Rachunek kosztów działań (Activity Based Costing) - przykłady

Zadanie 1.
Przedsiębiorstwo „A” produkuje dwa wyroby X i Y przy zastosowaniu tych samych maszyn i
urządzeń oraz podobnych procesów technologicznych. Szczegółowe dane o wyrobach X i Y
wytworzonych w ciągu miesiąca oraz poniesionych kosztach (zł) zawiera poniższa tabela.

Wyroby
Wyszczególnienie
X Y Razem
Wielkość produkcji 800 szt. 8 000 szt.
Materiały bezpośrednie 24 000 240 000 264 000
Płace bezpośrednie
20 000 200 000 220 000
Koszty pośrednie ?  ?  440 000
Roboczogodziny bezpośrednie
(rh) na jednostkę 1 rh/ 1 rh/
produkcji/ogółem 800 rh 8 000 rh 8 800 rh
Maszynogodziny (mh) na 0,75 mh/ 0,5 mh/
jednostkę produkcji/ogółem 600 mh 4 000 mh 4 600 mh
Liczba dostaw materiałów 7 18 25
Liczba serii produkcyjnych 8 22 30
Liczba partii wyrobów do
wysłania 10 30 40

Na podstawie analizy działań ustalono, że na koszty pośrednie w kwocie 440 000 zł składają

się koszty następujących działań:
 dostaw technicznych 75 000
 technicznego przygotowania maszyn i urządzeń do produkcji 135 000
 utrzymanie maszyn i urządzeń w ruchu 184 000
 pakowania i przygotowania wyrobów do wysłania 46 000
RAZEM 440 000 zł

Skalkulować koszt jednostkowy wyrobu X i Y stosując:

1. tradycyjną kalkulacją doliczeniową; za podstawę rozliczenia przyjąć sumę płac
bezpośrednich,
2. kalkulację uwzględniającą koszty działań (ABC)

1
Rozwiązanie:
1. Tradycyjna kalkulacja doliczeniowa

Narzut kosztów pośrednich = ………

440 000/220000=2………………………………………………..

Kwota kosztów pośrednich rozliczona na wyrób:

X – 2*20 000=40 000

Y – 2*200 000=400 000

Wyniki kalkulacji doliczeniowej

Wyroby
Pozycje kosztów Razem
800 szt. 1 szt. 8 000 szt. 1 szt.
Materiały bezpośrednie 24 000  30 240 000  30 264 000
Płace bezpośrednie 20 000  25 200 000  25 220 000
Koszty bezpośrednie  44 000  55  440 000  55  
Koszty pośrednie  40 000  50  400 000  50  
Koszty ogółem    105    105  

2. Kalkulacja uwzględniająca koszty działań

Obliczenie stawek kosztów działań(koszt jednostkowe działań)

Suma Wielkość
Jednostka miary Stawka kosztów
Rodzaje działań kosztów działania
wielkości działania jednostki działania
działań (ogółem)

1 2 3 4 5 (kol 2/kol 4)
 25 75000zł/25
dostawy materiałów 75 000 dostawa materiałów
dostaw dostawa=3000zł/dostaw
techniczne  30  4500zł/seria
przygotowanie maszyn i 135 000 seria produkcyjna
urządzeń do produkcji
utrzymanie maszyn i maszynogodzina  4600Mh  40zł/mh
184 000
urządzeń w ruch (mh)
pakowanie i  40  1150zł/partia
partia wyrobów do
przygotowanie wyrobów 46 000
wysłania/wydania
do wysłania

2
Rozliczenie kosztów działań na jednostki wyrobów:

Stawka Wielkość Koszty

Rodzaje kosztów działania działania Koszty działania na
Wyrób
działań jednostki przypadając rozliczone na jednostkę wyrobu
działania a na wyroby wyroby ogółem

1 2 3 4 5 (kol 2*kol 4) 6
 7*3000=21 00
dostawy X 0
 3000  7/18
materiałów Y 18*3000=54  26,25=21000/800/6,7
000 5
techniczne
przygotowani
X
e maszyn i  4500  8/22  36 000/99000
Y
urządzeń do
produkcji  45/12,375
utrzymanie
maszyn i X
 40  600/4000  24000/160 000
urządzeń w Y
ruch  30/20
pakowanie i
przygotowani X
 1150  10/30  11500/34500
e wyrobów do Y
wysłania  14,375/4,3125

Koszty jednostkowe wyrobów przy kalkulacji ABC:

Wyrób
Lp. Pozycja kosztów
X Y
1 materiały bezpośrednie  30  30
2 płace bezpośrednie  25  25
3 koszty bezpośrednie  55  55
4 dostawy materiałów  26,25  6,75
techniczne przygotowanie maszyn i
5
urządzeń do produkcji  45  12,375
6 utrzymanie maszyn i urządzeń w ruch  30  20
pakowanie i przygotowanie wyrobów do
7
wysłania  14,375  4,3125
8 koszty pośrednie razem  115,625  43,4375
9 Koszty ogółem  170,625  98,4375

Porównanie kosztów jednostkowych

Koszty pośrednie Koszty ogółem
Podstawa rozliczenia
X Y X Y
System ABC      170,625  98,4375
Tradycyjna kalkulacja doliczeniowa      105  105

3
 Różnica        

Zadanie 2.
W przedsiębiorstwie Z koszty wydziałowe przedstawiają się następująco:

Pozycja kosztowa Wartość

Miernik Liczba jednostek
(nr działania) (zł)
liczba uruchomień
1. Przygotowanie produkcji maszyn 5 (X-3, Y-2) 3 000
2. Przemieszczanie materiałów liczba dostaw 7 (X-4, Y-3) 7 000
3. Konserwacja maszyn i
urządzeń liczba konserwacji 4 (X-3, Y-1) 5 000
Koszty całkowite     15 000

Przedsiębiorstwo w jednym wydziale wytwarza wyroby X i Y. Robocizna bezpośrednia

wynosi odpowiednio dla wyrobu X: 10 000 zł, dla wyrobu Y: 20 000 zł. Dokonaj rozliczenia
kosztów wydziałowych na poszczególne wyroby, wykorzystując do tego:
1. Tradycyjne rozliczenie kosztów, w którym kluczem rozliczeniowym do kosztów
wydziałowych jest jeden miernik, np. robocizna bezpośrednia wyrobów.
2. Rachunek kosztów działań.

Rozwiązanie:

1. Tradycyjne rozliczenie kosztów

Narzut kosztów pośrednich = 0,5

Rozliczenie kosztów wydziałowych na produkt:

X:5000
y-10000

4
Y:

x-

2. Kalkulacja uwzględniająca koszty działań

Obliczenie stawek kosztów działań

Suma Wielkość Stawka kosztów

Jednostka miary
Rodzaje działań kosztów działania jednostki
wielkości działania
działań (ogółem) działania

1 2 3 4 5 (kol 2/kol 4)
1. Przygotowanie liczba uruchomień  5  600
produkcji 3 000 maszyn
2. Przemieszczanie  7  1000
materiałów 7 000 liczba dostaw
3. Konserwacja maszyn i  4  1250
urządzeń 5 000 liczba konserwacji

Rozliczenie kosztów działań na jednostki wyrobów:

Koszty
Stawka Wielkość Koszty
działania
kosztów działania działania
Rodzaje działań Wyrób na
jednostki przypadająca rozliczone na
jednostkę
działania na wyroby wyroby ogółem
wyrobu
1 2 3 4 5 (kol 2*kol 4) 6
1. Przygotowanie  600
X
 3/2  1800/1200
produkcji Y  
2. Przemieszczanie X
 1000  4/3  4000/3000
materiałów Y  
3. Konserwacja maszyn  1250 X
 3/1  3750/1250
i urządzeń Y  

5
Koszty jednostkowe wyrobów przy kalkulacji ABC:
Wyrób
Lp. Pozycja kosztów
X Y
1 Rob bezp 10 000 20 000
2 Koszty pośrednie 9550 5450
3 Razam 19 550 25450
4    
5    
   

Porównanie kosztów jednostkowych

Koszty pośrednie Koszty ogółem
Podstawa rozliczenia
X Y X Y
System ABC        
Tradycyjna kalkulacja doliczeniowa        
Różnica        
Zadanie 3.

W Zakładzie produkcyjnym ABC wykonywane są dwa produkty X i Y. Przedsiębiorstwo

stosuje rachunek działań (ABC) na potrzeby, którego określono trzy działania.

Nośnik kosztów Planowane koszty pośrednie

Transport surowców kg surowców (200 000 kg) 800 000
Przestawienie maszyn liczba partii produkcyjnych (700) 140 000
Wysyłka do odbiorców liczba wysyłek (350) 175 000
Rezem 1 115 000

Ponadto otrzymano następujące dane o produktach:

produkt X produkt Y
wiek, produkcji w szt. 10 000 5 000
koszty bezpośrednie 1 800 000 1 300 000
zvużycie surowców w kg 50 000 150 000
liczba partii
produkcyjnych 500 200
liczba wysyłek 150 200

Wykorzystując rachunek kosztów działań oraz powyższe dane, obliczyć jednostkowy koszt
produktu X.

Rozwiązanie:

Obliczenie stawek kosztów działań

6
 Suma Wielkość Stawka kosztów
Jednostka miary
Rodzaje działań kosztów działania jednostki
wielkości działania
działań (ogółem) działania

1 2 3 4 5 (kol 2/kol 4)
Transport surowców 800000 kg surowców  200000  4 Zl/kg
liczba partii
Przestawienie maszyn    200
produkcyjnych

Wysyłka do odbiorców liczba wysyłek    500

Rozliczenie kosztów działań na jednostki wyrobów:

Koszty
Stawka Wielkość Koszty
działania
kosztów działania działania
Rodzaje działań Wyrób na
jednostki przypadająca rozliczone na
jednostkę
działania na wyroby wyroby ogółem
wyrobu
1 2 3 4 5 (kol 2*kol 4) 6
X  50 000/150  200000/6000
Transport surowców  4
Y 000 00  20/120
X
Przestawienie maszyn      
Y  10/8
X
Wysyłka do odbiorców      
Y  7/20

Koszty jednostkowe wyrobów przy kalkulacji ABC:

Wyrób
Lp. Pozycja kosztów
X Y
1 Ko,bezpośrednie  180  260
2 Koszty pośrednie    
3 -transp  20  120
4 -przest  10  8
5 -wysy  7,5  20
6 Razem koszt wytw  217,5  408
7    
8    
9    

7
Zadanie 4. [źródło G.K. Świderska]
Lokalny producent wytwarza jeden produkt, który jest sprzedawany trzem klientom:
 Klient A (spółdzielnia 10 drobnych sklepów) 10 000 szt. rocznie
 Klient B (supermarket) 10 000 szt. rocznie
 Klient C (supermarket) 10 000 szt. rocznie
Pełny jednostkowy koszt wytworzenia produktu 15,00
Cena sprzedaży do sklepów 25,00

Koszty działań związanych z obsługą klientów w rozpatrywanym okresie

Działania Roczny koszt
Wizyty handlowców 30 000
Ekspedycja dostaw wg harmonogramu 34 000
Ekspedycja dostaw natychmiastowych 5 000
Dodatkowe znakowanie produktów 6 000
Transport dostaw 70 000
Obsługa zwrotów 5 000
Razem koszty obsługi klientów 150 000

Analiza niektórych danych o sprzedaży do klientów

Wyszczególnienie Klient A Klient B Klient C Razem
Liczba wizyt handlowców 500 50 50  
Liczba dostaw wg harmonogramu 250 50 40  
Liczba dostaw natychmiastowych - - 10  
Liczba samochodo-km dla 1 dostawy 100 20 40  
Liczba zwrotów - 5 15  
Wymagania dodatkowe znakowania produktów Nie Nie Tak  

8
Wybór nośników kosztów i kalkulacja kosztów na jednostkę nośnika
Wolumen nośnika kosztów Przeciętny
Całkowity
koszt na
Działanie Nośnik kosztów Klient Klien Klient koszt
Razem jednostkę
A tB C działania
nośnika

Liczba wizyt
Wizyty handlowców
handlowców        600  30 000  50zł/wiz
Ekspedycja dostaw Liczba dostaw wg
wg harmonogramu harmonogramu        340  34000  100
Liczba dostaw
Ekspedycja dostaw
natychmiastowyc
natychmiastowych
h        10  5000  500
Dodatkowe Liczba
znakowanie znakowanych
produktów produktów        10 000szt  6000  0,6zl
Liczba
Transport dostaw samochodo-km  25  28000sk
dla 1 dostawy 000  1000  2000 m  70 000  2,5zl/skm
Obsługa zwrotów Liczba zwrotów    5  15  20  5000  250
Liczba samochodo-km na 1 dostawę – liczba dostaw wg harmonogramu i natychmiastowych.

Kalkulacja kosztów klienta

Działanie Kalkulacja Klient A Klient B Klient C Razem

Wizyty handlowców Liczba wizyt handlowców

 25000  2500  2500  30000
Ekspedycja dostaw wg Liczba dostaw wg
harmonogramu harmonogramu  25000  5000  4000  34 000
Ekspedycja dostaw Liczba dostaw
natychmiastowych natychmiastowych      5000  5000

Dodatkowe znakowanie Liczba znakowanych

produktów produktów
     6000  6000
Liczba samochodo-km
Transport dostaw
dla 1 dostawcy  62500  2500  5000  70 000
Obsługa zwrotów Liczba zwrotów    1250  3750  5000
 150
Razem koszty klientów
 112500  11250  26250 000

Kalkulacja rentowności klientów

Wyszczególnienie Klient A Klient B Klient C Razem
Rozmiary sprzedaży (szt.)  10 000      
Przychody ze sprzedaży  250 000  250 000  250 000  
Koszty wytworzenia
sprzedanych produktów  150 000  150 000  150 000  
Marża brutto  100 000  100 000  100 000  

9
 Koszty klienta  112500  11250  26250  
Marża klienta  -12 500  88 750  73 750  
Rentowność
(marża klienta/przychody)  -0,05  0,355  0,295  

Tradycyjna kalkulacja rentowności klienta

Klient
Wyszczególnienie Klient A Klient C Razem
B
       
Przychody ze sprzedaży        
Koszt wytworzenia sprzedanych
produktów        
 10000
Marża brutto
 100 000 0  100 000  
Narzut kosztów sprzedaży
(20% przychodów)  50 000  50000  50 0000  
Marża klienta  50000  50 000  50 000  
Rentowność
(marża klienta/przychody)  20%  20%  20%  
*Wskaźnik narzutu kosztów sprzedaży = Koszty sprzedaży/Przychody x 100%

Zadanie 5.
W firmie produkcyjne RAY wyróżniono 4 kategorie kosztów pośrednich produkcyjnych. W
przyszłym roku firma spodziewa się, że zostaną poniesione następujące koszty:
 Koszty napraw i remontów maszyn produkcyjnych 510 000
 Koszty przemieszczania materiałów 250 000
 Koszty przestawiania maszyn 60 000
 Koszty kontroli jakości 210 000
 RAZEM 1 030 000

Firma zamierza przystąpić do przetargu, którego wygranie może przyczynić się do

nawiązania korzystnej współpracy w przyszłości. Dotychczas oferty kalkulowane były jako
pełny koszt wytworzenia plus 10%.
Szacunkowe dane dotyczące zlecenia przedstawiają się następująco:
 Materiały bezpośrednie 30 000
 Płace bezpośrednie 24 000 (8 000 godz.)
 Liczba przemieszczeń 100
 Liczba kontroli jakości 120
 Liczba przestawień maszyn 24
 Liczba maszynogodzin 4 000

Dyrektor do spraw produkcji słyszał o nowym sposobie kalkulacji kosztów pośrednich, który
wykorzystuje koszty czynności i nośniki kosztów czynności. W ciągu całego przyszłego roku
aktywność jest planowana na następującym poziomie:

10
  Przepracowanych zostanie maszynogodzin 60 000
 Całkowita liczba przemieszczeń materiałów w ciągu roku 20 000
 Przestawienia maszyn 3 000
 Kontrole jakości 12 000

Jaka część planowanych kosztów pośrednich produkcji będzie alokowana na koszt zlecenia
jeśli firma zastosuje rachunek kosztów działań.

Rozwiązanie:

Obliczenie stawek kosztów działań

Suma Wielkość Stawka kosztów

Jednostka miary
Rodzaje działań kosztów działania jednostki
wielkości działania
działań (ogółem) działania

1 2 3 4 5 (kol 2/kol 4)
Naprawa i remonty maszyn maszynogodzina
   8,5
produkcyjnych (mh)

Przemieszczanie materiałów liczba dostaw    12,5

Przestawianie maszyn liczba przestawień    20

Kontrola jakości liczba kontroli    17,5

Rozliczenie kosztów działań na zlecenie:

Stawka Wielkość Koszty

kosztów działania działania
Rodzaje działań Zlecenie
jednostki przypadająca rozliczone na
działania na zlecenie zlecenie

1 2 3 4 5 (kol 2*kol 4)

11
 Naprawa i remonty
  Z    34 000
maszyn produkcyjnych
Przemieszczanie
  Z    1250
materiałów

Przestawianie maszyn   Z    480

Kontrola jakości   Z    2100

Koszty jednostkowe zlecenia przy kalkulacji ABC:

Zlecenie
Lp. Pozycja kosztów

 Materiały bezpośrednie 30 000

1
Płace bezpośrednie 24 000  
2 Koszty pośrednie 37 830   
3 Razem 91830  
4  
5  
6  
7  
8  
9   
Zadanie 6. [źródło G.K. Świderska]
Przedsiębiorstwo produkcyjne stosuje rachunek kosztów działań. Proces produkcyjny składa
się z 6 działań:
1. Przygotowanie produkcji
2. Obróbka mechaniczna
3. Montaż komponentów
4. Kontrola jakości produktów
5. Gospodarka materiałowa
6. Nadzór technologiczny
Przygotowanie produkcji polega na planowaniu produkcji i przezbrojeniu urządzeń. Obróbka
mechaniczna i montaż komponentów to podstawowe działania produkcyjne. Kontrola jakości
odbywa się na specjalnym stanowisku po zakończeniu produkcji. Gospodarka materiałowa
obejmuje magazynowanie i transport wewnątrzzakładowy komponentów.

Koszty działań produkcyjnych dla miesiąca wynoszą 450 000 zł i są związane z

następującymi zasobami:
pracownicy produkcji (50 etatów) 220 000
magazynierzy (8etatów) 20 000
technolodzy (5 etatów) 30 000
obrabiarki (10 stanowisk) 140 000
urządzenia do montażu komponentów (5
stanowisk) 6 000
urządzenia do pomiaru jakości (1 stanowisko) 12 000

12
 wózki transportowe (8szt.) 2 000
hala fabryczna (2.000 m2) 20 000
450 000

Pracownicy produkcyjni poświęcają w ciągu miesiąca 600 godz. na przezbrojenie urządzeń,

6000 godz. na obróbkę mechaniczną i 2200 godz. na montaż komponentów. Technolodzy
poświęcają 30% czasu na planowanie produkcji, 30% na kontrolę jakości produktów i 40% na
nadzór technologiczny. Hala fabryczna wykorzystywana jest następująco (w m2):
stanowiska obrabiarek 1 000
stanowiska montażu 500
Magazyny 200
drogi transportowe 100
stanowisko kontroli jakości 100
biuro nadzoru technicznego 100
2 000

Polecenie:
Skalkulować koszty działań wykonywanych w przedsiębiorstwie.

Rozwiązanie:

obróbka
przygoto- mont
Działania mechani- kontrola gospodarka nadzór
wanie
czna jakości materiało- technologi-
produkcji kompone-
produktów wa czny
24000 ntów
300 000
Zasoby
pracownicy  600h*25=1  6000*25=15  2200*25=5
produkcji 5 000 0 000 5 000  _  -  -
magazynierzy  -  -  -  -  20 000  -
technolodzy  9000  -  -  9000  -  12000
obrabiarki  -  140 000  -  -  -  -
urządzenia do
montażu
komponentów  -  -  6000  -  -  -
urządzenia do
pomiaru jakości  -  -  -  12 000  -  -
wózki transportowe  -  -  -  -  2000  -
hala fabryczna    10 000  5000  1000  3000  1000

Koszt pracy 1h pracownika prod= 220 000zł/8800H=25zl/h

13
Zadanie 7. [źródło G.K. Świderska]
Przedsiębiorstwo Innowacja S.A. wytwarza produkt A. Przedsiębiorstwo to przygotowuje
budżet pośrednich kosztów produkcji oparty na rachunku kosztów działań na kolejny kwartał.
Planowany poziom produkcji w kwartale wynosi 100 000 szt. Przedsiębiorstwo posiada
następujące informacje o wykonywanych działaniach produkcyjnych, wytwarzanym
produkcie i kosztach zasobów niezbędnych do wykonania działań produkcyjnych:

Działanie Opis
Przygotowanie produkcji Przygotowanie produkcji odbywa się przed
każdą partią produkcyjną. Czas
przygotowania produkcji jest niezależny od
wielkości serii i jest zbliżony dla obu
rodzajów produktów.
Obróbka Obróbka wykonywana jest maszynowo.
Posiadana linia produkcyjna jest w dużej
mierze zautomatyzowana i wymaga
nielicznej lecz wykwalifikowanej obsługi.
Montaż Montaż wykonywany jest ręcznie. Czas
montażu jest uzależniony od liczby
elementów składających się na dany wyrób.
Przedsiębiorstwo może zatrudnić
dodatkowych pracowników działu montażu.
Koszt utrzymania jednego pracownika
wynosi 2 000 zł miesięcznie i jest on w

14
 stanie zmontować do 10 000 elementów
miesięcznie.
Lakierowanie Lakierownie wykonywane jest ręcznie, przy
użyciu specjalistycznych urządzeń
lakierniczych.

Wielkość partii produkcyjnej 500 szt.(200 partii)

Czas obróbki 0,2 mh/szt.
Liczba elementów 5 elem.
Czas lakierowania 0,2 rg/szt.

Zasoby elastyczne zużywane na jednostkę nośnika

Działania Nośnik kosztów działania zł/nośnik
Przygotowanie produkcji Liczba partii 60
Obróbka Liczba mh 12
Montaż Liczba elementów 0,05
Lakierowanie Liczba rg 8

Zasoby zaangażowane
Działania Koszty Dostępność działań Stawka zasobów
Przygotowanie produkcji 30 000 200 partii 150
Obróbka 625 000 25 000 mh 25
Montaż 84 000 420 000 elem 0,2
Lakierowanie 40 000 20 000 rg 2

Polecenie:
1. Określić stawki zasobów zaangażowanych na jednostkę działania.
2. Określić zapotrzebowanie na poszczególne działania i odpowiedzieć na pytanie czy
przedsiębiorstwo posiada odpowiednie zasoby, aby wykonać plan produkcji.
3. Określić planowane niewykorzystanie działań.
4. Ustalić planowane koszty zasobów elastycznych, wykorzystanych zasobów
zaangażowanych oraz niewykorzystanych.

Rozwiązanie:

Zapotrzebowanie na działania:

Planowane Planowane
Działania Dostępność działań zapotrzebowanie na niewykorzystanie
działania działań
Przygotowanie produkcji 200 partii 200p 0
15
Obróbka 25 000 mh 0,2*100 000=20 000 5000
Niedobór na
Montaż 420 000 elem 100000*5=500000
80 000elem
Lakierowanie 20 000 rg 20 000 0

Kosztów zasobów Koszty zasob elast Koszty zasobów

zagna wykorzy zagna newyk
200*150 =30000 200*60=120 00 0
20000*25=500 000 20 000*12=240 000 5000*25=125 000
84 000+16 000 500 000*0,05 0
40 000 20 000*8 0

16