judeo-Slavic Linguistics. Leiden: Brill.
Wexler, Paul (1993). The Ashkenazic Jews: A Slavo-Turkic People in Search of a Jew-
ish Identity. Columbus: Slavica Publishers.
Wexler, Paul (2006). Jewish and Non-Jewish Creators of Jewish Languages. Wies-
baden: Harrassowitz.
Wright, Roger (1982). Late Latin and Early Romance in Spain and Carolingian
France. Liverpool: Francis Cairns.
Yiddish: the Fifteenth Slavic Language (1991). International Journal of the Sociology
of Language 91.
Zaretski, Ayzik (1926). ‫פּראַקטישע ִײדישע גראַמאַטיק פֿאַר לערערס אוּן סטוּדענטן‬. Moscow:
Shul un bukh.
While many of the works listed here are indeed of essential value in the study of OLY, others were cited
in the present volume only for a tactical, momentary point of argument. Thus, the reader should not
consider the list as a core bibiliography of the field of OLY.
Index
adjective declensions (strong and grammatical case 34–6

weak) 48–9 accusative case
adverb formation 61 object of verb 34–6
article prepositional object 86, 142–3
definite 41–2 temporal adverbial 36, 249
indefinite 66–7 case reduction 141
dative 209
Baumgarten, Jean 5, 194, 309 dative of possession 48
Berechiah b. Natronai Ha-Nakdan, ethical dative 116
‫ משלי שועלים‬Fox Fables 170–1 indirect object 34–6
“Binding of Isaac, The” ‫ עקידת יצחק‬288–98 prepositional object 86, 142–3
Blitz, Jekuthiel b. Isaac, ‫חמשה חומשי תורה‬ genitive 208–9
‫ נביאים וכתובים בלשון אשכנז‬Bible in adverbials 68, 87, 167
Yiddish 304–5 nested genitive 105, 113
“Briyo and Zimro” ‫ ְב ִר ָיעה וזִ ְימ ָרה‬77–80, 85–8, partitive 57, 87, 208
97–107, 109–11, 115–18, 123–5, possession 75–6, 87, 113
129–32, 139–42, 147–51, 157–9, prepositional object 143
165–8, 173–7, 181–6, 266 quasi-construct case 112
verbal object 103
calendar (days, months, year) 187–90 nominative 34–6
case see grammatical case vocative case 56
colophon 184 grammatical gender 33–4
comparison (adjective, adverb, grapho-phonemic system 3, 11–12,
correlative) 88–9, 158, 176 14–28, 80
contractions 233 apocope 32
final devoicing 26–7
diminutives 80–1 Masoretic punctation 22–3, 87
divine name 64 suggested pronunciation 19–22
Grimm, Jacob and Wilhelm 309
Elias Levita (Elye Bokher) 8, 184, 189, 194
Haines, J.L. 16
Faber, Alice 6 Hamil, Glikl (bas Leyb Pinkerle)
“Fable of an Old Man with Two Wives” 305–7
‫אײן משל בֿון אײנם אלט מאן מיט‬ Harkavy, Alexander 309
‫ צוויא ווײבר‬170 Hebrew, whole and merged 160–2
familiar and polite modes of address 52–3
final syllable reduction 168–9 impersonal construction 56–7, 207
Finkel, Rafael xvi, 251 interrogative 232
fonts/scripts 251
Ashkenazic cursive script 12–14 Jacobs, Neil G. xiii, 3, 4, 5, 60, 76, 80, 87,
mashket font/script 96–7 159, 162
“Rashi” font/script 193–4 “Joseph the Righteous” ‫ יוסף הצדיק‬30–2,
Fram, Edward 309 39–40, 45–7, 51–2, 55–7, 63–5,
fusion language xiii, 5–6 69–70, 264
374 index
Katz, Eli 16, 309 scripts see fonts/scripts

Kerler, Dov-Ber: Old Literary Yiddish, Seyfer Mides ‫ ספר מדות‬The Book of
Modern Literary Yiddish Virtues 273–8
3, 4, 11, 14 Shmeruk, Chone 8, 9, 10, 30, 61, 179, 194,
King, Robert 6 244, 289, 309
kinship terms 246 Simon Levi Ginzburg b. Judah, Translation
of Isaac Tyrnau, ‫מנהגים‬
Letter to Pelayn 162–4 Customs 298–9
Lexer, Matthias 309 “Song of the Kid” ‫ חד גדיא‬179–80
Starck, Astrid 309
Mark, Yudl 309 syntax see word order
“Mighty is He” ‫ אדיר הוא‬/ ‫ אלמעכטיגר גוט‬154–5
Miller, David Neal 10 Tiktiner, Rebecca b. Meir, ‫אײן שמחת תורה ליד‬
Moushe Esrim ve-Arba’s ‫ספֿר שמואל‬ “A Simḥas-Torah Song” 301–3
]‫בוך‬-‫ [שמואל‬Book of Samuel transcription systems: IPA, YIVO 18, 20
279–85 “Traveller’s charm” 81–3
Tuesday Courier / Friday Courier
negation ‫ פרײטאגישי קורנטין‬/ ‫ דינשטאגישי קורנטין‬
double negative 140–1 190–2, 209–12, 222–4, 235–6,
sentence/clause negation 42–3 246–9, 269
word negation 42–3 Turniansky, Chava 309
Niborski, Yitskhok 309
noun declensions 71–4, 176 Umlaut 23–6
numbers and numerals 134–6
verbal system 57–60
origin of Yiddish (Danube/Rhineland/ class
Slavic thesis) 5–6 anomalous verbs 246
auxiliary 70–1, 186–7
Pariz and Viene ‫ פאריז אונ’ װיענה‬194–208, modal (preterite-present)
213–19, 225–32, 237–45, 268 177–9, 262
Paul, Hermann 309 periphrastic 134, 159–60, 171, 245–6
periodization of Yiddish 3–5 prefixed (inseparable and
possession 35, 36, 41, 208 separable) 118–120
dative of possession 48, 209 strong 59–60, 253–61
genitive 57, 87 irregular 260–1
possessive adjectives 53–4, 68 regular classes 253–60
see also quasi-construct state stem-changing verbs 90, 253–61
prepositions and case 142–3 weak 59–60, 187, 261
pronoun mood
demonstrative 81 conditional 234
indefinite 232 indicative 57, 58, 65, 70, 71, 89,
personal 40–1 153, 234
possessive 53 infinitive 65
relative 66 imperative 112
“Pumay, You Dear Companions” ‫פומײא איר‬ subjunctive 57, 58, 71, 151–5, 187, 221,
‫ ליבן גיזעלין‬300–1 234
punctuation 132–4 participle 118
principal parts 59, 60, 118, 253–62
Remedies 91–3, 107–8, 113–14, 122, 126–7, tense
136–7, 144–5, 265 future 169
Riddle 74–6, 267 perfect 120–2
index375
present Weinreich, Max: ‫שרײבשפּראַך א‬ ַ ‫שרײבשפּראַך ב‬

ַ
indicative (active) 65, 70–1 3–5, 6, 16, 162, 279, 309
subjunctive 151–3 Wexler, Paul 6
preterite “Whither am I to go?” ‫ װאו זאל איך הין‬67–8
indicative (active) 71, 89–90 Women’s Commandments ‫ֵס ֶדר נָ ִשׁים נִ ָידה ַחלָ ה‬
subjunctive 153 ‫ ַ ה ְדלָ ַקֿת ַהנֵ ר‬271–3
voice word accent 28
active 58, 65, 70, 71, 89, word order 36–7, 70, 75, 87, 126, 207,
118, 151 219–21, 233, 236
passive 124, 125–6, 158 Worms Maḥzor Couplet 61
reflexive 87, 176
‫גי‬-prefix 56 Yosifon ‫ יוסיפון‬286–8

Jerold C. Frakes: A Guide To Old Literary Yiddish

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jerold C. Frakes: A Guide To Old Literary Yiddish

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

A Guide to Old Literary Yiddish

Lesson Twelve 109

Lesson Thirteen 115

Lesson Fourteen 123

Lesson Fifteen 129

Lesson Sixteen 139

Lesson Seventeen 147

Lesson Eighteen 157

Lesson Nineteen 165

Lesson Twenty 173

Lesson Twenty-One 181

Lesson Twenty-Two 193

Lesson Twenty-Three 213

Lesson Twenty-Four 225

Lesson Twenty-Five 237

explanation in order to avoid the common linguistic designation “nominative case”

* non-standard/ungrammatical form (for the sake of illustration)

the name) of Walther von der Vogelweide as if he were an aging twenty-first-century

A brief survey of Old Literary Yiddish language and literature

The alphabet and grapho-phonemic system of Old Literary Yiddish

Modern Ashkenazic semi-cursive script

‫ז‬ ‫ו‬ ‫ה‬ ‫ד‬ ‫ג‬ ‫ב‬ ‫א‬

‫ ↙ ̲נ↙ ̲ן‬2 ↓‫↘ ם‬1‫↙ מ‬ ↘ ‫ל‬ ‫כ→ ̲ך‬

‫ת‬ ‫ש‬ ‫פף צץ ק ר‬ ‫ע‬ ‫ס‬

: ‫דש ער בי איר לעגא אונ' בגינג' מישטט‬

Final and non-final letters

Grapho-phonemes of Old Literary Yiddish

include new vocabulary, however, there will be a specific indication of a possible,

the def.art.ntnas [dos] ‫דש‬

decided to embrace scholarly dishonesty, or that I suddenly do have the requisite

Suggested pronunciation of symbols8

aÿ represents both kite and boy (see below on Umlaut)

Graph Name Sound(s) represented

[o] ‫[ דאש‬dos], ‫[ יאר‬yor]

‫ ויי‬ vov-yud-yud [óu] ‫] לוייֿפן‬lóufən[

Masoretic punctation (vowel pointing)

Yiddish vocabulary, it nonetheless occurs with some frequency in Germanic compo-

– patakh [a] as in father

W.Gmc German OLY suggested modEY

a > ä/e > e e > e

One further vowel shift

Word-final obstruent devoicing

eyes ntnp [óugən] ‫אווגן‬

“Joseph the Righteous” (ll. 1–4)

The poem displays a common characteristic of Yiddish (and Hebrew) poems of

I 1s.ppr.ns [iχ] ‫איך‬

2 Facsimile 1 (Appendix 3) begins here.

the def.art.dp [den] ‫דען‬

(married) woman’ is “naturally” feminine and grammatically neuter.6 Go figure!

7 But not mandatory; more on word order in later lessons.

in simple declarative sentences in OLY, in first position in the sentence. Second

Word order (syntax)

article adjective noun noun adjective article

“Joseph the Righteous” (ll. 5–11)

. ‫גוטליך ענטוורט יוסף זינר ̌שונן ורוון‬ 5

graciously adv [gutləχ] ‫גוטליך‬

said/spoke 3s.prt.scv3 [špraχ] ]‫שפר[ך‬

‘I’ (1st person, singular, common gender, nominative case) ‫איך‬

1 I me mine we us ours

[miχ] ‫מיך‬ [mir] ‫מיר‬ [min/mayn]‫מי(י)ן‬ [iχ] ‫איך‬ 1

[uns] ‫אונש‬ [uns] ‫אונש‬ [unzər] ‫[ אונזר‬vir] ‫וויר‬/]mir[ ‫ מיר‬1

­The definite article

[di] ‫דיא‬ [dos] ‫דאש‬ [di] ‫דיא‬ [der] ‫דער‬ nom

Lesson Twelve 109

Lesson Thirteen 115

Lesson Fourteen 123

Lesson Fifteen 129

Lesson Sixteen 139

Lesson Seventeen 147

Lesson Eighteen 157

Lesson Nineteen 165

Lesson Twenty 173

Lesson Twenty-One 181

Lesson Twenty-Two 193

Lesson Twenty-Three 213

Lesson Twenty-Four 225

Lesson Twenty-Five 237

The definite article