You are on page 1of 9

अग्नितण्डि

ु वटी अश्वकंचक
ु ी
शद्
ु ध सत
ु ं विषं गन्धंमजमोदाफलत्रिकम ् | रसं विषं गन्धकतालकं हि कटुत्रिकं वै त्रिफला समेतम ् l
सर्जिक्षारं यवक्षारं वन्हि सैन्धव जिरकम ् ll सटं कणं वै जयपालबिजम ् l समर्दितं भङ्
ृ गरसेन पश्चात ् ll
सौवर्चलं विड्डङ्गानि सामद्र
ु ं त्र्यष
ु णं तथा l मद्
ु गप्रमाणा गुटिका विधेया संसेविता षष्ठयनप
ु ानायोगैः l
विषमष्टि
ु ं सर्वसमां जम्बिरम्लेन मर्दयेत ् ll सर्वा रुजिवैविनिहन्ति शीघ्रं गुटी प्रकर्षाद्धायचोलिकेयम ् ll
मारीचामां वटीं खदे द्वान्हिमान्द्यं प्रशान्तये ll र: चं
2
कामदघ
ु ा रस/वटी पारदं टङ्कणम ् गन्धं विषं व्योषं फलत्रयम ् l
मौक्तिकस्य प्रवालस्य मक्
ु ताशक्ति
ु भवस्य च l तालकं च जयपालं च समं सर्व विचर्ण
ू येत ll
वराटीकायाः शङ्खस्य भस्मानि गैरिकं तथा ll मर्दयेत ् भङ्
ृ ग्निरे ण भावना तु त्रिसप्ताधा ll
गुडूचिकोद्भवं सत्वं समभागानि कारयेत ् l गुञ्जामत्रम ् वटी कृत्वा ।।।।
अजाजिकासिताभ्यां च गन्हि
ृ याद रक्तिकाद्वयम ् ll अश्वकांचक
ु ी राख्याता श्वासे कासे ज्वरे तथा l
यथा रोगानप
ु ानेन सर्वत्र विजय प्रदा ll
जीर्णज्वर भ्रमोन्माद पित्तरोगेषु शस्यते l
आम्लपित्ते सोमरोगे योज्यः कामदघ
ु ा रसः ll

आरोग्य वर्धिनी वटी गन्धकः रसायन


रसगन्धक लोह अभ्र शल्
ु ब भस्म समांशकं l शद्
ु धो बलिर्गोपयसा विभाव्यस्ततश्चतर्जा
ु त गुडूची काभिः l
त्रिफला द्विगुणा योज्या त्रिगुणं च शिलाजतु ll पथ्या अक्ष धत्रौषध भङ्
ृ गराजै भाव्योअष्टावारं पथ
ृ काद्रकेन ll
चतर्गु
ु णं परु ं शद्
ु धं चित्रमल
ु ं च तत्समम ् l सिद्धे सीतां योजय तल्
ु यभागं रसायनम ् गन्धकराज सज्ञम ् l
तिक्ता सर्व समा ज्ञेया सर्व संचर्ण
ू यत्नतः l
निम्बवक्ष
ृ दालाम्भोर्भि मर्दयेत ् द्विदिनावधी l कर्षोन्मितं सेवित मेती मर्त्यो वीर्यस्य वद्
ृ धिं दृढदे हमग्निं ll
ततस्तु गुटिका कार्या क्षुद्रकोल्फलोपमाः ll कण्डु च कुष्टं विषदोष्मग्र
ु म ् मासद्वयेनेः जयेतप्रयोगः l
घोरातिसारं ग्रहणी गदं च हरे च्च रक्तं दृढशल
ु यक्
ु तं ll
मण्डलं सेविता सैषा हन्ति कुष्ठन्यशेषतः ll जीर्णज्वरे मेह गणे प्रकृष्ठं वातामायानां हरणे समर्थं l
वातपित्तकफोद्भत
ू ान ् ज्वरान ् नानाप्रकारजान ् l प्रजाकरम ् केशमतिव कृष्णं करोति चेद्भक्षति चार्धवर्षम ् ll
दे या पञ्च दिने जाते ज्वरे रोगे वटी शभ
ु ाः l रसायनम ् पर्वजात्मबिजम ् क्षाराम्लतैला आदि कराजिवर्ज्येम ् l
पाचनी दीपनी पथ्या हृद्या मेदोविनाशिनी ll ससोमरोगं सह मष्ु कवद्
ृ धिं हरच्च वै गन्धकराजयोगः ll
मलशद्
ु धिकरी नित्यं दर्ध
ु र्ष क्षुत्प्रवर्तनी l हरति सकल रोगान ् गन्धकाख्यः प्रयोगो l
बहुमत्र किमक्
ु तेन सर्वरोगेषु शस्यते l मग
ृ सदृश नराणां प्राणादो दीर्घमायःु ll
आरोग्य वर्धिनि नाम्ना गुतिकेयं प्रकीर्तिता l राम यिति त्रिदशानां दे हदिप्तिम ् सरू
ु पाम ् l
सर्वरोगप्रशमनी श्रीनागार्जुनचोदिता ll वीर्यस्य वद्
ृ धिं दृढदे हवंहिम
ं ् शितिवातन्विनिहन्ति कुष्ठम ् l
प्रमेहदष्ु टोदर रोगजालम ् विशेषतो हन्ति तु सन्निपातम ll
दोषज्वरं राजरुजं प्रमेह पाण्डु क्षय श्वास गुदांकुरादिन ् l
एतानि रोगान्विनिहन्ति शीघ्रं रसायनं जल्पितमिश्वरे न ll
चन्द्रप्रभा वटी कृमिकुठार रस

चन्द्रप्रभा वचामस्
ु ता भनि
ू बं सरु दारवः l कर्पूरं चाष्टभागम ् च कौटजश्चैकभागिकः l
हरिद्रा अतिविषा दार्वी पिप्पलीमल
ू चित्रकं ll तत्स्मानं त्रायमानम ् अजमोदा विडङ्गंकम ् ll
त्रिवत्त
ृ दन्ति पत्रकश्च त्वकेला वंशलोचना l हिङ्गुलम विषभागम ् च तत्समानम ् च केसरम ् l
प्रत्येकं कर्षमात्राणि कुर्यदे तानी बद्
ु धिमान ll सर्वं दृढं च समर्द्यं भङ्
ृ गराज रसै स्तथा ll
धान्यकम ् त्रिफला चव्यं विडङ्गं गजपिप्पाली l पलाशबिजं संमिश्रम ् उन्दरीरस भावितं l
सव
ु र्णमक्षिकं व्योषं द्वौ क्षारं लवणत्रयम ् ll ब्राम्हिरसं ततो दत्त्वा सिध्यैतकृमिकुठारकः ll
एतानि टङ्कमात्राणि संगह्नि
ृ यात पथ
ृ क् पथ
ृ क् l कुर्यात कृमिविनाशं च सर्वशः सप्तभिर्दिनैः l
द्विकर्ष हतलोहं स्यच्चतष्ु कर्षा सिता भवेत ll
शिलाजत्वष्टकर्ष स्यादष्टौ कर्षाश्च गुग्गुलोः l जातिफलादि गुटिका
विधिना योजितैरेतःै कर्तव्या गुटिका शभ
ु ा ll जतिफलं ल च पिप्पली सैन्धवं तथा l
चन्द्रप्रभेती विख्याता सर्वरोगप्रणाशिनि l शण्
ु ठी धत्तरु बीजं च दरद टङ्कणम ् तथा ll
निहन्ति विंशतिं मेहान कृच्छ्रम ् अष्टविधं तथा ll समं सर्व विचर्ण्य
ू थ जम्भनिरे ण मर्दयेत ् l
चतस्त्राश्मरी स्तद्विन्मत्र
ु ाघातान्त्रयोदशा l वटी जतिफला द्दे य अर्शो अग्निमान्द्य विनाशिनि ll
अण्डवद्
ृ धिं पाण्डुरोग कामलाश्च हलिमकम ् ll
कासं श्वासं तथा कुष्ठम ् अग्निमान्द्यमारोचकम ् l पर्ण
ू चन्द्रोदय रस (मकरध्वज)
वातपित्तकफ व्याधीम ् बल्या वष्ृ या रसायनी ll पलं मद
ृ ु स्वर्णदलं रसेन्द्रत्पलष्टकम ् षोडशं गन्धकस्य l
शोणैः सक
ु ार्पास भवप्रसन
ू ःै सर्वे विमर्द्यात कुमरिकाभिः ll
चन्द्रकला रस त्रिभव
ु न कीर्ति रस
हिङ्गुलं च विषं व्योषं टङ्कनम मागधी शिफाम ् l
प्रत्येकं कर्षमात्र स्यात्सत
ू ं ताम्रं तथाअभ्रकम ् l संचर्ण
ु भावयेत ् त्रेधा सरु साद्रक हे मभिः ll
द्विगुणं गन्धकश्चैव कृत्वा काज्जलिकां शभ
ु ाम ् ll रसस्त्रीभव
ु ने कीर्ति गुञ्जैकारद्रक द्रवैन वै ll यो र
मस्
ु तादाडीम दर्वो
ु त्त्थे केतकिमल
ु जद्रवैः l विनाशयेत ् ज्वरं सर्वान ् सन्निपातन त्रयोदशः ll
सहदे व्या कुमार्याश्च पर्पटस्य च वारिणा ll
रामशितलिकातोयैः शतावर्या रसेन च l नवायस ् रस
भावयित्वा प्रयत्नेन दिवसे दिवसे पथ
ृ क् ll व्योष अग्नि वेल्ल त्रिफला मस्
ु तै स्तल्
ु यम ्आयोरजः l
तिक्तागुडूचिका सत्वं पर्पटउशिर मागधी l चर्णि
ू तं तक्रमध्वाज्य काष्णामभोभिः प्रयोजितं ll
श्रीखण्डं सारिवा चैषा समानं सक्ष्
ु मचर्णि
ू तम ् ll कामला पाण्डु हृद्रोगं कुष्ठार्शो मेह नाशनम ् l
द्राक्षा फल कषायेण सप्ताधा परिभावयेत l
ततो धान्यश्रयं कृत्वा वट्यः कार्यश ् चनोपमा ll पन
ु र्नवा मण्डुर
अयं चंद्रकला नाम्ना रसेन्द्रः परिकीर्तितः l पन
ु र्नवा त्रिवत्त
ृ शण्
ु ठी पिप्पली मरिचानी च l
सर्व पित्तगदध्वंसी वातपित्तगदापहः ll विडङ्गं दे वकाष्ठस्य चित्रकं पष्ु करावयम ् ll
अन्तर्बाह्य महादाह विध्वंसनमहाक्षमः l त्रिफला द्वे हरिद्रे च दन्ति च चविका तथा l
ग्रीष्मकाले शरत्काले विशेषण
े प्रशस्यते ll कुटज स्य फलं तिक्ता पिप्पलीमल
ू ं मस्
ु तकम ् l l
कुरुते नाग्निमान्द्यं च महतापं ज्वरं हरे त ् l एतानि समभागानि मण्डुरम ् द्विगुणः ततः l
भ्रमं मर्च्छा
ू हरत्याशु स्त्रीणां रक्तं महास्त्रति
ु म ् ll गोमत्र
ू े अष्ट गुणे पक्वा स्थापयेत ् स्निग्ध भाजने l
ऊर्ध्वा अधो रक्तपित्तंश्च रक्तंवान्तिं विशेषतः l पाण्डु शोथः उदर अनाह शल
ु ार्श कृमि गुलमनत
ु ् ll
मत्र
ु कृच्छानि सर्वाणि नाशयेन्नात्र संशयः ll
सप्तामत
ृ लौह
मत्र
ु कृच्छानी सर्वाणि प्रमेहानपि दस्
ु तरं l मधक
ु ं त्रिफला चर्ण
ू अयोरज समं लिहं न ् l
प्रदरं चम्लपित्तम ् च दाहं दःु सहमश्मरिम ् ll मधस
ु र्पि् यत
ु ं सम्यग ् गव्य क्षीरं पिबेतु l
हन्ति श्रिशम्भन
ू ां प्रोक्तो रस चंद्रकलभिघः ll ब्र.ु यो.त ll छ सतिमिरं शल
ू ं अम्लपित्तम ् ज्वर क्लमम ् l
आनाह मत्र
ु संगश्च शोथम ् चैव निहन्ति हि ll
ताप्यादि लौह वसंतकुसम
ु ाकर रस
ताप्यादी जतु रौप्यायोमलाः पञ्चपलाः पथ
ृ क् l
चित्रक त्रिफला व्योषं विडङ्गं पालिकैः सहै ll द्विभागम ् हाटकं चन्द्रं त्रयो वंगाहिकान्तकाः l
शर्क रा अष्टोपलोन्मिश्रा चर्णि
ू ताः मधन
ु ा द्रत
ु ाः l चतर्भा
ु गं शद्
ु धंमभ्रं प्रवालं मौक्तिकंतथा ll
पाण्डु रोगम ् विषं कासं यक्ष्मानम ् विषंज्वरं l भावयेद गव्यदग्ु धेन भावनेक्षुरसेन च l
काष्ठानि ज मेहं शोफं श्वासं अरोचकं l वासालाक्षारसोदिच्य रम्भाकन्दप्रसन
ु कैः ll
विशेषाद् धन्त्यपस्मारं कामलां गद
ु जानि च ll आ.हृ शत्पत्रारसेनव
ै मालात्याः कुसम
ु ेन च l
पञ्चामद
ृ ै भाव्यं ससि
ु द्धो रसरान ् भवेत ् ll
कुसम
ु ाकरः इत्याखो वसंतपदपर्व
ू कः l
गुञ्जाद्वयेन संसेव्यः सिताज्यमधस
ु ंयत
ु ः ll
वली पलित हृन्मेध्य स्मति
ृ भ्रंशं विनाशयेत ् l
तष्टि
ु दो बलमायष्ु यं पत्र
ु प्रसवकारणः ll
प्रमेहान ् विशतिश्चैव क्षयमेकादशं तथा l
तथा सोमरुजं हन्ति साध्यसाध्यम्मथापि वा ll

पञ्चामत
ृ पर्पटी प्रवाळ पञ्चामत

लोह अभ्राक ताम्र रसं समं द्विगुणित गंधं पचेत्कोलिका l प्रवालं मक्
ु तफल शङ्ख शक्ति
ु कपर्दिकाना च समांशकं l
प्रवालमत्र द्विगुणं प्रयोज्यं सर्वेः समांशं रविदग्ु धमेव l
स्यात्पञ्चामत
ृ पर्पटी ग्रहनिका यक्ष्मा अतिसार ज्वर।
स्त्रिरुक पाण्डुः गर आमलापित्त गुदज क्षुद्मान्द्य अनाहागुल्म उदर प्लिहकासाश्वासाग्निमान्द्यं कफमारुतोत्थान ्
विध्वंसनि ll l
गह
ृ ण्यां मनप
ु ानं हि हिङ्गु सैन्धव जीरकं l अजीर्णे उद्गार हृदमयाघ्न ग्रहन्यतिसार विकार ना ll
जीरकं पाण्डु गरयोरितरे षु स्वयक्ति
ु तः ll मेहामयं मत्र
ु ारोगे मत्र
ु कृच्छ्र तथाश्मरीं l
नाश्येन्नात्रसंदेहो सत्यं गुरुवचो यथा l
पष्ु पधनवा रस पथ्यश्रितम ् भोजनमादरे ण समाचरो निर्मलचित्तवत्ृ यः l
हरज (पारा) भज
ू ग लौहं साभ्रकं वङ्ग चर्णे
ू l प्रवालं पञ्चामत
ृ नामधयो योगोत्तम ् सर्वगदपहारी ll
विजय कनक यष्टी शाल्मली नागवल्याः ll
घत
ृ मधु पय खण्डम ् पष्ु पाधनवा द्विवल्लो l बोलबद्ध रस
रामयाति बहुकान्ता दीर्घमायःु नराणाम ् ll पारदं गन्धकं चैव अमत
ृ ासत्व मेव l
एतानि समभागानि बोलं सर्वसमं तथा l
मर्दयेत ् शाल्मलितोये वटिका शाण मानिका l
मधन
ु ा चैव दातव्या बोलबद्धो रसः स्मत
ृ ः ll
प्रदरं च प्रमेहम ् च मत्र
ु कृच्रश्मरी जयेत ् l
(महा)योगराज गुग्गुलःु वटी त्रयोदशांग गुग्गुलःु

नागरं पिप्पलीमल
ू ं पिप्पली चव्यचित्रकौ l आभा अश्वगन्धा हाबष
ु ा गुडूची शतावरी गोक्षुर वद्
ृ धादारुम ् l
भष्ृ टं हिङ्गवजमोदा च सर्षपो जिरकद्वयं ll रास्नाशताह्वा सशटी यमानि सनागरा चेति समैश्च चर्ण
ु म ् ll
रे नक
ु े न्द्रयवाः पाठा विडङ्गं गजपिप्पली l तल्
ु यं भवेत ् कौशिकमत्र मध्ये दे यं तथा सर्पिरथार्ध भागम ् l
काटूकातिविषा भार्गी वचा मर्वे
ु ति भागतः ll सार्द्धाक्ष मात्रन्तु ततः प्रयोगात ् कृत्वानप
ु ानं सरु या अथ यष
ु ै ll
प्रत्येकं शाणीकानि स्यर्द्र
ु व्याणीमानि विंशतिः l मद्येन वा कोष्णजलेन वा अथः क्षीरे ण वा मांसरसेन वापि l
द्रव्येभ्यः सकलेभ्यश्च त्रिफला द्विगुणा भवेत ् ll कटीग्रहे गध्र
ृ सिबाहूपष्ृ ठे हनग्र
ु हे जानन
ु ी पादयग्ु मे ll
एभिश्चर्णी
ू कृतैः सर्वे समो दे यश्च गुग्गुलःु l संधिस्थिते चास्थिगते च वाते मज्जश्रिते स्नायग
ु ते च कोष्ठे l
रोगान ् जयेत ् वातकफानवि
ु द्धान वातेरितान ् हृद्ग्रहे योनिदोषान ्
(वङ्गं रौप्यम ् च नागं च लौहसार स्त अभ्रकम ् l l
मण्डुरं रससिन्दरु ं प्रत्येकं पलसम्मितं ) भग्नास्थि विद्धेषु च खंजवाते त्रयोदशांग प्रवदन्ति तज्ञः ll

गुडपाक समं कृत्वा दद्यादे तं यथोचितम ् l कैशोर गुग्गुलः


एकं पिण्डं ततः कृत्वा धारयेत ् घत
ृ भाजने ll गड
ु ू ची +त्रिफला क्वाथः + गग्ु गल
ु ःु
गड
ु ीकाः शाणमात्रस्तु कृत्वा ग्राह्या यथोचिता l त्रिफला चर्णा
ू र्ध पलं त्रिकटु श्चर्ण
ू षड्अक्ष परिमाणं ll
गुग्गुल योगराजो यं त्रिदोषघ्नो रसायन ll कृमि रिपु चर्णा
ु र्ध पलं कर्ष कर्षं त्रिवद
ृ न्त्योः l
मैथन
ु ् आहारपानानां त्यागो नैवान्न विद्यते l अमत
ृ ायाः पलमेकम ् सर्पिष्च पलाष्टकं क्षिपेदमलं ll
उपयज्
ु य अनप
ु ानम ् यष
ु ं क्षीरं सग
ु न्धिसलीलं च l
सर्वान ् वातामयान कुष्ठानर्शांसी ग्रहणी गदम ् l
प्रमेहं वातरक्तं च नाभिशल
ु म ् भगन्दरं l तनरु ोधि वाताशोणतं एकजमथ द्वन्द्वजं चिरोत्थच l
उदावर्तम ् क्षयं गुल्मंपस्मार उरोग्रहं l जयति स्त्रत
ु ं परिशष्ु कम ् स्फुटितं चाजानंच्
ु च पि ll
मन्दाग्नि श्वास्कासाश्च नाशयेदरुचिं तथा l व्रण कासकुष्ठगल्
ु म श्वयथद
ु र पण्डुरोग मेहांश्च l
रे तोदोष हरं पंस
ु ां रजोदोष हरः स्त्रियाः l मन्दाग्निच विबन्धं प्रमेहापीडकाश्च नाशयत्याशु ll
पंस
ु ामपत्यजनको वन्ध्यानां गर्भादस्तथा l सततं निषेव्यामाणः कालवश्याद्धन्ति सर्वगदान l
अभिभय
ू जरादोषं करोति कैशेरकम ् रूपं ll
रास्नादिक्वाथेंसंयक्
ु तो विविधं हन्ति मारुतम ् l
काकोल्यादिशत
ृ ात्पित्तम ् कफमार्रग्वधादिनां l लाक्षा गुग्गुलः
दार्विश्रुतन
े मेहांश्च गोमत्र
ू ण े च पांडूताम ् l लाक्षास्थी संहृत ककुभा अश्वगन्धा श्चर्णि
ू कृता नागबला परु श्च l
मेदोवद्
ृ धि च मधन
ु ा कुष्टम ् निंबश्रुतन
े वा l सम्भग्नमक्
ु तास्थिरुज निहन्यादं गानी कुर्यत्कुलिशोपमा ll
छिन्ना क्वाथेन वातस्त्रम ् शोथशल
ु म ् काणा श्रुतम ् l
पाटला क्वाथः सहितो विषं मष
ु ालजं जयेत ् l
त्रिफला क्वाथसंहितो नेत्रार्ति हन्ति दारुणम ् l
पन
ु र्नवादिक्वाथेन हन्ति सर्वोदरण्यपि l
अमत
ृ ा गुग्गुलः सिंहनाद गुग्गुलःु
अमत
ृ ा त्रटि
ु वेल्ल वत्सकम ् कलिङ्ग पथ्यामलकानि त्रिकटुः त्रिफला मस्
ु तं विडङ्गं आमरकानिकम ् (दे वदार) l
गुग्गुलम l गुडूच्य अग्नि त्रिवत
ृ दन्ति चवि सरु ानन्माणकम ् (सरु ण,
क्रमवद्
ृ ध मिदं मधलि
ु प्तम ् पिडका स्थौल्या भगन्दर जयेत ् मनकन्द) लll
l पारदं गन्धकक्ष्वैव प्रत्येकं शक्ति
ु संमितम ् l
सहस्त्रं कनकफलं (जयपाल) सिद्धये सञ्चर्ण
ु निक्षिपेत ् ll

कांचनार गुग्गुलःु अग्निश्च कुरुते दीप्तं वडवानलसंनिभः l


कांचनारस्य गहि
ृ यात त्वचा पञ्चपलोन्मिता l धातव
ु द्
ृ धि वयो वद्
ृ धि बलं सवि
ु पल
ु ं तथा ll
नगरस्य काणायश्च मरीच स्य पलं पलं ll आमवातं शिरोवातं संधिवातं सद
ु ारुणम ् l
पथ्या विभित धात्रिणां पल पथ
ृ क् पथ
ृ क् l जानु जङ्घश्रित वातं सकटीग्रहमेव च ll
वरुणा स्याक्ष्मेकस्य पत्रक एला त्वचा पन
ु ःl अश्मरी मत्र
ु कृछच भग्नाच्च तिमिरोदरः l
टं क टङ्क समादाय सर्वामेकत्र चर्ण
ु येत ll आम्लपित्त तथा कुष्ठम ् प्रमेह गुदनिर्गमंम ् l
यावच्चर्ण
ु मिदं सर्व तावानेव गुग्गुलःु l कासं पञ्चविध श्वा क्षयच विषम्मज्वरं l
गटि
ु का माषिका कृत्वा प्रभाते भक्ष्येन्नरः ll प्लिहान श्लिपदम ् गल्
ु म पांडूरोग सकामलान ll
शोथः अन्त्र्वद्
ृ धि शल
ु ानि गद
ु जानि विनाशयेत ् l
गलगण्ड जयेतग्र
ु मपची अर्बुदानि च l मेदः कफं आम ् संघातो व्याधिवारण दर्पहा l
ग्रन्थि व्रणानि गुल्माश्च कुष्ठानि च भगन्दर l सिंहनाद इति ख्यातो योगो अय अमत
ृ ोपम ् ll
मद्येश्चानप
ु ानार्थ क्वाथो मण्डि
ु तिका भव l
क्वाथः खदिरसारस्य क्वाथः कोष्णा अभाया भव ll
महावातविध्वंसन ् रस लघु मालिनी वसंत
रसं गंधकं नागवंगौ च लौहं l रसक यग
ु लभागं वल्लिजं (मरीच) भागमेकम ्l
तथा ताम्रजम ् व्योम ् निश्चन्द्रकम ् च l द्वितय मथ सख
ु ल्वे मर्दयेंभ्रक्षणेन l
कणा टन्कणे चोषणं नागरं वै l भवति घत
ृ विमक्
ु तो निंबनि
ु रे न यावत ् l
पथ
ृ क भागमेकं विमर्दैकयामम ् ll ज्वरहर मधक
ु ु ल्या मालिनिप्प्राग्वसंतम ् ll
ततो वत्सनाभम चतःु सार्धभागम ् l
दृढं मर्दयेद्भावानां व्योषजा त्रिः ll जीर्णज्वरे धातग
ु ते अतिसारे l
वराचित्रकै मार्क वैः कुष्ठ तोयैः l रक्तन्विते रक्तभवे विकारे ll
स्थता कारहाट सनिर्गुण्डी तोयैः l घोरव्यथे पित्तभवे च दोषे l
मनोधात्रिक अर्का आर्द्रकै निंबनि
ु वै l वलद्वयं दग्ु धयत
ु ं च पथ्यं ll
स्त्रीभिर्भावयेद्वातविध्वंसनो अयम ् ll प्रदरम ् नाशयत्याश्यु तथा दर्रु नाम ् शोणितम ् l
विषमं नेत्रारोगेच गजेन्द्रं मिव केसरी ll
समिरे च शल
ु े महाश्लेष्म रोगे ग्रह्ण्या तथा सन्नीपाते च वसंत मालिनिपर्व
ू ः सर्वरोगहरं शिशो l
मौढये ll गर्भिन्यो तर्त्र दे यो वै जयन्त्याः पष्ु पकै सहः ll
अपस्मार्मान्द्ये सशैत्यै सपित्तोप्लिह कुष्ठार्श सि स्त्रिगदे सर्वज्वरहरः श्रेष्ठो गर्भापोषणं उत्तमं l
चl
निषेवेत गुञ्जाद्वयं चास्य तत ् दादन्ननप
ु नैरयं एकांगविर रस
रोगजित्स्यात ll शद्
ु धं गंधं मत
ृ ं सत
ू ं कान्तं वङ्गं च नागकम ् l
ताम्रं चाभ्रं मत
ृ ं तीक्ष्णं नागरं मरीच कणांम ् l
सर्वमेकत्र सञ्चर्ण्य
ू भावयेत ् त्रिः पथ
ृ क् पथ
ृ क् l
रास्नासप्तक क्वाथः वरा व्योषक निर्गुण्डी वन्हिक आर्द्रकजैद्रवैः l
रास्ना अमत
ृ ा आरग्गवध दे वदारु त्रिकन्टकैरण्ड शिग्रू कुष्ट द्रवेणापि ततो धात्र्या द्रवेण च l
पन
ू रनवनां ll विष्मष्ु ट्यार्क हाटै श्च आर्द्रकस्य रसैस्थता l
क्वाथं पिबे नागर चर्णा
ू मिश्रं जङ्घ्वो उरु पष्ृ ठ त्रिक रसश्चैकांगविरो ससि
ु धौ रसरान भवेत ् ll नि.र.
पक्षाघातं च आर्दितं च धनर्वा
ु तं तथैव च ll
अर्धाङ्गम ् गध्र
ृ सीम ् वापि विश्वाचीम ् अवबहुकम ् l
सर्वान ् वातमायान हन्ति सत्यं सत्यं निःसंशय ll नि.र
लक्ष्मीविलास रस /वटी श्वास कुठार रस
पलं कृष्णाभ्र भस्मस्य तदर्धौ रसगन्धकौ l रसं गन्धं विषं चैव ् टङ्कणम ् च मनःशिला l
तदर्ध चन्द्रसञ्ज्ञस्य जातिकोषफले तथा ll एतानि टं क मात्राणि मरीच्यन्यष्ट टङ्ककम ् ll
वद्
ृ धदारुकबीजस्य बीजं धत्तर्रु कस्य च l एकैकं मरिचं दत्त्वा खल्वे सक्ष्
ू म विधाय च l
त्रैलोक्यविजयाबिजं विदारिमल
ु मेव च l कटुत्रयं टङ्क षटकम ् दत्त्वा पञ्चाद्विचर्ण
ू येत l
नारायणी तथा नागबला चातिबला तथा ll सर्वमेकत्र सञ्चर्ण्य
ु काचकुप्यां विनिक्षिपेत ् ll
बीजं गोक्षुर्क स्यापि नैचल
ु ं बिजमेव च l
एतेषां कार्षिकं चर्णं
ू पर्णपत्र रसैः पन
ु ःl कास श्वासे च मन्दाग्नौ वातश्लेष्मा मयेषच
ु l
निष्पीड्य घटिका कार्या त्रिग्गुञ्जाफलमानतः ll गुञ्जामात्रम ् प्रदातव्यं पर्र्णखण्डेन धीमता ll
संनिपातः च मर्च्छा
ू यपस्मारे तथा पन
ु ःl
निहन्ति सन्निपातोत्थन गदाङ्घोरान ् श्चतर्वि
ु धान ् l अतिमोहत्वमापन्ने नस्यम ् दत्त्वा विचक्षणः ll
वातोत्थान ् पैत्तिकांश्चैव नास्त्यत्र नियमः क्वचित ् ll रसः श्वास्कुठारो अयं सर्व श्वासविकार्रहा ll
कुष्ठमश्ष्टादशाख्यच प्रमेहान्विंशति तथा l
नाड़ीव्रणम ् व्रणं घोरं गुदामय भगन्दरम ll
श्लिपदं काफवातोत्थान ् रक्तमाश्रितं च यत ् l
मेदोगतं धातग
ु तं चिरजम ् कुलसंभवं ll
गलाशोथ आन्त्रवद्
ृ धि अतिसार सद
ु ारुणम ् ll लवंगादि वटी
आमावातं सर्वरूपं जीव्हास्तम्भ गलग्रहं l तल्
ु या लवंग मरीचाक्ष फल त्वचः स्यु l
उदरम ् कर्ण नासाक्षि मख्
ु वैकृत मेव च ll सर्व समो निगदितः खदिरस्य सारः l
कास पिनस यक्ष्मार्श स्थौल्य दौर्गन्ध्यं नाशनः l बब्बल
ु वक्ष
ृ ज कषाय
कुक्षिशल
ु म ् शिरःशल
ु म ् स्त्रीणां मक्कल एव च ll यत
ु च्च चर्णं
ू कासनिहन्ति गुटिका घटिकाष्टकान्ते l

शङ्ख वटी
सार्धकर्ष रसेन्द्रस्य गंधकस्य तथैव च l
विषं कर्षत्रयं दद्यात ् सर्वतल्
ु य मरीचकं ll चित्रकादि वटी
दग्धशङ्खं च ततल्
ु यं पञ्चकर्षानि नागरात l चित्रकं पिप्पलीमल
ू ं द्वौ क्षारो लवणानिच l
स्वर्जिक्षारामठा कणा सिन्धु सौवर्चलं विडम ् ll व्योषं हिङ्गु अजमोदाश्च चव्यम ् चैकत्र चर्ण
ू येत l
सामद्र
ु औद्भिदाचैव भावयेन्निबक
ु ाद्रवैः l गुटिका मातल
ु ङ्
ु गस्य दाडीमस्य रसेन वा l
वटी ग्रहन्यामलापित्तम ् शल
ु घ्णी वन्हि दीपनी ll कृता विपाचयत्यामं दिपायत्याशु चानलम ् ll
वंहिमान्द्यं कृतान ् रोगान ् सामदोष विनाशयेत ् l
सत
ू शेखर रस जात्यादि तैल
शद्
ु धं सत
ू ं मत
ृ ं स्वर्णं टङ्कणम ् वत्सनाभकम ् l जातिनिंब पटोलानां नक्तमालस्य पल्लवा l
व्योष ् मन्
ु मत्त बीजं च गन्धकम ् ताम्र भस्मकम ् ll सिक्थकं मधक
ु ं कुष्ठं द्वे निशे कटुरोहिणी ll
चातर्जा
ु तं शङ्ख भस्म बिल्व मज्जा कचोरकम ् l मञ्जिष्ठा पद्मकं लोध्रमभया पद्मकेशरं l
सर्व समं क्षिपेत्खलवे मर्दयं भङ्
ृ गरसैर्दि नं ll तथ्
ु यकं सारीवा बीजं नाक्तमालस्य दापयेत ् l
गुञ्जमात्रां वटी कृत्वा द्विगंज
ु े मधस
ु र्पि्षि ll एतानि समभागानि पिष्टवा तैलं विपाचयेत ् ll
रसो अय अमल्पित्तघ्णो वान्तशल
ु ांमयापः l
पञ्चगुल्मान पञ्चकासान ग्रहणय्ह आमयानाशन l विषव्रणे समत्ु पन्ने स्फोटके कुष्ठ रोगिनि l
त्रिदोषोत्थातिसारघ्न ् श्वासे मन्दाग्नी नाशनः l दद्र ु विसर्प रोगेषु किटदं शष
े ु सर्वथा ll
उग्रहिक्का उदावर्त दाह याप्य गदापह ll सद्यः शस्त्रप्रहारे षु दं ष्ट्रा विद्धेशु चैव हि l
मण्डलानन्न सन्दे ह सर्वरोग हरः परः l नखदन्तक्षते दे हे दष्ु ट मांसापकर्षणं ll
राजयक्ष्मा हरः साक्षाद्रसो अयं सत
ु शेखरः ll
पन
ु र्नवाष्टक क्वाथः
लीला विलास रस पन
ु र्नवा निंबा पतोलशण्
ु ठीतिक्ता अमत
ृ ा दार्वि अभया कषायः l
रसो बलिर व्योम रविस्तु लौहं धात्र्या अक्ष निरै स्त्रिदिनं सर्वांगशोथ उदर पार्श्वशल
ु श्वासान्वितं पाण्डुगदम ् निहन्ति ll
विमर्द्य l
तदल्य घष्ृ टं मद
ृ म
ु ार्क वेन समर्दयेदस्य हि रत्तिमात्रम ् ll
तन्त्य आम्लपित्त्तम ् विविधं प्रकारम ् लिलाविलासो
रसराज एषः l
छर्दि सशल
ु ा हृदयस्य दाहं निवारयेत ् दोष न संशयो अत्र ll
दग्ु धं सकुष्मांड रसं सधात्री फलं समेतं ससितं गजेद्वा l

संजीवनी वटी एलादि वटी


विडङ्गं नागरं कृष्णा पथ्यामलविभितकम ् l एलापत्र त्वचो अर्धाक्षाः पिप्पल्याः अर्ध पलं तथा l
वचा गुडूची भल्लातं सद्विषं चात्र योजयेत ् ll सिता मधक
ु ं खजरू मद्
ृ विकाश्च पलोन्मिता ll
एतानि समभागानि गोमत्र
ु णैव पेषयेत ् l सञ्चर्ण
ू मधन
ु ा यक्
ु ता गटि
ु का कारयेद्भिषक l
गञ्
ु जाभ्या गट
ु ीका कार्या दद्यार्द्रकजै रसः l अक्ष मात्रा ततश्चैव भक्षयेच्च दिने दिने ll
एकामजीर्ण गुल्मेषु द्वे विसच्
ु या प्रदापयेत ् ll
त्रिस्त्रश्च सर्पदष्टे तु चतस्त्र सन्निपातिके l कास श्वास ज्वरं हिक्का छर्दी मर्च्छा
ू मदं भ्रमं l
वटी संजीवनी नाम्ना संजिवयति मानवम ् ll रक्तनिष्ठीवनं तष्ृ णा पार्श्व शल
ु अरोचकम ् ll
शोषः प्लिहामवातश्च स्वरभेदम ् क्षतक्षयं l
गुटिका तर्पणे वष्ृ या रक्तपित्तं विनाशयेत ् ll

You might also like