‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬

‫رسيزه‬
‫دقيق او‬ ‫ې‬ ‫چ‬‫ناروغ ده‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫(ځنډن)‬
‫ۍ‬ ‫ناروغ يوه مزمنه‬ ‫ي‬ ‫ډيابټ يا د خوږې‬
‫اغېې‬ ‫درملن ته اړتيا لري‪ .‬په بېالبېلو غړيو او سيسټمونو د ې‬ ‫ې‬ ‫دوامداره‬
‫له كبله د ډېرو ستونزو لكه‪ :‬د زړه‪ ،‬سېګو او اعصابو د ناروغيو‪ ،‬د‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫كفان او د پښو د زخمونو حن پرې كېدو المل‬ ‫ې‬ ‫پښتورګو د عدم‬
‫روان‬
‫ي‬ ‫ناروغ ناوړه اختالطات او دوامداره درملنه د ناروغ‬ ‫ۍ‬ ‫د نوموړې‬
‫حالت او اقتصاد ته زيان رسوي‪.‬‬
‫مخك‬ ‫پېندل شوې‪ ،‬مرصيانو ‪ ۳۵۰۰‬كاله‬ ‫د ډيابټ ناروغ ډېره مخك ې ژ‬
‫ې‬ ‫ې‬ ‫ي‬
‫هغ اړوند معلومات درلودل خو په دې وروستيو كلونو ېك د ډيابټ‬ ‫د ې‬
‫چ په كال ‪ ۱۹۸۵‬ېك په نړۍ‬ ‫شمې ډېر شوى لكه څنګه ې‬ ‫اخته ناروغانو ې‬
‫ناروغ اخته وو‪ ،‬خو په ‪ ۲۰۰۰‬م كال ېك‬ ‫ۍ‬ ‫ېك ‪ ۰۳‬ميليونه وګړي په دې‬
‫‪،‬چ شايد په كال‬ ‫كېي ې‬ ‫شمې ‪ ۱۷۷‬ميليونو ته لوړ شوى او اټكل ې ږ‬ ‫هغ ې‬ ‫د ې‬
‫هغ اخته وي‪.‬‬ ‫‪ ۲۰۳۰‬ېك د ‪ ۳۶۰‬ميليونه وګړي په ې‬
‫نظرن‬
‫يې‬ ‫بېل‬
‫درملن په اړوند له پخوا څخه ې‬ ‫ې‬ ‫ناروغ د پتوجنې او‬ ‫ۍ‬ ‫د‬
‫رومانيان پوه ‪ N.Paulesco‬او‬ ‫ي‬ ‫موجودې دي په ‪ ۱۹۲۱‬كال ېك د‬
‫كاناډان پوهانو ‪ Frderic‬او ‪ Charles Best‬په وسيله د انسولينو‬ ‫ي‬
‫اوړن او په كال ‪ ۱۹۲۲‬ېك څوارلس كلن ځوان‬ ‫استحصال او الس ته ر ې‬
‫‪ Leonard Tompson‬ته په بري د نوموړو انسولينو تطبيق د ډيابټ‬
‫علم درملنه ېك نوى باب پرانست‪.‬‬ ‫ي‬ ‫په‬
‫درملن او د اختالطاتو د مخنيوي په‬ ‫ې‬ ‫مناسن‬
‫ې‬ ‫په ېتېو دوو لسېو ېك د‬
‫كېي‪ ،‬تر څو نوي‬ ‫څې ېن تررسه شوي اوس هم هڅه ې ږ‬ ‫اړوند ډېرې ې ړ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫درملن ګټورې الرې چارې وموندل ي‬ ‫ې‬ ‫معلومات راټول او د‬

‫‪Ketabton.com‬‬
‫روغتيان كاركونكو او ناروغانو‬
‫ي‬ ‫چ د ډيابټ مناسبه درملنه د‬ ‫دا ثابته ده‪ ،‬ې‬
‫په معلوماتو او د هغوى تر منځ په همكارۍ پورې اړه لري‪ ،‬په دې هيله‬
‫ناروغ په اړوند څه‬ ‫ۍ‬ ‫ډاكېانو ته د ډيابټ د‬ ‫چ دا كتاب زموږ ځوانو ړ‬ ‫ې‬
‫چ‬ ‫نوي معلومات ولري‪ ،‬زه په ډېر درنښت له دوى څخه هيله لرم‪ ،‬ې‬
‫په كتاب ېك د هر راز نيمګړتياوو او ېتېوتنو د شتون په صورت ېك له‬
‫ونيس‪ ،‬تر څو د كتاب په بل چاپ ېك نوموړې‬ ‫ي‬ ‫مونږ رسه اړيكه‬
‫ش‬ ‫ژ‬ ‫نيمګړتياوې اصالح او درنو ړ‬
‫اخيستن المل ي‬
‫ې‬ ‫ګن‬
‫يان ې‬‫ډاكېانو ته د ال ز ې‬
‫خپل‬
‫ې‬ ‫چ په ډېر صداقت ېن‬ ‫او په پاى ېك له ټولو هغو استادانو څخه ې‬
‫روزن مؤسس له‬ ‫ې‬ ‫ښوون او‬
‫ې‬ ‫تجرن وړيا په اختيار ېك راكړي او دافغان‬
‫ې‬
‫درنو دیندارو او هېوادپالو وروڼوڅخه او په ځانګړې توګه د نوموړې‬
‫كوم مننه‬‫ډاکې محمدرحمن څخه هم د زړه له ې‬ ‫مؤسس له استازی ړ‬ ‫ې‬
‫چ موږ ين د ‪ AEF‬له علم پروګرامونه څخه خې کړلو او زما‬ ‫كوم ې‬
‫چاروك ېك مرسته‬‫ې‬ ‫رسه ين ددې کتاب د کمپوز دیزاین او چاپ په ټولو‬
‫وکړه هللا دی دوی ته نور هم ددغه ډول خېیه کارونو د رسته رسولو‬
‫توان ورکړی ‪.‬‬
‫په درنښت‬
‫رنځوریار ړ‬
‫ډاکې محمد نعیم همدرد‬

‫‪Ketabton.com‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫لړليك‬
‫پانقراس ‪..........................................................................‬‬
‫‪ 3‬انسولي ‪..........................................................................‬‬
‫انسان انسولينو توليد‪:‬‬
‫ي‬ ‫‪ 6‬د ‪ Recombinant DNA‬تكنالوژي په مرسته د‬
‫تنظيم‬ ‫افراز‬ ‫د‬ ‫ګلوكوزو‬ ‫د‬ ‫‪9‬‬ ‫‪...................‬‬
‫‪ 10 ...........................................................‬د انسولينو فعاليت‬
‫‪ 11 ................................................................‬د انسولينو‬
‫ٓ‬
‫اخذې ‪ 13 ..................................................................‬د ودې‬
‫هورمون ‪................................................. Growth Hormon‬‬
‫سټېوئيډونه‪:‬‬
‫ې‬ ‫ادرينال‬ ‫د‬ ‫‪15‬‬

‫‪Glucagon‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪.............................................................‬‬

‫‪16‬‬ ‫‪......................................................................‬‬
‫‪Diabetes‬‬ ‫‪Mellitus‬‬
‫‪ 17 ..............................................................‬د انسولینو د‬
‫‪28‬‬ ‫مقاومت سندروم ‪.......................................................‬‬
‫تشخيص ‪.........................................................................‬‬
‫درملنه‬ ‫‪34‬‬

‫‪- ۱ 42 ...........................................................................‬‬
‫د ګلوكوزو كتنه‪:‬‬ ‫وين‬
‫ې‬ ‫د‬ ‫وسيله‬ ‫په‬ ‫ناروغ‬ ‫د‬ ‫خپله‬ ‫په‬
‫‪44‬‬ ‫‪.................................‬‬

‫‪Ketabton.com‬‬
‫څېنه‪:‬‬
‫ېړ‬ ‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫د‬ ‫ېك‬ ‫موده‬ ‫اوږده‬ ‫په‬ ‫‪-‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪ 45 ............................................‬د انرژي د مقدار تعينول‪:‬‬
‫شحميات‪:‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪...........................................................‬‬
‫‪ 49 .......................................................................‬پروټي‪:‬‬
‫‪ 50 ..........................................................................‬د‬
‫انسولينو‬
‫مستحرصات‪ 60 ........................................................... :‬د‬
‫انسولينو پمپ ‪...................................................................‬‬
‫انسولي‬ ‫انشاق‬
‫ي‬ ‫‪68‬‬

‫د‬ ‫‪69‬‬ ‫‪..................................................................‬‬

‫درمل‬ ‫نور‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫د‬ ‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫هايې‬
‫‪78‬‬ ‫‪................................................‬‬

‫‪Ketabton.com‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫لومړى جېېشن‪.................................................................. :‬‬

‫كارونه‪:‬‬ ‫درملو‬ ‫شويو‬ ‫يوځاى‬ ‫د‬ ‫‪80‬‬

‫‪ 101 .....................................................‬د ګلوكوز راټيټوونكو‬

‫درملو ټاكنه ‪ 101 ..................................................‬د ګلوكوزو د‬
‫‪105‬‬ ‫راټيټوونكو درملو ګډه درملنه‪......................................... :‬‬
‫ډيابټ او كوما ‪..................................................................‬‬
‫منظره‪:‬‬ ‫كلينيك‬
‫ي‬ ‫‪106‬‬
‫درملنه‪:‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪................................................................‬‬
‫‪ 109 ........................................................................‬انذار‪:‬‬
‫‪114‬‬ ‫‪.........................................................................‬‬
‫كلينيك تظاهرات‪.............................................................. :‬‬
‫ي‬
‫درملنه‪:‬‬ ‫‪116‬‬

‫‪117‬‬ ‫‪........................................................................‬‬
‫‪........................................................................‬‬ ‫پتاشيم‪:‬‬
‫‪118‬‬
‫فاسفېټ‪....................................................................... :‬‬
‫مزمن‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫(خوږې)‬ ‫ډيابټ‬ ‫د‬ ‫‪119‬‬

‫‪ 127‬د ډيابټ مزمن‬ ‫اختالطات‪.........................................:‬‬

‫وعان‬
‫ي‬ ‫اختالطات ‪129 .........................................................‬‬

‫‪129‬‬ ‫اختالطات ‪................................................................‬‬

‫نيوروپان ‪...............................................................‬‬
‫ي‬ ‫محيط‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫فكټورونه‪:‬‬ ‫خطري‬ ‫ناروغيو‬ ‫د‬ ‫زړه‬ ‫د‬ ‫‪139‬‬

‫‪168‬‬ ‫‪.................................................‬‬

‫د زړه عدم كفايه‪............................................................... :‬‬

‫درملنه‬ ‫ناروغانو‬ ‫شويو‬ ‫بسې‬ ‫د‬ ‫ېك‬ ‫روغتون‬ ‫په‬ ‫‪178‬‬

‫تغذي‬ ‫‪Parentral‬‬ ‫بشېه‬

‫ړ‬ ‫‪201‬‬ ‫‪........................................‬‬
‫‪ 209‬هايپوګاليسيميا‬ ‫‪..........................................................‬‬
‫‪ 211 .................................................................‬اخځلیکونه‬
‫‪219‬‬ ‫‪.....................................................................‬‬

‫پانقراس‬
‫د انسانانو د پانقراس غده له ‪ ۶۰‬څخه تر ‪ ۱۷۰‬ګرامو پورې وزن او له ‪۱۳‬‬
‫سانن مېو پورې اوږدواىل لري‪ .‬نوموړې غده د دندې له‬‫ي‬ ‫څخه تر ‪۲۵‬‬
‫هضم‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫لحاظه له دوو برخو څخه جوړه شوې‪ :‬د ‪ Exocrine‬برخه ې‬
‫هضم انزايمونه لكه ‪Nuclease‬‬ ‫ي‬ ‫غدواتو لويه برخه ده او بېالبېل‬
‫كولم ته د‬
‫ې‬ ‫‪ ،Protease ،amylase‬او ‪ Lipase‬د ‪Duodenum‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ وروسته بيا په نوموړې‬ ‫‪ Proenzyme‬په غې فعال ډول افرازوي‪ ،‬ې‬

‫فعالېي‪.‬‬
‫ېږ‬ ‫كولمه ېك‬
‫چ د جزائېو بڼه لري‪ ،‬د لومړي ځل لپاره په كال‬ ‫ژونك ې‬
‫ې‬ ‫داخل افراز‬
‫ي‬ ‫د‬
‫‪ ۱۸۶۹‬ك د المان پوه ‪ Paul Langerhan’s‬له خوا ې ژ‬
‫وپېندل شوې او په‬ ‫ي‬ ‫ې‬
‫ژونك د دې جزائېو بنسټېه برخه تشكيلوي‪.‬‬‫ې‬ ‫دوديزه توګه څلور ډوله‬
‫اكېيت جوړوي د انسولينو له افراز څخه پرته د انسولينو‬ ‫‪ β‬ژونك چ ر‬
‫ې ې‬
‫انتاګونېست‪ Amyline ،‬او نور پېپټيدونه هم افرازوي‪ .‬د ګلوكوزو ي ې‬
‫سون‬
‫لوړېدل ‪Epinephrine ،Gastric Inhebetory peptide ،‬‬
‫‪ ،Glycogen‬او د امينو اسيدونو ډېرېدل د انسولينو افراز هڅوي ‪.‬‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ژونك ‪ Somastatin ،Glycogen‬او ‪Pancreatic polypeptide‬‬ ‫ې‬ ‫‪ δ‬او ‪PP‬‬

‫افرازوي‪ .‬د ‪،α‬‬
‫اك توكو په هضم او جذب ېك د‬ ‫د پانقراس ‪ Exocrine‬افرازات د خور ي‬
‫اخل همدارنګه د دې غدې ‪ Endocrine‬افرازات د دې‬ ‫پاملرن وړ برخه ي‬
‫ې‬
‫توكو په لوړو پړاوونو لكه د ژونكو په وسيله د دوى په جذب‪ ،‬ذخېه او‬
‫اغېه كوي‪.‬‬‫مېتابولېم ې‬
‫ې‬
‫برچ ستونزې او يا د انساجو او ژونكو غېنورمال‬ ‫اين ې‬
‫د پانقراس د اندوكر ي‬
‫چ‬‫كلينيك سندروم ې‬
‫ي‬ ‫غېګون د افراز شوي هورمون په وړاندې د يوه‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫نومېي د رامنځ ته كېدو المل‬
‫‪ Diabetes Mellitus‬ې ږ‬
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

‫ځين ځانګړتياوې‬
‫ د ټاپوګانو د ژونكو ي‬Langerhan’s ‫الندې جدول د‬
:‫څرګندوي‬
Islet ‫د‬ ‫د افرازي‬
‫په‬ ‫د‬
‫ګرانولونو‬
‫هورمون افرازات‬
‫ي‬ ‫ژونكو‬ ‫ژونكو‬
‫كچه‬
‫ېك‬ ‫ډول‬
‫فيصدي‬ (nm )‫په‬
IAPP/Amylin
(Thyrotropin-Releasing
250-
Hormon, Calcitonin gene- 60-80 β
350
Related peptide gastrin,
Pancreastatin)
Glucagon (glicentin, TRH,
CCK, endorphin, glucagon-
like polypeptide1, peptide 200-
15-20 α
YY-DKP, Histidyl – praline 250
diketopiperazine,
Panceastatine)
Somastatin (met- 300-
enkephalin, CGRP, 350
5-10 δ
pancreastatin) 200-
300
Panceatic polypeptide 120-
15-20 PP
(metenkephalin, peptide YY) 160
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

Vasoactive intestinal <1 100- δ1

polypeptide 130
Substance P, serotonin <1 300- EC
350
Gastrin (adrenocorticotropic
<1 300 G1
hormone-related peptides)

‫انسولي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ژونك ‪ 0.2 mm‬قطر او د پانقراس د ‪ Langerhan’s‬په ټاپوګانو ېك‬ ‫ې‬ ‫د‪β‬‬

‫ژونك د پانقراس د حجم ‪ 1-2 %‬برخه‬‫ې‬ ‫ځاى لري‪ .‬په ټولېه توګه دغه‬
‫جوړوي د يوه انسان په پانقراس ېك له ‪ ۲۵۰۰۰۰‬څخه تر ‪۵۰۰۰۰۰‬‬
‫ژونك موجودې وي‪.‬‬ ‫ې‬ ‫پورې د ‪Islet‬‬
‫ژونك د پروټينونو له جوړوونكو ژونكو رسه ورته واىل لري او ځانګړتيا‬‫ې‬ ‫د‪β‬‬
‫چ په منظم ډول انسولي توليد او د ګلوكوزو د غلظت‬ ‫ي ېن په دې ېك ده‪ ،‬ې‬
‫له انډول رسه سم ي ېن افرازوي‪.‬‬
‫په انسانانو ېك د انسولينو ‪ Code‬وركوونك ‪ Gene‬د ‪ ۱۱‬كروموزوم په لنډ‬
‫مټ( ‪ )Arm‬ېك ځاى لري‪.‬‬
‫چ يو‬ ‫په لومړي رس ېك د ‪ β‬په ژونكو ېك د ‪ Proinsuline‬په ډول جوړېږي ې‬
‫چد‬ ‫پوىل پېپتيد دى‪ .‬د دې لپاره ې‬
‫ځنځې لري او د ‪ ۸۶‬امينواسيدونو يو ي‬
‫لرونك پوره‬
‫ي‬ ‫دوو ځنځېونو‬

‫چ د ‪C-peptide‬‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬نو له ‪ Proinsulin‬څخه يوه برخه ې‬ ‫انسولي توليد ي‬
‫چ دوه‬ ‫لرونك انسولي ې‬
‫ي‬ ‫په نامه يادېږي ‪،‬جال او د ‪ 51‬امينواسيدونو‬
‫اچ‪ ،‬وروسته بيا دا انسولي او ‪ C-peptide‬د يوې‬
‫ځنځېونه لري منځ ته ر ي‬
‫پردې يا غشا په وسيله په پوښل شويو ويزيكولونو او ګرانولونو ېك ساتل‬
‫كېي ‪.‬‬
‫ېږ‬
‫‪ C-peptide‬یا )‪ (connecting peptide‬د بیالبیلو ژونکو په غشا ك‬
‫ٓ‬
‫د خپلو اخذورسه د یو ځای کیدو له امله د ‪ Na+. k . ATPase‬د هڅون‬
‫او داندوتیل د ‪ nitric oxide‬د تولید سبب ګرچ په لومړی تایپ ناروغا‬
‫نوك د هغ د نشتواىل له امله بیال بیل اختالطات منځ ته راچ ‪C-‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ peptide‬درګونو دعضالن برچ د فعالیت په سمون اوبیا رغاونه ش‬

‫اغېی کړی‪.‬‬
‫په عصن انساجو اغېه کړی د‪ diabetic neuropathy‬او‬
‫نورواړوندواختالطاتومخنیوی کړی په بډوډوك ړ ‪diabetic‬‬
‫‪ nephropathy‬د پرمختګ مخه نیس اوزړه ته دوین بهې اصالح کوی‪.‬‬
‫د‪ C-peptide‬دکچ تعي دلومړی او دوهم تایپ تشخیص او دپانقرانس‬
‫د ‪ beta‬ژونکود فعالیت دڅرګندولود پاره مرسته کړی ځکه په لومړی‬
‫تایپ اخته ناروغانوك پانقرانس دانسولینو دتولید وړتیا نلری همدا رنګه‬
‫دلومړی تایپ په پیل ك د پانقرانس په واسطه د انسولینو د تولید‬
‫کېی ځکه هغه د انسولي چ په ‪portal‬‬ ‫دمقداردتعي د پاره هم کارول ږ‬
‫‪ vein‬ك موجود دی دمحیط انسولینوڅخه ددووڅخه ترلسو ځلو‬
‫ډیروی اود محیط انسولینو د تولید اندازه دقیقه نه څرګندوی‬
‫رسبېه پردی د ‪ c-peptide‬تعي د ‪ gastrinoma‬او )‪ (MEN1‬په‬
‫تفریق تشخیص ك مرسته کړی همدارنګه دهایپوګالیسیم دډول په‬
‫تشخیص ك مرسته کړی په هغو مېمنو ك چ )‪(PCOS‬‬
‫‪ polyceticovery syndrome‬لری د ‪c-peptide‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫دکچ تعي په هغوك د انسولینو ضد مقاومت دڅرګندولو د پاره کارول‬

‫هچ روان دی تر څو د اړوند اختالطاتو دمخنیوی د‬‫کېی اوس محال ر‬
‫ږ‬
‫ژ‬
‫پاره دهغ نوی مرکبات درملن ته وړاند ی ش‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پورتن شکل انسان پروانسولي چ ‪c peptide‬اوانسولي د‬

‫‪dipeptide‬پلونو په واسطه تړل شوی څرګندوی‪.‬‬
‫داش ګرانولونه او‬
‫ې‬ ‫منځن توګه تر ‪ ۱۳۰۰۰‬پورې‬ ‫ۍ‬ ‫د ‪ β‬يوه حجره په‬
‫رسي‬‫كېي او د يوه روغ او ځوان ړ‬‫چ انسولي په ېك ساتل ې ږ‬ ‫وېزيكولونه لري‪ ،‬ې‬
‫د پانقراس انسولي د نورو انسولينو له توليد څخه پرته‪ ،‬د ‪ ۲۴‬ساعتونو د‬
‫دون د يوه منظم سيسټم په‬ ‫لې ې‬ ‫اړتياوو لپاره كفايت كوي‪ .‬دغه ز ې‬
‫ېرم د ې ږ‬
‫چ د ‪ Actin filament ، micro tubule‬څخه جوړ شوى د‬ ‫وسيله ې‬
‫ٓ‬
‫ژونك دېوال يا غشا ته انتقال او د ‪ Exocytosis‬په ډول ازادېږي‪.‬‬‫ې‬
‫د انسولينو جوړښت د نوموړو د امينو اسيدونو د ځاى په ځاى كېدو له‬
‫مله په ډېرو شمزۍ لرونكو ژوو ېك څه ناڅه توپې لري ‪.‬‬
‫چ اندازه‬
‫ځين نور پروټينونه هم توليدوي‪ ،‬ې‬ ‫ژونك ي‬
‫ې‬ ‫رس ېبېه پر انسولينو د ‪β‬‬
‫ي ېن ډېره كمه ده او په دې پروټينونو ېك له نورو څخه زيات ‪Islet Amyloid‬‬
‫)‪ Polypeptide (IAPP‬يا ‪ Amylin‬دي‪ .‬نورو ې ړ‬
‫څېنو ته اړتيا ده تر څو د‬
‫ش‪..‬‬ ‫ژ‬
‫هغ په هكله پوره معلومات تر السه ي‬ ‫ې‬

‫انسان انسولينو توليد‪:‬‬

‫ي‬ ‫د ‪ Recombinant DNA‬تكنالوژي په مرسته د‬
‫انسان انسولي‬ ‫چ‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫له نېكه مرغه په كال ‪ ۱۹۸۰‬ېك بشيت په دې وتوانېد‪ ،‬ې‬
‫د ‪ Recombinant DNA‬تكنالوژۍ په مرسته د ‪ Escherichia coli‬په‬
‫چ دغه پرمختګ‬ ‫كارون لپاره ي ېن بازار ته وړاندې كړي‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫وسيله توليد او د‬
‫چ ‪ F.Banting‬او ‪ C-Best‬په كال‬ ‫د انسولينو له كشف څخه وروسته ې‬
‫‪ ۱۹۲۱‬ېك تررسه كړ‪ ،‬ډېر سې او غوره پرمختګ ده‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫د ګلوكوزو د افراز تنظيم‬

‫كېي‪ ،‬د دې‬‫اساش تنظيموونك ګڼل ې ږ‬ ‫ي‬ ‫د ګلوكوزو غلظت د انسولينو د افراز‬
‫ش‪ ،‬نو د ګلوكوزو ماليكول بايد په لومړي‬ ‫ژ‬
‫چ د ګلوكوزو افراز فعال ي‬ ‫لپاره ې‬
‫چ د( ‪ )GLUT2‬په نامه يادېږي د ‪ β‬ژونكو‬ ‫رس ېك د يوه پروټي په وسيله ې‬
‫چ وروسته بيا د ‪ gluco kinase‬انزايم په وسيله‬ ‫ننوچ‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫ته‬
‫هڅوونك‬
‫ي‬ ‫اصل‬
‫ي‬ ‫رسېي‪ .‬كه څه هم‬ ‫ميتابولېم ې ږ‬
‫ې‬ ‫‪ Phosphorylate‬او په‬
‫چ د ‪signal‬‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫بهېونه په ښكاره ډول ندي څرګند شوي خو كېداى ي‬
‫يان سېګنالونه ‪ ATP،‬ته حساس د‬ ‫‪ ،transaction pathway‬مايتوكاندر ي‬
‫پوتاشيم كانالونو تړل كېدل او د ‪ β‬ژونكو ته د كلسيمو ننوتل رول په ېك‬
‫چ د ګلوكوزو مقدار د ‪ Fasting‬څخه لږ‬ ‫ولري په نورمال حالت ېك كله ې‬
‫چ د ‪ β‬ژونكو د انسولينو په افراز پيل كړى‪،‬‬ ‫څه ډېرېږي نو دا معنا لري‪ ،‬ې‬
‫نيس او وروسته د نويو‬ ‫ي‬ ‫چ په رس ېك د ذخېه شويو انسولينو افراز صورت‬ ‫ې‬
‫كېي ‪.‬‬ ‫انسولينو توليد او افراز پيل ې ږ‬
‫د انسولينو د افراز اندازه د ګلوكوزو له مقدار رسه تړاو لري په مقايسوي‬
‫كېي په مساوي‬ ‫چ د خوړو له الرې اخيستل ې ږ‬ ‫ډول هغه اندازه ګلوكوز ې‬
‫اندازه د وريدونو له الرې اخيستل شويو ګلوكوز په پرتله د ډېرو انسولينو د‬
‫هڅوونك لكه‪ :‬د كولمو‬
‫ي‬ ‫ځين نور‬
‫كېي‪ ،‬ځكه په دې صورت ېك ي‬ ‫افراز المل ې ږ‬
‫بېلګ په توګه ‪glucagon-like peptide‬‬ ‫پېپټيدونه( ‪ )Gut peptide‬د ې‬
‫‪ I‬او ‪ gastric Inhebetory polypeptide‬د انسولينو د افراز د تشديد‬
‫كوونك عبارت دي له‪:‬‬ ‫ي‬ ‫ګرچ‪ .‬د انسولينو د افراز نور تنبه‬ ‫ي‬ ‫المل‬
‫امينواسيدونو( ‪ )Leucine‬د ‪ Vagal‬عصب تنبه د ‪Sulfonylurea‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ انسولي د ‪Portal‬‬ ‫مشتقات ‪ repaglinide،‬او ‪ .nateglinide‬كله ې‬

‫ين څخه د ېتېېدو‬ ‫ژ‬
‫ش ‪ 50%‬يا څه ډېر ي ېن په لومړي رس ېك د ې‬‫وريد ته افراز ي‬
‫محيط او‬
‫ي‬ ‫كېي او د ‪ Portal‬په وريد ېك د انسولينو اندازه د‬
‫پر مهال جال ې ږ‬
‫نورو وريدونو څخه ‪ 4-2‬ځله لوړه ده‪.‬‬

‫چ له پانقراس څخه افرازېږي د‬ ‫بايد يادونه ژ‬

‫چ هغه انسولي ې‬ ‫وش‪ ،‬ې‬
‫ي‬
‫داش حال ېك‬
‫ې‬ ‫‪ Portal‬وريد د انسولينو اړتيا په لوړه سويه پوره كوي‪ ،‬په‬
‫مېتابولېم اړتياوې پوره‬
‫ې‬ ‫ين يا ځيګر د‬
‫محيط انسولي (زرق شوي) د ې‬ ‫ي‬ ‫چ‬‫ې‬
‫نس‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كوالى ي‬

‫د انسولينو فعاليت‬
‫اغېه كوي‬
‫مېتابولېم ې‬
‫ې‬ ‫انسولي د كاربوهايدرېتونو‪ ،‬پروټينونو او شحمياتو په‬
‫اغېې‬
‫ټوىل ې‬
‫هغ ې‬ ‫چ په الندې چوكاټ ېك ښودل شوي د ې‬ ‫لكه څنګه ې‬
‫چ ګلوكوز په‬‫ګرچ‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫جوړونك( ‪ )Anabolic‬دي انسولي د دې المل‬ ‫ې‬
‫ش‪ .‬برعكس په‬ ‫ژ‬
‫‪ glucagon‬تبديل او د شحمو او پروټينو ذخېې مشبوع ي‬
‫دوران ېك د انسولينو كمښت لكه د لومړي ټايپ په اخته ناروغانو ېك د دې‬
‫درملن څخه د ډنګرتوب‬ ‫ې‬ ‫ګرچ او پرته له‬
‫ي‬ ‫ذخېو د له منځه تللو سبب‬
‫كېي‪.‬‬ ‫المل ې ږ‬
‫دانسولينواندوكرين‬
‫ي‬
‫اغېي د انسولينو اغېې‬
‫په ينه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫• د انسولینو د کمښت په صورت ك د کتابولیک حالت منځ ته راتګ‬

‫• د‪ glycogenolysis‬نیه‬
‫• د ‪ fatyacid‬ونو او ‪ amino acid‬ونو ‪ ketoacid،‬ونوته د بدلون‬
‫نیه کیدل‬
‫• ګلوکوزو ته د امینو اسیدونو د بدلون څخه مخنیوی انابولیک‬
‫اغېی‬
‫• دګالیکوجن په ډول د ګلوکوزو ذخېه کیدل( ‪glucokinase‬‬
‫هڅونه او ګالیکوجن‬
‫تولید ‪ phospharylase‬نیه کول(‬
‫‪ ،‬د‬ ‫د تولید زیاتول‬ ‫‪VLDL‬‬ ‫او‬
‫• د‪trglycarid‬‬

‫په عضالتو اغېی‬

‫• د پروتینونو د تولید ډیرکیدل‬
‫• د امینواسیدونودږدون ډیرکیدل‬
‫• درایبوزوم پروتینو د تولید ډیرکیدل‬
‫• د ګالیکوجن د تولید ډیر کیدل‬
‫• د ګلوکوزو دلږدون چټک کیدل‬
‫• د ګالیکوجن د ترکیب هڅونه او د‪ phosphorylase‬مخنیوی په‬
‫شحم انساجو اغېی‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫• د‪ trylgcerid‬دذخېه کیدلوزیاتول‬
‫• ‪ Lipoptein lipase‬د انسولینوپه واسطه هڅول او فعال ږ‬
‫کېی‬
‫چ د ‪ lipoproteine‬ونو څخه ‪ triglyceride‬هایدرولې ژش‬
‫• د ګلوکوزو ږ‬
‫لېدونه ژونکوته ‪ glycerelphosphate‬د منځ ته راتلو‬
‫سبب ګرچ او د ‪ fatty acid‬ونو ‪ esterification‬ته زمینه‬
‫لېدون په واسطه ين مرسته‬ ‫برابروی چ د ‪ lipoprotein‬ونود ږ‬
‫کېی‬
‫ږ‬
‫• د ژونکو په داخل ك ‪ lipase‬دانسولینوله خوا نیه ږ‬
‫کېی‬

‫ٓ‬
‫د انسولينو اخذې‬
‫ټول انساج انسولينو ته حساس نه دي‪ ،‬ډېر ځواب نه وركوونك‬
‫كولم دي‪ .‬هغه‬
‫ې‬ ‫پښتورك او‬
‫ي‬ ‫‪ Unresponsive‬نسج د دماغ او وروسته بيا‬
‫هرن‬
‫پوستك يا غشا په ب ۍ‬
‫ي‬ ‫اغېه كوي د خپل‬ ‫چ انسولي ورباندې ې‬‫انساج ې‬
‫چ انسولي له همدې اخذو رسه له يوځاى‬ ‫برخه ېك ځانګړې اخذې لري ې‬
‫كېدو وروسته فعاليت كوي‪ .‬د انسولينو د اخذو جوړښت په ښه توګه نه‬
‫دى څرګند شوى‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫شحم انساجو)‬‫ي‬ ‫موچ وړ انساجو (ينه‪ ،‬عضالت او‬ ‫ې‬ ‫د انسولينو اخذې د‬
‫چ دوه ‪ α‬او دوه ‪ β‬ځنځېونه‬ ‫ېك د ‪ Hetrodimer‬په شكل موجودې دي‪ ،‬ې‬
‫لري دغه دوه ځنځېونه د ‪ disulfide‬پلونو په وسيله يو له بل رسه تړل‬
‫شوي دي ‪.‬‬
‫بهرن برخه ېك ځاى‬ ‫ۍ‬ ‫ژونك د دېوال يا غشا په‬‫ې‬ ‫د ‪ α‬ځنځې( ‪ )subunit‬د‬
‫چ‪β‬‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫لري او له انسولينو رسه د يوځاى كېدو وړتيا لري په‬
‫ژونك د دېوال يا غشاء څخه ېتېېږي او د ‪ Threonin ،serine‬او‬ ‫ې‬ ‫برخه د‬
‫ش‪ .‬د اخذو د ‪ β‬په‬ ‫ژ‬
‫‪ Tyrosine‬په وسيله ‪ Phosphorylate‬كېداى ي‬
‫ٓ‬
‫داخل پروټي ‪ Tyrosine Kinase‬فعاليت د انسولينو د اخذو‬ ‫ي‬ ‫ځنځې ېك د‬
‫د فعاليت لپاره ډېر ارزښت لري‪.‬‬
‫د اخذو چټك ‪ Autophosphorylation‬او د ژونكو په منځ ېك د‬
‫‪ Phosphorylation ،Tyrosin‬د انسولينو د فعاليت لومړى ګام ده‪ .‬تر‬
‫دې وروسته بيا د ‪ Phosphorylation‬او ‪Dephosphorylation‬‬
‫ګرچ‪ .‬د انسولينو‬
‫ي‬ ‫اغېو المل‬‫غېګونونو لړۍ پيل او د انسولينو د محدودو ې‬
‫ٓ‬
‫چ‬‫فعالېي‪ ،‬ې‬
‫ېږ‬ ‫پروش د انسولينو په وسيله‬ ‫ې‬ ‫بېالبېل‬
‫ې‬ ‫متقابل‬
‫ې‬ ‫د اخذو تر شا‬
‫په هغو ېك يوه هم د ‪ Phosphatidylinnositol-3 Kinase‬يا ‪ PI3‬انزايم‬
‫ژونك داخل ته د ګلوكوزو له انتقال‬ ‫ې‬ ‫اغېو له امله‬
‫چ په ‪ GLUT4‬د ې‬ ‫دي‪ ،‬ې‬
‫چ د ‪counter‬‬ ‫توك ې‬‫ځين نور ي‬ ‫ي‬ ‫څخه مخنيوى كوي‪ ،‬رس ېبېه پردې‬
‫‪ regulatory hormone‬په نامه يادېږي د انسولينو د فعاليت په ضد‬
‫كېي‪ .‬په وينه ېك د ګلوكوزو د ې‬
‫كچ‬ ‫واقع ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په بېالبېلو حاالتو‬ ‫نورمال ساتل د مغزو د فعاليت لپاره ډېر ارزښت لري ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫لېې ساتل ې ږ‬ ‫مل مول پر ړ‬ ‫ېك د نوموړو ګلوكوزو مقدار له ‪ ۴‬څخه تر ‪ ۷‬ي‬
‫اش د‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫اغېې الندې ر ي‬ ‫ځين نورو فكټورونو تر ې‬ ‫شد ي‬ ‫وين ګلوكوز كېداى ي‬
‫د ې‬
‫بېلګ په توګه‪:‬‬
‫ې‬
‫غذان‬
‫ي‬ ‫معان سيسټم څخه د كاربوهايدرېتونو جذب‪ :‬دا د‬ ‫ي‬ ‫‪ -۱‬له معدي‬
‫ځين وختونو ېك د نورو موادو‬ ‫ي‬ ‫موادو په تركيب او مقدار پورې اړه لري په‬
‫هغ د غلظت‬ ‫ژ‬
‫بېلګ په ډول په ‪ guar‬ېك د ې‬ ‫شد ې‬ ‫اغېې الندې راتالى ي‬ ‫تر ې‬
‫له امله او يا د ‪ acarbase‬د خپل كيمياوي خاصيت له كبله د ګلوكوزو‬
‫جذب كموي ‪.‬‬
‫‪ -۲‬د ځيګر په وسيله د ګلوكوزو جذب او د ‪ glycogen‬په ډول د هغوى‬
‫ذخېه كول يا برعكس له ‪ glycogen‬څخه د ګلوكوزو توليدول او دغه راز‬
‫هغ توليد‪.‬‬
‫د ‪ gluconeogenisis‬په ډول د ې‬
‫كچ په ټيټولو‬ ‫محيط انساجو په وسيله د ګلوكوزوكارول د نوموړو د ې‬ ‫ي‬ ‫‪ -۳‬د‬
‫فزيك تمريناتو په بهې ېك‪.‬‬
‫ي‬ ‫ېك ډېر رول لري د مثال په توګه‪ :‬د‬

‫نور هورمونونه‬
‫نور هورمونونه هم د ګلوكوزو په سمون اغېې كوي‪ ،‬مګر انسولي يواځن‬
‫ګرچ ‪،Adrenaline.‬‬
‫ي‬ ‫كچ د راټيټېدو المل‬
‫‪،‬چ د ګلوكوزو د ې‬
‫هورمون دى ې‬
‫ټيكوسټېوئيډونه‪ ،‬د ودې هورمون يا ‪ Growth hormone‬او‬ ‫ې‬ ‫كور‬
‫ګرچ‪ .‬د نوموړو‬
‫ي‬ ‫لوړواىل المل‬
‫ي‬ ‫كچ د‬
‫ان ګلوكوزو د ې‬ ‫‪ Glucagon‬د دور ي‬
‫كچ د ثابت او نورمال‬
‫هورمونونو او انسولينو تر منځ توازن د ګلوكوزو د ې‬
‫پان كېدو لپاره ځانګړى ارزښت لري‪.‬‬
‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ژونك‬ ‫چد‪β‬‬ ‫ژ‬

‫ې‬ ‫ش پرته له دې ې‬‫داخل افراز د غدواتو ناروغتيا كېداى ي‬
‫ي‬ ‫د‬
‫ناروغ منځ ته راوړي‪.‬‬ ‫ش د ډيابټ (خوږې)‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫يانمن ي‬
‫ز ې‬

‫ش د ‪IGFs) Insuline-‬‬ ‫ژ‬

‫د ودې هورمون ‪ Growth Hormon‬كېداى ي‬
‫‪ )like growth factor‬يا انسولي ډوله د ودې فكټورونو د توليد له الرې‬
‫اغېه كوي‪ .‬همدارنګه‬ ‫اساش ې‬‫ي‬ ‫اغېې وكړي‪ .‬د ودې هورمون په وده‬ ‫ې‬
‫ٓ‬
‫ښان د ‪ IGFs‬له اخذو رسه د متقابل عمل له امله دغه‬ ‫چ يي‬ ‫انسولي هم ې‬
‫اغېې څرګند ي كري ‪.‬‬ ‫ې‬
‫په همدې توګه ‪ IGFs‬هم د انسولينو د ځينو خاصيتونو تقليد كوي‪.‬‬
‫چ ‪ Growth Hormon‬د انسولينو‬ ‫رس ېبېه پر دې دا هم څرګنده شوې ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫ضد خاصيت لري او په لوږه ېك د انسولينو په ضد د مقاومت المل‬
‫اغېې‪:‬‬‫د ‪ Catecholamine‬ې‬
‫مېتابولېم د تحريك له‬
‫ې‬ ‫تجزن او د شحمياتو د‬
‫يې‬ ‫په حاد ډول د ګلوكاګون د‬
‫كارون حساسيت انسولينو ته كموي‪ .‬رس ېبېه پر دې د‬ ‫ې‬ ‫امله د ګلوكوزو د‬
‫مېكانېمونو پر‬ ‫ش د همدې‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫چ كېداى ي‬ ‫انسولينو د افراز مخنيوى كوي‪ ،‬ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫بنسټ د هايېګاليسيميا المل ي‬
‫اغېې لري د‬ ‫په دوامداره توګه د ‪ Catecholamine‬لوړواىل ځانګړې ې‬
‫فزيك تمريناتو په صورت‬
‫ي‬ ‫رسې هوا رسه د مخامخ كېدو او يا‬ ‫بېلګ په ډول له ړ‬
‫ې‬
‫ېك‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ميتابوليك موادو كارونه ډېروي‪ ،‬نو‬

‫ي‬ ‫فزيك تمرينات د ټولو‬
‫ي‬ ‫چ‬
‫له دې امله ې‬
‫محيط انساجو‬
‫ي‬ ‫د ځيګر او عضالتو د ‪ glycogen‬ذخېې كارېږي او د‬
‫حساسيت انسولينو ته ډېرېږي‪.‬‬

‫سټېوئيډونه‪:‬‬
‫د ادرينال ې‬
‫اساش‬
‫ي‬ ‫اغېه كوونك‬
‫مېتابولېم باندې ې‬
‫ې‬ ‫‪ Cortisol‬د كاربوهايدرېټونو په‬
‫ګرچ‪ .‬د‬
‫ي‬ ‫چ په ځيګر ېك د ‪ glyconeogenesis‬المل‬ ‫سټېوئيډ دى‪ ،‬ې‬ ‫ې‬
‫بېلګ په‬
‫سټېوئيد د كمښت او نشتواىل د ې‬ ‫اوږدې مودې لپاره د نوموړي ې‬
‫توګه د ‪ Addeson‬په اخته ناروغانو ېك‪ ،‬د انسولينو په حساسيت ېك د‬
‫پاملرن وړ زياتواىل منځ ته راوړي ‪.‬‬
‫ې‬

‫‪ Glucagon‬ګلوكاګون انسولينو ته ‪ counter regulatory‬هورمونونه‬

‫مېكانېم‬
‫ې‬ ‫چ هغه د پانقراس د ‪ A‬ژونكو څخه انسولينو ته د ورته‬ ‫تياروي‪ ،‬ې‬
‫وين د ګلوكوزو كچه د ‪5‬‬ ‫چد ې‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫اچ‪ .‬په‬‫په وسيله منځ ته ر ي‬
‫اغېې كوي‪.‬‬‫هڅونك ې‬ ‫ش نو د ‪ Glucagon‬د افراز‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫‪ mmol/L‬څخه كښته ي‬
‫وين د ګلوكوزو د ډېر ژر ښكته‬‫ګلوكاګون د روژې او لوږې په صورت ېك د ې‬
‫اغېې‬‫هغ د ې‬‫څې د ې‬‫راتلو څخه مخنيوى كوي‪ .‬د نورو كتېكول امينونو په ې‬
‫چ هلته له خپلو ځانګړو اخذو رسه له يوځاى‬ ‫لومړى ځاى ځيګر دي‪ ،‬ې‬
‫كېدو وروسته د ‪ adenylate cyclase‬انزايم په وسيله د ’‪Cyclic 3’,5‬‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ AMP‬د توليد المل‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫رسوونك په توګه د ‪ Phosphorylation‬او‬ ‫ي‬ ‫‪ Cyclic AMP‬د دويم پيام‬

‫ګرچ‪ .‬په پايله ېك ي ېن د ‪ glycogen‬تحريك د‬ ‫ي‬ ‫غېګون المل‬
‫ېن توكو څخه د ګلوكوزو د‬ ‫‪ gluconeogenesis‬په ډول له غېكاربوهايدر ي‬
‫كېي‪.‬‬ ‫توليد سپپ ې ږ‬
‫اغېې‪:‬‬ ‫د خوړو او لوږې ې‬
‫غذان موادو له خوړلو څخه وروسته د‬ ‫ي‬ ‫پروټين او كاربوهايدرېت لرونكو‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫چ‬‫چ دا د دې ښكارندوى ده‪ ،‬ې‬ ‫‪ β‬له ژونكو څخه د انسولينو افراز ډېرېږي‪ .‬ې‬
‫نيس او په‬
‫ي‬ ‫ك صورت‬ ‫لېدون يا انتقال په ډېره چټ ۍ‬ ‫انساجو ته د ګلوكوزو ې ږ‬
‫ګليسېايډ توليدېږي په روغوكسانو‬ ‫ې‬ ‫ځيګر او عضالتو ېك ګاليكوجن او تراى‬
‫وين د ګلوكوزو غلظت له ‪ 6-7 mmol/L‬څخه نه ډېرېږي‪ ،‬كه څه‬ ‫ېك د ې‬
‫غن خواړه وخوري‪.‬‬ ‫چ د كاربوهايدرېتونو يا پروټينونو څخه ډېر ي‬ ‫هم ې‬
‫غذان موادو د نه اخيستلو او لوږې په صورت ېك په وينه‬ ‫ي‬ ‫د دې برعكس د‬
‫چېې‬ ‫كېي كه ې‬‫كمېي او په ځيګر ېك ګاليكوجن تجزيه ې ږ‬ ‫ېك د انسولينو مقدار ې ږ‬
‫تجزن رسه مخامخ‬ ‫يې‬ ‫ېرم هم له‬‫وموم د شحمياتو او پروټينونو ز ې‬ ‫ي‬ ‫لوږه ادامه‬
‫شحم اسيدونه د انرژي د‬ ‫ي‬ ‫كېي تر څو بدن ته د اړتيا وړ انرژي تياره كړي‬ ‫ېږ‬
‫اچ‬‫كېي او د ګلوكوزو په مرصف ېك كمښت ر ي‬ ‫الس ته راوړلو لپاره كارول ې ږ‬
‫رس ېبېه پر دې ‪ Gluconeogenesis‬هم ګړندى‬

‫‪16‬‬
‫شتواىل له كبله په ډېرو لږو‬
‫ي‬ ‫مېكانېمونو د‬
‫ې‬ ‫چ د نوموړو دقيقو او كره‬ ‫كېي‪ .‬ې‬
‫ېږ‬
‫ټيټېي‪ ،‬حن كه لوږه دوام‬ ‫وين ګلوكوز له ‪ 3 mmol/L‬څخه ې ږ‬ ‫پېښو ېك د ې‬
‫وموم‪.‬‬
‫ي‬ ‫هم‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪Diabetes Mellitus‬‬

‫د خوږې ناروغ‬
‫چ د هایېګاليسیميا ګډ‬ ‫دمیتابولیك تشوشاتویوګروپ دی‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫تعریف ‪:‬‬
‫‪ Phenotype‬لري ‪.‬‬
‫چاپېیال او د ژوند‬
‫ې‬ ‫ناروغ بېال بېل ډولونه موجود دي ‪ .‬ارثیت‪،‬‬ ‫ۍ‬ ‫د دې‬
‫ناروغ په رامنځ ته کېدو ېك رول لري‪.‬‬
‫ۍ‬ ‫وضیعیت‪ ،‬د دې‬
‫انساجوك‬
‫ې‬ ‫د اسبابو له نظره د ‪ β‬ژونکو په وسيله د انسولینوکم افراز‪ ،‬په‬
‫شد‬ ‫ژ‬
‫د ګلوکوزو د مرصف کمېدل او یا د ګلوګوزو زیات تولید کېدای ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ناروغ د منځ ته راوړلو سبب ي‬
‫ۍ‬ ‫نوموړې‬
‫انساجوك د‬
‫ې‬ ‫میتابولیك تشوشاتو له امله د بدن په مختلفو‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫اختالطاتو سبب‬
‫ناروغ ډولونه‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ (خوږې)‬
‫ناروغ وېش ‪ Classification‬د هغو‬ ‫ۍ‬ ‫ورستیوك د ډيابټ (خوږې)‬
‫ې‬ ‫پدې‬
‫هغوك‬
‫ې‬ ‫درملن ډول په‬
‫ې‬ ‫د پتالوژیکو الملونو پربنسټ شوی د ناروغ سن او د‬
‫څه رول نلري او په الندی ډول دی‪:‬‬
‫لومړی ټایپ‪( Type 1 DM ) :‬‬
‫چ‪.‬‬ ‫بشېه توګه له منځه ي‬‫ړ‬ ‫ژونك یا حجرې په‬
‫ې‬ ‫په دې ټایپ ېك د ‪β‬‬
‫ژونك له ‪ Autoimmune‬تخریب رسه‬ ‫ې‬ ‫نوغ ‪ ٪۹۰‬ناروغان د ‪β‬‬ ‫ې‬ ‫د دې‬
‫یادون وړ‬
‫ې‬ ‫‪،‬چ هغوی د ‪ Type 1 A D M‬په نامه یادېږي‪ .‬د‬ ‫کېي ې‬ ‫مخامخ ې ږ‬
‫ځین‬‫ي‬ ‫چ د دې ژونکو تخریب په بېال بېلو وګړو ېك توپې لري‪ ،‬په‬ ‫ده ې‬
‫ك او رسعت رسه او په‬ ‫ناروغانوك ډېر په چټ ۍ‬
‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نوغ په‬
‫چېې د دې ې‬ ‫چ‪ ،‬که ې‬ ‫ژونك له منځه ي‬
‫ې‬ ‫ځین نورو ېك نسبتا ورو د ‪ß‬‬
‫‪ ٪۱۰‬ناروغانو ېك د ‪ ß‬ژونکو د ‪ Autoimmune‬تخریب شواهد موجود‬
‫نه وي‪ ،‬نو هغه ‪ Idio pathic‬شکل او د ‪ Type 1 BDM‬په نامه یادېږي‪.‬‬
‫درملن له ‪ keto acidosis‬رسه مخامخ‬ ‫ې‬ ‫د لومړي ټایپ ناروغان پرته له‬
‫پېس ي ېن له‬ ‫ش‪ ،‬اما ډېری‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ناروغ په هر سن ېك منځ ته راتالی ي‬ ‫ي‬ ‫دي دا‬
‫کېي‪ .‬د ډيابټ‬ ‫مخك عمر اوپه تنکېو ځوانانو ېك ترسېګو ې ږ‬ ‫ې‬ ‫ښوونچ څخه د‬‫ي‬
‫ان‬
‫‪،‬چ په هغو ېك دور ي‬ ‫ناروغ لومړی ټایپ یو کتابولیک حالت دی ې‬ ‫ۍ‬
‫انسولي موجود نه وي‪ ،‬د پالزما ‪ Glucagons‬لوړ وي او د پانقراس د‬
‫چ د انسولینو د افراز‬ ‫ژ‬
‫چ د هغو هڅونو په ځواب ېك ې‬ ‫نس کوالی‪ ،‬ې‬‫ژونك ي‬ ‫‪ ß‬ې‬
‫کتابولیك حالت څخه د خالصون‪ ،‬د‬ ‫ي‬ ‫ګرچ انسولي افرازکړي‪ .‬له‬ ‫ي‬ ‫سبب‬
‫کچ د ټیټولو لپاره ناروغ‬ ‫کېتواسيدوزس د مخنیوي او د ګلوکوزو د ې‬
‫انسولینو ته اړه لري‪ ،‬د لومړي ټایپ د ‪ Autoimmune‬ډول په منځ ته‬
‫اتلوك په تقرین توګه له دریو څخه یوه برخه جینونه اودوه برچ نور‬ ‫ر ې‬
‫چ د ‪ HLA‬رسه تړاو لري ‪ 40%‬د‬ ‫چاپریال رول لري‪ .‬د هغو جینونو شتون ې‬
‫ناروغ د منځ ته راتلوخطر څرګندوي‪ .‬د دې تایپ ‪ 95%‬ناروغان ‪HLA-‬‬ ‫ۍ‬
‫‪ DRS‬یا ‪ HLA- DR4‬لري د ‪ HLA- DQ‬جي د لومړي تايپ لپاره ډېر‬
‫چ د ‪ HLA- DQBI*0302‬د لومړي ټایپ په‬ ‫وصق دی لکه څنګه ې‬ ‫ي‬
‫داچ (ساتونك) جي ‪HLA-DQBI*0602‬‬ ‫ناروغانو ېك لیدل شوی‪ ،‬حال ې‬
‫کنېول ګروپ ېك موجود دی ‪.‬‬ ‫ډېر د ‪ DR4‬په ړ‬
‫چ ‪ 10%‬خطر جوړوي د انسولینو د جي په‬ ‫یو بل ډېر مهم جي‪ ،‬ې‬
‫‪ S’polymorphic‬برخه ك موندل شوی د لومړي تايپ د ر‬
‫اکېه ناروغانو‬ ‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫په کتنه ېك د ‪ ICA, Islet cell‬انسولینو ‪, IAA‬کلوتامیک اسید ډي‬

‫بوکس الز )‪ (GAD65‬او ‪ )IA-2) Tyrosinephosphatase‬او(‬ ‫ي‬ ‫کار‬
‫چ دغه انن‬‫تثبيتېي‪ ،‬ې‬
‫ېږ‬ ‫ګان د تشخيص په وخت ېك‬ ‫‪ )IA2-B‬انن بادي ې‬
‫ګان د هغو د ‪ Autoimmune‬علت په هکله معلومات ورکوي او‬ ‫باډي ې‬
‫چ وروڼه او خویندې ي ېن په ډیابټ اخته‬ ‫ژ‬
‫ش په هغو کوچنیانو ېك ې‬
‫کېدای ي‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫اندوین او مخنیوي لپاره استفاده ي‬
‫ې‬ ‫وي د وړ‬

‫چ هغه‬ ‫ژ‬
‫وش ې‬‫ښان يادونه ي‬ ‫كمېي او ي ي‬ ‫انن باډي د وخت په ېتېېدو رسه ې ږ‬ ‫دغه ي‬
‫انن باډي منځ‬ ‫اخل د هغوى په بدن ېك د انسولينو ضد ي‬ ‫چ انسولي ي‬ ‫خلك ې‬
‫اچ‪.‬‬ ‫ته ر ي‬
‫ناروغ د اخته‬
‫ۍ‬ ‫چ په‬
‫كورن غړي ې‬
‫ۍ‬ ‫ناروغ د ناروغانو د‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابت يا خوږې‬
‫چ كه‬ ‫ندون دي‪ ،‬ې‬ ‫احصان د دې ښكار ي ې‬‫ې‬ ‫چ‬‫كېدو چانس لري لكه څرنګه ې‬
‫ناروغ اخته وي‪ ،‬نو د نوموړي ماشوم د‬ ‫ۍ‬ ‫كوچن مور په دې‬‫ي‬ ‫چېې د يوه‬ ‫ې‬
‫ناروغ اخته وي‪ ،‬نو په‬ ‫ۍ‬ ‫اخته كېدو چانس ‪ ۳‬فيصده او كه ېن پالر په دې‬
‫ناروغ د ماشوم د اخته كېدو چانس ‪ ۶‬فيصده دى په وروڼو او‬ ‫ۍ‬ ‫دغ‬ ‫ې‬
‫شتواىل په‬
‫ي‬ ‫ناروغ د اخته كېدو چانس د هغو د ورته ‪ HLA‬د‬ ‫ۍ‬ ‫خويندو ېك په‬
‫يعن كه يو ‪ Halotype‬ژرسيك وي‪ ،‬نو د اخته كېدو‬ ‫شمې پورې تړىل دى ي‬ ‫ې‬
‫ژ‬
‫چېې دوه ‪ Halotype‬ي ېن رسيك وي‪ ،‬نو د اخته‬ ‫چانس ي ېن ‪ ۶‬فيصده او كه ې‬
‫كېدو چانس ي ېن ‪ ۵۲-۱۲‬فيصدو پورې لوړېږي‪ .‬ډېر زيات خطر په ورته‬
‫چ له ‪ ۵۲‬څخه تر ‪ ۰۵‬فيصدو پورې‬ ‫كېي ې‬ ‫غېګونو ماشومانو ېك ليدل ې ږ‬
‫رسېي‪.‬‬‫ېږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫مخك يادونه وشوه د لومړي ټايپ په ځينو ناروغانو ېك د‬ ‫ې‬ ‫چ‬‫لكه څرنګه ې‬
‫يعن په پيل ېك د دې ژونكو فعاليت‬ ‫‪ β‬ژونكوتخريب ډېر ګړندى نه دى ي‬
‫چ او ناروغ انسولينو ته‬ ‫بېچ له منځه ي‬‫كمېي او وروسته بيا دغه فعاليت ي‬ ‫ېږ‬
‫انن باډي څ ې ړې ېن د دې‬
‫شماىل اروپا ېك د ‪ Islet‬ژونكو د ي‬
‫ي‬ ‫اړتيا پيدا كوي‪ .‬په‬
‫چ د ‪ ۵۱‬فيصده په شا او خوا ېك د دويم ټايپ ناروغان‬ ‫ښكارندوى دي ې‬
‫چد‬ ‫ژ‬
‫ش په خفيف ډول په لومړي ټايپ اخته وي ې‬ ‫كېداى ي‬
‫لويانو د پټ ‪(LADA) Latent Autoimmune Diabetes of‬‬
‫په ‪ .‬اوتواميون ډيابټ‬
‫يادېږي‬ ‫نامه‬
‫‪Adulthood‬‬
‫بېلګ په توګه د‬‫ځين معلومات شته د ې‬ ‫ي‬ ‫اغېو په اړوند هم‬‫چاپېيال د ې‬ ‫د ې‬
‫سكاندنويان هېوادونو او همدارنګه په هغو مهاجرينو‬
‫ي‬ ‫ناروغ ډېره شيوع په‬
‫ۍ‬
‫كېي‪.‬‬
‫شماىل اروپا ته مهاجر شوي ليدل ې ږ‬ ‫ي‬ ‫چ‬‫ېك ې‬
‫چ د انګلستان په‬ ‫پاكستان مهاجرينو ېك ې‬
‫ي‬ ‫چ په‬
‫چ يوه رسوې ې‬ ‫لكه څنګه ې‬
‫چ په نوموړي ښار‬ ‫چ هغه ماشومان ې‬ ‫ښن ې‬
‫‪ Brod Ford‬ېك تررسه شوې‪ ،‬ي‬
‫ېږېدىل او هلته ژوند‬
‫ېك ز ي‬

‫ناروغ د اخته كېدلو له ډېر‬

‫ۍ‬ ‫پاكستان ماشومانو په پرتله په‬
‫ي‬ ‫كوي د نورو‬
‫خطر رسه مخ دي‪.‬‬
‫ګرچ پوره څرګند‬
‫ي‬ ‫ناروغ المل‬
‫ۍ‬ ‫چ د دې‬ ‫چاپېيال فكټورونه ې‬ ‫كه څه هم د ې‬
‫ښان په ‪ Coxakie B4‬او ‪Rubella‬‬ ‫چ يي‬ ‫كېي ې‬ ‫داش فكر ې ږ‬
‫ې‬ ‫نه دي‪ ،‬خو‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫واىل ېك د غوا له شيدو څخه ګټه‬ ‫كوچن ي‬ ‫ي‬ ‫وېروسونو اخته كېدل او يا په‬
‫ناروغ په ايټيولوژي ېك رول و لري ‪.‬‬ ‫ۍ‬ ‫اخيستل د دې‬
‫چ په ځينو پرمخ‬ ‫ګواك له دې امله ې‬ ‫ې‬ ‫چ‬ ‫داش نظريات هم شته ې‬ ‫ې‬ ‫همدارنګه‬
‫تللو هېوادونو ېك د ماشومتوب د وخت انتانات ډېر لږ شوي‪ ،‬نو كېداى‬
‫ش‪،‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫چ همدغه كمښت د ‪ Autoimmune‬سيسټم د بدلونونو المل ي‬ ‫ش ې‬
‫ي‬
‫پېس ډېرې شوي‪.‬‬ ‫ې‬ ‫چ په پايله ېك ېن د استما او ډيابټ‬ ‫ې‬
‫چ د دې نظرياتو او فكټورونو پوره رول تر اوسه ندى‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬‫ې‬ ‫د‬
‫چ دغه ‪ Autoimmune‬بدلونونه‬ ‫ثابت شوى او يوه لويه ستونزه دا ده ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫مخك) پيل ې ږ‬
‫ې‬ ‫مخك (څو كاله‬ ‫ې‬ ‫د ډيابټ له منځ ته راتلو څخه ډېر‬
‫افريقان دي په دې‬ ‫يان او‬ ‫ٓ‬
‫ي‬ ‫د ‪ Type 1B DM‬ډېرى ناروغان په اصل ېك اس ي‬
‫غرن افريقا په ‪ 4%‬هغو ناروغانو ېك‬ ‫چد ي‬ ‫وروستيو ېك راپور وركړل شوى‪ ،‬ې‬
‫يعن‬
‫چ له ‪ Ketosis‬رسه مخ دي د )‪ PAX-4 (Arg 133Trp‬جي بدلون ي‬ ‫ې‬
‫چ دغه جي د پانقراس د ‪ Islet‬ژونكو‬ ‫يادون وړ ده ې‬‫ې‬ ‫‪ Mutation‬لري د‬
‫اساش رول لري‪.‬‬
‫ي‬ ‫په وده ېك‬
‫كلينيك حاالتو ښكارندوى دى‪،‬‬ ‫ي‬ ‫‪ -۲‬دويم ټايپ ‪ Type 2 DM‬د نامتجانسو‬
‫كېي‪ ،‬خو په دې وروستيو ېك د نوموړې‬ ‫ر‬
‫چ اكېا لويان ورباندې اخته ې ږ‬ ‫ې‬
‫پېس په ماشومانو او تنكيو ځوانانو ېك هم ليدل شوي او مخ په‬ ‫ې‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬
‫زياتېدو دي په تقري ين ډول ‪ ۰۹‬فيصده د ډيابټ ناروغان د ډيابټ دويم‬
‫چ له‬ ‫ان انسولي لري‪ ،‬ې‬ ‫ټايپ تشكيلوي‪ .‬دغه ناروغان دومره دور ي‬
‫چ د انساجو اړتيا‬ ‫ژ‬
‫نس كوالى ې‬ ‫‪ Ketoacidosis‬څخه مخنيوى كوي‪ ،‬مګر ي‬
‫چ د انسولينو ضد‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫په‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چاپېيال دواړه د هغه‬ ‫جنيتيك فكټورونه او ې‬ ‫ي‬ ‫مقاومت موجود وي پوره كړي ‪.‬‬
‫جنيتيك‬
‫ي‬ ‫څې ېن د‬‫يك ې ړ‬ ‫په منځ ته راتلو ېك رول لري‪ .‬ډېرې اپېډيمولوژ ي‬
‫چېې د‬ ‫بېلګ په توګه كه ې‬ ‫ې‬ ‫فكټورونو زيات رول څرګندوي‪ ،‬د‬
‫كلن څخه په دې‬ ‫‪ Monozygotic‬غېګونيو څخه يو ي ېن وروسته له ‪ ۰۴‬ۍ‬
‫چ دويم غېګون هم د يوه‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬نو ‪ ۰۷‬فيصده چانس شته ې‬ ‫ناروغ اخته ي‬‫ۍ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ناروغ اخته ي‬ ‫ۍ‬ ‫دغ‬
‫كال په اوږدو ېك په ې‬
‫چ د دويم ټايپ د منځ ته راتلو‪ ،‬د ‪ β‬ژونكو د تخريب او د‬ ‫څې ېن ې‬
‫هغه ې ړ‬
‫انسولينو ضد مقاومت په هكله تررسه شوي پوره برياليتوب ي ېن نه دى‬
‫ترالسه كړى‪.‬‬
‫ناروغ په پيل ېك د ‪ β‬ژونكو هايېپالزيا څرګندېږي‪ ،‬ناروغ په ‪Fasting‬‬ ‫ۍ‬ ‫د‬
‫چ د انسولينو او پروانسولينو د ډېر افراز له امله‬ ‫‪ Hyperinsulinism‬ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫اچ اخته ې ږ‬ ‫منځ ته ر ي‬
‫جنيتيك‬
‫ي‬ ‫چ له‬ ‫كېي ې‬ ‫د وخت په ېتېېدلو په ژونكو ېك اميلوئيد ځاى په ځاى ې ږ‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫نيمګړتياوو رسه يوځاى د ‪ β‬ژونكو د فعاليت د كمښت المل‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫چ د انسولينو ضد مقاومت المل‬ ‫چاغښت يو ډېر مهم فكټور دى‪ ،‬ې‬
‫قوم او نژادي ګروپونو ېك توپې لري‪.‬‬ ‫د چاغښت درجه او شيوع په بېالبېلو ي‬
‫چ د ‪ Omentum‬او ‪ Mesentric‬په برخو ېك د غوړو‬ ‫حشوي چاغښت ې‬
‫كېي د انسولينو له مقاومت رسه ټينګ تړاو لري‪.‬‬ ‫يا شحمياتو تراكم ليدل ې ږ‬
‫پوستك الندې شحميات د انسولينو له‬ ‫ي‬ ‫چ د ګېډې تر‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫په‬
‫سپورن تمرينات د حشوي شحمياتو‬ ‫ي‬ ‫فزيك او‬
‫ي‬ ‫مقاومت رسه تړاو نه لري‪.‬‬
‫جاپان‬‫ي‬ ‫چد‬ ‫له ځاى په ځاى كېدو څخه مخنيوى كوي‪ ،‬لكه څنګه ې‬
‫وين‬ ‫پهلوانانو ‪ CT-SCAN‬دا خېه څرګنده ګړې‪ ،‬رس ېبېه پر دې پهلوانانو د ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ دوى په ورځ ېك له‬ ‫داش حال ېك ې‬

‫ې‬ ‫شحميات او ګلوكوز هم نورمال وو په‬
‫‪ ۵۰۰۰‬څخه تر ‪ ۷۰۰۰‬كيلو كالوري انرژي اخيستله‪.‬‬
‫كېي په‬‫شحم ژونكو په وسيله ترشح ې ږ‬ ‫چد‬ ‫څو ډوله ‪ Adipokinase‬ې‬
‫يٓ‬
‫اوىل‪ .‬د دې دوه ډوله‬
‫چاغوكسانو ېك د انسولينو فعاليت تر اغ ېېې الندې ر ي‬
‫يعن ‪ Leptin‬او ‪Adiponectin‬‬ ‫ي‬

‫ش د ځيګر د حساسيت له‬ ‫ژ‬

‫چ كېداى ي‬ ‫انسولينو ته حساسيت ډېروي‪ ،‬ې‬
‫يعن ‪tumor Necrosis Factor-‬‬ ‫ډېرېدلو رسه مل وي ‪.‬دوه ډوله نور ي ېن ي‬
‫اخذو د غېفعال كېدلو المل ګرچ او بل نوى ې ژ‬ ‫ٓ‬
‫پېندل‬ ‫ي‬ ‫چ د انسولينو د‬ ‫‪ α‬ې‬
‫مېتابولېم د انسولينو‬‫ې‬ ‫چ د ګلوكوزو په‬‫يعن ‪ Resistin‬ې‬ ‫شوى ‪ Peptide‬ي‬
‫حيوان چاغو موډلونو ېك ليدل شوي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫اغېې كموي په‬ ‫ې‬
‫د دې ‪ Adipokinase‬لوړ مقدار په چاغوكسانو ېك د ‪ Mutation‬له كبله‬
‫ګاليسيم په عضالتو‬ ‫ي‬ ‫ګرچ‪ .‬همدارنګه هايې‬ ‫ي‬ ‫د انسولينو د مقاومت المل‬
‫شحم انساجو ېك د ‪Hexosamine‬ونو د تراكم له امله د انسولينو‬ ‫ي‬ ‫او‬
‫چ د ‪Acquired‬‬ ‫فعاليت خرابوي او د ګلوكوزو د انتقال مخنيوى كوي‪ ،‬ې‬
‫چ د هايېګاليسيميا‬ ‫يادون وړ ده ې‬‫ې‬ ‫‪ Glucose Toxicity‬په نامه يادېږي‪ .‬د‬
‫چ‪.‬‬ ‫له اصالح څخه وروسته د انسولينو ضد مقاومت په خپله له منځه ي‬
‫وصق ټايپونه‪:‬‬
‫ي‬ ‫نور‬
‫‪:(MODY) Maturity – Onset Diabete of Young -۱‬‬
‫دغه ‪ Subgroupe‬ډېر لږ ليدل شوى او د يوه جي د تشوش له امله منځ‬
‫ر‬
‫ناروغ ناروغان انسولينو ته اړتيا نه پيدا كوي‪ .‬ي‬
‫ارن‬ ‫ۍ‬ ‫اچ‪ ،‬د نوموړې‬ ‫ته ر ي‬
‫مخك‬‫ې‬ ‫كلن يا تر دې هم‬
‫ۍ‬ ‫‪ Autosomal Dominant‬شكل لري په ‪۵۲‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اعراض او عاليم منځ ته راوړي‪ .‬ناروغان ي ېن چاغښت نه لري د‬

‫اصل المل ي ېن د ګلوكوزو په وسيله د انسولينو د افراز په‬
‫ي‬ ‫هايېګاليسيميا‬
‫شې ډوله ‪MODY‬‬ ‫مېكانېم ېك موجودې ستونزې دي‪ ،‬تر اوسه پورې ږ‬ ‫ې‬
‫چ په هغه ېك د ‪Glucokinase‬‬ ‫ژ‬
‫‪،‬چ يوازې په ‪ MODY2‬ېك ې‬ ‫تشي ح شوي ې‬
‫جي نيمګړتياوې لري‪ ،‬نور ټول شكلونه د هستوي ‪ Transcription‬په‬
‫فكټورونو ېك نيمګړتياوې لري ‪.‬‬
‫چ په ‪ Fasting Hyperglycemia‬ېك لږ‬ ‫‪ MODY2‬يو خفيف ډول دى‪ ،‬ې‬
‫اوىل رس ېبېه پر دې ‪ Microvascular‬اختالطات هم په ېك‬ ‫څه ډېرواىل ر ي‬
‫كېي‪ .‬معموال په ژوند ېك د بدلون او يا د خورو وړ درملو په لږ دوز‬ ‫ليدل ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬
‫اصالح ې ږ‬

‫چ د ‪ MODY‬د پېښو له دريو‬ ‫‪ MODY3‬ډېر معمول او مروج ډول دى‪ ،‬ې‬

‫كلينيك شكل ي ېن ‪ Idiopathic‬او دويم‬‫ي‬ ‫برچ تشكيلوي‪.‬‬‫برخو څخه دوه ې‬
‫ګرچ او له يوې مودې‬ ‫ي‬ ‫ټايپ ته ورته دى‪ ،‬د ‪ Microangiopathy‬المل‬
‫كېي ‪.‬‬‫اك درملو په وسيله نه اصالح ې ږ‬
‫څخه وروسته د خور ي‬
‫‪ -۲‬د انسولينو د ‪ Mutation‬له امله منځ ته راغل ډيابټ‪:‬‬
‫كېي‪ ،‬تر‬‫ډېر يو نادر شكل دى معموال د دويم ټايپ يو ‪ Subtype‬ګڼل ې ږ‬
‫ناروغ اخته دي‪ .‬ټول اخته‬ ‫چ په دې‬ ‫ۍ ژ‬
‫ۍ‬ ‫كورن ېپېندل شوي ې‬ ‫واچ څو‬
‫اوسه ي ې‬
‫شوي كسان ‪ Heterozygous‬وو ‪،‬د انسولينو نورمال جي ي ېن درلود او‬
‫منځن عمر پورې نه څرګندېږي‪ .‬دغه‬ ‫ي‬ ‫چ تر‬‫ډيابټ ي ېن هم ډېر خفيف وو‪ ،‬ې‬
‫چ په دې‬ ‫راز ‪ Autosomal Dominant‬جنيتيك انتقال څرګندوي ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي‬‫نښان نه ليدل ې ږ‬
‫ې‬ ‫نس‬
‫كلينيك ې‬
‫ي‬ ‫ناروغانو ېك د انسولينو د مقاومت څه‬
‫ولېي‪.‬‬‫كنې ې ږ‬ ‫او په ‪ Standard‬درملنه ډېر ښه ړ‬
‫ٓ‬
‫يعن ‪ Mutation‬له امله په ‪ ۰۴‬تنو ېك‬ ‫‪ -۳‬د انسولينو د اخذو د بدلون ي‬
‫اخذو يو جي بدلون لري او ر‬ ‫ٓ‬
‫اكېيت‬ ‫چ معموال د‬ ‫ډيابټ ليدل شوى ې‬
‫ناروغانو د انسولينو ضد مقاومت رس ېبېه ‪Accontosis Nigricons‬‬
‫ٓ‬
‫چ د انسولينو اخذو دواړه جينونه غېنورمال‬ ‫درلود‪ ،‬په ډېرو لږوكسانو ېك ې‬
‫څېه لري‬ ‫وي‪ ،‬نو نوى زېږېدىل ماشوم ي ېن ‪ Leprechaum‬ناروغانو ته ورته ې‬
‫كېي ‪.‬‬ ‫پان ې ږ‬
‫او د ډېر كم وخت لپاره ژوندى ې‬
‫يان ‪ DNA‬له ‪ Mutation‬رسه يوځاى وي‪:‬‬ ‫چ د مايتوكاندر ي ي‬‫‪ -۴‬ډيابټ ې‬
‫چ سېم مايتوكاندريا نه لري او يوازې مور د مايتوكاندريا اړوند‬ ‫د دې لپاره ې‬
‫يان ‪ DNA‬د ‪ Mutation‬يا بدلون‬ ‫جينونه انتقالوي‪ ،‬نو ډيابټ د مايتوكاندر ي‬
‫‪،‬چ معموال د مايتوكاندريا پروټينونه د ‪ Leucine‬او‬ ‫اچ ې‬ ‫له امله منځ ته ر ي‬
‫ناروغ ډېر خفيف شكل لري‪ ،‬په‬ ‫ي‬ ‫‪ Lysine‬په انتقال ېك ستونزې لري ‪.‬دغه‬
‫ځين ي ېن د لومړي ټايپ‬‫ې‬ ‫يواچ‬
‫ې‬ ‫ولېي‪،‬‬ ‫كنې ې ږ‬ ‫اك ډيابټ ضد درملو ښه ړ‬ ‫خور ي‬
‫‪ Idiopathic‬شكل تشكيلوي‪ ،‬د دغو ناروغانو له درې تنو څخه دوه ېن د‬
‫شمې ي ېن (تقريبا ‪ ۵۱‬فيصده) په يو سندروم‬ ‫اورېدلو ستونزې لري او ډېر لږ ې‬
‫چ‬‫ې‬

‫‪Stroke‬‬ ‫‪like‬‬ ‫‪Episode‬‬ ‫او‬ ‫‪Lactic‬‬ ‫‪Acidosis‬‬

‫‪،Encephalopathy‬‬
‫‪ٍ ،Myopathy‬‬ ‫‪.‬‬
‫اخته‬ ‫لري‬
‫)‪(MELAS‬وي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫م‬‫‪ Wolfram’s Syndrome -۵‬له يوې ‪ Neurodegenerative‬بېنظ ۍ‬

‫كوچنيواىل ېك څرګندېږي ‪Optic ،Diabetes ،‬‬ ‫ي‬ ‫‪،‬چ په‬‫څخه متشكل ده ې‬
‫‪ Mellitus ،Diabetes InsipidusAtrophy‬او كوڼواىل په ېك موجود‬
‫كېي‪ .‬نوموړي‬ ‫وي د( ‪ )DIDMOAD‬د ‪ Acronym‬په وسيله ښودل ې ږ‬
‫چ دنده ي ېن د‬‫اچ‪ ،‬ې‬ ‫بدلونونه د ‪ WFSI‬په جي ېك د بدلون له امله منځ ته ر ي‬
‫غشان پروټينونو كوډ كول دي او په اندوپالزميك ريتيكولوم‬ ‫ي‬ ‫‪100.3 KDa‬‬
‫اصل دنده نه ده څرګنده‬ ‫ي‬ ‫ېك ځاى لري‪ .‬تر اوسه پورې د دې پروټينونو‬
‫شوې‪ .‬معموال د ژوند په لومړۍ لسېه ېك له ‪ Optic Atrophy‬رسه يوځاى‬
‫كېي ‪.‬‬‫ليدل ې ږ‬
‫‪ Diabetes Insipidus‬يا ېن مزې ډيابټ او كوڼ واىل يا‬
‫‪ Sensorineural Deafness‬له ‪ ۰۶‬څخه تر ‪ ۰۷‬فيصده پېښو ېك په‬
‫دويمه لسېه ېك ليدل شوي ‪Uretero Cerebellar Ataxia ،‬‬
‫محيط‬
‫ي‬ ‫‪،،Neurogenic Bladder ،Hydronephrosis‬‬
‫روان ستونزې بيا وروسته په ډېرو ناروغانو ېك منځ ته‬ ‫‪ Neuropathy‬او ي‬
‫اچ ‪.‬‬ ‫ر ي‬
‫‪:Gestational DM -۴‬‬
‫چ‬ ‫نږدې ‪ 4‬فيصده اميدواره ميندې ‪ Glucose Intolerance‬پيدا كوي‪ ،‬ې‬
‫چ د بالربښت يا حمل‬ ‫ژ‬
‫ش المل ي ېن د انسولينو ضد مقاومت وي‪ ،‬ې‬ ‫كېداى ي‬
‫هورمون بدلونونو له امله منځ ته‬
‫ي‬ ‫ميتابوليك او‬
‫ي‬ ‫په وروستيو مياشتو ېك د‬
‫موم‪ ،‬خو‬ ‫اچ‪ ،‬ډېرى ميندې له اميدوارۍ څخه وروسته خپله روغتيا بيا ي‬ ‫ر ي‬
‫ناروغان په راتلونكو كلونو ېك د ډيابټ يا‬
‫ې‬ ‫چ ‪ ۰۶-۳۰‬فيصده‬ ‫ليدل شوي‪ ،‬ې‬
‫ناروغ په دويم ټايپ اخته شوي ‪.‬‬
‫ۍ‬ ‫خوږې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ناروغ ارزښت د دې كتاب په وروستيو فصلونو ېك په مفصل ډول‬

‫ۍ‬ ‫د دې‬
‫تشې ح شوى‪.‬‬‫ژ‬
‫الندې جدول د ‪ Diabetes mellitus‬ایتولوژیک وېش څرګندوي‪:‬‬

‫چ په هغه ېك د ‪ β‬ژونکو تخریب‬ ‫‪ .1‬د ډيابټ لومړی ټایپ )‪ (Type1DM‬ې‬

‫موجود وي او په ډېری پیښو ېك د انسولینو د مطلق نشتواىل سبب‬
‫کېي‪:‬‬
‫ګرچ دغه ټایپ په دوو برخو ویشل ې ږ‬
‫ي‬
‫‪Immune‬‬ ‫–‬
‫‪mediated - A‬‬
‫‪ Idiopathic‬ډول‬
‫‪-B‬‬
‫چ په هغه ېك په متبارز ډول د‬‫‪ .2‬د ډيابټ دوهم ټایپ )‪ (Type 2DM‬ې‬
‫انسولینو ضد مقاومت‪ ،‬په نسن ډول د انسولینو کمښت او یا د‬
‫انسولینو په افراز ېك نواقص د انسولینو ضد مقاومت رسه یو ځای په‬
‫کېي‪.‬‬‫بیالبیلو کچو لیدل ې ږ‬
‫جنیتك نیمګړتیاو له امله‬
‫ې‬ ‫‪ .3‬نور وصق ټایپونه )‪ A (Spacific type‬د‬
‫ستونچ‬
‫ې‬ ‫د ‪ β‬ژونکو وظیفوي‬
‫‪(Hepatocyte nuclear transcription factor (HNF) α‬‬
‫‪ ۱۲) – ۱‬کروموزوم(‬
‫)‪(MODY3‬‬
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

(MODY2) Glucokinase (‫کروموزوم‬

۷ ) -۲ HNF-4α (MODY1)
(‫ کروموزوم‬۲۰) – ۳
Insuline Promoter Factor -1 (IPF-1:MODY4) – ۴
HNF-1B (MODY5) – ۵
Neuro D1 (MODY6) – ۶
Mitochondrial DNA – ۷
‫ ته حساس د پتاشيم کانالونوسب یونتونه‬ATP -۸
‫ یا انسولینو بدلونونه‬Proinsulin ‫ د‬-۹
‫ د انسولینو په فعالیت ېك جنيتيك بدلونونه‬- B
‫ انسولینو ضد مقاومت‬Type A ‫ د‬-۱
Leprechaunism -۲

Raboson – mendenhall syndrom -۳

Lipodystrophy syndrome
-۴ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ Exocrine ‫د‬
‫ پانقراس د‬- C pancreatitis -
۱
‫ او د پانقراس لرې کول‬truma -۲
Neoplasia -۳
Cystic fibosis -۴
Hemochromatosis -۵
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

Fibrocalculous pancreatopathy
-۶ ‫ نونه‬Mutation ‫ ېك‬Corboxy
ester lipas ‫ په‬-۷
Endocrinopathies -D
Acromegaly -۱
Cushings syndrome -۲
Glucogonoma -۳
Pheochromocytoma -۴
Hyperthyroidism -۵
Somato statinoma -۶
Aldosteronoma -۷
‫ او نور‬-۸
‫ د درملو او کېمیاوي موادو له امله‬- E
Vacor -۱
Pintamidin -۲
Nicotinic acid -۳

Glucocorticoids -۴
‫ هورمونونه‬Thyriod ‫ د‬- ۵
Dizoxide -۶ β-
adrenergic agonist -
۷ Thiazides -۸
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

phenytoin -۹ α -
interferon - ۱۰ ‫نیه‬
‫کونك‬
‫ي‬ protease ‫ د‬-
۱۱
Clozapine - ۱۲
‫ انتان ناروغ‬- F
‫ ر‬-۱
Rubella ‫ارن‬
Cytomegaloviruse-۲ ‫ویروس‬
Coxsackie -۳ ‫ډيابټ غې معمول ډولونه‬
immune-mediat ‫ – د‬G
Stiff –man syndrome -۱
‫ د انسولینو د اخذو ضد انن باډي‬-۲
‫چ کله نا کله د‬
‫ ځین نور سندرومونه ې‬- H ‫ او نور‬-۳
‫ډيابټ رسه تړاو څرګندوي‬
Down,s syndrome -۱
Kline felter’s syndrome -۲
Turner’s syndrome -۳
Walfram’s syndrome -۴
Fridreichs ataxia -۵

Hantingtons chorea -۶
Laurance –moon – biedl syndrome -۷
Myotonic dystrophy -۸
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪Porphyria -۹‬‬
‫‪Prader-willi sndrome - ۱۰‬‬
‫‪ - ۱۱‬او نور‬
‫‪(GDM) Gestational Diabetes - 4‬‬

‫د انسولینو د‬ ‫‪mellitus‬‬

‫)‪x‬‬ ‫مقاومت سندروم‬

‫میتابولیک‬ ‫یا‬ ‫سندروم‬
‫سندروم)‬
‫ناروغ)‬
‫ۍ‬ ‫چ په چاغښت او ډيابټ (خوږې‬ ‫تقریبا ‪ 25%‬د ټولو هغو خلکو ې‬
‫اخته ندي د ډيابټ د دوهم ټایپ ناروغانو په شان د انسولینو ضد‬
‫چ وروسته بیا د ډيابټ په دوهم ټایپ اخته‬‫مقاومت لري دغه وګړي‪ ،‬ې‬
‫ش پدې خلکو ېك د ‪ Triglyceride‬سویه اوچته‪ ،‬د ‪ HDL‬کچه‬ ‫ژ‬
‫كيداي ي‬
‫ټیټه او د وین فشار ين جګ وي اوس ځین نوری ستونچ هم پدی‬
‫چ په هغ ېك د ‪ LDL‬لوړواىل‪،Hyperurecemia،‬‬ ‫سندروم ېك شمېې‪ ،‬ې‬
‫چ د )‪PAI-1‬‬ ‫بطن چاغښت او یو ‪ Prothrombotic‬حالت ې‬ ‫ي‬
‫لوړواىل رسه یو‬
‫ي‬ ‫‪ )Plasminogen activator inhebetor type-1‬د‬
‫ځای وي اورسبېه پردې دالتهاب د پیل ‪ proinflametory‬حالت هم په‬
‫ېك شامل شوی دى‪ .‬د دې غې نورمالو حاالتو په پایله ېك د‬
‫‪ atherosclerotic‬ناروغیو ګواښ ډېرېږي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د انسولینو ضد مقاومت د دې ټولو‬‫کېي‪ ،‬ې‬ ‫که څه هم داش فکر ې ږ‬

‫وروسن نتایج‬
‫ي‬ ‫اصل المل دی‪ ،‬مګر تر اوسه پورې‬ ‫ي‬ ‫میتابولیك ستونځو‬
‫ي‬
‫بشې شوي‪ .‬که څه هم ‪ hyperinsulinism‬او ‪ Hypertension‬په‬ ‫ړ‬ ‫ندي‬
‫کېي‪ ،‬مګر دغه‬‫سپي پوستو ېك یوځای لیدل ې ږ‬

‫کېی‪ .‬رسبېه پر دې‬‫حالت په تور پوستو ېك( ‪ )Pima Indian‬ېك نه لیدل ې ږ‬

‫‪،‬چ ‪ Hyperinsulinism‬د ‪ Insulinoma‬له کبله لري‪ ،‬دغه‬ ‫هغه وګړي ې‬
‫اچ له عملیات څخه وروسته هم‬ ‫حتم لوړ فشار نه لري او د جر ي‬
‫ي‬ ‫ناروغان‬
‫کېي‪.‬‬‫د فشار د سقوط او راغورځېدو المل نه ې ږ‬
‫میتابولیك سندروم تر نامه الندې د‬
‫ي‬ ‫څېنه او د‬
‫ځان ړ‬
‫د دې ستونځو یو ي ي‬
‫هغوی مطالعه د هغوی د ناوړه اغېو د مخنیوی او د ‪ mortality‬او‬
‫‪ Mrbidity‬د کمولو لپاره ډېر اهمیت لري د بیلګ په توګه ځین ړ‬
‫ډاکېان‬
‫شاید د فشار دنورمال ساتلو لپاره هغوی ته ‪ Duretic‬او‪β- blocker‬‬
‫ش او یا که د لېپيډونو‬ ‫ژ‬
‫ورکړي خو له بل خوا د لېپیډونو د لوړېدو المل ي‬
‫لپاره ‪ Niacin‬ورکړي‪ ،‬نو هغه بیا ېبېته د انسولینو په وړاندې د مقاومت د‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫ډېرېدو المل‬
‫کلینیك منظره‬
‫ي‬
‫بشې کمښت رسه مخامخ‬ ‫ړ‬ ‫په لومړي ټایپ اخته ناروغان د انسولینو له‬
‫لوړواىل له امله‬
‫ي‬ ‫شحم اسيدونو د‬ ‫ي‬ ‫وي‪ ،‬د دوی په بدن ېك د ګلوکوزو او‬
‫نس موجودې دي د دوهم‬ ‫د ‪ hyerketonimia‬او ‪ hyperosmolarity‬ې‬
‫نس او اعراض موجود وي‬ ‫ژ‬
‫ناروغ ې‬
‫ۍ‬ ‫چد‬ ‫ش‪ ،‬ې‬‫غانوك کېدای ي‬
‫ې‬ ‫ټایپ په نارو‬
‫نس نلري د دې وګړو لپاره‬ ‫مګر په ځین وختونو ېك هیڅ اعراض او ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫کورن مثبته تاریخچه د خطر له مهمو فکتورونو څخه ګنل‬

‫ۍ‬ ‫چاغښت او د‬
‫کېي‪.‬‬
‫ېږ‬

‫لومړی ټایپ‬
‫اچ د ادرار د‬
‫چ د هایېګالسیميا له امله منځ ته ر ي‬ ‫‪ Osmotic diuresis‬ې‬
‫کېي او په نتیجه ېك ي ېن اوبه ‪ ،‬ګلوکوز او الکېوالیتونه ضایع‬
‫ډېرواىل سبب ې ږ‬
‫ي‬
‫کېي‪.‬‬
‫ېږ‬

‫بل خوا د‬ ‫‪ Hyperosmolar‬حالت له یوې خوا تنده منځ ته راوړي او له ې‬

‫ش‬ ‫ژ‬
‫چ له ‪ Hyperosmolar‬مایعاتو رسه مواجه ي‬ ‫سې ېك شبکېه او عدسیه ې‬
‫کېي‪.‬‬
‫د لیدلو د تشوش یا ‪ Blured vision‬سبب ې ږ‬
‫چ‬ ‫بایل‪ ،‬ې‬
‫ش اشتها رسه رسه بيا هم خپل وزن ي‬ ‫د لومړي ټایپ ناروغان له ې‬
‫علت ين په لومړي رس ېك د ګالیکوجن او ترای ګليشایډ ضایع کېدل دي او‬
‫ناروغ له پر مختګ څخه وروسته امینواسیدونه په ګلوکوزو او ‪keton‬‬ ‫ۍ‬ ‫د‬
‫ان حجم کمښت د ‪postural‬‬ ‫بدلېي‪ .‬همدارنګه د دور ي‬‫ږ‬ ‫‪body‬‬
‫عضل پروټینونوکتابولېم‬ ‫ي‬ ‫کېي‪ ،‬د‬ ‫‪ hypotension‬د رامنځ ته كېدو سبب ې ږ‬
‫چېته‬ ‫او د پتاشيم ضایع کېدل د ضعیق احساس منځ ته راوړي‪ .‬که ې‬
‫ش د تشخیص په وخت ېك ‪parasthesia‬‬ ‫ژ‬
‫ناروغ په تدریچ ډول پیل ي‬‫ي‬
‫موقن ‪ Dysfunction‬د اوږدې‬ ‫ي‬ ‫چ د اعصابو‬ ‫هم موجوده وي‪ ،‬ې‬
‫کېي‪.‬‬‫درملن اصالح ې ږ‬
‫ې‬ ‫هایېګالسیمیا له امله وي او وروسته له‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چد‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬

‫حمل په صورت ېك ناروغ په ‪ Ketoacidosis‬اخته ې ږ‬ ‫ې‬ ‫د حادې‬
‫كانك بيا هم د اوبو‬ ‫اشتهان‪ ،‬زړه بدواىل او ې‬
‫ي‬ ‫‪ Ketosis‬له امله توليد شوې ېن‬
‫كمښت او ‪ Hyperosmolality‬ته شدت وركوي‪ ،‬د ناروغ شعوري حالت‬
‫چ‬‫موم‪ ،‬كله ې‬ ‫ي‬ ‫د ‪ Hyperosmolality‬له ډېرېدلو رسه بدلون‬
‫ش‪ ،‬نو ناروغ‬ ‫ژ‬
‫‪ Hyperosmolality‬له ‪ 320-330 m osm/L‬څخه لوړه ي‬
‫چ‪.‬‬
‫لومړى ‪ Stupor‬او بيا ‪ Coma‬ته ي‬
‫ناروغ د وخامت څرګندوى ده‪ ،‬لوى‬ ‫ۍ‬ ‫په مائل وضعيت د فشار ټيټېدل د‬
‫ځيګر‪ ،‬د السونو او پښو په قابضه سطحو او رسين يا ‪ Buttak‬باندې د‬
‫‪ Erruptive Xanthoma‬شتون او همدارنګه ‪ Lipoma Retinalis‬د‬
‫چ د انسولينو‬ ‫ناروغ د اوږده سې او مزمن توب ښكارندوى دي‪ ،‬دا ځكه ې‬ ‫ۍ‬
‫كېي‬‫لوړواىل المل ې ږ‬
‫ي‬ ‫كمښت د ‪ Chylomicronemia‬او د تراى ګليسېايډ د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ځين وختونو ېك حن تر ‪ 2000 mg/dl‬پورې هم رسېدالى ي‬ ‫ي‬ ‫چ په‬
‫ې‬

‫دويم ټايپ‬
‫بېلګ‬
‫نس لري‪ ،‬د ې‬ ‫ناروغ اعراض او ې‬
‫ۍ‬ ‫شمې ناروغان د ډيابټ يا خوږې‬‫يو ې‬
‫شمې‬
‫چ يو ې‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫داش نور په‬‫ې‬ ‫په توګه د ادرار ډېرېدل‪ ،‬تنده او‬
‫چ په‬‫نور ناروغان بيا هېڅ اعراض نه لري‪ ،‬په ځانګړې توګه هغه ناروغان ې‬
‫تشخيصېي ‪.‬‬
‫ېږ‬ ‫ناڅان توګه‬
‫ي‬ ‫چاغښت اخته دي د معايناتو په ترڅ ېك په‬
‫ځين اختالطات لكه ‪ Neuropathy‬او د‬ ‫ي‬ ‫د تشخيص پر مهال كله نا كله‬
‫پوستك مزمن‬
‫ي‬ ‫زړه او رګونو ستونزې هم شته وي‪ ،‬په دې ناروغانو ېك د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ناروغان د ‪ Pruritis‬او‬
‫ې‬ ‫انتانات معمول دي‪ ،‬ډېرې ښځينه‬
‫‪ Vulvovaginitis‬په لوحه مراجعه كوي‪.‬‬
‫كلينيك منظره‬
‫ي‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫د تشخيص په وخت ېك د خوږې‬
‫دويم‬ ‫لومړى‬ ‫نس‬
‫اعراض او ې‬
‫ټايپ‬ ‫ټايپ‬
‫‪+‬‬
‫‪++‬‬ ‫ډېر ادرار او ډېره تنده‬
‫‪+‬‬
‫‪++‬‬ ‫خستك‬
‫ي‬ ‫ضعيق او‬
‫ي‬
‫‪-‬‬ ‫‪++‬‬
‫له ډېرو خوړلو رسه رسه د وزن بايلل‬
‫‪+‬‬
‫‪++‬‬ ‫بيا بيا مغشوشه ليدنه‬
‫‪+‬‬
‫‪++‬‬
‫خارښت او ‪Vulvovaginitis‬‬
‫‪+‬‬
‫‪++‬‬
‫محيط ‪Neuropathy‬‬
‫ي‬
‫‪-‬‬ ‫‪++‬‬
‫شن له خوا ادرار‬
‫د ې‬
‫‪++‬‬
‫‪-‬‬ ‫پرته له اعراضو څخه‬

‫ش‪:‬‬‫ژ‬
‫په الندې حاالتو ېك بايد د ښځينه ناروغانو ‪ Glycemia‬تعي ي‬
‫شتواىل په صورت ېك‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ -۱‬د ‪ Chronic Condidial Volvuvaginitis‬د‬
‫لرونك ماشوم زېږونه‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ -۲‬د ‪ 4.1 Kg‬يا ‪ 9 IB‬څخه د ډېر وزن‬
‫‪ -۳‬د ‪ Poly Hydraminosis‬په صورت ېك‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -۴‬د ‪ Pre-eclampsia‬په صورت ېك‪.‬‬

‫‪ -۵‬د ‪ Unexplained Fetal Loss‬يا د روښانه دالئلو له موجوديت څخه‬
‫پرته د ماشوم ضايع كېدلو په صورت ېك ‪.‬‬
‫چ د بدن په لوړو برخو لكه‪ ،‬ګېډه‪ ،‬سينه‪ ،‬غاړه او مخ‬ ‫هغه چاغ ناروغان ې‬
‫نس موجودې وي‪ ،‬خو السونه ېن ډېر چاغښت نه‬ ‫ېك ېن د چاغښت ې‬
‫څرګندوي‪ ،‬همدارنګه په نارينه ناروغانو ېك له ‪ 0.9‬او په ښځينه ناروغانو‬
‫ناروغ د اخته‬
‫ۍ‬ ‫ېك له ‪ 0.8‬څخه د ‪ Waist : Hip‬ډېرېدل‪ ،‬په دې ټايپ‬
‫كېدو د ډېر خطر امكانات څرګندوي‪.‬‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ناروغ په دويم ټايپ د اخته كېدو‬

‫ۍ‬ ‫په الندې جدول ېك د ډيابټ يا خوږې‬
‫مساعدوونك فكټورونه ښودل شوي دي‪:‬‬
‫ي‬ ‫ځين‬
‫ي‬
‫مساعدوونك فكټورونه‬
‫ي‬ ‫ګڼه‬
‫چ‬‫بېلګ په ډول‪ ،‬مور‪ ،‬پالر‪ ،‬خويندې او وروڼه ې‬
‫يخچ درلودل (د ې‬
‫كورن تار ي‬
‫ۍ‬ ‫د‬
‫ناروغ اخته وي)‬
‫ۍ‬ ‫په‬ ‫‪۱‬‬

‫≥‬
‫چاغښت) ‪BMI 25 Kg/m2‬‬ ‫‪۲‬‬
‫فزيك فعاليت نه درلودل‬
‫ي‬ ‫عادن توګه د‬
‫ي‬ ‫په‬
‫‪۳‬‬
‫امريكان)‬ ‫يان‬ ‫ٓ‬
‫يي‬ ‫امريكان يا هم اس ي ي‬
‫يي‬ ‫اصل‬
‫ي‬ ‫امريكان‪ ،‬التي‪،‬‬
‫يي‬ ‫(افريقان‪،‬‬
‫يي‬ ‫قوميت او نژاد‬
‫‪۴‬‬
‫مخك تثبيت شوى ‪ IFG‬يا ‪IGT‬‬
‫ې‬ ‫‪۵‬‬
‫د ‪ GDM‬تاريخچه او د ‪ 4.1Kg‬يا ‪ 9 Ib‬څخه د لوى ماشوم زېږون‬
‫‪۶‬‬
‫وين لوړ فشار (‪)140/90 mmHg‬‬
‫د ې‬ ‫‪۷‬‬
‫‪ HDL‬اندازه ‪ 35 mg/dl‬څخه كمه او د ‪ Triglycerid‬اندازه له ‪250mg/dl‬‬
‫د ‪cholesterol‬‬ ‫‪۸‬‬
‫څخه زياته‬

‫د ‪ Poly cystic Ovary Syndrome‬او ‪ Aconthosis nigricons‬شتواىل‬

‫‪۹‬‬
‫د رګونو د ناروغيو مخينه يا تاريخچه‬
‫‪۱۰‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫تشخيص‬
‫ناروغ اعراض لكه‪ :‬ډېره‬
‫ۍ‬ ‫چ ناروغ د ډيابټ يا خوږې‬‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫په‬
‫ٓ‬
‫تنده‪ ،‬د وزن كمېدل او يا ډېر ادرار ولري‪ ،‬نو د مثبتو البراتواري ازموينو او‬
‫چېې معاينات‬ ‫كېي‪ .‬كه ې‬ ‫يوې ‪ Criteria‬پر بنسټ تشخيص ايښودل ې ږ‬
‫ښكاره او روښانه نه وي او يا په البراتواري كتنو ېك هايېګاليسيميا موجوده‬
‫ناروغ هېڅ اعراض و نه لري‪ ،‬نو په دې حالت ېك بايد‬ ‫ۍ‬ ‫وي‪ ،‬مګر ناروغ د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫معاينات د دويم ځل لپاره په بله ورځ ېك تررسه ي‬

‫تن شيما ېك په نورمال ډول د ګلكوزو تحمل د ډيابټ په لومړي‪،‬‬ ‫په پور ۍ‬
‫وصق ټايپونو او د بالربښت د مودې د ډيابټ(‬ ‫ي‬ ‫دويم او نورو‬
‫‪ )Gestational DM‬په ګډون څرګندوي ‪.‬‬
‫په ډېرو وګړو ېك په لومړيو مرحلو ېك د ګلوكوزو د نورمال تحمل له منځه‬
‫كېي‪.‬‬‫ناروغ په يوه ډول اخته ې ږ‬
‫ي‬ ‫چ بيا وروسته د شكرې يا ډيابټ‬‫چ‪ ،‬ې‬‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫غېس څرګندوي د ګلوكوزو تحمل ‪ Tolarance‬په ډېرو‬ ‫لكه څنګه چ ژ‬

‫ي‬ ‫ې‬
‫بېلګ په ډول د‬
‫وختونو ېك دواړو خواوو ته د حركت يا بدلون امكان لري د ې‬
‫ډيابټ دويم ډول د وزن د كمولو څخه وروسته ‪Impired Glucose‬‬
‫ش همدارنګه كېداى‬ ‫ژ‬
‫‪ Tolarance‬ته بدلون موندالى ي‬

‫‪34‬‬
‫من وروسته له بالربښت څخه‬ ‫ژ‬
‫مې ې‬‫چ په( ‪ )Gestational DM‬اخته ې‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫ي‬
‫نورمال حالت غوره كړي‪.‬‬
‫ش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫ټك په پام ېك ونيول ي‬
‫د ډيابټ دتشخيص لپاره بايد الندې ي‬
‫يعن ‪200‬‬‫چېې ناروغ اعراض ولري او ‪ RBS‬ېن د ‪ 11.1 mmol/L‬ي‬ ‫‪ -۱‬كه ې‬
‫‪ mg/dl‬څخه لوړ وي‪.‬‬
‫يعن ‪ 126 mg/dl‬څخه‬ ‫چ ‪ FBS‬له ‪ 7.0 mmol/L‬ي‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫‪ -۲‬په‬
‫لوړ وي‪.‬‬
‫چ د ‪ Glucose Tolerance Test‬د تررسه‬ ‫‪ -۳‬د پالزما د ګلوكوزو غلظت ې‬
‫يعن ‪ 200 mg/dl‬څخه‬ ‫كولو په دوه ساعتونو ېك له ‪ 11.1 mmol/L‬ي‬
‫ډېر وي‪.‬‬
‫چ په ‪ )Impired Glucose Tolerance) IGT‬ېك د‬ ‫يادون وړ ده ې‬‫ې‬ ‫د‬
‫ګلوكوزو سويه له ‪ 140 mg/dl‬څخه لوړه‪ ،‬خو له ‪ 200 mg/dl‬څخه ټيټه‬
‫وي او په ‪ )Impired ) IFGFasting Glucose‬ېك د پالزما د ګلوكوزو‬
‫سويه له ‪ 110 mg/dl‬څخه ډېره او له ‪ 126mg/dl‬څخه لږه وي‪ .‬په دې‬
‫اكېا د انسولينو ضد مقاومت موجود وي ‪.‬‬ ‫كسانو ك ر‬
‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ٓ‬
‫يعن خوږې‬
‫موين څخه وروسته په راتلونكو څلوروكلونو ېك په ډيابټ ي‬ ‫له از ې‬
‫ناروغ د اخته كېدو ‪ 40%‬چانس لري‪ .‬د دې‬
‫ۍ‬ ‫ناروغ او د زړه او رګونو په‬
‫ۍ‬
‫ډىل ناروغانو ته‬
‫ې‬
‫‪ Metformin‬او د ژوند په بڼه ېك بدلون( ‪Life Style‬‬
‫چ د دوى د ژوند‬ ‫څې ېن څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫كېي‪ .‬ې ړ‬‫‪ )Modification‬توصيه ې ږ‬
‫پايل لري ‪.‬‬
‫ش ې‬ ‫په بڼه ېك بدلون ډېرې ې‬
‫كتن‪:‬‬
‫البراتواري ې‬
‫‪ -۱‬ادرار‪:‬‬
‫وصق معاينه د هغو سېېپونو په‬‫ي‬ ‫معاين لپاره‬
‫ې‬ ‫‪ -‬په ادرار ېك د ګلوكوزو د‬
‫لرونك دي‬
‫ي‬ ‫چ د ‪ Glucose Oxidase‬او ‪Chromagen System‬‬ ‫وسيله ې‬
‫ٓ‬
‫كېي‪ .‬دا از ې‬
‫موين يا ټسټونه د ‪ Clinistix‬او ‪ Diastix‬په نامه يادېږي‬ ‫تررسه ې ږ‬
‫يعن ‪ 1.0%‬ګلوكوز هم‬ ‫او په دې طريقه په ادرار ېك ډېر كم مقدار ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫تثبيتېدالى ي‬

‫چد‬ ‫ژ‬
‫ش نتيجه وركوي‪ ،‬ې‬ ‫‪ Diastix‬حن كه د ادرار جريان ته هم ونيول ي‬
‫رنګ له بدلون څخه وروسته ي ېن له خپل ‪ Indicator‬رسه د رنګ د بدلون‬
‫كېي‪.‬‬
‫په پرتله اټكل ې ږ‬
‫چ په بېالبېلو‬
‫د ګلوكوزو لپاره د ادرار معاينه مقداري ارزښت نه لري‪ ،‬ځكه ې‬
‫بل خوا‬‫كسانو ېك د پښتورګو نورماله قدمه د ګلوكوزو لپاره توپې لري او له ې‬
‫مثان پوره تشېدل هم ډېر ارزښت لري ‪.‬‬ ‫د ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وصق كتنه په ادرار ېك د ‪Ketos tix) Nitro Prusside‬‬ ‫ي‬ ‫‪ -‬د ‪Ketone‬‬
‫ٓ‬
‫كېي‪ .‬كه څه هم دغه از ې‬
‫موين ‪3-‬‬ ‫‪ Test‬او ‪ )Acetest‬په وسيله تررسه ې ږ‬
‫نس څرګندوالى‪ ،‬خو‬ ‫ژ‬
‫چ د كېټون ګروپ نه لري ي‬ ‫‪ Hydroxybutric acid‬ې‬
‫كلينيك موخو لپاره ګټور دى‪.‬‬
‫ي‬ ‫ځين‬
‫بيا هم د ي‬
‫له ډيابټ څخه پرته ‪Glycosuria‬‬
‫چ‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫په ادرار ېك د ګلوكوزو شتون )‪ (Renal Glycosuria‬په‬
‫وين ګلوكوز نورمال وي په عادي حالت او د ‪ GTT‬د تررسه كولو په وخت‬ ‫د ې‬
‫ېك يو سليم او ېن اعراضو حالت دى‪.‬‬
‫ش‪ ،‬د مثال‬ ‫ژ‬
‫بېالبېل الملونه د نوموړي حالت د منځ ته راتلو سبب كېداى ي‬
‫برچ‬
‫ې‬ ‫جنيتيك تشوشات‪ ،‬د تيوبولونو د نږدې( ‪)Proximal‬‬ ‫ي‬ ‫په ډول‬
‫ځنډن عدم كفايه) او‬‫ۍ‬ ‫ستونزې( ‪ Fonconi’s Syndrome‬او د پښتورګو‬
‫ك فلې‬ ‫چ ادرار په چټ ۍ‬ ‫يا هم د ګلومېولونو د ډېر بار( ‪ )Load‬له امله‪ ،‬ې‬
‫اچ‪.‬‬
‫كېي او د بالربښت په موده ېك منځ ته ر ي‬ ‫ېږ‬
‫نږدې د ‪ ۰۵‬فيصده ښځو په ادرار ېك د بالربښت په وخت ېك ګلوكوز ليدل‬
‫چ د بالربښت په وروستيو اونيو ېك د ګلوكوزو په‬ ‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫كېي‪ ،‬د‬
‫ېږ‬
‫ځاى ‪ Lactose‬په ادرار ېك موجود وي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -۲‬په وينه ېك د ګلوكوزو تعينول‪:‬‬

‫وين پالزما د ګلوكوزو د تعي لپاره نسبت‬ ‫په نورمال حالت ېك د وريدي ې‬
‫ژونك له همدې مقدار‬ ‫ې‬ ‫چ د بدن‬ ‫وين ته ارزښت لري‪ ،‬ځكه ې‬ ‫ټوىل ې‬ ‫ې‬
‫ګلوكوزو رسه په تماس ېك وي او د ګلوكوزو همدغه كچه د اختالطاتو‬
‫له نظره ارزښت لري‪.‬‬
‫ټاك‪ ،‬ځكه له يوې‬ ‫ډېر البراتوارونه هم د ګلوكوزو مقدار په پالزما ېك ي‬
‫بل خوا په‬
‫خوا د نوموړې د پورتنيو ځانګړتيا په پام ېك لرلو رسه او له ې‬
‫كېي‪.‬‬‫پالزما ېك د ګلوكوزو تعي په اسانه طريقه او ژر تررسه ې ږ‬
‫چ د ګلوكوزو‬ ‫ژ‬
‫داش مواد ې‬ ‫ش او ې‬ ‫چ له وريد څخه وينه واخيستل ي‬ ‫كله ې‬
‫چ‬ ‫ژ‬
‫نس‪ ،‬نو ضور ده ې‬ ‫مېتابولېم څخه مخنيوى وكړي ور اضافه ي‬ ‫ې‬ ‫له‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫هغه بيا په جال او ساړه محيط ېك وساتل ي‬
‫په پالزما ېك د ګلوكوزو غلظت له ‪ ۰۱‬څخه ‪ ۵۱‬فيصدو پورې نسبت‬
‫ژونك په دې برخه‬ ‫ې‬ ‫ساختمان‬
‫ي‬ ‫وين‬ ‫چد ې‬ ‫وين ته لوړ وي‪ ،‬ځكه ې‬ ‫ټوىل ې‬ ‫ې‬
‫ېك موجودې نه وي ‪.‬‬
‫چېې د يوه ناروغ ‪ Fasting‬ګلوكوز له يو ځل څخه زيات ‪126‬‬ ‫كه ې‬
‫اضاق معايناتو ته اړتيا نشته او حكم‬ ‫ي‬ ‫‪ mg/dl‬يا تر دې لوړ وي‪ ،‬نو‬
‫چ دا كس په ډيابټ اخته دى‪.‬‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫ېږ‬
‫چېې د ګلوكوزو كچه له ‪ 126 mg/dl‬څخه ټيټه وي او په ناروغ‬ ‫كه ې‬
‫كېي‪ ،‬نو بايد د نوموړي ناروغ لپاره د ګلوكوزو د تحمل‬ ‫د ډيابټ ګمان ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ٓازموينه يا ‪ Glucose Tolerance Test‬تررسه ژ‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ٓ‬
‫اك ګلوكوزو د تحمل ازموينه‪:‬‬
‫د خور ي‬ ‫ٓ‬
‫كېي‪ ،‬ځكه د ‪Fasting Plasma‬‬ ‫دغه ازموينه( ‪ )Test‬ډېره لږ تررسه ې ږ‬
‫كېي او له‬ ‫ٓ‬
‫‪ Glucose‬اجراء دقيقه او اسانه ده‪ ،‬په كم وخت ېك تررسه ې ږ‬
‫اقتصادي پلوه ډېر لګښت نه لري‪.‬‬
‫الرښون پر بنسټ د ګلوكوزو كچه‬ ‫ې‬ ‫كمېن د‬
‫ې‬ ‫نړيواىل‬
‫ې‬ ‫اوس مهال د ډيابټ د‬
‫ٓ‬
‫چ د پخوا په شان‬ ‫ې‬ ‫ده‪،‬‬ ‫نه‬ ‫وري‬ ‫ض‬ ‫او‬ ‫ي‬ ‫تعينې‬‫ږ‬ ‫ې‬ ‫ك‬ ‫ې‬ ‫ساعت‬ ‫دويم‬ ‫په‬ ‫موين‬
‫ې‬ ‫از‬ ‫د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫په ‪ 06 ،03‬او ‪ 09‬دقيقو ېك وكتل ي‬
‫ٓ‬
‫كېي‪:‬‬ ‫اك ګلوكوزو د تحمل ازموينه تررسه ې ږ‬ ‫په الندې حاالتو ېك د خور ي‬
‫چېې ‪ FBS‬له ‪ 110 mg/dl‬څخه لوړ او له ‪ 126 mg/dl‬څخه‬ ‫‪ -۱‬كه ې‬
‫ټيټ وي‪.‬‬
‫چ د ‪ 9 Ib‬يا( ‪ )4.1 Kg‬څخه د ډېر وزن لرونك ماشوم‬ ‫‪ -۲‬هغو ميندو ته ې‬
‫وزېږوي‪.‬‬
‫پس ډول په ‪Vaginal‬‬ ‫ې‬ ‫چ په پرله‬ ‫‪ -۳‬هغو ښځينه ناروغانو ته ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫‪ condidiasis‬اخته ې ږ‬
‫جنس (د انتعاذ) ستونزې ولري‪.‬‬ ‫ي‬ ‫چ‬ ‫‪ -۴‬هغه نارينه وو ته ې‬
‫ٓ‬
‫كېي بايد د‬ ‫اك ګلوكوزو د تحمل ازموينه ورته تررسه ې ږ‬ ‫چ د خور ي‬ ‫هغه ناروغ ې‬
‫ٓ‬
‫لرونك‬
‫ي‬ ‫ېټ‬ ‫ر‬ ‫بوهايډ‬ ‫ر‬‫كا‬ ‫مقدار‬ ‫كم‬ ‫د‬ ‫ن‬‫ې ې‬ ‫ك‬ ‫ورځو‬ ‫ېو‬
‫ر‬ ‫د‬ ‫مخك‬
‫ې‬ ‫څخه‬ ‫موين‬
‫ې‬ ‫از‬
‫ٓ‬
‫ورچ څخه‬ ‫ې‬ ‫موين له‬
‫خوړىل وي او د از ې‬ ‫ي‬ ‫خواړه (په ورځ ېك ‪)200 gr-150‬‬
‫خوړىل‪.‬‬
‫ي‬ ‫نيمائن څخه وروسته څه نه وي‬ ‫ي‬ ‫شن له‬ ‫مخك شپه ېك ېن د ې‬ ‫ې‬ ‫په‬
‫ٓ‬
‫موين تررسه كول‪:‬‬‫د از ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي (كوچنيانو ته ‪1.75 gr‬‬ ‫‪ 75 gr‬ګلوكوز په ‪ 300 ml‬اوبو ېك حل ې ږ‬

‫كېي) دغه محلول بايد د ‪5‬‬ ‫ګلوكوز د هغوى د وزن په كيلو ګرام اندازه ې ږ‬
‫ش او په دې حالت ېك په ‪ 0‬او ‪ 021‬دقيقو ېك د‬ ‫ژ‬
‫دقيقو په ترڅ ېك وڅښل ي‬
‫چېې ‪ FBS‬د ‪ 110‬او دوو ساعتو‬ ‫كېي كه ې‬ ‫پالزما د ګلوكوزو كچه ټاكل ې ږ‬
‫وروسته ګلوكوزو كچه د ‪ )7.8 m mol/L) 140 mg/dl‬څخه ټيټه وي‪،‬‬
‫ٓ‬
‫منق ده‪ .‬كه ‪ Fasting‬د ‪ )7 m mol ) 126 mg/dl‬او د دوو‬ ‫نو ازموينه ي‬
‫ساعتونو‬

‫وين ګلوكوز د ‪ )11.1 m mol/L) 200 gm/dl‬څخه لوړ وي‪،‬‬

‫وروسته د ې‬
‫چ په الندې جدول ښودل شوي‪:‬‬
‫خيصېي‪ ،‬ې‬
‫ېږ‬ ‫نو ډيابټ تش‬

‫ٓ‬
‫‪DM‬‬ ‫‪IGT‬‬ ‫نورمال‬ ‫ازموينه‬
‫د لوږې په حال ېك د ګلوكوزو‬
‫‪≥126‬‬ ‫كچه ‪110 - 125 < 110‬‬
‫‪FBS‬‬
‫‪≥140 -‬‬ ‫ټاكل دوز له خوړلو‬
‫د ګلوكوزو د ي‬
‫‪≥200‬‬ ‫‪< 140‬‬
‫‪<200‬‬ ‫څخه دوه ساعته وروسته‬
‫ش په الندې حاالتو‬ ‫ژ‬
‫‪ Fals Positive‬نتيجه كېداى ي‬
‫ش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫ېك وليدل ي‬
‫ٓ‬
‫خوارځواك (سؤ تغذي‪).‬‬
‫ي‬ ‫پرمختلل‬
‫ې‬ ‫موين د تررسه كېدو پر مهال‬
‫‪ -۱‬د از ې‬
‫‪ -۲‬په بسې محكومو وګړو ېك‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ځين درملو لكه‬ ‫ي‬ ‫انتان ناروغيو اخته وګړو ېك‪ -۴ .‬د‬
‫ي‬ ‫‪ -۳‬په‬
‫‪ ،Glucocorticoid ،Contraceptive ،Duretic‬په لوړ دوز‬
‫ځين ‪ Psychotropic‬درملو كارونه‪.‬‬‫‪ Nicotinic Acid ،Phenytoin‬او ي‬
‫‪،Thyroxine‬‬

‫كچ تعي‪:‬‬
‫د انسولينود ې‬
‫ٓ‬
‫موين په لړ ېك د انسولينوكچه وټاكل‬
‫چ د ګلوكوزو د تحمل د از ې‬ ‫د دې لپاره ې‬
‫سېوم يا پالزما د ‪ ۰۳‬دقيقو په لړ ېك بېل او له اندازه كولو څخه‬ ‫ښان ې‬ ‫ژ‬
‫ش يي‬ ‫ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫مخك كنګل ( منجمد) ي‬ ‫ې‬
‫د ‪ Fasting‬په حالت ېك د نورمال ‪ Immuno Reactive‬انسولينو كچه‬
‫ٓ‬
‫موين د لومړي ساعت په بهې ېك ‪50-130‬‬ ‫‪،‬چ د از ې‬‫‪ 5-20 Mu/ml‬ده ې‬
‫رسېي او په دويم ساعت ېك د هغو كچه ېبېته ‪30 Mu/ml‬‬ ‫‪ Mu/ml‬ته ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬‫ته ښكته ې ږ‬

‫‪39‬‬
‫چ په‬‫سېي‪ ،‬ې‬ ‫كچ ټاكلو ته اړتيا احسا ې ږ‬
‫په ډېرو لږو وختونو ېك د انسولينو د ې‬
‫الندې ډول ده‪:‬‬
‫چ د ګلوكوزو كچه د لوږې په حالت ېك د ‪6.7 mmol/L) 120‬‬ ‫‪ -‬كله ې‬
‫ژونك د ‪ Hyperglycemia‬په مقابل ېك‬ ‫ې‬ ‫‪ )mg/dl‬څخه لوړه وي او د ‪β‬‬
‫چ په دې حالت ېك د ډيابټ په دواړو ټايپونو ېك‬ ‫عكس العمل ونه لري‪ ،‬ې‬
‫نيس‪.‬‬
‫ي‬ ‫صورت‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ FBS‬د ‪ )6.7 m mol/L) 120 mg/dl‬څخه كم وي‪ ،‬نو‬ ‫‪ -‬كله ې‬

‫انسولنېم د انسولينو ضد مقاومت له امله د ډيابټ په دويم‬ ‫ې‬ ‫وروسن هايې‬
‫اچ‪.‬‬ ‫ټايپ ېك منځ ته ر ي‬
‫ناروغ په پيل ېك هم دغه حالت‬ ‫ۍ‬ ‫چ د لومړي ټايپ د‬ ‫يادون وړ ده ې‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش وليدل ي‬ ‫كېداى ي‬
‫ٓ‬
‫د وريدي ګلوكوزو د تحمل ازموينه‬
‫ٓ‬
‫ك رسه ناروغ ته د ګلوكوزو وريدي انفيوژن وركول‬ ‫په دغه ازموينه ېك په چټ ۍ‬
‫كېي‪،‬‬ ‫كېي او په مسلسل ډول د ناروغ په پالزما ېك د ګلوكوزو كچه ټاكل ې ږ‬ ‫ېږ‬
‫يعن كم‬ ‫ژ‬
‫چ په يوه دقيقه ېك څومره ګلوكوز ناڅرګنده ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫تر څو ښكاره ي‬
‫كېي‪.‬‬
‫ېږ‬
‫ميتابولېم‬
‫ې‬ ‫دغه د ناڅرګندېدلو يا كم كېدلو كچه د ناروغ وړتيا د ګلوكوزو د‬
‫ٓ‬
‫كېي‪ ،‬يوازې په لومړي ټايپ‬ ‫په اړوند معلوموي‪ .‬دا ازموينه ډېره نه كارول ې ږ‬
‫چ ٓايا د ډيابټ د‬ ‫چ تثبيت كړي‪ ،‬ې‬ ‫اخته ناروغانو د وروڼو او خويندو لپاره‪ ،‬ې‬
‫ژونك ي ېن د ‪Autoimmune‬‬ ‫ې‬ ‫منځ ته راتلو په خطر ېك واقع دي او د ‪β‬‬
‫چ په دې حالت ېك د انسولينو لومړى عكس‬ ‫تخريب رسه مخامخ دي‪ ،‬ې‬
‫دقيق وروسته د ګلوكوزو له ‪ Bulus‬تطبيق څخه له ‪40‬‬ ‫ې‬ ‫العمل ‪۵-۱‬‬
‫‪ Mu/ml‬څخه كم وى‪.‬‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫نس‬‫هضم ستونزې لري او ي‬ ‫ي‬ ‫چ‬‫رس ېبېه پر دې دغه ازموينه هغو وګړو ته ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫واخل هم كارول ې ږ‬ ‫ي‬ ‫خوىل له الرې ګلوكوز‬ ‫ې‬ ‫چد‬ ‫كوالى ې‬
‫ٓ‬
‫اك ګلوكوزو د تحمل په اندازه‬ ‫چ دغه ازموينه د خور ي‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫هضم سيستم ېك‬ ‫ي‬ ‫چ به معده او نور‬ ‫حساسه نه ده ‪،‬ځكه هغه منبهات ې‬
‫تحريكېي‪.‬‬
‫ېږ‬ ‫موجود دي نه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نتيچ ولري ‪ ،‬په دې‬ ‫ي‬ ‫شايد‪،‬پيل‬

‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې د عمر په بېالبېلو كلونو ېك‬
‫ٓ‬ ‫ٓ‬
‫څې ٓاماده‬‫موين په ې‬
‫ې‬ ‫از‬ ‫د‬ ‫تحمل‬ ‫د‬ ‫ګلوكوزو‬ ‫اك‬ ‫ي‬ ‫ر‬‫خو‬ ‫د‬ ‫ناروغ‬ ‫هم‬ ‫ك‬‫ې‬ ‫موينه‬ ‫از‬
‫كېي‪.‬‬ ‫ېږ‬
‫ٓ‬
‫موين تررسه كول‪:‬‬ ‫د از ې‬
‫پوستك په هر ‪( 1.7 m2‬او يا ‪0.5‬‬ ‫ي‬ ‫ناروغانو ‪ 50 gr‬ګلوكوز د هغوى د‬
‫كېي او د ‪ ۵۲‬فيصده يا‬ ‫‪ gr/kg‬دهفوي دايديال وزن به اساس )سنجول ې ږ‬
‫جمل څخه يو هم د درې ساعتونو په موده ېك‬ ‫ې‬ ‫‪ ۰۵‬فيصده محلولونو له‬
‫ستن څخه‬ ‫داش ې‬‫ې‬ ‫حسابېي پالزما له‬ ‫ېږ‬ ‫تطبيقېي‪ .‬وخت د زرق له پيل څخه‬ ‫ېږ‬
‫چ په بل مټ ېك نصب شوې وي په ‪ 02 ،51 ،01 ،0‬او ‪ 03‬دقيقو ېك‬ ‫ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫اخيستل ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬
‫د پالزما د ګلوكوزو كچه په منظم ډول ليكل ې ږ‬
‫‪،‬چ د ګلوكوزو د ټيټېدو كچه په دقيقه ېك‬ ‫په دې ځاى ېك ‪ K‬يو ثابت دى ې‬
‫نيمان ته په ېك‬
‫ي‬ ‫چ د ګلوكوزو غلظت‬ ‫هغ مودې په اساس ې‬ ‫څرګندوي او د ې‬
‫چ د الندې فورمول له الرې الس ته‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬‫كېي( ½ ‪ )t‬محاسبه ې ږ‬ ‫ښكته ې ږ‬
‫اچ‪:‬‬
‫ر ي‬
‫چ په شكر اخته‬ ‫‪ K (Glucose) = 0.693/t ½ X100‬د هغو وګړو لپاره ې‬
‫وسط ډول ‪ K‬له ‪ 72.1 %‬رسه مساوي ده ‪،‬دغه كچه د عمر له‬ ‫ي‬ ‫نه دي په‬
‫كېي‪.‬‬ ‫پان ې ږ‬ ‫ټيټېي‪ ،‬خو له ‪ 3.1 %‬څخه لوړه ې‬ ‫ډېرېدلو رسه ې ږ‬
‫هغ كچه په يوه دقيقه ېك له ‪ 1 %‬څخه كمه‬ ‫د ډيابټيك ناروغانو لپاره د ې‬
‫ده‪.‬‬
‫ٓ‬
‫موين په اجراء ېك وخت او وريدي انفيوژن ځانګړى ارزښت لري‪.‬‬ ‫د دې از ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫درملنه‬
‫ناروغ د دواړو ټايپونو د‬
‫ۍ‬ ‫موچ د ډيابټ (خوږې)‬ ‫ې‬ ‫درملن بنسټېې‬‫ې‬ ‫د‬
‫ناروغانو لپاره په الندې ډول دي‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ‪ Hyperglycemia‬د اعراضو مخنيوى او له منځه وړل‪.‬‬
‫كنېول د ژوند د كيفيت د ښه كېدو او ورځنيو چارو د‬ ‫ناروغ دقيق ړ‬
‫ۍ‬ ‫‪ -۲‬د‬
‫پرمخ وړلو لپاره‪.‬‬
‫ناروغ د حادو او ځنډنيو اختالطاتو مخنيوى‪.‬‬‫ۍ‬ ‫‪ -۳‬د‬
‫‪ -۴‬د مړينو او معيوبيتونو مخنيوى‪.‬‬
‫ميتابوليك تشوشاتو درملنه‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ -۵‬د نورو اړوندو‬
‫ناروغ دقيق او مناسب ړ‬
‫كنېول يوه كارپوه ټيم ته‬ ‫ۍ‬ ‫چد‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬‫ې‬ ‫د‬
‫درملن په پروګرامونو‬
‫ې‬ ‫اړتيا لري او د دې ټيم برياليتوب د ناروغ په مرسته‪ ،‬د‬
‫عمل كولو‬
‫ي‬ ‫روغتيان الرښوونو په ښه توګه‬
‫يي‬ ‫ېك د ناروغ په فعال ګډون او د‬
‫پورې اړه لري ‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫يواچ ‪Diabetolog‬‬ ‫ش‬ ‫ژ‬

‫ې‬ ‫ناروغ په پيل ېك د ټيم غړي كېداى ي‬
‫ۍ‬ ‫د‬
‫ناروغ د اختالطاتو‬
‫ۍ‬ ‫‪ ،Endocrinologist‬او د تغذي متخصص وي‪ ،‬خو د‬
‫له څرګندېدلو څخه وروسته بايد د بېالبېلو برخو ‪ Subspicialist‬لكه د‬
‫رګونو جراح ‪ Ophtalmologist ،Nephrolog ،Cardiolog،‬او د‬
‫ناروغ په هكله پوره معلومات‬
‫ۍ‬ ‫چ د ډيابټ يا خوږې‬ ‫اورتوپيډي متخصص ې‬
‫ولري په دې ټيم ېك موجود وي ‪.‬‬
‫درملن د ښه تنظيم په موخه د )‪ (MEDEM‬له‬ ‫ې‬ ‫ځين مؤلفي د‬‫ي‬
‫كېي‪:‬‬ ‫چ په الندې ډول توضيح ې ږ‬‫اخل‪ ،‬ې‬‫‪ mnemonic‬څخه كار ي‬
‫كچ ته پاملرنه( ‪:)Monitoring‬‬
‫‪ -A‬د ګاليسيميا ې‬
‫چ په دوه برخو وېشل شوې‪:‬‬ ‫ې‬

‫څېل ‪Self Monitoring‬‬ ‫كچ ې ړ‬

‫ګاليسيم د ې‬
‫ي‬ ‫‪ -۱‬په خپله د ناروغ له خوا د‬
‫چ ناروغان‬
‫اساش برخه ده‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫‪ )of Blood SMBG) Glucose‬د‬
‫كنېول كړي ‪.‬‬
‫ګاليسيم په خپله ړ‬
‫ي‬ ‫بايد د دې وړتيا ولري تر څو خپله‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫څېنه الندې شيما‬

‫‪ -۲‬په اوږده موده ېك د ګاليسيميا ې ړ‬
‫د ډيابټ په دويم ټايپ اخته ناروغانو درملنه‬
‫څرګندوي‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وين د‬
‫‪ - ۱‬په خپله د ناروغ په وسيله د ې‬
‫ګلوكوزو كتنه‪:‬‬
‫كچ كتنه د ناروغ په‬ ‫يعن شعريه رګونو په وينه ېك د ګلوكوزو د ې‬ ‫د كوچنيو ي‬
‫كېي تر څو په دقيقه‬ ‫وسيله ډېر ارزښت لري‪ .‬په لومړي ټايپ ېك هڅه ې ږ‬
‫كنېول د‬ ‫دايم ړ‬ ‫ګاليسيم دقيق او‬ ‫ش ‪،‬ځكه د‬ ‫ژ‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫كنېول ي‬ ‫ي‬ ‫توګه‬
‫حيان ارزښت لري ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫دوى لپاره‬
‫د كاغذي ‪ Strip‬بېالبېل ډولونه( ‪Glucose Dehydrogenase‬‬
‫وين د ګلوكوزو‬ ‫‪ ،Glucose Oxidase‬يا ‪ )Hexokinase‬د شعريه رګونو د ې‬
‫انعكاش فوټومې يا ‪Amperometric‬‬ ‫ي‬ ‫كچ د تعي لپاره موجود دي‪ ،‬يو‬ ‫د ې‬
‫چ د كاغذي ‪Strip‬‬ ‫كېي تر څو هغه انعكاسات ې‬ ‫سيسټم وروسته بيا كارول ې ږ‬
‫كارون‬
‫ې‬ ‫ړ‬
‫ګلوكوزمېونه د‬ ‫اچ اندازه كړي‪ .‬اوس مهال ډول ډول‬ ‫پر مخ منځ ته ر ي‬
‫بيغ‪،‬‬
‫لپاره بازار ته ته وړاندې شوي كه څه هم ډېر ي ېن دقيق دي‪ ،‬خو د ې‬
‫ځين توپېونه‬ ‫مچ يو له بل رسه ي‬ ‫وين د اندازې له ې‬ ‫ګړنديتوب او د اړتيا وړ ې‬
‫لري‪.‬‬
‫چ له ‪26-33‬‬ ‫له هر ګلوكوزمې رسه يوځاى ‪ Loncet‬هم شته وي‪ ،‬ې‬
‫چ د بدن‬ ‫ځين ګلوكوز مېونه د دې وړتيا لري ې‬ ‫ي‬ ‫ستن لري‪.‬‬
‫ې‬ ‫‪ gauge‬پورې‬
‫يعن ورنونو څخه هم وينه‬ ‫يعن بازو يا ‪ Thigh‬ي‬ ‫نورو برخو لكه ‪ Forearm‬ي‬
‫چ له ‪ ۵‬نه تر ‪ ۰۲‬دقيقو پورې وخت ته اړتيا ده‪ ،‬تر‬ ‫يادون وړ ده ې‬ ‫ې‬ ‫اخل‪ .‬د‬
‫ي‬
‫ګون څخه د‬ ‫ګاليسيم له ې‬‫ي‬ ‫وين‬
‫څو د ‪ forearm‬څخه د اخيستل شوې ې‬
‫بېنيو‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬نو له دې امله په ې ړ‬ ‫ګاليسيم رسه برابره ي‬
‫ي‬ ‫وين له‬
‫اخيستل شوې ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نس‬ ‫ژ‬
‫ګاليسيم د اندازې لپاره پوره معلومات ي‬
‫ي‬ ‫حاالتو ېك په ېتېه بيا د هايې‬
‫وركوالى‪.‬‬
‫چ له نوموړو‬ ‫ځين نورې نيمګړتياوې هم لري‪ ،‬ې‬
‫رس ېبېه پر دې دغه سيسټم ي‬
‫تشې ح‬ ‫ډاكې خېتيا ډېر ارزښت لري‪ ،‬چ په الندې ډول ژ‬
‫نيمګړتياوو څخه د ړ‬
‫ې‬
‫كېي‪:‬‬ ‫ېږ‬
‫ګلوكوزمېونه د ګلوكوزو اندازه په ټوله وينه ېك تعينوي‪ .‬په‬
‫ړ‬ ‫ځين زاړه‬
‫ي‬ ‫‪-۱‬‬
‫يواچ په‬
‫ې‬ ‫چ‬
‫داش جوړ شوي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫چ نوي ‪ Test‬ړ‬
‫سېېپونه‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬
‫پالزما ېك د ګلوكوزو اندازه ښكاروي په دې صورت ېك بايد دې ته پاملرنه‬
‫ش له اص يل اندازې څخه ‪-10%‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫اغل نتيجه كېداى ي‬‫وش‪ ،‬ځكه الس ته ر ې‬ ‫ي‬
‫‪ 15‬پورې ټيټه وي‪.‬‬

‫وين د ‪ Hematocrit‬لوړواىل يا كمښت د ګلوكوزو په اندازه ېك د‬ ‫‪ -۲‬د ې‬

‫اصل‬
‫ي‬ ‫كېي‪ .‬كه څه هم د دې‬ ‫ياتواىل د منځ ته راتلو المل ې ږ‬
‫ي‬ ‫كمښت يا ز‬
‫چد‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬‫داش فكر ې ږ‬
‫ې‬ ‫مېكانېم تر اوسه پوره نه دى څرګند شوى‪ ،‬خو‬ ‫ې‬
‫سطچ رسه د دې المل كېداى‬ ‫ې‬ ‫رسو كروياتو برخورد او تماس د ‪ Strip‬له‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫چ له ‪60‬‬ ‫داش توګه عيار شوي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫سېېپونه دواړه په‬ ‫‪ -۳‬ګلوكومېونه او ړ‬
‫‪ mg/dl‬څخه تر‬
‫وين د‬
‫چېې د ې‬ ‫‪ 160 mg/dl‬پورې ګلوكوز په دقيقه توګه اندازه كوي‪ .‬كه ې‬
‫معاين په حساسيت ېك‬‫ې‬ ‫ګلوكوزو كچه له دې څخه ټيټه يا لوړه وي‪ ،‬نو د‬
‫ګاليسيم مقدار له ‪60‬‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫بېلګ په توګه كله ې‬ ‫ې‬ ‫اچ د‬
‫بدلون منځ ته ر ي‬
‫ګاليسيم رسه ‪ 02%‬توپې لري ‪.‬‬
‫ي‬ ‫رېښتين‬
‫ې‬ ‫‪ mg/dl‬څخه لږ وي‪ ،‬نو له‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ Glucose Oxidase‬د ‪Amperometric‬‬ ‫‪ -۴‬هغه ګلوكومېونه ې‬

‫لوړواىل په صورت ېك‬
‫ي‬ ‫سيسټم پر بنسټ كار كوي‪ ،‬نو د اكسېجن د فشار د‬
‫نس ټاكالى ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د ګلوكوزو كچه په سمه توګه ي‬
‫اضاق‬
‫ي‬ ‫روغتيان حالت لري او يا‬
‫يي‬ ‫چ ډېر خراب‬ ‫دا موضوع د هغو خلكو لپاره ې‬
‫چ د ‪Glucose‬‬ ‫داش حال ېك ې‬‫ې‬ ‫اخل ډېره مهمه ده‪ ،‬په‬ ‫ي‬ ‫اكسېجن‬
‫داش‬‫ې‬ ‫كوونك ګلوكومېونه د‬ ‫ي‬ ‫‪ Dehydrogenase‬پر بنسټ فعاليت‬
‫ناروغانو لپاره ډېر ښه او ګټور دي‪.‬‬
‫روزن ته اړتيا‬
‫ې‬ ‫وين ګلوكوز تعي كړي‬
‫چ غواړي په خپله د ې‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫الرښون ورته ي‬
‫ې‬ ‫لري او بايد د نوموړو سيسټمونو په اړه پوره‬

‫څېنه‪:‬‬
‫ګاليسيم ې ړ‬
‫ي‬ ‫‪ - ۲‬په اوږده موده ېك د‬
‫وين د ګلوكوزوكتنه )‪(SMBG‬‬ ‫چ په خپله د ناروغ په وسيله د ې‬
‫د دې لپاره ې‬
‫ګاليسيم د لوړېدو يا‬
‫ي‬ ‫بېلګ په توګه د ش ېن له خوا د‬
‫په ډېرو حاالتو ېك د ې‬
‫‪Nucturenal‬‬
‫ګاليسيم د لوړېدلو يا‬
‫ي‬ ‫‪ Hyperglycemia‬او له ډوډۍ څخه وروسته د‬
‫‪Post prandial‬‬

‫بل خوا‬ ‫ژ‬

‫نس وركوالى او له ې‬‫‪ Hyperglycemia‬په باب پوره معلومات ي‬
‫كېي‪ ،‬نو له‬
‫ناروغ د ډېرو اختالطاتو المل ګڼل ې ږ‬
‫ۍ‬ ‫همدغه دوه حالتونه د‬
‫چ په كال ېك دوه ځله او‬
‫همدې امله د ‪ Hb A1c‬تعي خاص ارزښت لري ې‬
‫ژ‬
‫وين‬
‫چد ې‬ ‫ش‪ .‬له دې كبله ې‬ ‫يا هم په درې مياشتو ېك يو ځل بايد تررسه ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ٓ‬
‫موين د دوو يا‬
‫ورچ عمر لري‪ ،‬نو دا از ې‬
‫ې‬ ‫منځن ډول ‪۱۲۰‬‬
‫ي‬ ‫رسې حجرې په‬
‫نګواىل په هكله‬
‫ي‬ ‫ګاليسيم د ړ‬
‫كنېول د څر‬ ‫ي‬ ‫دريو مياشتو په اوږدو ېك د‬
‫معلومات وركوي‪.‬‬
‫بېلګ په توګه د‬ ‫ې‬ ‫ځين ناروغيو د شتون په صورت ېك د‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫كمواىل او ‪Uremia‬‬
‫ي‬ ‫وين د‬
‫‪ Hemoglubinopathy‬په بېالبېلو ډولونو‪ ،‬د ې‬
‫نس په ېك تعي ك يدالى‪ ،‬د نورو‬ ‫ژ‬
‫چ ‪ Hb A1c‬په ښه توګه ي‬ ‫په صورت ېك‪ ،‬ې‬
‫چ د دوو‬ ‫بېلګ په توګه البومي ې‬
‫تعينېي د ې‬
‫ېږ‬ ‫پروټينونو د ‪ Glycation‬اندازه‬
‫كنېول څرګندوي‪.‬‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫اونيو په اوږدو ېك د‬

‫‪ - B‬زده كړې ‪:Education‬‬

‫اك موادو‬‫ښوونك (نرسان‪ ،‬فارمسېستان او د خور ي‬ ‫ي‬ ‫مسلګ‬
‫ي‬ ‫د ډيابټ‬
‫متخصصي) بايد ناروغانو ته د الندې موضوعاتو په اړوند معلومات‬
‫وركړي‪:‬‬
‫وين د ګلوكوزو د اندازې تعينول‪.‬‬
‫‪ -۱‬په خپله د ناروغ له خوا د ې‬
‫‪ -۲‬په ادرار ېك د كېټون تثبيت او تعينول‪.‬‬
‫‪ -۳‬د انسولينو د تطيبق الرې چارې‪.‬‬
‫ځين ځانګړو ژرسايطو ېك (د سپورټ په حالت ېك) د ګلوكوز تعي او‬ ‫ي‬ ‫‪ -۴‬په‬
‫كنېولول‪.‬‬
‫ړ‬
‫نښان او درملنه‪.‬‬
‫ې‬ ‫نس‬
‫يعن ‪ Hypoglycemia‬ې‬ ‫ټيټواىل ي‬
‫ي‬ ‫‪ -۵‬د ګلوكوزو د ډېر‬
‫پوستك او پښو څارنه او مواظبت‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ -۶‬د‬
‫ناروغ د اختالطاتو‬
‫ۍ‬ ‫چد‬‫‪ -۷‬د هغوكړو وړو يا فعاليتونو په اړوند معلومات ې‬
‫څخه مخنيوى كوي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وش او مهمو‬ ‫ژ‬

‫الرښون ي‬‫ې‬ ‫الزم‬
‫ښان د ناروغ په هر ځل مراجعه ېك دوى ته ې‬ ‫يي‬
‫اصل‬ ‫درملن په‬ ‫ش‪ ،‬تر څو د‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ې‬ ‫او ضوري كړو وړو يا فعاليتونو ته وهڅول ي‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫برياىل او له اختالطاتو څخه په ښه توګه مخنيوى ي‬ ‫ي‬ ‫اساساتو‬
‫غذان رژيم( ‪:)Diet‬‬‫ي‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫‪ - C‬د ډيابټ يا خوږې‬
‫چ له يوې خوا د بدن‬ ‫درملن بنسټېه برخه جوړوي ې‬ ‫ې‬ ‫غذان رژيم د‬‫مناسب ي ي‬
‫ګاليسيم له ډېر بدلون څخه‬ ‫ي‬ ‫بل خوا د‬ ‫ګرچ او له ې‬ ‫ي‬ ‫مناسن ودې المل‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫اوىل‪.‬‬
‫ناروغ په اختالطاتو ېك كمښت ر ي‬ ‫ۍ‬ ‫مخنيوى كوي او د‬
‫كه څه هم د غذا ډول يا شكل د دواړو ټايپونو لپاره يو شان دى‪ ،‬خو د هر‬
‫ناروغ د ټايپ او نورو‬ ‫ۍ‬ ‫غذان رژيم بايد په بېل ډول د هغه د‬ ‫يي‬ ‫ناروغ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫پاملرن رسه وټاكل ي‬ ‫ې‬ ‫ځانګړتياوو ته په‬
‫اك‬ ‫اصل موخه د انسولينو‪ ،‬خور ي‬ ‫ي‬ ‫غذاين رژيم‬
‫ي‬ ‫په لومړي ټايپ ناروغانو ېك د‬
‫جسم فعاليتونو تر منځ د انډول ساتل دي په‬ ‫ي‬ ‫توكو‪ ،‬د بدن د ودې او‬
‫چ د دويم ټايپ د ناروغانو د وزن كمول او د زړه او رګونو‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬
‫‪ Atherosclerotic‬ناروغيو مخنيوى ډېر ارزښت لري ‪.‬‬

‫د انرژي د مقدار تعينول‪:‬‬

‫چ په بدن ېك ي ېن د‬
‫لرونك دي‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫د دويم ټايپ ډېر ناروغان د ډېر وزن‬
‫نس او ‪( Metabolic Syndrome‬د انسولينو‬ ‫انسولينو د مقاومت ې‬
‫‪PAI-I) Plasminogen Activator ،Uric acid ،Triglyceride،‬‬
‫كچ لوړواىل‪ ،‬د ‪ HDL‬ټيټه سويه‪ ،‬لوړ فشار او لوړه‬
‫‪ )Inhebetor-I‬د ې‬
‫ګاليسيميا) موجود وي ‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫په دې كسانو ېك د وزن كمښت د انسولينو ضد مقاومت د كمښت المل‬

‫ټيټېي او رس ېبېه پر دې د زړه او رګونو‬ ‫وين د ګلوكوزو سويه ې ږ‬ ‫ګرچ‪ ،‬د ې‬
‫ي‬
‫كېي‪.‬‬ ‫‪ Ischaemic‬ناروغيو څخه مخنيوى ې ږ‬
‫چد‬ ‫داش اندازه وي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫د دويم ټايپ ناروغانو د انرژۍ كمښت بايد په‬
‫ناروغانو ‪ )Body Mass Indix( BMI‬له ‪ 20-25 Kg/m2‬څخه ښكته‬
‫عمل كړي‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ٓ‬ ‫ژ‬
‫نس كوالى دا كار ي‬ ‫ش‪ ،‬خو متاسفانه ډېر ناروغان ي‬ ‫ي‬
‫ورځن انرژۍ په مرصف ېك د ‪500 K‬‬ ‫ۍ‬ ‫چ تجروبو ثابته كړې د‬ ‫لكه څرنګه ې‬
‫چ د وزن ساتلو لپاره‬ ‫هغ انرژۍ په پرتله ې‬ ‫‪ cal‬په اندازه كمښت راوستل د ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫اړينه ده ګټوره واقع ې ږ‬
‫اغېې لري‪ ،‬ځكه د انسولينو او د‬ ‫ش ې‬ ‫فزيك تمرينات هم ې‬ ‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې‬
‫چ‬ ‫داش حال ېك ې‬‫ې‬ ‫ګرچ په‬ ‫ي‬ ‫ياتواىل المل‬
‫ي‬ ‫هغوى د انتقالوونكو( ‪ )Glut4‬د ز‬
‫ټيټېي او له دې امله په‬ ‫وين د فشار كچه ې ږ‬ ‫د ‪ Triglyceride ،LDL‬او د ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫شمې ېك د كمښت جوګه‬ ‫‪ Mortality‬يا د مړينو په ې‬
‫لن په صورت ېك‬ ‫نامكمل درم ې‬ ‫ې‬ ‫ناروغ په پيل او د‬ ‫ۍ‬ ‫د لومړي ټايپ ناروغان د‬
‫چ په لومړيو ېك د‬ ‫بايل‪ ،‬ې‬ ‫ش اشتها د درلودلو رس ېبېه بيا هم خپل وزن ي‬ ‫د ې‬
‫ګرچ او‬
‫ي‬ ‫بدن د اوبو ‪ Glycogen،‬او ‪ Triglycerid‬د له السه وركولو المل‬
‫شحم اسيدونه په ګلوكوزو او ‪Ketone‬‬ ‫ي‬ ‫وروسته بيا امينواسيدونه او‬
‫تبديلېي‪ ،‬رس ېبېه پر دې ډېر ناروغان د ودې او نمو په عمر ېك په‬ ‫ېږ‬ ‫‪body‬‬
‫كېي او له همدې امله دغه ناروغان ډېرې انرژۍ ته اړتيا‬ ‫ناروغ اخته ې ږ‬
‫ۍ‬ ‫دې‬
‫لري‪ .‬دغه ناروغان بايد په ورځ ېك څو ځله ډوډۍ وخوري او د انرژي اړتيا‬
‫داش نورو‬‫ې‬ ‫د ‪ Mono unsaturated‬شحمياتو لكه د زيتون غوړيو او‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ كاربوهايدرېتونه او منحل فايې ولري (لكه سېيجات) پوره‬

‫خواړو څخه ې‬
‫كړي‪ ،‬اميدوارې ميندې هم د حمل په وخت ېك ډېرې انرژۍ ته اړتيا لري‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ښان په پام ېك وساتل ي‬
‫چ يي‬‫ې‬

‫شحميات‪:‬‬
‫اصل منبع ده‪ ،‬د مشبوع شحمياتو په كارولو ېك كمښت راوستل د‬ ‫ي‬ ‫د انرژي‬
‫اكليل ژرسائېنو د‬
‫ي‬ ‫سون د ټيټولو او په پاى ېك د‬
‫ې‬ ‫‪ LDL Cholestrol‬د‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫ناروغيو د كمښت المل‬
‫چ دا خاصيت په ټولو مشبوع شحمياتو ېك يوشان نه‬ ‫ژ‬
‫وش‪ ،‬ې‬ ‫ښان يادونه ي‬ ‫يي‬
‫كېي ‪ Stearic acid‬او ‪ Lauric acid‬د‬ ‫چ ليدل ې ږ‬ ‫دى لكه څنګه ې‬
‫څې په ‪LDL Cholestrol‬‬ ‫‪ Myristic acid‬او ‪ Palmatoid acid‬په ې‬
‫چ د مشبوع‬ ‫څې ېن د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬ ‫اغېې نه لري‪ .‬همدارنګه ې ړ‬ ‫ې‬
‫اغېې لري‬ ‫ايزومېونه په ‪ LDL Cholestrol‬ناوړه ې‬ ‫ې‬ ‫شحم اسيدونو ترانس‬ ‫ي‬
‫ټوىل كالورۍ‬‫ګرچ‪ .‬د مشبوع شحمياتو مرصف بايد د ې‬ ‫ي‬ ‫ياتواىل المل ي ېن‬
‫ي‬ ‫او د ز‬
‫لوړواىل په صورت ېك بايد‬‫ي‬ ‫كچ د‬ ‫‪ 10%‬وي د ‪ LDL cholesterol‬د ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫نوموړې كچه له ‪ 7%‬څخه راكمه كړاى ي‬
‫چ د اړتيا وړ كالوري ‪ 10%‬تشكيل كړي‪،‬‬ ‫ښان ې‬‫غې مشبوع شحميات هم ي ي‬
‫شحم‬
‫ي‬ ‫چ ‪N-6-Polyunsaturated‬‬ ‫چ ليدل شوي‪ ،‬ې‬ ‫لكه څنګه ې‬
‫اسيدونه په ېتېه بيا په مشخص ډول ‪ Linoleic acid‬د ‪LDL Cholestrol‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چېې كالوري له ‪ 01%‬څخه ډېره وي د‬ ‫ګرچ‪ .‬كه ې‬‫ي‬ ‫كچ د ټيټېدو المل‬
‫د ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫‪ HDL‬د كمښت المل ې ږ‬
‫شحم اسيدونه لكه ‪Eicosapenta‬‬ ‫ي‬ ‫د ‪N-3-Polyunsaturated‬‬
‫ماه په غوړيو ېك‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫‪ enoic acid‬او ‪ Ocasa Hexaenoic acid‬ې‬
‫كېي او د پلټ لېټونو‬
‫موجود دي د ‪ Triglyceride‬او ‪ VLDL‬د كمېدو المل ې ږ‬
‫شحم‬
‫ي‬ ‫د نښتلو قابليت كموي‪ ،‬په همدې ډول ‪Monounsaturated‬‬
‫چ د زيتون په غوړيو ېك موجود دي نه يوازې‬ ‫اسيدونه لكه ‪ Oleic acid‬ې‬
‫هغ‬
‫ګرچ رس ېبېه پر ې‬
‫ي‬ ‫چ د ‪ LDL‬د كمښت او ‪ HDL‬د لوړېدو المل‬ ‫دا ې‬
‫‪ Antioxidant‬خاصيت هم لري ‪.‬‬

‫مل ګرامو څخه‬

‫غذان كولسېولو مرصف په ورځ ېك له ‪ ۲۰۰‬ي‬
‫ي‬ ‫چد‬‫ښان ې‬
‫يي‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫لږ وساتل ي‬

‫پروټي‪:‬‬
‫روغتيان سازمان( ‪ )WHO‬په ورځ ېك د ‪ 0.6 Kg/KBw‬پروټي د‬ ‫يي‬ ‫د نړۍ‬
‫چ دا مقدار په مجموع ېك له‬ ‫ډيابټ يا خوږې ناروغانو ته توصيه كوي‪ ،‬ې‬
‫چ د ‪ADA‬‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫ورځن كالوري تشكيلوي‪ .‬په‬
‫ۍ‬ ‫‪ 20-15 %‬پورې د‬
‫چ‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫ورځن كالوري كېداى ي‬
‫ۍ‬ ‫توصن پر بنسټ له ‪ 35-10 %‬د اړتيا وړ‬
‫ې‬ ‫د‬
‫كېي ډېر ناروغان‬ ‫ژ‬
‫چ ليدل ې ږ‬‫ش‪ ،‬خو لكه څنګه ې‬ ‫له پروټينو څخه واخيستل ي‬
‫اخل ډېر شواهد موجود دي‪،‬‬ ‫په ورځ ېك له ‪ 1gr/KBw‬څخه ډېر پروټي ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫الرښون رسه سم د پروټينونو كارول له ‪Albuminuria‬‬ ‫ې‬ ‫چ د ‪ WHO‬له‬ ‫ې‬

‫څخه مخنيوى كوي‪.‬‬
‫چ په ‪Neuropathy‬‬ ‫د پښتورګو ‪ Hemodynamic‬په هغو ناروغانو ېك ې‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫كېي‪ .‬د ياد شوي مقدار پروټينونو استعمال د‬ ‫اخته وي ښه ې ږ‬
‫كنېولول له ستونزې رسه نه مخامخ كوي او د پروټينونو د‬ ‫ړ‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ Undernutration‬جوګه نه‬
‫د ‪ Nephropathy‬د منځ ته راتلو په صورت ېك بايد د پروټينونو مقدار كم‬
‫ورځن كالوري له ‪ 10 %‬څخه كمه اندازه له پروټينونو څخه‬ ‫ش او د‬ ‫ژ‬
‫ۍ‬ ‫كړاى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ٓ ژ‬
‫تامي ي‬

‫كاربوهايدرېټونه‪:‬‬
‫كچ كاربوهايدرېټونو لرونكو‬ ‫په پخوا وختونو ېك د ډيابټ ناروغان د لږ ې‬
‫چ د اړتيا وړ ‪40 %‬‬ ‫داش نظريه موجوده وه‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫خواړو ته هڅول كېدل او‬
‫ش‪ .‬مګر اوس دا څرګنده شوې‬ ‫ٓ ژ‬
‫انرژي بايد له كاربوهايډرېټونو څخه تامي ي‬
‫پرهې ناسم او غې ضوري دى په ېتېه بيا كه د اړتيا وړ انرژي‬
‫چ دومره ډېر ې‬ ‫ې‬
‫ش‪ .‬اوس مهال‬ ‫ژ‬
‫له مشبوع شحمياتو څخه الس ته راوړل ي‬

‫كېي‪ ،‬تر څو د اړتيا وړ له ‪ 45 %‬څخه تر ‪ 65 %‬پورې‬ ‫ناروغانو ته الرښونه ې ږ‬

‫انرژي له كاربوهايډرېټونو څخه الس ته راوړي‪.‬‬
‫ناروغ د دويم ټايپ په ناروغانو ېك په ت ېېه بيا په‬
‫ۍ‬ ‫چ د ډيابټ‬ ‫څې ېن ې‬
‫هغه ې ړ‬
‫چ د انسولينو ضد مقاومت لري تررسه شوي‪ ،‬دا څرګندوي‬ ‫هغو وګړو ېك ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫غذان فايېونو د يوځاى‬

‫كنېول د كاربوهايډرېټونو او ي ي‬ ‫ګاليسيم ښه ړ‬
‫ي‬ ‫چد‬‫ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫خوړلو په وسيله په ښه توګه تررسه ې ږ‬
‫چ د ‪ Anderson‬له خوا تررسه شوي‪ ،‬د دې‬ ‫څې ېن ې‬
‫يادون وړ ده هغه ې ړ‬
‫ې‬ ‫د‬
‫غذان فايېونو رسه‬
‫يي‬ ‫‪،‬چ د كاربوهايډرېټونو مرصف له‬ ‫ښكارندوى دي ې‬
‫درملن اړتيا كموي‪.‬‬
‫ې‬ ‫يوځاى د انسولينو په وسيله د‬
‫غذان فايېونه په دوه برخو وېشل شوي‬
‫يي‬
‫‪ - ۱‬منحل فايېونه لكه‪ Mucilage ،Gel ،Gum :‬او ‪ Pictic‬مواد‪.‬‬
‫‪ -۲‬غېمنحل فايېونه لكه‪ Cellulose ،Lignin :‬او د ‪Hemicellulose‬‬
‫ځين ډولونه منحل فايېونه د كاربوهايډرېټونو او لنډ ځنځې لرونكو‬ ‫ي‬
‫وين‬
‫ګاليسيم او د ې‬
‫ي‬ ‫اوىل په نتيجه ېك‬
‫شحم اسيدونو په جذب ېك كمښت ر ي‬‫ي‬
‫ولېي ‪.‬‬ ‫كولسېول په ښه ډول ړ‬
‫كنې ې ږ‬ ‫ړ‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫چ دا مواد د ‪Post Prondial‬‬ ‫داش فكركېده ې‬
‫كه څه هم پخوا ې‬
‫بې ين جذب څخه‬ ‫چ د كاربوهايډرېټونو د ژر او ې ړ‬‫ګرچ‪ ،‬ځكه ې‬
‫ي‬ ‫د ړ‬
‫كنېول المل‬
‫چ د منحلو فايېونو‬ ‫څېنو دا څرګنده كړې ې‬ ‫مخنيوى كوي‪ ،‬خو وروستيو ې ړ‬
‫دوامدار استعمالول د ‪ )Fasting-Glycemia( Basal Glucose‬د‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫راټيټېدو المل‬
‫ځين مېوه جاتو‬
‫كچ فايې لرونكو خواړو لكه سېيجاتو‪ ،‬حبوباتو او ي‬ ‫د لوړې ې‬
‫ګرچ‪ ،‬پرته‬
‫ي‬ ‫وين د ګلوكوز او ‪ LDL‬كولسېولو د كمښت المل‬ ‫استعمال د ې‬
‫ش او يا هم د ‪ LDL‬او ‪ HDL‬تر‬ ‫ژ‬
‫چ د ‪ Triglyceride‬مقدار ډېر ي‬ ‫له دې ې‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫منځ تناسب ېك كوم بدلون رامنځ ته ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫دون د‬
‫لې ې‬ ‫اغېې نه لري خو د كولمو د ې ږ‬ ‫ميتابوليك ې‬
‫ي‬ ‫نا منحل فايېونه ډېرې‬
‫ګرچ ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫واىل المل‬
‫سمون او ښه ي‬
‫د ‪ 1000 K cal‬انرژۍ په انډول د ‪ 20 gr‬څخه تر ‪ 40 gr‬پورې فايې‬
‫مناسب دي ‪.‬‬
‫چ په‬ ‫چ ‪ Mono‬او ‪ Disaccharid‬قندونه ې‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫همدارنګه د‬
‫چ د اړتيا‬ ‫ځين مېوه جاتو ېك موجود دي‪ ،‬تر هغه ې‬ ‫طبغ ډول په شيدو او ي‬ ‫ي‬
‫نس‪ ،‬رس ېبېه پر دې‬ ‫ژ‬
‫وړ انرژۍ په مقدار ېك بدلون رانه وړي‪ ،‬نو بايد محدود ي‬
‫اك توكو د خوږولو لپاره كارېږي د ‪Fasting‬‬ ‫چ كله كله د خور ي‬ ‫‪ Fractose‬ې‬
‫ګرچ او د معدې او‬ ‫ي‬ ‫په حالت ېك د ‪ Triglycerid‬او ‪ VLDL‬د لوړېدو المل‬
‫كولمو تشوشات منځ ته راوړي‪.‬‬
‫رس ېبېه پر دې پروټينونه هم له ‪ Fructosylation‬رسه مخامخ كوي‪ .‬كه‬
‫ش (د اړتيا وړ كالوري ‪ 20%‬تشكيل كړي)‪ ،‬نو د‬ ‫ژ‬
‫چېې ډېر واخيستل ي‬ ‫ې‬
‫اك موادو‬‫چ له همدې امله د خور ي‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬‫كولسېولو او ‪ LDL‬د لوړېدو المل ې ږ‬ ‫ړ‬
‫د خوږولو لپاره د نوموړو كارول محدود دي ‪،‬خو د ډيابټ ناروغان له هغو‬
‫كېي‪.‬‬
‫چ ‪ Fractose‬لري نه منع ې ږ‬ ‫مېوه جاتو او سېيجاتو څخه ې‬
‫ورځن‬
‫ۍ‬ ‫چ قند بايد د‬ ‫روغتيان سازمان )‪ (WHO‬الرښونه كړې‪ ،‬ې‬ ‫يي‬ ‫نړيوال‬
‫ٓ‬
‫اړتيا له ‪ 10 %‬څخه لږ انرژي تامي كړي‪.‬‬
‫غذان موادو د خوږولو لپاره كارېږي په الندې ډول‬ ‫چد يي‬ ‫توك ې‬ ‫ځين نور ي‬ ‫ي‬
‫دي‪:‬‬
‫‪Aspartam‬‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫يعن‬
‫چ په ډيابټ اخته ناروغان ي ېن ډېر كاروي‪ ،‬له دوه امينو اسيدونو ي‬
‫ې‬
‫‪ Aspartic acid‬او ‪ Phenylalanin‬څخه تشكيل شوى او خوند يا‬
‫خوږواىل ي ېن له سكروز څخه ‪ ۱۸۰‬ځله ډېر دى‪ .‬د حرارت په مقابل ېك‬
‫چ‪.‬‬‫پخل پر مهال له منځه ي‬
‫مقاومت نه لري او د ي‬
‫يادون وړ‬
‫ې‬ ‫كېي‪ .‬د‬
‫‪ Sacharine‬له دې مركب څخه هم ډېر كار اخيستل ې ږ‬
‫مثان د‬
‫چ دغه مركب د ې‬ ‫ده ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ Cancer‬المل‬

‫چ په‬
‫يعن ‪ Sucralose‬او ‪ Acesulfame Potassium‬ې‬ ‫دوه نور مركبات ي‬
‫پخل‬ ‫ژ‬
‫دې وروستيو ېك ېپېندل شوي د حرارت په مقابل ېك مقاومت لري او د ي‬
‫چ‪.‬‬‫پر مهال له منځه نه ي‬
‫كېي‪ .‬او له نس‬‫‪ Sorbitol‬نوموړې ماده هم د همدې موخو لپاره كارول ې ږ‬
‫غېې راپور نه دى وركړل‬‫بل خطرناكه او ناوړه ا ې‬
‫كوم ې‬
‫ناسن څخه پرته ي ېن د ې‬
‫ې‬
‫شوى‪.‬‬
‫غذان رژيم څرګندوي‬‫ي‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫الندې جدول د ډيابټ (خوږې)‬
‫په كلكه دې‬ ‫كله كله ي ېن په كم‬ ‫ښان لږ كم‬
‫يي‬ ‫چ ناروغان ي ېن په‬
‫هغه خواړه ې‬
‫پرهې‬
‫ې‬ ‫مقدار د خوړلو‬ ‫منظمه توګه وخوړل‬
‫ورڅخه وكړل‬ ‫اجازه لري‬ ‫ش‬ ‫مرصفوالى ژش ژ‬
‫ي‬ ‫ي‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پل‬
‫موم ي‬ ‫حبوبات‬
‫له پخېدلو څخه وروسته په‬
‫اون ېك له دوو څخه تر درې‬ ‫ۍ‬
‫ځلو پورې د يوه ګيالس په‬
‫ژ‬
‫ش‪ .‬د ې‬
‫بېلګ‬ ‫اندازه خوړالى ي‬
‫په توګه‪ :‬لوبيا‪ ،‬فاصله‬
‫‪،‬نخود‪ ،‬نسك‪ ،‬دال نخود او‬
‫داش نور‬ ‫ې‬
‫هغه نوشابه‬ ‫وچ مېوې‪ ،‬د‬
‫ې‬ ‫مېوې‬
‫چ د مېوې‬ ‫ې‬ ‫مېوې جوس د‬ ‫چ له‬ ‫په ېتېه بيا هغه ې‬
‫رس ېبېه خوږه يا‬ ‫مېوې‬ ‫كېي‬‫پوستك رسه خوړل ې ږ‬
‫ي‬
‫قند هم‬ ‫‪crystallize‬‬ ‫داش نور‬ ‫‪:‬‬
‫لكه مڼه او ې‬
‫وراضافه شوى‬ ‫شوي ډولونه‬
‫وي‬
‫په ‪Margrin‬‬ ‫د كچالو ګانو‬ ‫نباتات‬
‫او مشبوع‬ ‫قورمه‬ ‫لرونك نباتات په ورځ ېك‬
‫ي‬ ‫پان‬
‫ې‬
‫شويو غوړيو‬ ‫او په زيتونو ېك‬ ‫د‬
‫ېك رسه شوي‬ ‫رسه شوي يا‬ ‫دريو څخه تر پنځو ځلو‬
‫كچالو او‬ ‫چپس شوي‬ ‫پورې په تازه شكل په يخ ېك‬
‫چپس‬ ‫كچالو‬ ‫ساتل شوي او يا په پاخه‬
‫ش لكه‪:‬‬ ‫ژ‬
‫شوي ډول خوړالى ي‬
‫كرم‪ ،‬ګلن‪ ،‬پالك‪ ،‬ګازر‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د سالد په‬ ‫هغه نباتات ې‬

‫كېي لكه‪:‬‬‫ډول خوړل ې ږ‬
‫ل‪،‬‬‫بادنجان‪ ،‬بادرنګ‪ ،‬كاهو ‪،‬م ۍ‬
‫مل رسخك‪ ،‬ګشنې‪،‬‬ ‫ي‬
‫لرونك نباتات په‬
‫ي‬ ‫نشايسته‬
‫نيم‬
‫ورځ ېك يو يا دوه ځله د ې‬
‫پياىل په اندازه كچالو‬
‫يا يوې ې‬
‫پوستك رسه‬
‫ي‬ ‫له‬

‫وازده‬ ‫د هغو الوتونكو يا‬ ‫خوسك غوښه‬

‫ي‬ ‫د‬
‫مرغان‬
‫ۍ‬ ‫د‬ ‫حيواناتو‬ ‫د چرګ غوښه په‬
‫غوښه د قاز‬ ‫چ ډېره غوړه‬ ‫غوښه ې‬ ‫اون‬
‫ۍ‬
‫غوښه‬ ‫نه وي‬ ‫ېك درې يا څلور‬
‫ځله د ‪50-120‬‬
‫‪ gr‬په اندازه‬
‫د سپينو اوړو‬ ‫ډوډۍ‬
‫ډوډۍ ياد هغو‬ ‫يوه ټوټه يا پارچه په‬
‫اوړو ډوډۍ‬ ‫شې‬ ‫ورځ ېك تر ږ‬
‫چ سم تصفيه‬ ‫ځلو پورې‬
‫ې‬
‫شوي‬
‫وي‬
‫سور كړى‬ ‫ماه غوښه‬‫د ي‬
‫ماه‬ ‫‪ 75-120 gr‬په‬
‫اون ېك يو يا دوه‬
‫ۍ‬
‫ځله‬
‫اون ېك څلور‬
‫په ۍ‬ ‫هك يوه‬
‫د چرګانو ۍ‬
‫هك‬
‫ۍ‬ ‫دانه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫رش‬ ‫مكمل شيدې‬

‫ې‬ ‫پنې‬ ‫شيدې‬
‫ٓ‬
‫غوړ پنې‬ ‫ايس كريم‬ ‫چ غوړ نه وي د ‪20‬‬
‫ې‬ ‫بايد ډېرې غوړې نه‬
‫غوړې‬ ‫خوږې شوې‬ ‫‪ gr‬په اندازه‬ ‫وي د‬
‫شيدې‬ ‫مسن‬
‫ې‬ ‫‪ 100-120 ml‬په‬
‫اون ېك‬
‫اندازه په ۍ‬
‫دوه يا درې ځله‬
‫(چ ډېرې‬‫مسن ې‬
‫ې‬
‫غوړې‬

‫نه وي)‬

‫د مارګرين‬ ‫كوچ‬ ‫حيوان غوړيو پر‬

‫ي‬ ‫د‬ ‫غوړي‬
‫غوړي ټول‬ ‫ځاى د‬ ‫په ورځ ېك يوه يا‬
‫جامد غوړي‬ ‫نبان او زيتون غوړيو‬ ‫ي‬ ‫كاچوغ‬
‫ې‬ ‫دوه‬
‫څخه كار واخل‬
‫د ټولو مېوه‬ ‫حيوان شحمياتو په‬
‫ي‬ ‫د‬ ‫د مېوه جاتو او‬
‫جاتو‬ ‫اون ېك له‬
‫ځاى په ۍ‬ ‫خسن يا‬
‫ې‬ ‫نباتاتو‬
‫چ په‬‫خسن ې‬
‫ې‬ ‫دريو څخه‬ ‫زړي‬
‫غوړو ېك رسې‬ ‫څلور ځلو پورې ‪20-‬‬
‫شوې وي يا‬ ‫‪30 gr‬‬
‫مالګه ولري‬ ‫وچ مېوې‬ ‫پورې ې‬
‫اخيستالى ژش مثال‬
‫ي ېن‪ :‬پسته‪ ،‬بادام ‪،‬‬
‫جلغوزه‪،‬‬
‫پل ‪،‬د‬‫چهارمغز‪،‬موم ي‬
‫لمرمچ‬
‫ي‬ ‫كدو زړي‪ ،‬د‬
‫داش نور‬
‫زړي او ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫بوره‪ ،‬ګلوكوز‪ ،‬انګبي‪،‬‬ ‫د نارنجو مربا‬ ‫مربا او نور‬

‫ين‪،‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫خواږه رسبتونه‪ ،‬رس ي‬ ‫خواږه خواړه‬
‫چاكلېت ‪،‬ناشتا‪ ،‬قند او‬
‫رسه شوي ممې‬
‫نوشان‬
‫ې‬ ‫هغه مايعات او‬ ‫سېايت‬ ‫اوبه‪ ،‬چاى او‬ ‫د څښلو وړ‬
‫چ په‬ ‫نوشان ي‬
‫ي‬ ‫چ هفه‬‫ې‬ ‫بې‬ ‫قهوه‬ ‫مايعات او‬
‫تركيب ېك ي ېن الكول‪،‬‬ ‫نوشان‬
‫ې‬
‫ژرسين‪ ،‬قند‪ ،‬غوړ يا ٓ‬
‫اش‬ ‫ي‬
‫وي‬
‫د سیله او‬ ‫وریږی‬
‫خوږو وریږو‬
‫کمه‬ ‫څخه‬
‫ژ‬
‫استفاده وش‬

‫سپورن تمرينات( ‪)Exercise‬‬

‫ي‬ ‫فزيك او‬
‫ي‬ ‫‪-۱‬‬
‫چ په الندې‬
‫سپورن تمرينات د ډيابټ ناروغانو ته ډېرګټور دي‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫فزيك او‬
‫ي‬
‫كېي‪:‬‬ ‫ژ‬
‫ډول تشې ح ې ږ‬
‫‪ -۱‬د زړه او رګونو د ناروغيو كمښت‬
‫وين د فشار راټيټېدل‬ ‫‪ -۲‬د ې‬
‫سالمن او ساتل‬
‫ي‬ ‫كتل‬
‫عضل ې‬ ‫ي‬ ‫‪ -۳‬د‬
‫‪ -۴‬د بدن د غوړو او نورو زيان رسوونكو توكو كمېدل‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -۵‬د وزن كمېدل‬

‫سون راټيټېدل‬
‫‪ -۶‬د پالزما د ګلوكوزو د ي ې‬
‫‪ -۷‬د انسولينو په وړاندې د انساجو د حساسيت ډېرېدل‬
‫مېكانېم‬
‫ې‬ ‫له دې امله د ډيابټ يا خوږې د ناروغانو ‪Glucoregulatory‬‬
‫نورمال فعاليت نه لري‪ ،‬نو د يادو شويو ګټو رس ېبېه د تمريناتو په پيل ېك‬
‫پوره پاملرنه پكار ده‪.‬‬
‫سپورن تمريناتو پر مهال‬
‫ي‬ ‫فزيك فعاليت او‬
‫ي‬ ‫د لومړي ټايپ په ناروغانو ېك د‬
‫د ‪ Hypoglycemia‬او ‪ Hypeglycemia‬د منځ ته راتلو امكان موجود‬
‫چ نوموړى حالت د تمريناتو په پيل ېك د پالزما د ګلوكوزو په غلظت‪،‬‬ ‫ده‪ .‬ې‬
‫چ د تمريناتو په شيبو ېك‬ ‫د انسولينو په مقدار او هغو كتېكول امينونو ې‬
‫افرازېږي پورې اړه لري‪.‬‬
‫ان انسولينو د كمښت اوكتېكول امينونو د ډېر افراز په صورت ېك په‬ ‫د دور ي‬
‫چ په نتيجه ېك ي ېن ‪ Keton body‬منځ‬ ‫پالزما ېك د ګلوكوزو مقدار ډېرېږي‪ ،‬ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫اچ او د ‪ Ketoacidosis‬المل‬ ‫ته ر ي‬
‫ان انسولينو مقدار ډېر وي‪ ،‬نو په ځيګر ېك د‬ ‫چېې د دور ي‬ ‫برعكس‪ ،‬كه ې‬
‫ګلوكوزو توليد د‬
‫كمېي‪،‬‬‫‪ Glycogenolysis‬او ‪ Gluconeogensis‬د كمښت له امله ې ږ‬
‫همدارنګه عضالتو ته‬

‫چ دا ټول د ‪ Hypoglycemia‬د‬
‫د ګلوكوزو ننوتل او مرصف ي ېن ډېرېږي‪ ،‬ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫منځ ته راتلو المل ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫ټك په پام ېك ونيول ي‬ ‫د دا ډول حاالتو د مخنيوي لپاره بايد الندې ي‬
‫وين د ګلوكوزو تعينول‬ ‫‪ -۱‬د تمريناتو په پيل‪ ،‬بهې او پاى ېك د ې‬
‫يعن ‪ 250 mg/dl‬څخه‬ ‫چېې د ګلوكوزو اندازه له ‪ 14 mmol/L‬ي‬ ‫‪ -۲‬كه ې‬
‫لوړه او يا‬
‫سپورن‬
‫ي‬ ‫فزيك يا‬
‫ي‬ ‫يعن ‪ 100 mg/dl‬څخه كمه وي‪ ،‬نو له‬ ‫‪ 5.5mmol/L‬ي‬
‫وش ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫تمريناتو څخه بايد ډه ډه ي‬
‫‪ -۳‬د تمريناتو په بهې ېك ‪ Glycemia‬تعي او د ‪ Hypoglycemia‬د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫مخنيوي په موخه كاربوهايډرېټ واخيستل ي‬
‫چ ډېر حركت ونه لري‬ ‫داش ساحه ېك ې‬
‫ې‬ ‫‪ -۴‬د انسولينو دوز بايد كم او په‬
‫ش ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫تطبيق كړاى ي‬
‫غذان موادو مقدار د تمريناتو د شدت په انډول بايد په راتلونكو ‪۴۲‬‬ ‫ي‬ ‫‪ -۵‬د‬
‫ش‪ .‬كه څه هم د دويم ټايپ په ناروغانو ېك د‬ ‫ژ‬
‫ساعتونو ېك ډېر ي‬
‫‪ Hypoglycemia‬څرګندېدل ډېر لږ دي ‪،‬خو بيا هم په هغو ناروغانو ېك‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اخل بايد ډېره پاملرنه ي‬ ‫چ انسولي يا ‪ Sulfunylurea‬ي‬ ‫ې‬
‫ناروغ له نښو‬
‫ۍ‬ ‫چ د دويم ټايپ په ناروغانو ېك د زړه او رګونو‬ ‫له دې كبله ې‬
‫چد‬ ‫اچ‪ ،‬تر دې ې‬ ‫نښانو پرته (‪ )Asymptomatic‬شكل رسه منځ ته ر ي‬
‫ش‪ ،‬نو له همدې‬ ‫ژ‬
‫پېس رامنځ ته كېداى ي‬ ‫ې‬ ‫ځوان په كلونو ېك هم نوموړې‬ ‫ۍ‬
‫امله په الندې حاالتو ېك بايد له تمريناتو‬
‫ش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫مخك ‪ Exercise Tolerance Test‬تررسه ي‬ ‫ې‬ ‫څخه‬
‫چېې د ناروغ عمر له ‪ ۵۳‬كلونو څخه لوړ وي‪.‬‬ ‫‪ -۱‬كه ې‬
‫چ د ‪ T1 DM‬له اخته كېدو څخه ‪ ۵۱‬كاله او د ‪T2‬‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫‪ -۲‬په‬
‫‪ DM‬له اخته كېدو څخه له ‪۱۰‬كلونو څخه زيات عمر ېتې شوى وي‪.‬‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -۳‬د كوچونيو رګونو د اختالطاتو د )‪(Microvascular Complication‬‬

‫د شتون په‬
‫صورت ېك ‪ Nephropathy ،Retinopathy :‬او ‪.Microalbuminuria‬‬
‫لكه‬
‫محيط رګونو د ناروغيو د شتون په صورت ېك‬
‫ي‬ ‫‪ -۴‬د‬
‫نيوروپان د شتون په صورت ېك‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ -۵‬د ‪Autonomic‬‬
‫‪PAD -۶‬‬
‫‪ -۷‬د زړه او رګونو د ناروغيو د نښو نښانو د شتون په صورت ېك‬
‫ارتشاچ يا ‪ Proliferative Retinopathy‬د‬
‫ي‬ ‫چد‬
‫ګندون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫د څر‬
‫چد‬ ‫نسن ډول منع دي‪ ،‬ځكه ې‬‫ي‬ ‫فزيك تمرينات په‬
‫ي‬ ‫شتون په صورت ېك‬
‫‪ Vitreous Hemorrhage‬يا‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫‪ Retinal Detachment‬المل كېداى ي‬

‫‪ - E‬درمل) ‪(Medication‬‬
‫كېي‪:‬‬
‫ناروغ درمل په دوو برخو وېشل ې ږ‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ يا خوږې‬
‫‪ -۱‬انسولي‬
‫درملن نور درمل‬
‫ې‬ ‫‪ -۲‬د ‪ Hyperglycemia‬د‬
‫‪ - I‬انسولي‪:‬‬
‫كېي‪ .‬په ځي ين‬‫درملن لپاره په كار وړل ې ږ‬
‫ې‬ ‫انسولي د لومړي ټايپ ناروغانو د‬
‫چ په الندې‬ ‫حاالتو ېك د دويم تايپ ناروغان هم انسولينو ته اړتيا لري‪ ،‬ې‬
‫ډول دي‪:‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اك درملو‬
‫غذان رژيم او خور ي‬ ‫چ ‪ Hyperglycemia‬د ي ي‬ ‫داش حال ېك ې‬‫ې‬ ‫‪ -۱‬په‬
‫چ په دې صورت ېك يوازې انسولي او يا هم‬ ‫ژ‬ ‫په وسيله ړ‬
‫نس‪ ،‬ې‬‫كنېول ي‬
‫كېي ‪.‬‬
‫اك درمل دواړه يوځاى ناروغانو ته وركول ې ږ‬ ‫انسولي او خور ي‬
‫‪ -۲‬اميدوارو ميندو ته‬
‫انتان ناروغيو ‪،Trauma،‬‬ ‫ي‬ ‫بېلګ په توګه د‬
‫‪ -۳‬د ‪ Stress‬په حالت ېك د ې‬
‫داش نورو حالتونو ېك‪.‬‬
‫اچ عملياتونو‪ ،‬د زړه احتشاء او ې‬‫جر ي‬

‫چ ‪ Hyperglycemia‬او‬ ‫‪ -۴‬د ‪ Ketonurea‬په حالت ېك ې‬

‫‪ Ketoacidosis‬هم وررسه وي‪ .‬اوس مهال په لوړه كچه د انسولينو‬
‫تصفيه كېدلو د نوموړې مادې په ‪ Immunogenicity‬ېك د پام وړ بدلون‬
‫درملن مؤثريت او د‬
‫ې‬ ‫پايل ي ېن د انسولينو په وسيله د‬
‫‪،‬چ ې‬ ‫رامنځ ته كړى ې‬
‫اختالطاتو كمښت دى( لكه الرژي‪ ،‬د انسولينو ضد ايميون مقاومت ‪،‬د‬
‫داش نور‪).‬‬
‫ساچ ‪ Lipoatrophy‬او ې‬ ‫ې‬ ‫زرق د‬
‫طبغ ساتلو په هكله‬ ‫ي‬ ‫انسولينودكچ د‬
‫ې‬ ‫كه څه هم ال تر اوسه په بدن ېك د‬
‫طبغ افراز په ساتلو‬‫ي‬ ‫كارون رسه رسه د ‪ Portal‬د‬
‫ۍ‬ ‫او د بېالبېلو مشتقاتو له‬
‫فزيك‬
‫ي‬ ‫غذان رژيم‪ ،‬منظمو‬ ‫يي‬ ‫ېك ستونزې شته‪ ،‬خو د يوه ښه او مناسب‬
‫املرن رسه‬
‫ې‬ ‫درملن او د ګلوكوزو كن ړېول ته په پ‬‫ې‬ ‫علم‬
‫ي‬ ‫فعاليتونو او تمريناتو‪،‬‬
‫چ د نوموړو انسولينوكچه ‪ Acceptable‬يا د منلو وړ وساتو‬ ‫كوالى شو‪ ،‬ې‬
‫او له اختالطاتو څخه مخنيوى وكړو‪.‬‬
‫يك فعاليت‬‫اغېې پيل‪ ،‬د بيولوژ ي‬ ‫انسولي د خپلو ځينو ځانګړتياوو لكه‪ :‬د ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫او دوام په پام ېك لرلو رسه په بېالبېلو ګروپونو وېشل ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫خوسك( ‪ )Beef‬او‬
‫ي‬ ‫انسان‪،‬‬
‫ي‬ ‫كه څه هم نور كله انسولي د منبع له نظره د‬
‫خوږ (‪ )Boven‬په ډولونو هم وېشل كېدل‪ ،‬خو اوس انسولي د‬
‫‪ Recombinant DNA‬تخنيك په كارولو رسه د ‪Biosynthetic‬‬
‫‪ human Insulin‬په شكل الس ته راوړي او په ډېرو هېوادونو ېك يوازې‬
‫كېي‪.‬‬‫انسان انسولينو څخه كار اخيستل ې ږ‬
‫ي‬ ‫له‬
‫د انسولينو سوچه توب (پاكواىل) ‪:Purity of Insulin‬‬
‫چ د ‪ Proinsulin‬كچه ي ېن له ‪ 10 PPm‬څخه ټيټه‬ ‫‪ FDA‬هغه انسولي ې‬
‫بوىل‪ ،‬اوس مهال ټول انسولي له ‪ 10 PPm‬څخه لږ‬ ‫وي سوچه انسولي ي‬
‫چ د سوچه يا ‪ Purified‬انسولينو تر نامه الندې بازار‬ ‫‪ Proinsulin‬لري‪ ،‬ې‬
‫چ ليدل شوي دغه تصفيه شوي انسولي د‬ ‫كېي‪ .‬لكه څنګه ې‬ ‫ته وړاندې ې ږ‬
‫سان‪ .‬په عادي حالت ېك بايد‬ ‫يوې مودې لپاره خپله ځانګړتيا يا خاصيت ي‬
‫ځين حاالتو ېك‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬خو په ي‬ ‫سانن ګرېد ېك وساتل ي‬‫ي‬ ‫درچ د‬‫ې‬ ‫د ‪8-2‬‬

‫رسې يا ډېرې تودې هوا‬

‫بېلګ په توګه د سفر په بهې ېك بايد له ډېرې ړ‬
‫د ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫څخه وساتل ي‬
‫د غلظت له نظره په ډېرو هېوادونو ېك د ‪ )u 100) 100 un/ml‬په ډول‬
‫موجود دي او په ‪ 10 ml‬ويالونو ېك ځاى په ځاى شوي دي‪.‬‬

‫د انسولينو مستحرصات‪:‬‬
‫كېي‪:‬‬
‫اغېې د دوام په پام ېك نيولو رسه په څلورو ګروپونو وېشل ې ږ‬
‫د ې‬
‫كوونك ‪Ultra Short Acting Insulin‬‬
‫ي‬ ‫اغېه‬
‫‪ -۱‬د ډېرې لنډې مودې ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كوونك ‪Short Acting Insulin‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬ ‫‪ -۲‬د لنډې مودې ې‬

‫كوونك ‪Inter Mediate Acting Insulin‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬ ‫منځن مودې ې‬
‫ۍ‬ ‫‪ -۳‬د‬
‫كوونك ‪Long Acting Insulin‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬‫‪ -۴‬د اوږدې مودې ې‬
‫كوونك يا ‪ Ultra Short Acting Insulin‬او‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫د ډېرې لنډې مودې ې‬
‫طبغ ‪ PH‬او‬ ‫ي‬ ‫كوونك يا ‪Short Acting Insulin‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫د لنډې مودې ې‬
‫روښانه رنګ لري‪ ،‬ډېر لږ ‪ Zinc‬هم وراضافه شوى‪ ،‬تر څو د نوموړو‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫انسولينو د ثبات المل ي‬
‫طبغ ‪ PH‬او مكدر‬
‫ي‬ ‫كوونك انسولي ‪ NPH‬او نور‪،‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫منځن مودې ې‬
‫ۍ‬ ‫د‬
‫كوونك يا ‪ Long Acting Insulin‬هم‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬ ‫رنګ لري‪ .‬د اوږدې مودې ې‬
‫چ په نوموړو انسولينو ېك ‪ Glargine‬اسيدي ‪ PH‬او‬ ‫روښانه رنګ لري‪ ،‬ې‬
‫پوستك الندې‬
‫ي‬ ‫عموم توګه انسولي تر‬ ‫ي‬ ‫طبغ ‪ PH‬لري‪ .‬په‬ ‫ي‬ ‫‪Detemire‬‬
‫كېي ‪.‬‬
‫‪ Subcutaneous‬شكل رسه زرق او تطبيق ې ږ‬
‫ش‪ ،‬دغه راز ‪Insulin‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Regular Insulin‬په وريد ېك هم تطبيق كېداى ي‬
‫ش‪ ،‬خو په دې حالت ېك هم‬ ‫ژ‬
‫‪ Aspart‬هم د وريد له الرې تطبيق كېداى ي‬
‫له ‪ Regular Insulin‬څخه ډېره وړتيا نه لري‪.‬‬
‫لرونك انسولي يا ‪:Short Acting Insulin‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬‫‪ -A‬د لنډې مودې ې‬

‫چ له‬‫اغېه لرونك مستحرص دى‪ ،‬ې‬‫‪ :Regular Insulin -۱‬د لنډې مودې ې‬
‫پوستك څخه الندې د زرق كولو په صورت ېك له ‪ ۰۳‬دقيقو څخه وروسته‬‫ي‬
‫اغېه كوي او معموال له ‪ ۵‬څخه تر ‪ ۷‬ساعتونو پورې دوام كوي‪.‬‬ ‫ې‬
‫بېلګ په توګه د ‪ Diabetic Ketoacidosis‬او‬
‫ې‬ ‫د اړتيا په صورت ېك د‬
‫ش‪ .‬په‬ ‫ژ‬
‫اچ عملياتو په لړ ېك د وريدي انفيوژن په شكل هم تطبيقېداى ي‬‫جر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫موم لكه د‬‫ي‬ ‫چ د انسولينو اړتيا ژر ژر بدلون‬ ‫داش حالت ېك ې‬ ‫ې‬ ‫ېتېه بيا په‬
‫هغ انفيوژن ډېر اهميت لري‪.‬‬ ‫شتواىل په صورت ېك د ې‬ ‫ي‬ ‫انتاناتو د‬
‫لرونك انسولي ‪Ultra Short Acting‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫‪ -۲‬د ډېرې لنډې مودې ې‬
‫‪:Insulin‬‬
‫چ د‬ ‫‪ )Humalog) Insulin Lispro‬د انسولينو يو ‪ Analog‬دي‪ ،‬ې‬
‫‪ Recombinant‬تكنالوژي په مرسته توليدېږي او د انسولينو د ‪ B‬ځنځې‬
‫چ د ‪ Carboxyl‬په پاى ېك ځاى لري يو له بل رسه‬ ‫دوه امينو اسيدونه ې‬
‫موم ‪.‬‬
‫بدلون ي‬
‫چ په ‪ B28‬ېك ځاى لري ‪ B29،‬موقېعيت ته او ‪ Lysine‬له ‪B29‬‬ ‫‪ Proline‬ې‬
‫موم‪.‬‬
‫څخه ‪ B28‬موقېعيت ته بدلون ي‬
‫چ د ‪B28‬‬ ‫اچ ې‬ ‫په ‪ )Novolog) Insulin Aspart‬ېك يو بدلون منځ ته ر ي‬
‫نصبېي‪ .‬په‬ ‫ېږ‬ ‫په موقېعيت ېك د ‪ Proline‬په ځاى ‪Aspartic acid‬‬
‫چ په ‪ B3‬ېك‬ ‫‪ )Apidra) Insulin Glulisine‬ېك د ‪ Aspargine‬ځاى ې‬
‫چ‬‫موقېعيت لري د ‪ Lysine‬په وسيله نيول شوى او د ‪ Lysine‬موقېعيت ې‬
‫په ‪ B29‬ېك دى په ځاى ي ېن ‪ Glutamic acid‬نصب شوي دي‪.‬‬
‫انسان انسولينو په‬ ‫ي‬ ‫چ دا انالوګونه د‬‫ګرچ‪ ،‬ې‬‫ي‬ ‫نوموړي بدلونونه د دې المل‬
‫پوستك الندې‬‫ي‬ ‫چ له‬
‫مقابل ېك د ‪ Hexamer‬د جوړولو ميل كموي او كله ې‬
‫چ وروسته بيا ډېر‬ ‫ژ‬
‫بدلېي ې‬
‫كېي او په مونو مېونو ې ږ‬ ‫ش په رسعت جال ې ږ‬ ‫زرق ي‬
‫سېومو ېك اوچت غلظت څرګندېږي‪،‬‬ ‫ژر جذب او په يوه ساعت ېك ي ېن په ې‬
‫انسان ‪ Regular‬انسولينو‬ ‫ي‬ ‫چد‬‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫په‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Hexamer‬ډېر وخت ته اړتيا لري تر څو جال او بيا جذب ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په دې انالوګونو ېك د امينواسيدونو د ځاى تغې‪ ،‬د‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬

‫ې‬ ‫د‬
‫ٓ‬
‫ان ‪ Half Life‬او‬ ‫انسولينو له اخذو رسه په تړاو ېك د هغوى په دور ي‬
‫چ دا ټول خصوصيات‬ ‫‪ Immunogenicity‬ېك څه بدلون نه راوړي ې‬
‫انسان ‪ Regular‬انسولينو ته ورته واىل لري‪.‬‬‫ي‬
‫چ د ‪Regular‬‬ ‫د دې درملو يوه برتري له ‪ Regular‬انسولينو څخه دا ده‪ ،‬ې‬
‫وباش او د‬‫ي‬ ‫دقيق انتظار‬ ‫ې‬ ‫انسولينو له زرق څخه وروسته بايد ناروغ ‪۰۶‬‬
‫واخل تر څو ‪ Hypoglycemia‬ته‬ ‫ي‬ ‫ډوډۍ په پيل ېك ډېر كاربوهايډرېټ‬
‫نس‪ .‬مګر د دې انسولينو په صورت ېك ناروغ دا ډول كارونو ته اړ نه‬ ‫ژ‬
‫والړ ي‬
‫دى‪ ،‬له همدې امله د ډېرو ناروغانو له خوا نوموړي انسولي مناسب ګڼل‬
‫شوي دي‪.‬‬
‫چ كه په هر دوز واخيستل‬ ‫د ‪ Insulin Lispro‬يو بل ښه خاصيت دا دى‪ ،‬ې‬
‫داش‬ ‫چ په‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫بشېه توګه له منځه ي‬ ‫ړ‬ ‫اغېې په‬‫ش څلور ساعته وروسته ي ېن ې‬ ‫ي‬
‫چ د ‪ Regular‬انسولينو فعاليت په دوز پورې تړاو لري او د لوړ‬ ‫حال ېك ې‬
‫ياتېي‪.‬‬
‫اغېو دوام هم ز ې ږ‬‫دوز د اخيستلو په صورت ېك ي ېن د ې‬
‫لرونك انسولي( ‪Ultra Short Acting‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬‫د ډېرې لنډې مودې ې‬
‫څې ېن د‬‫كېي‪ .‬ې ړ‬ ‫‪ )Insulin‬د انسولينو په پمپ ېك هم په ښه توګه كارول ې ږ‬
‫چ په ‪ Insulin Pump‬ېك د ‪ Insulin Lispro‬په‬ ‫دې څرګندوى دي‪ ،‬ې‬
‫استعمال رسه د ‪ Hb A1c‬كچه ټيټه ساتل شوې او ‪Post Prondial‬‬
‫چ د‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫كنېول شوي‪ ،‬په‬ ‫ګلوكوز په ښه توګه ړ‬
‫‪ Hypoglycemia‬په پېښو ېك څه زياتواىل نه دى ليدل شوى‪.‬‬
‫لرونك ‪:Long Acting Insulin Preparation‬‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫د اوږدې مودې ې‬
‫‪ - B‬مستحرصات‬
‫‪:NPH (Neutral Protamin Hagedaron or Isophone) -۱‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اغېو پيل ي ېن د دوو‬

‫چد ې‬
‫لرونك انسولي دي‪ ،‬ې‬‫ي‬ ‫اغېه‬
‫منځن مودې ې‬
‫ۍ‬ ‫دا د‬
‫برچ ‪Protamin Zinc Insulin‬‬ ‫برخو ‪ Crystalin Zinc Insulin‬او يوې ې‬
‫كېي‪ .‬ې‬
‫اغېه ي ېن له ‪ ۲‬څخه تر ‪ ۴‬ساعتونو‬ ‫د يوځاى كولو له امله ځنډمن ې ږ‬
‫وروسته پيل او له ‪ ۸‬څخه تر ‪۰۱‬‬

‫چ له همدې‬ ‫رسېي‪ ،‬ې‬‫سطچ ته ې ږ‬‫ې‬ ‫اعظم يا لوړې‬

‫ي‬ ‫اغېې‬
‫ساعتونو پورې ي ېن ې‬
‫اغېو دوام له ‪ ۴۲‬ساعتونو څخه كم دى( ‪ ۲۱-۱۰‬ساعتونو‬ ‫امله ي ېن د ې‬
‫پورې) ‪.‬‬
‫ډېرى ناروغان په ورځ ېك دوه ځله د نوموړو انسولينو زرق ته اړتيا لري‪.‬‬
‫‪:Insulin Glargine -۲‬‬
‫د انسولينو يو انالوګ دى‪ ،‬د ‪ A‬ځنځې د ‪ 12‬موقيعت ‪ Asparagine‬ي ېن‬
‫په ‪ Glycine‬باندې تبديل شوى او د ‪ Arginine‬دوه ماليكولونه د‬
‫‪B‬ځنځې د كاربوكسيل پاى ته ورزيات شوي‪ .‬د ‪ Arginine‬ماليكول د‬
‫چاپېيال‬ ‫چ دا بدلون په اسيدي ې‬ ‫ګرچ ې‬
‫ي‬ ‫ټك د لوړېدلو المل‬
‫‪ Isoelectric‬ي‬
‫ېك د دې محلول د ډېر منحل كېدو وړتيا زياتوي‪.‬‬
‫پوستك الندې زرق‬ ‫ي‬ ‫چ تر‬‫يعن شفاف انسولي دي‪ ،‬كله ې‬ ‫‪ Glargine‬راڼه ي‬
‫ننوچ‪.‬‬ ‫ش د ‪ Microprecipatate‬په جوړولو رسه ورو ورو دوران ته‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ي‬
‫چ په كوم ځانګړي وخت ېك‬ ‫موم پرته له دې ې‬ ‫اغېې ي ېن ‪ ۴۲‬ساعته دوام ي‬‫ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫اغېه وكړي‪ ،‬نو له همدې امله د ‪ Basal‬انسولينو په ډول كارول ې ږ‬ ‫ډېره ې‬
‫انسان انسولينو رسه‬ ‫ي‬ ‫ښان د نورو‬‫د نوموړو انسولينو د اسيدي ‪ PH‬له امله ي ي‬
‫شن له خوا د لومړي ټايپ‬ ‫ژ‬
‫چ د دې انسولينو يو زرق د ې‬ ‫نس‪ ،‬كله ې‬‫ګډ ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ دا مستحرص د ‪NPH‬‬ ‫ناروغانو ته تطبق شوى دى‪ ،‬نو څرګنده شوې ې‬

‫كنېولوي‪ .‬رس ېبېه پر‬
‫په پرتله ‪ Fasting Hyperglycemia‬په ښه توګه ړ‬
‫ښان له ‪Nocturnal‬‬ ‫يي‬ ‫چ ‪ Glargine‬به‬ ‫كېي ې‬ ‫داش اټكل ې ږ‬ ‫ې‬ ‫دې‬
‫‪ hypoglycemia‬څخه ښه مخنيوى وكړي ‪.‬‬
‫چ په دويم ټايپ ناروغانو تررسه شوي د دې‬ ‫څېنو په لړ ېك ې‬ ‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫د هغو‬
‫چ ‪ Glargine‬د ‪ NPH‬په پرتله په لږه اندازه د‬ ‫ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬
‫شمې ي ېن ‪ 5.7 %‬د ‪ Glagine‬او‬
‫چ ې‬ ‫ګرچ‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫ياتواىل المل‬
‫ي‬ ‫‪ Retinopathy‬د ز‬
‫ځين‬
‫درملن په صورت ېك ثبت شوي‪ ،‬خو ي‬ ‫ې‬ ‫‪ 7.2 %‬د ‪ NPH‬په وسيله د‬
‫څې ېن بيا دغه موضوع نه تائيدوي‪.‬‬ ‫نورې ې ړ‬
‫ٓ‬
‫شې‬
‫انسان انسولينو په پرتله ږ‬
‫ي‬ ‫‪ Glargine‬انسولي د ‪ IGF-1‬له اخذو رسه د‬
‫چ‬ ‫ځله زيات د يوځاى كېدو تمايل لري‪ .‬همدارنګه راپور وركړل شوى‪ ،‬ې‬
‫انسان‬
‫ي‬ ‫‪ Insulin Glargine‬د‬

‫انسان انسولينو په پرتله د ډېرې‬

‫ي‬ ‫‪ Osteosarcoma‬په ژونكو ېك د‬
‫څې ېن رېښتين ارزښت ال تر اوسه‬‫ګرچ‪ ،‬د دې ې ړ‬‫ي‬ ‫‪ Mitogenicity‬المل‬
‫پورې په پوره توګه نه دى څرګند شوى‪.‬‬
‫نشتواىل له كبله د ‪ Glargine‬انسولي اميدوارو ميندو‬
‫ي‬ ‫كاق معلوماتو د‬
‫د ي‬
‫كېي‪.‬‬‫ته نه توصيه ې ږ‬
‫‪:Insulin Detemir -۳‬‬
‫چ د ‪ B‬ځنځې له ‪ ۰۳‬موقيعت څخه ي ېن‬ ‫د انسولينو ‪ Analog‬دى‪ ،‬ې‬
‫‪ Tyrosin‬لرې شوي او په ځاى ي ېن د ‪ 14-c fatty acid‬ځنځې‬
‫چ په ‪ 92‬موقيعت ېك ځاى لري د‬ ‫‪ Tetradecanoic acid‬د ‪ Lysin‬رسه ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Acylation‬په وسيله ارتباط وركړل شوى‪ .‬د دې ‪ Fatty acid‬په زياتېدو‬

‫چ له زرق څخه وروسته د‬ ‫هغ ‪ Lipophelic‬وړتيا ډېرېږي‪ ،‬ې‬ ‫رسه د ې‬
‫محيط انساجو ېك د‬‫ي‬ ‫يك له امله په‬ ‫البومينو او ‪ Fatty acid‬تر منځ د اړ ې‬
‫اغېو موده ي ېن اوږدېږي ‪.‬‬ ‫اچ او د ې‬‫هغوى په توزې ع ېك ځنډ ر ي‬
‫درملن په دوز د ‪ ۷۱‬ساعتونو په‬ ‫ې‬ ‫اغېو دوام د‬ ‫د ‪ Detemire‬انسولينو د ې‬
‫ورچ‬
‫شا او خوا ېك دي معموال د ‪ Basal‬انسولينو د اړتيا د پوره كولو لپاره د ې‬
‫كېي‪.‬‬‫يو يا دوه ځله تطبق ې ږ‬
‫چ له ‪Fatty‬‬ ‫څېنو هېڅ كوم متقابل عمل د ‪ Detemir‬او نورو درملو‪ ،‬ې‬ ‫ېړ‬
‫‪ acid‬يا پروټينونو رسه تړاو لري نه دى څرګند كړى‪ ،‬په پالزما ېك د‬
‫‪ 000.400‬څخه زيات موقيعتونه د ‪ Detemir‬لپاره موجود دي‪،‬‬
‫ګرچ له البومينو رسه‬ ‫ي‬ ‫چ د البومينو د كمښت المل‬ ‫ناروغ ې‬
‫ۍ‬ ‫همدارنګه هغه‬
‫ٓ‬
‫اوړىل‪.‬‬
‫د يوځاى شويو او ازادو ‪ Detemir‬په انډول ېك څه بدلون نه ر ي‬
‫د يوځاى كړل شويو انسولينو ډولونه‪:‬‬
‫لرونك انسولي څو ساعتونو ته اړتيا لري‪ ،‬تر‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫منځن ې‬
‫ۍ‬ ‫چ‬‫له دې كبله ې‬
‫ش نو د لومړي ټايپ ناروغانو ته د ‪ Regular‬يا لنډې‬ ‫ژ‬
‫اغېې پيل ي‬ ‫څو ېن ې‬
‫كېي‪ .‬تر څو له‬ ‫لرونك انسولينو تطبيق ته هم اړتيا ليدل ې ږ‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫مودې ې‬
‫چ ‪ Regular‬او‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬دغه راز كوالى شو‪ ،‬ې‬ ‫مخك واخيستل ي‬ ‫ې‬ ‫ډوډۍ څخه‬
‫‪ NPH‬په يوه رسېنج ېك واخلو او زرق ي ېن كړو‪.‬‬

‫چ د سېګو يا السونو ستونزې لري په‬

‫له نېكه مرغه د هغو خلكو لپاره ې‬
‫مخكين ډول يوځاى كړل شوي انسولي د مخلوط په ډول موجود دي (‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫بېلګ په ډول ‪ NPH 70%‬او ‪ Regular 30 %‬يا ‪ NPH 50%‬او‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫مخك يوځاى كړل شوي انسولي ‪ Lispro‬او ‪ NPH‬په‬ ‫ې‬ ‫‪)Regular 50 %‬‬
‫چ مخلوط ي ېن پايښت نه لري ‪.‬‬ ‫بازار ېك نشته ځكه ې‬
‫اغېه‬
‫چ له تعامل څخه ي ېن مخنيوى شوى وي‪ ،‬يو منځن ې‬ ‫د دې لپاره ې‬
‫چ د ‪ Protamin ،Isophan‬كامپلكس دى د انسولي‬ ‫لرونك انسولي ې‬
‫چ بيا د )‪Neutral Protamin Lispro‬‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬‫‪ Lispro‬رسه مخلوط ې ږ‬
‫اغېو پايښت لري‪.‬‬
‫‪ )NPL‬په نامه يادېږي‪ ،‬دغه مركب ‪ NPH‬ته ورته د ې‬
‫مخك مخلوط شوي محلولونه د ‪ Lispro‬رسه په مختلفو اشكالو‬ ‫ې‬ ‫د ‪NPL‬‬
‫بېلګ په ډول( ‪ 50:50 ،25:75‬او ‪ 75 :25‬د ‪ NPL‬انسولينو‬ ‫موجود دي د ې‬
‫او ‪ )Lispro‬دواړه ‪NPL‬‬
‫‪ (Humalog Mix 75/25) Lispro 25%‬او ‪ NPL 50%‬او ‪Lispro 50%‬‬
‫ون لپاره موجود دي‪ 75% .‬او‬ ‫د كار ې‬
‫)‪(Humalog 50/50‬‬
‫په همدې ډول ‪ Insulin aspart portamin 70%‬او ) ‪Novolog‬‬
‫‪ )Insulin aspart 30%Mix 70/30‬هم موجود دي‪ ،‬د دې مخلوط‬
‫دقيق تر‬
‫ې‬ ‫چ د ډوډۍ له خوړلو څخه ‪۵۱‬‬ ‫اساش ښه واىل په دې ېك ده‪ ،‬ې‬ ‫ي‬
‫كچ كاربوهايډرېټ لرونكو خواړو څخه وروسته‬ ‫كېي او د لوړې ې‬ ‫مخه زرق ې ږ‬
‫يادون وړ‬
‫ې‬ ‫كنېولوي‪ .‬د‬
‫‪ Post Prondial Hyperglycemia‬په ښه توګه ړ‬
‫واىل رسه رسه د ‪ Hb A1c‬په سويه ېك د ‪ NPH 70%‬او‬ ‫چ له دې ښه ي‬ ‫ده ې‬
‫اوىل ‪.‬‬
‫‪ Regular 30%‬مخلوط په پرتله څه بدلون نه ر ي‬
‫لرونك انسولي د ‪ Regular‬او ډېرې لنډې مودې‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫د اوږدې مودې ې‬
‫اغېه لرونكو انسولينو رسه د يوځاى كولو وړتيا نه لري ‪.‬‬ ‫ې‬
‫د انسولينو د تطبيق مېتودونه‪:‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ 05 ml ،1 ml‬او ‪0.3‬‬ ‫يعن رسنجونه ې‬

‫ستن ي‬‫ې‬ ‫پالستيك ‪Disposable‬‬
‫ي‬
‫كېي‪،‬‬
‫ستن ډېرې كارول ې ږ‬
‫ې‬ ‫‪ ml‬اندازه لري موجود دي‪ .‬د كم دوز( ‪)0.3 ml‬‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫چ د خوږې‬ ‫ځكه ې‬

‫ډېرى ناروغان په يوه وخت له ‪ 30 un‬زياتو انسولينو ته اړتيا نه لري (پرته‬

‫چ د انسولينو ضد مقاومت لري) ‪.‬‬ ‫له هغو ناروغانو ې‬
‫ستن لري‪ ،‬لنډې ‪ 8 mm‬او‬ ‫ې‬ ‫اوږدواىل له نظره دغه رسنجونه دوه ډوله‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫چ‬‫مناسن دي‪ ،‬ځكه ې‬‫ې‬ ‫ستن د چاغو خلكو لپاره‬ ‫ې‬ ‫اوږدې ‪ 12.7 mm‬اوږدې‬
‫م څخه مخنيوى كوي ‪.‬‬ ‫د انسولينو په جذب ېك له بېنظ ۍ‬
‫كارون پر‬
‫ې‬ ‫چ كوچن واىل ي ېن ‪ 31 gauge‬دى د‬ ‫‪ Ultra Fine Needle‬ې‬
‫پچ شوې نه وي د‬ ‫ر‬ ‫مهال درد نه توليدوي ‪Disposable.‬‬
‫چ تر څو ې‬ ‫ستن ې‬
‫ې‬
‫معموىل ډول له دريو څخه تر پنځو زرقونو پورې) د‬ ‫ي‬ ‫كارولو وړ دي (په‬
‫ستن خپل ځانګړى رسپوښ‬ ‫ې‬ ‫انسولينو له زرق څخه وروسته بايد د‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬تر څو د انتاناتو د انتقال مخه ونيول ي‬ ‫ورباندې ټينګ كړاى ي‬
‫ستن د سليكان‬ ‫ستن پاكول مناسب نه ښكاري‪ ،‬ځكه د ې‬ ‫په الكولو باندې د ې‬
‫چ بيا د زرق پر مهال درد توليدوي ‪.‬‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫پوښ د له منځه وړلو المل ې ږ‬
‫پوستك په وسيله پوښل شوې‬ ‫ي‬ ‫چ د نرم‬‫انسولي د بدن په هره ساحه ېك ې‬
‫بېلګ په ډول ‪ abdomin‬يا نس ‪ flank،‬يا اړخ‬ ‫ې‬ ‫وي تطبيقوالى شو‪ ،‬د‬
‫داش نور ‪.‬‬ ‫‪ upper Buttack،‬او ې‬
‫چېې پوستك پاك وي نو د الكولو د استعمالولو اړتيا نشته‪ .‬همدارنګه‬ ‫كه ې‬
‫ش‪،‬‬ ‫ژ‬
‫په دوره ين ډول د زرق د ځاى بدلول بايد د تل لپاره په پام ېك ونيول ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش د‬ ‫ژ‬
‫چ د ‪ Fibrosis‬او ‪ Lipohypertrophy‬له امله كېداى ي‬ ‫ځكه ې‬
‫اش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫انسولينو په جذب ېك ځنډ ر ي‬
‫ش‪ ،‬نو له دې امله‬ ‫ژ‬
‫چېې د رزق ساحه په دوره ين ډول ډېره لرې وټاكل ي‬ ‫كه ې‬
‫چ دا توپې د‬ ‫چ انسولينو جذب د بدن له بېال بېلو برخو څخه توپې لري ې‬ ‫ې‬
‫ش د ګلوكوزو‬ ‫ژ‬
‫فزيك تمريناتو په وخت ېك ډېر اهميت لري اوكېداى ي‬ ‫لوبو او ي‬
‫چ‬‫كنېول ېك ستونزې رامنځ ته كړي ‪،‬نو له همدې امله به ښه دا وي ې‬ ‫په ړ‬
‫ش او په همدغه يوه ساحه ېك زرقيات په دوره ين‬ ‫ژ‬
‫د بدن يوه ساحه وټاكل ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫شكل تررسه ي‬
‫كېي‪،‬‬ ‫ر‬
‫پوستك الندې زرقياتو لپاره د نس يا ‪ abdomin‬ساحه ټاكل ې ږ‬
‫ي‬ ‫اكېا له‬
‫ساچ څخه ښه‬ ‫ې‬ ‫چ انسولي په ېتېه بيا ‪ Regular‬انسولي له دې‬ ‫ځكه ې‬
‫جذبېي‪.‬‬‫ېږ‬

‫اناتوميك برخو څخه د انسولينو د‬

‫ي‬ ‫چ د بدن له بېالبېلو‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫جذب توپې په انالوګ مستحرصاتو ېك د پام وړ بدلون نه‬
‫موم ‪.‬‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پورتن شکل د انسولینو دزرق ساچ څرګندوی‬

‫د انسولينو د رزق پن( ‪)Pen‬‬
‫په ښه توګه د انسولينو د تطبيق او د ستنو (رسنجونو) او ويالونو له انتقال‬
‫څخه د مخنيوي لپاره مخصوص پنونه( ‪ )Pens‬بازار ته وړاندې شوي‪.‬‬
‫د بېالبېلو ‪،Insulin Glargine ،Insulin Lispro ،Insulin Aspart‬‬
‫كوچن انسولينو لكه‬ ‫ي‬ ‫‪ NPH 70% ،NPH‬او ‪ Regular 30%‬لپاره‬
‫چ ‪Insulin ،Regular Insulin‬‬ ‫‪ (Sanofi Aventis ،Beton‬ې‬
‫محموىل موجودې دي) ‪Dickinson ،NovoNor disk‬‬ ‫ي‬ ‫په مخصوصو ‪.‬‬
‫كېي‬ ‫پنونو ېك له ځاى په ځاى كولو څخه وروسته تطبيق ې ږ‬
‫مخك ‪ Disposable‬پنونه لكه د ‪،NPH ،Insulin Lispro‬‬ ‫ې‬ ‫رس ېبېه پر دې‬
‫‪ NPL 75% ،Regular‬او ‪ Lispro 25%‬يا ‪ NPL 50‬او ‪Insulin‬ډك شوي‬
‫‪ Insulin‬او ‪ Insulin aspart 30%‬موجود دي ‪ NPH 30%‬او ‪70%‬‬
‫‪aspart protamin 70% ،Lispro 50%‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫مل مېه اوږدواىل لري او زرق ي ېن‬

‫ستن ي ېن ‪ 31 guage‬او ‪ 5 ،6‬او ‪ 8‬ي‬
‫ې‬ ‫چ‬‫ې‬
‫دردناك نه دى ‪.‬‬

‫د انسولينو پمپ‬
‫چ انسولي د انفيوژن په ډول د‬ ‫ېدونك پمپونه دي‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫كوچن ژر عيار‬
‫ي‬
‫ٓ‬
‫هغ ته پروګرام وركول‬ ‫ان ې‬ ‫برچ ته رسوي‪ .‬او په ډېره اس ۍ‬ ‫پوستك الندې ې‬
‫ي‬
‫چ د ‪ Basal‬انسولينو مقدار په ‪ ۴۲‬ساعتونو‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬‫كېي دغه پمپ كوالى ي‬ ‫ېږ‬
‫چ‬ ‫وسان او هغه ساعت ې‬ ‫ي‬ ‫مچ متفاوت هم‬ ‫ېك د وركړل شوي پروګرام له ې‬
‫چېې د پمپ ‪Catheter‬‬ ‫كېي هم په ېك عيارېږي كه ې‬ ‫انسولي اخيستل ې ږ‬
‫يوش ‪.‬‬‫ي‬ ‫بندښت پيدا كړي‪ ،‬نو د پمپ فشار لوړېږي‪ ،‬تر څو هغه له منځه‬
‫ش د پمپ نورې‬ ‫ژ‬
‫چ ناروغ كوالى ي‬ ‫داش جوړ شوي ې‬ ‫ې‬ ‫پمپ او ‪catheter‬‬
‫بېلګ په توګه د‬
‫برچ د ‪ Catheter‬له لرې كولو څخه پرته لرې كړي (د ې‬ ‫ې‬
‫چ ‪Basal‬‬ ‫ځان د مينځلو په وخت ېك)‪ .‬د دې پمپ يوه ښېګڼه دا ده‪ ،‬ې‬
‫چ وغواړي خواړه‬ ‫سان او ناروغان هر كله ې‬ ‫ي‬ ‫پس توګه‬ ‫انسولي په پرله ې‬
‫فزيك تمريناتو په بهې ېك‬ ‫ش‪ .‬همدارنګه د سپورټ او‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫وخوري خوړالى ي ېن ي‬
‫سان‪.‬‬
‫ګاليسيم نورماله ي‬ ‫ي‬
‫ګرچ او د هايېګاليسيميا او‬ ‫چ ډېر ي‬ ‫دغه ډول درملنه د هغو وګړو لپاره ې‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫هايپوګاليسيميا په باره ېك پوره معلومات لري‪ ،‬رس ېبېه پر دې كوالى ي‬
‫كنېول كړي (له څلورو څخه‬ ‫ورچ څو ځله په خپله ړ‬ ‫چ خپله ګاليسيميا د ې‬ ‫ې‬
‫شېو ځلو پورې) ډيره مناسپه ده‪.‬‬ ‫ږ‬
‫پېښېدونك اختالطات عبارت دي له‪:‬‬‫ي‬ ‫د انسولينو د پمپ ډېر‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د انسولينو د جريان د مغشوش كېدو له امله‬ ‫‪ Keto acidosis -۱‬ې‬

‫چ‪.‬‬ ‫منځ ته را ي‬
‫پوستك انتانات‬
‫ي‬ ‫‪ -۲‬د‬
‫درملن‬
‫ې‬ ‫روغتيان كاركونكو ته د‬
‫ي‬ ‫مسلګ‬
‫ي‬ ‫چ د پمپ لوړه بيه او‬‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫ٓ‬
‫اىل كارونه محدوده كړي‪.‬‬
‫دغ ې‬‫په پيل ېك د نوموړو اړتيا د ې‬

‫انشاق انسولي‬
‫ي‬
‫په دې ډول درملنه ېك د انسولينو پوډر( ‪ )Exubera‬د انشاق په ډول د‬
‫ٓ‬
‫چ دا‬ ‫كېي‪ .‬تررسه شويو ازموينو دا څرګنده كړې‪ ،‬ې‬ ‫پزې له الرې اخيستل ې ږ‬
‫كنېول‬ ‫ګاليسيم په ړ‬
‫ي‬ ‫محلول ‪( Post Prondial‬له ډوډۍ څخه وروسته) د‬
‫اغېه لري‪.‬‬
‫ېك د ‪ Regular‬انسولينو په شان ې‬
‫چ دا ډول انسولي وروسته‬ ‫څې ېن د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬ ‫فامكوكېنيتيك ې ړ‬
‫اغېې‬ ‫جذبېي او له ‪ ۲۳‬دقيقو څخه وروسته ي ېن ې‬ ‫ېږ‬ ‫له انشاق څخه ډېر ژر‬
‫دقيق وخت‬ ‫ې‬ ‫چ ‪ ۸۴‬او ‪۱۴‬‬ ‫چ د ‪ Regular‬او ‪ Lispro‬په پرتله ې‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫پيل ې ږ‬
‫نيس ډېره لنډه موده ده‪.‬‬ ‫ي‬
‫نيس د فعاليت‬ ‫ي‬ ‫اغېې ي ېن څه نا څه په كراره صورت‬‫ميتابوليك ې‬
‫ي‬ ‫كه څه هم‬
‫دوام ي ېن د ‪ Regular‬او ‪ Lispro‬انسولينو څخه ډېر دى‪.‬‬
‫ښان‬
‫انشاق انسولينو ‪ Bioavailability‬د ‪ 10%‬په شا او خوا ېك ده‪ ،‬نو ي ي‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫واخل‪.‬‬
‫ي‬ ‫ورچ له ‪ ۳۰۰‬څخه تر ‪ ۴۰۰‬يونټو پورې انسولي‬ ‫چ ناروغان د ې‬ ‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش د هغو‬ ‫ژ‬
‫مخك بايد واخيستل ي‬‫ې‬ ‫دقيق‬
‫ې‬ ‫انشاق انسولي له ډوډۍ څخه لس‬ ‫ي‬
‫پوستك الندې‬
‫ي‬ ‫چ له‬‫مل ګرام له ‪ ۳‬يونټو ‪ Regular‬انسولنو رسه ې‬ ‫‪ ۱‬ي‬
‫ش مساوي دي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫واخيستل ي‬
‫اغېه نه‬‫رسو په فعاليت هېڅ ې‬ ‫چ دا درمل د ږ‬ ‫څې ېن دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫وروسن ې ړ‬
‫ۍ‬
‫څې ېن نه دي تررسه شوي‪،‬‬ ‫رسو په ناروغانو ېك په دې اړوند ې ړ‬ ‫لري‪ ،‬تر اوسه د ږ‬
‫انن‬
‫انشاق انسولينو اخيستل د ډېرو ي‬ ‫ي‬ ‫رسو له الرې د دې‬ ‫چد ږ‬ ‫رسه له دې ې‬
‫ګرچ‪ ،‬خو ال تر اوسه د نوموړو د دوز د زياتولو‬ ‫ي‬ ‫باډي ګانو د تشكل المل‬
‫څه اړتيا نه ده ليدل شوې‪.‬‬
‫ستون خوږ او د‬ ‫ي‬ ‫اغېې ي ېن عبارت دي له‪ :‬ټوچ‪ ،‬سالنډي‪ ،‬د‬ ‫ځين ناوړې ې‬ ‫ي‬
‫خوىل وچواىل‪.‬‬ ‫ې‬
‫څكوونك( ‪ )Smoker‬دي‪ ،‬د‬‫ي‬ ‫چ‬‫د انسولينو كچه ي ېن د هغو ناروغانو لپاره ې‬
‫چ له همدې امله سګرټ څكوونكو او هغه‬ ‫نورو كسانو په پرتله لوړه ده‪ ،‬ې‬
‫كېي‪.‬‬‫شېو مياشتو پورې نه وركول ې ږ‬ ‫ايس وي تر ږ‬ ‫چ سګرټ ي ېن پرې ي‬ ‫چاته ې‬

‫شېمه مياشت او‬‫درملن په ږ‬

‫ې‬ ‫چد‬‫كېي‪ ،‬ې‬‫‪ FDA‬هغو كاروونكو ته توصيه ې ږ‬
‫ٓ‬
‫موين تررسه‬
‫رسو د وظيفوي فعاليت از ې‬
‫وروسته بيا په كال ېك يو ځل د خپلو ږ‬
‫كوي‪.‬‬

‫د پانقراس د ‪ ISLET‬ژونكو‬
‫پيوند د پانقراس پيوند‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پايل‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫ش‪ ،‬نو ډېرې ې‬ ‫چېې د پښتورګو له پيوند رسه يوځاى تررسه ي‬‫كه ې‬
‫چ د پانقراس او پښتورګو پيوند ېن يوځاى تررسه‬ ‫به ولري هغه ناروغان ې‬
‫كړى له يوه كال څخه وروسته‬
‫‪ 58%‬د پانقراس د پايښت چانس او ‪ 29%‬د پښتورګو د پايښت چانس‬
‫لري‪.‬‬
‫چ د انسولينو‬‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫په يوازې ډول د پانقراس پيوند هغو خلكو ته توصيه ې ږ‬
‫اغېه نه كوي‪ ،‬يا د انسولينو له اخيستلو څخه وروسته‬ ‫په وسيله درملنه ې‬
‫چ له‬‫كېي او يا دا ې‬
‫حمل پيدا ې ږ‬
‫ې‬ ‫ورته د ‪ Hypoglycemia‬ډېرې شديدې‬
‫ميتابوليك اختالطاتو رسه مخ وي‪.‬‬
‫ي‬ ‫خطرناكو‬

‫د ‪ ISLET‬ژونكو پيوند‬
‫شمې ي ېن د‬
‫چ لږ ې‬ ‫كاناډان پوهانو د دې پيوند د برياليتوب خې وركړى‪ ،‬ې‬ ‫ي‬
‫لومړي ټايپ ناروغانو ته تررسه شوى‪.‬‬
‫ژونك اخيستل شوي او پرته د‬ ‫ې‬ ‫د بېالبېلو دونرانو د ‪ISLET‬‬
‫ٓ‬
‫درملن څخه ‪ Immunosuppresion‬ورته اجرا‬ ‫ې‬ ‫تيكوسټېوئيدونو له‬
‫ې‬ ‫كور‬
‫‪Percutanous Transhepatic Portal Vien‬‬ ‫او د‬
‫‪ Transplantation‬په ډول له ‪ ۰۲‬څخه زياتو ناروغانو ته تررسه شوى‪.‬‬
‫شمې ناروغانو په لومړي رس ېك د انسولينو اخيستلو ته اړتيا نه‬ ‫يو زيات ې‬
‫چ ځينو له پيوند څخه وروسته تر دوه كالو پورې اړتيا نه‬ ‫درلوده (تر دې ې‬
‫ډىل څخه‬ ‫‪،‬چ د نوموړو ناروغانو له ې‬ ‫لرله)‪ ،‬خو بيا وروسته وليدل شول ې‬
‫ډېرو بيا د انسولينو اخيستلو ته اړتيا پيدا كړه‪ ،‬ټولو‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ دا‬ ‫ناروغانو د شديدې ‪ Hypoglycemia‬په مقابل ېك روغتيا ومونده‪ ،‬ې‬

‫كار د دوى د ژوند د ښه توب المل شو‪.‬‬
‫ىل هم وي‪ ،‬خو د ډېرو‬ ‫چېې دا طريقه ډېره بريا ۍ‬
‫چ كه ې‬‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫طريق د‬
‫ې‬ ‫دونرانو اړتيا او د اوږدې مودې ‪ Immunotherapy‬د دې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫محدوديت المل‬

‫د انسولينو رژيمونه‬
‫درملن لپاره د انسولينو د وركړې يا تطبيق‬ ‫ې‬ ‫په لومړي ټايپ اخته ناروغانو د‬
‫اغېه‬
‫چ په دې رژيمونو ېك د اوږدې مودې ې‬ ‫بېالبېل رژيمونه موجود دي‪ ،‬ې‬
‫اساش يا ‪Basal‬‬ ‫ي‬ ‫لرونك انسولي (‪ Glargine ،NPH‬يا ‪ )Detemir‬د‬ ‫ي‬
‫انسولينو په توګه او ‪Regualr Glulisine ،Insulin Aspart ،Insulin‬‬
‫كېي‪.‬‬ ‫كنېول لپاره كارول ې ږ‬ ‫ګاليسيم د ړ‬
‫ي‬ ‫يا ‪ Lispro‬په خوړلو پورې د تړې‬
‫چ دغه انسولي په‬ ‫د انسولينو د وركړې يا تطبيق يوه لويه ستونزه دا ده‪ ،‬ې‬
‫چ د پانقراس‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫داخلېي‪ ،‬په‬
‫ېږ‬ ‫ان سيسټم ته‬ ‫مستقيم ډول دور ي‬
‫په وسيله افراز شوي انسولي په لومړي رس ېك د ‪ Portal‬وريدونو او‬
‫يعن وركړل شوي انسولي ځيګر ته د بدن د‬ ‫ننوچ‪ ،‬ي‬‫ي‬ ‫وروسته بيا دوران ته‬
‫رسېي او ځيګر د انسولينو له كمښت رسه‬ ‫داخل انسولينو په پرتله ډېر كم ې ږ‬ ‫ي‬
‫ژ‬
‫چد‬ ‫نس كوالى‪ ،‬ې‬ ‫كېي‪ .‬د انسولينو هېڅ كوم موجود رژيم ي‬ ‫مخامخ ې ږ‬
‫بن پوره تمثيل وكړي‪.‬‬ ‫پانقراس د ‪ Islet‬د ژونكو د افرازي ې‬
‫ورچ څو ځله د انسولينو مختلف ډولونه تطبيق‬ ‫په بېالبېلو رژيمونو ېك د ې‬
‫عموم توګه د ډيابټ په لومړي‬ ‫ي‬ ‫كېي‪ .‬په‬ ‫او د ځيګر د ګلوكوزو معاينه تررسه ې ږ‬
‫كېي‬ ‫چ څو ځله وركول ې ږ‬ ‫ټايپ اخته ناروغان ‪ 1.0 U/Kg-5.0‬انسولينو ته ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اساش يا ‪Basal‬‬
‫ي‬ ‫تقرين ډول د دغه مقدار ‪ 05%‬بايد د‬
‫ي‬ ‫اړتيا لري او په‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫انسولينو لپاره په پام ېك ونيول ي‬
‫په ورځ ېك د څو ځله وركړې( ‪ )Multiple Component‬په يوه رژيم ېك‬
‫اغېه لرونكو‬
‫اساش انسولينو او ډېرې لنډې مودې ې‬ ‫ي‬ ‫چ د ‪ Basal‬يا‬ ‫ې‬
‫كېي ‪،‬‬
‫انسولينو ډولونه په ېك تطبيق ې ږ‬

‫اغېه لرونكو انسولينو دوز او‬ ‫چ د ډېرې لنډې مودې ې‬ ‫داش حال ېك ې‬‫ې‬ ‫په‬
‫كچ د تعي‪ ،‬د خوړو د‬ ‫وخت په خپله د ناروغ له خوا د ګلوكوزو د ې‬
‫كېي‪ ،‬دغه رژيم‬ ‫فزيك فعاليت په پام ېك نيولو رسه ټاكل ې ږ‬ ‫كاربوهايډرېټونو او ي‬
‫كنېول لپاره ډېرګټور دى‪.‬‬ ‫ګاليسيم د ړ‬
‫ي‬ ‫ډېر زيات د بدلون وړ او د‬
‫اساش )‪ (Basal‬اړتيا‬ ‫ي‬ ‫په دې رژيم ېك ‪ Insulin Glargine‬يا ‪ Detemir‬د‬
‫مخك انسولينو(‬‫ې‬ ‫او ‪ Glulisine aspart‬يا ‪ Lispro‬د خوړلو‬
‫كېي‪ .‬د خوړو د ‪ ۰۱‬ګرامو كاربوهايډرېټو‬ ‫‪ )Preparendial‬په ډول كارول ې ږ‬
‫چ دغه دوز بايد‬ ‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫كېي د‬‫لپاره ‪ 1-1.5 unit‬انسولي محاسبه ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د هرې وركړې لپاره په ځانګړې توګه تعي ي‬
‫كچ څخه‬ ‫مخك له خوړلو څخه د نظر وړ ې‬ ‫ې‬ ‫ګاليسيم اندازه‬
‫ي‬ ‫چېې د‬ ‫كه ې‬
‫چ په دې صورت ېك له‬ ‫كېي ې‬ ‫اضاق انسولينو ته اړتيا ليدله ې ږ‬ ‫ي‬ ‫لوړه وه‪ ،‬نو‬
‫اضاق انسولي‬‫ي‬ ‫اخيستن رسه نوموړي‬ ‫ې‬ ‫ګن‬
‫الندې فورمولونو څخه په ې‬
‫كېي‪:‬‬
‫سنجول ې ږ‬
‫د لومړي فورمول پر بنسټ ‪ 1 unit‬انسولي د هر ‪2.7 m mol/L (50‬‬
‫كېي‪.‬‬‫ګاليسيم ته اټكل ې ږ‬ ‫ي‬ ‫)‪ mg/dL‬د پام وړ لوړې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وين ګلوكوز – د پام وړ‬ ‫په بل فورمول ېك‪ :‬د بدن وزن په كيلوګرام ‪( X‬د ې‬
‫ګلوكوزو كچه ‪ ۱۵۰۰ ÷ )mg/dL2‬د ‪ Multiple Component‬په يوه‬
‫كېي‪ ،‬همدارنګه د‬ ‫بل ډول رژيم ېك د اسېاحت په وخت ېك ‪ NPH‬وركول ې ږ‬
‫تطبيېي‪،‬‬
‫ېږ‬ ‫شن د دوز ‪)30-20%‬‬ ‫سهار له خوا د هغو كم دوز (معموال د ې‬
‫هايپوګاليسيم د‬
‫ي‬ ‫رسېي او د‬
‫اغېې لوړ پراو )‪ (peak‬ته ې ږ‬
‫چ ‪ NPH‬د ې‬ ‫ځكه ې‬
‫ش‪ ،‬نو بايد دغه ناروغان په ورځ ېك لږ تر لږه‬ ‫ژ‬
‫رامنځ ته كېدو المل كېداى ي‬
‫كنېول كړي‪.‬‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫درې ځله خپله‬
‫منځن يا اوږدې‬
‫ۍ‬ ‫چ ډېر معمول دى‪ ،‬په هغه ېك د‬ ‫درملن يو بل رژيم ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫(چ په ځاى ي ېن ‪ Detemir‬هم‬ ‫لرونك انسولي لكه ‪ NPH‬ې‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫مودې ې‬
‫اغېه لرونكو‬ ‫كېي) په ورځ ېك دوه ځله د ډېرې لنډې مودې ې‬ ‫كارول ې ږ‬
‫چ د ټولو‬ ‫تطبيقېي‪ ،‬ې‬
‫ېږ‬ ‫انسولينو رسه يوځاى د سهار او ماښام له خوا‬
‫برچ سهار او يوه‬ ‫سنجول شويو انسولينو له دريو برخو څخه دوه ې‬

‫كېي‪ .‬همدارنګه د انسولينو په تركيب ېك‬ ‫برخه ېن د ماښام له خوا وركوله ې ږ‬

‫اغېه‬
‫برچ ‪ NPH‬يا ‪ Detemir‬او يوه برخه د ډېرې لنډې مودې ې‬ ‫هم دوه ې‬
‫كېي ‪.‬‬ ‫لرونك انسولي په پام ېك نيول ې ږ‬
‫ي‬
‫فزيك فعاليت يو منظم‬
‫چ ناروغ بايد د خوړو او ي‬ ‫د دې رژيم نيمګړتيا دا ده‪ ،‬ې‬
‫فزيك فعاليتونو ېك بدلون د‬
‫ي‬ ‫مهالوېش وكاروي‪ ،‬پرته له دې په خوړو او‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫هايپو او هايېګاليسيميا دواړو د منځ ته راتلو المل كېداى ي‬
‫نس كوالى په پوره ډول‬ ‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫كه څه هم د دې رژيم كارول ډېر اسانه دي‪ ،‬خو ي‬
‫چ كه د‬‫داش نظر وركوي‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫ځين كارپوهان‬ ‫كنېول كړي‪ .‬ي‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬
‫اغېه لرونكو انسولينو وخت ته تغې‬ ‫منځن مودې ې‬ ‫ۍ‬ ‫ماښام د اوږدې يا‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫شن‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬

‫ش‪ ،‬نو له يوې خوا د ې‬‫ش او د اسېاحت په وخت ېك تطبيق ي‬ ‫وركړل ي‬
‫(چ د ‪ down phenomenon‬په نامه‬ ‫په اوږدو ېك د هايپوكاليسيميا ې‬
‫وخن په وينه‬ ‫ښان سهار‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫بل خوا به ي‬ ‫ش او له ې‬
‫يادېږي) مخنيوى كېداى ي‬
‫پان‬
‫ې‬ ‫لوړه‬ ‫ېك د انسولينو كچه‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬

‫‪,6-78‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪L‬‬

‫< ;‪!: $‬‬

‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پورتن شیما ګان د خوړلو اړوند هایېګالسیم او د لنډی مودی اغېه‬

‫لرونکو اواوږدی مودی اغېه لرونکو انسولینواغېی څرګندوی‪.‬‬

‫كچ د ټاكلو(‬
‫وين د ګلوكوزو د ې‬‫په پورته ياد شوي رژيم ېك بايد پخپله د ې‬
‫پاملرن رسه د انسولينو دوز عيار‬
‫ې‬ ‫‪ )SMBG‬څخه وروسته الندې ټكو ته په‬
‫ش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫كړل ي‬
‫اغېه لرونكو‬‫ګاليسيم د ماښام د اوږدې مودې ې‬
‫ي‬ ‫‪ -۱‬د سهار يا ‪Fasting‬‬
‫اغېې څرګندوي‪.‬‬ ‫انسولينو ې‬
‫ګاليسيم د سهار د لنډې‬
‫ي‬ ‫مخك( ‪)Pre Lunch‬‬ ‫ې‬ ‫غرم له ډوډۍ څخه‬ ‫‪ -۲‬د ې‬
‫اغېه لرونكو انسولينو په دوز پورې اړه لري‪.‬‬ ‫مودې ې‬
‫مخك د ګلوكوزوكچه د سهار په اوږدې مودې‬ ‫ې‬ ‫‪ -۳‬د ماښام له ډوډۍ څخه‬
‫تړىل ده ‪.‬‬‫اغېه لرونكو انسولينو پورې ې‬‫ې‬
‫مخك‬
‫ې‬ ‫ګاليسيم د ماښام له ډوډۍ څخه‬
‫ي‬ ‫مخك‬
‫ې‬ ‫‪ -۴‬له اسېاحت څخه‬
‫انسولينو پورې تړاو لري‪.‬‬

‫چ انسولي‬ ‫چ دغه رژيم د دويم ټايپ هغو ناروغانو ته ې‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اخل هم كارېدالى ي‬
‫ي‬
‫پس د انسولينو وركړه (زرق) ‪continous‬‬ ‫ې‬ ‫پوستك الندې پرله‬
‫ي‬ ‫تر‬
‫)‪ subcutaneous Insulin infusion (CSII‬د لومړي ټايپ اخته‬
‫اساش اړتيا لپاره د‬
‫ي‬ ‫ناروغانو ته ډېر ګټور دي‪ ،‬په دې درملنه ېك د ‪ Basal‬يا‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫انسولينو دوز عيارېږي او وروسته بيا په خوړو ېك د كاربوهايډرېټونو او د‬

‫نيس‪.‬‬
‫ي‬ ‫اضاق انسولينو انفيوژن صورت‬ ‫ي‬ ‫ګاليسيم په پرتله د‬
‫ي‬ ‫بدن د‬
‫ش په ډېر‬ ‫ژ‬
‫مصنوغ دستګاه كوالى ي‬ ‫ي‬ ‫د انسولينو د وركړې (زرق) دغه‬
‫وين بهې (جريان) ته واستوي (څو‬ ‫احتياط د انسولينو ډېره لږه اندازه د ې‬
‫چ‬‫ښېګن هم لري‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫مايكرولېېه په ساعت ېك‪ ).‬رس ېبېه پر دې ي‬
‫ځين نورې‬ ‫ړ‬
‫ځين ي ېن دا دي‪:‬‬
‫ي‬
‫ورچ په بهې ېك د‬ ‫ې‬ ‫چد‬ ‫‪ -۱‬د دې انفيوژن پمپ په وسيله كوالى شو‪ ،‬ې‬
‫ش عيار كړو‪.‬‬ ‫ژ‬
‫چ مناسب وګڼل ي‬ ‫انسولينو انفيوژن په بېالبېلو كچو ې‬
‫اساش )‪ (Basal‬انسولينو جريان لږ او ډېرېداى‬ ‫ي‬ ‫‪ -۲‬د تمريناتو په وخت د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫ش د انسولينو جريان په بېالبېلو وختونو ېك د ډوډۍ د ګلوكوزو‬ ‫ژ‬
‫‪ -۳‬كېداى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫په تناسب عيار ي‬
‫مخك‬ ‫چ د انسولينو د‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ش‪ ،‬ې‬‫‪ -۴‬د يوه مناسب پروګرام په صورت ېك كېداى ي‬
‫وين د ګلوكوزو لپاره د انسولينو‬ ‫وركړل شوي مقدار په پام ېك ساتلو رسه د ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫مناسب دوز وټاكل ي‬
‫چ د انسولينو له‬ ‫مسلګ كارپوهانو ته ې‬
‫ي‬ ‫د دې دستګاه كارول د روغتيا‬
‫انفيوژن رسه بلدتيا او پوره كاري تجربه ولري اړتيا لري‪ ،‬رس ېبېه پر دې بايد‬
‫روغتيان ټيم رسه پوره مرسته وكړي‪.‬‬
‫يي‬ ‫ناروغ هم له‬
‫چ په‬ ‫ګرچ ې‬‫ي‬ ‫دغه دستګاه كله نا كله د ځينو ستونزو د رامنځ ته كېدو المل‬
‫الندې ډول دي‪:‬‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫چ د ځاى په ځاى كولو په ساحه ېك د انتاناتو المل ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫‪ -۱‬كېداى ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -۲‬كله نا كله د هغو د انفيوژن سيت دپندښت له امله هايېګاليسيميا منځ‬

‫اچ‪.‬‬
‫ته ر ي‬
‫ش‪ ،‬نو د ‪Ketoacidosis‬‬ ‫ژ‬
‫وين د بهې ارتباط قطع ي‬
‫چېې د پمپ او ې‬ ‫‪ -۳‬كه ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫د منځ ته راتلو المل‬
‫چ ډېر كارپوهان په دې پمپ ېك د ‪ Glulisine ،Lispro‬او‬ ‫‪ -۴‬له دې امله ې‬
‫ٓ‬ ‫ژ‬
‫ش د پمپ د ازادولو په سيسټم‬ ‫اخل‪ ،‬كېداى ي‬
‫‪ Aspart‬انسولينو څخه كار ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ېك د ستونزو له كبله ناروغ دانسواينو له كمښت رسه مخ ي‬
‫ش‪ ،‬بايد ناروغ‬ ‫ژ‬
‫چ له پمپ څخه په سمه توګه كار واخيستل ي‬ ‫د دې لپاره ې‬
‫وين د ګلوكوزو‬ ‫ژ‬
‫خپل ې‬ ‫ې‬ ‫ش او په ورځ ېك څو ځله د‬
‫ته پوره تعليمات وركړل ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د كتلو( ‪ )SMBG‬لپاره وهڅول ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ګاليسيم‬ ‫وين د‬ ‫ر‬

‫ي‬ ‫چد ې‬‫داش دستګاه منځ ته راوړي‪ ،‬ې‬
‫روان دي‪ ،‬تر څو ې‬
‫هچ ې‬ ‫ې‬
‫كچ په تناسب د انسولينو انفيوژن تنظيم كړي‪.‬‬ ‫ې‬ ‫د‬

‫د ناروغ په واسطه د انسولینوزرق‬

‫چ د ‪ ۳۷‬امينواسيدونو‬‫ټك ‪ Amylin‬ې‬ ‫د انسولينو د ښه ړ‬

‫كنېول لپاره نور ي‬
‫يو پېټيډ دى له انسولينو رسه يوځاى د پانقراس د ‪ β‬له ژونكو څخه‬
‫ګاليسيم په ړ‬
‫كنېول ېك پوره څرګند نه دى د‬ ‫ي‬ ‫افرازېږي‪ ،‬تر اوسه ي ېن رول د‬
‫چ د انسولينو په كمښت اخته دي‪ ،‬نو د‬ ‫تيوري له نظره هغه وګړي ې‬
‫‪ Amylin‬له كمښت رسه هم مخ دي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪Pramlintide‬‬ ‫په دې وروستيو ېك د ‪ amylin‬د يوه ‪ Analogue‬ې‬

‫كارون څخه‬ ‫ې‬ ‫هغ د‬‫نومېي د توليد او په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د ې‬ ‫ېږ‬
‫چ نوموړى انالوګ د ډيابټ په لومړي او دويم‬ ‫وروسته دا څرګنده شوې‪ ،‬ې‬
‫لوړواىل‬
‫ي‬ ‫دګاليسيم له ډېر‬
‫ي‬ ‫ټايپ اخته ناروغانو د ډوډۍ څخه وروسته‬
‫څخه مخنيوى كوي‪.‬‬
‫چ‬ ‫‪ Pramlintide‬د ډيابټ د لومړي او دويم ټايپ هغو ناروغانو ته ې‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫كچ راټيټېدو المل‬
‫اخل تائيد شوى اوتطپيق ي ېن د ‪ A1c‬د ې‬ ‫انسولي ي‬
‫د ډيابټ په لومړي او دويم ټايپ اخته ناروغانو ته ‪ Pramlintide‬د ‪۵۱‬‬
‫مخك‬‫ې‬ ‫پوستك الندې له هر ځل ډوډۍ خوړلو څخه‬ ‫ي‬ ‫مايكروګرام په اندازه تر‬
‫كېي او د نوموړې مادې دوز ‪ ۰۶ -۰۳‬مايګروګرامونو پورې لوړېداى‬ ‫پيل ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫مخك د ‪۰۶‬‬ ‫ې‬ ‫په دويم ټايپ اخته ناروغانو ته له هر ځل ډوډۍ خوړلو څخه‬
‫پوستك الندې پيل او تر ‪ ۱۲۰‬مايكروګرامونو پورې‬ ‫ي‬ ‫مايكروګرامو په اندزه تر‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫لوړېداى ي‬
‫چېې‬ ‫ګانك (استفراغات) دي‪ ،‬كه ې‬ ‫اغېې ي ېن د زړه بدواىل او ې‬ ‫اساش ناوړه ې‬ ‫ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫اغېو څخه مخنيوى كېداى ي‬ ‫ش‪ ،‬نو له دې ناوړه ې‬ ‫يچ توګه لوړ ي‬ ‫په تدر ي‬
‫اوىل‪ ،‬نو ټول‬ ‫چ ‪ Pramlintide‬د معدې په تشولو ېك ځنډ ر ي‬ ‫له دې امله ې‬
‫يوځان‬‫يي‬ ‫اغېې لري‪ ،‬له نوموړې مادې رسه په‬ ‫چ دې ته ورته ې‬ ‫هغه نور درمل ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫توګه ونه كارول ي‬
‫ښان د‬ ‫اخل‪ ،‬ي ي‬ ‫ي‬ ‫لرونك انسولي‬
‫ي‬ ‫اغېه‬
‫چ د لنډې مودې ې‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫درملن په پيل ېك د هغوى د انسولينو دوز كم‬ ‫ې‬ ‫‪ Pramlintide‬په وسيله د‬
‫وش او وروسته بيا دغه دوز‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫هايپوګاليسيم مخنيوى ي‬
‫ي‬ ‫ش‪ ،‬تر څو د‬ ‫كړاى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫لوړ كړاى ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كوونك نور درمل هم د ډيابټ يا‬

‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې د ‪ α - glucosidase‬ي‬
‫نیه‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫ناروغ په لومړي ټايپ اخته ناروغانو لپاره كارېداى ي‬
‫ۍ‬ ‫خوږې‬

‫درملن نور درمل‬

‫ې‬ ‫ګاليسيم د‬
‫ي‬ ‫د هايې‬
‫كېي او په څو‬ ‫درملن لپاره كارول ې ږ‬
‫ې‬ ‫دغه درمل د دويم ټايپ ناروغانو د‬
‫ګروپونو وېشل شوي دي‪:‬‬
‫ٓ‬
‫كېي او د‬ ‫چ د ‪ Sulfunylurea‬له اخذو رسه يوځاى ې ږ‬ ‫‪ -۱‬هغه درمل ې‬
‫ګرچ د ‪ Sulfunylurea‬مشتقات تر اوسه‬ ‫ياتواىل المل ي‬‫ي‬ ‫انسولينو د افراز د ز‬
‫كېي‬ ‫درملن لپاره تر نورو درملو ډېر كارول ې ږ‬ ‫ې‬ ‫ګاليسيم د‬
‫ي‬ ‫پورې د هايې‬
‫‪D-‬‬ ‫همدارنګه د ‪ meglitinide‬انالوګ ‪ Repaglinide‬او د‬
‫ٓ‬
‫‪ Phenylalnin‬مشتق ‪ Neteglinide‬هم د ‪ Sulfunylurea‬له اخذو رسه‬
‫په يوځاى كېدلو د انسولينو افراز ډېروي‪.‬‬
‫چ د انسولينو فعاليت (كړو وړو) ته بدلون وركوي‬ ‫‪ -۲‬هغه درمل ې‬
‫اسكلېن‬
‫ي‬ ‫‪ Metformin،‬په ځيګر او د ‪ Thiazolidinedione‬مركبات په‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫شحم انساجو ېك د انسولينو د فعاليت د بدلون المل‬ ‫ي‬ ‫عضالتو او‬
‫چ د ‪α-‬‬ ‫اوىل‪ ،‬ې‬ ‫چ د ګلوكوزو په جذب ېك بدلون ر ي‬ ‫‪ -۳‬هغه درمل ې‬
‫كوونك لكه ‪ acarbose‬او ‪ miglitol‬د دې‬ ‫ي‬ ‫‪ glucosidase‬انزايم نیه‬
‫ډىل څخه دي‪.‬‬ ‫درملو له ې‬
‫اغېو تقليد كوي او يا د ‪ Incretine‬د‬ ‫چ د ‪ Incretine‬د ې‬ ‫‪ -۴‬هغه درمل ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫فعاليت د اوږدېدو المل ې ږ‬
‫اغېه كوي او د معدې په تشېدو ېك‬ ‫چ په ګلوكاګون ې‬ ‫‪ Pramlintide -۵‬ې‬
‫اوىل‪.‬‬
‫ځنډ ر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ٓ‬
‫چ د ‪ β‬ژونكو د ‪ Sulfunylurea‬له اخذو رسه په يوځاى‬ ‫‪ -۱‬هغه درمل ې‬
‫ګرچ‪:‬‬
‫ي‬ ‫كېدو د انسولينو د افراز المل‬
‫‪ -A‬د ‪ Sulfunylurea‬مشتقات‪:‬‬

‫اصل ميكانېم د ‪ β‬د انسولينو افرازوونكو ژونكو‬ ‫ي‬ ‫د دې درملو د فعاليت‬

‫ٓ‬
‫چ‬‫داش اخذې شته ې‬ ‫ې‬ ‫هڅونه ده‪ ،‬د پانقراس د ‪ β‬ژونكو په سطحه ېك‬
‫كېي او په پايله ېك ي ېن د انسولينو د‬ ‫‪ Sulfunylurea‬له هغو رسه يوځاى ې ږ‬
‫كين ميل او‬ ‫افراز وړتيا ډېرېږي( ‪ glyboride‬په خورا ډېر تر ي‬
‫كين ميل‪).‬‬
‫‪ tolbutamide‬په خورا لږ تر ي‬
‫ٓ‬
‫چ د دغو اخذو فعال کېدل د پتاشيم د كانالونو د تړلو ‪،‬‬ ‫دا څرګنده شوې ې‬
‫كېي په دغه ‪Depolarize‬‬ ‫او د ‪ β‬ژونكو د ‪ Depolarization‬سبب ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬‫ننوچ او د انسولينو د افراز باعث ې ږ‬ ‫ي‬ ‫حالت ېك ژونكو ته كلسيم‬
‫چد‪β‬‬ ‫كېي‪ ،‬ځكه ې‬ ‫‪ Sulfunylurea‬د لومړي ټايپ ناروغانو ته نه وركول ې ږ‬
‫وين د ګلوكوزو‬ ‫لرونك وي‪ ،‬تر څو د ې‬‫ې‬ ‫چ د فعاليت‬ ‫داش ژونكو ته اړتيا لري‪ ،‬ې‬
‫ې‬
‫اغېه وكړي ‪.‬‬‫په اندازه ې‬
‫دغه درمل د دويم ټايپ په ناروغانو ېك د انسولينو د افراز لومړى ‪Phase‬‬
‫چ د ګلوكوزو د اخيستلو په مقابل ېك مقاومت څرګندوي اصالح كوي‪.‬‬ ‫ې‬
‫چ د ‪Acetohexamide‬‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫‪ Sulfunyurea‬په ځيګر ېك ميتابواليز ې ږ‬
‫مېتابواليټونه ي ېن له لومړي مركب څخه ډېر فعال دي‪ ،‬مګر د نورو مركباتو‬
‫مېتابواليټونه ي ېن يا هېڅ فعاليت نه لري يا‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ له همدې‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬‫‪ Generation‬څخه پرته يوه برخه ي ېن صفرا ته استول ې ږ‬

‫كبله بايد د ځيګر او پښتورګو په ناروغيو ېك د نوموړو درملو له وركولو‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫څخه ډډه ي‬
‫شد‬ ‫ژ‬
‫چ كېداى ي‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫‪ Idiosyncratic‬عكس العمل ي ېن ډېر لږ واقع ې ږ‬
‫ش(‬ ‫ژ‬
‫وين سمیت په بڼه څرګند ي‬ ‫ې‬ ‫سورواىل او يا د‬
‫ي‬ ‫پوستك د‬
‫ي‬
‫چ له ‪ 1.0%‬څخه په كمو‬ ‫‪ )Thrombocytopenia ،Leukopenia‬ې‬
‫كارونكو ناروغانو ېك ليدل شوى‪.‬‬

‫لومړى جېېشن‪:‬‬
‫‪ acetohexamide ،Taluzamide‬او ‪ Chlorpropamide‬په دې ډله‬
‫‪،Tolbuta‬‬
‫ېك ‪mide .‬‬
‫شامل دي‬
‫‪:Tolbutamide‬‬
‫د ‪ 500 mg‬تابلېټونو په شكل جوړ شوي‪ .‬په ځيګر ېك ميتابواليز ې ږ‬
‫كېي او‬
‫تقرين ډول د ‪ 10-6‬ساعتونو په شا او خوا ېك دى‪ .‬ښه به‬
‫ي‬ ‫فعاليت ي ېن په‬
‫ش( ‪ 500 mg‬له‬ ‫ژ‬
‫چ په وېشل شويو دوزونو باندې واخيستل ي‬ ‫دا وي‪ ،‬ې‬
‫مخك او د اسېاحت په وخت ېك) ډېرى ناروغان د‬ ‫ې‬ ‫هرې ډوډۍ څخه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نوموړو درملو يوه يا دوه تابلېټونه ته اړتيا پيدا كوي‪ ،‬خو دوز ي ېن تر ‪3000‬‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ mg‬پورې هم په ورځ ېك لوړېداى ي‬
‫اغېو دوام ي ېن ډېر لږ دى او د پښتورګو له فعاليت رسه‬ ‫چد ې‬ ‫له دې امله ې‬
‫چ د ځيګر د نورمالو فعاليتونو په‬ ‫هېڅ تړاو نه لري ‪،‬نو ښه به دا وي‪ ،‬ې‬
‫ش‪ .‬د ‪ Totlbutamide‬له اخيستلو څخه وروسته‬ ‫ژ‬
‫صورت ېك وكارول ي‬
‫بېلګ په توګه په هغو ناروغانو‬
‫كېي د ې‬ ‫هايپوګاليسيم ډېره لږ واقع ې ږ‬
‫ي‬ ‫اوږده‬
‫يان ضد درمل لكه ‪ ،)Sulfisoxazole( Sulfonamide‬یاد‬ ‫چ باكې ي‬ ‫ېك ې‬
‫درملن‬
‫ې‬ ‫فصل دردونو لپاره ‪ Phenylbotazone‬او د ‪ Condidiasis‬د‬ ‫ي‬ ‫م‬
‫چ دغه درمل په ځيګر ېك له‬ ‫لپاره د ‪ Azole‬درمل كاروي‪ ،‬ې‬
‫ايم سيسټم ېك رقابت كوي‪ ،‬په‬ ‫‪ Tolbutamide‬رسه په ‪ Oxydative‬انز ي‬
‫وين په‬‫پاى ېك ي ېن په لوړه كچه نه مېتابواليز شوي ‪ Tolbutamide‬د ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫پان ې ږ‬ ‫جريان ېك ې‬
‫د ‪ Acetohexamide ،Tolazamide‬او ‪ Chlorpropamide‬څخه لږ‬
‫كېي ‪ Chlorpropamide،‬د اوږدې ‪Hypoglycemia‬‬ ‫كار اخيستل ې ږ‬
‫چ د پښتورګو فعاليت ي ېن‬ ‫ژ‬
‫ش په ېتېه بيا په هغو ناروغانو ېك ې‬ ‫المل كېداى ي‬
‫چ په دې ناروغانو ېك د اوږدې مودې‬ ‫د لوړ سن له امله كم شوى وي‪ ،‬ې‬
‫هايپوګاليسيميا ډېره خطرناكه وي‪.‬‬

‫د ‪ Sulfunylurea‬دويم جېېشن‪:‬‬
‫‪ Glicalazide ،Glipizide‬او ‪ Glinepiride‬ځلو پورې‪ ۲۰۰‬نه تر ‪۱۰۰‬له‬
‫د ‪ Tolbutamide‬څخه قوي دي‪،Glyburide .‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ناروغ او يا ډېر عمر ولري‪ ،‬په‬

‫ۍ‬ ‫چ د زړه‬ ‫دغه درمل بايد هغو ناروغانو ته ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬ ‫چ د اوږدې هايپوګاليسيميا المل‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ش‪ ،‬ځكه ې‬ ‫احتياط وركړل ي‬
‫‪:Glyburide‬‬
‫معموىل د‬
‫ي‬ ‫د ‪ 2.5 mg ، 1.25 mg‬او ‪ 5 mg‬تابلېټونو په ډول موجود دي‪.‬‬
‫پيل دوز ي ېن ‪ 2.5 mg‬په ورځ ېك ده‪ ،‬منځن دوز ي ېن له ‪ 5-10 mg‬په ورځ ېك‬
‫ښان په ورځ ېك له ‪ 20 mg‬څخه‬ ‫كېي ي ي‬ ‫چ سهار اخيستل ې ږ‬ ‫يو ځل دى‪ ،‬ې‬
‫نس‪.‬‬ ‫ژ‬
‫زيات تجويز ي‬
‫چ ‪ Glyboride‬بايد له ‪ 10 mg‬څخه‬ ‫څې ېن د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬ ‫ځين ې ړ‬
‫ي‬
‫اغېې‬ ‫اضاق ې‬ ‫ش‪ ،‬ځكه ‪ 15 mg‬او ‪ 20 mg‬څه‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫په لوړ دوز وانه خيستل ي‬
‫ش‪ ،‬نو د ډېرې‬ ‫ژ‬
‫چېې له ‪ 20 mg‬څخه ډېر واخيستل ي‬ ‫نلري‪ ،‬خو كه ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ناك هايپوګاليسيميا المل كېداى ي‬ ‫خطر ې‬
‫چ ميتابواليټونه ي ېن هم د‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫‪ Glyboride‬په ځيګر ېك ميتابواليز ې ږ‬
‫اغېې لري‪ ،‬د ميتابواليز ناشويو مستحرصاتو ‪Halflife‬‬ ‫‪ Hypoglycemia‬ې‬
‫اغېې ي ېن د ‪۴۲‬‬ ‫چ د ميتابواليټونو ې‬ ‫ي ېن له ‪ 2-1‬ساعتونو پورې دى ‪،‬حال دا ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫پان ې ږ‬
‫ساعتونو لپاره په وينه ېك ې‬
‫چ د پانقراس د ‪ β‬ژونكو له‬ ‫ين ‪ Sulfunylurea‬ده‪ ،‬ې‬ ‫‪ Glyboride‬يواز ۍ‬
‫ٓ‬
‫ننوچ‪،‬‬
‫ي‬ ‫اخذو رسه له يوځاى كېدو رس ېبېه همدې ژونكو يا حجرو ته هم‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫اغېو د دوام المل ي‬ ‫ښان دا ميخانيكيت ي ېن هم د ې‬ ‫چ يي‬ ‫ې‬
‫اغېې ي ېن له شديدې ‪ Hypoglycemia‬څخه پرته لږ دي‬ ‫ناوړه ې‬
‫‪ ،Flashing،‬كله نا كله د ‪ Ethanol‬له اخيستلو څخه وروسته منځ ته‬
‫اچ‪.‬‬‫ر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫يعن‬
‫ي‬ ‫‪ Glyboride‬د ‪ Chlorpropamide‬په شان د اوبو د ساتلو‬
‫ٓ‬
‫ګرچ‪ ،‬خو د ازادو اوبو په ‪ Clearance‬ېك څه‬
‫ي‬ ‫‪ Retention‬المل نه‬
‫اوىل‪.‬‬
‫كمښت ر ي‬

‫كېي او بايد‬‫‪ Glyboride‬په مطلق ډول د ځيګر په ناروغيو ېك نه وركول ې ږ‬

‫وش‪.‬‬‫ژ‬
‫كارون څخه ډډه ي‬ ‫ې‬ ‫د پښتورګو په عدم كفايه ېك هم د نوموړو درملو له‬
‫رس ېبېه پر دې په زړو خلكو ېك د ‪ Hypoglycemia‬خطر ډېروي‪ ،‬بايد ورته‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ور نه كړل ي‬

‫‪:Glipizide‬‬
‫د ‪ 5 mg‬او ‪ 10 mg‬تابلېټونو په ډول جوړ شوي‪ .‬په ‪Post Prondial‬‬
‫دقيق‬
‫ې‬ ‫اغېمن دي‪ .‬دغه درمل بايد له ډوډۍ څخه ‪۰۳‬‬ ‫ګاليسيم ډېر ې‬
‫ي‬ ‫هايې‬
‫موم او له ډوډۍ رسه د‬ ‫ش‪ ،‬ځكه جذب ي ېن ژر صورت‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫مخك توصيه ي‬ ‫ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫يوځاى اخيستلو په صورت ېك ېن جذب ځنډمن ې ږ‬
‫په پيل ېك ‪ 5 mg‬او وروسته بيا تر ‪ 15 mg‬پورې د سهار له ډوډۍ څخه‬
‫ش‪ ،‬نو كېداى‬ ‫ژ‬ ‫كېي‪ .‬كه ې‬
‫چېې لوړو دوزونو ته اړتيا پيدا ي‬ ‫مخك اخيستل ې ږ‬ ‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫چ لوړ دوز ي ېن په وېشل شويو دوزونو واخيستل ي‬ ‫ش ې‬ ‫ي‬
‫كمپن ي ېن لوړ دوز ‪ 40 mg‬په ورځ ېك‬ ‫ۍ‬ ‫توليدوونك‬
‫ې‬ ‫ځين‬
‫ي‬ ‫كه څه هم‬
‫چ ليدل شوي له ‪ 10 mg‬څخه تر ‪15 mg‬‬ ‫څرګندوي‪ ،‬خو لكه څنګه ې‬
‫اغېې ېن له ټيټو‬
‫ش ې‬ ‫ژ‬
‫اغېه نه لري او حن كېداى ي‬ ‫پورې لوړ دوز دومره ډېره ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كم ي‬ ‫دوزونو څخه هم ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫د ‪ 90%‬په شا او خوا ېك ‪ Glipizide‬په ځيګر ېك ميتابواليز او په غېفعالو‬

‫كېي‪ ،‬له‬ ‫اصل بڼه اطراح ې ږ‬
‫ي‬ ‫بدلېي او ‪ 10%‬ي ېن په ادرار ېك په‬
‫ميتابواليتونو ې ږ‬
‫چد‬ ‫دې امله د ځيګر او پښتورګو په ناروغيو ېك د كارولو وړ نه ده‪ ،‬ځكه ې‬
‫ژ‬
‫اغېو د‬
‫اغېې او د ې‬ ‫كم ې‬ ‫ش‪ .‬د ې‬
‫ناك هايپوګاليسيميا المل كېداى ي‬ ‫ډېرې خطر ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫لنډ دوام له كبله د ډېر عمر لرونكو ناروغانو ته هم توصيه كېداى ي‬

‫‪ Glipizide‬د ‪ Glucotrol-XL‬په ډول د ‪ 5 mg‬او ‪ 10 mg‬تابلېټونو په‬

‫هضم سيسټم څخه د ېتېېدلو پر مهال په ځنډ‬
‫ي‬ ‫‪،‬چ د‬
‫شكل موجود دي ې‬
‫ٓ‬
‫جذبېي او ‪ Prebreakfast‬هايېګاليسيميا تر عادي ‪Glipizide‬‬
‫ېږ‬ ‫ازاد او‬
‫كنېولوي‪.‬‬
‫څخه په ښه ډول ړ‬

‫‪:Glicalazide‬‬
‫دمنځ محال اغېولرونك یو مشتق دی چ داغېو پایښت ين‬
‫د‪۱۲‬ساعتونوپه شااو خواك دی د‪80mg‬تابلیتونوپه شکل موجوددی په‬
‫دوزن‪350mg‬په‬ ‫ي‬ ‫کېی لوړ‬
‫پیل ك د‪40mg‬څخه تر‪80mg‬پوری تجویز ږ‬
‫ورځ ك دی که چېته د ‪160mg‬څخه د ډیر ودرملواخیستلو ته اړتیاوی‬
‫ښان چ په ویشل شویو دوزونودسهاراوماښام له ډوډی څخه مخك‬ ‫ي‬
‫کېی او میتابولیتونه‬ ‫ژ‬
‫واخیستل ش ‪Glicalazide‬په ځیګر ك میتابولې ږ‬
‫ين د هایپوګالیسیمیا وړتیا نلری د‪extended release‬یا په‬
‫ٓ‬
‫ځنډازادکیدونکو تابلیتونو په ډول هم موجود دی‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪Glimepiride‬‬
‫يواچ توګه( ‪ )Mono therapy‬يا هم له انسولينو‬ ‫ې‬ ‫په ورځ ېك يو ځل په‬
‫اغېه لري‪ ،‬لوړ‬ ‫دورچ ‪ 1 mg‬دوز ي ېن ډېره ښه ې‬‫ي‬ ‫كېي‬
‫رسه يوځاى اخيستل ې ږ‬
‫اغېې ي ېن د اوږدې مودې لپاره‬ ‫(اعظم) دوز ي ېن ‪ 8 mg‬په ورځ ېك دى‪ .‬ې‬ ‫ي‬
‫چ فامكوديناميك نيم عمر ېن( ‪ ۵ )Half life‬ساعتونو ته‬ ‫موجودې وي‪ ،‬ې‬
‫چ ميتابواليټونه ي ېن‬
‫كېي‪ ،‬ې‬
‫رسېي‪ ،‬په مكمل ډول په ځيګر ېك ميتابواليز ې ږ‬ ‫ېږ‬
‫نسن ډول غېفعال دي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫په‬

‫‪ -B‬د ‪ Meglitinide‬انالوګونه‪:‬‬
‫‪:Repaglinide‬‬
‫مچ ‪ Glyboride‬رسه ورته واىل لري‪ ،‬خو په دې‬ ‫ساختمان جوړښت له ې‬
‫ي‬ ‫د‬
‫ٓ‬
‫ېك د ‪ Sulfunic acid-urea‬برخه وجود نه لري د ‪ Sulfunylurea‬داخذو‬
‫‪،‬چ وروسته بيا د ‪ Potassium Channal‬د تړلو المل‬ ‫كېي ې‬
‫رسه يو ځاي ې ږ‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬
‫جذبېي او په ځيګر ېك په ناكاره (غېفعالو)‬
‫ېږ‬ ‫هضم جهاز ېك‬
‫ي‬ ‫ډېر ژر په‬
‫پالزمان نيم عمر( ‪ )Half life‬ي ېن له يوه‬
‫يي‬ ‫بدلېي‪ .‬ې‬
‫چ‬ ‫مېتابواليټونو باندې ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ له همدې كبله ډېر ژر او د يوې لنډې مودې‬ ‫ساعت څخه كم دى‪ ،‬ې‬
‫ياتېي‪ .‬د پيل دوز ېن ‪ 0.5 mg‬د ې‬
‫ورچ‬ ‫لپاره د انسولينو كچه په پالزما ېك ز ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬‫مخك اخيستل ې ږ‬‫ې‬ ‫دقيق‬
‫ې‬ ‫درې ځله له ډوډۍ څخه ‪۵۱‬‬
‫ش‪ .‬د ‪Sulfunyl‬‬ ‫ژ‬
‫(اعظم) دوز ېن تر ‪ 16 mg‬پورې رسول كېداى ي‬ ‫ي‬ ‫لوړ‬
‫‪ urea‬د مشتقاتو په شان له ‪ Metformine‬رسه يوځاى اخيستل كېداى‬
‫اغېه يا ‪ Side Efect‬له‬ ‫ې‬ ‫اصل ناوړه‬ ‫ش‪ ،‬د نوموړو درملو‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ي‬
‫چ د اوږدې‬ ‫څېنو ېك كله ې‬ ‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫‪ Hypoglycemia‬څخه عبارت ده‪ .‬په‬
‫اغېه لرونكو ‪ )Glyboride) Sulfunylureas‬رسه پرتله شوه‪ ،‬نو‬ ‫مودې ې‬
‫هايپوګاليسيم ته ډېر لږ ميالن لري‬ ‫ي‬ ‫چ دا درمل‬ ‫وليدل شوه‪ ،‬ې‬
‫ياتواىل سبب‬ ‫ي‬ ‫‪ Repaglinide.‬هم د ‪ Sulfunylurea‬په شان د وزن د ز‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬
‫كېي‪ ،‬نو‬ ‫‪ Repaglinide‬د ‪ P450 3A4‬ايزو انزايم په وسيله ميتابواليز ې ږ‬
‫كېي د‬‫چ د دې ايزو انزايمونو په وسيله ميتابواليز ې ږ‬ ‫هغه نور درمل ې‬
‫‪ Repaglinide‬له ميتابواليز څخه مخنيوى كوي‪ .‬د پښتورګو ناروغانو او‬
‫د ډېر عمر لرونكو كسانو لپاره ښه درمل ښودل شوي دي‪.‬‬

‫‪ Nateglinide‬هم د‬ ‫‪ -C‬د ‪ D-Phenylalanine‬مشتقات‪:‬‬

‫ٓ‬
‫كېي او د انسولينو افراز ډېروي ‪.‬‬
‫‪ Sulfunylurea‬د اخذو رسه يوځاى ې ږ‬
‫جذبېي او د يوه ساعت په اوږدو ېك‬
‫ېږ‬ ‫‪ Nateglinide‬ډېر ژر په كولمو ېك‬
‫ميتابولېم ېن په ځيګر ېك‬
‫ې‬ ‫رسېي‪.‬‬
‫سون ته ې ږ‬
‫ې‬ ‫(اعظم)‬
‫ي‬ ‫په پالزما ېك لوړې‬
‫نيس په پالزما ېك‬
‫ي‬ ‫صورت‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ژ‬
‫ش‬ ‫مخك واخيستل ي‬ ‫ې‬ ‫چ له ډوډۍ څخه‬ ‫ېن نيم عمر ‪ 5.1‬ساعته دى‪ .‬كله ې‬
‫ګرچ‪ .‬د ‪ 60 mg‬او‬ ‫ي‬ ‫ګاليسيم د اصالح المل‬
‫ي‬ ‫د ‪ Post Prondial‬هايې‬
‫درملن په پيل ېك ‪ 60 mg‬هغو‬ ‫ې‬ ‫‪ 120 mg‬تابلېټونو په شكل موجود دي‪ .‬د‬
‫كېي د ډېرو ناروغانو‬ ‫چ د ‪ Hb A1c‬كچه ي ېن لږ لوړه وي توصيه ې ږ‬‫كسانو ته ې‬
‫كاق‬
‫لپاره د نوموړو درملو د پيل او دوام دوز ‪120 mg‬په ورځ ېك درې ځله ي‬
‫بلل شوى‪.‬‬
‫اغېې ‪ Hypoglycemia‬او د وزن ډېرېدل دي‪.‬‬ ‫د ‪ Nateglinide‬ناوړه ې‬
‫چ د انسولينو فعاليت ته بدلون وركوي‪:‬‬
‫‪ -۲‬هغه درمل ې‬
‫‪:Metformine - a‬‬
‫‪ 1,1-dimethyl biguanide hydrochloride‬په يوازې توګه او له نورو‬
‫كېي‪.‬‬ ‫درملو او حن انسولينو رسه يوځاى د دويم ټايپ ناروغانو ته وركول ې ږ‬
‫اغېه كوي‪.‬‬
‫‪ Metformine‬په پيل ېك په ځيګر ېك ې‬
‫د ‪AMPK) Adenosine monophosphate-activated protein‬‬
‫‪ )kinase‬په فعالولو رسه په ځيګر ېك له ‪ Gluconeogenesis‬څخه‬
‫اساش دنده لري او د‬ ‫ي‬ ‫چ د ژونكو د انرژۍ‬ ‫مخنيوى كوي‪ ،‬ې‬
‫‪ Gluconeogenesis‬په سمون ېك ډېر رول لوبوي‪ LKB1 .‬يو پروټي كيناز‬
‫چ د ‪ AMPK‬د ‪ Phosphorylation‬او فعالېدو المل‬ ‫‪ Threonine‬دى‪ ،‬ې‬
‫چ نوموړې ماده د ‪ LKB1‬د‬ ‫ګرچ‪ .‬په دې وروستيو ېك دا څرګنده شوې ې‬ ‫ي‬
‫ګرچ او په ترڅ ېك ي ېن‬ ‫ي‬ ‫دندې د حذف او د هايېګاليسيميا سبب‬
‫موم‪ .‬رس ېبېه پر دې‬‫‪ Gluconeogenic‬او ‪ Lipogenic‬فعاليتونه ډېرواىل ي‬
‫اغېې‪،‬‬ ‫د ‪ LKB1‬د فعاليت له مخنيوي رسه رسه د ‪ Metformine‬هغه ې‬
‫چ دا‬ ‫ګرچ له السه وركوي‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫سون د ښكته كېدو المل‬
‫ې‬ ‫چ د ګلوكوزو د‬‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ Metfrormine‬ګلوكوز د ‪ AMP Kinase‬په‬‫خپله د دې ثبوت دى ې‬

‫اوىل ‪.‬‬
‫فعالولو رسه ښكته ر ي‬

‫نيمان عمر له ‪ 5.1‬ساعته څخه تر ‪ 3‬ساعتونو پورې‬ ‫ي‬ ‫د ‪Metformine‬‬

‫كېي‬ ‫كېي‪ ،‬په انسانانو ېك نه ميتابواليز ې ږ‬ ‫دى‪ .‬د پالزما له پروټينونو رسه تړل ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬‫او له بدلونونو څخه پرته د پښتورګو له الرې اطراح ې ږ‬
‫ناروغ دويم ټايپ‬‫ۍ‬ ‫‪ Metformine‬له خوړو رسه يوځاى د ډيابټ (خوږې)‬
‫چ چاغښت ولري‬ ‫كېي‪ ،‬په ېتېه بيا هغو ناروغانو ته ې‬ ‫ناروغانو ته وركول ې ږ‬
‫ګاليسيم نه اصالح‬ ‫ي‬ ‫او يا ي ېن د ‪ Sulfonylurea‬له لوړ دوز رسه رسه هايې‬
‫كېي‪.‬‬
‫ېږ‬
‫د ‪ Metformine‬يو بل ښه واىل په ‪ Post Prondial‬او ‪Fasting‬‬
‫اغېې دي‪ ،‬رس ېبېه پر دې‬ ‫ش ې‬ ‫‪ Hyperglycemia‬دواړو ېك د نوموړو درملو ې‬
‫په چاغوكسانو ېك له ‪ hypertriglyceridemia‬څخه هم مخنيوى كوي‬
‫چ د انسولينو او‬ ‫ګرچ‪ ،‬لكه څنګه ې‬ ‫ي‬ ‫او د وزن د ډېرواىل سبب نه‬
‫كېي ‪ Metformine.‬د لومړي ټايپ‬ ‫‪ Sulfonylurea‬په درملنه ېك ليدل ې ږ‬
‫كېي ‪.‬‬
‫ناروغانو ته نه توصيه ې ږ‬
‫همدارنګه د پښتورګو په عدم كفايه ‪ ،Creatinin > 1.5 mg/dL‬د ځيګر‬
‫نسچ ‪ Hypoxia‬د شتون په صورت ېك بايد‬ ‫ي‬ ‫‪،‬الكولېم او د‬
‫ې‬ ‫په عدم كفايه‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د نوموړو درملو له كارولو څخه ډډه ي‬
‫‪ Metformine‬د ‪ 850 ،500‬او ‪ 1000 mg‬تابلېټونو په ډول موجود دي‪،‬‬
‫ٓ‬
‫ادېدونك)‬
‫ي‬ ‫همدارنګه ‪( 500mg Extendable Release‬په ځنډ از‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫(اعظم) دوز ي ېن ‪2.55‬‬‫ي‬ ‫مستحرصات ېن هم موجود دي‪ ،‬كه څه هم لوړ‬

‫اغېه ي ېن دومره‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫ژ‬
‫چ دوز له ‪ 2000 mg‬څخه ډېر ي‬ ‫‪ gr‬دى‪ ،‬خو كله ي ېن ې‬
‫اغېو د مخنيو ي لپاره ي ېن بايد په كم‬ ‫هضم سيسټم د ناوړه ې‬
‫ي‬ ‫نه ډېرېږي ‪.‬د‬
‫معموىل دوز ېن په ورځ ېك‬ ‫ش‪ .‬ډېر‬‫ژ‬
‫ي‬ ‫دوز پيل او په وېشلو دوزونو واخيستل ي‬
‫‪500 mg‬له ډوډۍ رسه يوځاى او يا هم له ‪ 850 mg‬څخه تر ‪1000 mg‬‬
‫ورچ دوه ځله ده ‪.‬له يوه څخه تر څلورو ‪extended Release‬‬ ‫پورې د ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫(په ځنډ ٓازادېدونك) ن په ورځ ك يو ځل اخيستل كېداى ژ‬
‫ي‬ ‫ې‬ ‫ي يې‬

‫اشتهان‪ ،‬د زړه‬

‫ي‬ ‫(ن‬ ‫ناخواىل ې‬
‫ې‬ ‫هضم سيسټم‬‫ي‬ ‫اغېې ي ېن د‬ ‫معموىل ناوړه ې‬
‫ي‬ ‫ډېرې‬
‫چ له ‪ 20 %‬څخه په‬ ‫‪،‬ګانك‪ ،‬د ګېډې ستونزې او نس ناسته) دي‪ .‬ې‬ ‫ې‬ ‫بدواىل‬
‫ددرملن به بيل‬
‫ي‬ ‫ستونچ‬
‫ي‬ ‫ديادون وړ ده چه دا‬
‫ي‬ ‫كېي‬ ‫ډېرو ناروغانو ېك ليدل ې ږ‬
‫كېي او د درملو په دوز پورې هم اړه لري‪ ،‬په ډېرو حاالتو ېك‬ ‫ك ليدل ژ‬
‫ي‬
‫ناسن له‬
‫ې‬ ‫كېي‪ ،‬خو له ‪ 5-3 %‬پورې ناروغان د دوامداره نس‬ ‫وروسته رفع ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬
‫امله د درملو پرېښودلو ته اړ ې ږ‬
‫چ له همدې امله‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫درملن په دوز ي ېن ‪ Hypoglycemia‬نه واقع ې ږ‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫كېي‪.‬‬‫دغو درملو ته ‪ euglycemia‬يا ‪ Antihyperglycemia‬درمل ويل ې ږ‬
‫اغېې ېن ډېرې لږ راپور شوي دي‪.‬‬ ‫وين اړوند ناوړه ې‬ ‫پوستك او ې‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫اغېه‬
‫اغېو څخه ده‪ ،‬خو دغه ې‬ ‫‪ Lactic acidosis‬هم د دغو درملو له ناوړه ې‬
‫چ‬‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫بيا په ‪ phenfurmine‬ېك ډېره ليدل شوې‪ .‬په‬
‫‪ Metformin‬د ځيګر په وسيله د ‪ Lactic acid‬له جذب څخه مخنيوى‬
‫كوي‪ ،‬خو توليد شوي ‪ Lactid acid‬ډېر كم دي او نور ارګانونه لكه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نسچ‬ ‫چ‬ ‫ژ‬

‫ي‬ ‫وين څخه لرې كړي‪ ،‬خو كله ې‬ ‫ش هغه له ې‬ ‫پښتورك كوالى ي‬
‫ي‬
‫اش د ‪ Lactic acidosis‬د رامنځ ته كېدو احتمال هم‬ ‫ژ‬
‫‪ Hypoxia‬منځ ته ر ي‬
‫وررسه ډېرېږي‪.‬‬
‫رس ېبېه پر دې د پښتورګو په عدم كفايه ېك له يوې خوا ‪ Lactic acid‬نه‬
‫بل خوا ‪ Metformine‬په وينه ېك ډېرېږي او تجمع‬ ‫كېي او له ې‬ ‫اطراح ې ږ‬
‫ښان‬‫ګرچ‪ .‬ي‬ ‫ي‬ ‫چ په پاى ېك د ‪ Lctic acidosis‬د منځ ته راتلو المل‬ ‫كوي‪ ،‬ې‬
‫چ د ‪ Lactic acidosis‬خطر ي ېن تهديدوي (لكه د‬ ‫ټول هغه ناروغان ې‬
‫تنفس عدم‬‫ي‬ ‫قلن او‬
‫الكولېم‪ ،‬ي‬
‫ې‬ ‫پښتورګو عدم كفايه‪ ،‬د ځيګر عدم كفايه‪،‬‬
‫لرونك ناروغان) د ‪ Metformine‬په وسيله ي ېن له‬ ‫ي‬ ‫كفايه او د ډېر عمر‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫درملن څخه ډډه ي‬ ‫ې‬
‫چېې ‪Radio‬‬ ‫درملن الندې وګړي‪ ،‬كه ې‬ ‫ې‬ ‫د ‪ Metformine‬په وسيله تر‬
‫ش‪ ،‬نو د‬ ‫ژ‬
‫واخل د پښتورګو په عدم كفايه اخته كېداى ي‬ ‫ي‬ ‫‪ Contrast‬مواد‬
‫دغ ستونزې د مخنيوي لپاره بايد د دې موادو له زرق څخه وروسته تر‬ ‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫دوو ورځو پورې ‪ Metformine‬وانه خيستل ي‬

‫‪:Thiazolidinedione -B‬‬
‫ټولګ درمل د ‪ Hyperglycemia‬ضد ځانګړتيا لري او د انسولينو‬ ‫ې‬ ‫د دې‬
‫ٓ‬
‫هغ له اخذې‬ ‫محيط انساجوحساسيت زياتوي دغه درمل د ي‬ ‫ي‬ ‫په وړاندې د‬
‫چ د ‪Proliferator-activated Receptor (Peroxisome‬‬ ‫رسه ې‬
‫اغېه كوي‬
‫كېي او په ځينو جينو ې‬‫‪ Gamma (PPAR-δ‬په نامه يادېږي تړل ې ږ‬
‫شحم ژونكو(‬
‫ي‬ ‫د ‪ adipokines-resistin‬او ‪ adiponectin‬افراز له‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ )adipocyt‬څخه زياتوي او ‪ Adeponectine‬د انسولينو په وړاندې د‬

‫بل خوا د ‪ Resistin‬له افراز څخه مخنيوى‬ ‫انساجو حساسيت ډېروي‪ ،‬له ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫كوي او د انسولينو ضد مقاومت د كمښت المل‬
‫چ ښكاره شوې ‪ Thiazolidinedione‬د ګلوكوزو انتقالونك(‬ ‫لكه څرنګه ې‬
‫ٓ‬
‫شحم اسيدونو د كمښت‬ ‫ي‬ ‫چ دا بيا د ازادو‬
‫‪ GLUT 1‬او ‪ )GLUT 4‬ډېروي‪ ،‬ې‬
‫ګرچ‪ ،‬په ځيګر ېك د ګلوكوزو توليد كموي‪ ،‬د ‪ Preadipocyte‬او‬ ‫ي‬ ‫سبب‬
‫ټولګ په‬
‫ې‬ ‫ګرچ او د ‪ Biguanide‬د‬ ‫ي‬ ‫ډېرواىل المل‬
‫ي‬ ‫‪ adipocyte‬د توپې د‬
‫كېي‪.‬‬ ‫شان دغه درمل هم د ‪ Hypoglycemia‬د منځ ته راتلو المل نه ې ږ‬
‫چ د دې ګروپ لومړي درمل وو او په كلينيك ېك ډېره‬ ‫‪ Troglitazone‬ې‬
‫اغېو او په ځيګر باندې د ناوړه تاثې‬ ‫استفاده ورڅخه كېده‪ ،‬د ډېرو ناوړه ې‬
‫كفان المل‬‫چ د ځيګر د عدم ي ې‬ ‫كېي ‪،‬ځكه تر دې ې‬ ‫له كبله اوس نه كارول ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫هم كېداى ي‬
‫ټولګ اړوند دوه ډوله نور درمل ‪ rosiglitazone‬او ‪pioglitazone‬‬ ‫ې‬ ‫د دې‬
‫كېي‪ ،‬نوموړي درمل هم په يوازې توګه او هم له‬ ‫اوس مهال كارول ې ږ‬
‫‪ Metformine ، Sulfonylurea‬او انسولينو رسه په ګډه استعمال‬
‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬نو ‪ Hb A1c‬له ‪2-1%‬‬ ‫چ په يوازې ډول واخيستل ي‬ ‫ش‪ .‬كله ې‬ ‫كېداى ي‬
‫ش ‪،‬نو له‬ ‫ژ‬
‫چېې له انسولينو رسه يوځاى استعمال ي‬ ‫اوىل‪ ،‬كه ې‬‫پورې ښكته ر ي‬
‫چ كله‬ ‫ګرچ‪ ،‬تر دې ې‬ ‫ي‬ ‫‪ 50-30 %‬پورې د انسولينو د دوز د كمښت المل‬
‫كېي‪ .‬د ‪ Metformine‬او‬ ‫كله د انسولينو تطبيق ته اړتيا هم نه ليدل ې ږ‬
‫‪ Thiazolidinedione‬د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د ‪ Hypoglycemia‬د منځ‬ ‫كارون او استعمال ښېګڼه دا ده‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫يوځان‬‫ي‬

‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫ته راتلو سبب نه‬
‫كنېوالى‪ ،‬د‬ ‫نس ړ‬ ‫ژ‬
‫ګاليسيم ي‬ ‫ي‬ ‫يواچ ‪ sulfonylurea‬ي ېن‬ ‫ې‬ ‫چ‬‫هغه خلك ې‬
‫ګاليسيم ډېره ښه‬‫ي‬ ‫‪ Rosiglitazone‬او ‪ Pioglitazone‬په اضافه كولو ي ېن‬
‫ولېي‪.‬‬ ‫كنې ې ږ‬ ‫ړ‬
‫چ المل ي ېن‬ ‫ولېي‪ ،‬ې‬ ‫كنې ې ږ‬ ‫د ‪ 25 %‬ناروغانو ګاليسيميا په دې درملو نه ړ‬
‫پرمختلل ‪ Insulinopenea‬يا د انسولينو كمښت دى‪.‬‬ ‫ې‬
‫ان‬‫قلن وع ي‬
‫‪ Thiazolidinedine‬رس ېبېه په ګلوكوزو په لېپيډونو او نورو ي‬
‫اغېه كوي‬ ‫ې‬ ‫خطرناكو فكټورونو( ‪ )Risk Factor‬باندې هم‬
‫ګرچ( – ‪LDL‬‬ ‫ي‬ ‫كولسېولو د لوړېدو المل‬ ‫ړ‬ ‫‪ Rosiglitazone.‬د‬
‫ٓ‬
‫شحم‬‫ي‬ ‫‪ ۵۱ Cholestrole‬فيصده او ‪ ۰۱ HDL‬فيصده)‪ ،‬بر خالف ازاد‬
‫اكمېي او د ‪ Triglyceride‬په سويه ېك له‬ ‫اسيدونه له ‪ 15-8 %‬پورې ر ې ږ‬
‫چد‬ ‫څې ېن دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫‪ Placebo‬رسه څه توپې نه دى ليدل شوى ‪ .‬ې ړ‬
‫چ په‬ ‫رسوونك نه دي‪ ،‬لكه څنګه ې‬ ‫ي‬ ‫كولسېولو دغه بدلونونه زيان‬ ‫ړ‬
‫‪،‬چ د ‪atherogenic‬‬ ‫څې ېن تررسه شوي‪ ،‬نو ليدل شوي ې‬ ‫‪ Troglitazone‬ې ړ‬
‫كوچنيو غلظت لرونكو ‪ LDL-Cholestrole‬ذراتو څخه يو اوښتون ‪،‬لويو‬
‫لږ غلظت لرونكو ‪ LDL-Cholestrol‬ذراتو ته موجود دى‪.‬‬
‫‪ Pioglitazone‬په ‪ Triglyceride‬ېك ‪ 9 %‬كمښت او په ‪HDL‬‬
‫چ د ټولو‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫‪ cholestrole‬ېك ‪ 15 %‬ډېرواىل څرګندوي‪ ،‬په‬
‫اوىل‪.‬‬
‫كولسېولو او ‪ LDL-Cholestrol‬په سويه ېك څه بدلون نه ر ي‬ ‫ړ‬
‫مخك ېن ‪ Troglitazone‬اخيستل او‬ ‫ې‬ ‫چ‬‫يادون وړ ده هغو ناروغانو ته ې‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫اوس ‪ Pioglitazone‬او ‪ Roseglitazone‬ورته پيل شوي په ‪ Hb A1c‬او‬
‫اغېې څرګندې شوي دي‪.‬‬ ‫وزن باندې ېن له مخكنيو درملو رسه مشابه ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ړ‬
‫كولسېولو‬ ‫اخل د ټولو‬
‫چ ‪ Pioglitazone‬ي‬‫په مقايسوي ډول هغه وګړي‪ ،‬ې‬
‫يعن ‪ LDL – cholestroles‬او ‪Triglyceride‬‬ ‫ي‬ ‫‪)(Total Cholestrole‬‬
‫څېنو دا‬‫اخل ښكته وي‪ .‬ې ړ‬
‫چ ‪ Rosiglitazone‬ي‬ ‫كچه ي ېن تر هغو ناروغانو ې‬
‫چ ‪Thiazolidindione‬‬ ‫هم څرګنده كړې ې‬

‫‪،Matrix Metalboproteinase 9 ،Plasminogen activator‬‬

‫د ‪Inhebetor Type 1‬‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫سون د راټيټېدو المل‬
‫ې‬ ‫‪ C-Reactive‬او ‪ Interleukin-6‬د‬
‫‪Protien‬‬
‫چ د ‪ Thiazolidinedione‬په وسيله‬ ‫څې ېن د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬ ‫ځين ې ړ‬ ‫ي‬
‫بن د‬‫يك ې‬
‫بيوشيميك او هستولوژ ي‬
‫ي‬ ‫الكوىل ناروغيو د‬
‫ي‬ ‫درملنه د ځيګر د غې‬
‫واىل سبب شوي دي‪ ،‬له دې امله دغه درمل په ‪Metabolic‬‬ ‫ښه ي‬
‫‪ Syndrome‬ېك ډېر مؤثر دي ‪.‬‬
‫ٓ‬
‫‪ Thiazolidinedione‬له زيان څخه وروسته د ملسا عضالتو له تكثې يا‬
‫چ‬‫داش راپورونه موجود دي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫ډېرواىل څخه مخنيوى كوي همدارنګه‬ ‫ي‬
‫‪ Troglitazone‬او ‪ Pioglitazone‬د ‪ Cronary Stent‬له ځاى په ځاى‬
‫كولو څخه وروسته د ‪ Neointemal‬له ارتشاح څخه مخنيوى كوي‪ .‬يوه‬
‫چ ‪ Rosiglytazone‬په ادرار ېك د البومينو او‬ ‫څېنه دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫بله ې ړ‬
‫كراتېنينو د اطراح نسبت كموي‪.‬‬
‫ش دا هم د‬ ‫ژ‬
‫چ كېداى ي‬ ‫وين كمښت ليدل شوى‪ ،‬ې‬ ‫په ‪ 4%‬ناروغانو ېك د ې‬
‫اغېو له كبله وي‪ ،‬نه د رسوكروياتو د كمښت‬ ‫نوموړو درملو د ‪ Dilutional‬ې‬
‫له امله‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ انسولي يا ‪ sulfonylurea‬يوځاى‬ ‫د وزن ډېرېدل په ځانګړې توګه كله ې‬

‫كېي ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ش ليدل ې ږ‬
‫وررسه واخيستل ي‬
‫چ ‪Rosiglitazone‬‬ ‫‪ Edema‬يا پړسوب له ‪ 40-30 %‬په هغو كسانو ېك ې‬
‫اخل ليدل شوې‪ ،‬همدارنګه هغه‬ ‫ي‬ ‫يا ‪ Pioglitazone‬په يوازې توګه‬
‫اخل له ‪%‬‬
‫چ له انسولينو رسه يوځاى ‪ Thiazolidinedione‬ي‬ ‫ناروغان ې‬
‫چ دا پېښه د ‪ CHF‬المل‬ ‫‪ 15-10‬پورې ‪ edema‬يا پړسوب څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫هم كېداى ي‬
‫ټولن( ‪ )NYHA‬له‬
‫ې‬ ‫چ د نيويارك د زړه‬‫ادون وړ ده هغو ناروغانو ته ې‬ ‫دي ې‬
‫ټولګ رسه مشابه د زړه عدم كفايه يا ‪ CHF‬لري‪ ،‬بايد‬ ‫ې‬ ‫څلورم‬
‫ې‬ ‫ېم او‬
‫در ې‬
‫نس‪.‬‬ ‫ژ‬
‫توصيه ي‬
‫چ كله د‬‫د ‪ Rosiglitazone‬په باب نوي راپورونه د دې څرګندوى دي‪ ،‬ې‬
‫چ د درملو له‬ ‫ګرچ‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫ابوونك ‪ Macular Edema‬المل‬ ‫ې‬ ‫ډېرې خر‬
‫پرېښودلو څخه وروسته ېبېته له منځه‬
‫دوز له ‪ 4-8 mg‬په ورځ ېك او د ‪ Pioglitazone‬دوز له ‪15-45‬‬
‫چ‪ .‬د ‪Roiglitazone‬‬ ‫ي‬

‫چ نوموړي درمل دې له ډوډۍ رسه‬ ‫‪ mg‬په ورځ ېك دى او ضور نه ده‪ ،‬ې‬

‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫يوځاى وخوړل ي‬
‫كېي او‬
‫‪ Rosiglitazone‬د ‪ CYP 2C8‬ايزوانزايم په وسيله ميتابواليز ې ږ‬
‫‪ Pioglitazone‬د ‪ CYP2c8‬او ‪ CYP 3A4‬ايزو انزايمونو په وسيله‬
‫كېي‪ .‬له دې امله دغه درمل د ‪ Troglitazone‬پر خالف د‬ ‫ميتابواليز ې ږ‬
‫چېې د ځيګر‬ ‫ګرچ‪ ،‬خو رسه له دې هم كه ې‬ ‫ي‬ ‫‪ Hepatotoxicity‬المل نه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ناروغ موجوده وي يا د ‪ ALT‬كچه ‪ 2.5‬ځله لوړه وي‪ ،‬نو بايد د دې‬

‫ي‬ ‫فعاله‬
‫وش‪.‬‬‫ژ‬
‫درملو له وركړې څخه ډډه ي‬
‫درملن په بهې‬
‫ې‬ ‫درملن په پيل او د‬
‫ې‬ ‫كتن بايد د‬
‫د ځيګر د وظيفوي فعاليت ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ېك تررسه ي‬
‫چ د ګلوكوزو د جذب مخنيوى كوي‪:‬‬
‫‪ -3‬هغه درمل ې‬
‫دغه درمل په كولمو ېك د ‪ α-Glucosidase‬انزايم نیه كوي او په بازار ېك‬
‫يعن ‪ Acarbose‬او ‪ Miglitole‬موجود دي‪ .‬دغه دواړه‬ ‫ي ېن دوه ډوله ي‬
‫مشتقات د ‪ α-amylase ،Glucoamylase‬او ‪ Sucurase‬قوي نیه‬
‫اغېه او په ‪ Trehalase‬او‬ ‫كوونك دي‪ ،‬خو په ‪ Isomaltase‬لږه ې‬ ‫ي‬
‫اغېه لري‪.‬‬
‫‪ Lactase‬ډېره لږه ې‬
‫‪ Acarbose‬د كولمو له ‪ Disuccharidase‬رسه د نورو كاروبوهايډېرټونو‬
‫او ‪ Sucrose‬په پرتله د يوځاى كېدلو ‪ ۱۰۰۰‬ځله ډېر ميالن لري‪ .‬د‬
‫اساش توپې د نوموړو په جذب ېك دي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫‪ Acarbose‬او ‪ Miglitol‬تر منځ‬
‫ساختمان بڼه له ‪ Tetrasachride‬رسه‬‫ي‬ ‫ماليكوىل كتله او‬
‫ي‬ ‫د ‪Acarbose‬‬
‫ورته واىل لري او په ډېره كمه اندازه (تقريبا ‪ 2%‬په شا او خوا ېك) د‬
‫ساختمان لحاظ‬
‫ي‬ ‫‪ Microvillar‬له غشاء څخه ېتېېږي ‪ Miglitol،‬په‬
‫ګلوكوزو ته ورته دى او د جذب وړتيا لري‪ ،‬نوموړي دواړه درمل د‬
‫اوىل او له ‪Post Prandial‬‬ ‫كاربوهايډرېټونو په جذب ېك ځنډ ر ي‬
‫هايېګاليسيميا څخه مخنيوى كوي ‪.‬‬

‫‪:Acarbose -a‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫درملن په پيل ېك‬ ‫ې‬ ‫د ‪ 50 mg‬او ‪ 100 mg‬تابلېټونه په شكل موجود دي‪ ،‬د‬
‫ياتېي‬ ‫يچ ډول ز ې ږ‬ ‫كېي‪ .‬دوز ېن په تدر ي‬ ‫ورچ دوه ځله اخيستل ې ږ‬ ‫ې‬ ‫‪ 50 mg‬د‬
‫رسېي‪ .‬په ‪Post Prandial‬‬ ‫او تر ‪ 100 mg‬په ورځ ېك درې ځلو ته ې ږ‬
‫اغېې له امله بايد‬ ‫ش ې‬ ‫هايېګاليسيميا باندې د نوموړو درملو د ې‬
‫ش‪ ،‬د ډيابټ‬ ‫ژ‬
‫‪ Acarbose‬د ډوډۍ له لومړۍ مړۍ رسه يوځاى واخيستل ي‬
‫ګاليسيم له ‪ 50-30 %‬پورې‬ ‫ي‬ ‫يا خوږې د ناروغانو ‪ Post Prandial‬هايې‬
‫راټيټوي او د ‪ HbA1c‬په ‪ 1 -5.0 %‬پورې راښكته كولو ېك مرسته كوي‪.‬‬
‫چ د ‪ 20 %‬څخه تر ‪ 30 %‬ناروغانو ېك‬ ‫اغېه ې‬ ‫د دې درملو ډېره لويه ناوړه ې‬
‫اصل‬
‫ي‬ ‫كېي ‪ Flatulence‬يا د كولمو باد دى‪ ،‬د نوموړې ستونزې‬ ‫ليدل ې ږ‬
‫بكېياوو په وسيله په ګاز‬ ‫چد ړ‬ ‫المل ناهضم شوي كاربوهايډرېټونه دي‪ ،‬ې‬
‫كېي‪،‬‬ ‫ناسن المل ې ږ‬ ‫ې‬ ‫بدلېي‪ ،‬په ‪ 30 %‬نورو ناروغانو ېك د ډېر شديد نس‬ ‫ېږ‬
‫چ‬ ‫اغېې كه څه هم ناوړه دي‪ ،‬خو د ډيابټ ناروغ دې ته هڅوي‪ ،‬ې‬ ‫دغه ې‬
‫كنېول‬ ‫ګاليسيم په ړ‬
‫ي‬ ‫اوىل او دا بدلونه په خپله د‬ ‫په خپل خوراك ېك بدلون ر ي‬
‫ېك مرسته كوي‪.‬‬
‫نس كېداى‬ ‫ژ‬
‫په يوازې توګه د ‪ Acarbose‬اخيستل د هايپوګاليسيميا سبب ي‬
‫ش‪،‬‬ ‫ژ‬
‫چېې له انسولينو يا ‪ Sulfonylurea‬رسه يوځاى واخيستل ي‬ ‫او كه ې‬
‫نو د دغو درملو د هايپوګاليسيميا خطر ډېروي‪.‬‬
‫چ ‪ Acarbose‬د ځيګر د ‪Amino‬‬ ‫څې ېن د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬ ‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬
‫ګرچ په ېتېه بيا كه په ورځ ېك له ‪300 mg‬‬ ‫ي‬ ‫‪ Transferase‬د لوړېدو المل‬
‫ش او د درملو له پرېښودلو څخه وروسته دغه اندازه‬ ‫ژ‬
‫څخه ډېر واخيستل ي‬
‫استنېي‪.‬‬
‫ډېره ژر نورمال حالت ته ر ې ږ‬
‫غذان رژيم ‪،Sulfonylurea،‬‬ ‫ي‬ ‫چد‬ ‫په ‪ UK PDS‬ېك تقريبا ‪ 2000‬ناروغان ې‬
‫درملن الندې وو د ‪ Acarbose‬او‬ ‫ې‬ ‫‪ Metformine‬او انسولينو تر‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫درملن الندې ونيول شول د درې كلونو په ترڅ ېك وليدل‬ ‫ې‬ ‫‪ Placebo‬تر‬
‫پرېښودىل وو‬
‫ي‬ ‫اغېو له كبله درمل‬
‫هضم ناوړه ې‬‫ي‬ ‫چ ‪ 60 %‬وګړيو د‬ ‫شول‪ ،‬ې‬
‫ډىل‬
‫درملن ته ي ېن ادامه وركړې وه د ‪ Placebo‬د ې‬
‫ې‬ ‫چ‬‫پان ‪ 40 %‬ناروغانو ې‬
‫او ې‬
‫يا ګروپ په پرتله ي ېن ‪ 5.0 %‬ټيټ ‪ Bb A1c‬درلودل‪.‬‬

‫‪:Miglitol -b‬‬
‫اغېې ي ېن ‪ Acarbose‬ته ورته دي‪ ،‬د دويم ټايپ هغو ناروغانو ته‬ ‫كلنينيك ې‬‫ي‬
‫كنېول‬ ‫ګاليسيم ي ېن نه وي ړ‬
‫ي‬ ‫اخل او‬
‫غذان رژيم او يا ‪ Sulfonylurea‬ي‬ ‫چ يي‬ ‫ې‬
‫يعن ‪ 25 mg‬په ورځ ېك درې‬ ‫كېي‪ ،‬په پيل ېك ډېر ټيټ دوز ي‬ ‫شوي توصيه ې ږ‬
‫ورچ‬
‫ې‬ ‫معموىل ‪ Maintenance‬دوز ي ېن ‪ 50 mg‬د‬ ‫ي‬ ‫كېي‪.‬‬‫ځله اخيستل ې ږ‬
‫ځين ناروغان د نوموړو درملو د دوز له‬ ‫ي‬ ‫ښان‬‫درې ځله دى‪ .‬كه څه هم ي ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫زياتواىل څخه تر ‪ 100 mg‬پورې په ورځ ېك درې ځله ګټه اخيستالى ي‬
‫يادون وړ‬
‫ې‬ ‫اغېې ي ېن د ‪ Acarbose‬په شان دي‪ .‬د‬ ‫هضم سيسټم ناوړه ې‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫كېي او له بدلون څخه پرته د پښتورګو له‬ ‫چ دا درمل نه ميتابواليز ې ږ‬ ‫ده ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫الرې دفع ې ږ‬
‫كوونك بايد وكوالى‬‫ي‬ ‫د تيوري له نظره د جذب وړ ‪ α-Glucosidase‬نیه‬
‫ژ‬
‫چ د ګاليكوجن په‬ ‫چ د يوه يا ډېرو ‪ α-Glucosidase‬انزايمونو ې‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫ي‬
‫مېتابولېم او د ګاليكوپروټينونو په ‪ Biosynthesis‬ېك ونډه لري د كمښت‬ ‫ې‬
‫سېومو‬ ‫پېښېي‪ ،‬ځكه د دې درملو غلظت په ې‬ ‫ژ‬
‫داش نه ې ږ‬ ‫ش‪ ،‬خو عمال ې‬ ‫المل ي‬
‫ېك له ‪ 200 – 1000‬ځله د هغو د الزم غلظت څخه كم دى‪ ،‬له دې امله‬
‫چ د ژونكو دننه ‪ α-Glucosidase‬نیه كړي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫نس كوالى ې‬ ‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫د پښتورګو په عدم كفايه ېك د نوموړو درملو له استعمال څخه بايد ډډه‬

‫چ اطراح ي ين ناسمه وى‪.‬‬ ‫ژ‬
‫وش‪ ،‬ځكه ې‬
‫ي‬

‫‪:Incretins -4‬‬
‫چ د نوموړو درملو مساوي مقدار د‬ ‫ژ‬
‫ترهغ ي‬
‫ي‬ ‫ش‬‫چ ګلوكوز وخوړل ي‬ ‫كله ې‬
‫ش‪ ،‬درې حن څلور ځله ډېر د انسولينو د افراز‬ ‫ژ‬
‫وريد له الرې واخيستل ي‬
‫اصل المل د كولمو هورمونونه په ېتېه بيا‬ ‫ي‬ ‫چ د دې‬‫كېي‪ ،‬ې‬
‫المل ې ږ‬
‫‪ Glucagon-Like Peptide 1‬او ‪Glucose-CIP1) Dependent‬‬
‫چ د ګلوكوزو اړوند د انسولينو‬ ‫‪ )Insulinotropic Polypeptide‬دي‪ ،‬ې‬
‫افراز ته شدت وركوي‪.‬‬

‫نومېي د ډيابټ د دويم ټايپ په‬ ‫ېږ‬ ‫چ( ‪)Incretin Effect‬‬ ‫اغېې ې‬ ‫دغه ې‬
‫كم وي او د( ‪ )GIP-1‬افراز‪ ،‬زيانموي ‪ ،‬له همدې امله كله‬ ‫ناروغانو ېك ې‬
‫ش‪ ،‬نو د انسولينو افراز ي ېن ډېرېږي او په‬ ‫ژ‬
‫چ ‪ GLP-1‬ناروغانو ته تطبيق ي‬ ‫ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫پايله ېك ي ېن د ګلوكوزو سويه ټيټه ې ږ‬
‫اغېه لري او د ‪ Sulfonylurea‬د مركباتو‬ ‫‪ GLP-1‬د انسولينو په افراز لږه ې‬
‫اغېه ي ېن لږ ده‪ ،‬نو‬
‫چ ‪ Normoglycemia‬دي ې‬ ‫برخالف په هغو وګړو ېك ې‬
‫ځكه ي ېن د ‪ Hypoglycemia‬خطر ډېر كم دې ‪.‬‬
‫د انسولينو په افراز رس ېبېه‪ ،‬دغه د كولمو هورمونونه‪ ،‬په پانقراس او له‬
‫بېلګ په توګه د‬ ‫ې‬ ‫اغېې هم لري‪ ،‬د‬ ‫ځين نورې ې‬ ‫ي‬ ‫پانقراس څخه بهر‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ امله ي ېن د ‪ Hyperglucagonemia‬څخه‬ ‫‪ Glucagone‬افراز كموي‪ ،‬ې‬

‫چ د شكر په ناروغانو ېك موجوده وي‪ ،‬مخنيوى كړي او‬ ‫ې‬
‫‪ Post Prandial‬هايېګاليسيميا اصالح كوي‪.‬‬
‫مړين‬
‫ې‬ ‫چ ‪ GLP-1‬د ‪ Islet‬ژونكو د ‪apoptotic‬‬ ‫تجروبو دا څرګنده كړې‪ ،‬ې‬
‫مړين) څخه په كلچر ېك مخنيوى كوي‪ ،‬همدارنګه په موږكانو‬ ‫ې‬ ‫(پالن شوې‬
‫مړين څخه‬ ‫ې‬ ‫ېك د ‪ Streptozotocin‬په وسيله د ژونكو د ‪apoptotic‬‬
‫ٓ‬
‫چ د ‪ GLP-1‬د اخذو‬ ‫چ ‪ Exendin-4‬يا ‪ Exenatide‬ې‬ ‫وروسته‪ ،‬ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ش مخنيوى ي ېن ې ږ‬
‫انتاګونېست دى يوځاى وركړل ي‬
‫چ‬ ‫اوىل ې‬
‫اغېې كوي او په تشېدلو ېك ي ېن ځنډ ر ي‬ ‫‪ GLP-1‬په معده باندې هم ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫ډېرواىل المل ې ږ‬
‫ي‬ ‫په پايله ېك ي ېن د ګلوكوزو د جذب د‬
‫ٓ‬
‫عصن سيسټم او‬ ‫ي‬ ‫اخذې په مركزي‬ ‫همدارنګه د ‪GLP-1‬‬
‫ان موږكانو ته د‬ ‫‪ Intracerebroventricular‬ېك موجودې دي‪ .‬صحر ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ GLP-1‬تطبيق د خوړلو د نیه سبب‬
‫اخل لږ لوږه لري‪ ،‬دا څرګنده‬ ‫چ د ‪ GLP-1‬انفيوژن ي‬ ‫د ډيابټ هغه ناروغان ې‬
‫چ د نوموړو‬ ‫اصل علت ېن د معدې په ځنډ تشېدل دي او يا دا ې‬ ‫ي‬ ‫چ‬‫نه ده ې‬
‫اغېو له امله‪.‬‬
‫درملو د مركزي ې‬

‫‪:Exenatide -A‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ك رسه د )‪ Dipeptidyl Peptidase-4 (DPP-4‬په وسيله‬ ‫‪ GLP-1‬په چټ ۍ‬

‫اغېو لپاره په‬ ‫كلينيك ې‬
‫ي‬ ‫كېي‪ ،‬له دې امله د نوموړې مادې د‬ ‫‪ Proteolyse‬ې ږ‬
‫دوامداره توګه انفيوژن ته اړتيا لري‪.‬‬
‫ٓ‬
‫‪ Exendin-4‬يا ‪ Exenatide‬د ‪ GLP-1‬د اخذو يو ‪ Antagonist‬يا ضد‬
‫(چ يو ډول زهرجنه چلپاسه ده) له الړو څخه‬ ‫چ د ‪ Gilamonster‬ې‬ ‫دى‪ ،‬ې‬
‫كېي او د ‪ DPP-4‬د اغ ېېو په وړاندې ډېر مقاومت لري او د ډيابټ د‬ ‫جال ې ږ‬
‫کېي‪،‬‬ ‫پوستك الندې زرق ې ږ‬‫ي‬ ‫دويم ټايپ ناروغانو ته په ورځ ېك دوه ځله تر‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫وين د ‪ Hb A1c‬د ښكته المل‬ ‫چد ې‬ ‫ې‬
‫څې په ‪ Glucagon‬او معده‬ ‫چ ‪ Exenatide‬د ‪ GLP-1‬په ې‬ ‫داش ښكاري‪ ،‬ې‬ ‫ې‬
‫مخك‬
‫ې‬ ‫چ‬‫چ د دويم ټايپ ناروغانو ې‬ ‫څې ېن دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫‪.‬‬
‫اغېې كوي ې ړ‬ ‫هم ې‬
‫اخيسن وي د ‪ Exenatide‬اضافه‬ ‫ي‬ ‫ي ېن ‪ sulfonylurea‬يا ‪Metformine‬‬
‫كول د هغو د ‪ Hb A1c‬سويه له ‪-4.0‬‬
‫‪ 6.0 %‬پورې د ‪ 03‬اونيو په اوږدو ېك راټيټوي او رس ېبېه پر دې ليدل شوې‪،‬‬
‫اون‬
‫چ ‪ 08‬ۍ‬ ‫څې ېن ې‬‫چ دا درمل د ‪ 6-3‬پونډو پورې وزن هم كموي‪ .‬نورې ې ړ‬ ‫ې‬
‫پان شوي‬ ‫پس توګه ټيټ ې‬ ‫چ ‪ Hb A1c‬په پرله ې‬ ‫ي ېن دوام كړى‪ ،‬څرګندوي ې‬
‫چ تر لسو پونډو پورې وزن كم شوى‪.‬‬ ‫او د وزن بايللو نور هم دوام موندىل‪ ،‬ې‬
‫چ ‪40 %‬‬ ‫اغېې عبارت دي له‪ Nausea :‬يا زړه بدواىل ې‬ ‫د دې درملو ناوړه ې‬
‫كېي‪ ،‬په دوز پورې اړه لري او د وخت په ېتېېدلو رسه‬ ‫ناروغان پرې اخته ې ږ‬
‫كمېي‪.‬‬ ‫ېږ‬
‫چ له دې درملو رسه يوځاى‬ ‫هايپوګاليسيم خطر په هغو ناروغانو ېك ې‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫اخل ډېر زيات دى‪ .‬د ‪ 5 mcg‬او ‪ 10 mcg‬ويالونو په ډول‬ ‫‪ Sulfonyurea‬ي‬
‫دقيق‬‫ې‬ ‫تهيه شوي‪ ،‬په پيل ېك ‪ 5 mcg‬د سهار او ماښام له ډوډۍ څخه ‪۰۶‬‬
‫چ د تحمل په صورت ېك ي ېن دوز ‪ 10 mcg‬په ورځ ېك‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫مخك پيل ې ږ‬ ‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ‬ ‫دوه ځلو ته لوړېږي‪ .‬د دې درملو ثبات تر انسولينو ډېر لږ دى او ي ي‬

‫ښان ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د زرق د وختونو تر منځ په ساړه محيط ېك وساتل ي‬

‫‪:Sitagliptin -B‬‬
‫چ په بدن ېك د افراز شوي ‪GLP-1‬‬ ‫اك نیه كوونك ده‪ ،‬ې‬ ‫د ‪ DDP-4‬يو خور ي‬
‫چ دا درمل د‬ ‫څې ېن د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬ ‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫اغېې زياتوي‪،‬‬ ‫او ‪ GIP‬ې‬
‫ش او‬ ‫ژ‬
‫كچ په ټيټولو ېك ښه رول لري كه په يوازې توګه وكارول ي‬ ‫ګلوكوزو د ې‬
‫چ له ‪ Metformine‬او ‪ Pioglitazon‬رسه يوځاى وي‪ .‬په بېالبېلو‬ ‫يا دا ې‬
‫څېنو ېك ي ېن د ‪ HbA1c‬اندازه له‬
‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬
‫معموىل دوز ‪ 100 mg‬په‬ ‫ي‬ ‫‪ 4.1-5.0%‬پورې ثبت شوې‪ .‬د ‪Sitagliptin‬‬
‫ورځ ېك يوځل‬
‫چېې له پښتورګو څخه د ‪ Creatinin Clearance‬اندازه له ‪30-‬‬ ‫دى‪ ،‬كه ې‬
‫اټيټېي او‬
‫كمېي او ‪ 50 mg‬ته ر ې ږ‬
‫‪ 50 ml/min‬وي‪ ،‬نو د نوموړو درملو دوز ې ږ‬
‫چېې ‪ Creatinin Clearance‬په يوه دقيقه ېك له ‪ 30 ml‬څخه لږ‬ ‫كه ې‬
‫وي‪ ،‬نو د ‪ Sitagliptin‬دوز ‪ 25 mg‬ته راكوزېږي‪.‬‬
‫بدواىل او كانګو المل نه‬
‫ي‬ ‫د ‪ exenatide‬برخالف ‪ Sitagliptin‬د زړه د‬
‫كمېي‪ ،‬ناوړه‬‫ګرچ‪ .‬همدارنګه د نوموړو درملو په اخيستلو رسه وزن هم نه ې ږ‬ ‫ي‬
‫تنفس سيسټم انتانات او ‪ Nasopharyngitis‬دي او دغه راز‬ ‫ي‬ ‫اغېې ي ېن د‬ ‫ې‬
‫په يوه ‪ mcl‬ېك د ‪ 200‬ژونكو په اندازه د نيوټروفيلونو ډېرواىل هم منځ ته‬
‫راوړي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪،Cytokine‬‬ ‫د ودې فكټورونه ) ‪،(Growth Factors‬‬

‫شمې ‪،Neuropeptides‬‬ ‫ې‬ ‫سبسېېټ ‪ .‬يو‬‫ړ‬
‫‪ Chemokines‬ډېر ځواكمن ‪ DDP-4‬تشكيلوي‬
‫كوونك د ‪ Neuropeptide Y‬او ‪ Substance P‬د‬ ‫ي‬ ‫د ‪ DPP-4‬نیه‬
‫څېنو له يوه كال څخه په‬
‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫ګرچ‪ ،‬له دې امله‬
‫ي‬ ‫فعاليت د دوام المل‬
‫اغېې نه دي ثبت كړي‪.‬‬ ‫ډېره موده ېك د نوموړې مادې څه ناوړه ې‬

‫‪ -5‬نور مشتقات‪:‬‬
‫مصنوغ‬
‫ي‬ ‫‪ Pramlintide‬د ‪ )IAPP) Islet Amyloid Polypeptide‬يو‬
‫ش‪ ،‬نو د معدې په تشېدلو‬ ‫ژ‬
‫پوستك الندې تطبيق ي‬
‫ي‬ ‫چ تر‬
‫‪ Analog‬دى ‪،‬كله ې‬
‫اوىل‪ ،‬د ‪ Glucagon‬له افراز څخه مخنيوى كوي او رس ېبېه پر دې‬‫ېك ځنډ ر ي‬
‫يعن لومړي او دويم ټايپ هغو‬ ‫اشتها هم كموي‪ .‬دغه درمل د دواړو ي‬
‫درملن الندې دي تائيد شوي دي‪.‬‬‫ې‬ ‫چ د انسولينو په وسيله تر‬
‫ناروغانو ته ې‬
‫ناروغ د دويم ټايپ درمل‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ يا خوږې‬
‫‪Table 1‬‬
‫اغېو دوام‬
‫د ې‬ ‫ورځن دوز‬ ‫تابلېټونو اندازه‬ ‫درمل‬
‫‪Sulfonylurea‬‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫له ‪ ۶‬نه تر ‪۱۲‬‬ ‫‪ 5.0-2 gr‬په اندازه په دوه يا درې‬ ‫‪500 mg‬‬ ‫)‪(Tolbutamid‬‬
‫ساعتونوپورې‬ ‫وېشلودوزونو رسه‬
‫‪ 01-1 gr‬په ورځ ېك يو ځل يا په تر ‪ ۲۴‬ساعتونو‬ ‫‪100, 250,‬‬ ‫‪Tolosamide‬‬
‫پورې‬ ‫وېشلودوزونو‬ ‫‪500 mg‬‬ ‫)‪(Tolinase‬‬
‫له ‪ ۸‬څخه تر ‪۲۴‬‬ ‫‪ 25.0-1.5 gr 250-500 Acetohexamide‬په ورځ ېك يو ځل يا‬
‫ساعتونوپورې‬ ‫‪ mg‬پهوېشلو دوزونو‬ ‫)‪(Dymelor‬‬
‫‪ ۲۴‬څخه تر ‪۷۲‬‬ ‫‪ 1.0-05 gr 100 & 250‬په ورځ ېك يو ځل‬
‫ساعتونوپورې‬ ‫‪mg‬‬ ‫‪Chlorpropamide‬‬
‫)‪(Diabinase‬‬

‫& ‪ 5.1-20 mg 1.25, 2.5,‬په ورځ ېك يو ځل يا له ‪ ۲۴‬ساعتونو‬ ‫‪Glybaride,‬‬

‫څخه ډېر‬ ‫دوووېشلو دوزونو‬ ‫‪5 mg‬‬ ‫‪Diabeta,‬‬
‫‪micronase‬‬
‫‪ 5.1-12 mg 1.5-3 & 6‬يو ځل يا په ورځ ېك په له ‪ ۲۴‬ساعتونو‬ ‫‪Glynase‬‬
‫څخه ډېر‬ ‫‪ mg‬دوووېشلو دوزونو‬
‫‪ 5.2-20 mg 5 & 10 mg‬په ورځ ېك دوه ځله له له ‪ ۶‬څخه تر ‪۱۲‬‬ ‫‪Glipizide‬‬
‫ساعتونو‬ ‫ډوډۍ‬

‫پورې‬ ‫مخك‬
‫ې‬ ‫دقيق‬
‫ې‬ ‫څخه ‪۳۰‬‬ ‫)‪(Glucotrol‬‬

‫له ‪ ۲۴‬ساعتونو‬ ‫‪ 5.2- 10 mg 2.5-5 & 10‬په ورځ ېك يوځل‬ ‫‪Glucotrol XL‬‬
‫څخه ډېر‬ ‫‪(mg‬معموليدوز) ‪ 20 mg،‬په ورځ ېك‬
‫يعن ‪ Maximal‬دوز‬
‫يو ځل په لوړ ي‬

‫‪Table 2‬‬
‫اغېو‬
‫د ې‬ ‫تابلېټونو‬
‫ورځن دوز‬ ‫درمل‬
‫دوام‬ ‫اندازه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪Maglitinide Analoge‬‬
‫درې‬ ‫‪ 0.5-1 & 2‬د ‪ 5.0-4 mg‬په اندازه په‬ ‫‪Repaglinide‬‬
‫ساعته‬ ‫مخك له‬
‫ې‬ ‫‪ mg‬ورځ ېك درې ځله‬ ‫)‪(Prandin‬‬
‫ډوډۍ‬
‫‪ D-‬مشتقات‬
‫د ‪Phenylalanine‬‬
‫يو نيم‬ ‫‪ 60 60 & 120‬يا ‪ 120 mg‬په ورځ ېك‬ ‫‪Nateglinide‬‬
‫ساعت‬ ‫درې ځله‬ ‫‪mg‬‬ ‫)‪(Starlix‬‬
‫‪Biguanide‬‬
‫له ‪ ۷‬څخه تر‬ ‫& ‪ 1-2.5 gr 500, 850‬يو تابلېټ له‬ ‫‪Metformine‬‬
‫‪ ۱۲‬ساعتونو‬ ‫ډوډۍ رسه يوځاى دوه يا‬ ‫‪1000‬‬ ‫)‪(Glucophage‬‬
‫پورې‬ ‫درې ځله په ورځ ېك‬ ‫‪mg‬‬
‫‪۲۴‬‬ ‫له‬ ‫له ‪ 500‬څخه تر ‪2000‬‬ ‫‪500 mg Extended-Release‬‬
‫ساعتونو څخه‬ ‫‪ mg‬پورې په ورځ ېك يو‬ ‫‪Metformine‬‬
‫ډېر‬ ‫ځل‬
‫‪Thiazolidinedions‬‬
‫‪۲۴‬‬ ‫‪ 4-8 mg‬پورې په ورځ ېك له‬ ‫‪2-4 & 8‬‬ ‫‪Rosiglitazone‬‬
‫يو ځل ساعتونو څخه‬ ‫‪mg‬‬ ‫)‪(Avandia‬‬
‫ډېرې‬
‫‪۲۴‬‬ ‫له‬ ‫‪ 15-45 mg 15-30 & 45‬په ورځ ېك‬ ‫‪Pioglitazone‬‬
‫ساعتونو څخه‬ ‫يو ځل‬ ‫‪mg‬‬ ‫)‪(Actos‬‬
‫ډېرې‬
‫‪α‬‬
‫كوونك‬
‫ي‬ ‫نیه‬ ‫‪-‬‬
‫د ‪Glucosidase‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫څلور‬ ‫‪ 25-100 mg‬په ورځ ېك‬ ‫‪50 & 100‬‬ ‫‪Acarbose‬‬

‫ساعته‬ ‫درې ځله له ډوډۍ څخه‬ ‫‪mg‬‬ ‫)‪(precose‬‬
‫مخك‬
‫ې‬
‫څلور‬ ‫‪ 25-100 mg‬له ډوډۍ‬ ‫& ‪25-50‬‬ ‫‪Miglitol‬‬
‫ساعته‬ ‫مخك‬ ‫ې‬ ‫څخه‬ ‫‪100 mg‬‬ ‫)‪(Glyset‬‬

‫‪Table 3‬‬
‫اغېو دوام‬
‫د ې‬ ‫ورځن دوز‬ ‫تابلېټونو اندازه‬ ‫درمل‬
‫‪Incretins‬‬
‫‪۶‬‬ ‫يعن‬
‫‪ 5 mcg‬په ورځ ېك دوه ځله ي‬ ‫‪5 & 10‬‬ ‫‪Exenatide‬‬
‫‪ mcg‬سهار او ماښام له ډوډۍ څخه يو ساعته‬ ‫)‪(Bytta‬‬
‫مياشن‬
‫ې‬ ‫مخك‪ ،‬له يوې‬ ‫ې‬ ‫ساعت‬
‫هغ دوز ‪10‬‬ ‫ژ‬
‫شد ې‬ ‫وروسته كېداى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ mcg‬ته هم لوړ ي‬
‫‪۲۴‬‬ ‫هغ‬ ‫& ‪ 100 mg 25, 50‬په ورځ ېك يو ځل د ې‬ ‫‪Sitagliptin‬‬
‫چېې ساعته‬ ‫ې‬ ‫معموىل دوز دى‪ ،‬كه‬ ‫ي‬ ‫‪100‬‬ ‫)‪(Januvia‬‬
‫‪ Creatinin Clearance‬له ‪ ۰۳‬تر‬ ‫‪mg‬‬
‫مل لېې په دقيقه ېك وي او كه‬ ‫ړ‬ ‫‪ ۰۵‬ي‬
‫چېې ‪ Creatinin Clearance‬له‬ ‫ې‬
‫دقيق څخه لږ‬‫ې‬ ‫لېې په يق‬ ‫مل ړ‬ ‫‪ ۰۳‬ي‬
‫وي‪ ،‬نو ‪ 25 mg‬په ورځ ېك يو ځل‬
‫كېي‪.‬‬ ‫وركول ې ږ‬
‫نور يا ‪Others‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اخل او د‬
‫چ انسولي ي‬ ‫چ هغو وګړو ته ې‬‫‪ 5 ml‬ويال ې‬
‫لېې ډيابټ په دويم ټايپ اخته دي‪ ،‬په‬ ‫مل ړ‬
‫په هر ي‬ ‫‪Pramlintide‬‬
‫ورچ‬
‫ې‬ ‫ك ‪ 0.6 mg‬ورځ ېك د ‪ 60 mcg‬په دوز د‬ ‫)‪(Symlin‬‬
‫ې‬
‫درې ځله (‪ ۰۱‬يونټه د انسولينو په‬ ‫لري‬
‫چ وروسته‬ ‫ې‬ ‫)‬ ‫ك‬
‫ې‬ ‫نج‬‫رس‬ ‫يونټه‬ ‫‪۱۰۰‬‬
‫بيا ‪ ۱۲۰‬مايكرو ګرامو ته په ورځ ېك‬

‫درې ځله لوړېږي (‪ ۲۰‬يونټه د‬

‫انسولينو په ‪ ۱۰۰‬يونټه رسنج ېك) په‬
‫كانك ونه‬
‫چ ناروغ بايد ې‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬
‫كړي د لومړي ټايپ د ناروغانو لپاره‬‫‪.‬‬
‫‪ 15 mcg‬په ورځ ېك درې ځله پيل‬
‫كېي (‪ ۵،۲‬يونټه د انسولينو په ‪۱۰۰‬‬ ‫ېږ‬
‫يونټه رسنج ېك) او بيا وروسته ‪۵۱‬‬
‫ورچ درې‬‫ې‬ ‫چد‬ ‫هغ ې‬‫مايكروګرامه تر ې‬
‫ورسېي‪ .‬د‬
‫ېږ‬ ‫ځله ‪ ۰۶‬مايكروګرامو ته‬
‫هايپوګاليسيم څخه‬
‫ي‬ ‫چ له‬
‫دې لپاره ې‬
‫مخنيوى شوى وي ‪،‬نو بايد په اول ېك‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د انسولينو دوز ‪ 50 %‬كم ي‬

‫چ د لومړي او دويم ټايپ د انسولينو‬‫څېنو ېك ې‬

‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫شې مياشتنيو‬
‫په ږ‬
‫چ د ‪Placebo‬‬ ‫درملن الندې ناروغانو ېك تررسه شوي ليدل شوي دي‪ ،‬ې‬‫ې‬ ‫تر‬
‫په پرتله ي ېن د ‪ Hb A1c‬په اندازه ېك د ‪ 4.0 %‬په اندازه كمښت منځ ته راغل‬
‫ګرځېدىل‪.‬‬
‫ي‬ ‫او د ‪ 1.7 kg‬وزن د بايللو المل‬
‫ځين‬
‫پان شوى‪ ،‬خو ي‬ ‫د ‪ Hb A1c‬كمښت د دوو راتلونكو كالونو لپاره هم ې‬
‫مخك له‬
‫ې‬ ‫ستن په وسيله‬
‫ې‬ ‫ناروغانو ېبېته خپل وزن اخيسن‪ .‬دغه درمل د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په‬ ‫ژ‬ ‫کېي ‪.‬‬

‫ش‪ ،‬ې‬‫هايپوګاليسيم هم منځ ته راتالى ي‬
‫ي‬ ‫ډوډۍ څخه تطبيق ې ږ‬
‫اغېه لرونكو انسولينو يا هم د مخلوط‬ ‫دې صورت ېك د ډېرې لنډې مودې ې‬
‫شويو انسولينو دوز ‪ 05%‬كموو‪.‬‬
‫چ له ‪ ۰۳‬څخه ‪۰۵‬‬ ‫اغېه ده‪ ،‬ې‬
‫د زړه بدواىل يا ‪ Nausea‬يوه بله ناوړه ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫كېي او د وخت په ېتېېدلو رسه ېبېته اصالح ې ږ‬
‫فيصده خلك پرې اخته ې ږ‬

‫د لومړي ټايپ په ناروغانو ېك د نوموړو درملو دوز په پيل ېك له خوړلو‬

‫چ‬‫مخك ‪ 15mcg‬دى‪ ،‬وروسته ي ېن دوز ‪ 15 mcg‬ډېرېږي‪ ،‬تر څو ې‬ ‫ې‬ ‫څخه‬
‫ورسېي‪.‬‬
‫ېږ‬ ‫مخك‬
‫ې‬ ‫‪ 30 mcg‬يا ‪ 60 mcg‬ته له هر ځل ډوډۍ خوړلو څخه‬
‫هغ دوز په پيل ېك ‪ 60 mcg‬له ډوډۍ څخه‬ ‫د دويم ټايپ په ناروغانو ېك د ې‬
‫‪،‬چ له درېو څخه اوو ورځو پورې د نوموړو درملو دوز ‪120‬‬ ‫مخك دى ې‬ ‫ې‬
‫چ د زړه بدواىل ډېر نه وي ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ mcg‬ته لوړېږي‪ ،‬خو په دې رسط ې‬

‫د يوځاى شويو درملو كارونه‪:‬‬

‫ځين درمل د توليدي كمپنو په وسيله په مختلفو دوزونو رسه يوځاى شوي‬
‫ي‬
‫بېلګ په توګه ‪ Glyboride‬او )‪Glucovance‬‬
‫او بازار ته وړاندې شوي‪ ،‬د ې‬
‫‪ Glipizide ، )Metformine‬او )‪Roseglitazone ، (Metaglip‬‬
‫‪ Metformine‬او ‪Metformine‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Pioglitazone ،‬او ‪، (ACTO Plus Met) Metformine‬‬

‫)‪(Avandamet‬‬
‫او ‪ Pioglitazone ،(Avandaryl) Glimepiride‬او ‪Glimepiride‬‬
‫‪Rosiglitazone‬‬
‫)‪.(Duetact‬‬
‫په نوموړو يوځاى شويو درملو ېك د يوه درمل د ځانګړي دوز عيارول‬
‫کېي‪.‬‬ ‫ر‬
‫چ له همدې كبله اكېا نه كارول ې ږ‬
‫ناشون دي‪ ،‬ې‬
‫ي‬

‫د ګلوكوز راټيټوونكو درملو ټاكنه‬

‫ش‪ .‬د‬ ‫ژ‬
‫كچ په پام ېك نيولو رسه وټاكل ي‬‫ګاليسيم د ې‬
‫ي‬ ‫درملن ډول بايد د‬
‫ې‬ ‫د‬
‫وش‪،‬‬‫ژ‬
‫الرښون ي‬
‫ې‬ ‫فزيك فعاليتونو په باب‬
‫ي‬ ‫غذان رژيم د اصالح( ‪ )MNT‬او‬
‫يي‬
‫چ لږ يا‬
‫هغه ناروغان ې‬
‫منځن ) ‪ FBS‬ي ېن له ‪11.1-13.9 m mol/L (200-250 mg/dL‬‬ ‫ۍ‬
‫هايېګاليسيميا لري‬

‫اك درمل‬ ‫څخه ټيټ وي) ر‬

‫ګاليسيم د يوه خور ي‬
‫ي‬ ‫اكېا د دا ډول ناروغانو هايې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫په خوړلو رسه ډېره ښه ړ‬
‫كنېول ې ږ‬
‫ګاليسيم لري( ‪ FBS‬ي ېن له ‪13.9‬‬
‫ي‬ ‫مختلل هايې‬
‫ې‬ ‫چ ډېره پر‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫اك درمل‬ ‫ژ‬
‫چ خور ي‬ ‫ش ې‬ ‫‪ m mol/L (250 mg/dL‬څخه لوړ وي) كېداى ي‬
‫اغېه وكړي‪ ،‬خو د يوه درمل په وسيله به د هغوى‬ ‫ورباندې ې‬
‫ناشون وي‪.‬‬
‫ې‬ ‫‪ Normoglycemia‬ډېره ستونزمنه او حن‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي او د نوموړي درمل د لوړ دوز له تطبيق‬ ‫په دې پېښو ېك يو درمل پيل ې ږ‬
‫ګاليسيم ي ېن‬
‫ي‬ ‫چ‬‫كېي‪ ،‬تر څو ې‬ ‫څخه وروسته نور درمل هم ورته اضافه ې ږ‬
‫ورسېي‪.‬‬
‫ېږ‬ ‫كچ ته‬ ‫نورماىل ې‬ ‫ې‬
‫ګاليسيم لري( ‪ FBS‬ي ېن له ‪13.9 -16.7‬‬ ‫ي‬ ‫تلل هايې‬‫چ پر مخ ې‬ ‫هغه وګړي‪ ،‬ې‬
‫چ انسولي د‬ ‫‪ m mol/L‬يا‪ 250-300 mg/dL‬پورې وي) ښه به وي‪ ،‬ې‬
‫ش‪ .‬دا درملنه د ‪ Islet‬په ژونكو ته د‬ ‫ژ‬
‫درملن په ډول پيل ي‬ ‫ې‬ ‫لومړن‬
‫ۍ‬
‫داخل انسولينو افراز ښه كوي او‬ ‫ي‬ ‫هايېګاليسيميا د زيان مخنيوى كوي‪ ،‬د‬
‫اك درملو د دوز په ټيټولو ېك هم مرسته وكړي‪ ،‬د‬ ‫ژ‬
‫چ د خور ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫كېداى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ګاليسيم د اصالح په صورت ېك انسولي ېبېته قطع كېداى هم ي‬ ‫ي‬
‫ازوونك لكه‬‫ي‬ ‫د ډيابټ په دويم ټايپ اخته ناروغانو ته د انسولينو افر‬
‫‪ Biguanid‬ونه ‪ αGlucosidase-،‬نیه كوون يك ‪ Thiazolidinedion،‬او‬
‫يواچ توګه (د‬
‫ې‬ ‫انسولي په‬
‫‪ Monotheraphy‬په ډول) كارېږي‪.‬‬
‫عموم‬
‫ي‬ ‫ګن او زيانونه لري‪ ،‬خو په‬ ‫اك درمل ځانګړې ې‬ ‫كه څه هم هر خور ي‬
‫وش‪:‬‬‫ژ‬
‫ډول بايد الندې ټكو ته پاملرنه ي‬
‫كوونك او‬
‫ي‬ ‫ازونك لكه ‪ DPP-IV ،Biguanides‬نیه‬ ‫‪ -۱‬د انسولينو افر ي‬
‫كنېول ېك مرسته‬ ‫ګاليسيم په ړ‬
‫ي‬ ‫‪ Thiazolidinediones‬په ورته توګه د‬
‫كوي( ‪ A1c‬د‪ 2% -1‬په اندازه ټيټوي) او د ‪ α-Glucosidase‬له نیه‬
‫اغېه ډېره ده‪.‬‬ ‫كوونكو څخه ي ېن ې‬
‫ېدونك درمل يو پر بل څه ښه واىل او وړتيا نه لري‪ ،‬هغه درمل بايد‬ ‫ي‬ ‫‪ -۲‬كار‬
‫اغېې‬ ‫كنېول كړي او ناوړه ې‬ ‫ګاليسيم په ښه ډول ړ‬ ‫‪،‬چ د ناروغ‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ش ې‬ ‫وكارول ي‬
‫ناك نه وي‪.‬‬ ‫ي ېن د ناروغ لپاره خطر ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ازونك او د ‪ α-Glucosidase‬نیه كوونكو درملو‬ ‫‪ -۳‬د انسولينو افر ي‬

‫چ‬‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫وين د ګلوكوزو سويه ژر راټيټوي په‬ ‫مشتقات د ې‬
‫ښان له څو اونيو يا مياشتو څخه‬ ‫‪ Biguanide‬او ‪ Thiazolidinediones‬ي ي‬
‫كنېول كړي‪.‬‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫وين‬
‫وروسته د ې‬
‫اغېمن نه دي‪-۵ .‬‬ ‫‪ -۴‬ټول درمل د ډيابټ په دويم ټايپ ناروغانو ې‬
‫كوونك‬
‫ي‬ ‫كوونك ‪ DPP-IV،‬نیه‬ ‫ي‬ ‫‪ ،Biguanides‬د ‪ α-Glucosidase‬نیه‬
‫هايپوګاليسيم المل نه‬
‫ي‬ ‫او ‪ Thiazolidiniones‬په مستقيم ډول د‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬
‫موم‪ ،‬تر څو د هغوى‬ ‫‪ -۶‬ډېر ناروغان له يوه څخه ډېرو درملو ته اړتيا ي‬
‫پرمختلل حالت‬ ‫چ دا حالت د ډيابټ د‬ ‫ژ‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫كنېول ي‬ ‫ي‬
‫ښكارندوى ده‪.‬‬
‫د ‪ Sulfonylurea‬د مستحرصاتو او ‪ Metformine‬په هكله ډېرې‬
‫چ له څو لسېو څخه را په دې خوا كارول‬ ‫تجرون موجودې دي ‪،‬ځكه ې‬ ‫ې‬
‫كېي‪.‬‬‫ېږ‬
‫كوونك‬
‫ي‬ ‫كوونك‪ ،‬د ‪ DPP-IV‬نیه‬ ‫ي‬ ‫چ د ‪ α-Glucosidase‬نیه‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬
‫فكر ې ږ‬
‫پېندل شوي‪ ،‬د‬ ‫او ‪ Thiazolidinedione‬چ په دې وروستيو كلونو ك ې ژ‬
‫ې‬ ‫ې‬
‫اغېې‬ ‫ش ې‬ ‫كنېول له امله په ناروغانو ېك ې‬ ‫ګاليسيم د ړ‬
‫ي‬ ‫اوږدې مودې لپاره د‬
‫كېي‪.‬‬ ‫څېنو ته اړتيا ليدل ې ږ‬ ‫كړي‪ ،‬خو په دې اړوند ال تر اوسه هم ې ړ‬
‫كېي‪،‬‬ ‫په دې وروستيو ېك د ‪ Thiazolidinedione‬مركباتو ته ډېره پاملرنه ې ږ‬
‫اصل پتالوژي ده‪ ،‬له منځه‬ ‫ي‬ ‫چ د دويم ټايپ‬ ‫ځكه د انسولينو ضد مقاومت ې‬
‫وړي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي‪ ،‬ځكه نوموړى درمل‬ ‫ر‬

‫درملن په پيل ېك اكېا ‪ Metformine‬كارول ې ږ‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫اغېې او ټيټه بيه لري‪ ،‬دغه راز د دې درمل‬ ‫‪،‬پېندل شوې ناوړه ې‬ ‫اغېې ې ژ‬ ‫ش ې‬ ‫ې‬
‫وين‬
‫سون ټيټول او په لږه اندازه د ې‬
‫ې‬ ‫ښېګن د وزن كمول‪ ،‬د انسولينو د‬‫ې‬ ‫نورې‬
‫د شحمياتو اصالح ده‪ .‬د دې درملو دوز ‪( SMBG‬په خپله د ګلوكوزو د‬
‫كچ تعي) او ‪ A1c‬د نتائجو په اساس لوړېږي‪.‬‬ ‫ې‬
‫ګاليسيم يوازې په‬
‫ي‬ ‫برچ ناروغانو‬‫ې‬ ‫ېم‬
‫چ د در ې‬ ‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫كېي‪.‬‬‫‪ Metformine‬اصالح ې ږ‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪Metformine‬‬
‫‪A1c‬‬

‫‪Metformin‬‬

‫‪Insulin + Metformine‬‬
‫‪Metformine‬‬

‫ش د انسولينو‬‫ژ‬
‫چ ‪ Metformin‬ته ډېر كېداى ي‬‫پورتن جدول د ډيابټ په دويم ټايپ د اخته ناروغانو درملنه څرګندوي هغه درمل ې‬
‫كوونك او ‪ Exenatide‬دي‪.‬‬
‫ي‬ ‫كوونك‪ ،‬د ‪ DPP-IV‬نیه‬
‫ي‬ ‫افرازونكو ‪ ،Thiazolidinediones،‬د ‪ α-Glucosidase‬نیه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫د ګلوكوزو د راټيټوونكو درملو ګډه درملنه‪:‬‬

‫اغېې كوي‪ ،‬د‬ ‫ش ې‬ ‫شمې درمل په ګډ ډول د ډيابټ په ناروغانو ډېرې ې‬ ‫يو ې‬
‫چ د لومړي او‬ ‫موم‪ .‬له دې امله ې‬ ‫دې درملو دوز په ګډه درملنه ېك تغېنه ي‬
‫مېكانېم يو له بل رسه توپې لري‪ ،‬نو د‬ ‫ې‬ ‫ېدونك درمل د فعاليت‬ ‫ي‬ ‫دويم كار‬
‫اغېې ي ېن ډېرې وي‪.‬‬ ‫كنېول ې‬ ‫ګاليسيم د ړ‬‫ي‬
‫داش‬
‫ې‬ ‫اك درملو څو ګډ مشتقات موجود دي‪ ،‬خو‬ ‫كارون لپاره د خور ي‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫چ د يوه درمل په لوړ دوز د بل درمل په ترتيب اضافه كېدل او بيا‬ ‫شواهد ې‬
‫ېن له اړتيا رسه سم د دوز لوړولو به ډول څه لوړتيا لري‪ ،‬تر اوسه نه دي‬
‫ګاليسيم په پوره ډول‬ ‫ي‬ ‫چېې د دوو درملو په وسيله‬ ‫څرګند شوي‪ ،‬كه ې‬
‫كېي)‪ ،‬نو‬ ‫(چ په هرو درېو مياشتو ېك د ‪ A1c‬په كتنه ټاكل ې ږ‬ ‫ژ‬
‫نس ې‬ ‫اصالح ي‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫بايد دريم درمل او يا هم ‪ Basal Insulin‬ورته پيل ي‬
‫ناروغ اخته‬
‫ۍ‬ ‫چ د اوږدې مودې لپاره په‬ ‫د انسولينو پيل هغو ناروغانو ته ې‬
‫ګاليسم اصالح‬ ‫ي‬ ‫اك درملو ېن‬
‫نسن كمښت ولري او په خور ي‬ ‫او د انسولينو ي‬
‫اك‬ ‫ژ‬
‫چ دې ناروغانو ته انسولي په يوازې او يا له خور ي‬ ‫نس‪ ،‬نو ضوري ده‪ ،‬ې‬ ‫ي‬
‫لرونك‬ ‫اغېه‬ ‫بېلګ په توګه د اوږدې مودې ې‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ش‪ ،‬د ې‬ ‫درملو رسه يوځاى پيل ي‬
‫انسولينو كارول د اسېاحت په حال ېك له ‪ Metformine‬رسه يوځاى‬
‫چېې د ناروغ په وجود ېك انسولي نه‬ ‫چ ډېر ګټور وي‪ .‬كه ې‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫كېداى ي‬
‫چ په‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫ورچ څو ځله د انسولينو زرقولو ته اړتيا ليدل ې ږ‬ ‫افرازېږي‪ ،‬نو د ې‬
‫اخل ‪،‬له دې‬ ‫دې صورت ېك دوى د لومړي ټايپ ناروغانو ته ورته انسولي ي‬
‫ګاليسيم په دويم ټايپ ناروغانو ېك دوامداره وي‪ ،‬نو له اړتيا‬ ‫ي‬ ‫چ هايې‬ ‫امله ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ورچ‬
‫ې‬ ‫رسه سم د ‪ FBS‬په نظر ېك نيولو رسه د انسولينو دوزدوي يا درې‬
‫وروسته ‪ 01%‬ډېرېږي‪.‬‬
‫دغه ناروغان د انسولينو ضد مقاومت لري‪ ،‬نو له همدې كبله دغه كسان‬
‫چ په ورځ ېك‬ ‫په ورځ ېك ‪ 2unit/kg-1‬انسولينو ته اړتيا لري‪ ،‬هغه كسان ې‬
‫اغېه لرونكو انسولينو ته اړتيا‬
‫له ‪ 1 unit/kg‬څخه ډېرو د اوږدې مودې ې‬
‫چ ‪ Metformine‬يا‬ ‫ښان ې‬
‫لري‪ ،‬ي ي‬
‫ش‪ .‬د نوموړو درملو پيل د دويم ټايپ‬ ‫ژ‬
‫‪ Thiazolidinedione‬هم ورته پيل ي‬
‫اخته ناروغانو د‬

‫انسولينو اړتيا كموي‪ .‬انسولي او ‪ Thiazolidinedione‬د وزن د ډېرېدو‬

‫ګرچ‪ ،‬رس ېبېه پر دې د ‪Thiazolidinedione‬‬
‫ي‬ ‫محيط ‪ edema‬المل‬‫ي‬ ‫او‬
‫هايپوګاليسيم رسه مخامخ كړي‪ ،‬له دې امله‬ ‫چ ناروغ له‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ش ې‬
‫پيل كوالى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫وش او د اړتيا په صورت ېك د هغو دوز كم كړل ي‬
‫هغ ته پاملرنه ي‬
‫بايد ې‬

‫ډيابټ او كوما‬
‫ش‪،‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫چ د ډيابټ په ناروغانو ېك د كوما المل ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬‫بېالبېل عوامل كېداى ي‬
‫ناروغ اړوند كوما باعث‬
‫ۍ‬ ‫چ د ډيابټ (خوږې)‬ ‫دلته يوازې هغه عوامل ې‬
‫چ په الندې ډول دي‪:‬‬
‫ګرچ ذكر شوي ې‬‫ي‬
‫‪ :Hypoglycemic Coma -۱‬ې‬
‫چ د انسولينو يا نورو درملو د لوړ دوز له‬
‫اچ‪.‬‬
‫كبله منځ ته ر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د انسولينو د ډېر كمښت ) ‪Diabetic‬‬ ‫‪ :Hyperglycemic Coma -۲‬ې‬

‫نسن كمښت) ‪ (Hyperglycemic Hyperosmolar State‬له‬ ‫ي‬ ‫او يا‬
‫اچ‪(Ketoacidosis .‬‬ ‫كبله منځ ته ر ي‬
‫ناروغ په هغو ناروغانو ېك‬
‫ۍ‬ ‫چ د ډيابټ (خوږې)‬ ‫‪ :Lactic Acidosis -۳‬ې‬
‫وعان ‪ Collaps‬ولري‪.‬‬
‫ي‬ ‫قلن‬
‫‪،‬چ دېر شديد انتانات او يا هم ي‬
‫كېي ې‬‫ليدل ې ږ‬
‫‪:Diabetic Keto acidosis‬‬
‫اكېا د لومړي‬ ‫د ډيابټ (خوږې) ناروغ يو ډېر وخيم اختالط دى‪ ،‬چ ر‬
‫ې‬ ‫ۍ‬
‫ناروغ له‬ ‫مخك د‬ ‫چ‬ ‫ژ‬
‫ۍ‬ ‫ې‬ ‫ش ې‬ ‫اچ او كېداى ي‬‫ټايپ په ناروغانو ېك منځ ته ر ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ناروغ د لومړي تظاهر په ډول هم وليدل ي‬ ‫ۍ‬ ‫تشخيص څخه د نوموړې‬
‫كېي‪.‬‬
‫دغه اختالط د ډيابټ په دويم ټايپ ناروغانو ېك ډېر كم ليدل ې ږ‬

‫پايل هم ډېرېږي د‬
‫لوړواىل رسه د نوموړي اختالط خطر او ناوړه ې‬
‫ي‬ ‫د سن له‬
‫مړين‬
‫ې‬ ‫كلن څخه د دې اختالط له كبله د‬‫بېلګ په ډول وروسته له ‪ 04‬ۍ‬‫ې‬
‫داش‬
‫ې‬ ‫كچه يا ‪ Mortility Rate‬له ‪ %20‬څخه لوړ راپور وركړل شوى‪ ،‬په‬
‫كلن څخه يوازې ‪۵‬‬
‫مخك له ‪ 51‬ۍ‬‫ې‬ ‫چ‬‫حال ېك ې‬
‫فيصده ‪ Mortility Rate‬لري‪.‬‬

‫تشديدوونك ) ‪:(Precepatating Factors‬‬

‫ي‬
‫فكټورونه‬
‫ناكاق اندازه د انسولينو اخيستل‬
‫ي‬ ‫‪ -۱‬په‬
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

.(Sepsis ،Gastroenteritis ،UTI ،Pneumonia ‫ انتانات (په ېتېه بيا‬-

۲
.(Peripheral ،Mesentric ،Cerebral ،Myocardial) Infarction
‫ احتشاء يا‬-۳
Trauma -۴
‫اچ مداخله‬ ‫ جر ي‬-۵
.(Coccain )‫ درمل‬-۶
.Pregnancy ‫ پالرپښت( حمل) يا‬-۷

:‫كلينيك منظره‬
‫ي‬
‫ له امله منځ‬Acidosis ‫ او‬Dehydration ‫كلينيك منظره د‬
‫ي‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫د دې‬
:‫اچ‬‫ته ر ي‬

:‫اعراض‬
‫ ډېر ادرار كول يا‬-۱
‫ ډېر څښل‬-۲ Polyurea
Polydipsia ‫يا‬
‫كانك‬
‫ د زړه بدواىل او ې‬-۳
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫خودهغ‬
‫ي‬ ‫څوانانوك ډيرشديد او متپارزوي‬
‫ي‬ ‫‪-۴‬دنس دردچه به تېه پيا به‬
‫ناروغيوك لكه ‪cholecystitis‬او‪ pancreatitis‬يك‬
‫ي‬ ‫پرخالف دنس به‬
‫دومره متبارزنه وي‪.‬‬

‫نس‬
‫ي‬
‫نس (وچه ژبه‪،‬د‬ ‫‪-۱‬دبدن دمايعاتوضايع كيدل او د ‪ dehydration‬ي‬
‫تنفس‬
‫ي‬ ‫كيدل‪،‬ننون سې يك يا‪-۲ ) sunken eye‬‬
‫ي‬ ‫پوستك دارتجاعيت كم‬
‫ي‬
‫اسيدوزس‪kussmal,s Respiration‬‬
‫‪-۳‬دفشارټيټيدل‬
‫اچ په شان بطن‬ ‫ژ‬
‫چ د جر ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬‫ځين حاالتو ېك كېداى ي‬‫شچ (په ي‬ ‫‪ -۴‬د نس ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫موجود وي او يا د ‪ Pancreatitis‬رسه مغالطه ي‬
‫‪ -۵‬د زړه د حركاتو شدت ‪Tachycardia‬‬
‫درچ ټيټېدل ‪( Hypothermia‬په دې حالت ېك‬ ‫ې‬ ‫‪ -۶‬د بدن د حرارت‬
‫چ د انتاناتو‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫‪ Normothermia‬او ‪ Hyperthermia‬دواړه) كېداى ي‬
‫اش‪.‬‬‫ژ‬
‫له امله منځ ته ر ي‬
‫چ د ‪ Aceton‬له امله‬ ‫تنفس بوى ‪ Fruity breath‬ې‬ ‫ي‬ ‫‪ -۷‬د مېوې په شان‬
‫اچ‪.‬‬
‫منځ ته ر ي‬
‫سېمو له ‪ Osmolality‬رسه تړاو لري او په پاى‬ ‫چد ې‬ ‫‪ -۸‬شعوري بدلون ې‬
‫كېي‪.‬‬‫ېك د ‪ Stupor‬او ‪ Coma‬المل ې ږ‬

‫كتن‪:‬‬
‫البراتواري ې‬
‫په ادرار ېك د ګلوكوزو مقدار ډېر زيات )‪ Glucosurea (++++‬او كېتون‬
‫(اكېا ‪Ketonemia ،(250‬‬‫هم موجود وي ‪،‬شديده هايېګاليسيم ر‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وين ټيټ ‪ PH‬او د پالزما د ‪ Bicorbonate‬سويه هم ټيټه‬

‫< ‪ ،mg/dL‬د ې‬
‫وي‪.‬‬
‫چ ناروغ ډېر‬ ‫د سېمو د پتاشيم سويه ر‬
‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫اكېا لوړه وي‪ ،‬په‬ ‫ې‬
‫سېمو ‪amylase‬‬ ‫پتاشيم د ادرار او كانګو له امله له السه هم وركوي‪ .‬د ې‬
‫چ دا د لعابيه غدواتو د‬‫لوړ وي‪ ،‬ې‬

‫چېې د ‪ Pancreatitis‬د تشخيص‬ ‫پېښېي‪ ،‬كه ې‬

‫ېږ‬ ‫افراز د ډېرېدلو له امله‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫سېمو ‪ Lipase‬تعي ي‬ ‫چد ې‬ ‫لپاره معايناتو ته اړتيا وه‪ ،‬نو بايد ې‬
‫ٓ‬
‫نګواىل لپاره ښه ازموينه د ‪ Azothemia‬تعي‬
‫د پښتورګو د فعاليت د څر ي‬
‫دى‪ ،‬ځكه په دې حالت ېك ‪ Creatinin‬په كاذب ډول لوړ ښكارېږي‪.‬‬
‫ش د انتاناتو د شتون په صورت ېك يا له انتاناتو پرته‬ ‫ژ‬
‫كېداى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Leukocytosis‬تر ‪ 25000‬پورې زيات ي‬

‫درملنه‪:‬‬
‫د شديد ‪ Acidosis‬د مخنيوي لپاره ناروغانو ته د هغه د اعراضو او نښو‬
‫ګاليسيم د‬ ‫تشې ح ځانګړى ارزښت لري‪ .‬د انتان په موجوديت او يا د‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫ش‪ .‬كه ې‬
‫چېې مثبته‬ ‫ژ‬
‫لوړېدلو په صورت ېك بايد د ناروغ ‪ Ketonurea‬وكتل ي‬
‫غن خواړه‬
‫وي‪ ،‬نو بايد ناروغ ته ‪ Regular‬انسولي او له پتاشيمو څخه ي‬
‫ش او د ‪ Ketosis‬د شدت په صورت ېك بايد ناروغ د‬ ‫ژ‬
‫پيل ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫څارن په‬
‫ې‬ ‫‪ Hyperosmolality‬او ‪ Ketoacidosis‬د اصالح لپاره د جدي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫خونه ېك بسې ي‬
‫درملن بهېليك ‪:Therputic Flow Sheet‬‬ ‫ې‬ ‫‪ -۱‬د‬
‫نس( ‪)Vital Sign‬‬ ‫حيان ې‬‫ي‬ ‫چ په هغه ېك‬ ‫درملن لومړى ګام دى‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫مېتابوليك ستونزې‪ ،‬لكه په ادرار ېك د‬
‫ي‬ ‫كتن‪ ،‬د درملو تطبيق ‪،‬‬
‫البراتواري ې‬
‫يان ‪ ،PH‬د پالزما ګلوكوز‪ ،‬اسېتون‬ ‫ژ‬
‫ګلوكوزو او كېتون شتون‪ ،‬رس ي‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬ ‫‪ ،Bicarbonate،‬يوريا‪ Nitrogen ،‬او ړ‬
‫الكېواليټونه بايد وليكل ي‬
‫سېمو د ‪ Osmolality‬تعي او ليكل هم ارزښت لري ‪.‬‬ ‫رس ېبېه پر دې د ې‬
‫اسېدېن له ‪ 280‬څخه تر ‪ 300 m mol/kg‬پورې ده)‬ ‫ې‬ ‫(د انسانانو نورماله‬
‫اچ‪:‬‬ ‫چ د الندې فورمول په وسيله الس ته ر ي‬ ‫ې‬

‫‪M osm/kg = 2[Na+] + Glucose(mg/dL)/18‬‬

‫درملن بهې ليك‬

‫ې‬ ‫د ډيابېټيك كېټواسيدوزس د‬
‫درملن په پيل ېك شعوري حالت‬
‫ي‬ ‫نوم‪ .....................:...........‬د‬
‫ويښ‪ ...........:‬ېن قراره‪:...........‬‬ ‫اجسېنمې‪..............:.........‬‬‫در ړ‬
‫مختل‪........... :‬‬ ‫‪..................................‬‬ ‫سن‪:‬‬
‫كوما‪:...............‬‬

‫نېټه‬

‫وخت‬

‫وين فشار‬
‫د ې‬

‫نبض‬

‫وينه‬
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

Creatinin

Blood Urea
Nitrogen

Glucose

Acetone

Hematocrit

PH

PO2

PCO2

Na+

K+

HCO3

CL-

‫ادرار‬

‫مقدار‬

‫ګلوكوز‬

‫اسېتون‬

Regular Insulin

‫د وريد له الرې‬

‫عضل زرق‬
‫ي‬

Unit

‫ساعت‬

‫وريدي مايعات‬

‫ډول‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫مقدار‬

‫‪HCO3-‬‬

‫‪Phasphate‬‬

‫نور‬

‫چ شعوري حالت ي ېن نورمال نه وي د ادرار د اندازه كولو‬ ‫هغو ناروغانو ته ې‬

‫لپاره ي ېن د ‪ Folly Catether‬تطبيقول ډېر ارزښت لري او كه ي ېن شعوري‬
‫حالت روښانه وي‪ ،‬نو بايد د اخيستل شويو مايعاتو او ادرار اندازه ي ېن په‬
‫ش‪ .‬رس ېبېه پر دې د كوما ناروغانو ته ‪Gastric‬‬ ‫ژ‬
‫دوامداره توګه وليلكل ي‬
‫چ له ‪ Gastric Dilatation‬څخه مخنيوى‬ ‫‪ Tube‬ډېر ضوري ده‪ ،‬ځكه ې‬
‫كوي‪.‬‬
‫‪ :Regular Insulin -۲‬لومړى دوز ي ېن ‪ 0.15 unit/kg‬د وريدي بولوز په‬
‫عضل‬
‫ي‬ ‫تطبيقېي او وروسته بيا ‪ 0.1 unit/kg/hr‬د وريدي انفيوژن يا‬‫ېږ‬ ‫ډول‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫چېې په لومړي ساعت ېك د‬ ‫كېي ‪.‬كه ې‬‫زرق په ډول ادامه وركول ې ږ‬
‫نس‪ ،‬نو لومړن دوز (‪ )Loading Dose‬بيا هم تكرارېږي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اندازه ‪ 10%‬ټيټه ي‬
‫چ ناروغان د ‪Insulin‬‬ ‫چ په ډېرو كمو پېښو ېك ې‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫‪Immune‬‬
‫‪ Resistance‬له امله د هرو دوو ساعتونو له ېتېېدلو څخه وروسته د دوز‬
‫دوه ځله ډېرولو ته اړتيا پيدا كوي‪.‬‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -۳‬د مايعاتو اعاده‪ :‬ډېر ناروغان د بدن ‪ 4-5L‬مايعات له السه وركوي‪،‬‬

‫چ د اعادې لپاره ي ېن ‪ Salin 0.9 %‬د ‪ 1L/hr‬په رسعت په لومړيو دوو‬ ‫ې‬
‫ساعتونو ېك او وروسته بيا‬

‫چ د سوډيم غلظت په‬ ‫كېي‪ .‬كله ې‬‫‪ 300-400 ml/hr‬په رسعت تطبيق ې ږ‬
‫ورسېي بايد د نورمال ‪ Salin‬په ځاى ‪%‬‬ ‫ېږ‬ ‫سېمو ېك ‪ 150meq/L‬ته‬ ‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ 45.0‬سالي تطبيق ي‬
‫كنېول‬ ‫د حجم اعاده( ‪ )Volume Replacement‬بايد په دقيقه توګه ړ‬
‫حاصېلېي‬ ‫پايل نه ورڅخه‬ ‫ژ‬
‫ېږ‬ ‫ش ې‬ ‫كاق نه وي‪ ،‬نو ې‬ ‫چېې مايعات ي‬ ‫ش‪ ،‬ځكه كه ې‬ ‫ي‬
‫لېېو څخه‬ ‫ش (په اتو ساعتونو ېك له پنځو ړ‬ ‫ژ‬
‫چېې ډېر مايعات وركړل ي‬ ‫اوكه ې‬
‫ډېر)‪ ،‬نو د جدي ستونزو لكه ‪ ARDS‬او ‪ Cerebral Edema‬د رامنځ ته‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫كېدو المل‬
‫چ د پالزما د ګلوكوزو سويه ‪ 250 mg/dL‬ته راټيټه شوه‪ ،‬نو بايد ‪5%‬‬ ‫كله ې‬
‫سېومو د ګلوكوزو سويه بايد د ‪250-300‬‬ ‫ش او د ې‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ګلوكوز هم ورته رسوع ي‬
‫ش‪ ،‬تر څو د ‪ Cerebral Edema‬او‬ ‫ژ‬
‫‪ mg/dL‬په شا او خوا ېك وساتل ي‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Hypoglycemia‬څخه مخنيوى ي‬
‫كېي‪.‬‬
‫‪ Intensive Insulin‬ته د ‪ Ketoacidosis‬تر پايه پورې ادامه وركول ې ږ‬
‫‪Therapy‬‬
‫ناروغ د كېټواسيدوزس ناروغانو ته د ‪Sodium‬‬ ‫ۍ‬ ‫‪ -۴‬د ډيابټ (خوږې)‬
‫‪ bicarbonate‬وركول تر اوسه پورې هم ال تر سوال الندې دي‪ ،‬ځكه‬
‫كېي‪.‬‬ ‫شمې اختالطاتو المل ژش چ په الندې ډول ژ‬
‫تشې ح ې ږ‬ ‫ش د يو ې‬ ‫ژ‬
‫ي ې‬ ‫كېداى ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ پتاشيم‬ ‫ژ‬
‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫ش‪ ،‬نو د دې المل ې ږ‬
‫چېې ‪ acidemia‬ژر اصالح ي‬ ‫‪ -a‬كه ې‬
‫چ د زړه‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫ننوچ او د ډېرې شديدې‪ Hypokalimia‬المل ي‬ ‫ي‬ ‫ژونكو ته‬
‫د وژونكو ‪ Arrhythmia‬ګانو يو سې المل دى‪.‬‬
‫‪ - b‬د انساجو شديده ‪ Hypoxia‬منځ ته راوړي‪.‬‬
‫‪ -c‬د ‪ Cerebrospinal‬مايعاتو د ‪ PH‬په ټيټولو رسه ‪Cerebral acidosis‬‬
‫منځ ته راوړي‪ .‬د پورتنيو ذكر شويو اختالطاتو له امله يوازې په ډېرو‬
‫وين ‪ PH‬له ‪ 7.0‬څخه ټيټ وي ‪sodium‬‬ ‫چد ې‬ ‫شديدو حاالتو ېك ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫‪ bicarbonate‬وركول ې ږ‬
‫چ په لومړيو ېك له ‪ 44‬څخه‬ ‫داش ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د نوموړې مادې د تطبيق طريقه‬
‫كېي او د يوه‬
‫لېې ‪ 0.46% Salin‬محلول ته وراضافه ې ږ‬ ‫تر ‪ 88 meq‬يوه ړ‬
‫تطبقېي‪ ،‬د اړتيا په صورت ېك نوموړى دوز تكرارېداى‬‫ېږ‬ ‫ساعت په اوږدو ېك‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬

‫ش‪ ،‬نو د‬ ‫ژ‬

‫سېومو ېك تطبيق ي‬ ‫چېې په ‪ 9.0 %‬ې‬ ‫چ كه ې‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫(د‬
‫ګرچ‪).‬‬‫ي‬ ‫‪ Hyperosmolar‬حالت د تشديد المل‬
‫‪ : Potassium -۵‬د شديدو كانګو او ډېر ادرار له كبله د پتاشيم ضياع تر‬
‫ش‪ ،‬خو د اسيدوزس له امله د ژونكو‬ ‫ژ‬
‫‪ 200 meq‬پورې هم رسېدالى ي‬
‫سېومو پتاشيم نورمال‬‫چ له امله ي ېن د ې‬
‫خارجېي‪ ،‬ې‬
‫ېږ‬ ‫وين دوران ته‬
‫پتاشيم د ې‬
‫ژ‬
‫ش‪ ،‬نو پتاشيم‬
‫چ اسيدوزس اصالح ي‬ ‫ځين وختونه حن لوړ هم وي‪ .‬كله ې‬ ‫او ي‬
‫داش‬
‫ې‬ ‫كېي‪ ،‬په‬
‫ننوچ او دا كار د ‪ Hypokalemia‬المل ې ږ‬ ‫ي‬ ‫ېبېته ژونكو ته‬
‫كاق اندازه ادرار موجود وي‪،‬‬
‫چ ‪ Uremia‬نه وي موجوده او په ي‬ ‫حاالتو ېك ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫درملن په دويم او درېم ساعت ېك بايد ‪10-30 meq/hr‬‬ ‫ې‬ ‫نو ناروغانو ته د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫پتاشيم تطبيق ي‬
‫د ‪ ECG‬په اخيستلو رسه كوالى شو د پتاشيمو د اندازې په هكله قضاوت‬
‫چ په لوړه‬ ‫چ ناروغ د خوړلو توان پيدا كړ‪ ،‬نو بايد هغه خواړه ې‬ ‫وكړو او كله ې‬
‫روم بانجانو جوس‬ ‫ژ‬
‫بېلګ په توګه د ي‬‫ش‪ ،‬د ې‬ ‫كچه پتاشيم لري ورته وركړل ي‬
‫(چ يوه متوسطه كېله‬ ‫(چ په ‪ 200 ml‬ېك ‪ 14 meq‬پتاشيم لري) يا كېله ې‬ ‫ې‬
‫‪ 10 meq‬پتاشيم لري‪).‬‬
‫‪ -۶‬ډېر ناروغان د ‪ Phasphate‬بيا اعادې ته اړتيا نه لري‪ ،‬رسه له دې هم‬
‫درملن په اوږدو ېك د نوموړې مادې مقدار ‪ 1mg/L‬يا له‬ ‫ې‬ ‫كه د انسولينو د‬
‫ورسېي‪ ،‬نو بايد لږ څه ‪Phasphate‬‬ ‫ېږ‬ ‫‪ 032 m mol/L‬نه لږې اندازې ته‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫مالګ په ډول د هر ساعت په اوږدو ېك ناروغ ته تطبيق ي‬ ‫د پتاشيمو د ې‬
‫د ‪ Hypophosphatemia‬اصالح د بفري خاصيت د ښه كېدو المل‬
‫ګرچ او له پښتورګو څخه د هايدرجن په اطراح ېك مرسته كوي‪ ،‬همدارنګه‬ ‫ي‬
‫وروسن‬
‫ۍ‬ ‫چ‬‫د ‪ 2-3diphosphoglycerate‬په توليد ېك مرسته كوي‪ ،‬ې‬
‫ماده له هېموګلوبي څخه د اكسېجن په جال كولو ېك مرسته كوي‪.‬‬
‫ين الره‬‫چ د فاسفېټو د اعادې يواز ۍ‬ ‫مالګ كارول‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د پتاشيم د فاسفېټو د‬
‫ده‪ ،‬شديده‬
‫چ د‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫‪ Hypocalcemia‬او د ‪ Tetany‬حمالت منځ ته راوړاى ي‬
‫‪ Tetany‬حمالتو د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫مخنيوي لپاره د وريد له الرې ‪ 40-50 m mol‬فاسفېټ د ‪3-4 m‬‬

‫چ ‪ 60-70 kg‬وزن ولري تطبيق‬ ‫‪ mol/hr‬په رسعت د پاخه عمر ناروغ ته ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫درملن د وخت ‪:Hyperchloremic Acidosis‬‬ ‫ې‬ ‫‪ -۷‬د‬
‫كېي‬‫درملن په لومړيو ساعتونو ېك ډېر كېټو اسيدونه په ادرار ېك اطراح ې ږ‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫چ له امله ي ېن د‬‫كېي‪ ،‬ې‬‫اساش مواد ضايع ې ږ‬ ‫ي‬ ‫او د ‪ Bicarbonate‬د جوړولو‬
‫كېي‪ ،‬يوه كمه اندازه ي ېن د‬ ‫‪ Bicarbonate‬د كمښت اصالح مختله ې ږ‬
‫چ د سالي د انفيوژن له الرې عضويت نه‬ ‫‪ Choloride‬د ايون په وسيله ې‬
‫ننوچ اعاده ك ې ږېي‪.‬‬
‫ي‬
‫چ د انسولينو له اخيستلو څخه وروسته‬ ‫په ډېرو ناروغانو ېك ېك كله ې‬
‫چ‪ ،‬نو يو ‪ Hyperchloremic‬حالت منځ ته‬ ‫‪ Ketoacidosis‬له منځ ي‬
‫كېي او له ‪ ۲۱‬څخه تر‬ ‫چ دغه حالت تقريبا په سليم ډول واقع ې ږ‬ ‫اچ‪ ،‬ې‬ ‫ر ي‬
‫كېي‪.‬‬‫‪ ۴۲‬ساعتو پورې په خپله اصالح ې ږ‬
‫ښان د هغو په مقابل ېك حساس او د‬ ‫‪ -۸‬د انتاناتو د تثبيت په حالت ېك‪ ،‬ي ي‬
‫چ‬ ‫ژ‬
‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫ش‪ ،‬د‬ ‫انن بيوټيك وكارول ي‬ ‫ناروغ له حالت رسه مناسب ي‬
‫‪ Cholecystitis‬او ‪ Pyelonephritis‬په دې ناروغانو ېك ډېر شديد سې‬
‫لري‪.‬‬

‫انذار‪:‬‬
‫شمېه‬
‫مړين ې‬
‫ې‬ ‫درملن له اصالح څخه وروسته په ځوانانو ېك د‬
‫ې‬ ‫اوس مهال د‬
‫ناروغ اختالطات ال تر اوسه هم د ډېر‬
‫ۍ‬ ‫ډېره كمه شوې‪ ،‬خو د نوموړې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫تلل وي تهديدوي‪.‬‬
‫چ ژورې كوما ته ي‬ ‫لرونك ناروغان او هغه كسان ې‬
‫ي‬ ‫عمر‬
‫د زړه حاده احتشاء يا ‪ Acute Infarction‬او نس د انساجو احتشاء په‬
‫پان شوى وي‪ ،‬د‬
‫چ د ډېرې مودې لپاره ي ېن فشار ټيټ ې‬‫هغو ناروغانو ېك ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫ناروغ د ناوړه پايلو المل‬
‫ۍ‬

‫ناروغ د دې ناروغانو لپاره ډېره خطرناكه‬

‫ۍ‬ ‫مخكين‬
‫ۍ‬ ‫همدارنګه د پښتورګو‬
‫الكېواليټونو په سمون ېك لويه ونډه لري‪.‬‬
‫پښتورك د ‪ PH‬او ړ‬
‫ي‬ ‫ده‪ ،‬ځكه‬
‫ميتابوليك غېنورمال حالت څخه نورمال حالت ته د‬
‫ي‬ ‫په ځينو پېښو ېك له‬
‫چ د ‪ ۴۲‬ساعتونو‬‫اچ‪ ،‬ې‬
‫اوښتون په بهې ېك ‪ Cerebral Edema‬منځ ته ر ي‬
‫كچ له ډېرو ټيټېدلو څخه د مخنيوي او د ‪200-300‬‬
‫لپاره د ګلوكوزو د ې‬
‫سون په ساتلو رسه د دې اختالط مخنيوى‬
‫‪ mg/dL‬پورې د ګلوكوزو د ي ې‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫هم كېداى ي‬

‫د لوړې ګاليسيميا هايېاوسمولر حالت‪:‬‬

‫ناروغ په دې ډول كوما ېك ډېره شديده هايېګاليسيميا‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ (خوږې)‬
‫‪ Hyperosmolality،‬او ‪ Dehydration‬موجود وي‪ ،‬خو د پام وړ‬
‫كېي‪.‬‬ ‫پك ليدل ې ږ‬
‫‪ Ketosis‬نه ې‬
‫كېي‪ ،‬ډېر لږ انسولي افرازوي‬
‫چ په دې كوما اخته ې ږ‬ ‫په هغو ناروغانو ېك‪ ،‬ې‬
‫كنېول قدرت او وړتيا نه لري‪ ،‬مګر له ‪ Lipolysis‬او‬ ‫چ د ګاليسيميا د ړ‬‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Ketogenesis‬څخه مخنيوى كوالى ي‬
‫اوړونك الملونه‪:‬‬
‫ي‬ ‫منځ ته ر‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪Stress -۱‬‬
‫‪ -۲‬انتانات‬
‫‪ -۴ Stroke -۳‬له كارېدونكو درملو رسه د‬
‫بدن موافقت نه درلودل‪.‬‬
‫‪Alcohole -۵‬‬
‫ځين ) ‪.(Duretic ،Glucocorticoid ،Diazoxide ،Phenytoin‬‬ ‫د ي‬
‫‪ -۶‬درملو كارونه‬
‫احتياط‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ -۷‬له خوړو رسه ېن‬
‫‪ -۸‬د ‪ Coccain‬كارونه‪.‬‬

‫اچ عمليات‪.‬‬
‫‪ -۹‬جر ي‬
‫‪.Peritoneal Dialysis - ۱۰‬‬

‫كلينيك تظاهرات‪:‬‬
‫ي‬
‫اچ‪ ،‬خو په ځينو وختونو‬ ‫ناڅان توګه منځ ته ر ي‬‫ي‬ ‫ناروغ په‬
‫ي‬ ‫په ډېرو پېښو ېك‬
‫ضعيق‪ ،‬د ادرار ډېرېدل يا ‪ Polyurea‬او‬ ‫ي‬ ‫ېك د څو ورځو يا څو اونيو لپاره‬
‫چ په دې وخت ېك د‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫د اوبو ډېر څښل يا ‪ Polydipsia‬ليدل ې ږ‬
‫درملن د ځنډ او ‪Dehydration‬‬ ‫شد‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫‪ Ketoacidosis‬نشتواىل كېداى ي‬
‫وګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫المل‬
‫كاق‬
‫بدواىل له امله په ي‬
‫ي‬ ‫لږواىل او د زړه‬
‫ي‬ ‫خپل تندې د احساس د‬ ‫دا ناروغان د ې‬
‫كلينيك اعراض د ‪ Lethergy‬او‬ ‫ي‬ ‫اخل‪ ،‬د دوى‬ ‫ي‬ ‫اندازه مايعات نه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Confusion‬په ډول ورو ورو پرمختګ كوي او په پاى ېك ي ېن ناروغ كوما‬

‫فزيك كتنو ېك شديد ‪ Dehydration‬موجود وي‪ ،‬خو‬ ‫ي‬ ‫داخلېي‪ .‬په‬
‫ېږ‬ ‫ته‬
‫كېي‪.‬‬
‫‪ Kussmaul Respiration‬نه ليدل ې ږ‬

‫كتن‪:‬‬
‫البراتواري ې‬
‫‪ -۱‬شديده هايېګاليسيميا (له ‪ 600-2400 mg/dL‬پورې‪).‬‬
‫چ ‪ Dehydration‬ډېر شديد نه وي‪ ،‬د‬ ‫‪ -۲‬په خفيفو حاالتو ېك كله ې‬
‫‪ Dilutional Hyponatremia‬ميكانېم په ادرار ېك د سوډيمو د ضايع‬
‫سېمو د سوديموكچه د ‪ 120-125 meq/L‬په شا او خوا‬ ‫كېدلو په ډول د ې‬
‫سان او د ‪ Hyperosmolality‬له پرمختګ څخه مخنيوى كوي‪ ،‬خو‬ ‫ېك ي‬
‫سېمو د سوډيم‬ ‫شد ې‬ ‫ژ‬
‫تشديدكېي‪ ،‬نو كېداى ي‬
‫ېږ‬ ‫چ ‪Dehydration‬‬ ‫كله ې‬
‫سېمو ‪ Osmolality‬له ‪003‬‬ ‫ش او د ې‬ ‫ژ‬
‫غلظت د ‪ 140 meq/L‬څخه ډېر ي‬
‫څخه تر ‪ 440 m osm/kg‬پورې لوړه كړي‪.‬‬

‫ځين حاالتو ېك په لږه اندازه‬

‫ي‬ ‫‪ -۳‬په وينه ېك ‪ Ketone‬موجود نه وي‪ ،‬په‬
‫اچ‪.‬‬‫چ د لوږې له امله منځ ته ر ي‬‫كېي‪ ،‬ې‬‫‪ Ketonurea‬ليدله ې ږ‬
‫سېمو د ‪Urea Nitrogen‬‬ ‫چد ې‬ ‫‪ -۴‬د ‪ Prerenal Azothemia‬شتون ې‬
‫وصق ده‪.‬‬‫ي‬ ‫ناروغ لپاره‬
‫ۍ‬ ‫له ‪ 100 mg/dL‬څخه لوړ وي‪ ،‬د دې‬

‫درملنه‪:‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ناروغ د‬
‫ۍ‬ ‫د مايعاتو اعاده‪ ،‬د انسولينو تطبيق‪ ،‬د ړ‬
‫الكېواليټونو اصالح او د‬
‫ټك دي‪.‬‬‫اساش ي‬
‫ي‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫اصل المل تشخيص د‬ ‫ي‬
‫محافظن درملنه ورته پيل‬
‫ي‬ ‫ښان د ناروغ وريد واز او‬
‫درملن په پيل ېك ي‬
‫ې‬ ‫د‬
‫برېس‪ ،‬خو‬ ‫اساش ټك‬ ‫اصل المل تشخيص‬ ‫چد‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ش‪ ،‬كه څه هم ې‬ ‫ي‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫هېڅكله هم بايد د مايعاتو په اعاده ېك د ځنډ المل ونه‬
‫د مايعاتو وركول‪:‬‬
‫روان‬
‫ي‬ ‫لرونك كسان وي‪ ،‬د دوى ډېرې‬ ‫ي‬ ‫د ‪ HHC‬ډېر ناروغان د ډېر عمر‬
‫درملن رسه رسه‬
‫ې‬ ‫مناسن‬
‫ې‬ ‫چ له‬‫ناروغ لري‪ ،‬ې‬
‫ۍ‬ ‫مختلق‬
‫ې‬ ‫ستونزې او نورې پر‬
‫شمېه د ‪ DKA‬په پرتله ډېره لوړه ده‪.‬‬
‫مړين ې‬‫ې‬ ‫بيا هم د دې كسانو د‬
‫ان حجم د اصالح لپاره ناروغ ته ‪ 1-3 L‬نارمل‬ ‫لومړن پړاو ېك د دور ي‬
‫ي‬ ‫په‬
‫کېي‪ ،‬په ځانګړې‬ ‫سالي د لومړيو دوو يا دريو ساعتونو په بهې ېك تطبيق ې ږ‬
‫چ ‪ Hypotension ،Hypovolemia‬او ‪ Oligourea‬موجوده‬ ‫توګه كله ې‬
‫وي‪.‬‬
‫سېمو سوډيم له ‪ )150 meq/L) 150 m mol/L‬څخه ډېر‬ ‫چېې د ې‬ ‫كه ې‬
‫كېي‪ ،‬ځكه‬‫درملن د پيل لپاره ‪ 0.45 % Saline‬ته ترجېح وركول ې ږ‬‫ې‬ ‫وي‪ ،‬نو د‬
‫چ د دوى د بدن مايعات‬ ‫ې‬
‫‪ Hyperosmolar‬دي‪ ،‬په دې حالت ېك ناروغ ته له ‪ 4-6 L‬پورې مايعات‬
‫د ‪ 8‬ساعتونو په‬

‫کېي‪ .‬د مايعاتو د تطبيق په وخت ېك ناروغ ته پاملرنه ډېر‬

‫اوږدو ېك تطبيق ې ږ‬
‫چ د ګلوكوزو مقدار ‪ 250 gm/dL‬ته‬ ‫ارزښت لري ‪،‬همدارنګه كله ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د ‪ 45.0‬يا ‪salin %9.0‬رس ېبېه د ‪5% Dextrose‬‬ ‫ښان ې‬‫ورسېي‪ ،‬ي ي‬

‫ېږ‬
‫وش‬‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬تر څو له ‪ Cerebral Edema‬څخه مخنيوى ي‬ ‫انفيوژن هم پيل ي‬
‫چ د ‪ Glycemia‬مقدار ‪250-‬‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬‫داش عيار ي‬
‫د ‪ Dextrose‬انفيوژن بايد ې‬
‫وسان‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ 300 mg/dL‬پورې‬
‫اصل موخه په ساعت ېك د ‪ 50 ml‬يا تر دې هم د‬ ‫ي‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫د مايعاتو د‬
‫زيات ادرار موجوديت او منځ ته راوړل دي‪.‬‬
‫اتلونك يوې يا دوو ورځو په اوږدو‬
‫ې‬ ‫پان برخه د ر‬
‫د اټكل شويو اوبو د كمښت ې‬
‫کېي‪.‬‬
‫ېك (هايپوتونيك محلول ‪ )200 – 300 ml/hr‬تطبيق ې ږ‬

‫‪:Insulin‬‬
‫د ‪ HHC‬ناروغان د ‪ DKA‬د ناروغانو په پرتله لږ انسولينو ته اړتيا لري‪ ،‬تر‬
‫ش‪ .‬ځكه د مايعاتو اعاده هم‬ ‫ژ‬
‫څو د هغو ‪ Hyperglycemia‬اصالح ي‬
‫ګاليسيم په اصالح او ښكته راوستلو ېك پوره رول‬ ‫چد‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫كوالى ي‬
‫بل خوا د‬‫چ او له ې‬ ‫چ له يوې خوا ‪ Hypovolemia‬له منځه ي‬ ‫ولري‪ ،‬ې‬
‫كېي‪.‬‬‫فلې اصالح ې ږ‬‫ګلومېولونو ړ‬
‫درملن په پيل ېك ‪ 0.15 unit/kg‬ژرسوع او د ‪ 1-2 unit/hr‬د‬ ‫ې‬ ‫انسولي د‬
‫داش عيار‬
‫ې‬ ‫ښان‬
‫كېي‪ ،‬وروسته بيا ي‬ ‫انسولينو د انفيوژن په وسيله څارل ې ږ‬
‫چ د ګلوكوزو مقدار په ساعت ېك له ‪ 50-70 mg/dL‬پورې راټيټ‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬‫ي‬
‫كړي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پتاشيم‪:‬‬
‫چ د پښتورګو عدم كفايه او ‪ acidosis‬موجود نه وي‪،‬‬ ‫په هغو پېښو ېك ې‬
‫نو‬
‫چ په ‪ HHC‬ېك د ‪ DKA‬په‬ ‫كېي‪ ،‬ځكه ې‬ ‫‪ Hyperkalemia‬هم نه واقع ې ږ‬
‫پرتله لږ پتاشيم له‬

‫چ له همدې امله د پتاشيمو لږ مقدار ته اړتيا‬ ‫اوچ‪ ،‬ې‬

‫ژونكو څخه بهر ته ر ي‬
‫اخل د پتاشيمو او ‪Magnesium‬‬ ‫چ ‪ Duretic‬ي‬ ‫لري‪ .‬يوازې هغه ناروغان ې‬
‫له كمښت رسه مخامخ دي‪.‬‬
‫درملن په پيل ېك د پتاشيمو كچه لوړه نه وي او انسولي‬ ‫ې‬ ‫چد‬ ‫د دې لپاره ې‬
‫درملن په پيل‬
‫ې‬ ‫چد‬ ‫ښان ې‬
‫وګرچ‪ ،‬نو ي‬ ‫ي‬ ‫ژونكو ته د پتاشيمو د ننوتلو جوګه‬
‫موچ لپاره پتاشيم كلورايډ د ‪10‬‬ ‫‪،‬چ د دې‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ش ې‬ ‫ېك پتاشيم هم تطبيق ي‬
‫چ‬‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫كېي‪ ،‬د‬
‫لومړن بوتل ته اضافه ې ږ‬
‫ي‬ ‫سېمو‬ ‫‪ meq‬په اندازه د ې‬
‫كفان په صورت ېك‪ ،‬بايد د پتاشيمو له تطبيق رسه ډېره‬ ‫د پښتورګو د عدم ي ې‬
‫وش‪.‬‬‫ژ‬
‫پاملرنه ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪0.32‬‬ ‫‪m‬‬ ‫)‪mol/L‬‬ ‫شديدې‬ ‫د‬ ‫فاسفېټ‪:‬‬

‫‪ < Hypophasphatemia‬يا ‪ )< 1 mg/dL‬په صورت ېك د ‪ DKA‬د‬

‫تطبيقېي (د ‪ 3 m mol/h‬په اندازه‪ ).‬انذار‪:‬‬

‫ېږ‬ ‫ناروغانو په شان‬

‫شمېه د ‪ DKA‬د ناروغانو په پرتله لس ځله‬

‫مړين ې‬
‫ې‬ ‫د ‪ HHC‬د ناروغانو د‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫پرمختلل‬
‫ې‬ ‫چ نورې‬ ‫لرونك وګړي ې‬
‫ي‬ ‫ډېره ده‪ ،‬ځكه ډېرى د زيات عمر‬
‫كېي‪.‬‬ ‫هم لري‪ ،‬ورباندې اخته ې ږ‬
‫اوىل‪.‬‬ ‫ژ‬
‫شمې ېك ‪ 50 %‬كمښت ر ي‬ ‫ش‪ ،‬د مړينو په ې‬ ‫درملن ژر پيل كېداى ي‬‫ې‬ ‫د‬

‫‪:Lactic Acidosis‬‬
‫کېي‪ .‬په نورمال‬
‫اضاق ‪ Lactic acid‬په تولېد رسه مشخصه ې ږ‬ ‫ي‬ ‫په وينه ېك د‬
‫(چ د ‪Aerobic‬‬ ‫وين په رسو كروياتو ې‬
‫حالت ېك ‪ Lactic acid‬د ې‬
‫پوستك‬
‫ي‬ ‫اسكلېن عضالتو‪،‬‬
‫ي‬ ‫‪ Oxidation‬لپاره انزايم په ېك موجود نه وي)‪،‬‬
‫او دماغ ېك موجود دي‪ ،‬د ‪Lactic Acid‬‬

‫بدلون ګلوكوزو ته او د ځيګر او پښتورګو په وسيله د نوموړې مادې‬

‫اصل الره ده ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ Oxidation‬د دېمادې د لرې كولو‬
‫له نورمال حالت څخه د ډېرو ‪ Lactic Acid‬توليد (د انساجو په‬
‫ناكاق كارونه (د ځيګر په عدم كفايه ېك) او يا هم‬
‫ي‬ ‫هغ‬
‫هايپوكس ېك) او د ې‬
‫ي‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫ان ‪ )Collaps‬ېك‪ ،‬كېداى ي‬ ‫د پورتنيو دواړو حاالتو شتون په ګډ ډول (دور ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫په وينه ېك د ‪ Lactic Acid‬د ټولېد جوګه ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫تنفس‬
‫ي‬ ‫پرمختلل عدم كفايه‪،‬‬
‫ې‬ ‫چ د زړه‬
‫‪ Lactic Acidosis‬په هغو كسانو ې‬
‫عدم كفايه‪ ،‬د ځيګر عدم كفايه ‪ Septecemia،‬او يا د نهاياتو‬
‫اچ ‪.‬‬
‫‪ Infarction‬ولري‪ ،‬منځ ته ر ي‬
‫په ېتېو كلونو ېك ‪ Phenformin‬د هغو د ډېرو پېښو د منځ ته راتلو سبب‬
‫چ اوس مهال په ډېرو هېوادونو ېك نه كارېږي او ‪Metformine‬‬ ‫ګرځېد‪ ،‬ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫اوس هم كله نا كله د ‪ Lactic acidosis‬المل‬
‫ناروغ لري او‬
‫ي‬ ‫پرمختلل‬
‫ې‬ ‫چ‬
‫ناروغ په هغو ناروغانو ېك ې‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ يا خوږې‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫‪ acidotic‬دي‪ ،‬بايد ‪ Lactic Acidosis‬ته پاملرنه ي‬

‫كلينيك منظره‪:‬‬
‫ي‬
‫كلينيك منظره د ‪ Hypervetilation‬په ډول څرګندېږي‪،‬‬ ‫ي‬ ‫اصل‬
‫ي‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫د‬
‫ان‬
‫نسچ هايپوكسيا يا دور ي‬
‫ي‬ ‫چ ‪ Lactic Acidosis‬د‬ ‫په هغو حاالتو ېك ې‬
‫ناروغ كلينيك‬
‫ۍ‬ ‫لومړن‬
‫ۍ‬ ‫اصل او‬
‫ي‬ ‫‪ collaps‬له كبله منځ ته راغل وي‪ ،‬نو د‬
‫ډېر متبارز وي‪.‬‬
‫ناروغ ډېره ژر د څو ساعتونو په اوږدو ېك منځ‬
‫ي‬ ‫چ‬‫په ‪ Idiopathic‬بڼه ېك ې‬
‫محيط دوران ښه او ‪ Cyanosis‬هم نه‬ ‫ي‬ ‫وين فشار نورمال‪،‬‬‫اچ‪ ،‬د ې‬ ‫ته ر ي‬
‫كېي‪.‬‬‫ليدل ې ږ‬
‫كتن‪:‬‬
‫البراتواري ې‬
‫چ ټيټواىل ي ېن د اسيدوزس‬
‫د پالزما ‪ PH‬او ‪ Bicarbonate‬ډېر ښكته وي‪ ،‬ې‬
‫د شدت ښكارندوى دي‪ ،‬په پالزما او ادرار ېك كېټونونه موجود نه وي او‬
‫كه وي هم‪ ،‬خو متبارز نه وي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫لومړن نښه د ‪ Anion gap‬لوړواىل دى (په نورمال‬ ‫ۍ‬ ‫د ‪Lactic Acidosis‬‬

‫منق د كلورايداو باى كاربونېټ د انيونونو‬ ‫ي‬ ‫سېمو سوډيم‬
‫حالت ېك د ې‬
‫مجموعه په [‪ ]mEq/L‬له ‪ 51‬څخه لوړه نه وي)‪ .‬د نوموړې اندازې‬
‫لوړواىل د غېنورمالو انيونونو د شتون څرګندوى وي‪.‬‬
‫مرض حاالتو لكه كېټواسيدوزس (د‬ ‫ي‬ ‫تن بدلونونه په نورو‬
‫چېې پور ي‬ ‫كه ې‬
‫ناروغ) ‪،‬غېعضوي اسيدونو( ‪ ،)Uremia‬د درملو د لوړ دوز له‬ ‫ۍ‬ ‫خوږې‬
‫امله په منځ ته راغلو انيونونو ( ‪Ethylene Glycol‬‬
‫چ د‬ ‫ښان ې‬
‫ي‬ ‫تړىل نه وي‪ ،‬نو‬
‫ي‬ ‫‪ )،methylalcohol،Salicylate‬پورې‬
‫وش ‪ .‬له ‪ Azothemia‬پرته د‬ ‫‪ Lactic Acidosis‬په اړه فكر ژ‬
‫ي‬
‫‪ Hyperphosphatemia‬شتون د ‪ Lactic acidosis‬له امله منځ ته‬
‫چ دليل ي ېن ال تر اوسه هم پوره څرګند نه دى‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫راتالى ي‬
‫سون له تعينولو څخه وروسته‬‫تشخيص په وينه ېك د ‪ Lactic Acid‬د ي ې‬
‫نيس‪.‬‬
‫ي‬ ‫صورت‬
‫چېې د ‪ Lactic acid‬كچه ‪ 5 m mol/L‬يا تر دې لوړه وي (په ځينو‬ ‫كه ې‬
‫حاالتو ېك له ‪ 30m mol/L‬څخه لوړه هم راپور وركړل شوې)‪ ،‬نو په‬
‫چ په وينه ېك نورمال‬‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬‫ې‬ ‫‪ Lactic Acidosis‬داللت كوي‪ .‬د‬
‫غلظت ‪ 1 m mol/L‬او د ‪ Lactate/Pyruvate‬نورمال نسبت ‪ 1:10‬دى‬
‫او په ‪ Lactic Acidosis‬ېك دغه نسبت ډېر لوړېږي‪.‬‬

‫درملنه‪:‬‬
‫درملن بنسټېه برخه د هغود الملو له منځه وړل يا اصالح كول دي‪،‬‬‫ې‬ ‫د‬
‫چ د ‪ Lactic Acidosis‬د منځ ته راتلو سبب شوي‪ .‬د ې‬
‫بېلګ په توګه‬ ‫كوم ې‬
‫كاق اكسېجن برابرول‪ ،‬د كلچر د پايلو تر رارسېدو پورې‬
‫د انساجو لپاره د ي‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫په ‪ Empiric‬ډول د انتاناتو درملنه او د وريدي سوډيم باى كاربونېټو تطبيق‬

‫دی‪.‬‬

‫ش‪ ،‬نو د ‪Lactic‬‬‫ژ‬

‫وين ‪ PH‬له ‪ 7.2‬څخه لوړ وساتل ي‬
‫چد ې‬ ‫د دې لپاره ې‬
‫‪ Acidosis‬پهځينو پېښو ېك په څلورويشت ساعتونو ېك تر ‪2000 meq‬‬
‫پورې ‪ Sodium Bicarbonate‬هم تطبيق شوي دي‪.‬‬
‫ښان ‪ Hemodialysis‬هم ګټور‬
‫لوړواىل په صورت ېك ي‬
‫ي‬ ‫كچ د‬
‫د سوډيم د ې‬
‫وي‪.‬‬

‫انذار‪:‬‬
‫شمېه لوړه ده او په ډېرو حاالتو‬
‫مړين ې‬
‫ې‬ ‫د ‪ Lactic Acidosis‬د ناروغانو د‬
‫چ د دې حالت د رامنځ ته‬ ‫ېك د هغو ناروغيو په درملنه پورې اړه لري‪ ،‬ې‬
‫كېدو المل شوې وي‪.‬‬

‫مېكانېم‪:‬‬
‫ې‬ ‫ناروغ د اختالطاتو‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ (خوږې)‬
‫اصل المل دى‪ ،‬هغه‬
‫ي‬ ‫ګاليسيم د ډيابټ د اختالطاتو‬
‫ي‬ ‫مزمنه هايې‬
‫ګرچ پوره څرګند‬
‫ي‬ ‫چ په ژونكو او انساجو ېك د بدلون سبب‬
‫مېكانېمونه ې‬
‫ې‬
‫ثابن شوي د‬
‫چ تر اوسه پورې پوره نه دي ې‬
‫نظرن ې‬
‫يې‬ ‫نه دي‪ .‬څلور معتېې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په الندې ډول‬ ‫ډيابټ د اختالطاتو په منځ ته راتلو ېك وړاندې شوي ې‬

‫دي‪:‬‬
‫كچ لوړواىل د‬
‫د لومړۍ تيوري په اساس د ژونكو په منځ ېك د ګلوكوزو د ې‬
‫وروسن توليدات ( ‪Advance‬‬ ‫ي‬ ‫پرمختلل ‪Glucosylation‬‬‫ي‬
‫ژونك دننه او بهر پروټينونو ېك په‬
‫ې‬ ‫‪ )Glycosylation end product‬د‬
‫ايم ‪ Glucosylation‬د ګلوكوزو او‬ ‫اوىل‪ ،‬غېانز ي‬
‫ايم بڼه بدلون ر ي‬‫غېانز ي‬
‫اچ‬
‫منچ تركيب له امله په پروټينونو ېك منځ ته ر ي‬ ‫ي‬ ‫امينواسيدونو د خپل‬
‫ژونك څخه بهر په ‪ Mixed‬پروټينونو)‬ ‫ې‬ ‫‪ AGEs.‬په پروټينونو (كوالجن او له‬
‫تشديدکېي‪ ،‬د‬
‫ېږ‬ ‫چ په ترڅ ېك ي ېن ‪AtheroSclerosis‬‬ ‫اغېه كوي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬
‫ګلومېولونو دندې له ستونزو رسه مخامخ كوي‪ ،‬د ‪ Nitric Acid‬په توليد‬
‫ستونزمن كوي او له ژونكو څخه د‬
‫ې‬ ‫اوىل‪ ،‬د اندوتېل دندې‬‫ېك كمښت ر ي‬
‫اوىل‪.‬‬
‫بهرنيو موادو په تركيب او جوړښت ېك بدلون ر ي‬

‫كنېول رسه تړاو څرګندوي او‬ ‫ګاليسيم له ړ‬

‫ي‬ ‫سېمو ېك د ‪ AGEs‬سويه د‬ ‫په ې‬
‫ټولېي‪.‬‬
‫د ګلومېولونو د فلې له كمېدلو رسه دغه مواد په بدن ېك ې ږ‬
‫مېتابولېم ډېروي او له‬
‫ې‬ ‫ګاليسيم د ګلوكوزو‬
‫ي‬ ‫دويم تيوري پر بنسټ هايې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫ژونك دننه‬
‫ې‬ ‫ګرچ‪ .‬د‬‫ي‬ ‫نوموړو ګلوكوزو څخه د سوربيتولو د تركيب المل‬
‫كېي‪ ،‬كله‬ ‫ګلوكوز د ‪ Phophorylation‬او ‪ Glycolysis‬په ډول ميتابواليز ې ږ‬
‫اضاق ګلوكوز د ‪aldose Reductase‬‬ ‫ش‪ ،‬نو‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫چ د ګلوكوزو مقدار ډېر ي‬
‫ې‬
‫ژونك‬
‫ې‬ ‫بدلېي او د سوربيتولو لوړ غلظت د‬ ‫انزايم په وسيله په سوربيتولو ې ږ‬
‫اوىل د ژونكو ‪ Osmolality‬لوړېږي‪ ،‬د‬ ‫په پوتانشيل ېك بدلون ر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ګرچ او د ژونكو په فعاليت او‬‫ي‬ ‫‪ Reactive Oxygen‬ډول د توليد المل‬

‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫دندو ېك د بدلون راوستلو المل‬
‫ش د ‪ Aldose Reductase‬د نیه كوونكو كارول‪ ،‬د دې‬ ‫ژ‬
‫بايد ذكر ي‬
‫ناروغانو لپاره د ‪ Neuropathy ،Retinopathy‬او ‪ Nephropathy‬په‬
‫كتن وړ بدلون سبب نه دي شوي‪.‬‬ ‫پېښو ېك د ې‬
‫چ هايېګاليسيميا د‬ ‫درېمه نظريه يا تيوري د دې څرګندويه ده‪ ،‬ې‬
‫چ بيا د ‪Protien‬‬ ‫ګرچ‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫ياتواىل المل‬
‫ي‬ ‫‪ Diacylglycerol‬په توليد ېك د ز‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫)‪ Kinase c (PKc‬د فعاليت المل‬
‫‪ PKC‬د نورو فعاليتونو تر څنګ د ‪ IV ،Fibronectin‬ټايپ كوالجن‪،‬‬
‫تقبض پروټينونو او د اندوتېل او نيورونونو د ژونكو څخه بهر موادو ېك د‬ ‫ي‬
‫چ په كلينيك ېك هم د ‪PKC‬‬ ‫اوىل ې‬‫جينونو په ‪ Transcription‬ېك بدلون ر ي‬
‫څېل شوي‪.‬‬ ‫كوونك ې ړ‬
‫ي‬ ‫نیه‬
‫چ هايېګاليسيميا د‬ ‫څلورمه تيوري يا نظريه د دې وړانديز كوي‪ ،‬ې‬
‫ګرچ‪ ،‬وروسته بيا‬
‫ي‬ ‫‪ Hexosamine‬په سې ېك د جريان د ډېرېدلو المل‬
‫‪O-linked‬‬ ‫چ د‬ ‫ې‬ ‫‪ Fructose-6-Phosphate‬توليدېږي‪،‬‬
‫‪ Glycosylation‬او ‪ Proteoglycon‬د جوړېدلو بنسټ جوړوي‪ .‬د‬
‫ځين پروټينونو په ‪ Glycosylation‬رسه‬ ‫ي‬ ‫‪ Pathway ،Hexosamine‬د‬
‫بېلګ په ډول د اندوتېل د ‪Nitric Oxid‬‬ ‫اوىل‪ ،‬د ې‬ ‫د هغو په دندو ېك بدلون ر ي‬
‫په توليد ېك او يا د هغو‬

‫جينونو په )‪ Transforming Growth Factor β (TGF-β‬او يا د‬

‫چد‬ ‫څرګندونو ېك ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫)‪ Plasminogen Activator Inhibitor – 1 (PAT-1‬د توليد المل‬

‫چ ‪ Growth Factor‬د ډيابټ په اړوندو‬ ‫داش ښكاري‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫ګرچ ‪.‬‬‫ي‬
‫تن ذكر شوې تيوري د هغو د‬ ‫اختالطاتو ېك بنسټې رول لوبوي او پور ۍ‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫ډېرېدلو سبب‬
‫د اوعيو د ) ‪(Vascular Endothelial Growth Factor A) (A‬‬
‫‪ Proleferative Retinopathy‬ېك ډېرېږي‪ ،‬په اندوتېل د ودې فكټور‬
‫ارتشاچ‬
‫ي‬ ‫موضغ ډول په‬
‫ي‬ ‫كمېي‪(VEGF .‬په‬‫درملن څخه وروسته دوباره ې ږ‬ ‫ې‬
‫چ له ‪Laser Photocoagulation‬‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬
‫د ودې نور فكټورونه لكه د پالټېلېټونو د ودې فكتور‪ ،‬د اپيدرم د ودې‬
‫فكتور‪ ،‬انسولي ډوله د ودې فكتور( ‪ ،)ILGF-1‬د ودې هورمون‪ ،‬د‬
‫اساش د ودې فكتور او حن انسولي هم د ډيابټ په‬ ‫ي‬ ‫‪Fibroblast‬‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اختالطاتو ېك رول لوبوالى ي‬
‫عموم ډول هايېګاليسيميا په مايتوكاندريا ېك د ‪Reactive Oxygen‬‬ ‫ي‬ ‫په‬
‫مېكانېمونو د فعالېدو المل‬
‫ې‬ ‫او ‪ Super Oxide‬د ډېر توليد او د څلورو‬
‫ګرچ ‪.‬‬ ‫ي‬
‫مېل‬‫اصل المل ش ې‬
‫ي‬ ‫كه څه هم هايېګاليسيميا د ډيابټ د ټولو اختالطاتو‬
‫چ په دې اختالطاتو ېك ټول‬ ‫كېي‪ ،‬خو تر اوسه پورې دا څرګنده نه ده‪ ،‬ې‬ ‫ېږ‬
‫مېكانېمونه مساوي ونډه لري او كه د ځانګړي ارګان په اړوند‬‫ې‬ ‫ذكر شوي‬
‫اساش رول لري‪.‬‬
‫ي‬ ‫اختالطاتو ېك ځانګړى ميكانېم‬

‫كنېول او د ډيابټ اختالطات‪:‬‬

‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫د‬
‫چ د ‪DCCT) Diabetes Control and Complication‬‬ ‫څې ېن ې‬
‫هغه ې ړ‬
‫‪ )Trail‬تر نامه الندې په ‪ ۱۴۰۰‬تنو د لومړي ټايپ ناروغانو تر رسه شوي‪،‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫هغ‬
‫ګاليسيم اصالح د لومړي ټايپ په ناروغانو ېك د ې‬
‫ي‬ ‫چد‬‫دا څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫د اختالطاتو د كمښت المل‬
‫چ په ‪ Intensive‬يا شديد ډول او ‪Conventional‬‬ ‫دغه ناروغان ې‬
‫رملن الندې وو‪ ،‬د ‪ Nephropathy ،Retinopathy‬او‬ ‫معموىل د ې‬
‫ي‬
‫وڅېل شوې‪.‬‬
‫پېس ي ېن ې ړ‬
‫ې‬ ‫‪Neuropathy‬‬

‫درملن الندې وو‪ ،‬په ورځ ېك څو‬

‫ې‬ ‫چ تر شديدې( ‪)Intensive‬‬ ‫هغه كسان ې‬
‫الرښون كېدې او په‬
‫ې‬ ‫ځله ي ېن انسولي اخيستل‪ ،‬هغوى ته په منظم ډول‬
‫اصل موخه د‬‫ي‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫روان لحاظ حمايت كېدل او د دوى د‬ ‫ي‬ ‫صچ‬
‫ي‬
‫وين ‪ Hb A1c‬د ‪3.7 %‬‬ ‫‪ Normoglycemia‬منځ ته راوړل وو‪ ،‬د دوى د ې‬
‫په شا او خوا ېك ساتل شوى وو ‪.‬‬
‫معموىل( ‪ )Conventional‬درملنه ي ېن اخيسته‪ ،‬په ورځ ېك دوه‬
‫ي‬ ‫چ‬
‫بله ډله ې‬
‫ٓ‬
‫موين‬
‫ځله ورته انسولي زرق كېدل‪ ،‬د دريو مياشتو په لړ ېك ي ېن يو ځل از ې‬
‫اصل موخه ي ېن د اعراضو مخنيوى وو او د ‪Hb‬‬ ‫ي‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫تررسه كېدې‪ ،‬د‬
‫‪ A1c‬اندازه ي ېن ‪ 1.9 %‬تعينه شوې وه‪.‬‬
‫كنېول په صورت ېك د غې‬ ‫ګاليسيم د ښه ړ‬
‫ي‬ ‫چد‬‫څې ېن دا څرګنده كړه‪ ،‬ې‬ ‫ېړ‬
‫تشاچ ‪ Retinopathy‬ګانو په پېښو ېك ‪ 47 %‬كمښت‪ ،‬په‬ ‫ي‬ ‫ارتشاچ او ار‬
‫ي‬
‫كلينيك ‪Nephropathy‬‬ ‫ي‬ ‫‪ Microalbominurea‬ېك ‪ 39 %‬كمښت‪ ،‬په‬
‫ېك ‪ 54 %‬كمښت او په ‪ Neuropathy‬ېك‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ 60%‬كمښت منځ ته راغل وو‪ .‬البته د ‪ Macrovasular‬په پېښو ېك څه‬

‫كتن وړ كمښت ونه ليدل شو (ډېرى ناروغان ځوان وګړي وو او د زړه او‬ ‫د ې‬
‫رګونو له ناروغيو رسه مخامخ نه وو‪).‬‬
‫چ د شديدې( ‪)Intensive‬‬ ‫څېنو څخه دا څرګنده شوه‪ ،‬ې‬ ‫د ‪ DCCT‬له ې ړ‬
‫درملن په صورت ېك به ناروغان د ‪ 7.7‬نورو كلونو لپاره پرته له‬ ‫ې‬
‫‪ ،Retinopathy‬د ‪ 5.8‬نورو كلونو لپاره پرته له ‪ ESRD‬او د ‪ 6.5‬نورو‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫پان ي‬‫يعن قطع كولو څخه ې‬ ‫كلونو لپاره پرته د پښو د ګوتو له پرېكولو ي‬
‫څېنه تكميل شوه‪ ،‬هم ښكاره‬ ‫چ ېړ‬ ‫هغ ې‬
‫ګن حن وروسته له ې‬ ‫درملن ې‬
‫ې‬ ‫د دې‬
‫چ د ‪ 6.5‬كلونو لپاره ي ېن شديده يا ‪ Intensive‬درملنه‬ ‫وې‪ ،‬هغو وګړو ې‬
‫اخيسن وه‪ ،‬د زړه په ناروغيو (د ميوكارډ احتشاء ‪ Stroke،‬او د زړه او رګونو‬
‫ې‬
‫اړوند مرګونو) ېك ي ېن په وروستيو ‪ 71‬كلونو ېك له ‪ 57-42 %‬كمښت وليدل‬
‫معموىل يا‬
‫ي‬ ‫شو‪ .‬كه څه هم وروستن ړ‬
‫كنېول له‬
‫چ بايد‬ ‫څېنه دا څرګندوي ې‬‫رملن رسه يوشان وو‪ ،‬خو ې ړ‬‫‪ Conventional‬د ې‬
‫درملن موخه د‬
‫ې‬ ‫د‬

‫امكان تر حده د ‪ HbA1c‬نورمال اندازې ته نږدې ساتل وي‪ ،‬پرته د هغو‬

‫چ خطرناكه هايپوګاليسيميا ي ېن تهديدوي‪.‬‬
‫وګړوڅخه ې‬
‫چ د ‪UKPDS) United Kingdom Prospective‬‬ ‫څېنه ې‬
‫بله ې ړ‬
‫‪ )Diabetes Study‬تر نامه الندې د دويم ټايپ له پنځه زره په زياتو‬
‫څېنه‬
‫ناروغانو ېك له لس كالو څخه په زياته موده ېك تررسه شوه‪ ،‬په دې ې ړ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وڅېل شوې ‪،‬ډېر ناروغان‬ ‫درملن د هغوى د اختالطاتو رسه ې ړ‬ ‫ې‬ ‫بېالبېل‬
‫ې‬ ‫ېك‬
‫عموم ډول په دوو برخو ووېشل شوه‪:‬‬ ‫ي‬ ‫نوي تشخيص شوي وو‪ .‬درملنه په‬
‫هغ ېك له انسولينو‬ ‫ې‬ ‫چ په‬ ‫‪ -۱‬شديده( ‪ )Intensive‬درملنه ې‬
‫‪ sulfonylurea،‬او ‪ metfromine‬څخه كار واخيستل شو‪.‬‬
‫پرهېونه او‬
‫غذان ې‬‫ي‬ ‫هغ ېك‬ ‫چ په ې‬ ‫معموىل( ‪ )Conventional‬درملنه‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫‪-۲‬‬
‫درمل شامل وو او موخه ي ېن يوازې د اعراضو مخنيوى وو‪.‬‬
‫چ شديده‬ ‫اخيسن‪ ،‬هغوكسانو ې‬ ‫ې‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫بېالبېل‬
‫ې‬ ‫دې ناروغانو د فشار ضد‬
‫يا ‪ Intensive‬درملنه ي ېن اخيسته ‪ Hb A1c‬ي ېن ‪ 0.7 %‬ساتل كېده‪ ،‬په‬
‫ډىل د ‪ Hb A1c‬اندازه ‪ 9.7 %‬وه ‪.‬‬ ‫درملن د ې‬
‫ې‬ ‫معموىل‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬
‫چ د ‪ Hb A1c‬فيصدي د اصالح‬ ‫څېنو ېك دا څرګنده شوه‪ ،‬ې‬ ‫د ‪ UKPDS‬په ې ړ‬
‫د هر نمې په مقابل ېك په ‪ microvascular‬اختالطاتو ېك ‪ 35 %‬كمښت‬
‫چ دا ‪ DCCT‬ته ورته الس ته راوړنه وه‪ ،‬رس ېبېه پر دې‪،‬‬ ‫اچ‪ ،‬ې‬‫منځ ته ر ي‬
‫كنېول د زړه او رګونو اړوند‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫چ د‬ ‫څېنو وښودله ې‬ ‫نوموړو ې ړ‬
‫اوىل‪ ،‬خو پر ‪ Triglyceride ،Lipoprotien‬او‬ ‫اختالطاتو ېك څه تغې نه ر ي‬
‫اغېې كړې‪.‬‬ ‫‪ HDL‬ې‬
‫كنېول‬‫چ په ښه توګه د فشار ړ‬ ‫څېنو ېك څرګنده شوه‪ ،‬ې‬ ‫رس ېبېه پر دې په دې ې ړ‬
‫كتن وړ‬‫په ‪ Microvascular‬او ‪ Macrovascular‬اختالطاتو ېك د ې‬
‫ګن د‬‫كنېول ې‬ ‫‪،‬يعن په حقيقت ېك د فشار د ړ‬ ‫ي‬ ‫كمښت منځ ته راوړي‬
‫كنېول له ګټو څخه ډېرې دي‪.‬‬ ‫ګاليسيم د ړ‬ ‫ي‬
‫منځن اندازه د فشار ټيټول( ‪ )82/144‬د ډيابټ‬ ‫ۍ‬ ‫چ په‬ ‫دا څرګنده شوې‪ ،‬ې‬
‫يعن ګوزڼ ‪ Microvascular،‬اختالطاتو‬ ‫اړوند د رګونو ناروغيو ‪ Stroke،‬ي‬
‫‪ Retinopathy،‬او د زړه د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كتن وړ كمښت منځ ته راوړي (كمښت‬ ‫كفان په پېښو ېك د ې‬

‫عدم ي ې‬
‫ش د ‪ %56-32‬په شا او خوا ېك وي‪).‬‬ ‫ژ‬
‫كيداي ي‬
‫چ د ‪ Kumamato‬تر نامه الندې د‬ ‫څېنو په ترڅ ېك ې‬‫وروسته بيا د هغو ې ړ‬
‫پايل درلودې‪.‬‬
‫جاپان په هېواد ېك تررسه شوې‪ ،‬هم ورته ې‬
‫ندون دي‪،‬‬
‫ټوىل د دې ښكار ي ې‬
‫څې ېن ې‬ ‫د ‪ UKPDS ،DCCT‬او ‪ Kumamato‬ې ړ‬
‫ګاليسيم د ‪ Microvascular‬اختالطاتو په منځ ته راوړلو ېك‬ ‫ي‬ ‫چ هايې‬
‫ې‬
‫بنسټې رول لري‪.‬‬
‫چ‪:‬‬‫څې ېن دا څرګندوي‪ ،‬ې‬‫عموم ډول دغه ې ړ‬ ‫ي‬ ‫په‬
‫حتم او‬‫ي‬ ‫‪ -۱‬شديده يا ‪ Intensive‬درمله د ډيابټ د ټولو اشكالو لپاره‬
‫اساش ده‪.‬‬
‫ي‬
‫كنېول‬‫‪ -۲‬د دويم ټايپ د ناروغانو په موقع تشخيص او د هغوى د فشار ړ‬
‫په نوموړو ناروغانو ېك له اختالطاتو څخه مخنيوى كوي‪.‬‬

‫ناروغ مزمن اختالطات‪:‬‬

‫ۍ‬ ‫د ډيابټ (خوږې)‬
‫ناروغ د وخت په ېتېېدلو رسه د بدن په بېالبېلو غړيو او ارګانونو‬‫ي‬ ‫د ډيابټ‬
‫بېلګ په توګه د زړه‬
‫ګرچ‪ ،‬د ې‬ ‫ي‬ ‫اغېې كوي او د مړينو او معيوبيتونو المل‬
‫ې‬
‫عصن ستونزې‪ ،‬د نهاياتو‬ ‫ي‬ ‫ناروغ‪،‬‬
‫ۍ‬ ‫ناروغ ‪،‬د سېګو‬
‫ۍ‬ ‫ناروغ‪ ،‬د پښتورګو‬
‫ۍ‬
‫داش نور‪... .‬‬
‫پرېكېدل‪ ،‬ګوزڼ او ې‬
‫كېي‪:‬‬
‫د ډيابټ مزمن اختالطات په دوو برخو وېشل ې ږ‬
‫وعان يا ‪Vascular‬‬
‫ي‬ ‫‪-۱‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وعان يا ‪Non Vascular‬‬

‫ي‬ ‫‪ -۲‬غې‬
‫وعان اختالطات بيا په دوه برخو‬
‫ي‬
‫كېي‪:‬‬
‫وېشل ې ږ‬
‫چ په هغه ېك‬‫الف ‪ :‬د كوچنيو ) ‪ ،(Microvascular Complication‬ې‬
‫او ‪ Nephropathy‬شامل دي‪ .‬رګونواختالطات‬
‫‪Neuropathy ،Retinopathy‬‬
‫چد‬ ‫ب‪ :‬د لويو رګونواختالطات( ‪ :)Macrovascular Complication‬ې‬
‫دماغ رګونوله ناروغيو څخه عبارت دي‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪،‬محيط رګونواو‬
‫ي‬ ‫زړه د رګونو‬

‫‪127‬‬
‫وعان( ‪ )Non Vascular‬اختالطاتو ېك ‪ ،Gastroparesis‬انتانات‬ ‫ي‬ ‫په غې‬
‫شامل دي ‪.‬‬
‫ې‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫پوستك‬
‫ي‬ ‫او د‬
‫ناروغ له ډول او مودې رسه‬
‫ۍ‬ ‫په ډېرو پېښو ېك د نوموړيو اختالطاتو پيل د‬
‫تړاو لري‪ ،‬د مثال په توګه د لومړي ټايپ ‪ 40 %‬ناروغان د پښتورګو په عدم‬
‫كېي‪ ،‬په‬ ‫كفايه او ‪ End Stage (ESRD) Renal Disease‬باندې اخته ې ږ‬
‫چ د دويم ټايپ په ‪20‬‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬
‫اچ ‪.‬‬ ‫ناروغ منځ ته ر ي‬
‫ۍ‬ ‫‪ %‬ناروغانو ېك نوموړې‬
‫نس‪ ،‬نو د لومړي ټايپ ناروغان‬ ‫ژ‬ ‫ګاليسيم په ښه توګه ړ‬
‫كنېول ي‬ ‫ي‬ ‫چېې‬‫كه ې‬
‫چ‬‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫كېي‪ .‬د‬ ‫ناروغ په دويمه لسېه ېك په اختالطاتو اخته ې ږ‬ ‫ۍ‬ ‫د‬
‫ګونوناروغ لكه‬
‫ۍ‬ ‫كنېول رسه د كوچنيو ر‬ ‫ګاليسيم له دقيق ړ‬
‫ي‬ ‫د‬
‫موم‪ ،‬خو‬‫‪ Neuropathy ،Retinopathy‬او ‪ Nephropathy‬كمښت ي‬
‫كنېول رسه رسه بيا هم دغه‬ ‫ګاليسيم له دقيق ړ‬
‫ي‬ ‫په ځينو پېښو ېك د‬
‫كنېول په صورت ېك د‬ ‫ګاليسيم د نه ړ‬
‫ي‬ ‫اچ او يا هم د‬ ‫اختالطات منځ ته ر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش په دې ېك نور جينيټيك‬ ‫ژ‬

‫چ كېداى ي‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬
‫پېس نه ليدل ې ږ‬ ‫ې‬ ‫هغ‬‫ې‬
‫فكټورونه هم رول ولري ‪.‬‬
‫د دويم ټايپ ناروغان د اوږدې مودې لپاره د نښو او اعراضو د نه‬
‫چ د تشخيص‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫كېي‪ ،‬نو كېداى ي‬ ‫پان ې ږ‬
‫موجوديت له امله ېن تشخيصه ې‬
‫غ اختالطات هم موجود وي ‪.‬‬ ‫په وخت ېك ي ېن د نارو ۍ‬
‫ګونوناروغ په‬
‫ي‬ ‫اكليل ر‬
‫ي‬ ‫په دويم ټايپ ېك د لويو رګونواختالطات ډېر وي‪ ،‬د‬
‫دې وګړو ېك د نورو خلكو په پرتله څلور ځله ډېره ده ‪ Fasting،‬او ‪Post‬‬
‫ګاليسيم او همدارنګه د ‪ A1c‬لوړواىل له دې ستونزو‬ ‫ي‬ ‫‪ Prondial‬هايې‬
‫مستقيم تړاو لري ‪.‬‬
‫وين لوړ فشار او د ليپيډونو غېنورمال حالت د دې‬ ‫چد ې‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫اساش رول لوبوي‪.‬‬‫ي‬ ‫ستونزو په شدت ېك‬

‫د ډيابټ مزمن اختالطات‬

‫وعان اختالطات‬
‫ي‬
‫‪ -۱‬د كوچنيو اوعيو اړوند اختالطات‬
‫ناروغ‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫د سېګو‬
‫ارتشاچ)‬
‫ي‬ ‫(ارتشاچ او غې‬
‫ي‬ ‫‪Retinopathy‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Macular Edema‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪:Neuropathy‬‬
‫پان (د ‪ Mono‬او ‪ Polyneuropathy‬په‬
‫حرك نيور ي‬
‫حس او ي‬
‫ي‬ ‫‪-‬‬
‫ډول)‬
‫نيوروپان‬
‫ي‬ ‫د اټونوم اعصابو‬ ‫‪-‬‬

‫‪:Nephropaty‬‬

‫ناروغ‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫‪ -۲‬د لويو اوعيو اړوند‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫(اكليل)رګونو‬
‫ي‬ ‫د زړه‬ ‫‪-‬‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫محيط رګونو‬
‫ي‬ ‫د‬ ‫‪-‬‬
‫ګونوناروغ‬
‫ۍ‬ ‫دماغ ر‬
‫ي‬ ‫د‬ ‫‪-‬‬

‫وعان اختالطات‪:‬‬
‫ي‬ ‫غې‬
‫ناسن)‬
‫ې‬ ‫معان سيسټم( ‪ Gasteroparisis‬او نس‬
‫ي‬ ‫معدي‬ ‫‪-‬‬
‫جنس ستونزې)‬
‫ي‬ ‫پان او‬
‫تناسل سيسټم (يور ي‬
‫ي‬ ‫بوىل‬
‫ي‬ ‫‪-‬‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫پوستك‬
‫ي‬ ‫د‬ ‫‪-‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪ Cataract -‬انتانات‬

‫‪-‬‬ ‫‪Glucoma‬‬
‫‪ Peri odontal‬او د غاښونو ستونزې‬ ‫‪-‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫د سېګو اړوند اختالطات‪:‬‬

‫ناروغ يو اختالط ده‪،‬‬
‫ۍ‬ ‫‪ Cataract :Diabetic Cataract -۱‬د ډيابت د‬
‫ګاليسيم له شدت رسه مستقيمه اړيكه لري ‪.‬‬
‫ي‬ ‫ناروغ د دوام او د‬
‫ۍ‬ ‫چد‬
‫ې‬
‫عدسن د پروټينونو ‪ Non enzymatic Glycosylation‬په ډيابېټيك‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫چ كېداى ي‬ ‫ناروغانو ېك د نورو همزولو په پرتله دوه ځله ډېر وي‪ ،‬ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫همدغه پېښه د ‪ Cataract‬المل هم ي‬
‫چ په درې ډوله وېشل شوې‪:‬‬ ‫‪ :Diabetic Retinopathy -۲‬ې‬
‫كوچون‬
‫ي‬ ‫چ په هغه ېك‬‫‪ -a‬ساده يا ‪ Background Retinopathy‬ې‬
‫وين يا ‪Exudate ،Hemrrhage‬‬ ‫انيورېزمونه يا ‪ ،micro aneurysms‬ې‬
‫كېي‪.‬‬‫شبك اذيما ليدله ې ږ‬
‫ې‬ ‫او د‬
‫‪ :Preproliferative Retinopathy - b‬په دې اختالط ېك د شعريو‬
‫ساچ په‬
‫ې‬ ‫اسكيميك‬
‫ې‬ ‫اسكيم او ‪ Cotton wool Spot‬يا پنبه ين ډوله‬ ‫ي‬
‫كېي‪.‬‬‫شبكيه ېك ليدل ې ږ‬
‫ېتينوپن( ‪ :)Malignant Retinopathy‬په دې‬
‫ي‬ ‫ارتشاچ يا خبيثه ر‬
‫ي‬ ‫‪-c‬‬
‫اچ‪.‬‬
‫اوعن منځ ته ر ي‬
‫ې‬ ‫ډول اختالط ېك نوې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پورتن شیما ددیابت کنېول اود شبکن د ستووتځو تړاوڅرګندوی‬

‫چ د تشخيص په وخت ېك په‬ ‫ژ‬

‫ش‪ ،‬ې‬ ‫د دويم ټايپ ناروغان كېداى ي‬
‫‪ Retinopathy‬اخته وي ‪،‬له دې امله د لومړي ټايپ ناروغان بايد درې‬
‫كاله وروسته له تشخيص څخه او د دويم ټايپ له تشخيص څخه پيل او‬
‫هر كال يو ځل د سېګو معاينات تررسه كړي‬

‫‪Anti Vascular Endothelial Growth‬‬ ‫)‪ (Avastin‬او‬

‫رس ېبېه پر دې د ‪Bevacizumab‬‬
‫‪ )Anti-VEGF) Factor‬زرق د نويو اوعيو له ودې څخه مخنيوى كوي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫شكبن د ناروغيو په مخنيوي ېك مهم‬

‫ې‬ ‫د تنباكو نه كارول او د فشار اصالح د‬
‫چ په‪ Proliferative Retinopathy‬د‬ ‫ژ‬
‫وش‪ ،‬ې‬
‫رول لري او بايد يادونه ي‬
‫اسېينو د استعمال مضاد استطباب نه دى‪.‬‬

‫‪:Glucoma -۳‬‬
‫معموىل درملنو‬
‫ي‬ ‫كېي‪ ،‬په هغو‬‫ناروغ په ‪ 6 %‬ناروغانو ېك واقع ې ږ‬
‫ۍ‬ ‫د خوږې‬
‫كېي‪.‬‬‫درملن لپاره كارېږي‪ ،‬اصالح ې ږ‬
‫ې‬ ‫اون د ناروغيو د‬
‫چ د وازې ز ې‬ ‫ې‬
‫اون له ګلوكوم رسه مخامخ‬ ‫تړىل ز ې‬
‫د ‪ Iris‬د نويو اوعيو منځ ته راتلل‪ ،‬ناروغ د ې‬
‫داش حال‬ ‫اچ په ېتېه بيا په‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫چ دغه حالت ډېر لږ منځ ته ر ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬
‫كوالى ي‬
‫ش‪ ،‬ځكه د ‪ Cataract‬له لرې كولو څخه وروسته‬ ‫ژ‬
‫چ ‪ Cataract‬لرې ي‬ ‫ېك ې‬
‫اچ‪.‬‬
‫ك رسه منځ ته ر ي‬‫اوعن ډېرې په چټ ۍ‬
‫ې‬ ‫نوې‬

‫د پښتورګو اړوند اختالطات‪:‬‬

‫‪:Diabetic Nephropathy‬‬
‫ناروغ( ‪End Stage‬‬‫ۍ‬ ‫پرمختلل‬
‫ې‬ ‫نفروپان د پښتورګو د‬
‫ي‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫د خوږې‬
‫چ‬‫هغ اړوند مړينو او معيوبيتونو سې المل دى‪ ،‬ې‬ ‫‪ )Renal Disease‬او د ې‬
‫تقرين ډول د‬
‫ي‬ ‫په‬
‫‪ ESRD‬درېمه برخه ناروغان په ډيابټ اخته وګړي دي‪.‬‬
‫ناروغ په ‪ ۰۲‬كلونو ېك د ‪ 40-30 %‬پورې په‬ ‫ۍ‬ ‫د لومړي ټايپ ناروغان د‬
‫شمېه په دويم ټايپ ېك لږ او د‬‫چ دغه ې‬ ‫‪ ESRD‬د اخته كېدو چانس لري‪ ،‬ې‬
‫چ د ډيابټ ډېر ناروغان(‬ ‫‪ 20-15 %‬په شا او خوا ېك دي‪ .‬له دې امله ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ )90%‬په دويم ټايپ اخته دي‪ ،‬نو د ‪ ESRD‬ډېر ناروغان هم همدغه وګړي‬
‫تشكيلوي‪.‬‬
‫چېې د ‪ Microalbominurea‬او يا‬ ‫ې‬ ‫‪ Nephropathy‬كه‬
‫‪ Macroalbominurea‬په ډول وي‪ ،‬نو په دې صورت ېك د زړه د ناروغيو‬
‫خطر ډېر دى او د همدارنګه د ‪ Nephropathy‬په اخته ناروغانو ېك په‬
‫كېي‪.‬‬
‫معموىل ډول ‪ Retinopathy‬هم ليدله ې ږ‬‫ي‬
‫پتوجېنې ېك هم اوږده او دوامداره‬
‫ې‬ ‫هغ په‬‫څې د ې‬ ‫د نورو اختالطاتو په ې‬
‫چ مزمنه‬ ‫ګاليسيم بنسټېه ونډه لري‪ .‬كه څه هم هغه ميكانېم ې‬ ‫ي‬ ‫هايې‬
‫ګاليسيم په څه ډول د‬
‫ي‬ ‫هايې‬

‫‪132‬‬
‫تشې ح شوى‪،‬‬ ‫‪ Nephropathy‬المل ګرچ‪ ،‬په ښه او مكمل ډول نه دى ژ‬
‫ي‬
‫ځين فكټورونه لكه (د ودې هورمون ‪Endothelin ،‬‬ ‫ش‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫خو كېداى ي‬
‫‪ ،Angiotensin II‬او ‪ ،)AGEs‬د پښتورګو په ‪ Microcirculation‬ېك‬
‫فلېېشن او لوړ ‪ ،Perfusion‬د‬ ‫ځين بدلونونه (لكه د ګلومېولونو ډېر ړ‬ ‫ي‬
‫ساختمان بدلونونه (لكه‬
‫ي‬ ‫ګلومېولونو د شعريو لوړ فشار) او د ګلومېولونو‬
‫پېل كېدل او د‬‫له ژونكو څخه د بهر موادو ډېرواىل‪ ،‬د قاعدوي غشا ې ړ‬
‫هغ په منځ ته راړو ېك ونډه لري‪،‬‬
‫‪ Mesangial‬وسيع فېوز) په ګډه د ې‬
‫ٓ‬ ‫ژ‬
‫اغېې د ‪Angiotensin II‬د اخذو د منځګړيتوب‬ ‫ځين دغه ې‬ ‫ش‪ ،‬ي‬ ‫كېداى ي‬
‫اش ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫له امله منځ ته ر ي‬
‫چ د سګرېټو څكول د پښتورګود فعاليت كمښت ‪ ،‬ګړندي‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫بايد ذكر ي‬
‫كوي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ يوازې ‪ 40-20 %‬د ډيابټ ناروغان په دې اختالط اخته‬ ‫له دې امله ې‬

‫چ تر اوسه پوره روښانه نه دي‪،‬‬ ‫ځين نور حساس فكټورونه‪ ،‬ې‬ ‫كېي‪ ،‬نو ي‬ ‫ېږ‬
‫واخل‪ ،‬لكه څنګه‬ ‫ش د دې اختالط په منځ ته راتلو ېك برخه‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫خو كېداى ي‬
‫كورن تاريخچه ده‪.‬‬
‫ۍ‬ ‫نفروپان‬
‫ي‬ ‫چ د هغو يو ډېر ښكاره فكټور د ډيابټ د‬ ‫ې‬
‫چ په الندې شكل ېك ښودل شوې‬ ‫ناروغ تاريخچه‪ ،‬ې‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ يا خوږې‬
‫ټروق د‬
‫پرمختګ كوي‪ ،‬د ګلومېولونو لوړ ‪ Perfusion‬او د پښتورګو هايې ي‬
‫چ دا په خپله د ‪GFR‬‬‫اچ‪ ،‬ې‬ ‫ډيابت د اخته كېدو په لومړي كال ېك منځ ته ر ي‬
‫لوړواىل رسه مطابقت كوي‪.‬‬
‫ي‬ ‫له‬

‫(پټوك)‬
‫ي‬ ‫د ډيابټ د اخته كېدو په لومړنيو پنځو كلونو ېك د قاعدوي غشاء‬
‫تروق او د ‪ Mesengial‬د حجم‬ ‫ياتواىل‪ ،‬د ګلومېولونو هايې ي‬
‫ي‬ ‫د ضخامت ز‬
‫اګرچ‪.‬‬
‫چ ‪ GFR‬ېبېته نورمال حالت ته نه ر ي‬ ‫اچ‪ ،‬ې‬‫توسع منځ ته ر ي‬
‫له ‪ 10-5‬كلونو وروسته د ډيابټ د لومړي ټايپ د ‪ 40 %‬ناروغانو په ادرار‬
‫داش حالت‬ ‫ې‬ ‫كېي او ‪Microalbominurea‬‬ ‫ېك څه نا څه البومي اطراح ې ږ‬
‫چ د ‪ 42‬ساعتونو په غونډ شوي ادرار ېك ‪80-300 mg/d‬‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬‫ته ويل ې ږ‬
‫او يا هم ‪ 30-300 mg/dL‬كريتېني د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Spot Collection‬په ميتود تثبيت ي‬
‫چ په ادرار ېك د پروټينو د تثبيت ښه ميتود د‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫بايد څرګنده ي‬
‫چ په ادرار ېك د‬
‫‪ Sensitive Radio Immuno Assay‬په نامه يادېږي‪ ،‬ې‬
‫لږ مقدار البومينو د څرګندولو وړتيا لري‪.‬‬
‫ځين حاالتو ېك ډېر توپې‬ ‫ي‬ ‫د څلور ويشتو ساعتونو ټول شوى ادرار په‬
‫كچ پروټي لرون يك خواړه‬ ‫چېې د لوړې ې‬ ‫بېلګ په توګه كه ې‬ ‫څرګندوي‪ ،‬د ې‬
‫فزيك تمريناتو يا هم د ډېرې مودې لپاره د والړ‬ ‫ژ‬
‫سپورن او ي‬ ‫ي‬ ‫ش يا د‬ ‫وخوړل ي‬
‫اش ‪.‬‬‫ژ‬
‫ښان لوړ مقدار الس ته ر ي‬ ‫پان كېدو په صورت ېك به ي‬ ‫ې‬
‫شن په ادرار ېك څرګندوي‪،‬‬ ‫ټوىل ې‬
‫روغ وګړي تر ‪ 15 mcg/min‬البومي د ې‬
‫وخن ادرار په نمونه ېك ‪( Albumin‬په ‪ )mcg/L‬او ‪Creatinine‬‬ ‫ي‬ ‫د سهار‬
‫چېې د هغوى تناسب له ‪30 mcg/mg‬‬ ‫كېي ‪،‬كه ې‬ ‫(په ‪ )mg/L‬اندازه ې ږ‬
‫څخه ټيټ وي‪ ،‬نو دا يو نورمال حالت دى‪ ،‬خو له ‪30-300 mcg/mg‬‬
‫كېي‪.‬‬
‫مايكروالبومي يوريا بلل ې ږ‬
‫شېو مياشتو په اوږدو ېك‬ ‫ژ‬
‫چ د تشخيص لپاره بايد د دريو يا ږ‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫بايد ذكر ي‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫ش‪.‬‬‫دوه يا درې ځله ازموينه تكرار ي‬
‫كه څه هم د ‪ Microalbuminuria‬شتون د )‪>300 mg/dl‬‬
‫‪ )Macroalbuminuria‬د منځ ته راتلو لپاره يو لوى خطر دى‪ ،‬خو يوازې‬
‫د ‪ 50 %‬معادل ناروغان د لس كلونو په اوږدو‬
‫كېي‪.‬‬ ‫ېك په ‪ Macroalbuminuria‬اخته ې ږ‬

‫چ په لومړي ټايپ ډيابټ اخته وي او‬ ‫ځين هغو وګړو ېك ې‬

‫ي‬ ‫په‬
‫‪ Microalbuminuria‬لري ‪،‬دغه ‪ Microalbuminuria‬په خپله ېبېته‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ Macroalbuminuria‬منځ ته راغله په ‪GFR‬‬ ‫چ‪ ،‬خو كله ې‬ ‫له منځه ي‬

‫اوىل او تقريبا ‪ 50 %‬ناروغان د ‪ 10-7‬كلونو په اوږدو ېك د‬ ‫ېك بدلون ر ي‬
‫داخلېي‪.‬‬
‫ېږ‬ ‫يعن ‪ ESRD‬ته‬‫ناروغ ي‬
‫ۍ‬ ‫پرمختلل‬
‫ې‬ ‫پښتورګو‬
‫وين فشار او‬
‫چ ‪ Macroalbuminuria‬منځ ته راغله‪ ،‬د ې‬ ‫همدارنګه كله ې‬
‫‪LDL‬‬
‫موندونك( ‪)Irriversable‬‬
‫ي‬ ‫يك تغې نه‬‫‪ Cholestrol‬لوړېږي او پتالوژ ي‬
‫اچ ‪.‬‬‫بدلونونه منځ ته ر ي‬
‫د دواړو ټايپونو اخته ناروغانو ‪ GFR‬پرته له ‪ Macroalbuminuria‬او‬
‫چ له دې امله بايد د‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫‪ Microalbuminuria‬څخه هم كمېداى ي‬
‫ناروغانو ‪ GFR‬او‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Creatinin‬په كال ېك يو ځل وكتل ي‬
‫چ متفاوت شدت لري او وروسته د ‪Nephrotic Syndrome‬‬ ‫‪ Protien‬ې‬
‫‪Urea‬‬
‫(‪ ،Hypoalbuminemia‬اذيما او په لوړه كچه ‪ )LDL Cholestrol‬په بڼه‬
‫اچ او پاى ېن د ‪ Azotemia‬د منځ ته راتلو او پرمختګ المل‬ ‫منځ ته ر ي‬
‫چ‬‫چ د پښتورګو د نورو ناروغيو پر خالف هغه ‪ Protien Urea‬ې‬ ‫ګرچ‪ ،‬ې‬
‫ي‬
‫كفان له پرمختګ‬
‫اچ د هغوى د عدم ي ې‬ ‫نفروپان له امله منځ ته ر ي‬
‫ي‬ ‫د ډيابېټيك‬
‫كمېي (ناروغان په ورځ ېك ‪ 10-11 gr‬پروټي‬ ‫رسه نه ې ږ‬
‫كمېي‪(.‬‬
‫اطراح كوي‪ ،‬كه څه هم ‪ Creatinin Clearance‬ې ږ‬
‫كفان له پرمختګ رسه د ګلوكوزو د اطراح لپاره د هغو‬ ‫د پښتورګو د عدم ي ې‬
‫قدمه لوړېږي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫درملنه‪:‬‬
‫درملن بنسټ د ګاليسيميا نورمال ساتل دي‪.‬‬
‫ې‬ ‫د‬
‫درملن په توګه بايد ‪ Albuminurea‬د منځ ته راتلو‬
‫ې‬ ‫بشېې او پوره‬
‫ړ‬ ‫د يوې‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫په لومړيو مراحلو ېك تشخيص او درملنه ي ېن ي‬

‫الندې چارت د تشخيص د سې ې ژ‬

‫اتېۍ او په كال ېك يو ځل د ‪ Creatinin‬او‬
‫‪ GFR‬د تخمي لپاره الرښونه كوي‪:‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د ‪ Microalbuminuria‬له پرمختګ څخه‬ ‫هغه كړه وړه ې‬

‫‪ Macroalbuminuria‬ته مخنيوى كوي په الندې ډول دي‪:‬‬
‫ګاليسيم نورمال ساتل‬
‫ي‬ ‫‪ -۱‬د‬
‫‪ -۲‬په سمه توګه د فشار نورمال ساتل‬
‫‪ -۳‬ناروغانو ته د ‪ ACE Inhibitor‬او ‪ ARBs‬توصيه كول‪.‬‬

‫رس ېبېه پر پورته ذكر شويو ټكو د ‪ Dyslipidemia‬درملنه هم ضوري ده‪.‬‬

‫كنېول په دواړو ټايپونو ېك د ‪ Microalbuminuria‬له‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫د‬
‫چ‬ ‫پرمختګ څخه مخنيوى كوي‪ ،‬خو تر اوسه پورې دا څرګنده نه ده‪ ،‬ې‬
‫كنېول د‬ ‫ګاليسيم ړ‬ ‫اش د‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫چ ‪ Macroalbuminuria‬منځ ته ر ي‬ ‫كله ې‬
‫پښتورګو د ناروغيو له پرمختګه څخه مخنيوى كوي او كه نه‪.‬‬
‫د پښتورګو د فعاليت له كمېدو رسه يوځاى‪ ،‬د اړتيا وړ انسولينو ‪ Dose‬هم‬
‫پښتورك د انسولينو په تخريب ېك ونډه لري‪.‬‬
‫ي‬ ‫چ‬ ‫كمېي‪ ،‬ځكه ې‬‫ېږ‬
‫ټيټوونك نور درمل لكه( ‪ Sulfonylurea‬او‬ ‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې د ګلوكوزو‬
‫كېي‪.‬‬ ‫‪ Metformine‬هم د پښتورګو په عدم كفايه ېك نه كارول ې ږ‬
‫كنېول د البومينو د‬ ‫چ په سمه توګه د فشار ړ‬ ‫څې ېن دا څرګندوي‪ ،‬ې‬‫ډېرې ې ړ‬
‫ګرچ‪.‬‬‫ي‬ ‫افراز مخنيوى كوي او د پښتورګو د دندو د اصالح المل‬
‫چ ‪ Protienuria‬نه لري بايد فشار ېن > ‪ 80/130‬وساتل‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫چ ‪ Microalbuminuria‬يا‬ ‫ش او د هغو وګړو فشار‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ي‬
‫چ‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ې‬ ‫‪ Macroalbuminuria‬لري بايد څه نور هم ټيټ وساتل ي‬
‫‪ 75/125‬به د دوى لپاره مناسب وی ‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كه څه هم د ‪ ACE Inhibitor‬او ‪ ARBs‬تر منځ څه مقايسوي شواهد د‬

‫پښتورګو د فعاليت او ‪ Macroalbuminuria‬په هكله الس ته نه دي‬
‫اغېې‬‫چ دواړه په مساوي ډول ې‬ ‫اغل‪ ،‬خو ډېر كارپوهان په دې فكر دي ې‬ ‫ر ي‬
‫لري‪.‬‬
‫ټوچ يا‬
‫ي‬ ‫چ د ‪ ACE Inhibitor‬له امله په‬ ‫ښان هغو ناروغانو ته ې‬ ‫ي‬
‫كېي‪ ،‬بايد د ‪ ARBs‬له مشتقاتو څخه استفاده‬ ‫‪ Angioedema‬اخته ې ږ‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫چ‬ ‫درملن په بهې ېك د درملو دوز لوړېږي‪ ،‬تر څو ې‬ ‫ې‬ ‫مياشتن‬
‫ې‬ ‫د ‪3-2‬‬
‫ش او يا هم درمل خپل لوړ دوز ته‬ ‫ژ‬
‫‪ Microalbuminuria‬له منځه والړه ي‬
‫ورسېي‪.‬‬
‫ېږ‬
‫ښان په دې صورت ېك‬‫‪ ACE Inhibitor‬او ‪ ARBs‬كارول ممكن نه وي‪ ،‬نو ي‬
‫چېې د‬ ‫ې‬ ‫د ‪ Non-Dihydropyridine‬ګروپ مشتقات( ‪Beta-‬كه‬
‫‪)،Calcium Channel Blocker‬‬
‫ش‪.‬كه څه هم د ‪ GFR‬په مخنيوي‬ ‫ژ‬
‫‪ Blocker‬او يا هم ‪ Duretic‬وكارول ي‬
‫ېك د دې درملو‬

‫وين د فشار ړ‬
‫كنېول د هر ډول درملو په‬ ‫ثابن شوي‪ ،‬خو د ې‬‫اغېې نه دي ې‬ ‫ې‬
‫چ وي ‪،‬ډېر ضوري دى‪.‬‬ ‫وسيله ې‬
‫كنېول‪،‬‬‫ناروغ له كبله د رامنځ شوې ‪ Nephropathy‬ړ‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ يا شكرې‬
‫د فشار له ړ‬
‫كنېول څخه پرته يوازې د ‪ ACE Inhibitor‬او ‪ ARBs‬په وسيله‬
‫امكان لري ‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫د ‪ ADA‬د وړانديز پر بنسټ د ‪ Microalbuminuria‬په شتون ېك بايد د‬

‫يعن ‪0.8‬‬ ‫ژ‬
‫ش ي‬ ‫پروټينونو په خوړلو ك په متوسطه اندازه كمښت راوستل ي‬
‫‪ gr/kg/day‬او د ‪ Macroalbuminuria‬د موجوديت په صورت ېك بايد‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫له ‪ 0.8 gr/kg/day‬څخه هم راټيټ كړاى ي‬
‫عموم توګه ‪ 10 %‬كالوري له پروټينونو څخه‬ ‫ي‬ ‫په دې صورت ېك بايد په‬
‫چېې ‪ GFR< 60 ml/min/1.74 m2‬وي‪،‬‬ ‫چ كه ې‬ ‫ژ‬
‫ش او بله دا ې‬ ‫واخيستل ي‬
‫حتم ده ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫نو د نفرولوژي د كارپوهانو مشوره‬
‫هېموډيالې له ډېرو اختالطاتو‬
‫ې‬ ‫ډيابېټيك ناروغان د نورو ناروغانو په پرتله د‬
‫بېلګ په توګه ‪( Hypotension‬د ‪Autonomic‬‬ ‫ې‬ ‫كېي‪ ،‬د‬ ‫رسه مخامخ ې ږ‬
‫ښان د ‪ Reflax Tachycardia‬د له منځه تللو له‬ ‫ي‬ ‫نيوروپان او يا هم‬
‫ي‬
‫كبله)‪ ،‬د رګونو ستونزې او د ‪ Retinopathy‬د پېښو ګړندي كېدل‪.‬‬
‫رس ېبېه پر دې د ‪ ESRD‬له رامنځ ته كېدلو څخه وروسته د ډيابټ د‬
‫ناروغانو ‪ Survival‬تر نورو وګړو كم دى‪.‬‬
‫مړين تر ټولو لوى المل ګڼل‬
‫ې‬ ‫د ډيابټ په ناروغانو ېك ‪ Atherosclerosis‬د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كېي‪ ،‬د دې وګړو د ‪ Hyperlipidemia‬درملنه بايد په شدت تررسه ي‬ ‫ېږ‬
‫كېي‪ ،‬خو‬ ‫له ژونديو خپلوانو څخه د پښتورګو پيوند ډېره ښه درملنه ګڼل ې ږ‬
‫دوامداره ‪ Immunosuppression‬ته اړتيا لري‪.‬‬
‫يالې‬
‫ګاليسيم د نورمال كېدو او له ډ ې‬
‫ي‬ ‫په ګډه د پښتورګو او پانقراس پيوند د‬
‫څخه د خالصون لپاره ډېر ښه چانس دى‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪:Diabetic Neuropathy‬‬
‫‪،‬چ له ‪%‬‬ ‫پان ده ې‬‫ناروغ تر ټولو معمول اختالط نيور ي‬ ‫ۍ‬ ‫د ډيابټ (خوږې)‬
‫كېي او د ‪Mononeuropathy‬‬ ‫‪ 50‬څخه ډېر ناروغان ورباندې اخته ې ږ‬
‫‪ ،Polyneuropathy‬او ‪ Autonomoneuropathy‬په ډولونو منځ ته‬
‫ناروغ دوام د نوموړي اختالط په‬
‫ۍ‬ ‫كنېول اندازه او د‬ ‫ګاليسيم د ړ‬ ‫ي‬ ‫اچ‪ .‬د‬ ‫ر ي‬
‫منځ ته راتلو ېك بنسټې رول لري‪ .‬رس ېبېه پر دې ‪( BMI‬لوړ ‪(body mass‬‬
‫نيوروپان د منځ ته راتلو چانس ډېروي) ‪،‬دتنباكو کارونه‪،‬‬ ‫ي‬ ‫‪ index) BMI‬د‬
‫وين لوړ فشار د‬‫ناروغ‪ ،‬د تراى ګلېشايډ لوړه سويه او د ې‬ ‫ۍ‬ ‫د زړه او رګونو‬
‫ناروغ له پرمختګ رسه دواړه‬
‫ۍ‬ ‫ګرچ‪ .‬د‬‫ي‬ ‫نيوروپان د تشديد المل‬ ‫ي‬ ‫محيط‬
‫ي‬
‫يعن ‪ Myelinated‬او ‪ Unmyelinated‬خپل فعاليت‬ ‫رشن ي‬ ‫عصن ې‬ ‫ي‬ ‫ډوله‬
‫له السه وركوي‪.‬‬
‫پان ګانو رسه ورته واىل لري‪ ،‬ځكه خو ي ېن‬ ‫نيوروپان له نورو نيور ي‬ ‫ي‬ ‫د ډيابټ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫تشخيص بايد د نورو اسبابو له ردولو څخه وروسته وضع ي‬
‫ناروغ ټول ناروغان بايد دتشخيص په وخت ېك د‬ ‫ۍ‬ ‫د ډيابټ (خوږې)‬
‫يعن ‪ Distal Symmetric Neuropathy‬له‬ ‫نيوروپان ي‬
‫ۍ‬ ‫متناسن‬
‫ې‬ ‫محيط‬‫ي‬
‫ٓ‬ ‫ژ‬
‫موين‬
‫ش د ‪ Autonomic Neuropathy‬اړوند از ې‬ ‫‪.‬‬ ‫نظره معاينه او وكتل ي‬
‫د لومړي ټايپ ناروغانو لپاره پنځه كاله وروسته له تشخيص څخه او په‬
‫كېي او بايد ورسته د هغ په كال‬ ‫دويم ټايپ ېك د تشخيص پر مهال تررسه ې ږ‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫ش‪.‬‬
‫موين ناروغانو ته تررسه ي‬ ‫پان اړوند از ې‬ ‫ېك يو ځل د نيور ي‬

‫نيوروپان‬
‫ي‬ ‫محيط‬
‫ي‬
‫پان‪:‬‬
‫پوىل نيور ي‬
‫محيط ي‬
‫ي‬ ‫الف‪ :‬متناسبه‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پان( ‪Distal‬‬
‫پوىل نيور ي‬
‫محيط ي‬
‫ي‬ ‫پان‪ ،‬متناسبه‬
‫معموىل ډول نيور ي‬
‫ي‬ ‫تر ټولو‬
‫‪Symmetric‬‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫حس اعصاب په‬ ‫ي‬ ‫ناروغ په پيل ېك‬
‫ۍ‬ ‫‪ )Poly Neuropathy‬ده‪ ،‬د‬
‫چ‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬
‫اخته ې ږ‬

‫كرخن‪،‬‬
‫ي‬ ‫د دستكش او جرابو( ‪ )Stoking-Glove‬په ډول اعراضو لكه‬
‫ګرچ‪ .‬د ‪Parasthesia ،Hyperesthesia‬‬ ‫ي‬ ‫سوزېدلو او ‪ Tingling‬المل‬
‫نيمان څخه په زياتو پېښو‬
‫ي‬ ‫كېي‪ .‬له‬ ‫او ‪ Dysethesia‬په ډولونو هم ليدل ې ږ‬
‫ېك ناروغان كوم ځانګړي اعراض نه لري‪.‬‬
‫اچ‪ ،‬نو اوږده‬‫چ د ‪ Axonal Neuropathy‬په ډول منځ ته ر ي‬ ‫له دې امله ې‬
‫كېي له دی امله ين په پښو ېك شدت ډېر وى‬ ‫اكسونونه ډېر ورباندې اخته ې ږ‬
‫‪.‬‬
‫چ په پيل ېك ېن د‬ ‫عموم ډول دوه اړخېه‪ ،‬متناسبه او مساوي وي‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫په‬
‫ناروغ دپرمختګ ځخه وروسته‬ ‫ۍ‬ ‫كمېي او د‬ ‫اهېاز‪ ،‬درد او حرارت احساس ې ږ‬
‫احساسېي‪.‬‬
‫ېږ‬ ‫هېڅ درد نه‬
‫يعن‬
‫ي‬ ‫حرك اعصابو انتقال‬‫ي‬ ‫حس او‬ ‫ي‬ ‫نيوروپان ېك د‬
‫ي‬ ‫په دې ډول‬
‫ناروغ له پرمختګ نه‬
‫ۍ‬ ‫چد‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫‪ conduction‬له ځنډ رسه مخامخ ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬ ‫اغېې ې ږ‬ ‫وروسته ‪ Ankle Jerk‬هم ېن ې‬
‫تن لوري ته انتشار كوي‪ ،‬دردونه ي ېن د‬ ‫اعراض له اطرافو څخه پيل او د ې‬
‫موم‪ ،‬درد په حاد ډول (له‬ ‫شن له خوا او د اسېاحت په وخت ېك شدت ي‬ ‫ې‬
‫كېي‪.‬‬‫‪ ۲۱‬مياشتو څخه لږ) او مزمن ډول ليدل ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نيوروپان د تشخيص لپاره بايد ناروغ د ‪Semmes Weistien‬‬ ‫ي‬ ‫د دې ډول‬

‫ميل د اهېازاتو د نه‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬د دې ې‬ ‫ميل په وسيله معاينه ي‬ ‫‪ 07.5‬اهېازي ې‬
‫احساس په صورت ېك به ناروغان د پښو د ژوبلو او زخمونو دخطر رسه‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ښان پوره پاملرنه ورته ي‬ ‫چ يي‬ ‫مخامخ وي‪ ،‬ې‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫نيوروپان څه مناسبه درملنه نه لري‪ ،‬خو د‬
‫ي‬ ‫كه څه هم دغه ډول‬
‫ش‪،‬‬ ‫ژ‬ ‫ړ‬
‫عصن انتقال ‪ conduction‬په اصالح ېك مرسته كوالى ي‬ ‫ي‬ ‫كنېول د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ځين ويټامينونه لكه ‪ folate‬او ‪ Vit-B12‬بايد ناروغانو ته تجويز ي‬ ‫ي‬
‫ايګليسېايد درملنه همدارنګه د نيوروتوكسينو‬ ‫ې‬ ‫وين د لوړ فشار او لوړو تر‬ ‫د ې‬
‫له استعمال څخه ډډه كول د دې اختالط په مخنيوي ېك ګټور دي‪.‬‬
‫عصن تخريب‪،‬‬ ‫ي‬ ‫تل د كوچنيو عضالتو‬ ‫پس د ې‬
‫ناروغ له پرمختګ رسه د ې‬ ‫ۍ‬ ‫د‬
‫شحم انساجو د ېن‬ ‫ي‬ ‫دپوستك څخه الندې‬‫ي‬ ‫پس شكل ته تغې وركوي او‬ ‫د ې‬
‫ګرچ ‪،‬‬
‫ي‬ ‫ځايه كېدو المل‬

‫پس زخمونو او‬

‫پس د ‪ Biomechanic‬بدلون له امله د ې‬
‫چ دغه كار د ې‬ ‫ې‬
‫ژوبلو ته زمينه مساعدوي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نيوروپان( ‪Isolated Peripheral‬‬

‫ي‬ ‫محيط‬
‫ي‬ ‫ب‪ :‬ځانګړې‬
‫‪ :)Neuropathy‬د يوه عصب اخته كېدل د ‪Mononeuropathy‬‬
‫او د څو اعصابو اخته كېدل د ‪ Mononeuropathy Multiplex‬په‬
‫ناڅان پيدايښت او په پاى ك د ټولو دندو د بيا روغتيا‬
‫ي‬ ‫چد‬‫نامه يادېږي‪ ،‬ې‬
‫کېي‪.‬‬
‫په وسيله مشخصه ې ږ‬
‫اسيكم يا ‪ Traumatic‬زيانونو ته نسبت‬‫ي‬ ‫د اسبابو له نظره د رګونو‬
‫كېي‪.‬‬‫وركول ې ږ‬
‫حرك‬
‫ي‬ ‫كېي‪،‬‬ ‫‪ Cranial‬او ‪ Femoral‬اعصاب تر ټولو ډېر ورباندې اخته ې ږ‬
‫پان ېك متبارزې وي‪ ،‬د ‪ Cranial‬اعصابو اخته‬ ‫ستونزې په دې ډول نيور ي‬
‫ګرچ‬
‫ي‬ ‫كېدل د ‪ Diplopia‬المل‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ٓ‬
‫شېم اعصاب اخته كېدل په ازموينو‬ ‫او په يوازې توګه د دريم‪ ،‬څلورم او يا ږ‬
‫چ د سې ېك (كس) ‪ Pupil‬څه‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫ضعيق څرګندوي‪ ،‬په‬ ‫ي‬ ‫ېك‬
‫اچ‪.‬‬‫پشېه روغتيا د ‪ 12-8‬اونيو په اوږدو ېك منځ ته ر ي‬ ‫ستونزې نه لري او ړ‬
‫چ په نوموړي‬ ‫‪ Diabetic Polyradiculupathy‬يو سندروم دی‪ ،‬ې‬
‫چ دا دردونه‬ ‫اچ‪ ،‬ې‬ ‫كوونك دردونه منځ ته ر ي‬
‫ي‬ ‫سندروم ېك ډېر شديد او ناتوان‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫عصن رشتو په ساحه ېك وي‪ ،‬په ځينو پېښو ېك كېداى ي‬ ‫ي‬ ‫د يوې يا څو‬
‫ضعيق رسه هم مل وي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫حرك‬
‫ي‬ ‫له‬
‫برچ له ډېرو شديدو‬ ‫ې‬ ‫مخكین‬
‫ۍ‬ ‫‪ Diabetic Amyotrophy‬د ورانه د‬
‫چ دغه دردونه د څو ورځو يا اونيو په ترڅ ېك د‬ ‫اچ‪ ،‬ې‬ ‫دردونو رسه منځ ته ر ي‬
‫ګرچ‪ ،‬د‬ ‫ي‬ ‫كتل د كمېدو المل‬ ‫هغ د ې‬‫ضعيق او د ې‬ ‫ي‬ ‫عضل‬
‫ې‬ ‫‪Quadreceps‬‬
‫چ‪.‬‬‫ضعيق په منځ ته راتلو رسه دردونه د كرارېدلو لوري ته ي‬ ‫ي‬
‫د دې اختالط درملنه د درد ضد درملو كارول او د ډيابټ ړ‬
‫كنېول دي‪،‬‬
‫چ‪.‬‬
‫چ اعراض له ‪ 18-6‬مياشتو په موده ېك له منځه ي‬ ‫ې‬
‫نيوروپان‪:‬‬
‫ي‬ ‫لرونك‬
‫ې‬ ‫ناروغ درد‬
‫ۍ‬ ‫ج‪ :‬د ډيابټ يا خوږې‬
‫په لومړيو ېك د خفيف لمس په مقابل ېك د حساسيت ډېرېدل او وروسته‬
‫فزيك او‬
‫ي‬ ‫شن له خوا د‬
‫بيا د ډېرو شديدو دردونو منځ ته راتګ په ېتېه بيا د ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫روچ ستونزو المل‬‫ي‬
‫شن له خوا‬
‫درملن لپاره )‪ Amitriptylin (25-75 mg‬د ې‬ ‫ې‬ ‫د دې پېښو د‬
‫اغېې ي ېن له ‪ 72-48‬ساعتونو په اوږدو ېك څرګندېږي‪،‬‬‫‪،‬چ ې‬ ‫كېي ې‬ ‫توصيه ې ږ‬
‫اغېو پر خالف دي‪ ،‬ځكه‬ ‫اغېې ي ېن د ‪ Antidepresant‬ې‬ ‫چ دغه ې‬ ‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نيس‪.‬‬
‫ي‬ ‫اغېې ي ېن له دوو څخه تر درې اونيو پورې وخت‬
‫‪ Antidepresant‬ې‬
‫كمېي‪.‬‬
‫شن له خوا د ښه خوب له امله هم ې ږ‬ ‫د ناروغانو اعراض د ې‬
‫چ د وخت په‬
‫اغېه د سهار له خوا ‪ Drowsiness‬دی‪ ،‬ې‬
‫د دې درملو ناوړه ې‬
‫كمېي‪.‬‬
‫ېتېېدو رسه ې ږ‬

‫ش‪ ،‬نو دا ستونزه ي ېن هم رفع‬ ‫ژ‬

‫مخك وركړل ي‬‫ې‬ ‫چېې له خوب څخه لږڅه‬ ‫كه ې‬
‫چېته له پنځو ورځو درملن څخه وروسته اغېمن نه وو ‪ ،‬نو‬ ‫كېي‪ .‬اوكه ې‬‫ېږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫بايد درملنه قطع ي‬
‫ځوروونك‬
‫ې‬ ‫اغېې‬
‫انن كولېېژيك ې‬ ‫چ د ‪ Amitriptylin‬ي‬ ‫هغو ناروغانو ته ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫وي ‪ Nortriptylin،‬دې ورته وركړل ي‬
‫‪ Desiperamine‬له ‪ 25 mg‬څخه ‪ 150 mg‬پورې په ورځ ېك يو ځل‬
‫اغېې لري‪ .‬د ‪Phenothiazine ،Tricyclic‬‬ ‫‪ Amitriptylin‬ته ورته ې‬
‫‪ Antidepresant‬او ‪ Fluphenazin‬يوځاى كارول هم د دې دردونو د‬
‫اغېو پورې كومه‬ ‫ٓ‬
‫چ دا كار د دوى په ‪ Antidepresant‬ې‬ ‫ګرچ‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫م المل‬
‫ارا ۍ‬
‫اړه نه لري ‪.‬‬
‫ورچ ‪ 900-1800 mg‬په درې وېشلو دوزونو هم د‬ ‫ې‬ ‫‪ Gabapentin‬د‬
‫نيوروپان ېك ګټور ثابته شوي‪ ،‬د ‪Tricyclic Antidepresant‬‬ ‫ي‬ ‫ډيابټ په‬
‫كېي‪ .‬هغه‬ ‫د نه مؤثريت په صورت ېك له نوموړو درملو څخه استفاده ې ږ‬
‫اغېمنتوب‬ ‫چ په ‪ Pregablin‬تررسه شوي‪ ،‬د دې مركب ې‬ ‫څې ېن ې‬
‫ېړ‬
‫څرګندوي‪.‬‬
‫اخيستن څخه‬
‫ې‬ ‫ان نفرينو له بيا‬
‫چ د سېوتينونو او نور ي‬ ‫‪ Deloxitine‬ې‬
‫نيوروپان ېك ګټور ثابت‬
‫ي‬ ‫ناروغ په درد لرونكو‬
‫ۍ‬ ‫مخنيوى كوي‪ ،‬هم د ډيابټ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ دا مركب د ‪ ۰۴‬او ‪۰۵‬‬ ‫څې ېن د دې څرګندوى دي‪ ،‬ې‬ ‫كلينيك ې ړ‬

‫ي‬ ‫شوي‪.‬‬
‫فيصدو په شا او خوا ېك درد كموي‪.‬‬
‫عصن دردونو په‬ ‫ي‬ ‫موضغ‬
‫ي‬ ‫موضغ مخرش دى‪ ،‬د‬
‫ي‬ ‫چ يو‬ ‫‪ Capsaicin‬ې‬
‫كېي‪ .‬د ‪ Zostrix 0.025 %‬او ‪Zostrix – HP‬‬ ‫درملنه ېك ډېر كارول ې ږ‬
‫ورچ په اوږدو ېك‬ ‫ې‬ ‫چد‬ ‫‪ 0.075 %‬مالش په بڼه په بازار ېك موجود دي‪ ،‬ې‬
‫كارون‬
‫ې‬ ‫كېي‪ .‬د دې درملو د‬ ‫تر څلور ځلو پورې په درد لرونكو برخومالش ې ږ‬
‫مخاط‬ ‫ش او له سېګو‪،‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫پر مهال بايد له دستكشونو څخه كار واخيستل ي‬
‫ژ‬
‫انس‪.‬‬
‫غشاء او تناس يل برخو رسه په تماس ېك ر ي‬
‫ناروغ د ډنګرۍ نيوروپاټيك سنډروم ‪(Diabetic‬‬ ‫ۍ‬ ‫د خوږې‬
‫پان‬
‫محيط نيور ي‬
‫ي‬ ‫چ متناسبه‬ ‫)‪ Neuropathic Cachexia Syndrome‬ې‬
‫كېي( کله چه د‬ ‫ده‪ ،‬د ډېر زيات وزن له السه وركولو رسه يوځاى ليدل ې ږ‬
‫ش) او درد‬ ‫ژ‬
‫بدن له ‪ ۰۶‬فيصده څخه زيات وزن ضايع ي‬

‫تن برخه‪ ،‬السونه او تنه‬ ‫چ د الندنيو نهاياتو‪ ،‬پور ۍ‬

‫رونك ‪ Dysthesia‬ې‬ ‫ل ې‬
‫كېي‪.‬‬‫ورباندې اخته ې ږ‬
‫كېي‪ .‬انذار ي ېن په‬
‫درملنه د انسولينو او درد ضد درملو په وسيله تررسه ې ږ‬
‫مجموغ توګه ښه دي‪ ،‬ناروغ د يوه كال په موده ېك خپل وزن ېبېته پوره‬ ‫ي‬
‫چ‪.‬‬‫كوي او دردونه ي ېن هم له منځه ي‬
‫‪:Autonomic Neuropathy‬‬
‫د لومړي او دويم ټايپ ډيابټ د اوږدې مودې ناروغان د اتونوميك‬
‫چ د هغوى ‪Noradrenergic ,‬‬ ‫كېي ې‬‫نيوروپان په ستونزه اخته ې ږ‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پوىل پيپټيد‬
‫‪ ،Cholenergic‬او ‪( Peptidergic‬پېپټيدونه لكه د پانقراس ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫او ‪) Substance P‬سيسټمونه مصابوالى ي‬
‫نيوروپان په بېالبېلو سيسټمونو لكه د زړه د رګونو‬
‫ي‬ ‫د ډيابټ اتونوميك‬
‫تناسل سيسټم ‪ Psudomotor ،‬او‬ ‫ي‬ ‫بوىل‬
‫هضم سيسټم‪ ،‬ي‬ ‫ي‬ ‫سيسټم‪،‬‬
‫ژ‬
‫ش‪ .‬د زړه او رګونو په سيسټم د ې‬
‫هغ د‬ ‫اغېې كوالى ي‬ ‫ميتابوليك سيسټم ې‬
‫يعن‬
‫ي‬ ‫اغېو له امله د اسېاحت په وخت ېك د زړه شديد حركات‬ ‫ې‬
‫اچ همدارنګه د نابېه‬‫وضعين ټيټ فشار منځ ته ر ي‬ ‫ي‬ ‫‪،Tachycardia‬‬
‫مرګونو راپور هم وركړل شوى دى‪.‬‬
‫مثان د تشېدلو ستونزې هم د اتونوميك‬ ‫ې‬ ‫‪ Gasteroporosis‬او د‬
‫اچ د لوړو نهاياتو ډېر لوندواىل او د پښو وچ‬ ‫نيوروپان له امله منځ ته ر ي‬
‫ي‬
‫پوستك د سيمپاتيك اعصابو د ستونزو او ناسم فعاليت له امله منځ ته‬
‫پنچ د چاودو او باالخره د زخمونو المل‬‫چ دا ‪ Anyhdrosis‬د ې‬ ‫اچ‪ ،‬ې‬ ‫ر ي‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Autonomic Neuropathy‬په ‪Counter Regualtory hrmone‬‬

‫چ په نتيجه ېك ي ېن‬‫اغېه كوي او د هغو افراز له كمښت رسه مخامخ كوي ې‬ ‫ې‬
‫نس احساسوالى نو له دې امله دغه‬ ‫ژ‬
‫نښان ي‬
‫ې‬ ‫نس‬
‫مريض د هايپوګاليسميا ې‬
‫هايپوګاليسيم خطر تهديدوي‪.‬‬
‫ي‬ ‫ناك‬
‫وژونك او خطر ې‬
‫ي‬ ‫ناروغان د‬
‫اچ په‬ ‫نيوروپان له امله منځ ته ر ي‬
‫ي‬ ‫چ د اوتونوميك‬ ‫وضعين ټيټ فشار ې‬
‫ي‬
‫كېي ‪Octreotide ،Clonidine‬‬ ‫بېالبېلو درملو ي ېن درملنه ې ږ‬
‫چ هر درمل ځانګړې‬ ‫‪ ،Midodrine ،Fludrocortison‬او ‪ Yohambin‬ې‬
‫واخل او د اوبو د ضياع او‬
‫ي‬ ‫كاق مالګه‬‫اغېې لري پرته له درملو هغوى بايد ي‬ ‫ې‬
‫ډيوروتيك درملو له اخيستلو څخه ډډه وكړي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪:Gasteroparesis‬‬
‫چد‬ ‫دون او انتقال ستونزې دي ې‬ ‫لې ې‬ ‫غذان موادو د ې ږ‬
‫ي‬ ‫له معدې څخه د‬
‫اچ‪.‬‬‫نيوروپان له امله منځ ته ر ي‬
‫ي‬ ‫اوټونوميك‬
‫وش په ېتېه بيا‬ ‫ژ‬
‫دغه اختالط ته بايد د لومړي ټايپ په ناروغانو ېك پاملرنه ي‬
‫ګاليسيم ډېر‬
‫ي‬ ‫چ وروسته له ډوډۍ خوړلو څخه د دوى‬ ‫په هغوكسانو ېك ې‬
‫هغ اعراض د معدې د تشېدلو د ځنډ او د كوچنيو او لويو‬ ‫موم‪ .‬د ې‬ ‫بدلون ي‬
‫اچ‪ .‬ناروغان‬ ‫كولمو د حركاتو د تغې (اسهال او قبضيت) له امله منځ ته ر ي‬
‫بدواىل‪ ،‬كانګو‪ ،‬ژر موړکېدلو او د نس له انتفاخ څخه‬ ‫ي‬ ‫اشتهان‪ ،‬زړه‬
‫ۍ‬ ‫د ېن‬
‫شكايت كوي‪.‬‬
‫غذان موادو له اخيستلو‬ ‫اق وروسته د نښه شويو ي ي‬ ‫طن ساتيګر ي‬ ‫هستوي ي‬
‫ٓ‬
‫څخه ‪ Radiolabeled‬د معدې د تشېدلو لپاره ډېره غوره ازموينه ده مګر‬
‫هغ رسه پوره تړاو نه څرګندوي‪.‬‬ ‫د ناروغ اعراض د ې‬
‫لوړه ګاليسيميا د يوې خوا د اوږدې مودې په لړ ېك په ‪Parasympatic‬‬
‫كېي د‬ ‫اغېه كوي او د ‪ Gasteroparesis‬د منځ ته راتلو المل ې ږ‬ ‫اعصابو ې‬
‫بل خوا په مستقيم ډول د معدې تشېدل د ځنډ رسه مخامخ كوي‪.‬‬ ‫ې‬
‫هضم‬
‫ي‬ ‫ناسن له متناوب قبضيت رسه د ډيابټ اړوند د‬ ‫ې‬ ‫شن له خوا نس‬ ‫د ې‬
‫كېي‪ .‬دغه اعراض د لومړي ټايپ په‬ ‫شمېل ې ږ‬
‫ې‬ ‫سيسټم د اختالطاتو نه‬
‫ناروغانو ېك ‪ Celiac Sprue‬ته ورته دي‪.‬‬
‫كېي خو په ډېرو پېښو ېك څه‬ ‫د مرۍ دندې هم له ستونزو رسه مخامخ ې ږ‬
‫كلينيك اعراض نه لري‪.‬‬‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫درمنله‪:‬‬
‫چ‬‫درملن بنسټ جوړوي لكه څرنګه ې‬
‫ې‬ ‫كنېول د هغو د‬‫ګاليسيم دقيق ړ‬
‫ي‬ ‫د‬
‫هغ د اصالح المل‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫كنېول د ې‬ ‫ي‬ ‫ځين پېښو ېك د‬
‫ي‬ ‫ليدل شوي په‬
‫كېي‪ .‬ناروغ بايد د ې‬
‫ورچ څو‬ ‫ېږ‬

‫كېي‪ .‬د‬‫ځله په كمه اندازه ډوډۍ وخوري اوبلن خواړه تر نورو غوره بلل ې ږ‬
‫كم مقدارشحمياتو اوډیر فايېلرونكو خواړو څخه استفاده د اعراضو په كم‬
‫کولو ېك مرسته کوالی ژش‪.‬‬
‫‪ Dopamin Agonist‬درمل لكه ‪ Metochlopramide‬د ‪ 5‬څخه تر‬
‫مخك ‪Domperidone 10- ،‬‬ ‫ې‬ ‫مل ګرامو پورې د هر ځل ډوډۍ څخه‬ ‫‪ 01‬ي‬
‫ش د يوې لنډې مودې لپاره ګټه وكړي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ 20 mg‬كېداى ي‬
‫موم‪ .‬لومړى درمل د‬‫چ د وخت په ېتېېدلو رسه د هغه ګټورتوب كمښت ي‬ ‫ې‬
‫اغېې لري او د ‪ Cholenergic‬خواصو په درلودلو د‬ ‫كانګو ضد مركزي ې‬
‫معدې په تشېدلو ېك مرسته كوي‪.‬‬
‫اغېو ېك‬‫هغ په ناخوالو ې‬
‫حاىل د ې‬
‫سېتيا او ېن ي‬‫‪ ،Drowsiness‬ېن قراري‪ ،‬ړ‬
‫شامل دي‪.‬‬
‫اغېې هم منځ ته راتالى‬ ‫‪ Tardive Dyskinesia‬او ‪ Extrapyramidal‬ې‬
‫ژ‬
‫چ شايد د ‪ Motilin‬له اخذو رسه په‬ ‫ش‪ .‬همدارنګه ‪ Erythromycin‬ې‬ ‫ي‬
‫مل‬ ‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫ش په ورځ ېك درې ځله ‪ ۲۵۰‬ي‬ ‫يوځاى كېدو د معدې د تشېدلو سبب ي‬
‫كېي‪.‬‬
‫ګرامه ناروغانو ته توصيه ې ږ‬
‫قسم انتاګونست دى اوس د‬ ‫ي‬ ‫چ د ‪ S-HT4‬يو‬ ‫‪ Tegaseral‬يا ‪ Zelnorm‬ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫درملن لپاره نه كارول ې ږ‬
‫ې‬ ‫ناروغ د‬
‫ۍ‬ ‫دې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫انتخان ناروغانو ېك د ‪ Botulinum Toxin‬زرق د ‪ Pylours‬په‬ ‫ي‬ ‫ځين‬

‫ي‬ ‫په‬
‫ساحه ېك د ‪ Pyloric‬معرصې مقاومت له منځه وړي او د معدې په ژر‬
‫تشېدلو ېك مرسته كوي‪.‬‬
‫چ دې هڅونو‬ ‫برق هڅونه ګټوره بلل شوې څرګنده شوې ې‬ ‫د معدې ي‬
‫اغېه نه پری‬
‫چ درمل ې‬ ‫اعراض له منځه وړي او د هغو ناروغانو په ژوند ېك ې‬
‫لري ګټور ثابت شوي‪.‬‬
‫اچ‬
‫چ د ‪ Autonomic Neuropathy‬له امله منځ ته ر ي‬ ‫ناسن ې‬
‫ې‬ ‫هغه نس‬
‫چ په ډېرو پېښو ېك ي ېن په خپله‬‫د درملو په مقابل ېك تعند كوي كه څه هم ې‬
‫نيوروپان ډېر كله د معرصې د‬
‫ي‬ ‫ې‬ ‫موندىل‪ .‬بيا منځ ته ر‬
‫اتلونك‬ ‫ې‬ ‫دوباره روغتيا‬
‫كېي‪.‬‬
‫كنېول د له منځه تللو او ېن ارادې د غايطه موادو د بهر كېدو المل ې ږ‬ ‫ړ‬
‫هغ درملنه ‪ Loperamide 4-8 mg‬په ورځ ېك يا‬ ‫د ې‬

‫ورچ تر‬‫ې‬ ‫‪ Diphenoxylate‬يو ځاى د ‪ Atropine‬رسه دوه تابلېټه د‬

‫كېي‪ .‬په ډېرو شديدو واقعاتو ېك د ‪Paregoric‬‬ ‫څلورو ځلو پورې تطبيق ې ږ‬
‫ناسن‬
‫ې‬ ‫كېي ترڅو له نس‬ ‫مل ګرامو ته اړتيا ليدله ې ږ‬ ‫تنيچر يا ‪ ۰۶ Codeine‬ي‬
‫څخه مخنيوى وكړي‪.‬‬
‫ناسن كموي‬ ‫ې‬ ‫چ ‪ Clonidine‬د ډيابټ نس‬ ‫داش راپورونه هم موجود دي ې‬ ‫ې‬
‫مخك څخه‬ ‫ې‬ ‫چ په ډيابېټيك ناروغانو ېك د‬ ‫مګر د فشار د ټيټولو له امله ې‬
‫هغ كارونه محدوده ده‪.‬‬ ‫وضعين ټيټ فشار موجود وي د ې‬ ‫ي‬
‫معموىل توګه د هڅونكو‪ laxative‬درملو لكه ‪ Sena‬په‬ ‫ي‬ ‫قبضيت په‬
‫چ‪.‬‬ ‫درملنه له منځه ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫تناسل ستونزې‪:‬‬
‫ي‬ ‫بوىل‬
‫ي‬
‫تناسل ستونزو لكه‬‫ي‬ ‫بوىل‬
‫ي‬ ‫نيوروپان د‬
‫ي‬ ‫ناروغ اوتونوميك‬‫ۍ‬ ‫د ډيابټ‬
‫ميل ‪Dysparenia،‬‬ ‫جنس ېن ي‬ ‫ي‬ ‫جنس ستونزو(‬
‫ي‬ ‫‪ ،Cystopathy‬د انتعاذ او‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫يا دردناك مجامعت او د ‪ Vagina‬د ‪ Lubrication‬كمېدلو) سبب‬
‫نس احساسوالى‬ ‫په ‪ Cystopathy‬اخته ناروغان د مثان ډكواىل ژ‬
‫ي‬ ‫ې‬
‫مثان‬ ‫ژ‬
‫نس تخليه كوالى د ې‬ ‫همدارنګه د ادرار په وخت هغه په پوره ډول ي‬
‫پان كېدو له امله د‬ ‫چ په مثانه ېك د ادرار د ې‬‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫ارتجاعيت زيانمن ې ږ‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫انتاناتود ودې سبب‬
‫ٓ‬
‫د ‪ Cystopathy‬تشخيص د ‪ Cystometry‬او ‪ Urodynamic‬ازموينو‬
‫كېي‪ .‬د انتعاذ او انزال ستونزې د ډيابټ د ناروغانو‬ ‫څخه وروسته ايښودل ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫نس په ډول پرته د نورو ستونزو منځ ته راتالى ي‬ ‫نيوروپان د لومړۍ ې‬
‫ي‬ ‫د‬

‫درملنه‪:‬‬
‫ژ‬
‫د ‪ Cystopathy‬ناروغان بايد په وخت رسه ادرار ته تشويق ي‬
‫ش د ستونزو‬ ‫الف‪:‬‬
‫ش رس ېبېه پر دې د ‪Bethanecol‬‬‫ژ‬
‫په صورت ېك بايد هغو ته ‪ Catether‬تطبيق ي‬
‫‪10-50 mg‬‬

‫ش‪ .‬د پام وړ بدلون‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬

‫ش دې وګړو ته ګټور واقع ي‬
‫په ورځ ېك درې ځله كېداى ي‬
‫اچ‪.‬‬
‫داخل معرصې د غوڅولو څخه منځ ته ر ي‬
‫ي‬ ‫دمثان د‬
‫ې‬ ‫وروسته‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫جنس ستونزو درملنه‪:‬‬

‫ي‬ ‫ب‪ :‬د‬
‫اچ ميتودونه‬ ‫ميخانيك او جر ي‬
‫ي‬ ‫طن‬
‫درملن لپاره ي‬
‫ې‬ ‫د انتعاذ د ستونزو د‬
‫موجود دي‪.‬‬
‫انتعاذ د ‪ Corpus Cavernosum‬د رګونو د ملساء عضالتو د اسېخاء له‬
‫اچ ‪Cyclic 3, 5 – Guanosine Monophasphate .‬‬ ‫امله منځ ته ر ي‬
‫چ‬ ‫كېي ې‬ ‫‪ (GMP) ، Nitric Oxide‬د منځ ته راتلو او متشكل كېدو سبب ې ږ‬
‫اوىل‪.‬‬
‫نوموړى مركب د ملساء عضالتو اسېخاء منځ ته ر ي‬
‫كوونك د‬
‫ي‬ ‫وصق انزايم ‪ Phosphodiesterase Type s‬نیه‬ ‫ي‬ ‫د ‪cGMP‬‬
‫نوموړي مركب له تجزيه كېدو څخه مخنيوى كوي او د انتعاذ د منځ ته‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫راتلو او دوام المل‬
‫)‪ (Levitra) Vardenafile ،(Viagra‬او ‪(Cialis) Tadalafile‬د جنس‬
‫هڅونو په ځواب ېك د ‪Sildenafile .‬‬
‫ګرچ‬
‫ي‬ ‫انتعاذ د اصالح سبب‬
‫مخك د‬ ‫ې‬ ‫چ يو ساعت‬ ‫مل ګرامه تابليت دي ې‬ ‫د ‪ Sildenafile‬دوز ‪ ۰۵‬ي‬
‫كېي‪.‬‬
‫جنس اړيكو څخه اخيستل ې ږ‬ ‫ي‬
‫اغېو لوړه كچه ي ېن له يونيم ساعت څخه تر دوو ساعتونو پورې‬ ‫د ې‬
‫چ دې درملو‬ ‫اغېې ي ېن څلور ساعته دوام كوي هغه ناروغان ې‬ ‫څرګندېږي او ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫ته اړتيا لري د ‪ ۰۵‬نه تر ‪ ۰۶‬په سلوك د هغوى ستونزې لرې ې ږ‬
‫مل ګرامه دى‪ .‬د ‪ Vardenafil‬او ‪ Tadalafil‬د پيل دوز‬ ‫لوړ دوز ي ېن ‪ ۱۰۰‬ي‬
‫كېي او يا‬ ‫مل ګرامه پورې لوړ دوز كارول ې ږ‬‫چ بيا تر ‪ ۰۲‬ي‬ ‫مل ګرامه دى ې‬ ‫‪ ۰۱‬ي‬
‫كمېي‪.‬‬‫مل ګرامو پورې ې ږ‬ ‫هم تر ‪ ۵‬ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ Tadalafil‬د ‪ ۶۳‬ساعتونو دپاره انتعاذ اصالح كوي‬‫دا څرګنده شوې ې‬

‫اغېې څرګندې شوي لكه‬ ‫ځين ناوړه ې‬
‫ي‬ ‫هغ‬
‫څېنو ېك د ې‬ ‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫او په‬
‫ېدونك رسدردي ‪،‬‬
‫ې‬ ‫ېتې‬

‫هضم ستونزې په كمو پېښو ېك د رنګونو په ليدلو ېك بدلون‬ ‫ي‬ ‫‪،Flushsing‬‬

‫چېته انتعاذ د څلورو ساعتونو‬ ‫او ‪ Priapism‬راپورونه هم وركړل شوي كه ې‬
‫وش‪.‬‬‫ژ‬
‫روغتيان مركز ته مراجعه ي‬
‫يي‬ ‫لپاره ډېر دوام وكړي بايد‬
‫كوونك درمل د نايېيتونو ‪ Hypotension‬خاصيت‬ ‫ي‬ ‫د ‪ PDES‬نیه‬
‫تشديدوي‪ ،‬نو د هر ډول نايېيتونو رسه دیوځای كارولو څخه ين بايد ډډه‬
‫ناروغ‬ ‫شېو مياشتو په ترڅ ېك ي ېن د زړه‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫چد ږ‬ ‫وش او هغه ناروغانو ته ې‬
‫ي‬
‫چد‬ ‫‪ Sroke،‬يا ګزڼ او د زړه ‪ Arrhymia‬ېتېه كړې وي او هغه وګړي ې‬
‫څمالستو په وخت ېك ‪ Hypotension‬يا ‪ Hypertension‬ولري‪ ،‬د زړه‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫كفان او د ‪ Unstable Angina‬ناروغانو ته بايد ونه كارول ي‬ ‫عدم ي ې‬
‫دايم توګه د ليدلو د السه وركول‬ ‫ي‬ ‫په كمو پېښو د ليدلو د كمښت او يا په‬
‫هم راپور وركړل شوى ‪.‬‬
‫كېي‬‫په ‪ Intracorporal‬ېك د ‪ Vasoactive‬درملو زرق د انتعاذ سبب ې ږ‬
‫كېي عبارته دي له‪:‬‬
‫چ په دې مقصد كارول ې ږ‬ ‫هغه درمل ې‬
‫ډول‬ ‫يوازې‬ ‫په‬
‫‪Papaverine -۱‬‬ ‫رسه يوځاى‬
‫‪ Papaverine -۲‬د ‪Phentolamine‬‬
‫‪(Prostaglandine E) Alprostadil -‬‬
‫‪۳‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ساچ د زخم‬ ‫ې‬ ‫نسن ډول درد نه لري‪ .‬مګر د‬ ‫ي‬ ‫د ‪ Alprostadile‬رزقېدل په‬
‫پاملرن ته اړتيا لري‪ .‬په ځينو‬ ‫ې‬ ‫‪ ،Priapism،‬او فېوز د مخنيوي لپاره ډېرې‬
‫حاالتو ېك د ‪ Uretheral‬په منځ ېك د ‪ Alprostadil‬د مخصوصو‬
‫اغېو د مخنيوي دپاره استفاده‬ ‫يعن ‪ Pellets‬څخه د زرق د ناوړه ې‬ ‫قرصونو ي‬
‫اچ طريقه‬ ‫ون خال درملنه( ‪ )Erec-Aid system‬يوه غې جر ي‬ ‫كېي‪ .‬د ېبې ي‬
‫ېږ‬
‫كېي او په نتيجه ېك ي ېن‬ ‫الش پمپ په وسيله تخليه ې ږ‬ ‫چ يوه برخه ي ېن د ي‬ ‫ده ې‬
‫اغل‬
‫چ بيا همدغه ر ې‬ ‫كېي‪ .‬ې‬ ‫وين د جريان د ډېرېدلو سبب ې ږ‬ ‫قضيپ ته د ې‬
‫كېي دغه پروسته د ‪۰۲‬‬ ‫حلق په واسطه په قضيپ ېك ساتل ې ږ‬ ‫ې‬ ‫وينه د يوې‬
‫هغ په استعمال ېك د‬ ‫ژ‬
‫شد ې‬ ‫څخه تر ‪ ۰۳‬دقيقو پورې ادامه پيدا كوالى ي‬
‫كېي ‪.‬‬ ‫ډېر زحمت له امله دغه وسيله ډېره نه كارول ې ږ‬

‫اچ‬ ‫ژ‬
‫ښېګن له امله د جر ي‬
‫ې‬ ‫اچ ميتودونو د‬ ‫په اوسنيو رسايطو ېك د غې جر ي‬
‫كېي‪.‬‬‫ميتودونو څخهډېره استفاده نه ې ږ‬
‫موضغ او‬
‫ي‬ ‫د ‪ Vaginal Lubricant‬استعمال‪ ،‬د انتاناتو درملنه او په‬
‫سيسټميك ډول د ‪ Estrogen‬كارول د ښځينه ناروغانو د ستونزو په‬
‫ناروغ د ناروغانو د‬
‫ۍ‬ ‫د خوږې د‬ ‫كېي‬
‫درملنه ېك موثر واقع ې ږ‬
‫پښو ستونزې‪:‬‬
‫ګرچ‪ .‬د پښو‬ ‫اكېا د ټيټو نهاياتو د قطع كېدو او غوڅولو المل‬ ‫ډيابټ ر‬
‫ي‬
‫ژوبل‪ ،‬او انتانات د ډيابټ په ناروغانو ېك د معيوبيتونو يو سې‬
‫ې‬ ‫زخمونه‪،‬‬
‫المل دى‪ ،‬د دې ستونزو په منځ ته راوړلو ېك بېالبېل فكټورونه ونډه لري‬
‫چ په الندې ډول دي‪:‬‬ ‫ې‬
‫پان‬
‫‪ -۱‬د ډيابټ نيور ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پس ‪ Biomechanic‬بدلونونه‬ ‫‪ -۲‬د ې‬

‫‪ -۳‬د رګونو‬ ‫او ستونزې‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫‪Atherosclerotic‬‬
‫‪ -۴‬د زخمونو د روغتيا ځنډ‬
‫پس د كوچنيو عضالتو د اعصابو د تخريب المل‬ ‫نيوروپان پرمختګ د ې‬
‫ي‬ ‫د‬
‫پس لويه ګوته )‪ (Toes‬د پنجال بڼه غوره كوي‬ ‫چ د هغو له امله د ې‬ ‫ګرچ ې‬
‫ي‬
‫شحم برخه وړاندې خواته ېن ځايه كوي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫او ‪Submetatarsal‬‬
‫تباط انساجو د بدلون رسه يوځاى د‬ ‫چ دغه بدلونونه د مفاصلو او ار ي‬ ‫ې‬
‫پس نورمال ‪ Biomechanic‬ته بدلون وركوي‪ .‬اود ‪ Planter‬په برخه د‬ ‫ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫فشار د ډېرېدلو سبب‬
‫پس په ساتونكو ميخانيكيتونو‬ ‫نيوروپان د ې‬
‫ي‬ ‫حس‬ ‫ي‬ ‫محيط‬
‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې‬
‫چ د ناروغ پښه د بېالبېلو زخمونو او‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬‫اغېې كوي او د دې سبب ې ږ‬ ‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ژوبلو رسه مخامخ ي‬
‫وين په جريان ېك د بدلون په راوستلو د‬ ‫پس د ي‬‫نيوروپان د ې‬ ‫ي‬ ‫‪Autonomic‬‬
‫وچواىل‬
‫ي‬ ‫هغو د‬
‫ګرچ‪ .‬وروسته بيا د پښو د زخمونو او چاودو د پاره‬ ‫ي‬ ‫)‪ (Anhydrosis‬سبب‬
‫زمينه مساعدوي‪.‬‬

‫اوىل ‪ ،‬د هغو كوچنيو زخمونو د‬

‫‪ PAD‬او د زخمونو په روغتيا ېك ځنډر ي‬
‫اچ مخنيوى كوي او د دې ژوبلو‬
‫چ په پښه ېك منځ ته ر ي‬
‫جوړېدلو څخه ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫او زخمونود ودې او مني كيدوسبب‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫تقريبا ‪ ۵۱‬فيصده په ډيابټ اخته ناروغان د پښو په زخمونو او ژوبلو اخته‬

‫اچ‪ .‬او د دې‬
‫ګون او ‪ MTP‬په ساحه ېك منځ ته ر ي‬ ‫غن ې‬ ‫چ ډېر ي ېن د ې‬ ‫كېي ې‬ ‫ېږ‬
‫ناحن غوڅولو يا ‪ Amputation‬ته اړتيا پيدا كوي‪.‬‬ ‫ې‬ ‫شمې د‬
‫ناروغانو يو ې‬
‫د ‪ Amputaion‬خطري الملونه په الندې ډول دي‪:‬‬
‫‪ -۱‬د نارينه جنس‬
‫ناروغ د اخته كېدو تاريخچه‬
‫ۍ‬ ‫‪ -۲‬تر لسو كالو د ډېرې مودې لپاره په‬
‫پان شتون‬
‫محيط نيور ي‬
‫ي‬ ‫‪ -۳‬د‬
‫پس غېنورمال خوځښت‬ ‫‪ -۴‬د ې‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫محيط رګونو‬ ‫ي‬ ‫‪ -۵‬د‬
‫‪ -۶‬د سګرټو څكول‬
‫ناروغ د زخمونو له امله د غوڅولو تاريخچه‬
‫ۍ‬ ‫‪ -۷‬د ډيابټ‬
‫كنېول په ناسمه توګه‪.‬‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫‪ -۸‬د‬

‫درملنه‪:‬‬
‫پس د زخمونو‪ ،‬ژوبلو او د هغو د غوڅولو د مخنيوي لپاره بايد هغه‬ ‫د ې‬
‫صچ‬ ‫ش‪ ،‬دوى ته بايد‬ ‫ژ‬ ‫ناروغان چ ډېر د خطر رسه مخامخ دي ې ژ‬
‫ي‬ ‫وپېندل ي‬ ‫ې‬
‫چ د پښو د‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫وش ې‬‫الرښون ورته ي‬
‫ې‬ ‫داش‬
‫ې‬ ‫ش او‬
‫زده كړې او تعليمات وركړل ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫غوڅولو څخه وژغورل ي‬
‫پاملرن‬
‫ې‬ ‫صچ زده كړو او تعليماتو په جريان ېك الندې ټكو ته د ډېرې‬
‫ي‬ ‫د‬
‫اړتيا ده‪:‬‬
‫‪ -۱‬په ډېر احتياط بايد بوټ (پاپوش) انتخاب كړي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پس كتنه او مواظبت وكړي اودهغو‪ ،‬ژوبلو او‬ ‫خپل ې‬‫ې‬ ‫‪ -۲‬هره ورځ دې د‬
‫نورو زخمونو ته دې پاملرنه وكړي‪.‬‬
‫چ پښه‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫وش ې‬ ‫وش او هڅه دې ي‬ ‫پاك او نظافت ته بايد پاملرنه ي‬ ‫پس ي‬ ‫‪ -۳‬د ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫پاكه او مرطوبه وساتل ي‬
‫وش‪.‬‬‫ژ‬
‫‪ -۴‬د خپل رس درملو له كارولو څخه دې ډډه ي‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫‪ -۵‬په لوڅو پښو د قدم وهلو څخه بايد د ډيابټ ناروغان منع ي‬
‫كونك ته‬
‫روغتيان كار ي‬
‫يي‬ ‫‪ -۶‬د ستونزې د منځ ته راتلو په صورت ېك بايد‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫مراجعه ي‬
‫چ د پښو د زخمونو او ‪ Amputation‬يا غوڅولو خطر ي ېن‬ ‫هغه وګړي ې‬
‫تهديدوي د پښو د ساتنو مواظبت د كارپوهانو مشوره به د دوى لپاره‬
‫ګټوروه وي‪.‬‬
‫چ د اصالح وړ خطرونو د اصالح په صورت ېك د غوڅولو‬ ‫يادون وړ ده ې‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫كمېي‪.‬‬ ‫چانس ې ږ‬
‫ش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫ټك په پام ېك ونيول ي‬ ‫د زخمونو د موجوديت په صورت ېك بايد الندې ي‬
‫‪ -۱‬د پښو د وضعيت رسه د سمو او مناسبو بوټانو كارول‬
‫‪ -۲‬د نوكانو مواظبت‬
‫چ په يوه برخه د فشار له‬ ‫فزيك فعاليتونه ې‬
‫ي‬ ‫داش الرې چارې او‬ ‫ې‬ ‫‪-۳‬‬
‫وارېدېدلو څخه مخنيوى وكړي‪.‬‬
‫وش‪،‬لكه لوړ فشار‬ ‫ژ‬
‫‪ -۴‬نورو سيسټميك ناروغيو او عادتونو ته پاملرنه ي‬
‫داش نور‪.‬‬
‫‪ dislipidemia،‬د سګرټو څكول او ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ګاليسيم ښه او مناسب ړ‬
‫كنېول هم ګټور واقع كېداى ي‬ ‫ي‬ ‫‪ -۵‬د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ژوبل او انتانات د لوى پرابلم په ډول پر ځاى‬ ‫ې‬ ‫پس زخمونه‪،‬‬

‫ال تر اوسه د ې‬
‫پان دي‪.‬‬
‫ې‬
‫چ د پښو د زخمونو په منځ ته راوړلو ېك مختلف پتوجنېونه‬ ‫د دې امله ې‬
‫كېي‪،‬‬
‫درملن لپاره بېالبېلو دسېپلينونو ته اړتيا ليدل ې ږ‬
‫ې‬ ‫هغ د‬
‫ونډه لري‪ ،‬نو د ې‬
‫چ په هغو ېك د اورتوپيډي ‪،‬‬ ‫ې‬

‫انتان ناروغيو كارپوهان‬

‫اچ‪ ،‬اندوكرينولوژي ‪ Pediatery،‬اود ي‬ ‫د رګونو جر ي‬
‫همكاري وكړي‪.‬‬
‫چ‬ ‫چ د ‪ Planter‬برخه د زخمونو لپاره يوه مساعده ساحه ده ې‬ ‫لكه څنګه ې‬
‫يواچ ‪ Neuropathic‬وي او‬ ‫ش په لومړي رس ېك‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫دغه زخمونه كېداى ي‬
‫ځاى ونه لري‪ .‬او يا هم ‪ Cellulitis‬او‬ ‫ٓ‬ ‫انتانات په هغو ېك‬
‫ژ‬
‫‪،‬چ د زخمونو‬‫ش ې‬‫‪ Osteomyelitits‬په وسيله احاطه شوي وي‪ .‬كېداى ي‬
‫انن‬
‫او ‪ Ulcer‬پرته هم ‪ Cellulitis‬موجود وي په دې حاالتو ېك مناسب ي‬
‫اغېه‬
‫اغېو پراخه ساحه ولري او په ‪ Anairob‬مكروبونو هم ې‬ ‫چد ې‬ ‫بيوتيك ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫وكړي انتخاب ي‬
‫سطچ زخمونو او ‪ Ulcer‬ېك د ډول ډول انتاناتو شتون امكان لري د‬ ‫ي‬ ‫په‬
‫بېلګ په توګه ‪ G.Negative ،G.Positive‬او ‪.Anairob‬‬ ‫ې‬
‫چ ‪ Gasgangrine‬پرته د ‪ Clostridial‬انتاناتو څخه هم‬ ‫يادون وړ ده ې‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫ژ‬
‫برچ څخه اخيستل‬ ‫سطچ ې‬ ‫ي‬ ‫چ د زخم د‬‫ش‪ .‬هغه كلچر ې‬‫منځ ته راتالى ي‬
‫نس كوالى‪.‬ددي امله پايدد‬ ‫ژ‬
‫شوى وي د انتان په تشخيص ېك مرسته ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اويادقرچ د‪aspiration‬څخه نمونه‬ ‫ي‬ ‫دتل څخه‬ ‫ي‬ ‫قرچ‬

‫ي‬ ‫‪debrid‬شوي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كلچر ي‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫قرچ ژورواىل بايدد معقم ‪ Prob‬په وسيله تعي ي‬ ‫د ې‬
‫چ‬ ‫پس ‪ X-Ray‬د ‪ Osteomyelitis‬د تشخيص لپاره په هغو قرحاتو ېك ې‬ ‫د ې‬
‫نتيچ وي خاص اهميت لري‪.‬‬ ‫ې‬ ‫درملنه ي ېن د اوږدې مودې لپاره ېن‬
‫چ‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬‫د هستوي درملو له تطبيق څخه وروسته د هډوكو ‪ Scan‬كوالى ي‬
‫تفريق تشخيص ېك مرسته وكړي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫د هډوكو د انتاناتو او ژورو قرحاتو په‬
‫وين‬
‫كه څه هم ‪ Indium Labeled‬يا د انديوم په وسيله نښه شوي د ې‬
‫چ يوازې په قرحه ېك موجود وي‬ ‫سپي كرويات د انتاناتو په تشخيص ېك ې‬
‫تخنيك‬
‫ي‬ ‫يا هډوك هم په التهاب اخته وي ډېرګټور دي‪ ،‬مګر دغه كار ديري‬
‫ستونزي لري‪.‬‬

‫كېي كه څه هم د‬ ‫اغېمنه كتنه ګڼل ې ږ‬

‫پس ‪ MRI‬ډېره ې‬ ‫اوسن وخت ېك د ې‬
‫ي‬ ‫په‬
‫‪ Osteomyelitis‬له امله د هډوكو تخريب له ‪Charcot Arthropathy‬‬
‫چې ته ‪ Debredment‬ته اړتيا وي نو كوالى شو‬ ‫څخه ډېر ګران دى ‪.‬كه ې‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫انن بيوګرام لپاره نمونه واخيستل ي‬
‫چ د كلچر او ي‬‫ې‬
‫درملن په وسيله صورت‬ ‫ې‬ ‫د ‪ Osteomyelitis‬درملنه په ښه ډول د ګډې‬
‫نيس‪.‬‬
‫ي‬
‫اك څخه غوره دي)‪،‬‬ ‫انن بيوتيك تر خور ي‬
‫انن بيوتيك ټاكل( ‪ IV‬ي‬ ‫د مناسب ي‬
‫هډوك ‪ Debredment‬ډېر اهميت لري‪ ،‬رس ېبېه پر دې د‬ ‫ي‬ ‫او د مني شوي‬
‫ژ‬
‫وش ‪ Noninvasive.‬ې‬
‫كتن د ډيابټ اړوند‬ ‫ناروغ ته هم بايد پاملرنه ي‬
‫ۍ‬ ‫رګونو‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كاق نه دي‪ ،‬ډېر كله ‪Angiography‬‬ ‫د رګونو د ناروغيو د تشخيص لپاره ي‬

‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اغېو ته ډېره پاملرنه ي‬ ‫چ بايد په پښتورګو د هغو ې‬ ‫كېي‪ .‬ې‬ ‫ته اړتيا ليدل ې ږ‬
‫قرچ په التيام ېك مرسته‬ ‫ې‬ ‫محيط رګونو ‪ Bypass‬په ډېرو حاالتو ېك د‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫كوي او د ‪ Amputation‬لپاره اړتيا كموي ‪.‬‬
‫څېنو ته‬
‫چ نورو ې ړ‬ ‫درملن وړانديز شوي ې‬ ‫ې‬ ‫ېالبېل‬
‫ې‬ ‫د ډيابټ د قرحاتو لپاره ب‬
‫اړتيا لري‪.‬‬
‫وش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫الرښون پر بنسټ بايد الندې ټكو ته پاملرنه ي‬ ‫ې‬ ‫د ‪ ADA‬د‬
‫‪ Off-Loading -۱‬يا په ساحه د وزن كمول‪.‬‬
‫‪ -۲‬د زخم پاكول يا ‪.Debredment‬‬
‫‪ -۳‬د زخم پوښل يا ‪.Dressing‬‬
‫انن بيوتيك ټاكل ‪ -۵‬د‬ ‫‪ -۴‬د مناسب ي‬
‫تامي‬‫ٓ‬ ‫جريان‬ ‫د‬ ‫وين‬
‫ې‬
‫‪Revascularization‬‬
‫‪ -۶‬د ‪ Amputation‬محدودكول‪.‬‬
‫ميخانيك ضباتو د كمښت سبب‬ ‫ي‬ ‫په قرحه يا ژوبله ساحه د فشار كمول د‬
‫ځين مخصوص‬ ‫ي‬ ‫نيس‪ ،‬اسېاحت او‬ ‫ي‬ ‫كېي او قرحه د روغ كېدو حالت‬ ‫ېږ‬
‫وسائل په دې ېك مرسته كوي‪.‬‬
‫اچ ‪ Debredment‬او د زخم پاكول خاص اهميت لري خو د نورو‬ ‫جر ي‬
‫درملو (لكه انزايمونو كاررونه) اهميت پوره ښكاره نه دى‪ .‬د زخمونو او‬
‫ژوبلو ځايونو پټول په ېتېه بيا‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Hydrocalloid Dressing‬ډېر ګټور دى ځكه ساحه مرطوبه او پاكه‬

‫موضغ‬
‫ي‬ ‫سان د‬‫ي‬
‫‪ Antiseptic‬كارول لږ موثريت لري‪.‬‬
‫كارون ته چمتو‬‫ې‬ ‫درملن او بيا‬‫ې‬ ‫فزيك‬
‫ي‬ ‫كنېول شو بايد ناروغ‬‫چ انتان ړ‬ ‫كله ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫كېي لكه‬ ‫اك انن بيوتيكونو په وسيله تداوي ې ږ‬ ‫ځين ساده انتانات د خور ي‬ ‫ي‬
‫( ‪،Clindamycin Amoxicillin/Clavolanate‬‬
‫‪ ،Cephalosporin‬او ‪ )Fluoroquinolone‬د نكروتيك انساجو‬
‫موضغ درملنه (د‬ ‫ي‬ ‫ساچ‬
‫ې‬ ‫ژوبل‬
‫ې‬ ‫قرچ او‬
‫لرې كول او ‪ ،debredment‬د ې‬
‫قرچ په ساحه د وزن مخنيوى) او په منظمه توګه د انتاناتو په هكله د‬ ‫ې‬
‫اچ‬
‫ن جر ي‬ ‫بې ۍ‬
‫ځين حاالتو ېك ې ړ‬ ‫ي‬ ‫معلوماتو ترالسه كول ډېر اهميت لري‪ .‬په‬
‫ګاليسيم پوره او دقيق‬ ‫ي‬ ‫يعن ‪ Debredment‬ډېره ضوري ښكاري‪ .‬د‬ ‫ي‬
‫درملن لومړى هدف وي‪.‬‬ ‫ې‬ ‫ړ‬
‫كنېول بايد د‬
‫اغېو پراخه‬ ‫كېي بايد د ې‬ ‫چ دې ناروغانو ته انتخاب ې ږ‬ ‫انن بيوتيك ې‬ ‫وريدي ي‬
‫ساحه ولري‪.‬‬
‫منق‬
‫ي‬ ‫مخصوصا ‪ ،streptococci ،Staphylococus Aureus‬ګرام‬
‫كوونك)‬
‫ي‬ ‫(ن هوا ژوند‬ ‫كوونك او ‪ Anairob‬ې‬ ‫ي‬ ‫‪ Airob‬يا په هوا ېك ژوند‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫باكېياوې په پام ېك وساتل ي‬
‫د مكروبونو ضد درملو ‪،Piperacillin/Tarobactum ،Ertapenem‬‬
‫‪ Linezolid‬او يا په ګډه ‪ Clindamycin‬او په رژيم ېك‬
‫‪،Ampicillin/sulbactum ،cefotetan‬‬ ‫كېي‪.‬‬‫ېږ‬ ‫كارول‬
‫‪fluroquinolon‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫درملن تر ‪ ۸۴‬ساعتونو‬
‫ې‬ ‫چد‬ ‫مختلل انتانات او هغه انتانات ې‬
‫ي‬ ‫شديد او پر‬
‫درملن پراختا ته اړتيا لري‪ .‬تر څو‬
‫ې‬ ‫موم د مكروبونو ضد‬‫پورې ښېګڼه نه ي‬
‫په ‪،Methecillin Resistance‬‬
‫بېلګ په ډول ‪ (Vancomycin‬او ‪Pseudomonas Aeroginosa‬‬ ‫ې‬ ‫)د‬
‫‪Staphy.‬‬
‫‪Aureus‬‬
‫اغېه ‪.‬‬
‫ې‬
‫وكړي‬
‫ساچ د‬
‫ې‬ ‫ژوبل‬
‫ې‬ ‫قرچ او‬
‫درملن رسه د ې‬‫ې‬ ‫انن بيوتيكونو د‬
‫چې ته د وريدي ي‬ ‫كه ې‬
‫اچ‬
‫انن بيوتيكونو بياكتنه‪ ،‬جر ي‬ ‫شااو خوا انتانات بهبود پيدا نه كړي‪ .‬پر ي‬
‫‪ debredment‬او‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Revascularization‬بايد تررسه ي‬

‫ش او‬ ‫ژ‬
‫انن بيوتيك ناروغانو ته پيل ي‬
‫اك ي‬ ‫ښېګن وروسته بايد خور ي‬
‫ې‬ ‫كلينيك‬
‫ي‬ ‫د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫څارن الندې ونيول ي‬ ‫ې‬ ‫د ناروغانو وضعيت تر پوره‬
‫ځين نوي‬ ‫ي‬ ‫يك خواصو په اړوند‬ ‫څې ېن د زخمونو د بيولوژ ي‬ ‫وروسن ې ړ‬
‫ۍ‬
‫وستك او د ودې د‬‫ي‬ ‫بېلګ په توګه د ژوندي پ‬ ‫ې‬ ‫معلومات وړاندې كوي د‬
‫ښان د‬
‫ي‬ ‫چ‬
‫فكټورونو تړاو لكه ‪ Basic Fibroblast Growth Factor‬ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Neuropathic‬قرحو او ژوبلو په درملنه ېك ګټور واقع ي‬
‫چ‬‫د ‪Platelate‬ونو څخه مشتق شوى د ودې فكتور په هغو زخمونو ې‬
‫اچ ‪ Debredment‬تررسه‬ ‫ټاكل وخت ېن جر ي‬ ‫وزن پرې كم شوى وي په ي‬
‫ځين مركزونه‬‫ي‬ ‫اغېې كوي‪.‬‬ ‫ش ې‬‫اخل ې‬‫ي‬ ‫انن بيوتيك‬‫كېي او مناسب ي‬ ‫ېږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Hyperbaric‬اوكسېجن كاروي‪ ،‬مګر د هغو د ګټورتيا څه ارقام په الس‬

‫ېك نشته‪.‬‬
‫منق فشار د زخمونو په ېتېه بيا د ‪ Planter‬زخمونو‬
‫چ ي‬ ‫دا څرګنده شوې ې‬
‫بيارغېدلو ته رسعت وركوي‪.‬‬
‫بن د تغې په صورت ېك د مناسبو بوټانو كارول‬
‫پس د ې‬
‫چد ې‬ ‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫او د اورتوپيدي متخصصينو رسه تماس ځانګړى اهميت لري‪.‬‬
‫ش تر څو‬ ‫ژ‬
‫د پښو د ستونزو د مخنيوي لپاره بايد ټول ناروغان وهڅول ي‬
‫سورواىل په صورت‬
‫ي‬ ‫تڼاك او‬
‫خپلو پښو ته پاملرنه وكړي د زخم‪ ،‬چاودې‪ ،‬ې‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫روغتيان مركز ته مراجعه ي‬
‫ي‬ ‫ېك بايد‬

‫د ډيابټ د ناروغانو د زړه او رګونو ستونزې‪:‬‬

‫كېي‪.‬‬
‫د زړه او رګونو ستونزې د ډيابټ د ناروغانو په دواړو ټايپونو ېك ليدل ې ږ‬
‫څې ېن په بنسټ د ډيابټ ناروغان د يوه څخه تر‬ ‫د ‪ Framing Ham‬د ې ړ‬
‫پنځو ځلو پورې ډېر د نورو وګړو په پرتله د زړه په ناروغيو لكه ‪MI ،CAD‬‬
‫كېي او ډيابټ د زړه د ناروغيو يو لوى‬
‫‪،CHF ،PAD‬او نابېه مرګونو اخته ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬‫عامل ګڼل ې ږ‬

‫چ ‪Multiple Risk Factor Intervention‬‬ ‫څې ېن ې‬

‫رس ېبېه پر دې هغه ې ړ‬
‫)‪ (MRFIT‬تر نامه الندې په ‪ ۵۰۰۰‬وګړو ېك د ‪ ۲۱‬كلونو لپاره تررسه شوي‬
‫مړين د ډيابټ په‬
‫ې‬ ‫اكليل رګونو د ناروغيو له امله‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫دا څرګنده شوې ې‬
‫اچ ‪.‬‬
‫ناروغانو ېك تر نورو وګړو څخه درې ځله ډېر منځ ته ر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په ‪ ۱۱۵۵۴‬سپي پوستو او ‪ ۶۶۶‬تور پوستو‬ ‫څېنه ې‬‫همدارنګه يوه بله ې ړ‬

‫چ له ‪ ۵۳‬څخه تر ‪ ۴۶‬كالو عمر ېن درلود د ‪ ۱۹۶۷‬څخه تر ‪۱۹۷۳‬‬ ‫وګړو ېك ې‬
‫كال پورې تررسه او بيا د‬
‫اوړن ېن‬
‫څې ېن ته ورته الس ته ر ې‬ ‫تن ې ړ‬‫‪ ۲۲‬كالو لپاره تعقيب شوه پور ۍ‬
‫درلودې‪.‬‬
‫چ وروسته له‬ ‫څېنو څخه دا څرګنده شوه ې‬ ‫همدارنګه وروسته له ې ړ‬
‫پېس په ښځينه ناروغانو ېك د نارينه وو په پرتله ډېرې‬ ‫ې‬ ‫‪MI‬څخه د مړينو‬
‫يان وې‪.‬‬ ‫ز ې‬
‫په دويم ټايپ ناروغانو ېك د زړه د حمالتو چانس دومره ډېر وي لكه په‬
‫اسكيم حمله ېتېه كړې وي‪ ،‬له دې‬ ‫ي‬ ‫چ يو ځل ي ېن د زړه د‬ ‫هغو خلكو ېك ې‬
‫نس يا‬ ‫چ د ‪ Atherosclerotic‬ناروغيو ې‬ ‫امله بايد ټول هغه ناروغان ې‬
‫ناروغ‪ ،‬په‬‫ۍ‬ ‫اسكيم‪ ،‬د ‪ Carotid‬رګونو‬
‫ي‬ ‫بېلګ په توګه د زړه‬‫اعراض لري د ې‬
‫مخك د‬ ‫ې‬ ‫داش نور بايد‬
‫ې‬ ‫نس ‪ Protienurea،‬او‬ ‫پخوان ‪ MI‬ې‬ ‫ۍ‬ ‫‪ ECG‬ېك د‬
‫ر‬
‫فزيك تمريناتو څخه ‪ Stress Test‬اجراء كړي‪ .‬په دې ناروغانو ېك اكېا‬ ‫ي‬
‫سين له دردونو څخه ( ‪(Slient Ishcaemia‬په ډول منځ‬ ‫اسكيم پرته د ې‬ ‫ي‬
‫چ ‪ DM‬لري خراب دي‪.‬‬ ‫اچ‪ .‬رس ېبېه پر دې د هغو وګړو انذار ې‬ ‫ته ر ي‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫مړين او معوبيتونه د‬
‫ې‬ ‫چ د زړه د ناروغيو له امله‬ ‫داش ښكاري ې‬ ‫ې‬
‫لوړواىل او نورو خطري فكټورونو رسه تړاو لري په ډيابټ اخته ناروغانو‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫د غټو رګونو )‪ (Macrovascular‬ناروغيو د خطر عوامل په الندې ډول‬
‫دي‪:‬‬
‫‪Dyslipidemia -۱‬‬
‫‪ -۲‬لوړ فشار‬
‫‪ -۳‬چاغښت‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫فزيك فعاليت نه درلودل‬

‫ي‬ ‫‪ -۴‬د‬

‫‪ -۵‬د سګرټو څكول‬

‫چ د ډيابټ په ناروغانو ېك رول لري‬ ‫اضاق د خطر عوامل ې‬ ‫ي‬ ‫ځين نور‬ ‫ي‬
‫عبارت دي له‪:‬‬
‫‪Microalbuminuria -۱‬‬
‫‪Macroalbuminuria -۲‬‬
‫سېمو د ‪ Creatinin‬لوړواىل‬ ‫‪ -۳‬د ې‬
‫‪ -۴‬د ‪Platlet‬ونو غېنورمال فعاليت‪.‬‬
‫سون لوړواىل د زړه او رګونو ناروغيو‬ ‫چ د انسولينو د ي ې‬ ‫دا څرګنده شوې ې‬
‫چد‬ ‫خطر په ډيابېټيك او غې ډيابېټيك وګړو ېك زياتوي‪ .‬هغه ناروغان ې‬
‫ناروغ په دويم ټايپ اخته وي د دوى په‬ ‫ۍ‬ ‫انسولينو ضد مقاومت لري او د‬
‫سېمو ېك د ‪( Plasmingen Activator Inhebetor‬په ېتېه بيا ‪)PAI-1‬‬ ‫ې‬
‫وين د لخته كېدو د تشديد‬ ‫چ دا په خپله د ې‬ ‫او فېينوجن كچه لوړه وي ې‬
‫چ د ترومبوز د منځ‬ ‫ګرچ او د ‪ Fibrinolysis‬څخه مخنيوى كوي ې‬ ‫ي‬ ‫سبب‬
‫كېي‪.‬‬ ‫ته راتلو سبب ې ږ‬
‫د ډيابټ په موجوديت ېك د رګونو د اندوتېل او ملساء عضالتو رس ېبېه د‬
‫كېي‪.‬‬ ‫‪ Platelet‬دندې هم له ستونزو رسه مخامخ ې ږ‬
‫چ د ‪ OCCT‬تر نامه الندې تررسه شوي دا ېن څرګنده كړې‬ ‫څې ېن ې‬‫هغه ې ړ‬
‫اوىل‪.‬‬
‫كنېول د زړه د ناروغيو په فيصدۍ ېك څه بدلون نه ر ي‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫ې‬
‫درملن الندې وو د ټولو‬
‫ې‬ ‫چ تر شديدې (يا ‪)Intensive‬‬ ‫په هغو وګړو ېك ې‬
‫ګليسېايډ كچه ټيټه راپور شوې‪.‬‬ ‫ې‬ ‫ړ‬
‫كولسېولو او تراى‬ ‫كولسېولو ‪LDL،‬‬ ‫ړ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په خپله انسولي ‪Atherogenic‬‬ ‫نظرن موجودې دي‪ ،‬ې‬ ‫يې‬ ‫داش‬

‫ې‬
‫چ په ډيابت اخته نه دي او د انسولينو‬ ‫خاصيت لري‪ ،‬ځكه هغه وګړي ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫څې د زړه په ناروغيو اخته ې ږ‬‫كچه ېن لوړه ده د دويم ټايپ ناروغانو په ې‬
‫ناروغ په‬
‫ۍ‬ ‫كنېول د زړه د‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫‪ URPDS‬هم دا څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫حمالتو ېك د بدلون سبب نه‬

‫چ د انسولينو او ‪ Sulfonylurea‬كارونه د زړه د ناروغيو‬

‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫د حمالتو د ډېرېدلو سبب نه‬

‫ناروغ‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫دماغ رګونو‬
‫ي‬ ‫د‬
‫ډيابټ د دماغ د رګونو د ‪ Atherosclerosis‬او د ګوزڼ د منځ ته راتلو‬
‫چ په ډيابټ اخته ناروغان تر نورو وګړو‬ ‫څې ېن دا څرګندوي ې‬ ‫ګرچ‪ .‬ې ړ‬
‫ي‬ ‫سبب‬
‫چ‬‫څېنه ې‬‫كېي ‪ .‬همدارنګه يوه ې ړ‬‫درې ځله ډېر په ذكر شويو ناروغيو اخته ې ږ‬
‫شېو څخه تر اتو كالو په لړ ېك د‬ ‫‪ ۱۲۰۰۰‬نارينه او ښځينه ناروغانو ېك د ږ‬
‫چ ډيابټ د‬ ‫‪ Atherosclerosis‬د پېښو په اړه تررسه شوې دا څرګندوي ې‬
‫پېس څلور ځله ډېروي‪ .‬همدارنګه د انسولينو ضد‬ ‫ې‬ ‫‪Ischaemic Stroke‬‬
‫مقاومت هم د ګوزڼ په منځ ته راتلو ېك پوره رول لري‪.‬‬
‫ٓ‬
‫چ د ‪Carotid‬‬ ‫ې‬ ‫دي‪،‬‬ ‫ګندوى‬ ‫څر‬ ‫دې‬ ‫د‬ ‫موين‬
‫ې‬ ‫از‬ ‫د ‪Ultrasonography‬‬
‫كلسيفايډ شوې ‪ Atheroma‬په ډيابېټيك وګړو ېك تر نورو خلكو پنځه‬
‫كېي‪.‬‬
‫ځله ډېر ليدل ې ږ‬
‫ناروغ رسه مخامخ كوي او ګوزڼ په‬ ‫ۍ‬ ‫همدارنګه ډيابټ ځوانان د ګوزڼ د‬
‫اچ‪.‬‬
‫ډيابټ اخته ناروغانو ېك د نورو وګړو په پرتله ډېر كم عمر ېك منځ ته ر ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي يو ېن د ‪ ۵۵‬كالو‬ ‫چ د ګوزڼ له امله مړه ې ږ‬ ‫د هر سلو ناروغانو څخه ې‬

‫شمې لس ځله ډېرېږي‪.‬‬ ‫چ د ډيابټ په شتون ېك دغه ې‬ ‫څخه كم عمر لري ې‬
‫چ د ‪ 02‬كالو په لړ ېك په‬ ‫څې ېن ې‬
‫د ‪ Ren Frew/paisley‬تر نامه الندې ې ړ‬
‫چ د ‪ ۵۴‬څخه تر‬ ‫سكاتلند ېك په ‪ ۷۰۵۲‬نارينه او ‪ ۸۳۵۴‬ښځينه ناروغانو ې‬
‫ناروغان تر‬
‫ې‬ ‫چ د ډيابټ ښځينه‬ ‫‪ ۴۶‬كالو عمر ي ېن درلود دا څرګنده كړې ې‬
‫كېي ‪.‬‬
‫ځل ډېرې په ګوزڼ اخته ې ږ‬‫نورو ښځو درې ې‬
‫شمېه لوړه‬
‫مړين ې‬‫ې‬ ‫رس ېبېه پر دې په ډيابټ اخته ښځو ېك د ګوزڼ له امله د‬
‫اغېې كوي‪ ،‬نو په‬ ‫چ ډيابټ د ګوزڼ په پايلو بدې ې‬ ‫ده او لكه څنګه ې‬
‫ډيابېټيك وګړو ېك د بيا ګوزڼ وهلو چانس تر عادي وګړو دوه ځله ډېر دى‪.‬‬

‫ناروغ‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫محيط رګونو‬
‫ي‬ ‫د‬
‫پېس له دوو څخه تر‬‫ې‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫محيط رګونو د‬
‫ي‬ ‫د ډيابټ په ناروغانو ېك د‬
‫چ د اوږدې مودې لپاره‬ ‫كېي‪ .‬هغه وګړي ې‬ ‫څلورو ځلو پورې ډېرې ليدل ې ږ‬
‫كېي او په قدم ېك ېن‬ ‫په ډيابټ اخته وي ‪ Femoral Bruit‬ېن اورېدل ې ږ‬
‫كېي ‪.‬‬
‫نبض نه حس ې ږ‬
‫ناروغ د اخته كېدو دوام او د هايېګاليسيميا شدت د مرض د پرمختګ‬ ‫ۍ‬ ‫په‬
‫وضق ډول په ‪Tibial‬‬
‫ي‬ ‫رسه تړاو لري د پښو د رګونو ‪ Atherosclerosis‬په‬
‫كېي‪ .‬په ‪ Atherosclerosis‬اخته‬ ‫او ‪ Peroneal‬رګونو ېك ډېر ليدل ې ږ‬
‫چ په ډيابټ اخته دي تر نورو وګړو ډېر‬ ‫رګونه په هغو وګړو ېك ې‬
‫څېنو پر بنسټ ډيابټ‬ ‫‪ Calcification‬څرګندوي‪ .‬د ‪ Framing Ham‬د ې ړ‬
‫د ‪ Claudication‬خطر ‪ ۳۵۰‬په سلو ېك په نارينه ناروغانو ېك او ‪ ۸۶۰‬په‬
‫سلو ېك په ښځينه ناروغانو ېك ډېروي ‪.‬ډيابټ د پښو د خطر ې‬
‫ناك اسكيميا‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پېس ډېروي‪ .‬په ډيابټ اخته هغه وګړي ې‬

‫چ ډېر عمر لري( ‪ ۵۶‬څخه تر‬ ‫ې‬
‫‪ ۴۷‬كلونو پورې) تقريبا ‪ ۵،۲۳‬ځلكه ډېر د ‪ Amputation‬له خطر رسه تر‬
‫كېي‪.‬‬
‫نورو وګړو ډېر مخامخ ې ږ‬
‫د ډيابټ د رګونو د ناروغيو پتوفزيولوژي‪:‬‬
‫ميتابوليك ستونزې مل دي لكه هايېګاليسيميا‪ ،‬د‬
‫ي‬ ‫شمې‬
‫له ډيابټ رسه يو ې‬
‫وين د لېپيډونو غېنورمال حالت او د انسولينو ضد مقاومت ‪.‬‬ ‫ې‬
‫ډيابټ په ېتېه بيا د رګونو په اندوتېليوم‪ ،‬ملساء عضالتو او د ‪platelet‬‬
‫اغېې كوي او د ‪ Atherogenisis‬د منځ ته راتلو او پرمختګ‬ ‫ونوپه دندو ې‬
‫ګرچ‪ ،‬د رګونو نورمال فعاليت ستونځمن کوي‪ ،‬ډيابټ د اندوتېل د‬ ‫ي‬ ‫سبب‬
‫ژونكو ‪ Vasodilator‬خاصيت له منځ وړي او د ‪ Nitric Oxide‬د‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫وظيفوي فعاليت د كمېدو المل‬
‫ٓ‬
‫اساش ستونزه لكه هايېګاليسيميا‪ ،‬ازادو‬
‫ي‬ ‫په ډيابټ ېك موجوده هره يوه‬
‫شحم اسيدونو لوړواىل او د انسولينو ضد مقاومت په يوازې توګه هم د‬‫ي‬
‫‪NO‬د وړتيا او د همدې الرې د اندوتېل د وظيفوي فعاليت د كمښت سبب‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كېداى ي‬

‫هايېګاليسيميا د ‪ NO‬توليد د اندوتېل له ژونكو څخه كموي او د هغو‬

‫تخريب ته د اكسېجن د ‪ Reactive‬ډولونو په ډېرولو رسه رسعت وركوي‬
‫‪.‬‬
‫ګاليسيم د رګونو په ژونكو ېك د انزايمونو په وسيله لكه ‪Protien‬‬
‫ي‬ ‫هايې‬
‫ايم‬
‫‪ Kinase C‬او ‪ NADPH‬اكسيداز او ‪ Oxidant‬د فشار په غې انز ي‬
‫وروستن توليدات )‪AGEPs‬‬
‫ي‬ ‫پرمختلل ګاليكېشن‬
‫ي‬ ‫منابعو (لكه د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ )Advanced Glycation End Product‬له الرې د ‪Reactive‬‬

‫اوكسېجن د ډولونو توليد هڅوي ‪.‬‬
‫ش د ‪ eNOS‬كوفكټور‬ ‫كله چ ‪ Oxidant‬فشارونه ډېر ژ‬
‫ي‬ ‫ې‬
‫كېي او دا عمليه د‬ ‫‪ Tetrahydrobioptrin‬اوكسيدايز او ‪ eNOS‬يوازې ې ږ‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫كېي تر څو د ‪ NO‬په ځاى د ‪ Super Oxide Anion‬توليد ي‬ ‫دې سبب ې ږ‬
‫اغېه كوي او د ‪Per‬‬ ‫وروسته بيا د ‪ Super Oxide Anion‬په ‪ NO‬ې‬
‫چ وروستن مركب د ‪Prostacyclin‬‬ ‫ګرچ ې‬ ‫ي‬ ‫‪ Oxynitrate‬د توليد سبب‬
‫د تركيب او د اندوتېليوم اړوند ‪ Hyperpolarizing‬فكټورونو د فعاليت‬
‫مخنيوى كوي‪.‬‬
‫ٓ‬
‫شحم اسیدونه‪ ،‬په ژونكو ېك دننه د‬ ‫ي‬ ‫غېو په شان ازاد‬ ‫د هايېګاليسيميا د ې‬
‫چ په هغو ېك ‪NADPH‬‬ ‫ګرچ‪ ،‬ې‬‫ي‬ ‫ايم ‪ Oxidant‬منابعو د فعاليت سبب‬ ‫انز ي‬
‫اغل انالوګونه د ‪super‬‬ ‫‪ Oxidase ، PKC‬او ‪ eNOS‬شامل دي‪ ،‬منځ ته ر ي‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ oxid‬د انيون د ډېرېدلو سبب‬
‫اچ د‬ ‫چ د ډيابټ په دويم ډول ېك منځ ته ر ي‬ ‫شحم انساج ې‬‫ي‬ ‫اضاق‬
‫ي‬ ‫هغه‬
‫ٓ‬
‫اسكلېن عضالتو په‬ ‫ي‬ ‫ګرچ‪ .‬د‬
‫ي‬ ‫اضاق ‪ Fatty acide‬د ازادېدلو سبب هم‬ ‫ي‬
‫وسيله د هغوى كم مرصف د هغو كچه په پالزما ېك نوره هم لوړوي او د‬
‫ٓ‬
‫شحم‬
‫ي‬ ‫ګرچ‪ .‬ازاد‬
‫ي‬ ‫اغېو د منځ ته راتلو سبب‬ ‫وجود په هره برخه ېك د ناوړه ې‬
‫اسيدونه په ژونكو ېك پرته د تړاو څخه د اكسيډانټ انزايمونو منابع فعالوي‬
‫چ‬ ‫چ په هغو ېك ‪ NADPH Oxidase ،PKC‬او ‪ eNOS‬شامل دي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬
‫ګاليسيم په شتون ېك ‪ Super Oxide‬د ډېرېدو‬ ‫ي‬ ‫نوموړي مركبات د هايې‬
‫ګرچ‪.‬‬‫ي‬ ‫باعث‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ٓ‬
‫ناپېل منبع څخه د اوكسېجنو‬
‫ې‬ ‫شحم اسيدونه د يوې‬
‫ي‬ ‫په حقيقت ېك ازاد‬
‫‪،‬چ د انسولينو ضد مقاومت په موجوديت ېك د‬ ‫د منځ ته راتلو ې‬
‫اچ‬
‫مخك منځ ته ر ي‬
‫ې‬ ‫ګاليسيم څخه‬
‫ي‬ ‫هايې‬

‫ښكارندوى دي او په دې صورت ېك د هايېګاليسيميا د څرګندېدلو څخه‬

‫كېي‪.‬‬‫ستونزمن ې ږ‬
‫ې‬ ‫مخك د رګونو دندې‬ ‫ې‬
‫ٓ‬
‫شحم اسيدونو انفيوژن د اندوتېل دندې‬ ‫ي‬ ‫په روغو انسانانو ېك د ازادو‬
‫ٓ‬
‫يوځاى‬ ‫توك‬
‫چېې ‪ Anti oxidant‬ي‬ ‫چ كه ې‬ ‫داش حال ېك ې‬‫ې‬ ‫يانمن كوي په‬‫ز ې‬
‫ش د رګونو د زيانمن كېدلو څخه مخنيوى كوي‪ .‬رس ېبېه پر‬ ‫ژ‬
‫وررسه تطبيق ي‬
‫ٓ‬
‫چ نه يوازې په‬ ‫اغېې كوي ې‬ ‫شحم اسيدونه د ژونكو دننه هم ې‬ ‫ي‬ ‫دې ازاد‬
‫بلګ په رګونو ېك هم د انسولينو ضد مقاومت منځ‬ ‫احشاء او عضالتو ېك ې‬
‫ٓ‬
‫شحم‬ ‫ي‬ ‫ګاليسيم او ازاد‬
‫ي‬ ‫ته راوړي‪ .‬همدارنګه د ډيابټ په ناروغانو ېك هايې‬
‫ګرچ‬‫ي‬ ‫اسیدونه په ژونكو ېك د ‪ Diacylglycerol‬د غلظت د لوړېدو سبب‬
‫‪.‬‬
‫چ هغه د پروټينونو‬ ‫فعالوونك دي‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫‪ Diacylglycerol‬د ‪ PKC‬انزايمونو‬
‫كنېول ته ډېر‬ ‫په ‪ Phasphorylation‬ېك كليدي رول لري او ميتابوليك ړ‬
‫مهم دي‪.‬‬
‫څې ېن د ‪ PKC‬د فاميل رول د ډيابټ ناروغانو د زړه او رګونو په‬ ‫اوسن ې ړ‬
‫ۍ‬
‫ژ‬
‫چ د ‪eNOS‬‬ ‫ش ې‬ ‫اړوندو اختالطاتو ېك څرګندوي‪ .‬د ‪ PKC‬فعالېدل كوالى ي‬
‫نسچ فكټورونو د‬ ‫ي‬ ‫هڅونك‬
‫ي‬ ‫د تظاهراتو مخنوى وكړي او د ‪Cytokine‬‬
‫‪ Gene‬تظاهرات او ‪ Procoaglant‬فعاليت د انسانانو د اندوتېل په ژونكو‬
‫ېك تشديدوي او د ‪ Proinflametory cytokine‬توليد ډېروي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ګرچ او د ژونكو‬
‫ي‬ ‫دېواىل ژونكو د ارتشاح سبب‬
‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې د رګونو د‬
‫چ د ‪ Atherosclerosis‬د زيان په برخو ېك‬ ‫څخه بهر مواد ډېرېږي‪ ،‬ې‬
‫ټولېي ‪.‬‬
‫ېږ‬
‫څې ېن د ‪ Atherosclerosis‬په بېالبېلو پړاوونو ېك د ‪ PKC‬د فعاليت‬ ‫ېړ‬
‫ښكارندوى دي‪.‬‬
‫ان نیه كوونكو تجويز په ډيابټ اخته موږكانو ته د هغو د‬ ‫د ‪ PKC- B‬انتخ ي‬
‫چ د‬ ‫وين جريان اصالح كوي او په سالمو انسانانو ېك ې‬ ‫شبكن د ې‬ ‫ې‬
‫هايېګاليسيميا رسه مخامخ دي د اندوتيل د دندو د زيانمن كېدو څخه‬
‫وصق ډول په بېالبېلو انساجو ېك د انسولينو مقاومت‬‫ي‬ ‫مخنيوى كوي‪ .‬په‬
‫شحم انساجو‪ ،‬ينه (ځیګر) او د اندوتېل‬ ‫ي‬ ‫بېلګ په توګه‬
‫ې‬ ‫كېي د‬
‫ليدل ې ږ‬
‫بشېو‬
‫هغ اندوتېل د انسولينو ړ‬‫ژونكو ېك‪ ،‬د رګونو د نورمال فعاليت لپاره د ې‬
‫او روغو‬

‫چ د جن انجنېي‬ ‫زګنالونو ته اړتيا لري‪ .‬د مثال په ډول په هغه موږكانو ېك ې‬

‫په وسيله دهغو د اندوتېل د ژونكو د انسولينو اخذې له منځه وړل شوي‬
‫د رګونو د ‪ eNOS‬غلظت ‪ %60‬كمښت څرګندوي‪ .‬د اندوتېل په طبقه ېك‬
‫د انسولينو ضد مقاومت د ژونكو په منځ ېك د سګنالونو سيسټم زيانمنوي‬
‫او پر ‪ Phosphatidylinositol Kinase‬د ‪Mitogen-activated‬‬
‫ګرچ‪ .‬د ‪ MAP Kinase‬د جريان‬ ‫ي‬ ‫‪ protien kinase‬د تحريك سبب‬
‫فعالېدل د ‪ NO‬توليد كموي‪ ،‬د ‪ Endothelin‬توليد ډېروي‪ ،‬د‬
‫وين تمايل‬
‫‪ Proinflametory‬جينونو ‪ Transcription‬هڅوي او د ې‬
‫لخته كېدو ته ډېرکوي ‪.‬‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د اندوتېل اړوند ‪ Vasodilator‬دندو زيانمن‬ ‫مېكانېم ې‬

‫ې‬ ‫اوس مهال هغه‬
‫تشي ح شوي‪.‬‬‫كېدل څرګندوي ژ‬
‫رقابن نیه كوونك ‪Asymmerical Dimethyl Argenine‬‬ ‫ي‬ ‫داخل‬
‫ي‬ ‫يو‬
‫چد‬ ‫د ‪ NO‬ې‬
‫)‪ (ADMA‬په نامه يادېږي د انسولينو ضد مقاومت رسه په مستقيم‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫چ وروسته بيا د‬‫تناسب او په ډيابټ اخته ناروغانو ېك ډېرېږي‪ ،‬ې‬
‫ښان د‬ ‫موم‪ .‬د هغو ټولېدل او تجمع ي ي‬‫ي‬ ‫كنېول رسه څه نا څه بهبودي‬ ‫د ړ‬
‫چ د ‪Dimethyl Argenine‬‬ ‫كتابولېم او نیه له امله وي‪ ،‬ځكه ې‬
‫ې‬ ‫هغو د‬
‫څې ېن‬‫اوسن ې ړ‬
‫ۍ‬ ‫موم‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ Dimethyl Amino Hydralase‬فعاليت كمښت‬
‫چ د دې انزايم نامنظمتوب په ډيابټ ېك د ‪ ADMA‬د‬ ‫هم دا تائيدوي ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫سون د لوړېدلو سبب‬ ‫ې‬
‫رس ېبېه پر دې ډيابټ د رګونو وظيفوي فعاليت د لويو ماليكولونو د‬
‫‪ Nonenzymatic Glycation‬له امله ستونزمن کوي‪ .‬د هايېګاليسيميا‬
‫او نورو ‪ Oxidative‬حالتونو په نتيجه ېك ډېر پروټينونه او حن ليپيډونه د‬
‫بېلګ په توګه‬‫موم‪ .‬د ې‬ ‫ي‬ ‫‪ Nonenzymatic Glycation‬په وسيله بدلون‬
‫چ د هېموګلوبي يو ‪ Glycated‬ډول دى د هايېګاليسيميا د‬ ‫‪ Hb A1c‬ې‬
‫لوړواىل رسه تړاو لري ‪.‬‬
‫ي‬
‫چ ‪ Glycate‬شوي وي د ‪ AGEs‬په ډول ساختمان‬ ‫هغه پروټينونه ې‬
‫څې ېن د ‪ AGEs‬د مشخص كېدو لپاره تررسه‬ ‫جوړوي‪ .‬متعددې كيمياوي ې ړ‬
‫څې ېن د ډيابټ د‬
‫ټوىل ې ړ‬
‫شوي‪ ،‬ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اختالطاتو د ‪ Pathobiology‬رسه تړاو څرګندوي او په ډيابټ ېك د رګونو‬

‫كېي‪.‬‬
‫اصل المل ګڼل ې ږ‬ ‫ي‬ ‫ستونزې د ډېرواختالطاتو‬
‫چ د ‪ Immune‬غېګون د منځ ته راتلو‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫د ‪ Glycate LDL‬ډول كوالى ي‬
‫ش‪ .‬فاسفولېپيډونه‬ ‫ژ‬
‫او ‪ Macrovscular‬اختالطاتو د منځ ته راتلو سبب ي‬
‫يادون وړ‬ ‫چ ‪ AGEs‬منځ ته راوړي د‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫او ‪ apolipoprotien‬كوالى ي‬
‫چ د ‪ AGEs‬په وسيله تغې شوي ‪ LDL Approtien‬او ‪ LDL‬لېپيډ په‬ ‫ده ې‬
‫ډيابټ اخته وګړو ېك د روغو وګړو په پرتله ډېر وي‪.‬‬
‫ٓ‬
‫چ د هغو د‬ ‫داش اخذې موجودې دي ې‬ ‫ې‬ ‫د ژونكو په دېوال ېك ډېرې‬
‫اغېو منځګړيتوب كوي د ‪ AGE‬بدلون موندليو پروټينونو شتون‬ ‫يك ې‬ ‫بيولوژ ي‬
‫دالتهان ‪ Cytokine‬ونود توليد‬ ‫چ د رګونو د ژونكو څخه‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ش ې‬ ‫كوالى ي‬
‫يانمن كړي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫چ د اندوتېل اړوند د رګونو ‪ Vasodilator‬دندې ز ې‬ ‫ش ې‬ ‫سبب ي‬
‫وين د سپينو كروياتو دپاره يوه ډېره‬ ‫چسپندك خواص د ې‬ ‫ۍ‬ ‫او د اندوتېل د‬
‫اخذه د ‪ RAGE‬په نامه ې ژ‬ ‫ٓ‬
‫څې ېن د ‪ RAGE‬رول‬ ‫اوسن ې ړ‬
‫ۍ‬ ‫پېندل شوې‪،‬‬ ‫وصق‬
‫ي‬
‫چد‬ ‫د ‪ Atherosclerosis‬په منځ ته راتلو ېك څرګندوي‪ .‬هغه موږكان ې‬
‫‪E‬جي ‪ Apolipoprotien‬نلري ‪ Atherosclerosis‬ته ډېر مساعد دي‪،‬‬
‫چ ‪ RAGE‬ته ورته واىل لري د تطبيق په صورت ېك د‬ ‫انن باډي ې‬‫هغ د ي‬ ‫د ې‬
‫موم‪ .‬دا په خپله د ‪ AGEs‬رول په‬ ‫‪ Atherosclerosis‬پرمختګ كمښت ي‬
‫‪ Atherosclerosis‬ېك د ‪ AGEs‬رول څرګندوي ‪.‬‬
‫رس ېبېه پر دې د ‪ NO‬د مقدار كمواىل د ‪ Oxidative‬فشارونو ډېرېدل‪ ،‬د‬
‫هغ د اخذو فعالېدل او د انسولينو ضد مقاومت په ډيابټ ېك د رګونو د‬ ‫ې‬
‫‪،‬چ هغه هم د ژونكو په داخل ېك‬ ‫ګرچ ې‬ ‫ي‬ ‫التهاب د تشديد سبب‬
‫‪ Transcription‬فكټورونو د هستوي ‪ Transcription‬فكټور ‪]NF]-KB‬‬
‫نيس‪ .‬دغه فكټورونه د‬ ‫ي‬ ‫فعالوونك پروټي [‪ 1]AP-1‬له الرې صورت‬ ‫ي‬ ‫او‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د ‪ ،Cytokine ،Chemokine‬د‬ ‫ګرچ‪ ،‬ې‬

‫ي‬ ‫هغه جېنونو د تظاهراتو المل‬
‫مخك‬
‫ې‬ ‫نښلوونك ماليكولونه او د التهاب څخه‬
‫ي‬ ‫وين د سپينو ژونكو‬‫ې‬
‫‪ Mediators‬لكه‬
‫‪ Tumor Necrosis Factor- Alfa‬د توليد مسؤليت لري ‪.‬‬

‫ګرچ‪،‬‬
‫ي‬ ‫ډيابټ د ‪ Atherosclerotic‬پلګونو د ودې او پرمختګ سبب‬
‫اغېه كوي تر څو هغه ‪ cytokine‬توليد كړي‬ ‫چ د اندوتېلپه ژونكو ې‬ ‫ځكه ې‬
‫چ په خپله د رګونو د ملساء عضالتو د ژونكو په وسيله د ‪ Collagen‬په‬ ‫ې‬
‫توليد ېك كمښت منځ ته راوړي‪.‬‬
‫نسچ فكټورونو‬
‫ي‬ ‫ژونك د ‪ Metalloproteinase‬او‬ ‫ې‬ ‫همدارنګه د اندوتېل‬
‫چ دغه بدلونونه د ‪ Plaque‬د فېوز رسك(‬ ‫توليد او جوړولو ته هڅوي ې‬
‫‪ )Cap‬د پايدارتوب ځواك كموي او د ‪ Plaque‬د ‪ Rupture‬او‬
‫‪ Thrombosis‬دپاره زمينه مساعدوي‪.‬‬
‫څې ېن د ډيابټ په اخته ناروغانو ېك د ‪ Oxidative‬فشارونو‬ ‫شمې ې ړ‬
‫يو زيات ې‬
‫څرګندوى دي ‪،‬د غېګون لرونكو اوكسېجنو منابع د غېګون‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫لرونکو‪ Carbonyl‬مركباتو د منځ ته راتلو سبب‬
‫د هايېګاليسيميا په موجوديت ېك ‪ Nonoxidative‬عكس العملونه هم د‬
‫چ هغه بيا په پروټينونو او‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬
‫‪ Carbonyl‬مركباتو د ډېرېدلو سبب ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اغېه كوالى ي‬ ‫لېپيډونو ې‬
‫چ په څه ډول د ‪ Glycoxidation‬توليدات په ډيابت اخته ناروغانو‬ ‫دا ې‬
‫ټولېي پوره څرګند نه دى كه څه هم دا مركبات په هغو سالمو‬ ‫ېك ې ږ‬
‫نيس ‪.‬‬
‫ي‬ ‫چ لوړ سن ولري هم صورت‬ ‫اشخاصو ېك ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د ‪Carbonyl‬‬ ‫ميكانېمونه ې‬
‫ې‬ ‫چ د ليدو وړ‬ ‫اوسن حقايق دا څرګندوي ې‬
‫ي‬
‫چ په‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫ګروپ د زهري خواصو د لرې كولو لپاره موجود دي كوالى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ډيابټ ېك د ‪ Oxidant‬او ‪ Carbonyl‬فشارونو جوګه ي‬
‫يانمن كوي او د ‪Mediators‬‬ ‫ډيابټ د ملساء عضالتو دندې ز ې‬
‫چ هغه‬ ‫‪ ،Vasoconstractor‬افراز د ‪ Endothelin-1‬په ګډون ډېروي‪ ،‬ې‬
‫كېي‪ .‬رس ېبېه پر دې د‬‫د رګونو د ملساء عضالتو د ودې او التهاب سبب ې ږ‬
‫نورو ‪ Atheroginic‬ميډياټورونو كچه د ‪ Angiotensin II‬او د رګونو‬
‫چ هغه د رګونو د ملساء‬ ‫كوونك ‪ Prostanoid‬په ګډون ډېرېږي ې‬
‫ي‬ ‫تقبض‬
‫كېي‪ .‬رس ېبېه پر دې د نورو‬ ‫عضالتو د ودې او التهاب سبب ې ږ‬
‫‪ Atherogenic‬مېډياټورونو كچه د ‪ Angiotensin II‬او د رګونو تقبض‬
‫چد‬ ‫كونك ‪ Prostanoid‬په ګډون ډېرېږي ې‬
‫ي‬

‫دويم ټايپ په ناروغانو ېك د رګونو د توسع خاصيت زيانمن كوي‪ .‬او شايد‬
‫چد‬ ‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫ان له امله وي‪ .‬د‬
‫د ‪ NO‬د سګنالونو د انتقال د خر ۍ‬
‫ډيابټ ناروغانو رګونه د ‪ Endothelin – 1‬او ‪ Angiotensin‬په مقابل‬
‫عصن سيسټم رول د ملساء‬ ‫ي‬ ‫ېك كم تقبض كوي‪ ،‬همدارنګه د ‪Sympatic‬‬
‫عضالتو په تقبض ېك په دې ناروغانو ېك روښانه ندى‪ .‬په تجروبوي ډول‬
‫عصن سيسټم د‬ ‫ي‬ ‫د ‪ Norepinephrine‬بيا اخيستنه د ‪Sympatic‬‬
‫موم‪.‬‬
‫نيورونونو په وسيله كمښت ي‬
‫چ ډيابټ د ‪ Subcellular‬كلسيمو په توزي ع ېك بدلون‬ ‫د دې امكان شته ې‬
‫چ هغه په خپله د ‪ Norepinephrine‬او ‪ Phenylephrine‬په‬ ‫اوىل ې‬
‫ر ي‬
‫كېي‪ .‬كه څه هم د ډيابټ ډېر ناروغان‬ ‫مقابل ېك د تقبض د تشديد سبب ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نيوروپان اخته وي او په رګونو د‬

‫ي‬ ‫محيط‬
‫ي‬ ‫د تشخيص په وخت ېك په‬
‫كمېي‪ ،‬رس ېبېه پر دې د ډيابټ ‪Atherogenic‬‬ ‫اغېې ې ږ‬ ‫اعصابو ې‬
‫چ په هغو ېك‬ ‫ميخانيكيتونه د رګونو په ملساء عضالتو ېك فعال کوي‪ ،‬ې‬
‫‪ NE.BK ،RAGE ،PKC‬او د ‪ Oxidative‬فشارونو توليد شامل دي‪.‬‬
‫يانمن‬
‫ډيابټ د ملساء عضالتو د ژونكو مهاجرت د ‪ Atherosclerotic‬ز ې‬
‫پرمختلل‬
‫ي‬ ‫برچ ته ډېروي‪ ،‬خو په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د‬ ‫ې‬
‫‪ Atherosclerosis‬زيانمنه برخه تر عادي وګړو ډېر كم ملساء عضالت‬
‫برچ ‪ Cap‬د ارتجاعيت د كمښت‬ ‫پاسن ې‬ ‫ۍ‬ ‫ښان له دې امله د فېوز‬
‫چ ي‬ ‫لري‪ ،‬ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫سبب ي‬
‫كېي‪ .‬د ‪ PKC‬د فعاليت‬ ‫د اندوتېل د ژونكو ترڅنګ ‪ Platelets‬هم زيانمن ې ږ‬
‫ډېرېدل د ‪ Platelets‬څخه د مشق شوي ‪ NO‬كمېدل او د ‪Oxidative‬‬
‫كېي‪ .‬ډيابټ د پالټيلېټونو د كلسيم‬ ‫فشارونو ډېرېدل په هغو ېك ليدل ې ږ‬
‫ش د ‪ Platelet‬د فعاليت د‬ ‫ژ‬
‫چ كېداى ي‬ ‫‪ Hemostasis‬تخريبوي‪ ،‬ې‬
‫ژ‬
‫بن بدلون‪ ،‬افراز‪ ،‬نښلېدو‬ ‫ش‪ .‬ځكه كلسيم د ې‬ ‫زيانمنېدو جوګه ي‬
‫(‪ )Aggrigation‬او د ‪ Thromboxan‬په جوړولو ېك رول لري‪ .‬رس ېبېه پر‬
‫دې د ډيابېټيك وګړو پالټېلېټونه تر عادي وګړو ډېر چسپناك د ‪ Ib‬او‬
‫‪ IIb/IIIa‬ګاليكوپروټينونه څرګندوي ‪.‬په دويم ټايپ اخته ناروغان د‬
‫وين‬ ‫چد ې‬‫‪ Coagulation‬او ‪ Fibrinolysis‬سيسټم تر منځ انډول نه لري ې‬
‫ګرچ‪ .‬همدارنګه په دويم ټايپ اخته‬ ‫ي‬ ‫هغ د تداوم سبب‬ ‫د لخته كېدو او د ې‬

‫ناروغان په لوړه كچه د ‪Plasminogen Actvitor Inhebetor Type‬‬

‫چ په ‪ Atherosclerotic‬برخو ېك د ‪ Fibrinolysis‬وړتيا كموي‪،‬‬
‫‪ 1‬لري‪ ،‬ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نسچ فكټورونو د تظاهر د ډېرېدلو او د پالزما د‬ ‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې د‬

‫داخل ‪Anticoagulant‬ونو د‬‫ي‬ ‫‪ Coagulation‬د فكټورونو د لوړېدلو او د‬
‫چ دغه بېالبېل ميخانيكيتونه په ډيابټ اخته وګړي‬ ‫ګرچ‪ .‬ې‬
‫ي‬ ‫كمښت سبب‬
‫د ‪ Thrombosis‬او ‪ Atherosclerosis‬د اختالطاتو رسه مخامخ كوي‪.‬‬

‫د زړه د ناروغيو خطري فكټورونه‪:‬‬

‫اغېې‪:‬‬
‫د لېپيډونو ناوړه ې‬
‫تمامېي‪ ،‬نو بايد‬
‫ېږ‬ ‫په ډيابټ اخته ناروغانو ته ‪ Dyslipidemia‬ډېره مرصه‬
‫ش ‪ Hypertriglyceridemia،‬او د‬ ‫ژ‬
‫دغه اختالط په سم ډول تداوي ي‬
‫اغېې كوي‪ .‬كه څه‬ ‫سون ټيټواىل تر ټولو نورو ډولونو په زړه ناوړه ې‬
‫ې‬ ‫‪ HDL‬د‬
‫هم ډيابټ د ‪ LDL Cholestrol‬سويه نه لوړوي ‪،‬مګر هغه ‪Small Dens‬‬
‫كېي‪ ،‬ډېر زيات ‪Atherogenic‬‬ ‫چ په ډيابټ اخته ناروغانو ېك ليدل ې ږ‬ ‫‪ LDL‬ې‬
‫كېي او د ‪ Oxidation‬وړتيا لري‪.‬‬ ‫ٓ‬
‫ان ‪ Glycate‬ې ږ‬
‫دي‪ ،‬په اس ۍ‬
‫څې ېن د دويم ټايپ په‬ ‫كه څه هم د ‪ Dyslipidemia‬په هكله ډېرې ې ړ‬
‫چ د ‪LDL‬‬ ‫پايل دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬ ‫ناروغانو ېك تررسه شوي‪ ،‬ډېرې‬
‫ګن په ډيابېټيك ناروغانو ېك نورو وګړو ته ورته‬ ‫‪ Cholestrol‬د كته كولو ې‬
‫اوىل ‪.‬‬
‫دي او د زړه په حملو ېك كمښت ر ي‬
‫څېنو ېك د ‪ HMG COA Reductase‬د نیه كونكو څخه كار‬ ‫په ډېرو ې ړ‬
‫چ د ‪ Gimfibrozil‬ګټه هم څرګنده ده‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫اخيستل شوى په‬
‫‪.‬‬
‫په ډيابېټيك ناروغانو ېك د ‪ Hyperlipidemia‬د اصالح لپاره بايد الندې‬
‫وش‪:‬‬‫ژ‬
‫ټكو ته پاملرنه ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش‬ ‫ژ‬ ‫‪ LDL‬بايد ټيټ‬

‫ي‬
‫ش ‪cholestrole -۱‬‬ ‫ژ‬
‫بايد لوړ ي‬
‫‪HDL cholestrole -۲‬‬

‫ش‬ ‫ژ‬
‫‪ Triglyceride -۳‬بايد ټيټ ي‬
‫نيس په‬ ‫پاملرن رسه صورت‬ ‫د درملن سې ې ژ‬
‫اتېي‪ ،‬ليپوپروټينونو ته په‬
‫ي‬ ‫ې‬ ‫ې‬
‫ش‪ .‬همدا راز د ژوندانه په‬ ‫ژ‬
‫ښان په خواړو ېك بدلون توصيه ي‬ ‫لومړي ګام ېك ي‬
‫بېلګ په توګه د سګرټو قطع‬ ‫كړو وړو ېك بدلون د عادي وګړو په شان (د ې‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫فزيك فعاليت) تررسه ي‬ ‫وين د لوړ فشار اصالح‪ ،‬د وزن كمول او ي‬ ‫كول‪ ،‬د ې‬
‫‪.‬‬
‫چ د ‪Monosutrated‬‬ ‫اك توكيو ته ډېره پاملرنه ضوري ده‪ ،‬ې‬ ‫خور ي‬
‫هغ په ځاى‬ ‫ژ‬
‫ش او د ې‬‫شحمياتو او كاربوهايډرېټونو څخه ډېر كار واخيستل ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ړ‬
‫كولسېولو كارونه محدوده ي‬ ‫د مشبوع ‪ Saturated‬شحمياتو او‬
‫اك توكيو ېك بدلون‪ ،‬په‬ ‫چ په خور ي‬ ‫څېنو څخه دا څرګنده شوې‪ ،‬ې‬ ‫له ې ړ‬
‫منځن توګه (د ‪ ۰۱‬فيصده څخه كم كمښت په ‪LDL‬‬ ‫ۍ‬ ‫هايېليپيډيميا ېك په‬
‫ېك) منځ ته راوړي‪.‬‬
‫‪ LDL‬د ټيټولو لپاره تر ټولو غوره درمل ‪HMG COA reductase‬‬
‫د ‪cholestrole‬‬
‫‪ Inhebetor‬دي‪.‬‬
‫چ عمر ېن د ‪۰۴‬‬ ‫د ‪ ADA‬د الرښونو په اساس هغو ډيابېټيك ناروغانو ته ې‬
‫ش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫كلونو څخه ډېر وي بايد په الندې ډول عيار ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫د نارينه ‪LDL<2.6 m mol/L (100 mg/dl) -۱‬‬

‫د ‪ HDL>1.1 m mol/L (40 mg/dl) -۲‬وو لپاره‬
‫‪ HDL >1.38 m mol/L (50‬ښځينه ناروغانو لپاره‬
‫‪mg/dl) -۳‬‬
‫‪ Triglyceride<1.7 m mol/L (150 mg/dl) -۴‬د پورتنيو سويو د‬
‫چ په ډيابټ اخته دغه وګړي هغو‬ ‫اصل دليل دا دى‪ ،‬ې‬‫ي‬ ‫عيارولو‬
‫چ يو ځل ېن ‪ MI‬ېتېه كړې وي ورته انذار لري‪.‬‬ ‫غېډيابېټيك ناروغانو ته ې‬

‫هغ ‪LDL>1.8‬‬ ‫ناروغ اخته وي‪ ،‬نو د ې‬

‫ۍ‬ ‫چېې ناروغ د زړه او رګونو په‬ ‫كه ې‬
‫چ‬ ‫چ همدغه كچه هغو وګړو ته ې‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫)‪ m mol/L (70 mg/dl‬ساتل ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬‫‪ CHD‬لري‪ ،‬خو په ډيابټ اخته نه دي هم توصيه ې ږ‬
‫چېې ‪ HDL‬ټيټ يا ‪ LDL‬څه لوړ وي‪ ،‬نو فېېټونه به ډېر ګټور وي‪ ،‬تر‬ ‫كه ې‬
‫اوىل ‪.‬‬ ‫نورماىل اندازې ته ر ي‬
‫ې‬ ‫څو هغوى‬
‫د ‪ HMG COA Reductase‬د نیه كونكو ګډه درملنه د فايېېټونو او يا د‬
‫لېپيډونو د ټيټوونكو له نورو مشتقاتو رسه (لكه ‪ Ezetimibe‬او ‪)Niacine‬‬
‫سون د منځ ته راتلو او پايښت لپاره ضوري‬ ‫ې‬ ‫نورماىل‬
‫ې‬ ‫يو ځاى د لېپيډونو د‬
‫چ د ‪ Statin‬او ‪ Fibrat‬مشتقاتو ګډ كارول د‬ ‫ده‪ .‬بايد په ياد ولرو ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Myositis‬سبب كېداى ي‬
‫سون د لوړېدو لپاره په ډيابټ اخته ناروغانو‬ ‫ې‬ ‫‪ Nicotinic acid‬د ‪ HDL‬د‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫هغ دوز لوړ( <‪ )2gr/d‬دى‪ ،‬ې‬ ‫كېي‪ .‬مګر د ې‬ ‫ېك هم كارول ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش‪ .‬د‬‫ژ‬ ‫ړ‬

‫كنېول ستونزمن او د انسولينو ضد مقاومت سبب كېداى ي‬
‫لوړواىل په صورت‬
‫ي‬ ‫سون د‬
‫ې‬ ‫‪ Triglyceride‬د‬
‫ېك بايد د ‪ Bile acid binding resin‬څخه كار‬
‫وين لوړ فشار يا‬ ‫ش‪ .‬د‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫واخيستل ي‬
‫‪:Hypertension‬‬
‫لوړ فشار د زړه د رګونو او پښتورګو د اختالطاتو د منځ ته راتلو او چټكتيا‬
‫ژ‬
‫ش او‬ ‫ګرچ‪ .‬د ناروغانو فشار بايد د ‪ 80/130‬څخه ټيټ وساتل ي‬ ‫ي‬ ‫المل‬
‫فزيك تمريناتو د‬
‫ي‬ ‫بن د اصالح اړوند لكه د وزن كمولو‪،‬‬
‫هغوى ته د ژوند د ې‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫الرښون ي‬
‫ې‬ ‫روان ستونزو د حل‬
‫اك سوډيمو د كمښت او ي‬ ‫خور ي‬
‫د ډيابټ د اصالح او د هغو د اختالطاتو د مخنيوي لپاره به له يوه څخه‬
‫د ډېرو فكټورونو اصالح ته اړتيا وي‪ .‬د ‪ ACE Inhebetor‬او ‪ ARBs‬د ګټو‬
‫كېي‪.‬‬‫چ ډيابېټيك ناروغانو ته ېن لري دې درملو ته ترجېح وركول ې ږ‬ ‫له امله ې‬
‫چ د زړه او‬‫او رس ېبېه پر دې هغه درمل ې‬

‫رګونو د ناروغيو د خطر مخنيوى كوي لكه( ‪Thiazid duretic‬‬

‫‪ ،Betablocker‬او ‪ )Cacum Channel blocker‬بايد دې رژيمو ته‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫عالوه ي‬
‫چ لوړ فشار او‬ ‫‪ -۱‬د ډيابټ په لومړي ټايپ اخته ناروغان ې‬
‫‪ Microalbuminuria‬يا ‪ Mcaroalbuminria‬لري ‪ACE Inhebetor‬‬
‫ډېر ګټور دي او د ‪ Nephropathy‬د پرمختګ څخه مخنيوى كوي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ Microalbuminuria‬او لوړ فشار‬ ‫‪ -۲‬په دويم ټايپ اخته ناروغانو ته ې‬

‫لري ‪ACE‬‬
‫او ‪ ARBs‬پيل د ‪ Microalbuminria‬د پرمختګ مخنيوى كوي‪.‬‬
‫‪Inhebetor‬‬
‫وين لوړ فشار‬ ‫ې‬ ‫چ د‬ ‫ې‬ ‫‪ -۳‬په دويم ټايپ اخته ناروغان‬
‫‪ Macroalbuminuria،‬او د پښتورګو عدم كفايه لري ‪ACE Inhebetor‬‬
‫او ‪ ARBs‬د ‪ GFR‬د ډېر ټيټېدلو څخه مخنيوى كوي‪.‬‬
‫وش‪:‬‬ ‫ژ‬
‫رس ېبېه پر دې بايد الندې ټكو ته پوره پاملرنه ي‬
‫سون په نورمال ساتلو ېك مرسته كوي‬ ‫ې‬ ‫‪ ACE Inhebetor -۱‬د ګلوكوزو د‬
‫اغېې كوي‪.‬‬
‫مثبن ې‬
‫ې‬ ‫چ له دې امله د زړه او رګونو په ناروغيو هم‬ ‫ې‬
‫‪ ،Calcium‬مركزي ‪ Adrenergic Antagonist‬او د ‪Vasodilator‬‬
‫‪Channel Blocker‬‬ ‫او ګلوكوزو ‪.‬‬
‫اغېې نه كوي‬
‫مشتقات په ‪ Lipid‬ې‬
‫ياتواىل‬
‫ي‬ ‫‪ Beta Blocker -۲‬او ‪ Thiazide‬د انسولينو ضد مقاومت د ز‬
‫اغېې كوي ‪ Beta Blocker.‬د‬ ‫وين په شحمياتو ناوړه ې‬ ‫ګرچ‪ .‬او د ې‬ ‫ي‬ ‫سبب‬
‫دويم ټايپ د منځ ته راتلو خطر ډېروي او په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د‬
‫ګرچ ‪.‬‬‫ي‬ ‫هايپوګاليسيم د نښو د پوښښ سبب‬
‫ي‬
‫چ د ‪ Beta Blocker‬دغه ناوړه‬ ‫څېنو پر بنسټ نه يوازې دا ې‬‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫خو د‬
‫بلګ د زړه او رګونو اړوند ناروغيو‬ ‫اغېې د څه ستونزو سبب نه دي شوي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د مړينو د كمولو له امله بايد د ډيابټ اخته ناروغانو ته توصيه ي‬
‫‪ Smypatetic Inhebetor -۳‬او ‪ α-Adrenergic Blocker‬د ډيابټ د‬
‫اچ ناوړه‬‫نيوروپان له امله منځ ته ر ي‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫وضعين ټيټ فشار ې‬
‫ي‬ ‫ناروغانو په‬
‫اغېې كوي‪.‬‬ ‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -۴‬د بېالبېلو درملو په وسيله په مساوي ډول دفشارکنېول د زړه او رګونو‬

‫كېي‪.‬‬‫ساتن سبب ې ږ‬
‫ې‬ ‫د محافظت او‬
‫كونك) ‪ Verapamil‬او‬ ‫ي‬ ‫اړوند د كلسيم كانالونو بالك‬
‫او ‪ (Nifidipine‬څخه د ډيابټ ‪Nondihydropyridine -۵‬‬
‫ناروغانو ته غوره ‪ (Deltiazim .‬تر ‪Amlodipine) Dihydropyridine‬‬
‫كېي‬
‫ګڼل ې ږ‬
‫چ ‪ Hypertension ،Macroalbuminuria‬او ډيابټ‬ ‫‪ -۶‬هغه ناروغان ې‬
‫ناروغ له پرمختګ‬
‫ۍ‬ ‫لري د فشار مناسبه كچه ي ېن( ‪ )<521/57‬ده تر څو د‬
‫وش ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫څخه مخنيوى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫سېمو پتاشيم او د پښتورګو دندې بايد په منظم ډول ړ‬
‫كنېول ي‬ ‫‪ -۷‬د ې‬
‫رس ېبېه پر دې په ډيابټ ناروغانو ېك ‪ Atherosclerotic‬ناروغيو د چټك‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫پرمختګ او ډېرو پېښو منځ ته راتګ ته بايد پاملرنه ي‬

‫درملنه‪:‬‬
‫ناروغ تاريخچه ډېره مهمه ده‪،‬‬
‫ۍ‬ ‫درملن لپاره د ډيابټ د‬
‫ې‬ ‫د زړه د ناروغيو د‬
‫كه څه هم ډېرو ناروغانو د زړه د حملو په وخت ېك د هغوى ډيابټ‬
‫چ د ‪ Touber‬او د هغو د ملګرو له‬ ‫تشخيص شوى نه وي‪ ،‬لكه څنګه ې‬
‫چ ‪ Angiography‬ته كانديد وو تررسه شويو‬ ‫خوا په ‪ ۳۲۶۶‬هغو ناروغانو ې‬
‫چ د دې ناروغانو ‪ ۸۱‬فيصده په ډيابټ اخته ‪،‬مګر‬ ‫څېنو څرګنده كړه‪ ،‬ې‬‫ېړ‬
‫تشخيص شوي نه وو‪ .‬همدارنګه د ډيابټ په ناروغانو ېك د زړه د حمالتو‬
‫لرليد (انذار) ښه نه دي‪ ،‬په دې اړوند په ‪ ۱۶۶۴‬تنو د حادې احتشاء(‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ روغتون ته د‬ ‫څې ېن دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫‪ )AMI‬ناروغانو ېك تررسه شوې ې ړ‬

‫ناروغ يا ډيابټ تشخيص او يا هم د ‪198‬‬ ‫ۍ‬ ‫داخلېدو پر مهال د شكرې‬
‫مړين او معيوبيتونو رسه مل‬
‫ې‬ ‫شمېې‬
‫ګاليسيم د لوړې ې‬ ‫ي‬ ‫‪ mg/dl‬څخه لوړه‬
‫وه‪.‬‬
‫درملن لپاره‬ ‫چ په ېتېو كلونو ېك د ډيابټ د‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ش ې‬ ‫بايد څرګنده ي‬
‫درملن ته ډېره پاملرنه كېده‪ ،‬خو لكه څنګه‬
‫ې‬ ‫هغ‬ ‫‪ Hyperglycemia‬او د ې‬
‫كېي‪ ،‬له ډيابټ رسه مل‬‫چ ليدل ې ږ‬‫ې‬

‫ميتابوليك ستونزې لكه د انسولينو ضد مقاومت‪ ،‬د ليپيډونو غېنورمال‬ ‫ي‬

‫وين لوړ فشار او ‪ Thrombosis‬په خپل وار د زړه او رګونو د‬ ‫توب‪ ،‬د ې‬
‫درملن‬
‫ې‬ ‫ناروغ د‬
‫ۍ‬ ‫چد‬‫اغېې كوي‪ ،‬ې‬ ‫ناروغيو په پرمختګ او انذارو ښكاره ې‬
‫وش ‪.‬‬‫ژ‬
‫او اختالطاتو د مخنيوي لپاره بايد هغو ته پوره پاملرنه ي‬
‫اكليل رګونو( ‪ )CAD‬ناروغيو درملنه د ډيابټ په وګړو ېك‬‫ي‬ ‫عموم ډول د‬
‫ي‬ ‫په‬
‫څه خاص توپې نلري‪Percutaneus Cronary Interverntion ،‬‬
‫اكليل رګونو پيوند موثريت به تر نورو‬
‫ي‬ ‫‪ (PCI) ،Revascularization‬او د‬
‫ښان د ‪ PCI‬د برياليتوب اندازه غې ډيابېټيك‬ ‫وګړو ډېر لږ وي‪ ،‬په لومړيو ېك ي‬
‫وګړو ته ورته وی‪ ،‬خو وروسته بيا ډيابېټيك ناروغان د بيابندېدلو ډېر‬
‫چانس لري‪ ،‬اوس مهال په نويو ميتودونو د ‪ Stent‬كارول( ‪Drug-‬‬
‫‪ )Eluting Stent‬او ‪ GP IIb/IIa‬د پلټيلېټونو نیه كوونك د دې ناروغانو‬
‫لپاره ګټور ثابت شوى ‪،‬كه څه هم ‪(Cronary Artery Bypass Graft‬‬
‫چ د څو رګونو ستونزې او يا‬‫‪ ) CABG‬د ‪ PCI‬په پرتله په هغو ناروغانو ېك ې‬
‫چد‬ ‫كېي ‪،‬خو په هغو وګړو ېك ې‬ ‫نوې ‪ Q Wave‬احتشاء لري غوره ګڼل ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫يوه يا دوو رګونو ستونزې لري (پرته له ‪ LADC‬څخه) په هغو ېك ‪ PCI‬ته‬

‫كېي ‪.‬‬
‫ترجېح وركول ې ږ‬
‫د ‪Platelet‬ونو ضد درمل‪:‬‬
‫چ په ډيابټ اخته وګړو ېك تررسه شوي د دې ښكارندوى دي‪،‬‬ ‫څې ېن ې‬
‫هغه ې ړ‬
‫چ‬‫چسپندك خاصيت ډېروي‪ ،‬ې‬
‫ۍ‬ ‫چ د ډيابټ دواړه ټايپونه د ‪ Platelets‬د‬‫ې‬
‫د ‪ Thromboxan‬ډېر توليد ‪،‬د كلسيم او مګنېيم د هېموستاز بدلون‪ ،‬د‬
‫چ د ‪ Nitric Oxide‬او‬ ‫‪ Adinosin‬ماليكولونه او د اندوتېل نامنظمتوب ې‬
‫كېي‪ ،‬له‬
‫ګرچ په دې ېك ذيدخل ګڼل ې ږ‬
‫ي‬ ‫‪ Prostacycline‬د لږ توليد سبب‬
‫دې امله د ‪ Platelets‬ضد درمل دې وګړو ته ځانګړى اهميت لري‪.‬‬

‫‪:Aspirin‬‬
‫چ د ‪ETDRS) Early Treatment of Diabetic‬‬ ‫څې ېن ې‬‫هغه ې ړ‬
‫‪ )Retinopathy Study‬تر نامه الندې د لومړي او دويم ټايپ په ناروغانو‬
‫اسپېينو‬
‫ې‬ ‫چ په ورځ ېك د ‪650 mg‬‬ ‫ېك تررسه شوي دا ېن څرګنده كړې ې‬
‫چ‬‫خوړل د ‪ MI‬په پېښو ېك د پام وړ كمښت منځ ته راوستل پرته د هغه ې‬
‫ش حن‬ ‫ژ‬
‫شبكن په وينه توئېدنه ېك څه بدلون رامنځ ته ي‬
‫ې‬ ‫د ‪ Vitreaus‬او يا‬
‫چ په ‪ Retinopathy‬هم اخته وو‪ .‬رس ېبېه پر دې يوه‬ ‫په هغو وګړو ېك ې‬
‫چ د )‪ Hypertensive Optimal Treatment (HOT‬تر‬ ‫څېنه ې‬‫بله ې ړ‬
‫نامه الندې په ‪ ۱۵۰۱‬ډيابټ اخته ناروغانو ېك تررسه شوې ‪ ۵۱‬فيصده‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كمښت د زړه او رګونو په پېښو ېك او ‪ ۶۳‬فيصده كمښت د حادې احتشاء(‬

‫اسپېين ېن اخيستل‬ ‫ورچ ‪ 75 mg‬ې‬ ‫چد ې‬ ‫‪ )AMI‬په پېښو ېك په هغو وګړو ېك ې‬
‫ښان الندې‬‫ي‬ ‫ليدل شوى دى‪ .‬له دې امله ‪ ADA‬د وړانديز پر بنسټ‬
‫ش‪:‬‬‫ژ‬
‫اسپېين توصيه ي‬‫مل ګرامه ې‬ ‫ورچ ‪ ۳۲۵‬ي‬‫كتګورۍ وګړو ته د ې‬
‫وقان( ‪ )Secondary Prevention‬لپاره ټولو هغو نارينه‬ ‫ې‬ ‫وروسن‬
‫ۍ‬ ‫‪ -۱‬د‬
‫نښان لري‪.‬‬
‫ې‬ ‫نس‬
‫چ د لويو رګونو د ناروغيو ې‬‫او ښځينه وګړو ته ې‬
‫اكليل رګونو د خطر‬
‫ي‬ ‫چد‬ ‫‪ -۲‬د لومړي او دويم ټايپ ټولو هغو ناروغانو ته ې‬
‫فكټورونه لري‪.‬‬

‫‪:Glycoprotein IIb/IIIa Blocker‬‬

‫د دې درملو كارول د ‪ Unstable Angina‬او ‪ Non STEMI‬ناروغانو ته‬
‫ډېر ګټور دي ‪.‬‬
‫چ ‪ PCI‬ورته اجراء شوى د ‪ 35 %‬څخه تر ‪%‬‬ ‫همدارنګه هغو ناروغانو ته ې‬
‫اسكيم د حادو حمالتو مخنيوى كوي ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ 50‬پېښو ېك د‬

‫‪:Beta Blocker‬‬
‫چ ‪ Beta Blocker‬د ‪ MI‬په ناروغانو‬ ‫څېنو ېك دا څرګنده شوې‪ ،‬ې‬
‫په ډېرو ې ړ‬
‫اغېې په‬
‫ځين ناوړه ې‬
‫ي‬ ‫ګرچ‪ .‬كه څه هم د هغه‬
‫ي‬ ‫مړين د كمښت سبب‬ ‫ې‬ ‫ېك د‬
‫ګاليسيم د عاليمو‬
‫ي‬ ‫بېلګ په توګه د هايې‬
‫ې‬ ‫ډيابټ ېك ډېر اهميت لري‪ ،‬د‬
‫مخنيوى‪ ،‬د ګلوكوزو د نه تحمل پرمختګ‪ ،‬د انسولينو د افراز مخنيوى‪ ،‬د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اغېې خو رسه له دې هم په ډيابټ‬ ‫هغ ناوړه ې‬ ‫پالزما د ليپيډونو په انډول د ې‬

‫شمې‬‫اخته د حادې احتشاء ناروغانو ته ډېر ګټور دي او د هغو د مړينو ې‬
‫كموي ‪.‬‬
‫چ ‪ ۰۲‬فيصده ي ېن‬ ‫چ په ‪ ۴۵۰۰۰‬د ‪ AMI‬په اخته ناروغانو ېك ې‬ ‫څېنه ې‬‫يوه ې ړ‬
‫په ډيابټ اخته وو تررسه شوې او بېالبېل ‪ Beta Blocker‬ېن په مختلفو‬
‫چد‬ ‫هغ ې‬ ‫اخيسن وو‪ ،‬يو كال ټيټه ‪ Mortality‬څرګندوي‪ ،‬پرته د ې‬ ‫ي‬ ‫دوزونو‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اغېې وليدل ي‬ ‫‪ Beta Blocker‬څه ناوړه ې‬
‫شد‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫چ مختلف فكټورونه د ډيابټ ناروغانو ته ګټور تمام ي‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫كېداى ي‬
‫بېلګ په توګه‪:‬‬
‫ې‬
‫چ د‬ ‫‪ Beta Blocker -‬شايد د ‪ SympathoVagal‬انډول ې‬
‫‪ Neuropathy‬له امله زيانمن شوى بيا اعاده كوي‪.‬‬
‫شحم اسيدونو په كارونه ېك كمښت‬ ‫ي‬ ‫عضل په وسيله د‬‫ې‬ ‫‪ -‬د زړه د ميوكارډ‬
‫كمېي‪.‬‬
‫هغ اړتيا ې ږ‬ ‫چ له دې امله اوكسېجنو ته د ې‬ ‫اوىل‪ ،‬ې‬ ‫ر ي‬
‫ډاكېان د هغو له كارولو څخه د‬ ‫ځين ړ‬ ‫ي‬ ‫د دغو ذكرشويو ګټو رس ېبېه بيا هم‬
‫الندې دالئلو په اساس ډډه كوي‪:‬‬
‫هايپوګاليسيم د خې وركونكو نښو مخنيوى كوي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫‪ Beta Blocker -‬د‬
‫اوىل‪- .‬‬
‫اغېې الندې ر ي‬ ‫‪ Glycogenolysis ، Beta Blocker‬تر ې‬
‫اغېه كوي‪.‬‬ ‫‪ -‬د انسولينو په افراز ې‬
‫‪ -‬د ګلوكوزو د تحمل( ‪ )Glucose Tolerance‬د له منځه تللو سبب‬
‫كېي ‪.‬‬ ‫ېږ‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫سون د‬‫ې‬ ‫چ ‪ Beta Blocker‬د ‪ Triglyceride‬د‬ ‫همدارنګه له دې امله ې‬

‫سون د ښكته كېدو او د ‪LDL‬‬ ‫ې‬ ‫لوړېدلو‪ ،‬د ‪ HDL cholestrol‬د‬
‫‪،‬چ په دې ډول د زړه د‬ ‫ګرچ ې‬
‫ي‬ ‫سون د لوړېدلو سبب‬
‫ې‬ ‫‪ cholestrol‬د‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ Atherosclerosis‬د پرمختګ باعث‬
‫چ ‪ Cardioselective Beta Blocker‬ي ېن‬ ‫يادون وړ ده‪ ،‬هغه ناروغانو ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫هايپوګاليسيم پېښو ي ېن د ‪ Placebo‬ګروپ څخه څه توپې نه‬
‫ي‬ ‫اخيستل د‬
‫درلود‪.‬‬

‫كونك‪:‬‬
‫ي‬ ‫د ‪ Angiotensin Converting Enzyme‬مخنيوى‬
‫دغه درمل د احتشاء( ‪ )Infarct‬ساحه محدودوي‪ ،‬د بطيناتو په‬
‫اغېې كوي‪ ،‬له دې امله‬ ‫مثبن ې‬
‫ې‬ ‫‪ Remodeling‬او د ناروغانو په ‪Survival‬‬
‫ژ‬
‫وش‪.‬‬
‫چ د ډيابټ په ناروغانو ېك خاصه پاملرنه ورته ي‬ ‫بايد ې‬
‫چ د ‪Grapo Italiano Per Lo Studio Della‬‬ ‫څې ېن ې‬
‫هغه ې ړ‬
‫‪ )Sopravirenza Nell’ GISSI-3) Infarto Miocardilo – 3‬تر نامه‬
‫‪،‬چ د ‪ MI‬په پيل ېك د ‪Lisinopril‬‬ ‫الندې تررسه شوي‪ ،‬دا ېن څرګنده كړې ې‬
‫سېو مياشتو په موده ېك د ډيابټ ناروغانو ته د هغو‬ ‫كارونه د ‪ ۶‬اونيو او ږ‬
‫كتن وړ‬
‫شمې ېك د ې‬‫ې‬ ‫چ په ډيابټ اخته نه دي د مړينو په‬ ‫وګړو په پرتله ې‬
‫سې اونيو موده ېك ‪ ۰۳‬فيصده د ‪ ۵‬فيصده په پرتله او‬ ‫چد ږ‬ ‫بدلون راوړي‪ ،‬ې‬
‫شېو مياشتو په موده ېك ‪ ۰۲‬فيصده د ‪ ۰‬فيصد په پرتله بدلون ليدل‬ ‫د ږ‬
‫شوى ‪.‬‬
‫د ‪ Lisinopril‬كارونه په ‪ ۱۰۰۰‬تنوك د ‪ ۷۳‬نورو د ژوند د ژغورلو سبب‬
‫كېي‪.‬‬
‫ېږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫په همدې ډول د ډيابټ اخته ناروغانو ته د ‪ ACE Inhebetor‬توصيه د‬

‫كفان ‪CHF‬‬
‫ې‬ ‫نابېه مرګونو‪ ،‬بيا احتشاء( ‪ )Reinfarction‬او د زړه د عدم‬
‫څخه ‪ ۰۵‬فيصده مخنيوى كوي‪.‬‬
‫ش‪ ،‬د‬ ‫ژ‬
‫ښان د ‪ ACE‬مخنيوى كونكو د ګټورتوب سبب ي‬ ‫بېالبېل الملونه ي‬
‫بېلګ په توګه‪:‬‬
‫ې‬
‫ش د بطيناتو‬ ‫ژ‬
‫چېې د حادې احتشاء په لومړيو ېك ناروغانو ته تجويز ي‬‫‪-‬كه ې‬
‫اغېې كوي‪.‬‬‫مثبن ې‬
‫ې‬ ‫په ‪Remodiling‬‬
‫‪ -‬د ‪ Sympatho Vagal‬انډول بيا اعاده كوي‪.‬‬

‫اغېې كوي‪.‬‬
‫ش ې‬‫‪ -‬د ډيابټ اخته وګړو د رګونو د ‪ Endothil‬په ژونكو ې‬
‫‪ -‬د انسولينو ضد مقاومت كموي‪.‬‬
‫چ د ‪HOPE) Heart Outcome‬‬ ‫څې ېن ې‬
‫رس ېبېه پر دې هغه ې ړ‬
‫‪ )Prevention Evaluation‬تر نامه الندې تررسه شوي‪ ،‬دا ېن څرګنده‬
‫چ ‪ Ramipril‬د زړه د احتشاء( ‪ ،)MI‬ګوزڼ( ‪ )Stroke‬او د زړه او‬ ‫كړې‪ ،‬ې‬
‫كتن وړ كمښت په ډيابټ اخته هغو‬ ‫شمېه ېك د ې‬
‫رګونو له امله د مړينو په ې‬
‫چ وررسه ‪ CAD‬يا ‪ CHF‬لري رامنځ ته كوي‪.‬‬‫وګړو ېك ې‬
‫د زړه د رګونو ‪:Revascularization‬‬
‫په ډيابېټيك ناروغانو ېك تر فارمكولوژيك ‪ Revascularization‬څخه‬
‫ميخانيك ډېر ګټور ثابت شوى‪ ،‬په پيل ېك ‪ Angioplasty‬په ډيابټ اخته‬
‫ي‬
‫كېي‪ ،‬مګر وروسته‬‫ناروغانو ته د نورو وګړو په شان په برياليتوب تررسه ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي‪.‬‬
‫بيا د ډيابټ ناروغان د رګونو د قطر د كمېدو او بندېدو رسه مخامخ ې ږ‬
‫چ د دوى انذار ښه نه دي‪.‬‬‫مخصوصا وروسته د ‪ PTCA‬څخه ې‬
‫د ډيابټ ناروغان وروسته له ‪ Stenting‬او ‪ Atherectomy‬څخه په‬
‫مړين له خطر رسه مخامخ دي‪ ،‬كه څه هم‬ ‫ې‬ ‫روغتونونو ېك د بيا بندېدلو او‬
‫په دې وګړو ېك د ‪ Stenting‬اجراء د نورو وګړو په شان په برترۍ تررسه‬
‫برچ قطركم وي او د بيا بندېدلو‬
‫كېي‪ ،‬مګر په دې ناروغانو ېك د ‪ Stent‬د ې‬ ‫ېږ‬
‫امكان ېن په څلورو مياشتو ېك ډېر زيات وي( ‪ 55 %‬د ‪ 20 %‬په پرتله) ‪.‬‬
‫ك د بيا بندېدلو‬ ‫مداخل څخه وروسته په چټ ۍ‬
‫ې‬ ‫چ له‬‫كوم ميخانيكيت ې‬
‫پس توګه د رګونو د منځ‬ ‫ګرچ پوره څرګند نه دى‪ ،‬په پرله ې‬ ‫ي‬ ‫سبب‬
‫طبق ډېره زياته ‪ Hyperplasia‬څرګندوي او‬‫ې‬ ‫اق د ‪ Intema‬د‬ ‫الېاسونوګر ي‬
‫څې ېن د ‪ Collagen‬څخه ډك فېوزي انساج د ډيابېټيك‬ ‫يك ې ړ‬ ‫هستولوژ ي‬
‫وګړو په ‪ Atherectomy‬ېك څرګندوي‪.‬‬
‫چ په ‪Paclitaxel and Sirolimus-Eluting‬‬ ‫څې ېن ې‬
‫كلينيك ې ړ‬
‫ي‬ ‫هغه‬
‫چ د دې ډول ‪ Stent‬څخه‬ ‫‪ Stent‬تررسه شوي د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬
‫وروسته د بيا بندښت په پېښو ېك په‬

‫ښېګن په ډيابټ اخته‬

‫ې‬ ‫اچ‪ .‬ې‬
‫چ ورته‬ ‫بېسارې توګه كمښت منځ ته ر ي‬
‫كېي ‪.‬‬
‫ناروغانو ېك هم ليدل ې ږ‬
‫د زړه د رګونو ‪ Bypass‬پيوند( ‪:)CABG‬‬
‫په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د نورو وګړو په پرتله د عمليات څخه وروسته‬
‫چ په ډيابټ اخته ډېر ناروغان دويم ځل‬‫كېي‪ .‬ې‬‫شمې ليدل ې ږ‬
‫د مړينو لوړ ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫عمليات ته اړتيا پيدا كوي‪ .‬كه څه هم په روښانه ډول په ډيابېټيك ناروغانو‬

‫شمې ډېر وي او دغه ناروغان د‬ ‫ېك د نورو په نسبت د خطري فكټورونو ې‬
‫كي بطي ستونزې او د زړه د رګونو نورې ستونزې لري‪ ،‬خو په اوږده موده‬ ‫ړ‬
‫ېك د مړينو زياتواىل په ذكر شويو فكټورونو پورې تړىل نه دى ‪.‬‬
‫ناروغ د چټك پرمختګ له امله د‬‫ۍ‬ ‫اصل او ‪ Bypass‬شويو رګونو ېك د‬‫ي‬ ‫په‬
‫هغو لورى د نورو وګړو څخه توپې پيدا كوي‪.‬‬
‫هغه ‪Bypass Angioplasty Revascularization Investigation‬‬
‫چد‬‫څې ېن ې‬
‫ېړ‬
‫(‪ )BARI‬تر نامه الندې تررسه شوي‪ ،‬پنځه كاله لوړه ‪ Mortality‬په‬
‫ډيابېټيك ناروغانو ېك څرګندوي او همدارنګه ‪ CABG‬د ‪ Angioplasty‬په‬
‫چ د هغو ګټورتيا په‬ ‫شمې ېك ډېر كمښت منځ ته راوړي‪ ،‬ې‬ ‫پرتله د مړينو په ې‬
‫كېي ‪.‬‬
‫ډيابټ اخته ناروغانو ېك د نورو وګړو په پرتله ډېره ليدل ې ږ‬

‫د زړه عدم كفايه‪:‬‬

‫كاق اندازه د وي ېن‬ ‫ژ‬
‫نس كوالى په ي‬‫چ زړه ي‬ ‫يو پتوفزيولوژيك حالت دى‪ ،‬ې‬
‫تامي‬‫جريان چ د بدن د غړيو او انساجو ميتابوليك اړتياوې پوره كړي‪ٓ ،‬‬
‫ي‬ ‫ې‬
‫كړي ‪.‬‬
‫پاملرن ته اړتيا لري ‪.‬‬
‫ې‬ ‫بناء د مړينو او معيوبيتونو د پېښو له امله ځانګړې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اصل المل د ميوكارډ احتشاء )‪ (MI‬او لوړ فشار‬ ‫ي‬ ‫هغ‬

‫په ډېرو پېښو ېك د ې‬
‫كفان‬
‫چ د ډيابټ په ناروغانو ېك د زړه د عدم ي ې‬ ‫كېي‪ ،‬له دې امله ې‬ ‫ګڼل ې ږ‬
‫هغ په خطري فكټورونو ېك‬ ‫كېي‪ ،‬نو ډيابټ هم د ې‬ ‫پېس ډېرې ليدل ې ږ‬ ‫ې‬
‫شامل دى ‪.‬‬
‫پېس د ډيابټ په ناروغانو‬ ‫ې‬ ‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫چ د دې‬ ‫يادون وړ ده رس ېبېه پر دې ې‬ ‫ې‬ ‫د‬
‫هغ انذار (لرليد) د نورو وګړو په پرتله په ډيابېټيك‬ ‫ېك ډېرې دي ‪،‬د ې‬
‫ناروغانو ېك خراب دي‪.‬‬
‫ګرچ‬
‫ي‬ ‫چ په ډيابټ اخته وګړو ېك د ‪ CHF‬د منځ راتلو سبب‬ ‫هغه فكټورونه ې‬
‫په الندې ډول دي‪:‬‬
‫څې ېن تررسه شوي‪ ،‬د زړه‬ ‫چ په ډيابټ اخته ناروغانو ېك ې ړ‬ ‫لكه څنګه ې‬
‫اصل المل جوړوي‪ .‬حن هغه‬ ‫ي‬ ‫كفان‬
‫ې‬ ‫احتشاء په دې ناروغانو ېك د عدم‬
‫چ د ‪ Ustable Angina‬او ‪ Non STEMI‬په لوحه په روغتونونو‬ ‫ناروغان ې‬
‫وىل ‪ MI‬په‬ ‫چ ې‬‫كېي‪ .‬دا ې‬ ‫كېي‪ ،‬تر نورو وګړو ډېر په ‪ CHF‬اخته ې ږ‬ ‫ېك بسې ې ږ‬
‫ګرچ‪،‬‬ ‫ي‬ ‫كفان سبب‬
‫ډيابټ اخته ناروغانو ېك تر نورو وګړو ډېر د زړه د عدم ي ې‬
‫ځين فكټورونه په هغو ېك رول ولري‪،‬‬ ‫ژ‬
‫ش ي‬ ‫پوره څرګنده نه ده‪ ،‬خو كېداى ي‬
‫شمې د ډيابټ ناروغان د زړه د احتشاء )‪ (MI‬په حالت‬ ‫بېلګ په توګه يو ې‬ ‫د ې‬
‫وصق( ‪ )Atypical‬تظاهرات لري‪ ،‬نو له همدې امله دوى ناوخته‬ ‫ي‬ ‫ېك غې‬
‫اسكيم لري د‬
‫ي‬ ‫چ ‪Silent‬‬ ‫شمې نور ې‬ ‫روغتونونو ته مراجعه كوي او يو ې‬
‫ش د ډېر ځنډ وروسته روغتون ته مراجعه وكړي‬ ‫ژ‬
‫سين درد نلري‪ ،‬كېداى ي‬ ‫ې‬
‫كېي د ډيابټ په‬ ‫چ ليدل ې ږ‬ ‫او یا هم هېڅ مراجعه ونه كړي‪ .‬لكه څنګه ې‬
‫برچ اندازه او سايز د ‪ CHF‬په منځ ته راتلو ېك‬ ‫ناروغانو ېك يوازې د ‪ MI‬د ې‬
‫چ‬ ‫ځين نور فكټورونه هم په دې ېك ګډون لري‪ .‬هغه وكړي ې‬ ‫رول نلري او ي‬
‫برچ په‬ ‫هغ ې‬ ‫د زړه احتشاء )‪ (MI‬ېتېوي د لنډې او اوږدې مودې لپاره د ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په‬
‫اچ ې‬‫چ خپله دنده ي ېن له السه وركړې تطابق منځ ته ر ي‬‫غېګون ېك ې‬
‫ميكانېم دومره برياىل نه ښكاري او له دې‬
‫ې‬ ‫ډيابت اخته ناروغانو ېك دغه‬
‫ښان ډېر لږ د ‪Stroke‬‬‫امله د ډيابټ اخته وګړو زړه به ي‬
‫وموم‪.‬‬
‫ي‬ ‫معاوض وړتيا‬
‫ې‬ ‫‪ Volume‬د‬

‫چ په ډيابټ اخته وګړو ېك‬ ‫هغ ملګرو دا څرګنده كړې‪ ،‬ې‬ ‫‪ Solomon‬او د ې‬
‫چ‬ ‫حمل څخه تر هغو وګړو ې‬
‫ې‬ ‫كي بطي دوه كاله وروسته د ‪ MI‬د‬ ‫د زړه ړ‬
‫کېي‪ ،‬خو برعكس دغه ناروغان له دوو څخه تر‬ ‫ډيابټ نه لري لږ لوئ ې ږ‬
‫څلورو ځلو ډېر د ‪ CHF‬اعراض او عاليم لري ‪.‬‬
‫ځين نورو حاالتو لكه په ډيابټ ېك موجوده‬ ‫ژ‬
‫شد ي‬ ‫چ دغه ستونزه كوالى ي‬ ‫ې‬
‫ميتابولېم‪ ،‬د اندوتېل غېنورمال‬
‫ې‬ ‫‪ ، Cardiomyopathy‬د زړه د اليافو‬
‫كي‬
‫كنېول‪ ،‬د ړ‬‫وين د جريان ړ‬ ‫فعاليت او په ناسم ډول د زړه د ميوكارډ د ې‬
‫اش ‪.‬‬‫ژ‬
‫بطي فېوز او ‪ Autonomic‬ستونزو له امله منځ ته ر ي‬
‫‪:Diabetic Cardiomyopathy‬‬
‫په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د ‪ CHF‬د پېښو ډېر ليدل او د هغو خراب انذار‬
‫چ ډيابټ په ميوكارډ ېك د بدلون د منځ ته راتلو‬ ‫د دې ښكارندوى دي‪ ،‬ې‬
‫اسكيم ته ډېر‬
‫ي‬ ‫چ د دې بدلونونو په نتيجه ېك ميوكارډ‬ ‫ګرچ‪ .‬ې‬‫ي‬ ‫سبب‬
‫مساعد او د بيا رغېدلو وړتيا ېن ډېره لږ وي ‪.‬‬
‫چ د ډيابټ په‬ ‫څېنه دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫د څو وروستيو كلونو د حقايقو ې ړ‬
‫چ هغه د ‪Ischaemic‬‬ ‫ناروغانو ېك ‪ Diabetic Cardiomyopathy‬ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Cardiomyopathy‬څخه توپې لري موجوده وي‪ .‬د ې‬

‫هغ د منځ ته راتلو‬
‫تړىل دي‪.‬‬
‫طبيعت او اسباب په خپله په ډيابټ پورې ي‬
‫ميكانېم‪:‬‬
‫ې‬ ‫د ‪Diabetic Cardiomyopathy‬‬
‫وروستن توليدات ) ‪Advanced Glycation End‬‬ ‫ي‬ ‫د ‪Glycation‬‬
‫پرمختلل‬
‫ي‬ ‫‪-۱‬‬
‫‪:(Products‬‬
‫د ډيابټ د ناروغانو په زړونو ېك د ‪ Cardiomyopathy‬بدلونونه د ډيابټ‬
‫ميتابوليك ستونزو رسه تړاو لري‪.‬‬
‫ي‬ ‫له‬
‫چد‬ ‫مخك هم يادونه شوې ‪ AGEs‬په هغو انساجو ېك ې‬ ‫ې‬ ‫چ‬‫لكه څنګه ې‬
‫كېي‪ .‬د انساجو په ې‬
‫چاپېيال ېك‬ ‫‪ Hyperglycemia‬رسه مخامخ وي ليدل ې ږ‬
‫د دې موادو‬

‫خپل دندې‬‫ې‬ ‫ژونك په ښه او نورمال ډول‬

‫ې‬ ‫چ‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬
‫ټولېدل د دې سبب ې ږ‬
‫نس كړاى او د ميوكارډ په ‪ Elastisity‬او د توسع په خاصيت ېك‬ ‫ژ‬
‫تررسه ي‬
‫سېمو ېك د ‪ AGEs‬كچه‬ ‫كېي‪ ،‬د لومړي ټايپ ناروغانو په ې‬ ‫كمښت رامنځ ته ې ږ‬
‫د هغوى د ‪ Microvascular‬او پښتورګو د اختالطاتو رسه مستقيم‬
‫تناسب لري ‪.‬‬
‫چ نور اړوند پارامېونه لكه د پښتورګو فعاليت‪،‬‬ ‫په ‪ ۲۵‬هغو ناروغانو ېك ې‬
‫وين فشار ‪،‬وزن‪،‬او د ډيابت د اخته كېدو موده ي ېن په پام ېك نيول شوې‬ ‫د ې‬
‫څېنو په نتيجه ېك د ‪ Isovolemia‬اسېخاء‬ ‫د ‪ Echocardiography‬د ې ړ‬
‫كچ رسه تړاو لري‪.‬‬
‫چ هغه هم د ‪ AGEs‬د ې‬ ‫مودې اوږدېدل ثبت شوي‪ ،‬ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كي بطي د‬ ‫چد ړ‬ ‫په تجروبوي ډول په ډيابټ اخته سپيو ېك ليدل شوي‪ ،‬ې‬
‫ٓ‬
‫ځاى كېدو رسه تړاو‬ ‫‪ Compliance‬كمېدل د كوالجن د اليافو د ځاى په‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫چ د بطي د لوئېدو سبب ي‬ ‫هغ ې‬‫لري‪ ،‬پرته د ې‬
‫چ په ډيابټ اخته وګړي پرته له لوړ فشار او‬ ‫دا ټول حقايق دا څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫بطين ضخامت څخه په ‪ CHF‬اخته ې ږ‬ ‫ي‬
‫‪ -۲‬د ‪ Myocard‬د كلسيمو ځاى په ځاى كېدل‪:‬‬
‫په غېنورمال ډول د كلسيمو ځاى په ځاى كېدل د ډيابټ اخته ناروغانو د‬
‫ژ‬
‫چ‬ ‫ش‪ .‬هغه وګړي ې‬ ‫كي بطي دندې له ستونزو رسه مخامخ كوالى ي‬ ‫ړ‬
‫اخل د ‪ Sarcoplasmic Reticulum‬اړوند د ‪ Ca++‬پمپ‬ ‫ي‬ ‫انسولي‬
‫لېدېدل په ډياسټول ېك‬ ‫چ د هغو په پايلو ېك د ‪ Ca++‬ې ږ‬ ‫كمېي‪ ،‬ې‬
‫فعاليت ېن ې ږ‬
‫ژ‬
‫ش د‬ ‫چ دغه بدلونونه كوالى ي‬ ‫موم‪ .‬ې‬‫ي‬ ‫له سايتوپالزم څخه تنقيص‬
‫ژ‬
‫چ په‬ ‫ش‪ .‬لكه څنګه ې‬‫شچ سبب ي‬ ‫ۍ‬ ‫ډياسټول په وخت ېك د ‪ Myocard‬د‬
‫كېي‪.‬‬‫‪ Cardiomyopathy‬ېك ليدل ې ږ‬
‫تنظيموونك نازك‬
‫ي‬ ‫د ډيابټ اړوند بدلونونه په ‪ ، Troponin T‬د تقلص‬
‫‪ Myofelament‬ېك هم شايد د ډياسټوليك او سېسټوليك ستونزو په منځ‬
‫ته راتلو ېك رول ولري‪.‬‬

‫ميتابولېم‪:‬‬
‫ې‬ ‫د ميوكارډ‬
‫ګاليسيم او د انسولينو ضد مقاومت په مستقيم ډول د ميوكارډ په‬
‫ي‬ ‫هايې‬
‫ستونزمن كوي‪.‬‬
‫ې‬ ‫كي بطي دندې‬‫اغېه كوي او د ړ‬
‫ژونكو ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش په‬ ‫ژ‬
‫كارون بدلون كوالى ي‬
‫ې‬ ‫هغ د‬
‫په ډيابټيك وګړو ېك د انرژۍ منابع او د ې‬
‫كېي ‪.‬‬‫ناروغ په دويم ټايپ ېك ليدل ې ږ‬
‫ۍ‬ ‫چد‬
‫اغېه وكړي‪ ،‬لكه څنګه ې‬ ‫زړه ې‬
‫ٓ‬
‫شحم اسيدونه( ‪ )Non Esterified‬د انرژۍ‬ ‫ي‬ ‫په نورمال حالت ېك زړه ازاد‬
‫اسكيم او ډېر فعاليت په وخت ېك په‬ ‫ي‬ ‫د منبع په توګه كاروي او د‬
‫‪ Glycolysis‬او د ‪ Pyrovate‬په ‪ Oxidation‬اثر كوي‪ .‬د ډيابټ ناروغانو‬
‫د ميوكارډ ژونكو ته د ‪ Ischaemia‬په حالت ېك د ګلوكوزو ناسم‬
‫‪،‬چ‬
‫ترانسپورټ له امله د ‪ ATP‬توليد او ‪ Glycolysis‬ډېر زيات زيانمنوي ې‬
‫ٓ‬
‫ميتابولېم څخه منځ ته‬
‫ې‬ ‫هغ د‬‫شحم اسيدونه او د ې‬‫ي‬ ‫په دې حال ېك ازاد‬
‫اغېه كوي او د‬ ‫توك د زړه په ژونكو په مستقيم ډول ناوړه ې‬ ‫اغل ي‬‫ر ي‬
‫‪ Diabetic Cardiomyopathy‬په منځ ته راتلو ېك مرسته كوي‪.‬‬

‫اكليل ‪:Microcirculation‬‬
‫ي‬
‫چ په ډيابټ اخته ناروغانو ېك ‪Coronary‬‬ ‫له دې امله ې‬
‫‪ Microcirculation‬غېنورمال وي‪ ،‬د ‪ CHF‬د منځ ته راتلو لپاره زمينه‬
‫اغېې )‪Nitric Oxide‬‬ ‫برابروي‪ .‬د اندوتېل د ژونكو په وسيله د لږ او يا ېن ې‬
‫اكليل بهې له ستونزو رسه مخامخ‬ ‫ي‬ ‫‪ )No‬توليد هم په دې وګړو ېك نورمال‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫اكليل رګونو د ناروغيو سبب‬
‫ي‬ ‫كوي او د‬
‫كېي‪ ،‬خو د اسېاحت‬ ‫كه څه هم د اندوتېل دندې په سمه توګه نه تررسه ې ږ‬
‫وين بهې په دې ناروغانو ېك څه ډېر وي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫اكليل رسائينو د ې‬
‫ي‬ ‫په وخت ېك د‬
‫اكليل رګونه د‬
‫ي‬
‫‪ Vasodilator‬درملو په مقابل ېك توسع يا ‪ Vasodilatation‬څرګندوي‬
‫‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ په اندوتېل‬‫وين جريان د هغو ‪ Vasodilator‬درملو ې‬ ‫اكليل رګونو د ې‬

‫ي‬ ‫د‬
‫اغېې نلري (لكه ‪ )Adenosin ،Dipyridamale ،Papaverine‬د‬ ‫ې‬
‫چ په ډيابټ اخته ناروغانو ېك تر نورو‬‫تطبيق څخه وروسته څرګندېږي ‪ .‬ې‬
‫وګړو څخه لږ توسع كوي ‪.‬‬
‫اسكيم پر ضد ‪ Angiogenic‬غېګون ډېر كم‬ ‫ي‬ ‫د ډيابټ په ناروغانو ېك د‬
‫چ په ډيابټ اخته وو او ‪ ۲۰۵‬هغو‬ ‫چ په ‪ ۲۰۵‬وګړو ې‬ ‫څې ېن ې‬
‫دى‪ ،‬هغه ې ړ‬
‫چ په ډيابټ نه وو اخته تررسه شوې‪ ،‬د ‪Coronary‬‬ ‫وګړو ې‬
‫چ د‬ ‫‪ Angiography‬معايناتو څخه وروسته دا څرګنده شوه‪ ،‬ې‬
‫‪ Collaterral‬رګونو منځ ته راتګ په ډيابټ اخته ناروغانو ېك ډېر لږ دي‪.‬‬
‫حمل څخه وروسته د زړه د ناروغيو خراب‬ ‫ې‬ ‫چ همدا ميخانيكيت د ‪ MI‬د‬ ‫ې‬
‫ژ‬
‫انذار تشي ح كوي‪.‬‬
‫د زړه د ‪ Angiogenic‬غېګون زيانمنتوب هم د ‪ Cardiomyopathy‬د‬
‫كېي‪.‬‬
‫منځ ته راتلو يو فكټور ګڼل ې ږ‬
‫اسكيم نه واقع كېدل‪:‬‬
‫ي‬ ‫د كوچنيو ساحو د‬
‫اسكيم‬
‫ي‬ ‫ساچ‬
‫ې‬ ‫كوچن‬
‫ۍ‬ ‫ېدونك د‬
‫ې‬ ‫چ د لنډې مودې لپاره ېتې‬
‫داش ښكاري‪ ،‬ې‬‫ې‬
‫چ په تجربوي‬
‫د زړه د احتشاء د حمالتو په مخنيوي ېك رول لوبوي‪ ،‬ې‬
‫رسېدىل دي‪.‬‬
‫ي‬ ‫اغېې په اثبات‬
‫حيواناتو ېك هم د دې ې‬
‫كفان مخنيوى‪:‬‬
‫ې‬ ‫په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د زړه د عدم‬
‫كنېول‪:‬‬
‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫د‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫كفان د مخنيوي سبب‬
‫ې‬ ‫ګاليسيم دقيق ړ‬
‫كنېول د زړه د عدم‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د ‪ Iribarrin‬او د هغو د ملګرو له خوا په ‪ ۴۸۸۵۸‬ناروغانو‬ ‫څې ېن ې‬

‫هغه ې ړ‬
‫نس ېن نه درلودې د ‪ ۲۲‬كالو په لړ ېك تررسه‬ ‫كفان ې‬‫ې‬ ‫چ د زړه د عدم‬ ‫ېك ې‬
‫كفان‬
‫ې‬ ‫چ د زړه د عدم‬ ‫كنېول څخه دا څرګنده شوه ې‬ ‫شوي د ‪ Hb A1c‬د ړ‬
‫شمېه د ‪Hb‬‬ ‫څخه د بسې كېدلو او مړينو ې‬
‫‪ A1c‬رسه مستقيم تړاو لري او دا تړاو په نارينه وګړو ېك تر ښځينه ناروغانو‬
‫ډېر ټينګ‬

‫دي‪ .‬په نارينه ناروغانو ېك د ‪ Hb A1c‬د ‪ 1%‬په اندازه لوړواىل ‪ 21%‬د زړه‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫كفان د پېښو د ډېرېدلو سبب‬
‫ې‬ ‫د عدم‬
‫چ‬‫څېنه ې‬
‫اغل‪ ،‬دغه ې ړ‬
‫څې ېن څخه هم الس ته ر ي‬‫ورته نتيجه د ‪ UKPDS‬له ې ړ‬
‫چ د ‪Hb‬‬ ‫په ‪ ۴۵۸۵‬د دويم ټايپ ناروغانو ېك تررسه شوې دا څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫كفان په پېښو ېك ‪ ۶۱‬فيصده ډېرواىل‬
‫ې‬ ‫‪ ۱ A1c‬فيصد لوړواىل د زړه د عدم‬
‫منځ ته راوړي‪.‬‬
‫څېنو څخه څرګنده شوې‪ ،‬د زړه عدم كفايه د‬ ‫چ د دې ې ړ‬ ‫لكه څنګه ې‬
‫كنېول رسه تړاو لري‪ ،‬نو ضوري ده تر څو د امكان تر حده‬ ‫ګاليسيم د ړ‬
‫ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Hb A1c‬نورماله وساتل ي‬
‫وين لوړ فشار‪:‬‬
‫د ې‬
‫كېي‪ .‬د‬
‫وين لوړ فشار يوځاى ليدل ې ږ‬ ‫په ډېرو پېښو ېك ډيابټ او د ې‬
‫كتن دا‬
‫يك ې‬ ‫‪ Diabetic Cardiomyopathy‬د ناروغانو د زړه مورفولوژ ي‬
‫چ لوړ فشار او ډيابټ د هغو اړوند بدلونونو ته چټكتيا وركوي‪.‬‬
‫څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫چېې فشار ‪10‬‬ ‫چ كه ې‬ ‫څېنو څخه دا څرګنده شوې‪ ،‬ې‬ ‫د ‪ UKPDS‬د ې ړ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پېس ‪ ۲۱‬فيصده ډېرېږي‪ .‬رس ېبېه‬ ‫ې‬ ‫كفان‬

‫ې‬ ‫‪ mmHg‬لوړ وي‪ ،‬نو د زړه د عدم‬
‫كنېول په ‪ Captopril‬او يا‬ ‫چ كه د فشار ړ‬ ‫پر دې دا هم څرګنده شوې‪ ،‬ې‬
‫كفان په‬‫ې‬ ‫ونيس د زړه د عدم‬
‫ي‬ ‫‪ Atenolol‬باندې په مساوي ډول صورت‬
‫پېښو ېك به څه توپې موجود نه وي‪.‬‬
‫‪Antihypertensive and Lipidlowering Treatment to‬‬
‫چ د ‪Prevent‬‬ ‫څېنه ې‬
‫د لوړ فشار ‪۳۳۳۵۷‬تر نامه الندې په يوه بله ې ړ‬
‫)‪ (ALLHAT) Heart Attack Trail ACE ،(Amlodipine‬لرونكو په‬
‫هغ ېك ‪C.C.B‬‬ ‫ډيابټ اخته وګړو ېك تررسه شوه او په ې‬
‫‪ )Lisinopril) Inhebetor‬او ‪)Chlorothiazide) Thiazide Duretic‬‬
‫اساش د فشار ضد درمل د زړه د عدم‬ ‫ي‬ ‫چ‬ ‫كارول شوي ‪،‬څرګنده شوې‪ ،‬ې‬
‫چد‬ ‫كفان څخه ډېر مخنيوى كوي د ‪ ۹،۴‬كلونو په ترڅ ېك وليدل شوه‪ ،‬ې‬ ‫ې‬
‫چد‬ ‫پېس په هغو وګړو ېك ې‬‫ې‬ ‫كفان‬
‫زړه د عدم ي ې‬
‫‪ Thiazide Duretic‬ګروپ درمل ېن اخيستل د نورو ګروپونو په پرتله‬
‫ډېرې لږ دي‪.‬‬

‫چ‬‫څېنه ې‬
‫شمې ناروغانو ېك تررسه شوې‪ ،‬بله ې ړ‬
‫ې‬ ‫همدا شان په كم‬
‫تړىل‪،‬‬
‫درملن په بڼه ي‬
‫ې‬ ‫نومېي د‬
‫‪ Australian Blood Pressure Study‬ې ږ‬
‫څه توپې نه څرګندوي‪.‬‬

‫درملنه او مخنيوى‪:‬‬
‫كي بطي ستونزې د ډيابټ اخته ناروغانو او نورو‬
‫د زړه عدم كفايه او د ړ‬
‫چ په الندې ډول دي‪:‬‬
‫موچ لري‪ ،‬ې‬
‫ې‬ ‫وګړو لپاره ورته‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫رسو د‬
‫‪ -‬د ږ‬
‫‪ Congestion‬مخنيوى‬
‫ناروغ د پرمختګ‬
‫ۍ‬ ‫‪ -‬د‬
‫مخنيوى ‪ -‬د ‪Survival‬‬
‫ښه واىل‬

‫‪:Beta Adrenergic Blocking Agent‬‬

‫چ ‪ MI‬ي ېن ېتېه كړې وي ‪ Beta Blocker،‬د‬ ‫د ډيابټ هغو ناروغانو ته ې‬
‫ګن د زړه‬
‫چ دغه ې‬ ‫مړين او ‪ Reinfarction‬د مخنيوي لپاره ډېرګټور دي‪ ،‬ې‬ ‫ې‬
‫ثابن شوي دي‪.‬‬
‫كفان په ناروغانو ېك هم ې‬ ‫ې‬ ‫د عدم‬
‫انتخان ‪Non Selective‬‬ ‫ي‬ ‫اغېې په غې‬‫ش ې‬ ‫د ‪ Beta Blocker‬ې‬
‫په ‪Mortality‬‬
‫انتخان ‪ )Metoprolol) Cardioselective‬او د‬ ‫ي‬ ‫(‪)Bucindolole‬‬
‫ٓ‬
‫كونك( ‪ )Carvedilol‬ېك‬ ‫ي‬ ‫‪ Beta‬او ‪ Alpha-Adrenergic‬اخذو بالك‬
‫داخل ‪Sympatomemitic‬‬ ‫ي‬ ‫چ‬
‫ليدل شوي‪ ،‬هغه ‪ Beta Blocker‬ې‬
‫كفان په ناروغانو‬
‫ې‬ ‫بېلګ په توګه ‪ Pindolol‬د زړه د عدم‬ ‫فعاليت لري‪ ،‬د ې‬
‫ارون وړ نه دي‪.‬‬ ‫چ ډيابټ هم لري د ك ې‬ ‫ېك مخصوصا هغه وګړي ې‬
‫اغېو له امله د‬
‫‪ Carvedilol‬د ډيابټ په ناروغانو ېك د هغو د ځينو ښو ې‬
‫محيط‬
‫ي‬ ‫اغېو او د‬ ‫انسولينو په حساسيت او د پالزما په ليپيډونو د ښو ې‬
‫رګونو توسع له امله ډېر مناسب دي ‪.‬‬
‫چ د ‪Carvedilol or Metoprolol European‬‬ ‫څېنو ېك ې‬‫په هغو ې ړ‬
‫ټولګ د زړه د عدم‬ ‫ې‬ ‫)‪ Trial (COMET‬تر نامه الندې د )‪ ،(NYHA‬د ‪ II‬او ‪IV‬‬
‫كفان په ناروغانو ېك د‬
‫ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ ‪ Carvedilol‬ګروپ د‬ ‫پنځو كالو لپاره تررسه شوي‪ ،‬څرګنده شوې‪ ،‬ې‬

‫مړين لري‪ .‬په بله ورته ې ړ‬
‫څېنه ېك د هغو‬ ‫ې‬ ‫كم‬
‫‪ Metoprolol‬په پرتله ‪ 17%‬ې‬
‫ګټور توب ‪ ۴۲‬فيصده ښودل شوى دى‪.‬‬

‫‪:ACE Inhebetors‬‬
‫كي بطي اړوندو ستونزو‬ ‫د نورو وګړو په شان په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د ړ‬
‫اوىل‪.‬‬
‫‪ Mobidity،‬او ‪ Mortality‬ېك كمښت ر ي‬
‫چ د ‪ GISSI-3‬په نامه تررسه شوي د ‪ MI‬د ناروغانو په مړينه‬ ‫څې ېن ې‬‫هغه ې ړ‬
‫كي بطي د ستونزو‬ ‫كفان او د ړ‬
‫ې‬ ‫ېك كمښت ليدل شوى‪ ،‬مګر د زړه د عدم‬
‫اغېه نه ده ثبت شوې‪.‬‬ ‫په منځ ته راتګ ي ېن څه ې‬
‫چ ‪ MI‬ېن د‬ ‫چ د ‪ TRACE‬تر نامه الندې په هغو وګړو ېك ې‬ ‫څېنه ې‬
‫يوه بله ې ړ‬
‫اړوندو انزايمونو په وسيله تثبيت شوى او دوى د زړه په عدم كفايه هم‬
‫كي بطي ‪Ejection‬‬ ‫حمل څخه د ړ‬ ‫ې‬ ‫ورچ وروسته د ‪ MI‬له‬‫(شې ې‬ ‫اخته وو ږ‬
‫درملن‬
‫ې‬ ‫‪ Fraction‬د ‪ 35 %‬څخه كم وو) د ‪ Trandolopril‬او ‪Placebo‬‬
‫كفان په پېښو‬
‫ې‬ ‫چ دغه درمل ‪ 62 %‬د زړه د عدم‬ ‫وروسته دا څرګنده شوه‪ ،‬ې‬
‫يادون وړ ده‪ ،‬دغه ګټور توب په هغو ناروغانو‬ ‫ې‬ ‫ېك كمښت منځ ته راوړي د‬
‫كېي‪.‬‬ ‫چ په ډيابټ اخته نه دي‪ ،‬نه ليدل ې ږ‬ ‫ېك ې‬
‫‪:Angiotensin II Receptor Blocker‬‬
‫چ دغه‬
‫چ په دې اړوند تررسه شوي‪ ،‬دا څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫څې ېن ې‬
‫مهم ې ړ‬
‫ې‬ ‫دوی‬
‫كفان په مخنيوي ېك ‪ACE‬‬
‫ې‬ ‫تقرين ډول د زړه د عدم‬
‫ي‬ ‫درمل هم په‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اغېې په ډيابټ اخته‬‫اغېې لري‪ ،‬كه څه هم دا ې‬ ‫‪ Inhebetor‬ته ورته ې‬

‫ناروغانو ېك لږ دي‪.‬‬
‫چ د ‪ ) ARBs) Losartan‬په هكله تررسه شوي دا ېن څرګنده‬ ‫څې ېن ې‬
‫هغه ې ړ‬
‫كفان په پېښو ېك ‪%‬‬
‫ې‬ ‫چ د ‪ Losartan‬په اخيستلو رسه د زړه د عدم‬ ‫كړې‪ ،‬ې‬
‫‪ 32‬كمښت منځ ته راغل دی ‪.‬‬

‫ټوچ او‬
‫ي‬ ‫څې د‬
‫كېي د ‪ ACE Inhebetor‬په ې‬ ‫‪ ARBs‬په ښه ډول تحمل ې ږ‬
‫څېنو ته اړتيا ده تر‬
‫ګرچ‪ ،‬خو تر اوسه هم نورو ې ړ‬
‫ي‬ ‫‪ Angiodema‬سبب نه‬
‫ش‪ .‬ښه به وي‪ ،‬يوازې هغو‬ ‫ژ‬
‫څو د دې درملو په باب پوره معلومات ترالسه ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫چ د ‪ ACE Inhebetor‬تحمل نلري ‪ ARBs‬وكارول ي‬ ‫ناروغانو ته ې‬
‫‪:Aldosterone Antagonist‬‬
‫چ ‪ Aldosterone‬په خپله د زړه د‬ ‫داش فكر كېده ې‬‫ې‬ ‫په ېتېو وختونو ېك‬
‫كفان په منځ ته راوړلو ېك د سوډيمو د احتباس او پتاشيمو د اطراح د‬
‫ې‬ ‫عدم‬
‫التهان منځګړيو(‬
‫ي‬ ‫ميكانېم له امله ونډه لري‪ ،‬كه څه هم ‪ Aldosterone‬د‬
‫يعن‬
‫ي‬ ‫عضل‬
‫ې‬ ‫‪ )Inflametory Mediators‬توليد هڅوي د زړه د‬
‫‪ Myocard‬د فېوز‪ ،‬د اندوتېل د دندو د ستونزمن كېدو او د رګونو د‬
‫هغ ګټورتوب د ‪ EPHESUS‬په نامه تررسه‬ ‫ګرچ‪ .‬مګر د ې‬ ‫ي‬ ‫تنګېدلو سبب‬
‫څېنه ېك د مېالوكورتيكوئيډونو‬
‫څېنه ېك واضح شوى‪ ،‬په دې ې ړ‬ ‫شوې ې ړ‬
‫ورځن‬
‫ۍ‬ ‫يعن ‪ Eplerenone‬په ‪ MI‬اخته وګړو ېك‬ ‫انتخان ‪ Antagonist‬ي‬ ‫ي‬
‫درملن ته اضافه شوى وو (د دې وګړو ‪ ۷۸‬فيصده ‪،ACE Inhebetor‬‬ ‫ې‬
‫‪ ۵۷‬فيصده ‪ ۰۶ ،Beta Blocker‬فيصده وګړو ‪ Duretic‬او ‪ ۵۸‬فيصده‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ د دې درملو په‬
‫ناروغانو ‪ Aspirine‬اخيستل) په پاى ېك څرګنده شوه‪ ،‬ې‬
‫شمې ېك ‪ 13 %‬كمښت منځ‬‫اضافه كېدو رسه د بيا بسې كېدو او مړينو په ې‬
‫ته راغل وو‪.‬‬

‫نيورپان‬
‫ي‬ ‫د زړه او رګونو ‪Autonomic‬‬
‫يعن لومړي او دويم ټايپ‬
‫پان په دواړو ي‬‫د زړه او رګونو ‪ Autonomic‬نيور ي‬
‫چ په دې‬‫اغېې كوي‪ .‬ډېر ناروغان ې‬‫ېك د ‪ CHD‬او ‪ CHF‬په ناروغانو ناوړه ې‬
‫وضعين‬
‫ي‬ ‫اختالط اخته دي‪،‬‬
‫ټيټ فشار ( ‪ )Postural Hypotension‬او د اسېاحت پر مهال‬
‫اسكيم‬ ‫نس تحمل كوالى او د زړه‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫‪،‬فزيك تمرينات ي‬ ‫ي‬ ‫‪ Tachycardia‬لري‬
‫حمالت پرته له درد څخه وي‪ .‬د زړه او رګونو ‪ Autonomic‬نيور ي‬
‫پان منځ‬
‫ګاليسيم په ړ‬
‫كنېول‬ ‫ي‬ ‫ناروغ په دوام او د‬
‫ۍ‬ ‫ته راتګ د‬

‫پورې تړىل ده‪ .‬د ډيابټ اړوند نورو اختالطاتو لكه ‪،Retinopathy‬‬
‫اچ‪.‬‬
‫نفروپان او ‪ Vasculupathy‬رسه يوځاى منځ ته ر ي‬
‫ي‬

‫تشخيص‪:‬‬
‫ٓ‬
‫موين د ‪ Sympatic‬او ‪ Parasympatic‬اعصابو د دندو د‬ ‫ې‬ ‫از‬ ‫بېالبېل‬
‫ې‬
‫ش‪،‬‬ ‫ژ‬
‫فزيك كتنو ‪ ECG‬كوالى ي‬
‫ي‬ ‫څې ېن لپاره موجودې دي‪ ،‬رس ېبېه د‬
‫يان او ې ړ‬
‫ارز ي‬
‫سااېستن په‬
‫ې‬ ‫چ د زړه د حركاتو د نظم په باب په عادي حالت ېك د ژورې‬ ‫ې‬
‫عملن د اجراء كولو په لړ ېك معلومات راكړي‪ ،‬هغه‬
‫ې‬ ‫بهې او د ‪ Valsalva‬د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫نيوروپان‬
‫ي‬ ‫مخك د اعراضو د منځ ته راتلو څخه د زړه اټونوميك‬
‫ې‬ ‫چ‬ ‫ټسټونه ې‬
‫پس توګه د زړه‬ ‫په باب معلومات وركوي يو هم په ‪ ۴۲‬ساعتونو ېك په پرله ې‬
‫اغېو‬ ‫چ د هغو په وسيله د اوټونوميك اعصابو د ې‬ ‫د حركاتو ثبت کول دي‪ ،‬ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫په اړوند معلومات ترالسه ې ږ‬
‫چ د‬ ‫همدارنګه د زړه د ‪ Radionuclide‬خيالونو په مرسته ې‬
‫‪ Norepinephrine‬انالوګ )‪Metaiodobenzylguanidine (MIBG‬‬
‫چ په مستقيم ډول د ‪Sympatic‬‬ ‫اچ‪ ،‬كوالى شو ې‬ ‫په وسيله الس ته ر ي‬
‫اعصابو د كړو وړو په باب معلومات تر السه كړو په ډيابېټيك وګړو ېك‬
‫(څوك) څخه تر‬ ‫ې‬ ‫جذبېي او د زړه له زروې‬
‫ېږ‬ ‫‪ MIBG‬د ميوكارډ په وسيله كم‬
‫چ دغه تفاوت په نورو وګړو ېك ډېر‬ ‫قاعدې پورې ډېر تفاوت څرګندوي‪ ،‬ې‬
‫كم دى‪.‬‬
‫رس ېبېه ‪ Positron-Emission Tomography Scaning‬د ‪Sympatic‬‬
‫پر دې‬
‫ش ‪،‬‬ ‫ژ‬
‫انالوګ ‪ C-Labled Hydroxyephedrine‬په مرسته كوالى ي‬
‫‪Neurotransmeter‬‬ ‫عصن ستونزې ‪.‬‬ ‫ي‬
‫چ د ميوكارډ ‪ Sympatic‬څرګندې كړي‬ ‫ې‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫ذکر شوی ازموین په یوازی توګه یا په ګډه دتشخیض له پاره کاریدىل ش‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫انذاز‪:‬‬
‫چ دغه اختالط د ډيابټ په ناروغانو ېك د‬ ‫څې ېن دا څرګندوي‪ ،‬ې‬ ‫ډېرې ې ړ‬
‫هغ‬‫كېي‪ ،‬كه څه هم د ې‬ ‫‪ Morbidity‬او ‪ Motality‬د ډېرېدلو سبب ې ږ‬
‫ش د هغو اختالطاتو‬ ‫ژ‬
‫ميكانېم په ښكاره ډول څرګند نه دى ‪،‬مګر كېداى ي‬ ‫ې‬
‫اچ‬ ‫ناروغ رسه يوځاى منځ ته ر ي‬ ‫ۍ‬ ‫چ له دې‬ ‫لكه ‪ Nephropathy‬له امله ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫او د لوړ فشار او ‪ Dyslipidemia‬له امله د زړه د حمالتو سبب ي‬
‫اسكيم حملو‪ ،‬دردونه نه احساسوي‪،‬‬ ‫ي‬ ‫رس ېبېه پر دې دغه ناروغان د زړه‬
‫كېي او د ډېر پرمختګ په صورت ېك‬ ‫پان ې ږ‬
‫ناروغ پټه ې‬‫ي‬ ‫چ له كبله ي ېن‬ ‫ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫تشخيص ې ږ‬
‫عضل د‬‫ې‬ ‫همدارنګه د اسېاحت په وخت ېك ‪ Tachycardia‬د ميوكارډ‬
‫چ په‬ ‫اوكسېجنو ضورت لوړوي او له ‪ Ischaemia‬رسه مخامخ كوي‪ ،‬ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫اسكيم د تحريك سبب‬‫ي‬ ‫ميكانېم هغوى د‬
‫ې‬ ‫تن ذكر شوي‬ ‫پور ي‬
‫نيوروپان په‬
‫ي‬ ‫مړين هم د زړه د ډيابېټيك‬
‫ې‬ ‫د زړه او رګونو د ناروغيو له امله‬
‫انېوال‬ ‫نيوروپان په ‪ QT‬ړ‬
‫ي‬ ‫پرمختګ ډېرېږي رس ېبېه پر دې د زړه اوټونوميك‬
‫اغېو او د هغه د اوږدېدو له امله د نابېه مرګونو او معيوبيتونو سبب‬ ‫د ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫ېږ‬
‫چ د ‪ QT‬څرګند تفاوت په‬ ‫څېنو په ترڅ ېك دا روښانه شوې‪ ،‬ې‬ ‫شمې ې ړ‬ ‫د يو ې‬
‫يتم ګانو‪ ،‬مړينو‬ ‫برچ تفاوت د وژونكو ار ي‬ ‫‪ ۲۱‬ليډونو ېك او د بطيناتو د ټوىل ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫او معيوبيتونو سبب‬

‫مخاط غشاء اړوند اختالطات‪:‬‬

‫ي‬ ‫پوستك او‬
‫ي‬ ‫د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي‪ ،‬په ېتېه بيا په‬

‫تقيچ انتانات په ډيابټ ېك ډېر ليدل ې ږ‬
‫ي‬ ‫نډن‬
‫پوستك ځ ي‬
‫ي‬ ‫د‬
‫كنېول شوې‪.‬‬ ‫ګاليسيم ېن په ښه توګه نه وي ړ‬
‫ي‬ ‫چ‬‫هغو ناروغانو ېك ې‬
‫لوړواىل رسه د ‪Eruptive‬‬ ‫ي‬ ‫ايګليسېايډ لوړواىل‪ ،‬د ګلوكوزو له‬
‫ې‬ ‫د تر‬
‫كېي ‪.‬‬
‫‪ Xanthoma‬د منځ ته راتلو جوګه ې ږ‬

‫چ د ‪Necrobiosis Lipoidica‬‬ ‫ځين ځنډنيو پېښو ېك يو زخم ې‬ ‫ي‬ ‫په‬

‫منځن برخو او د څنګولو په څټ‬
‫ۍ‬ ‫پس په‬
‫‪ Diabeticum‬په نامه يادېږي د ې‬
‫اچ‪ ،‬دغه زخمونه بيضوي يا منظم شكلونه لري‪ ،‬رسحد ي ېن‬ ‫ېك منځ ته ر ي‬
‫ښكاره او روښانه نه دى او په ښځو ېك تر نارينه ناروغانو څخه ډېر ليدل‬
‫كېي‪.‬‬
‫ېږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪Necrobiosis Lipoidica Diabeticum‬‬

‫‪ Shin Spot‬ېن درده ضموري بدلونونه په ډيابټ اخته لويانو ېك ډېر ليدل‬
‫كېي‪ ،‬په ډېرو پېښو ېك په ‪ Pretibial‬ساحو ېك وجود لري‪ ،‬قهوه ين رنګ‬ ‫ېږ‬
‫او مدور شكلونه لري ‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كانډيډيان انتانات په ځينو برخو لكه‪ :‬له سينو څخه الندې‪ ،‬تخرګونو او د‬
‫ي‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫سورواىل او پړسوب سبب‬
‫ي‬ ‫ګوتو په منځ ېك د‬
‫ځنډن ‪ Volvuvaginitis‬او ‪ Pruritis‬د‬
‫ي‬ ‫ډيابټ په ښځينه ناروغانو ېك د‬
‫چ المل ي ېن د ‪ Glucoseuria‬شتون دى‪ ،‬كه څه‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬
‫منځ ته راتلو سبب ې ږ‬
‫هم د فنګس ضد درملو لكه ‪ Miconazole‬او ‪ Clotrimazole‬كارول‬
‫اچ‪.‬‬
‫كنېول په صورت ېك بيا منځ ته ر ي‬‫ګټور دي‪ ،‬مګر د ‪ Glycemia‬د نه ړ‬

‫‪Gestational Diabetus Millitus‬‬

‫تعريف‪ GDM :‬د بالربښت په موده ېك په بېالبېلو درجو د ګلوكوزو نه‬
‫چ په حمل ېك‬ ‫مچ ټولو هغو پېښو ته ې‬ ‫تحمل دى‪ .‬كه څه هم د لغت له ې‬
‫ش‪ ،‬مګر په دې ځاى د هغو څخه هدف يوازې‬ ‫ژ‬
‫موجود وي اطالق كېداى ي‬
‫چ د انسولينو ضد مقاومت وررسه مل وي‪ ،‬د‬ ‫پېس دي‪ ،‬ې‬‫ې‬ ‫خاض‬
‫ې‬ ‫هغه‬
‫ٓ‬
‫كېي او وروسته د بالربښت څخه په‬ ‫بالربښت په اخرو اونيو ېك ليدل ې ږ‬
‫چ‪.‬‬‫ډېرو پېښو ېك دوباره له منځه ي‬
‫چ د ‪ GDM‬په اخته ناروغانو ېك د بالربښت په لومړيو اونيو‬ ‫له دې امله ې‬
‫بن د بدلون)‬ ‫كېي‪ ،‬نو د والدي سؤ اشكالو (د ې‬ ‫ګاليسيم نه ليدل ې ږ‬
‫ي‬ ‫ېك هايې‬
‫ګرچ‪ ،‬مګر له بده مرغه د‬ ‫ي‬ ‫او ‪ Malformation‬د منځ ته راتلو جوګه نه‬
‫چ په‬‫احصان ې‬
‫ې‬ ‫كېي‪ ،‬هغه‬ ‫‪ Morbidity‬او ‪ Mortality‬بنسټې المل ګڼل ې ږ‬
‫مړين په‬
‫ې‬ ‫‪ ۱۹۹۸‬كال ېك د امريكا په متحدو اياالتو ېك نيول شوي ‪90 %‬‬
‫مربوط وې‪.‬‬
‫ې‬ ‫روغ په نورو ټايپونو پورې‬ ‫ۍ‬ ‫‪ GDM‬او ‪ 10 %‬نورې د دې نا‬
‫چ په ‪ MODY‬يا دويم ټايپ اخته‬ ‫ناروغان ې‬
‫ې‬ ‫شمې‬ ‫پرته له شك څخه يو ې‬
‫ش په دې وخت ېك‬ ‫ژ‬
‫پان وې‪ ،‬كېداى ي‬ ‫پن ې‬ ‫وې او د بالربښت تر وخته ې‬
‫هغ ملګرو له ‪ ۱۹۹۱‬كال‬ ‫ژ‬
‫چ ‪ Sheffeild‬او د ې‬ ‫ش‪ ،‬لكه څنګه ې‬ ‫تشخيص ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چد‬
‫څېنو څخه څرګنده كړه ې‬
‫څخه تر ‪ ۱۹۹۵‬پورې په ‪ ۲۰۰۰‬ناروغانو د ې ړ‬
‫اون څخه‬
‫مخك له ‪ ۴۲‬ۍ‬ ‫ې‬ ‫چ‬‫هغو ناروغانو انذار او عواقب ې‬

‫ش‪ ،‬نو انذار او لرليد ېن د ‪( FR.B class‬د‬ ‫ژ‬

‫ګاليسيم تشخيص ي‬
‫ي‬ ‫د دوى هايې‬
‫ډيابټ د نورو ټايپونو ېن اختالطه ناروغانو ته) ورته دي ‪ .‬له دې امله د‬
‫حمل په پيل ېك ‪ Fasting Hyperglycemia‬په ‪ Overt DM‬اړه لري او‬
‫كېي‪.‬‬ ‫شمېل ې ږ‬
‫دغه كتګوري ‪ GDM‬نه ې‬
‫د اختالطاتو د مخنيوي او مړينو او معيوبيتونو د پېښو د كمښت لپاره د‬
‫چ ‪ Metzger‬او‬ ‫‪ GDM‬په وخت تشخيص خورا اهميت لري‪ ،‬لكه څنګه ې‬
‫پايل ته ورسېدل‪،‬‬‫‪ Caustan‬په ‪ ۱۹۹۸‬كال ېك د خپلو پلټنو په لړ ېك دې ې‬
‫چ په ښه توګه د ‪ GDM‬د ناروغانو درملنه د زېږون د مودې د اختالطاتو‬ ‫ې‬
‫ګرچ‪.‬‬‫ي‬ ‫د كمښت او د روغو ميندو په شان د زېږون المل‬
‫چد‬ ‫كوچن له حد څخه ډېر لويواىل دى‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫د ‪ GDM‬ډېر مهم اختالط د‬
‫ښچ‬
‫ې‬ ‫ګرچ‪ .‬رس ېبېه پر دې هغه‬ ‫ي‬ ‫مور او ماشوم د ‪ Trauma‬او ژوبلو سبب‬
‫كېي‪.‬په ېتېه بيا دوی‬ ‫اتلونك ېك په ‪ Overt DM‬اخته ې ږ‬ ‫ي‬ ‫چ ‪ GDM‬ولري په ر‬ ‫ې‬
‫د دويم ټايپ د اخته كېدو ډېر چانس لري‪.‬‬
‫چ وروسته له بالربښت څخه‬ ‫ښچ ې‬ ‫ې‬ ‫چ هغه‬ ‫څېنه دا څرګندوي ې‬ ‫يوه بله ې ړ‬
‫كېي‪ ،‬د دوۍ ‪ ۶۵‬فيصده له حمل څخه وروسته په راتلونكو‬ ‫پان ې ږ‬‫چاغ ې‬
‫ې‬
‫چ نورمال‬ ‫ښچ ې‬‫ې‬ ‫كېي او هغه‬ ‫‪ ۵۱‬كلونو ېك د ډيابټ په دويم ټايپ اخته ې ږ‬
‫وزن لري ډېرې لږ د دويم ټايپ د اخته كېدو چانس لري ‪.‬‬
‫اتلونك ېك په چاغښت‬‫ي‬ ‫همدارنګه د ‪ GDM‬اخته ميندو ماشومان هم په ر‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫يا ‪ Obesity‬او ډيابټ اخته كېداى ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫په ‪ GDM‬د اخته كېدو خطري فكټورونه‪:‬‬

‫په ‪ GDM‬د اخته كېدو خطري فكټورونه په الندې ډول دي‪:‬‬
‫چ په پخوانيو بالربښتونو ېك ېن ‪GDM‬‬ ‫‪ -۱‬هغه اميدوارې ميندې ې‬
‫تشخيص شوى وي‪.‬‬
‫‪ -۲‬په ېتېو بالربښتونو ېك د ‪ Macrosomic‬ماشوم زېږول‪.‬‬
‫ٓ‬
‫افريقان نژادونه‬
‫ي‬ ‫يان او‬
‫هسپانيان‪ ،‬اس ي‬
‫ي‬ ‫ځين نژادونه لكه‪ :‬ي‬
‫بوم نژاد‪،‬‬ ‫ي‬ ‫‪-۳‬‬

‫‪ -۴‬له ‪ ۵۳‬كلونو څخه ډېر عمر لرل‪.‬‬

‫چېې ‪ BMI‬د ‪ 30 kg/m2‬څخه ډېر وي‪).‬‬ ‫‪ -۵‬چاغښت (كه ې‬
‫‪ Polycystic Ovary‬كه ‪ Hirsutism‬موجود وي يا نه وي موجود‪.‬‬
‫‪Syndrome -۶‬‬
‫‪ -۷‬د ‪ Accontosis Nigricons‬شتون‪.‬‬
‫تيكوسټېوئيډونو څخه كار اخيستل‪.‬‬
‫ې‬ ‫‪ -۸‬د كور‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كتن ‪:‬‬
‫اړوند ې‬
‫‪Accontosis Nigricons‬‬
‫د ‪ GDM‬او تشخيص‬
‫په ‪ ۱۹۹۷‬كال ېك د ‪ GDM‬اړوند كاري كنفرانس د الندې وېش پر بنسټ د‬
‫‪ OGTT‬د اجراء الرښونه كوي‪:‬‬
‫چ د لږ خطر رسه مخامخ دي( ‪:)Low Resk‬‬
‫ښچ ې‬
‫ې‬ ‫‪ – I‬هغه‬
‫پك واقع‬
‫چ ‪ GDM‬نه ې‬ ‫چ په هغو نژادونو ېك ې‬ ‫ښچ ې‬
‫ې‬ ‫ټوىل هغه‬‫‪ -۱‬ې‬
‫كېي اړه لري‪.‬‬‫ېږ‬
‫چ ډېر نږدې خپلوان( ‪ )First Degree‬ېن په ډيابټ اخته‬ ‫ښچ ې‬ ‫ې‬ ‫‪ -۲‬هغه‬
‫نه وي‪.‬‬
‫چ له ‪ ۵۲‬كلونو څخه لږ عمر لري‪.‬‬ ‫ښچ ې‬ ‫ې‬ ‫‪ -۳‬هغه‬
‫مخك له حمل څخه نورمال وزن لري‪.‬‬‫ې‬ ‫چ‬
‫ښچ ې‬ ‫ې‬ ‫‪ -۴‬هغه‬
‫يخچ نه درلودل‪.‬‬
‫‪ -۵‬د ګلوكوزو د نه تحمل د تار ې‬
‫يخچ نه درلودل‪.‬‬
‫‪ -۶‬د نورو والدي اختالطاتو د تار ې‬

‫وين د ګلوكوزو‬
‫چ په پورتنيو ذكر شويو ډلو پورې اړه لري د ې‬
‫ښچ ې‬ ‫ې‬ ‫هغه‬
‫ٓ‬
‫موين ته اړتيا نه لري‪.‬‬
‫از ې‬
‫منځن ډول له خطر رسه مخامخ دي‪:‬‬
‫ي‬ ‫چ په‬
‫‪ - II‬هغه ښچ ې‬
‫بوم نژادونو‬
‫افريقان او ي‬
‫يي‬ ‫هسپانيان‪،‬‬
‫ي‬ ‫چ په‬
‫ښچ ې‬
‫ټوىل هغه ې‬
‫په دې ګروپ ېك ې‬
‫شامل دي‪ ،‬دوى بايد په روټي ډول د بالربښت د ‪ ۴۲‬څخه‬
‫ې‬ ‫پورې اړه لري‬
‫ٓ‬
‫موين تررسه كړي‪.‬‬
‫تر ‪ ۸۲‬اونيو په موده ېك د ‪ GDM‬اړوند از ې‬
‫چ له ډېر خطر رسه مخامخ دي‪:‬‬
‫ښچ ې‬
‫ې‬ ‫‪ – III‬هغه‬
‫دچاغ يا ‪ Obesity‬په صورت ك‬
‫ي‬ ‫‪-۱‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كورن په غړيو ېك د ډيابټ په دويم ټايپ د اخته كېدو تاريخچه‬

‫ۍ‬ ‫‪ -۲‬د‬
‫‪ GDM‬تاريخچه‬
‫‪ -۳‬د‬ ‫شتون‬
‫‪ -۴‬د ‪Glucoseurea‬‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫ش او د بالربښت د ‪ ۴۲‬څخه تر‬ ‫موين بايد ډېرې ژر تر رسه ي‬
‫د دې وګړو از ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪۲۸‬اونيو په ترڅ ېك تكرار ي‬
‫نښان په هر وخت ېك‬
‫ې‬ ‫نس‬‫ګاليسيم ې‬
‫ي‬ ‫چېې د هايې‬ ‫يادون وړ ده كه ې‬
‫ې‬ ‫د‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬ ‫ژ‬
‫ش‪.‬‬‫موين ورته اجراء ي‬
‫ش‪ ،‬بايد اړوندې از ې‬ ‫وليدل ي‬
‫كېي‪:‬‬
‫كتن په الندې ډول په دوو مرحلو ېك تررسه ې ږ‬
‫د ‪ GDM‬تشخيص او ې‬
‫ٓ‬
‫موين) ‪:(Screening Test‬‬
‫ې‬ ‫از‬ ‫بېلونك‬
‫ې‬ ‫‪ -۱‬د ‪GDM‬‬
‫اك ګلوكوز د ‪ ۴۲‬او ‪ ۸۲‬اونيو په لړ ېك پرته‬ ‫په دې صورت ېك ‪ ۰۵‬ګرامه خور ي‬
‫چ په لومړۍ‬ ‫پاملرن څخه هغه ښځو ته ې‬ ‫ې‬ ‫د وخت او وروستيو خواړو د‬
‫كېي او د وريدي پالزما ګلوكوز ي ېن يو‬
‫شامل نه دي وركول ې ږ‬ ‫ې‬ ‫كته ګورۍ ېك‬
‫چېې د هغو كچه د ‪ 130 mg/dl‬څخه‬ ‫كېي كه ې‬ ‫ساعت وروسته كتل ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫لوړه وي‪ ،‬نو بايد ‪ GTT‬ورته اجراء ي‬

‫‪ -۲‬د ‪ GDM‬تشخيص‪:‬‬
‫شن د‬
‫ټوىل ې‬‫اك ګلوكوز سهار په لوږه (وروسته د ې‬ ‫د ‪ 100 gr‬په اندازه خور ي‬
‫كېي‪.‬‬
‫چ د ‪ ۸‬څخه تر ‪۱۶‬ساعتونو پورې وي) ناروغ ته وركول ې ږ‬ ‫لوږې څخه ې‬
‫چ له ‪ 150 gr‬څخه‬ ‫دغه ناروغ بايد په ېتېو دوو ورځو ېك نورمال خواړه ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫خوړىل وي‪ ،‬په دې وخت ېك د هغو د وريدي پالزما‬‫ي‬ ‫لږ كاربوهايډرېټ لري‪،‬‬
‫هغ په اول او دويم ساعت‬ ‫مخك د ګلوكوزو له خوړلو بيا وروسته د ې‬
‫ې‬ ‫ګلوكوز‬
‫چ ناروغ په دې وخت ېك ناست وي او د‬ ‫كېي‪ .‬ضوري ده‪ ،‬ې‬ ‫ېك كتل ې ږ‬
‫سګرټو له څكولو څخه ډډه وكړي‪.‬‬
‫چېته په دوو يا دريو كتنو ېك د هغو د پالزما ګلوكوز د الندې ذكر شويو‬‫كه ې‬
‫كېي‪:‬‬
‫ارقامو څخه لوړ وي‪ ،‬نو ‪ GDM‬تشخيص ې ږ‬
‫‪Fasting 59 mg/dl (5.3 m mol/L) -۱‬‬
‫‪ -۲‬لومړى ساعت )‪180 mg/dl (10 m mol/L‬‬
‫‪ -۳‬دويم ساعت )‪155 mg/dl (8.6 m mol/L‬‬
‫‪ -۴‬دريم ساعت )‪140 mg/dl (7.8 m mol/dl‬‬

‫اغېې په مور او ماشوم باندې‪:‬‬

‫د ‪ GDM‬ې‬
‫نيس‪ ،‬نو له دې‬ ‫ي‬ ‫اون پورې صورت‬‫شې ېم ۍ‬
‫د ماشوم ‪ Organogenisis‬تر ږ‬
‫څې‬ ‫انوماىل ېن د ډيابټ د لومړي اد دويم ټايپ اخته ميندو په ې‬
‫ي‬ ‫امله والدي‬
‫ګاليسيم‬
‫ي‬ ‫چ يوازې ‪ Post Prandial‬هايې‬ ‫ډېرې نه وي او هغه ميندې ې‬
‫لري د ماشومانو د له منځه تللو خطر ي ېن ډېر لږ وي‪ ،‬له دې امله دوى د‬
‫چ ‪Fasting‬‬ ‫‪ Class A1 GDM‬په نامه يادېږي‪ .‬خو په هغو ميندو ېك ې‬
‫پېس‬‫ې‬ ‫‪ Hyperglycemia‬لري د هغو د ماشومانو د ‪( Stilbirth‬مړه نوزاد)‬
‫د ډيابټ اخته لومړي او دويم ټايپ ميندو ته ورته دي‪ ،‬نو له دې امله د‬
‫‪ Class A2 GDM‬په نامه يادېږي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ‬‫نتيچ ته ورسېدل ې‬‫ې‬ ‫څېنو څخه وروسته دې‬ ‫‪ ADA‬په كال ‪ ۱۹۹۹‬ېك د ې ړ‬
‫شېو اونيو ېك د ‪ Fasting Glycemia‬لوړواىل د‬ ‫د حمل په څلورو يا ږ‬
‫كېي ‪.‬‬
‫مړين دشمېد ډېرېدلو سبب ې ږ‬
‫ې‬ ‫‪ >105 mg/dl‬څخه د ماشومانو د‬
‫د ‪ GDM‬اخته ميندو ماشومان د زېږېدلو په وخت ېك د ‪Hypoglycemia‬‬
‫چ د دوى ميندې د ‪Pre-‬‬ ‫اش حال ېك ې‬
‫او ‪ Trauma‬رسه مخامخ دي‪ ،‬په د ې‬
‫وين لوړ فشار او ‪ Lacerations‬رسه مخامخ وي‪.‬‬
‫‪ ،Eclampsia‬د ې‬

‫درملنه‪:‬‬
‫كېي‬
‫غذان رژيم توصيه ې ږ‬
‫ي‬ ‫په لومړي رس ېك په ‪ GDM‬اخته ميندو ته يوازې‬
‫ش او ‪5.8 m mol/L) FBS<105‬‬ ‫ژ‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫كنېول ي‬ ‫ي‬ ‫كه د هغو رسه‬
‫‪ )mg/dl‬او ‪ Post Prandial‬دوه ساعته وروسته د خوړلو څخه د ‪120‬‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫نس‪ ،‬دوى ته بايد انسولي پيل ي‬‫‪ )mg/dl) 6.7 m mol/L‬څخه ټيټ ي‬
‫غذان رژيم‪:‬‬
‫ي‬
‫موچ په‬
‫ې‬ ‫چ د هغوى بنسټېې‬ ‫د ‪ GDM‬ناروغانو ته خاص اهميت لري ې‬
‫الندې ډول دي‪:‬‬
‫غذان مواد په پام ېك نيول‪.‬‬
‫كاق اندازه ي ي‬‫‪ -۱‬د مور او ماشوم لپاره په ي‬
‫كنېول‪.‬‬
‫سون ړ‬
‫ې‬ ‫‪ -۲‬د ګلوكوزو د‬
‫ك مخنيوى‪.‬‬
‫‪ -۳‬د ‪ Ketosis‬او خوارځوا ۍ‬
‫د كاربوهايډرېټونو په خوړلو ېك كمښت د انسولينو د تطبيق ضورت كموي‬
‫كېي‪.‬‬ ‫او د ‪ Macrosomia‬د كمښت سبب ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫فزيك تمرينات‪:‬‬
‫ي‬ ‫ٓ‬
‫ګرچ‪ .‬ښه تمرينونه د‬‫ي‬ ‫كنېول سبب‬‫ګاليسيم د ړ‬
‫ي‬ ‫فزيك تمرينات د‬
‫ي‬ ‫ازاد‬
‫چ د بدن لوړ غړي په حركاتو ېك ډېره برخه‬ ‫اميدوارو ميندو لپاره هغه دي‪ ،‬ې‬
‫اش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫واخل او په تنه او پښو لږ فشار ر ي‬
‫ي‬
‫اون وروسته د هغو د پيل څخه څرګندېږي‪.‬‬ ‫ګن څلور ۍ‬ ‫د تمريناتو ې‬
‫انسولي‪:‬‬
‫ګاليسيم له ‪105 mg/dl‬‬
‫ي‬ ‫فزيك تمريناتو رس ېبېه‬
‫غذان رژيم او ي‬
‫ي‬ ‫چېې د‬ ‫كه ې‬
‫ش‪ ،‬نو ناروغ د انسولينو تطبيق ته اړتيا لري‪ ،‬ښه به وي‪،‬‬ ‫ژ‬
‫پان ي‬‫څخه لوړه ې‬
‫پوه او بلدتيا لپاره‪ ،‬ناروغ بسې‬
‫چ د انسولينو د دوز د تعي او د ناروغ د ې‬ ‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كړل ي‬
‫مخك له ډوډۍ څخه تطبيق‬ ‫ې‬ ‫په پيل ېك ‪ ۰۲‬يا ‪ ۰۳‬يونټه انسولي سهار‬
‫برچ‬
‫چ له درېو څخه دوه ې‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫داش وېشل ې ږ‬‫ې‬ ‫هغ ټول دوز‬ ‫كېي‪ ،‬د ې‬ ‫ېږ‬
‫‪ Intermediat Acting‬او له درېو څخه يوه برخه ېن ‪ Short Acting‬يا‬
‫كونك انسولي تشكيل كړي‪.‬‬‫ي‬ ‫اغېه‬ ‫ژر ې‬
‫څېنو په پاى ېك دې‬
‫په كال ‪ ۱۹۹۵‬ېك ‪ Devecina‬او د هغه ملګري د خپلو ې ړ‬
‫چ د ‪Fasting Hyperglycemia‬‬ ‫چ په هغو ښځو ېك ې‬ ‫نتيچ ته ورسېدل ې‬ ‫ې‬
‫نيس( ‪ )Class A2 GDM‬د هغوى ‪Post‬‬ ‫ي‬ ‫درملنه ي ېن په انسولينو صورت‬
‫كنېول د ‪Pre‬‬‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫‪( Prondial‬د خوړلوڅخه يو ساعت وروسته)‬
‫چ دوى وليدل په دې‬ ‫‪ Prondial‬په نسبت ډېره ګټوره ده‪ ،‬لكه څنګه ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پېس ‪ ۳‬فيصدو ته د‬
‫ې‬ ‫ېږېدىل ماشوم د هايپوګاليسيميا‬
‫صورت ېك د نوي ز ي‬
‫پېس ‪ ۲۱‬فيصدو ته د ‪ ۲۴‬فيصدو‬
‫ې‬ ‫‪ ۱۲‬فيصدو په پرتله د ‪Macrosomia‬‬
‫په پرتله او د ميندو اړتيا د ماشوم د ‪ Macrosomia‬له كبله ‪Cesarian‬‬
‫موم‪.‬‬
‫ته ‪ ۴۲‬فيصدو ته د ‪ ۹۳‬فيصدو په پرتله كمښت ي‬

‫اك درملو وركړه‪:‬‬

‫اميدوارو ميندو ته د خور ي‬
‫څې ېن‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬كه څه هم هغه ې ړ‬
‫اك درمل ورنه كړل ي‬
‫اميدوارو ميندو ته بايد خور ي‬
‫چد‬ ‫چ په كال ‪ ۱۹۹۹‬ېك په ‪ ۲۷۵‬ناروغانو تررسه شوې‪ ،‬وليدل شول ې‬ ‫ې‬
‫انسولينو په ځاى د ‪ Glyborid‬وركړه د څه اختالط د منځ ته راتلو سبب‬
‫نشوه‪.‬‬

‫ېږېدن اهتمامات‪:‬‬
‫ې‬ ‫دز‬
‫مخك زېږون او‬
‫ې‬ ‫چ انسولينو ته اړتيا نه لري د وخت څخه‬
‫ناروغان ې‬
‫ې‬ ‫هغه‬
‫اچ ته لږ اړتيا پيدا كوي‪ .‬د ‪ Conway‬او ‪ Longer‬د ې ړ‬
‫څېنو څخه په كال‬ ‫جر ي‬
‫انتخان يا ټاكل زېږون( ‪Elective‬‬
‫ي‬ ‫‪،‬چ‬
‫‪ ۱۹۹۶‬ېك دا څرګنده شوه ې‬
‫پېس له ‪ 2.2 %‬څخه ‪ 7.0 %‬ته‬‫ې‬ ‫‪ )Delivery‬د ‪Sholder Dystonica‬‬
‫كموي‪.‬‬
‫له زېږون څخه وروسته اهتمامات‪:‬‬
‫چ په ‪ GDM‬اخته دي د ماشوم د زېږېدلو څخه وروسته په‬
‫هغه ميندې ې‬
‫اون ېك د ‪ GTT‬د دوى لپاره ډېر ضوري دي‪ ،‬كه دغه‬
‫شېمه او دولسمه ۍ‬
‫ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ‬ ‫كېي‪ .‬لكه څنګه ې‬ ‫منق وي په راتلونكو هرو دريو كلونو ېك بيا تكرار ې ږ‬ ‫كتن ي‬
‫ې‬
‫ليدل شوي ‪ 50 %‬د ‪ GDM‬ناروغان په راتلونكو ‪ ۰۲‬كلونو ېك په ښكاره‬
‫ډيابټ( ‪ )Overt DM‬اخته شوي‪.‬‬
‫ناروغان په راتلونكو كلونو ېك د زړه او رګونو په ناروغيو‬‫ې‬ ‫رس ېبېه پر دې دغه‬
‫وين لوړ فشار او چاغښت د اخته كېدو چانس لري‬ ‫‪ ،Dyslipidemia،‬د ې‬
‫چ ډېر وزن لري په‬ ‫ناروغان ې‬
‫ې‬ ‫او په راتلونكو بالربښتونو ېك په ېتېه بيا هغه‬
‫فزيك فعاليتونه د وزن كمښت د‬ ‫ي‬ ‫كېي‪ .‬د كړو وړو سمون‪،‬‬ ‫‪ GDM‬اخته ې ږ‬
‫هغو احتمال كموي‪.‬‬
‫اك‬
‫د ‪ GDM‬ناروغان وروسته له حمل څخه په كم دوز خور ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Contraceptive‬كاروىل ي‬
‫ډيابټ او حمل (بالربښت)‬
‫ان‬
‫د بالربښت يا حمل په دوران ېك د پالسنتا ‪ Lactogen‬او دور ي‬
‫‪ Esterogen‬او‬
‫سون د لوړېدلو له امله د انسولينو ضد مقاومت‬
‫ې‬ ‫‪ Progesteron‬د‬
‫ډېرېږي‪.‬‬

‫‪198‬‬
‫هغ اړوندو اختالطاتو ته پوره پاملرنه‬
‫د حمل په دوران ېك بايد ډيابټ او د ې‬
‫ٓ‬ ‫ژ‬
‫هغ په‬
‫مخك او د ې‬‫ې‬ ‫موين بايد د بالربښت څخه‬
‫وش اړوندې البراتواري از ې‬ ‫ي‬
‫ش د ‪ HbA1c‬تعي ‪ ،‬په ‪ ۴۲‬ساعته ادرار ېك د پروټينو د‬ ‫ژ‬
‫جريان ېك تررسه ي‬
‫كچ تعينول ‪Creatinin ،‬‬ ‫ې‬
‫‪ ،Clearance‬د سېګو ‪ Fondoscopy‬او د ‪ ECG‬اخيستل له مهمو كتنو‬
‫څخه دي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫مخك د‬ ‫ې‬ ‫مياشن‬

‫ې‬ ‫چ بايد د حمل څخه درې‬ ‫ډېر مؤلفي په دې نظر دي‪ ،‬ې‬
‫ش او د حمل‬ ‫ژ‬
‫اك درمل قطع او انسولي ورته پيل ي‬ ‫دويم ټايپ ناروغانو خور ي‬
‫مخك د ‪ Hb A1c‬كچه د ‪ 6%‬څخه ټيټه وي‪ ،‬نو دې ناروغانو ته د‬ ‫ې‬ ‫څخه‬
‫غذان رژيم ښونه خاص اهميت لري دوى په ورځ ېك د ‪۱۸۰۰‬‬ ‫يوه مناسب ي ي‬
‫چ په‬ ‫كيلو كالوري څخه تر ‪ ۲۲۰۰‬كيلو كالوري پورې انرژي ته اړتيا لري‪ ،‬ې‬
‫ورځ ېك د دريو ځلو ډوډۍ خوړلو رس ېبېه بايد درې ځله نور هم لږ څه خواړه‬
‫واخل‪.‬‬
‫ي‬
‫ارن ناروغيو او‬ ‫ر‬
‫ګاليسيم لوړواىل د ي‬ ‫ي‬ ‫په لومړيو څلورو يا اتو اونيو ېك د‬
‫چ دا ستونزې د ‪ 10-4 %‬ډيابټ اخته ميندو په‬ ‫ګرچ ې‬ ‫ي‬ ‫ستونزو سبب‬
‫كېي‪ .‬د ‪ Sacrum‬منځ ته نه راتلل ‪Caudal ،‬‬ ‫ماشومانو ېك ليدل ې ږ‬
‫چ ډېر‬ ‫‪ ،Dysplasia‬د پښتورګو نه تشكل او ‪ VSD‬هغه اختالطات دي‪ ،‬ې‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫كېي او د ‪ Perinatal‬د مړينو سبب‬ ‫ليدل ې ږ‬
‫ګاليسيم د ‪ ،Hydraminous‬د‬ ‫ي‬ ‫د حمل په وروستيو وختونو ېك لوړه‬
‫ېږېدن او ‪Macrosomia‬‬ ‫مخك زېږون‪ ،‬د مړه ماشوم د ز ې‬ ‫ې‬ ‫مودې څخه‬
‫كېي‪ ،‬همدارنګه د ډيابټ اختالطات مور او ماشوم دواړه‬ ‫سبب ې ږ‬
‫تهديدكوي‪.‬‬
‫كنېول رس ېبېه د ماشوم‬ ‫په درېم ‪ Trimester‬ېك د ګلوكوزو د دقيق ړ‬
‫كچ تعينول او د ماشوم د‬ ‫كتن ‪،‬د پالسنتا د اوكسېجنو د ې‬ ‫‪ Sonography‬ې‬
‫كتن خاص اهميت لري ‪.‬‬ ‫زړه د حركاتو ې‬
‫كنېول د مور او‬ ‫ګاليسيم دقيق څارل او ړ‬ ‫وش‪ ،‬كه څه هم د‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫بايد يادونه ي‬
‫ګاليسيم د‬
‫ي‬ ‫ځين حاالتو ېك د‬ ‫ي‬ ‫ګرچ په‬
‫ي‬ ‫ماشوم د ستونزو د كمښت سبب‬
‫ځين ستونزې لكه ‪Preeclampsai-‬‬ ‫ي‬ ‫كنېول په موجوديت ېك هم‬ ‫ړ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ېږېدن(‬
‫‪ ،Eclampsia ،Hydraminosis‬انتانات او د ېن مودې ز ې‬
‫پېس دغه ميندې تهديدوي‪.‬‬
‫ې‬ ‫‪)Prematurity‬‬

‫ګاليسيم كچه د حمل په وروستيو وختونو ېك ډېره په نوسان‬ ‫ي‬ ‫د ميندو د‬

‫لوړواىل رسه تړاو‬
‫ي‬ ‫ګاليسيم د‬
‫ي‬ ‫ېږېدىل ماشوم مړينه د مور د‬‫ېك وي‪ ،‬د نوي ز ي‬
‫هايپوګاليسيم له امله وي‪.‬‬ ‫اكېا د زېږېدلو په وخت ېك د‬ ‫لري چ ر‬
‫ي‬ ‫ې‬
‫كنېول‪ ،‬د اختالطاتو د شتون‬ ‫د زېږېدلو نېټه او د حمل پاى بايد د ډيابټ د ړ‬
‫چ د دې‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬د دې امله ې‬ ‫پاملرن رسه وټاكل ي‬
‫ې‬ ‫كوچن وضعيت ته په‬ ‫ي‬ ‫او د‬
‫اون پورې د تنفس وړتيا نلري‪ ،‬نو د اړتيا په‬ ‫رسي تر ‪ ۸۳‬ۍ‬ ‫ميندو د ماشومانو ږ‬
‫بشېې وي) زېږون‬ ‫اون بايد‬ ‫اون ېك( ‪ ۸۳‬ۍ‬ ‫چ په ‪ ۹۳‬ۍ‬ ‫ژ‬
‫ړ‬ ‫ش ې‬ ‫صورت ېك كېداى ي‬
‫چ په غېډيابېټيك ناروغانو ېك د حمل په وخت‬ ‫ونيس‪ .‬لكه څنګه ې‬ ‫ي‬ ‫صورت‬
‫ېك ‪ Fasting‬د ‪ 60-80 mg/dl‬او د ډوډۍ خوړلو څخه دوه ساعته‬
‫ګاليسيم كچه د ‪ 120 mg/dl‬څخه كمه وي‪ ،‬نو ښه به وي كه‬ ‫ي‬ ‫وروسته د‬
‫ش‪ .‬ه هر حال په دې‬ ‫ژ‬
‫د ډيابټيك ناروغانو لپاره هم همدغه كچه وساتل ي‬
‫ګاليسيم د ‪105 mg/dl) 5.8‬‬ ‫ي‬ ‫ناروغانو ېك د ‪ Fasting‬په حالت ېك بايد‬
‫‪ )m mol/L‬څخه او وروسته له ډوډۍ خوړلو د ‪140 mg/dl) 7.8 m‬‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫‪ )mol/L‬څخه ټيټه وساتل ي‬
‫چ ‪ Glyborid‬د حمل په وخت ېك مصؤن دي‪،‬‬ ‫څې ېن دا څرګندوي ې‬ ‫ځين ې ړ‬
‫ي‬
‫ش‪ .‬انسولي بايد‬ ‫ژ‬
‫هغ هم بايد د حمل په وخت ېك انسولي وكارول ي‬ ‫رسه د ې‬
‫ش او يا هم د‬ ‫ژ‬ ‫د دقيق ړ‬
‫كنېول په هدف په ورځ ېك څو ځله واخيستل ي‬
‫ګاليسيم د ناوړه پېښو مخنيوى‬ ‫ش‪ ،‬تر څو د لوړې‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫انسولينو پمپ وكارول ي‬
‫اغېه كونكو انسولينو لكه ‪ Aspart‬او ‪ Lispro‬كارول د‬ ‫وش‪ .‬د ډېر ژر ې‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اغېه لرونكو انسولينو‬

‫حمل په وخت ېك مصؤن دي‪ ،‬مګر د اوږدې مودې ې‬
‫په اړوند پوره معلومات ندي ترالسه شوي‪ ،‬نو د ‪ Basal‬اړتياوو لپاره د‬
‫كېي‪.‬‬‫‪ NPH‬كارول ډېر مناسب ګڼل ې ږ‬
‫هغ په جريان‬‫مخك او د ې‬
‫ې‬ ‫د ډيابټ اختالطاتو ته پاملرنه د بالربښت څخه‬
‫ېك ډېر ضوري دي‪:‬‬
‫چ د حمل په جريان ېك منځ ته‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬
‫‪ Diabetic Retinopathy -‬كېداى ي‬
‫مخك‬ ‫چ له حمل څخه‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫اش او يا هم پرمختګ وكړي هغه ميندې ې‬ ‫ر ي‬
‫‪ Albuminurea‬لري د هغوى‬

‫‪ Albuminurea‬د حمل په وخت ېك ډېرېږي او دغه ميندې د ‪Pe-‬‬

‫‪ Eclampsia‬له خطر رسه مخامخ كوي‪.‬‬
‫(چ د بالربښت په وخت ېك ېن ‪Creatinin‬‬ ‫‪-‬په ‪ CRF‬اخته ميندې ې‬
‫‪ Clearance‬له ‪ 80ml/min‬څخه لږ وي) د پښتورګو د دندو له نور‬
‫متاسفانه وروسته له بالربښت څخه ېبېته نه‬‫ٓ‬ ‫چ‬‫كېي ې‬‫كمښت رسه مخ ې ږ‬
‫كېي‪.‬‬‫اصالح ې ږ‬
‫كانك‬
‫بدواىل او ې‬
‫ي‬ ‫‪ Diabetic Gasteroparesis‬د بالربښت د وخت زړه‬
‫موم‪.‬‬
‫ځين ناروغان وريدي مايعاتو ته اړتيا ي‬
‫چ ي‬ ‫تشديدوي تر كومه ې‬
‫چ د زړه په ‪ Ischaemic‬ناروغيو يا عدم كفايه اخته وي‬ ‫من ې‬‫مې ې‬ ‫هغه ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫بالربښت د هغوى د ناروغيو د پرمختګ المل‬

‫په روغتون ېك د بسې شويو ناروغانو درملنه‬

‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اچ كارپوهانو له‬

‫داخل او جر ي‬‫ې‬ ‫په روغتون ېك د بسې ناروغانو درملنه بايد د‬
‫چد‬ ‫ژ‬
‫ګاليسيم درملنه په هغو ناروغانو ېك ې‬ ‫ي‬ ‫ش د هايې‬ ‫خوا په ګډه تررسه ي‬
‫مخك په‬
‫ې‬ ‫چ‬ ‫مخك تشخيص شوى وي او په هغو وګړو ېك ې‬ ‫ې‬ ‫دوى ډيابټ‬
‫پايل د هغوى د‬‫درملن ې‬
‫ې‬ ‫ډيابټ اخته نه وو خاص اهميت لري او د دوى د‬
‫كنېول رسه تړاو لري‪.‬‬ ‫ګاليسيم له ړ‬
‫ي‬
‫ناروغ د ‪Counter‬‬‫ۍ‬ ‫ضمن‬
‫ي‬ ‫اچ عمليات‪ ،‬انتانات او‬ ‫انستېي‪ ،‬جر ي‬ ‫ې‬ ‫عموم‬
‫ي‬
‫‪ Regulatory‬هورمونونو( ‪ ،Cortisol‬د ودې هورمون‬
‫‪ ،Catecholamine،‬ګلوكاګون) سايتوكينونو‬
‫ګاليسيم سبب‬
‫ي‬ ‫كېي) او هايې‬ ‫موقن مقاومت سبب ې ږ‬ ‫ي‬ ‫(چ د انسولينو د‬ ‫ې‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬
‫دغه فكټورونه د انسولينو اړتيا او د ګلوكوزو توليد ډېروي‪ ،‬د ګلوكوزو‬
‫ناروغ‬
‫ۍ‬ ‫كنېول له ستونزو رسه مخامخ كوي‪ .‬نورې‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫كارونه او د‬
‫اچ عمليات د انسولينو په جذب اغ ېېه كوي د ناروغ په خوړو ېك‬ ‫او جر ي‬
‫هايپوګاليسيم منځ ته راوړي‪.‬‬
‫ي‬ ‫چ په پاى ېك‬ ‫اچ ې‬‫بدلون ر ي‬

‫شد‬ ‫ژ‬ ‫هغ ړ‬

‫وڅېل ي‬
‫مخك له عمليات څخه ې ړ‬ ‫ې‬ ‫كنېول بايد‬ ‫ګاليسيم او د ې‬
‫ي‬
‫سېمو ړ‬
‫الكېواليټونه‪ ،‬د پښتورګو‬ ‫ش‪ ،‬د ې‬ ‫ژ‬
‫امكان په صورت ېك ‪ A1c‬تعي ي‬
‫ش‪ .‬له دې‬ ‫ژ‬
‫فعاليت او د رګونو په منځ ېك د موجودو مايعاتو حجم وكتل ي‬
‫چ د ډيابټ د دويم ټايپ ناروغان ډېر د زړه او رګونو په ناروغيو اخته‬ ‫امله ې‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫ش‪.‬‬
‫موين ورته تررسه ي‬
‫كېي بايد اړوندې از ې‬ ‫ېږ‬
‫اغېې كوي‪ ،‬د هغوكسانو‬ ‫ش ې‬ ‫كنېول د ناروغ په كلينيك ډېرې ې‬ ‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫د‬
‫ګاليسيم نه درلوده او په روغتون ېك د لومړي ځل‬
‫ي‬ ‫مخك ېن لوړه‬
‫ې‬ ‫چ‬
‫لپاره ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كنېول او د انسولينو كارول ډېر‬ ‫ګاليسيم ړ‬

‫ي‬ ‫لپاره تشخيص شوى وي د‬
‫چ د انسولينو دوامدار‬ ‫بېلګ په توګه‪ ،‬ليدل شوي ې‬ ‫ې‬ ‫تمامېي د‬‫ېږ‬ ‫اغېمن‬‫ې‬
‫كېي په انتاناتو د‬‫چ دوى ته ‪ CABG‬اجرا ې ږ‬ ‫انفيوژن د هغو ناروغانو لپاره ې‬
‫اخته كېدو او په ‪ ICU‬ېك د ‪ Morbidity‬او ‪ Mortality‬پېښو د كمښت‬
‫ډېرواىل‬
‫ي‬ ‫انتان ستونزو د‬
‫عصن او ي‬‫ي‬ ‫ګاليسيم لوړېدل د زړه‪،‬‬
‫ي‬ ‫ګرچ‪ .‬د‬‫ي‬ ‫سبب‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫المل‬
‫اساش هدف نورمال حالت ته‬ ‫ي‬ ‫درملن‬
‫ې‬ ‫په روغتون ېك د بسې ناروغانو د‬
‫ګاليسيم مخنيوى او له روغتون څخه‬ ‫ي‬ ‫ګاليسيم ساتنه‪ ،‬د هايې‬ ‫ي‬ ‫نږدې د‬
‫وروسته د عادي رژيم بيا پيل دى ‪.‬‬
‫چ وضعيت ېن ډېر خراب دى او په ‪ ICU‬بسې‬ ‫ګاليسيم ې‬
‫ي‬ ‫د هغو ناروغانو‬
‫ش‪ .‬او‬ ‫ژ‬
‫دي بايد د )‪ 110mg/dl (6.1 m mol/L‬په شا او خوا ېك وساتل ي‬
‫نس‪ ،‬د نورو‬ ‫ژ‬
‫هېڅكله بايد له )‪ 180 mg/dl (10 m mol/L‬څخه لوړه ي‬
‫ګاليسيم( ‪ )Preprondial‬بايد‬ ‫ي‬ ‫مخك‬
‫ې‬ ‫بسېي ناروغانو له ډوډۍ څخه‬
‫)‪ 90-130 mg/dl (5.0-7.2 m mol/L‬او وروسته له ډوډۍ خوړلو(‬
‫ش‬ ‫ژ‬
‫‪ )Post Prondial‬د )‪ 180 mg/dl (10 m mol/L‬څخه ټيټه وساتل ي‬
‫كتن‬ ‫وين د ې‬‫‪،‬چ دې هدف ته د رسېدلو لپاره په منظم او دقيق ډول د ې‬ ‫ې‬
‫غذان رژيم او كلينيك اړوند معلوماتو درلودل مرسته‬ ‫يي‬ ‫تررسه كېدل او د‬
‫كوي‪.‬‬
‫اغېه كونكو ‪ Short Acting‬انسولينو دوز بايد‬ ‫مخك د ژر ې‬ ‫ې‬ ‫له خوړلو څخه‬
‫غذان موادو د كاربوهايډرېټونو او انسولينو ته د ناروغ د بدن‬ ‫د اټكل شويو ي ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫د حساسيت په پاملرنه تعي ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چېې ناروغ ډنګر (او انسولينو ته حساس) وي‪ ،‬نو‬ ‫بېلګ په توګه كه ې‬ ‫د ې‬
‫اصالچ (‪ )Corrective‬دوز بايد ‪ 1 unit‬د هر ‪50 mg/dl) 2.7 m‬‬ ‫ي‬
‫ش‪ .‬چاغو ناروغانو‬ ‫ژ‬
‫سون په اساس تعي ي‬ ‫ې‬ ‫‪ )mol/L‬د هدف وړ ګلوكوزو د‬
‫چ د انسولينو ضد مقاومت مطرح وي ‪ 2unit‬انسولي د هر ‪50‬‬ ‫ته ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫‪ )mg/dl) 2.7 m mol/L‬لپاره تجويز ې ږ‬
‫ورچ‬ ‫ش دوه يا درې‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫اغېه كونكو انسولينو دوز كېداى ي‬ ‫د اوږدې مودې ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش خطرناك تمام ي‬ ‫ش ژر ژر تغې وركول به ېن كيداى ي‬ ‫وروسته تغې ي‬
‫اچ‬ ‫انستېي ته اړتيا لري‪ ،‬جر ي‬ ‫ې‬ ‫عموم‬
‫ي‬ ‫چ‬
‫په لومړي ټايپ اخته ناروغان ې‬
‫كېي يا ېن وضعيت ډېر خراب وي بايد دوامداره‬ ‫عمليات ورته اجراء ې ږ‬
‫پوستيك الندې د‬ ‫ي‬ ‫چ د انسولينو وريدي انفيوژن او يا تر‬ ‫واخل‪ ،‬ې‬ ‫ي‬ ‫انسولي‬
‫لرونك( ‪ )Long Acting‬انسولي په كم دوز وركول‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬‫اوږدې مودې ې‬
‫پوستك‬
‫ي‬ ‫اغېه لرونكو انسولينو تر‬ ‫كېي‪ ،‬دې ناروغانو ته د لنډې مودې ې‬ ‫ېږ‬
‫كاق نه دي‪ ،‬ځكه د عمليات د ځنډ يا نورو‬ ‫الندې كارول په يوازې توګه ي‬
‫ستونزو د منځ ته راتلو په صورت ېك د ‪ DKA‬خطر منځ ته راوړي‪ .‬دې‬
‫ناروغانو ته د ‪ Regular‬انسولينو انفيوژن (د ‪ 0.5‬څخه تر ‪1‬‬
‫كېي ‪.‬‬
‫‪ )unit/hour‬تطبيق ې ږ‬
‫انستېي په وسيله‬ ‫ې‬ ‫موضغ‬
‫ي‬ ‫اچ عمليه لنډه او د‬ ‫چېته تشخيض يا جر ي‬ ‫كه ې‬
‫ښان‬‫اغېه لرونكو انسولينو د دوز كمول به ي ي‬ ‫د اجراء وړ وي د اوږدې مودې ې‬
‫لرونك انسولي قطع‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬‫چ د لنډې مودې ې‬ ‫داش حال ېك ې‬ ‫ې‬ ‫كاق وي‪ ،‬په‬ ‫ي‬
‫كېي‪.‬‬ ‫هايپوګاليسيم د منځ ته راتلو په صورت ېك ګلوكوز تطبيق ې ږ‬ ‫ي‬ ‫كېي‪ .‬د‬ ‫ېږ‬
‫په دويم ټايپ اخته ناروغانو ته د ‪ Regular‬انسولينو انفيوژن يا د اوږدې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫پوستك‬
‫ي‬ ‫اغېه لرونكو انسولينو د كم شوي( ‪ )50-25 %‬دوز تر‬ ‫مودې ې‬
‫لرونك انسولي كارول‬
‫ي‬ ‫اغېه‬
‫مخك د لنډې مودې ې‬‫ې‬ ‫الندې او له خوړلو څخه‬
‫كېي‪.‬‬‫ېږ‬
‫ش‪ ،‬ځكه د پالزما د‬ ‫ژ‬
‫اك درمل بايد د بسې كېدو په وخت ېك قطع ي‬ ‫خور ي‬
‫پان كېدو لپاره پوره ګټور نه دي په ېتېه بيا هغو ناروغانو‬
‫ګلوكوزو د ثابت ې‬
‫كېي ‪.‬‬‫چ لږ يا هېڅ خواړه نه خوري ډېر خطرناك واقع ې ږ‬ ‫ته ې‬

‫مخك او د ‪Acidosis‬‬ ‫ې‬ ‫اق څخه‬

‫‪ Metformin‬بايد له ‪ Contrast‬راديوګر ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كفان په صورت ېك قطع ي‬ ‫ې‬ ‫‪ ،CHF‬او د پښتورګو د عدم‬
‫مخك د انتاناتو د شتون له‬ ‫ې‬ ‫اچ له عمليات څخه‬ ‫چ د جر ي‬ ‫ځين ناروغان ې‬‫ي‬
‫كبله او يا د تشخيص د الس ته راوړلو لپاره له خوړلو څخه منع شوي د‬
‫ډاكېان بايد دې ته پوره‬ ‫هايپوګاليسيميا له خطر رسه مخامخ دي‪ ،‬مسؤل ړ‬
‫پاملرنه وكړي‪.‬‬
‫پوستك الندې‬
‫ي‬ ‫روغتيان حالت په پام ېك نيولو رسه انسولي تر‬ ‫يي‬ ‫د ناروغ د‬
‫كېي‪ .‬د دې ناروغانو لپاره بايد د‬ ‫يا د انفيوژن په ډول كارول ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كاربوهايډرېټونو مناسب مقدار تعي او په ورځ ېك څو ځله وركړل ي‬
‫غرم او ماښام له خوا په مساوي اندازه واخيستل‬ ‫چ د سهار‪ ،‬ې‬ ‫ضور نه ده ې‬
‫چ د درې ځله ډوډۍ خوړلو رس ېبېه ناروغان دوه يا درې‬ ‫ژ‬
‫ش‪ ،‬ښه به وي‪ ،‬ې‬ ‫ي‬
‫اك رژيم بايد د اړوند كارپوه له خوا د‬ ‫ځله كم خواړه وخوري‪ .‬د ناروغ خور ي‬
‫درملن بېالبېل‬ ‫ش‪ ،‬د‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫پاملرن رسه سم وټاكل ي‬ ‫ې‬ ‫روغتيان وضعيت د‬‫ي‬ ‫ناروغ د‬
‫پوستك الندې تطبيق) په برياليتوب تر رسه شوي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫رژيمونه (د وريدي يا تر‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫اچ د عملياتو پر‬ ‫ژ‬

‫نس كوالى خواړه وخوري‪ ،‬د جر ي‬ ‫چ ي‬ ‫هغو ناروغانو ته ې‬
‫ان ستونزو په شتون ېك بايد انسولي د انفيوژن په ډول‬ ‫مهال او د دور ي‬
‫الندن‬ ‫پوستك له‬ ‫ش‪ ،‬ځكه په دې وخت ېك د انسولينو جذب د‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫تطبيق ي‬
‫برچ څخه غېمنظم وي‪.‬‬ ‫ې‬
‫پاملرن او ‪ Monitoring‬ته اړتيا لري‪.‬‬‫ې‬ ‫د انسولنيو د انفيوژن تطبيق پوره‬
‫مخك د هغو له قطع‬ ‫ې‬ ‫د وريدي ‪ Regular‬انسولينو د لنډ عمر له امله بايد‬
‫كونك )‪ (Long Acting‬انسولي‬ ‫ي‬ ‫اغېه‬
‫كولو څخه ناروغ ته د اوږدې مودې ې‬
‫ش‪ ،‬تر څو د انسولينو د كمښت او اړوندو اختالطاتو څخه مخنيوى‬ ‫ژ‬
‫پيل ي‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫كېي‪ ،‬نو‬‫پوستك الندې انسولي كارول ې ږ‬ ‫ي‬ ‫چېې د انفيوژن په ځاى تر‬ ‫كه ې‬
‫اساش اړتياوو د پوره كېدو لپاره ‪ Long Acting‬او د ډوډۍ‬ ‫ي‬ ‫بايد د( ‪)Basal‬‬
‫كونك انسولي‬‫ي‬ ‫اغېه‬
‫ګاليسيم د اصالح په خاطر ژر ې‬
‫ي‬ ‫خوړلو څخه وروسته‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫وكارول ي‬

‫ګاليسيم د لوړېدو پر بنسټ د انسولينو د دوز ډېرول(‬

‫ي‬ ‫مرحله په مرحله د‬
‫نس‪ ،‬ځكه په ډېرو‬ ‫ژ‬
‫‪ )Sliding Scale‬بايد د بسې ناروغانو لپاره تررسه ي‬
‫ژ‬
‫نس پوره كوالى او د اختالطاتو د رامنځ ته‬
‫حاالتو ېك د ناروغانو ړتياوې ي‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫كېدو المل‬

‫انستېي وركړه‪:‬‬
‫ې‬ ‫په ډيابټ اخته ناروغانو ته د‬
‫د ډيابټ ډېر ناروغان له پرمختللو اختالطاتو رسه روغتون ته مراجعه‬
‫مخك‬
‫ې‬ ‫انستېي له وركړې څخه‬
‫ې‬ ‫چ د دې اختالطاتو تشخيص د‬ ‫كوي‪ ،‬ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫هغ بڼه د ډيابټ د‬ ‫انستېي درمل او د ې‬ ‫ې‬ ‫خاص اهميت لري‪ ،‬ځكه د‬
‫انستېي په بهې ېك د ستونزو‬ ‫ې‬ ‫كېي او د‬ ‫اختالطاتو په پام ېك نيولو رسه ټاكل ې ږ‬
‫وين يوريا‪،‬‬ ‫كتن ‪ ،ECG،‬د ې‬ ‫فزيك ې‬ ‫ي‬ ‫بشېه تاريخچه‪،‬‬ ‫ړ‬ ‫د مخنيوي لپاره د ناروغ‬
‫ٓ‬
‫نايېوجن ‪ ،Creatinin،‬د ګلوكوزو كچه او همدارنګه د ادرار اړوند ازموينو‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ته بايد پوره پاملرنه ي‬
‫محيط‬
‫ي‬ ‫اكليل رګونو‪ ،‬د‬
‫ي‬ ‫په دې ناروغانو ېك ‪ ،Atherosclerosis‬د زړه د‬
‫رچ‪،‬‬ ‫رګونو‪ ،‬د پښتورګو او دماغ د رګونو د ناروغيو د منځ ته راتلو سبب ګ ي‬
‫چ ليدل شوي له عمليات څخه وروسته په دې وګړو ېك د زړه‬ ‫لكه څنګه ې‬
‫احتشاء( ‪ )Infarction‬د نورو وګړو په پرتله ډېره معمول ده ‪Silent .‬‬
‫چ بايد پوره په پام ېك وساتل‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫‪ Ischaemia‬په هغوى ېك ډېره ليدل ې ږ‬
‫ځين پېښو ېك رسه‬ ‫پان ده‪ ،‬په‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫حس اعصابو نيور ي‬ ‫ي‬ ‫ش او علت ېن د زړه د‬ ‫ي‬
‫ناروغ نه څرګندوي اړونده‬ ‫ي‬ ‫چ د زړه ‪ Angiography‬څه‬ ‫له دې ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش موجوده وي او د ستونزو سبب ي‬ ‫‪ Cardiomyopathy‬كېداى ي‬
‫چ د پښتورګو پيوند ورته‬ ‫تقرين ډول د ډيابټ په ‪ 40 %‬ناروغانو ېك ې‬ ‫ي‬ ‫په‬
‫كېي د ‪ Diabetic Stiff Joint Syndrome‬له امله‬ ‫تررسه ې ږ‬
‫كېي‪ .‬دغه سندروم په هغو‬ ‫‪ Laryngoscopy‬ډېر په مشكل ورته اجراء ې ږ‬
‫كېي او د‬ ‫اخل ډېر زيات ليدل ې ږ‬ ‫چ انسولي ي‬ ‫وګړو ې‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫‪ Atlantooccipital‬مفصل اخته كېدل د نوموړې ستونزې المل‬

‫چ په هغه ېك ناروغ د خپل ورغوي د ‪Inter Phalangial‬‬‫‪ Prayer sign‬ې‬

‫نېدې كولو وړتيا له السه وركوي د ‪Diabetic Stiff Joint‬‬
‫مفاصلو د ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ Syndrome‬د تشخيص لپاره ډېره مرسته كوي‪ .‬د ډيابټ ‪50-40 %‬‬
‫اچ عملياتو ته اړتيا پيدا كوي په ‪Diabetic‬‬ ‫چ جر ي‬‫ناروغان ې‬
‫‪ Neuropathy‬اخته دي او د عمليات په جريان ېك د دوى فشار راټيټ‬
‫ځين وخت د‬ ‫چ ډېر ېن ‪ Vaso Presor‬درملو ته اړتيا پيدا كوي او ي‬ ‫كېي ې‬
‫ېږ‬
‫ګرچ‪ .‬رس ېبېه پر دې په دې ناروغانو‬
‫ي‬ ‫زړه او تنفس د درېدو (‪ )Arest‬سبب‬
‫ېك د ‪ Trachial Intubation‬په مقابل ېك ډېر فشار موجود وي‪ .‬په دې‬
‫چ د ‪Valsalva‬‬ ‫وګړو ېك ‪ Autonomic Neuropathy‬هم موجوده وي ې‬
‫وضعين فشار‬
‫ي‬ ‫‪ Maneuver‬څخه وروسته د زړه د حركاتو په بدلون او د‬
‫چ په ‪Gasteroparesis‬‬ ‫كېي‪ .‬هغه ناروغان ې‬ ‫او نبضان په تغې تشخيص ې ږ‬
‫تشېي‪ ،‬دوى د ‪Aspiration‬‬ ‫اخته وي ‪،‬د دوى معده په نورمال ډول نه ې ږ‬
‫ٓ‬
‫موين‬
‫له خطر رسه مخامخ وي د ‪ Autonomic Neuropathy‬اړوندې از ې‬
‫د معدې په هكله هم څه نا څه معلومات وركوي د ‪Metochlopramide‬‬
‫اغېمنه وي او له ‪ Aspiration‬څخه مخنيوى وكړي‪ .‬د‬ ‫ش ې‬‫ژ‬
‫كارونه كېداى ي‬
‫چ په روغتون ېك د ډيابېټيك ناروغانو‬ ‫هايېګاليسيميا درملنه لكه څنګه ې‬
‫درملن تر عنوان الندې ذكر شوې بايد تنظيم ژش‪.‬‬
‫ې‬
‫ټك‪:‬‬
‫د عمليات په بهې ېك د پام وړ ي‬
‫ش‪،‬‬ ‫ژ‬
‫انستېي پالن بايد د ډيابټ د اختالطاتو په نظر ېك نيولو رسه طرح ي‬‫ې‬ ‫د‬
‫چ د زړه په ناروغيو اخته دي ‪Invasive Monitoring‬‬ ‫هغه وګړو ته ې‬
‫چېې د ‪ Intubation‬د ستونزو وېره موجوده وي‪ ،‬نو‬ ‫ضوري دى‪ .‬كه ې‬
‫چ ناروغ ويښ وي هغه تطبيق‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫انستېي په‬
‫ې‬ ‫مخك له‬
‫ې‬ ‫بايد‬
‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش‪،‬‬ ‫ش‪ .‬د مايعاتو او درملو په وركړه ېك د پښتورګو دندې په پام ېك ونيول ي‬‫ي‬
‫هغ په بهې ېك او د‬
‫مخك‪ ،‬د ې‬
‫ې‬ ‫ين د ګلوكوزو كچه بايد له عمليات څخه‬ ‫دو ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ژ‬
‫چ له ډېر خطر رسه‬‫ش‪ .‬هغه ناروغان ې‬ ‫عمليات څخه وروسته تعي ي‬
‫ژ‬ ‫ٓ‬
‫ش‪.‬‬ ‫موين تكرار ي‬
‫مخامخ دي بايد هر ساعت د دوى از ې‬

‫مخك د ‪ Osmotic Duresis‬له امله‬ ‫ې‬ ‫ځين وختونو ېك د عمليات څخه‬ ‫په ي‬
‫خون ته‬ ‫كلينيك ‪ Dehydration‬رسه د عملياتو‬ ‫چ ناروغ‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ي‬ ‫ش ې‬ ‫كېداى ي‬
‫پاملرن ته اړتيا لري او رس ېبېه پر دې‬ ‫چ دغه ناروغان ډېرې‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ش‪ ،‬ې‬ ‫انتقال ي‬
‫ش په عادي حالت‬ ‫ژ‬
‫وركړل شوي وريدي ګلوكوز په صحيح ډول يادداښت ي‬
‫ړ‬
‫ډكسېوز‬ ‫ېك يو كاهل وګړى ‪ 5-10 gr/hr‬ګلوكوزو ته اړتيا لري (د ‪5%‬‬
‫لېېه پورې په ساعت ېك) ‪.‬‬ ‫مل ړ‬
‫محلول ‪ ۱۰۰‬څخه تر ‪ ۲۰۰‬ي‬
‫ش‪ ،‬ځكه دا سمه نه‬ ‫ژ‬
‫د ګلوكوزو كچه بايد له مايعاتو څخه بېله وسنجول ي‬
‫اضاق ګلوكوز وركړل‬ ‫ي‬ ‫چ ډېرو مايعاتو ته اړتيا لري‬ ‫چ هغو ناروغانو ته ې‬ ‫ده ې‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ګاليسيم د منځ ته راتلو سبب‬ ‫چ دا كار د هايې‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫ش‪ ،‬ځكه ې‬ ‫ي‬
‫چ د پرمختللو اختالطاتو لكه ‪ DKA‬رسه د عملياتو خون ته‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫وين‬ ‫ژ‬
‫ګاليسيم‪ ،‬د ې‬
‫ي‬ ‫وش او د هغو‬ ‫څې درملنه ي ېن ي‬ ‫كېي ‪،‬بايد د ‪ ICU‬په ې‬ ‫وړل ې ږ‬
‫الكېواليټونو‬ ‫ش او د هغو د ړ‬ ‫ژ‬ ‫‪ ،PH‬ړ‬
‫الكېواليټونه او د مايعاتو بېالنس وټاكل ي‬
‫(په ېتېه بيا پتاشيم)‪ ،‬انسولينو ‪،‬فاسفيټ او ګلوكوزو په هكله له اړوندو‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كارپوهانو رسه مشوره ي‬
‫مې مناسب وضعيت ډېر مهم دى‪،‬‬ ‫د ډيابټ اخته ناروغانو ته د عمليات د ې‬
‫ځكه د دوى پوستك د ‪ Atherosclerosis‬او ‪ Neuropathy‬له امله ډېر‬
‫مخك په‬ ‫ش‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫محيط اعصاب كېداى ي‬ ‫ي‬ ‫يادون وړ ده‬
‫ې‬ ‫كېي‪ ،‬د‬ ‫ژر زيانمن ې ږ‬
‫‪ Ischaemia‬اخته وي‪.‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چ‬
‫روچ فشار( ‪ Trauma ،(Stress‬او انتانات د انسولينو اړتيا ډېروي‪ ،‬ې‬
‫ي‬
‫پاملرنه ورته ضوري ده‪.‬‬

‫كتن‬
‫د ډيابټ د پرمختلونكو اختالطاتو اړوندې ې‬
‫چ د منظمو‬ ‫د ډيابټ اخته ناروغان له بېالبېلو اختالطاتو رسه مخ دي‪ ،‬ې‬
‫كېي‪ .‬دغه‬‫درملن په وسيله له هغو څخه مخنيوى ې ږ‬ ‫ې‬ ‫مناسن‬
‫ې‬ ‫كتنو او‬
‫كېي‪ .‬د لوړ فشار او‬
‫كتن د ټولو ډيابټيك ناروغانو لپاره تررسه ې ږ‬
‫مخكن ې‬
‫ۍ‬
‫كتن په كال ېك يو ځل تررسه‬
‫‪ Dyslipidemia‬اړوندې ې‬

‫انتان پېښو د مخنيوي لپاره دغو ناروغانو ته بايد د‬ ‫ي‬ ‫او د خطرناكو‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫‪ Tetanus ،Pneumococ‬او ‪ Influenza‬واكسي وركړل ي‬
‫كتن د سېګو د يوه متخصص په وسيله په كال ېك يو ځل‬ ‫بشېې ې‬
‫د سېګو ړ‬
‫چد‬ ‫د اړوندو اختالطاتو د مخنيوي لپاره ډېرې ضوري دي‪ ،‬له دې امله ې‬
‫ناروغ اخته وي‪ ،‬نو‬
‫ۍ‬ ‫مخك په‬
‫ې‬ ‫دويم ټايپ ډېر ناروغان له تشخيص څخه‬
‫معاين اجراء‬
‫ې‬ ‫له دې امله بايد وروسته له تشخيص څخه د هغوى د سېګو‬
‫معاين ‪ 5-3‬كاله وروسته له تشخيص‬ ‫ش د لومړي ټايپ ناروغانو د سېګو‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ي‬
‫چېته څه ستونزه ونه لري‬ ‫كېي اوكه ې‬
‫څخه پيل او په كال ېك يو ځل تررسه ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ش دوه يا درې كاله وروسته هم دغه معاينه تررسه ي‬ ‫كېداى ي‬
‫كتن په وخت ېك بايد الندې‬‫كېي او د ې‬‫كتن په كال ېك يو ځل تررسه ې ږ‬‫د پښو ې‬
‫وش‪:‬‬‫ژ‬
‫ټكو ته پاملرنه ي‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫وين د بهې كتنه‪ ،‬د پښو د حساسيت څرګندول (د‬ ‫ې‬ ‫‪ -۱‬د‬
‫دوشاچ په وسيله) د ګوتو‬ ‫ې‬ ‫‪ ،Monofilament‬سنجاق څوخولو او يا‬
‫وش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫حسيت او د نوكانو وضعيت ته بايد پاملرنه ي‬
‫چ د ژوبلو او قرحاتو له منځ ته راتګ رسه مخامخ دي‪،‬‬ ‫‪ -۲‬هغو برخو ته ې‬
‫په پښه ېك د ‪ ،Callus‬د نوكانو بدلونونه‪ ،‬بايد د پښو د متخصصينو(‬
‫وش‪ ،‬ناروغان بايد د پښو د ستونزو له‬ ‫ژ‬
‫‪ )Podiatrest‬له خوا پاملرنه ي‬
‫خپل‬ ‫ش تر څو هره ورځ‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫ش‪ ،‬خو وهڅول ي‬ ‫درملن څخه منع ي‬ ‫ې‬ ‫خپلشې‬
‫اغل وي‪ ،‬نو بايد د‬ ‫پان منځ ته ر ې‬ ‫چېې نيور ي‬ ‫پس په منظم ډول وګوري‪ .‬كه ې‬ ‫ې‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كتن تررسه ي‬‫شېو مياشتو په ترڅ ېك يو ځل د پښو ې‬ ‫درېو يا ږ‬
‫د ‪ Microalbuminurea‬تعي او د البومينو او ‪ Creatinin‬انډول د‬
‫چېې‬‫كېي كه ې‬ ‫لومړي او دويم ټايپ په ناروغانو ېك په كال ېك يو ځل تررسه ې ږ‬
‫ش‪ ،‬نو بايد د سټنډرډ كتنو پر اساس د‬ ‫ژ‬
‫په ادرار ېك ‪ Protienurea‬تثبيت ي‬
‫منق وي‪ ،‬نو بايد په كال ېك يو‬ ‫ژ‬
‫ش كه ‪ Albuminurea‬ي‬ ‫هغو كچه وټاكل ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ځل هغه تكرار ي‬
‫نس څرګندوالى‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كتن د البومينو مقدار ي‬ ‫چ د ادرار عادي ې‬ ‫يادون وړ ده ې‬
‫ې‬ ‫د‬

‫كتن په لومړي ټايپ اخته ناروغانو ېك له تشخيص‬ ‫‪-‬د پښتورګو اړوندې ې‬

‫ناروغ د‬
‫ۍ‬ ‫څخه ‪ ۵‬كاله وروسته او په دويم ټايپ اخته ناروغانو ېك د‬
‫كېي‪ .‬د پروټينونو د افراز رس ېبېه په كال ېك يو ځل‬
‫تشخيص پر مهال تررسه ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫سېمو د ‪ Creatinin‬پر بنسټ تعي ي‬ ‫‪ GFR‬د ې‬
‫كتن ذكر شوي دي‪:‬‬ ‫په الندې جدول ېك د ډيابټ د ناروغانو ضوري ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كچ كتنه( ‪( )SMBG‬په‬ ‫• په خپله د ناروغ له خوا د ې‬

‫وين د ګلوكوزو د ې‬
‫مچ‪).‬‬‫منظمه توګه د ناروغ له خوا د ضورت له ې‬
‫كتن (په كال ېك له دوو څخه تر څلورو ځلو پورې‪).‬‬‫• د ‪ A1c‬ې‬
‫كنېول اړوندې زده كړې (په كال ېك يو ځل‪).‬‬ ‫• د ډيابټ د ړ‬
‫• د خوړو او ضوري كړو وړو په هكله زده كړې (په كال ېك يو ځل‪).‬‬
‫• د سېګو معاينه (په كال ېك يو ځل‪).‬‬
‫ورځن توګه د‬
‫ۍ‬ ‫• د پښو معاينه (په كال ېك يو ځل د ړ‬
‫ډاكې له خوا او په‬
‫ناروغ له خوا‪).‬‬
‫وين د فشار تعي (په دريو مياشتو ېك يو ځل)‬ ‫• د ې‬
‫ٓ‬
‫موين (په كال ېك يو ځل‪).‬‬‫نيوروپان اړوندې از ې‬
‫ي‬ ‫• د‬
‫ٓ‬
‫موين (د ‪ GFR‬تخمي) په كال ېك‬ ‫وين د شحمياتو او ‪ Creatinin‬از ې‬‫• د ې‬
‫يو ځل‪.‬‬
‫د ‪ Influenza‬او ‪ Pneumococ‬واكسينونو وركول‪• .‬‬
‫درملن ته پوره پاملرنه‪.‬‬
‫ې‬ ‫• د ‪ Platelets‬ضد‬

‫بشېه ‪ Parentral‬تغذي‬
‫ړ‬
‫نس كوالى خواړه وخوري‬ ‫ژ‬
‫روغتيان وضعيت لري ي‬
‫ي‬ ‫چ خراب‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫كوچون‬
‫ي‬ ‫او د ځينو نورو ستونزو له امله د ‪( Enteral‬په معده يا كولمو ېك د‬
‫پيپ يا تيوب ځاى په ځاى كولو) تغذي هم دوى ته امكان نه لري‪ ،‬د اړتيا‬
‫مخك برابر شوي‬ ‫ې‬ ‫غذان توكيو‬
‫ي‬ ‫وړ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫كېي‪ .‬دغه ناروغان له‬ ‫محلولونه د وريد له الرې دې ناروغانو ته تطبيق ې ږ‬

‫چد‬ ‫عادي حالت څخه ډېرو انسولينو ته اړتيا لري حن هغه ناروغان ې‬
‫ش انسولينو ته اړتيا پيدا كړي‪،‬‬ ‫ژ‬
‫پخوان تاريخچه هم نه لري كېداى ي‬
‫ۍ‬ ‫ډيابټ‬
‫چ د اړتيا وړ ټول دوز تعي او د ‪Parentral‬‬ ‫ژ‬
‫ش ې‬ ‫په دې حالت ېك كېداى ي‬
‫ژ‬
‫هغ د دوز د عيارولو لپاره‬ ‫ش‪ .‬مګر په ښه توګه د ې‬ ‫تغذي محلول ته اضافه ي‬
‫ش‪.‬‬‫ژ‬
‫هغ انفيوژن په ځانګړې توګه تطبيق ي‬ ‫ښان د ې‬ ‫ي‬
‫پس ډول د تغذي محلول انفيوژن‬ ‫چ دغه ناروغان په پرله ې‬ ‫د دې امله ې‬
‫اخل د انسولينو دوز ېن د نورو وګړو په شان په څو ځلو د وېش وړ نه دى‬ ‫ي‬
‫كتن څخه وروسته بايد د انسولينو دوز‬ ‫ګاليسيم د ې‬
‫ي‬ ‫او په منظم ډول د‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫عيار ي‬
‫ډيابټ او ګلوكوكورټيكوئيډونه‪:‬‬
‫ګلوكوكورټيكوئيډونه د انسولينو ضد مقاومت لوړوي‪ ،‬په انساجو ېك د‬
‫ګلوكوزو مرصف كموي او په ځيګر ېك د ګلوكوزو تركيب او جوړېدلو ته‬
‫چ د ذكر‬ ‫رسعت وركوي‪ ،‬رس ېبېه پر دې د انسولينو د افراز مخنيوى كوي‪ ،‬ې‬
‫كنېول د‬‫ګاليسيم ړ‬
‫ي‬ ‫شويو خواصو له امله په ډيابټ اخته ناروغانو ېك د‬
‫ځين وګړو ېك د ډيابټ د څرګندېدلو او منځ‬ ‫ي‬ ‫ستونزو رسه مخامخ كوي‪ .‬په‬
‫سټېوئيډونو له امله تحريك شوى ډيابټ د‬ ‫ګرچ‪ .‬د ې‬ ‫ي‬ ‫ته راتلو سبب‬
‫‪ Steroid Induced Diabetes‬په نامه يادېږي‪ .‬د ګلوكوكورټيكوئيډونو دا‬
‫خاصيت د هغوى له دوز رسه تړاو لري په ډېرو پېښو ېك د درملو له قطع‬
‫كېي‪.‬‬
‫كېدو څخه وروسته ېبې ته نورمال ې ږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫چېته ‪ FBS‬نورمال حالت ته نږدې وي‪،‬‬ ‫درملنه ېن خاص اهميت لري كه ې‬

‫نو د خوړلو وړ درمل لكه ‪ Metformin‬او ‪ Sulfonylurea‬ناروغ ته‬
‫كېي ‪.‬‬
‫توصيه ې ږ‬
‫چېته ‪ FBS‬د )‪ 200 mg/dl (11.1 m mol/L‬څخه لوړ وي كېداى‬ ‫كه ې‬
‫اك درمل ګټور نه وي او ناروغ انسولينو ته اړتيا ولري‪ ،‬په دې‬ ‫ژ‬
‫چ خور ي‬ ‫ش ې‬‫ي‬
‫اغېه‬
‫حالت ېك د اوږدې مودې ې‬

‫درملن لپاره‬
‫ې‬ ‫هغ د‬
‫لرونك انسولي په ګډه د ې‬
‫ي‬ ‫اغېه‬
‫لرونك انسولي او د ژر ې‬
‫ي‬
‫كېي‪.‬‬
‫كارول ې ږ‬

‫هايپوګاليسيميا‬
‫اغېمن سيسټم په‬ ‫بشې او ې‬ ‫هورمون او ژونكو د يو ړ‬
‫ي‬ ‫عصن‪،‬‬
‫ي‬ ‫ان ګلوكوز د‬ ‫دور ي‬
‫عصن سيسټم د‬ ‫ي‬ ‫كېي‪ ،‬دماغ او مركزي‬‫ټاكل او معينه اندازه ېك ساتل ې ږ‬
‫يوه ي‬
‫ان ګلوكوز د‬ ‫چېې دور ي‬ ‫كاق ګلوكوزو ته اړتيا لري‪ .‬كه ې‬
‫نورمال فعاليت لپاره ي‬
‫تامي لپاره په بدن ېك‬ ‫كمښت رسه مخامخ ژش دماغ ته د كاق ګلوكوزو د ٓ‬
‫ي‬ ‫ي‬
‫چ په لومړي رس ېك د لوږې احساس منځ‬ ‫دفاغ بدلونونه څرګندېږي‪ ،‬ې‬
‫ي‬ ‫څه‬
‫نس‬ ‫ژ‬
‫ميتابوليك اړتيا پوره ي‬
‫ي‬ ‫چېې دغه كمښت ډېر او د دماغ‬ ‫اچ كه ې‬ ‫ته ر ي‬
‫عصن اعراض )‪ (Neuroglycopenia‬څرګندېږي ‪.‬‬ ‫ي‬
‫ميتابولېم‬
‫ې‬ ‫د ‪ Autonomic‬اعصابو غېګون د ‪ Glycogen‬او شحمياتو د‬
‫كېي‪ .‬په‬‫هڅون المل ې ږ‬
‫ې‬ ‫او په ځيګر او پښتورګو ېك د ‪ Glyconeogenisis‬د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫شحم‬
‫ي‬ ‫كېي او د بدن نور غړي د‬‫دې وخت ګلوكوز يوازې دماغ ته استول ې ږ‬
‫اسيدونو د ميتابواليز څخه خپله د اړتيا وړ انرژي الس ته راوړي‪.‬‬
‫چد‬ ‫پېس د هغو درملو له امله ې‬
‫ې‬ ‫هايپوګاليسيم ډېرې‬
‫ي‬ ‫زموږ په هېواد ېك د‬
‫ځين نور درمل‬‫اچ‪ ،‬الكول او ي‬
‫كېي منځ ته ر ي‬ ‫درملن لپاره كارول ې ږ‬
‫ې‬ ‫ډيابټ د‬
‫ش ‪ ،‬رس ېبېه پر دې‬ ‫ژ‬
‫هايپوګاليسيم د منځ ته راتګ سبب كېداى ي‬
‫ي‬ ‫هم د‬
‫پرمختلل عدم كفايه‬
‫ې‬ ‫ناروغ لكه ‪ ،Insulinoma‬د غړيو‬ ‫ۍ‬ ‫ځين نورې‬
‫ي‬
‫‪ ،Sepsis،‬ډېر ډنګرتوب‪ ،‬د هورمونونو كمښت‪ ،‬د ‪ Non-B‬ژونكو‬
‫اچ عمليات د‬ ‫تومورونه‪ ،‬ر‬
‫ميتابوليك ستونزې او د معدې جر ي‬‫ي‬ ‫ارن‬
‫ګرچ‪.‬‬‫ي‬ ‫هايپوګاليسيم د منځ ته راتلو سبب‬
‫ي‬
‫د هايپوګاليسيميا د تشخيص لپاره د ‪ Whipple Triad‬شتون ډېره مرسته‬
‫چ په الندې ډول دي‪:‬‬ ‫كوي‪ ،‬ې‬

‫هايپوګاليسيم اړوند اعراضو موجوديت‪.‬‬

‫ي‬ ‫‪ -۱‬د‬
‫چ په مطمي ميتود تعي شوي وي‬ ‫‪ -۲‬په پالزما ېك د ګلوكوزو ټيټه كچه ې‬
‫(د ګلوكوزو‬
‫‪ Monitor‬سم ندى‪(.‬‬
‫‪ -۳‬د ګلوكوزو له اخيستلو څخه وروسته د اعراضو له منځه تلل‪.‬‬
‫ګاليسيم ټيټه كچه ‪ (3.9 m mol/L) 70 mg/dl‬ښودل‬
‫ي‬ ‫په نورمال ډول د‬
‫ګاليسيم تر دې هم ټيټه وي او ناروغ نورمال‬
‫ي‬ ‫چ‬‫كېي‪ ،‬مګر امكان لري‪ ،‬ې‬ ‫ېږ‬
‫حالت ولري‪.‬‬
‫چېې د پالزما د ګلوكوزو كچه د )‪(3.0 m mol/L‬‬ ‫كلينيك لحاظ كه ې‬
‫ي‬ ‫په‬
‫‪،‬چ وروسته د ګلوكوزو له‬‫‪ 55 mg/dl‬څخه ټيټه او اعراض موجود وي ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫سون له لوړېدلو څخه ېبېته اعراض له منځه‬

‫ې‬ ‫پالزمان‬
‫ي‬ ‫هغ د‬
‫اخيستلو او د ې‬
‫كېي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ش دې حالت ته هايپوګاليسيميا ويل ې ږ‬ ‫الړ ي‬
‫پايل ولري او حن د مرګ‬ ‫ژ‬
‫چ هايپوګاليسيميا ډېرې ناوړې ې‬ ‫ش‪ ،‬ې‬
‫كېداى ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫المل ي‬
‫د هايپوګاليسيميا مهم اسباب په الندې ډول دي‪:‬‬
‫‪:Fasting Hypoglycemia‬‬
‫‪ -‬درمل‪:‬‬
‫تر ټولو ډېر‪ :‬انسولي ‪ Sulfonylurea،‬او ايتانول‪.‬‬
‫ځين وخت‪ Quinine :‬او ‪.Pentamidine‬‬
‫ي‬
‫داش نور‪.‬‬
‫ډېر لږ ‪ Sulfonamides ،Salicylates :‬او ې‬
‫ناروغ‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫پرمختلل‬
‫ې‬ ‫‪-‬‬
‫ناروغ‪.‬‬
‫ۍ‬ ‫د ځيګر‬
‫ناروغ‪.‬‬
‫ۍ‬ ‫د پښتورګو‬
‫د زړه عدم كفايه‪.‬‬
‫‪Sepsis‬‬

‫ډېر ډنګرتوب( ‪.)Inanition‬‬

‫‪ -‬د هورمونونو كمښت‪:‬‬
‫‪ ،Cortisol‬د ودې هورمون‪.‬‬
‫چ د انسولينو‬
‫‪ Glucagon‬او ‪( Epinephrine‬په هغه ډيابټيك وګړو ېك ې‬
‫په كمښت اخته وي‪).‬‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫‪ -‬د ‪ Non-β‬ژونكو تورمورونه‪:‬‬

‫داخل انسولينو لوړواىل‪:‬‬
‫ي‬ ‫‪ -‬د بدن د‬
‫‪ Insulinoma‬د ‪β‬‬
‫ژونكو نورې‬
‫ستونزې‬
‫داش نور)‬
‫كونك( ‪ Sulfonylurea‬او ٓ ې‬
‫د انسولينو افراز ي‬
‫هغ د اخذو پر ضد د‬
‫‪ Autoimmune‬ډول (د انسولينو د ې‬
‫‪ Autoantibody‬ګانو شتون‪ ).‬له نورو برخو څخه د انسولينو افراز‪.‬‬
‫‪ -‬د ماشومتوب او كوچنيانو اړوندې ستونزې‪:‬‬
‫د لوږې ېتېېدونك عدم تحمل په كوچنيانو ېك‬
‫ارن ‪Hyperinsulinism‬‬ ‫ر‬
‫ي‬
‫ر‬
‫ارن‬
‫ځين انزايمونو ي‬
‫د ي‬
‫كمښت‬

‫‪:Reactive Hypoglycemia‬‬
‫هضم سيسټم اړوند (وروسته د معدې له عمليات څخه)‬
‫ي‬ ‫د‬
‫‪Noninsulinoma Pancreatogenous‬‬
‫اچ ‪Hypoglycemia Syndrome‬‬ ‫له جر ي‬
‫مخك‬
‫ې‬ ‫‪ Roux-en-Y‬څخه وروسته عمليات څخه‬
‫نور اسباب له ‪Gastric Bypass‬‬
‫داخل ‪Hyperinsulinism‬‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ارن ډول د فركټوز عدم تحمل‬ ‫په ر‬

‫ي‬
‫‪ Idiopathic Galactosemia،‬ډول‬
‫مخك اشاره وشوه په نورمال فزيولوژيك حالت ېك ګلوكوز د‬ ‫ې‬ ‫چ‬‫لكه څنګه ې‬
‫ين منبع ده دماغ په خپله د ګلوكوزو د تركيب وړتيا نه‬ ‫دماغ د انرژۍ يواز ۍ‬
‫نس ذخېه كوالى له‬ ‫ژ‬
‫يان مودې لپاره هغه ي‬ ‫لري او د څو دقيقو څخه د ز ې‬
‫چ د ګلوكوزو‬ ‫پس ډول د ګلوكوزو بهې ته اړتيا لري كله ې‬ ‫دې امله په پرله ې‬
‫داش‬ ‫چ په‬ ‫ژ‬
‫ې‬ ‫كمېي ې‬ ‫هغ انتقال ې ږ‬ ‫ش دماغ ته هم د ې‬ ‫غلظت په پالزما ېك كم ي‬
‫نس كوالى په پوره ډول او نورمال فعاليت وكړي‪.‬‬ ‫ژ‬
‫حال ېك دماغ ي‬
‫ټاكل او‬ ‫چ په ډيابټ اخته نه دي د پالزما ګلوكوز په ې‬ ‫په عادي وګړو ېك ې‬
‫معموىل ډول ‪3.9-6.1 m mol/L) 70-110‬‬ ‫ي‬ ‫كېي (په‬ ‫معينه اندازه ساتل ې ږ‬
‫‪ .))mg/dl‬د لوږې په وخت ېك په ځيګر ېك ‪ Glycogenolysis‬او په ځيګر‬
‫كچ د نورمال‬ ‫ان ګلوكوزو د ې‬ ‫او پښتورګو ېك ‪ Gluconeogenisis‬د دور ي‬
‫ېرم د اتو ساعتونو لپاره‬ ‫فعالېي‪ .‬د ځيګر د ‪ Glycogen‬ز ې‬ ‫ېږ‬ ‫ساتلو لپاره‬
‫ېرم مرصف شوې‬ ‫ناروغ يا لوږې له امله دا ز ې‬ ‫ۍ‬ ‫چېې د‬ ‫كفايت كوي‪ .‬كه ې‬
‫ش لږ دوام كوي ‪.‬‬ ‫ژ‬
‫فزيك تمرينات تررسه ي‬ ‫ي‬ ‫وي يا‬
‫چ دا مخكښ‬ ‫ځين نورو موادو ته اړتيا لري ې‬ ‫د ‪ Glyconeogenisis‬عمليه ي‬
‫كېي‬ ‫شحم انساجو څخه ځيګر او پښتورګو ته استول ې ږ‬ ‫ي‬ ‫مواد د عضالتو او‬
‫د عضالتو څخه ‪ Glutamine ،Alanine ،Pyruvate ،Lactate‬او نور‬
‫شحم‬‫ي‬ ‫شحم انساجو ېك ‪ Triglyceride‬په‬ ‫ي‬ ‫كېي په‬ ‫لېل ې ږ‬ ‫امينو اسيدونه ې ږ‬
‫چ د ‪ Gluconeogenisis‬مخكښ‬ ‫كېي ې‬ ‫اسيدونو او ‪ Glyceral‬وېشل ې ږ‬
‫اساش رول‬ ‫ي‬ ‫عمليوك انسولي‬
‫ي‬ ‫ميتابوليك‬
‫ي‬ ‫دى‪ .‬دګلوكوزواړوندوتر ي‬
‫كين او‬
‫كچ ته‬ ‫نورماىل ې‬
‫ې‬ ‫چ د پالزما د ګلوكوزو كچه د ‪ Fasting‬حالت‬ ‫لوبوي كله ي‬
‫چد‬ ‫موم ې‬ ‫ورسېي د پانقراس د ‪ β‬ژونكو څخه د انسولينو افراز كمښت ي‬ ‫ېږ‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫هغ نه وروسته په ځيګر ېك ‪ Glycogenolysis‬او په ځيګر او پښتورګو‬ ‫ې‬

‫موم‪ ،‬رس ېبېه پر دې د انسولينو د‬
‫دواړو ېك ‪ Gluconeogenesis‬شدت ي‬
‫كمېي او‬
‫محيط انساجو ېك د ګلوكوزو مرصف ې ږ‬
‫ي‬ ‫كمښت څخه وروسته په‬
‫د پروټينونو او شحمياتو تجزيه پارول‬

‫چ د انسولينو د افراز كمول د بدن لومړن‬‫كېي‪ ،‬نو كوالى شو ووايو ې‬

‫ېږ‬
‫اچ‪.‬‬
‫هايپوګاليسيم په مقابل ېك منځ ته ر ي‬
‫ي‬ ‫چد‬‫ميكانېمدى ې‬
‫ې‬ ‫دفاغ‬
‫ي‬
‫له انسولنيو څخه وروسته ‪ Cortisol ،Epinephrine ،Glucagon‬او د‬
‫هايپوګاليسيم د مخنيوي لپاره افرازېږي‪.‬‬
‫ي‬ ‫ودې هورمون د‬

‫كلنيك تظاهرات‪:‬‬
‫ي‬
‫اغېې پر دماغ د ‪Neuroglycopenic‬‬ ‫مستقيم ې‬‫ې‬ ‫هايپوګاليسيم‬
‫ي‬ ‫د‬
‫سېيا‪،‬‬
‫سلوك تغېات‪ ،‬ړ‬ ‫ي‬ ‫ګرچ‪ .‬ې‬
‫چ په هغو ېك‬ ‫ي‬ ‫اعراضو د منځ ته راتلو سبب‬
‫روچ تشوشات ‪ Seizure،‬اود شعور له منځه تلل شامل دي ‪.‬‬ ‫ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫هايپوګاليسيم دوام وكړي د مرګ سبب كېداى ي‬
‫ي‬ ‫چېې‬
‫كه ې‬
‫عصن (اوتونوميك) اعراض د هغو ‪ Sympathoadrenal‬افرازاتو له امله‬ ‫ي‬
‫اچ‪ .‬په‬
‫ګرچ منځ ته ر ي‬ ‫ي‬ ‫پارون او تحريك سبب‬
‫ې‬ ‫هغ د‬
‫هايپوګاليسيم د ې‬
‫ي‬ ‫چ‬ ‫ې‬
‫چ‬‫(چ د هغو ‪ Norepinephrine‬په وسيله ې‬ ‫نس ې‬ ‫هغ ېك ‪ Adrenergic‬ې‬ ‫ې‬
‫د ‪ Post ganglionic‬سمپاتيك نيورونونو څخه او حن د هغو‬
‫چ د ‪ Adrenal‬غدې د ‪ Medula‬څخه‬ ‫‪ Epinephrine‬په وسيله ې‬
‫اچ) لكه ‪ Palpatation‬يا د زړه د ضبان احساسول‬ ‫افرازېږي منځ ته ر ي‬
‫هيجان توب شامل دي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫‪،‬لړزه او‬
 ‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫رس ېبېه پر دې ‪ cholinergic‬اعراض (د هغو ‪ Acetyl Choline‬په وسيله‬

‫اچ)‬‫چ د ‪ Post Ganglionic‬سمپاتيك نيورونو څخه افرازېږي منځ ته ر ي‬ ‫ې‬
‫حس او ‪.Parasthesia‬‬ ‫ي‬ ‫خوىل كول‪ ،‬د لوږې احساس او حن ېن‬ ‫ې‬ ‫لكه‬
‫هايپوګاليسيم‬
‫ي‬ ‫داش حالت ېك په‬ ‫ې‬ ‫وصق دي يوازې په‬‫ي‬ ‫دغه اعراض غې‬
‫‪،‬چ د ناروغ د پالزما د ګلوكوزو سويه ټيټه وي او وروسته‬ ‫كېي ې‬‫اړوند بلل ې ږ‬
‫ش( ‪.)Whipples Traid‬‬ ‫ژ‬
‫د ګلوكوزو د اخيستلو څخه ېبېته له منځه الړ ي‬
‫نس لكه ‪ Diaphoresis‬او ‪ Pallor‬ډېر معمول دي‪.‬‬ ‫هايپوګاليسيم ې‬
‫ي‬ ‫د‬

‫جګېي‪ ،‬خو دغه نښه هم په‬‫وين ‪ Systolic‬فشار دواړه ې ږ‬ ‫د زړه نبضان او د ې‬

‫اق نيمګړتياوې(‬
‫عصن محر ي‬
‫ي‬ ‫كېي‪ ،‬كله كله‬
‫وصق ډول هركله نه ليدله ې ږ‬
‫ي‬
‫اچ‪ ،‬تل‬
‫موقن ډول منځ ته ر ي‬‫ي‬ ‫‪ )Focal Neurological Defecit‬هم په‬
‫كېي‪.‬‬ ‫اق نيمګړتياوې ډېرې لږ ليدل ې ږ‬‫عصن محر ي‬
‫ي‬ ‫پان‬
‫ې‬
‫اوړونك خطري فكټورونه‪:‬‬
‫ي‬ ‫هايپوګاليسيم منځ ته ر‬
‫ي‬ ‫د‬
‫ډېرواىل له امله منځ ته‬
‫ي‬ ‫نسن‬
‫ي‬ ‫هايپوګاليسيم د انسولينو د مطلق او يا‬
‫ي‬
‫كېي‪:‬‬ ‫چ په الندې حاالتو ېك ليدل ې ږ‬ ‫اچ‪ ،‬ې‬
‫ر ي‬
‫هغ د افراز كونكو درملو) لوړ دوز تطبيق‬ ‫چېته د انسولينو (يا د ې‬‫‪ -۱‬كه ې‬
‫ش او يا هم په غلط ډول واخيستل‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫هغ په وخت ېك بدلون راوړل ي‬ ‫ش‪ ،‬د ې‬ ‫ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ي‬
‫شن له خوا د لوږې‬ ‫ژ‬
‫اش لكه د ې‬ ‫اك ګلوكوزو ېك كمښت ر ي‬ ‫چېې په خور ي‬‫‪ -۲‬كه ې‬
‫(كم ډوډۍ) نه خوړل‪.‬‬ ‫له امله يا د يوه وخت ډوډۍ يا ‪ Snack‬ې‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ش (لكه‬ ‫ژ‬
‫چ د انسولينو اړوند د ګلوكوزو مرصف لوړ ي‬ ‫داش حال ېك ې‬
‫ې‬ ‫‪ -۳‬په‬
‫د تمريناتو په صورت ېك‪).‬‬
‫بېلګ په توګه وروسته د‬
‫‪ -۴‬د انسولينو د حساسيت ېبېته ښه كېدل‪ ،‬د ې‬
‫چ د بدن وزن‬‫كنېول څخه‪ ،‬د تمريناتو څخه وروسته او كله ې‬ ‫ګاليسيم له ړ‬
‫ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫كم كړل ي‬
‫ش (د مثال په‬ ‫ژ‬
‫چ د بدن د ګلوكوزو توليد له كمښت رسه مخامخ ي‬ ‫‪ -۵‬كله ې‬
‫ډول وروسته د الكولو له څښلو څخه‪).‬‬
‫ش (لكه د پښتورګو په‬ ‫ژ‬
‫‪ -۶‬د انسولينو اطراح كه له ستونزو رسه مخامخ ي‬
‫عدم كفايه ېك)‬
‫هايپوګاليسيم) ‪:(Fasting Hypoglycemia‬‬
‫ي‬ ‫د لوږې‬
‫كه څه هم ډېر زيات الملونه د لوږې( ‪)Post absorbtive‬‬
‫چ د ډيابټ د‬
‫ګرچ دلته يوازې د هغو درملو څخه ې‬
‫ي‬ ‫هايپوګاليسيم سبب‬
‫ي‬
‫پېس‬ ‫كلينيك‬ ‫ر‬
‫كېي او زمونږ په هېواد ېك اكېيت‬
‫ې‬ ‫ي‬ ‫درملن لپاره كارول ې ږ‬
‫ې‬
‫كېي‪.‬‬
‫تشكيلوي په خلص ډول يادونه ې ږ‬

‫هغ څخه‬‫چ وروسته د ې‬ ‫كارونك درمل په ېتېه بيا كله ې‬

‫ي‬ ‫ناروغ ته‬
‫ۍ‬ ‫د ډيابټ‬
‫هايپوګاليسيم د منځ ته‬ ‫شد‬ ‫ژ‬ ‫ژ‬
‫ي‬ ‫وڅښلس يا ناروغ ‪ sepsis‬ته والړ ي‬ ‫ي‬ ‫الكول‬
‫داخل‬
‫ي‬ ‫كېي‪ ،‬نور الملونه لكه د ‪ Beta‬ژونكو تومورونه او‬ ‫راتلو سبب ې ږ‬
‫هايپوګاليسيم ستونزې‬
‫ي‬ ‫‪ ،Hyperinsulinism‬د ماشومتوب د وخت د‬
‫كېي‪.‬‬‫ډېرې لږ ليدل ې ږ‬
‫اوړونك درمل‪:‬‬
‫ي‬ ‫هايپوګاليسيم منځ ته ر‬
‫ي‬ ‫د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ازوونك په بدن ېك د ګلوكوزو د توليد څخه‬ ‫ي‬ ‫انسولي او د انسولينو افر‬

‫ك هغه په مرصف رسوي‪.‬‬ ‫مخنيوى كوي او په چټ ۍ‬
‫پروش مخنيوى كوي‪ ،‬مګر په‬ ‫ې‬ ‫ايتانول د ‪ Gluconeogenesis‬د‬
‫اغېه نه كوي‪ ،‬له همدې امله كه يو وګړى د څو ورځو‬ ‫‪ Glycogenolysis‬ې‬
‫وڅس او په لږ اندازه خواړه وخوري د هغو د بدن د‬ ‫ي‬ ‫لپاره ايتانول‬
‫هايپوګاليسيم‬
‫ي‬ ‫خالصېي او په ډيابټ اخته وګړو ېك د‬ ‫ېږ‬ ‫ېرم‬
‫‪ Glycogen‬ز ې‬
‫ګرچ‪.‬‬ ‫ي‬ ‫د منځ ته راتلو سبب‬
‫د ‪ Salicyclate‬په ګروپ اړوند درمل د ګلوكوزو د توليد څخه مخنيوى‬
‫هايپوګاليسيم د منځ ته راتلو‬
‫ي‬ ‫ځين كمو پېښو ېك د‬ ‫ي‬ ‫كوي له دې امله په‬
‫ګرچ ‪.‬‬
‫ي‬ ‫سبب‬
‫‪ Sulfonamides‬د انسولينو افراز د ‪ Beta‬ژونكو څخه هڅوي په ډېرو‬
‫رچ‪.‬‬
‫هايپوګاليسيم د منځ ته راتلو باعث ګ ي‬
‫ي‬ ‫كلينيك پېښو ېك د‬
‫ي‬ ‫لږو‬
‫اغېې لري‬ ‫زهرجن )‪ (toxic‬ې‬
‫ې‬ ‫‪ Pentamidine‬د پانقراس په ‪ Beta‬ژونكو‬
‫هايپوګاليسيم او وروسته د ډيابټ د منځ ته راتلو‬
‫ي‬ ‫په ‪ 10 %‬پېښو ېك د‬
‫ګرچ‪.‬‬
‫ي‬ ‫سبب‬
‫هايپوګاليسيم‬
‫ي‬ ‫‪ Quinine‬هم د انسولينو افراز هڅوي د هغو ناروغانو په‬
‫اخل‪.‬‬ ‫چ په مالريا اخته دي ونډه ي‬ ‫ېك ې‬
‫ېتم ضد درملو ېك ‪ Disopyramide ،Quinidine‬او ‪Cibenzoline‬‬ ‫د ار ي‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫هايپوګاليسيم سبب ګرځېدالى ي‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫‪Diabetes Millitus‬‬ ‫دشکرېناروغ‬

‫ځين نورو درملو ته هم نسب وركړل شوى‬ ‫هايپوګاليسيم منځ ته راتګ ي‬

‫ي‬ ‫د‬
‫انتخان ‪ Beta Blocker‬په ېتېه بيا ‪ ، Propranolol‬له دې امله‬‫ي‬ ‫لكه غې‬
‫هايپوګاليسيم‬
‫ي‬ ‫چ د ‪ Epinephrine‬ګاليسيميك فعاليت او د‬ ‫ې‬
‫ٓ‬
‫‪ Adrenergic‬اعراض د ‪ Beta2 Adrenergic‬اخذو په وسيله‬
‫انتخان ‪Beta1-Adrenergic‬‬‫ي‬ ‫داش حاالتو ېك د‬
‫ې‬ ‫كېي نو په‬‫منځګريتوب ې ږ‬
‫منطق ښكاري‪ ،‬تر‬
‫ي‬ ‫‪ Agonist‬كارونه (لكه ‪ Metoprolol‬او ‪)Atenolol‬‬
‫وش‪.‬‬‫ژ‬
‫هايپوګاليسيم له پرمختګ څخه مخنيوى ي‬
‫ي‬ ‫څو د‬

‫درملنه‪:‬‬
‫هايپوګاليسيم د منځ ته راتګ له خطر رسه مخامخ‬ ‫ي‬ ‫چد‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫(چ‬‫وي د اعراضو د موجوديت په صورت ېك بايد د ګلوكوزو د تابلېتونو ې‬
‫چ په‬ ‫داش خواړو څخه ې‬ ‫ې‬ ‫‪ 20 gr‬ګلوكوز لري)‪ ،‬ګلوكوز لرونكو مايعاتو او‬
‫كاق اندازه ګلوكوز لري استفاده وكړي‪.‬‬ ‫ي‬
‫پوګاليسيم او يا ‪ Neuroglycopenic‬له‬ ‫ي‬ ‫چ د شديدې هاي‬ ‫هغه ناروغان ې‬
‫نس كوالى تر څو خواړه وخوري بايد هغوى ته د وريد له الرې ګلوكوز‬ ‫ژ‬
‫امله ي‬
‫كېي او وروسته‬ ‫ژ‬
‫چ په پيل ېك ‪25 gr‬ګلوكوز ناروغ ته وركول ې ږ‬ ‫ش ې‬‫تطبيق ي‬
‫كېي‪ ،‬ضوري ده تر څو هر ساعت په دوامداره‬ ‫د ګلوكوزو انفيوژن تطبيق ې ږ‬
‫ش‪.‬‬ ‫ژ‬
‫ګاليسيم وكتل ي‬
‫ي‬ ‫توګه د ناروغ‬
‫پوستك الندې يا په عضله ېك‬‫ي‬ ‫چېته وريدي درملنه د اجراء وړ نه وي د‬ ‫كه ې‬
‫چ د لومړي ټايپ‬ ‫كېي‪ ،‬ې‬ ‫‪ 1.0 mg( Glucagon‬د يوه كاهل لپاره) تطبيق ې ږ‬
‫چ د ‪Glycogenolysis‬‬ ‫كېي‪ .‬د دې امله ې‬ ‫ناروغانو لپاره ګټوره درملنه بلل ې ږ‬
‫چ د ګاليكوجن‬ ‫كېي‪ ،‬نو په هغو ناروغانو ېك ې‬ ‫هڅون سبب ې ږ‬ ‫ې‬ ‫پروش د‬‫ې‬ ‫د‬
‫چېې‬ ‫ثابتېي (په ېتېه بيا كه ې‬ ‫ېږ‬ ‫خالض شوي وي ګټور نه‬ ‫ې‬ ‫ېرم ېن‬ ‫ز ې‬
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬

‫اغل وي) همدارنګه د انسولينو‬

‫هايپوګاليسيم د الكولو له امله منځ ته ر ې‬
‫ي‬
‫ښان‬
‫درملن ته ي‬
‫ې‬ ‫هايپوګاليسيم‬
‫ي‬ ‫چ د ډيابټ د دويم ټايپ‬ ‫ ې‬،‫افراز هڅوي‬
،‫رس ېبېه پر دې دا درملنه د لنډې مودې لپاره دوام كوي‬، ‫مرسته ونه كړي‬
‫ تر څو خواړه وخوري او د ګاليكوجن‬،‫ش‬ ‫ژ‬
‫له دې امله بايد ناروغان وهڅول ي‬
.‫ېرم اعاده كړي‬
‫ز ې‬

‫اخځلیکونه‬
1. Intenational Text Book of Diabetes Millitus (Wiley) 3 rd Edition.
2. Current Medical Disease and Diagnosis (2009).
3. Harrison’s Principal of Internal Medicine 17 Edition (2008).
4. The Washington Manual of Medical Theraputic 32 Edition (2007).
5. Hurst’s the Heart 12 Edition (2008).
6. Brauwald 8th Edition (2008).
7. Cecil Medicine 23 Edition.

‫پاى‬
Diabetes Millitus ‫دشکرېناروغ‬
 Publishing Medical Textbooks

Honorable lecturers and dear students!

The lack of quality textbooks in the universities of Afghanistan is a

serious issue, which is repeatedly challenging students and teachers
alike. To tackle this issue we have initiated the process of providing
textbooks to the students of medicine. In the past three years we have
successfully published and delivered copies of 136 different books to
the medical colleges across the country.

The Afghan National Higher Education Strategy (2010-1014) states:

“Funds will be made available to encourage the writing and

publication of textbooks in Dari and Pashtu. Especially in priority
areas, to improve the quality of teaching and learning and give
students access to state – of – the – art information. In the meantime,
translation of English language textbooks and journals into Dari and
Pashtu is a major challenge for curriculum reform. Without this facility
it would not be possible for university students and faculty to access
modern developments as knowledge in all disciplines accumulates at
a rapid and exponential pace, in particular this is a huge obstacle for
establishing a research culture. The Ministry of Higher Education
together with the universities will examine strategies to overcome this
deficit. One approach is to mobilize Afghan scholars who are now
working abroad to be engaged in this activity.”

Ketabton.com
Students and lecturers of the medical colleges in Afghanistan are
facing multiple challenges. The out-dated method of lecture and no
accessibility to updates and new teaching materials are the main
problems. The students use low quality and cheap study materials
(copied notes & papers), hence the Afghan students are deprived of
modern knowledge and developments in their respective subjects. It
is vital to compose and print the books that have been written by
lecturers. Taking the situation of the country into consideration, we
desperately need capable and professional medical experts who can
contribute to improving the standard of medical education and Public
Health throughout Afghanistan. Therefore enough attention should be
given to the medical colleges.
For this reason, we have published 136 different medical textbooks
from Nangarhar, Khost, Kandahar, Herat, Balkh and Kapisa medical
colleges and Kabul Medical University. Currently we are working to
publish 20 more medical textbooks for Nangarhar Medical Faculty. It
should be mentioned that all these books have been distributed
among the medical colleges of the country free of cost.

All published medical textbooks can be downloaded from

www.ecampus-afghanistan.org

The book you are holding in your hands is a sample of a printed

textbook. We would like to continue this project and to end the
method of manual notes and papers. Based on the request of Higher
II

Ketabton.com
Education Institutions, there is the need to publish about 100 different
textbooks each year.

As requested by the Ministry of Higher Education, the Afghan

universities, lecturers & students want to extend this project to the
non-medical subjects e.g. Science, Engineering, Agriculture,
Economics, Literature and Social Science. It should be remembered
that we publish textbooks for different colleges of the country who are
in need.

I would like to ask all the lecturers to write new textbooks,

translate or revise their lecture notes or written books and share
them with us to be published. We will ensure quality
composition, printing and distribution to the medical colleges
free of cost.
I would like the students to encourage and assist their lecturers
in this regard. We welcome any recommendations and
suggestions for improvement.

It is worth mentioning that the authors and publishers tried to prepare

the books according to the international standards but if there is any
problem in the book, we kindly request the readers to send their
comments to us or the authors in order to be corrected for future
revised editions.

III

Ketabton.com
We are very thankful to German Aid for Afghan Children and its
director Dr. Eroes, who has provided fund for this book. We would
also like to mention that he has provided funds for 40 other medical
textbooks in the past three years which are being used by the
students of Nangarhar and other medical colleges of the country.

I am especially grateful to GIZ (German Society for International

Cooperation) and CIM (Centre for International Migration &
Development) for providing working opportunities for me during the
past four years in Afghanistan.

In Afghanistan, I would like to cordially thank His Excellency the

Minister of Higher Education, Prof. Dr. Obaidullah Obaid, Academic
Deputy Minister Prof. Mohammad Osman Babury and Deputy
Minister for Administrative & Financial Affairs Prof. Dr. Gul Hassan
Walizai, Chancellor of Nangarhar University Dr. Mohammad Saber,
Dean of Medical Faculty of Nangarhar University Dr. Khalid Yar as
well as Academic Deputy of Nangarhar Medical Faculty
Dr.Hamayoon Chardiwal, for their continued cooperation and support
for this project.

I am also thankful to all those lecturers that encouraged us and gave

us all these books to be published and distributed all over
Afghanistan. Finally I would like to express my appreciation for the
efforts of my colleagues Ahmad Fahim Habibi, Subhanullah and
Hekmatullah Aziz in the office for publishing books.

IV

Ketabton.com
Dr Yahya Wardak
CIM-Expert at the Ministry of Higher Education, February, 2014
Karte 4, Kabul, Afghanistan
Office: 0756014640
Email: textbooks@afghanic.org
wardak@afghanic.org

Ketabton.com
Message from the Ministry of Higher
Education

In history books have played a very important

role in gaining knowledge and science and they are the fundamental
unit of educational curriculum which can also play an effective role in
improving the quality of Higher Education. Therefore, keeping in mind
the needs of the society and based on educational standards, new
learning materials and textbooks should be published for the
students.

I appreciate the efforts of the lecturers of Higher Education

Institutions and I am very thankful to those who have worked for many
years and have written or translated textbooks.

I also warmly welcome more lecturers to prepare textbooks in their

respective fields so that they should be published and distributed
among the students to take full advantage of them.

The Ministry of Higher Education has the responsibility to make

available new and updated learning materials in order to better
educate our students. Finally I am very grateful to German Committee
for Afghan Children and all those institutions and individuals who have
provided opportunities for publishing medical textbooks.

I am confident that this project should be continued and textbooks

can be published in other subjects too.

Sincerely,
Prof. Dr. Obaidullah Obaid
Minister of Higher Education

Ketabton.com
 Kabul, 2014
Book Name Diabetes Mellitus
Author Dr M Naim Hamdard
Publisher Nangarhar Medical Faculty
Website www.nu.edu.af
No of Copies 1000
First Published By Afghanistan Education Foundation (AEF) 2009
2nd Reprint 2014
Download www.ecampus-afghanistan.org
Printed by Afghanistan Times Printing Press

This Publication was financed by German Aid for Afghan Children,

a private initiative of the Eroes family in Germany.
Administrative and Technical support by Afghanic.
The contents and textual structure of this book have been developed
by concerning author and relevant faculty and being responsible for it.
Funding and supporting agencies are not holding any responsibilities.

If you want to publish your textbooks please contact us:

Dr. Yahya Wardak, Ministry of Higher Education, Kabul
Office 0756014640
Email textbooks@afghanic.org

Printed in Afghanistan 2014

Ketabton.com
 ISBN 0 – 936385 – 405
All Copy rights reserved by Afghan Education Foundation (AEF).

Ketabton.com