ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΛ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Χαράλαμπος Βουρλίδας - Φιλόλογος

-1-
-2-
 1. ΠΑΙΔΕΙΑ - ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΙ
Παιδεία _ ευρύτερη έννοια
Είναι η διαδικασία αγωγής, η οποία με τη μετάδοση της γνώσης έχει σκοπό να συμβάλλει
στην πνευματική καλλιέργεια και την ηθική διαμόρφωση του ανθρώπου.
Είναι η μεταβίβαση των υλικών και των πνευματικών επιτευγμάτων από τη μια γενιά
στην άλλη, καθώς και η καλλιέργεια όλων εκείνων των ικανοτήτων με τις οποίες η
νεότερη γενιά θα μπορέσει να βελτιώσει τις κατακτήσεις των προηγούμενων και να τις
εμπλουτίσει.

Φορείς παιδείας
Παιδεία παρέχεται από την οικογένεια, το σχολείο, τις κοινωνικές ομάδες
(συναναστροφές), τους θεσμούς, τα ΜΜΕ, το στρατό, την εκκλησία, το αντικείμενο
εργασίας, την παράδοση, τις μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας (βιβλίο, θέατρο,
κινηματογράφος, πολιτιστικές δραστηριότητες κλπ).

Εκπαίδευση
Ο όρος αναφέρεται στην αγωγή - μόρφωση που λαμβάνει κανείς στο σχολείο ή σε κάποιο
άλλο διδακτήριο (π.χ. ινστιτούτο ξένων γλωσσών) και καταμετράται με τα τυπικά
προσόντα που αποκτά κάποιος από τέτοια σχολεία (πτυχία, βεβαιώσεις, απολυτήρια).
Αποτελεί την επίσημη έκφραση της παιδείας: είναι σύστημα θεσμοθετημένο από το
Σύνταγμα και κατευθύνεται κατά κύριο λόγο από το κράτος. Πρόκειται δηλ. για την
οργανωμένη και συστηματική παρέμβαση εκ μέρους της Πολιτείας με στόχο την παροχή
γνώσεων και εφοδίων και τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.

Η εκπαίδευση αποτελεί θεμελιώδη κοινωνικό θεσμό, που μέσα από συγκεκριμένες

διαδικασίες στοχεύει στη μετάδοση γνώσεων και αξιών, προκειμένου ο νέος να
αφομοιώσει τους συλλογικούς κανόνες και να ενταχθεί ομαλά στο κοινωνικό σύνολο.

Ανθρωπιστική παιδεία! εκπαίδευση: είναι αυτή που πιστεύει στον άνθρωπο, στην
ιδιαίτερη αξία και μοναδικότητά του, σέβεται αυτόν και αποσκοπεί στην πολύπλευρη
μόρφωση και την ευρύτερη καλλιέργειά του.

Τεχνοκρατική παιδεία! εκπαίδευση: είναι εκείνη που με τις γνώσεις, τις αξίες και τα
πρότυπα που προσφέρει στους νέους, τους προετοιμάζει ώστε να γίνουν οι αυριανοί
ειδικοί επιστήμονες-τεχνοκράτες. Είναι μια παιδεία-εκπαίδευση περισσότερο
εξειδικευμένη, που προετοιμάζει τους νέους για την είσοδό τους στην παραγωγική
διαδικασία, την παροχή κάποιων συγκεκριμένων υπηρεσιών μέσα από το αυριανό τους
επάγγελμα.

-3-
 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ
ΜΑΣ
1. Διδακτικό προσωπικό: ελλιπής κατάρτιση εκπαιδευτικών αναφορικά με την
παιδαγωγική γνώση αλλά και την εξειδίκευση στο αντικείμενο της διδασκαλίας. Άλλα
προβλήματα: χαμηλές αμοιβές, ελλιπής επιμόρφωση, αυταρχική συμπεριφορά, απουσία
ουσιαστικής επαφής με τους μαθητές, έλλειψη εξωσχολικής πολιτιστικής δραστηριότητας
με τους μαθητές.

2. Μαθητές: απουσία συνεργασίας και καλλιέργειας συλλογικής συνείδησης, αίσθηση ότι

το σχολείο είναι μια αγγαρεία, έλλειψη πρωτοβουλίας και υπευθυνότητας,
παθητικοποίηση, αμέθοδη μελέτη, εξουθένωση από παραπαιδεία και φροντιστήρια κάθε
είδους, πίεση χρόνου, πίεση ψυχολογική, απογοήτευση, εγκατάλειψη σπουδών από
οικονομική δυσπραγία ή ανέχεια.

3. Η αξιολόγηση του μαθητή περιορίζεται στο βαθμό επίδοσης σε ένα μάθημα και δεν
περιλαμβάνει ευρύτερα στοιχεία της προσωπικότητάς. Έτσι, όμως, εκτός των άλλων, δεν
αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες κλίσεις, οι πιθανές ειδικές ικανότητές του.

4. Εξάλλου, ο τρόπος αξιολόγησης και το εξεταστικό σύστημα αναπτύσσουν τη

βαθμοθηρική διάθεση με στόχο την επιτυχία στις Γενικές Εξετάσεις και όχι την αγάπη για
τη γνώση γενικά. Ακόμη, μετατρέπουν τις αναγκαίες σχέσεις άμιλλας μεταξύ των
μαθητών σε ανταγωνιστικές και προκαλούν άγχος.

5. Προγράμματα σπουδών/ παρεχόμενη γνώση:

• ως περιεχόμενο:
-αναχρονιστική, παρωχημένη γνώση
-μη εναρμονισμένη με τις σύγχρονες εξελίξεις - απαιτήσεις -έλλειψη σύνδεσης με την
κοινωνία και τους τομείς της (οικονομία, πολιτική, επιστήμη, αθλητισμός, τέχνη)
• ως τρόπος μετάδοσης:
-μέθοδοι διδασκαλίας απαρχαιωμένες: δασκαλοκεντρισμός, ελλείπει ο διάλογος, η
εμπειρία, το παράδειγμα, το πείραμα
-ευνοείται η μηχανιστική μάθηση
-δεν καλλιεργείται η κριτική σκέψη
-συχνά ο μαθητής γίνεται απλός δέκτης γνώσεων, χωρίς ανάληψη πρωτοβουλιών
-σχολικά εγχειρίδια που θα ήθελαν περισσότερη φροντίδα

6. Ατελέσφορη ή ανύπαρκτη διδασκαλία του επαγγελματικού προσανατολισμού των νέων,

με συνέπεια τη μη παραγωγική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και την
υπερπληθώρα επιστημόνων (ανέργων).

7. Φιλοσοφία εκπαίδευσης: αδιευκρίνιστη και συγκεχυμένη (δίλημμα ανάμεσα στον

-4-
τεχνοκρατικό! ανθρωπιστικό προσανατολισμό), στόχοι απροσδιόριστοι και γενικοί,
αβέβαιη τύχη των μαθητών μετά τις εξετάσεις.

8. Έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής: κτίρια, εποπτικά όργανα, εργαστήρια, βιβλιοθήκες,

αθλητικοί χώροι.

9. Ελάχιστες δαπάνες για τη παιδεία, άτολμη πολιτική βούληση.

10. Αναντιστοιχία εκπαίδευσης και κοινωνικο-οικονομικών αναγκών της χώρας

μας.

11. Έλλειψη ίσων ευκαιριών, λόγω των κοινωνικών, γεωγραφικών, οικονομικών

ανισοτήτων, και της απουσίας αντισταθμιστικής αγωγής για παιδιά υποβαθμισμένων
περιοχών.

ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Σχολείο
• Εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού θεσμού, ώστε να ανταποκρίνεται στις
σημερινές ανάγκες. Αντιστοιχία του περιεχομένου των σπουδών με τις
τεχνολογικές, πολιτισμικές κ..α. απαιτήσεις του παρόντος και του μέλλοντος.
• Αλλαγή νοοτροπίας: να μη θεωρείται η μέση εκπαίδευση προθάλαμος για την
είσοδο στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
• Απαλλαγή από το στενά τεχνοκρατικό, απλώς εξειδικευτικό της χαρακτήρα.
• Ανθρωποκεντρικός προσανατολισμός. Το σχολείο να αποτελέσει θεσμό γενικής
παιδείας και όχι φορέα ειδικών γνώσεων.
• Ανανέωση μαθημάτων με ουσιαστική διείσδυση σε σύγχρονα αντικείμενα
(οικονομικός κύκλος) - πολλαπλό βιβλίο - εφοδιασμός βιβλιοθηκών.
• Επίτευξη ορθού επαγγελματικού προσανατολισμού των νέων.
• Δάσκαλος: επιτελεί σύνθετο κοινωνικό ρόλο, χρειάζεται αγάπη για το μαθητή και
γνώσεις. Εξοικείωση! γνώση της ψυχολογίας του παιδιού, διάθεση για ουσιαστική
προσέγγιση.
• Από την πλευρά των μαθητών: σεβασμός στους κανόνες του σχολείου, περιορισμός
προκατάληψης απέναντι στους εκπαιδευτικούς.

Κράτος - Πολιτεία
▪ Οικονομική ενίσχυση, κονδύλια για την παιδεία.
▪ Επίγνωση της βαρυσήμαντης αποστολής του σχολείου από μέρους των πολιτικών,
ώστε ο προγραμματισμός της εκπαίδευσης να θεμελιώνεται σε μια ενιαία
συλλογιστική, ανεξάρτητη από τις κυβερνητικές επιλογές.
▪ Οικονομικά κίνητρα στους εκπαιδευτικούς.

-5-
▪ Βελτίωση υλικοτεχνικής υποδομής για την καλύτερη εμπέδωση και
συστηματοποίηση της γνώσης.

Σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης (της οικονομίας, της επικοινωνίας, της πολιτικής, του
πολιτισμού) καθίσταται αναγκαία η σύνδεση της εκπαίδευσης και με τη διεθνή
πραγματικότητα.

Οικογένεια
▪ Να ενσταλάξει στους νέους την αντίληψη ότι η εκπαίδευση αποτελεί φορέα εσωτερικής
ολοκλήρωσης.
▪ Συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών για την απόδοση και τη γενικότερη πορεία του
παιδιού.
▪ Υψηλό μορφωτικό επίπεδο γονέων, σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού.

ΜΜΕ
• Προώθηση προτύπων πνευματικής καλλιέργειας και όχι μόνο υλιστικών
προσανατολισμών.
• Ενίσχυση της εκπαιδευτικής τηλεόρασης, περισσότερες εκπομπές σχετικά με
το βιβλίο.

Πνευματική ηγεσία
Να μην αποστασιοποιείται από τα προβλήματα της νεολαίας και να διοχετεύει
πρότυπα που ανταποκρίνονται στα οράματα του σύγχρονου νέου.

-6-
 2. ΒΙΑ – ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ορισμός
Βία είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο κάποιο άτομο ή κάποια ομάδα χρησιμοποιεί
τη δύναμη για εξαναγκασμό, αφαιρεί την ελευθερία εκλογής και ισοπεδώνει την
προσωπικότητα του ατόμου ή των ατόμων που είναι υποχρεωμένα να την υποστούν.
Σκοπός της βίας είναι πάντοτε η πραγματοποίηση μιας επιθυμίας, η επιβολή μιας
θέλησης, η διατήρηση ή επέκταση εξουσίας, η αναγνώριση του ατόμου ή της ομάδας που
ασκεί βία στον ίδιο του τον εαυτό ή στους άλλους.

Αίτια
α) Οικονομικός τομέας
• Η ανεργία, το χαμηλό βιοτικό και οικονομικό επίπεδο, η άνιση κατανομή του
εισοδήματος
• Το πρότυπο του υλικού ευδαιμονισμού, η τάση για εύκολο πλουτισμό, η έντονη
προβολή υλικών αγαθών (διαφήμιση)
β) Κοινωνικός τομέας
• Η γενικότερη κοινωνική κρίση, τα αδιέξοδα και οι παραλογισμοί της σύγχρονης
κοινωνίας
• Οι κοινωνικές ανισότητες και αδικίες, η εκμετάλλευση
• Το αστυφιλικό ρεύμα, ο αφιλόξενος χαρακτήρας των μεγάλων πόλεων, που ευνοεί την
ανωνυμία, η χαμηλή ποιότητα ζωής
• Η απουσία ορθών διαπροσωπικών σχέσεων
• Η κρίση της οικογένειας
• Χαλαροί κοινωνικοί φραγμοί, ανοχή και αδιαφορία της κοινωνίας
γ) Πολιτικός τομέας
• Ο επαγγελματισμός των πολιτικών και η αδυναμία ικανοποίησης ζωτικών λαϊκών
αιτημάτων
• Ο πολιτικός φανατισμός, που καλλιεργεί την εμπάθεια και διαίρεση στο κοινωνικό
σώμα
• Τα αναξιοκρατικά φαινόμενα και οι κοινωνικές αδικίες, που ενισχύονται από την
ύπαρξη πελατειακών σχέσεων είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε ακραία επιθετικότητα
• Η πολιτική αμφισβήτηση, η επιβολή απάνθρωπων αυταρχικών καθεστώτων, η
κατάχρηση εξουσίας
• Η ύπαρξη άδικων, σκληρών νόμων
• Οι αναρχικές αντιλήψεις
δ) Ηθικός τομέας
• Έκπτωση των ηθικών αξιών και άμβλυνση της καθιερωμένης ηθικής δεοντολογίας
• Έλλειψη ιδανικών και προτύπων, επικράτηση του ατομικισμού και του στείρου
ανταγωνισμού
ε) Ψυχικός τομέας

-7-
• Τα διάφορα συμπλέγματα και αισθήματα μειονεξίας (η βία ως τρόπος επιβεβαίωσης
του Εγώ απέναντι στους άλλους)
• Η αποξένωση, η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια, ο φθόνος, η μανία εκδίκησης
• Βιολογικά αίτια – κληρονομική επιβάρυνση: πολλοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι
υπάρχει ένα ένστικτο βίας ή μια κάποια εκ γενετής διάθεση επιθετικότητας. Η θεωρία
αυτή αμφισβητείται από πολλούς, οι οποίοι θεωρούν πως η επιθετικότητα είναι απόρροια
του περιβάλλοντος και των κοινωνικών συνθηκών.
στ) Πολιτιστικός τομέας
• Η γενικότερη πολιτιστική κρίση
• Η έλλειψη μόρφωσης ή η πλημμελής παιδεία

ζ) Οικογένεια:
• Το οικογενειακό περιβάλλον επιδρά στη διαμόρφωση επιθετικού χαρακτήρα
• Συμβατικές ή διαλυμένες οικογένειες, στις οποίες επικρατούν συγκρούσεις, είναι
δυνατόν να οδηγήσουν τα νεαρά μέλη της σε βίαιη ή παραβατική συμπεριφορά
• Η διεύρυνση του χάσματος γενεών, οι συγκρούσεις και απομάκρυνση από την
οικογενειακή εστία
• Η αδιαφορία των γονιών, η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ γονέων και
παιδιών
η) ΜΜΕ:
• Η προβολή αρνητικών προτύπων
• Η προβολή σκηνών βίας, ιδιαίτερα από τα τηλεοπτικά προγράμματα, γεγονός που
εξοικειώνει τους νέους ανθρώπους με τη βία

Τρόποι αντιμετώπισης
• Ορθή αγωγή από την οικογένεια
• Παροχή ανθρωπιστικής παιδείας από το εκπαιδευτικό σύστημα, για τη διαμόρφωση
ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων
• Η πολιτεία οφείλει:
→ να καταπολεμήσει την ανεργία, δημιουργώντας ευκαιρίες για εργασία
→ να επιδιώξει την εφαρμογή αξιοκρατικών θεσμών, ώστε να εξαλειφθεί η αδικία
→ να μεριμνήσει για τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων (χώροι
άθλησης, βιβλιοθήκες, πολιτιστικοί σύλλογοι)
→ να θέσει φραγμούς στην προβολή σκηνών βίας από τα ΜΜΕ, με ειδικές νομοθετικές
ρυθμίσεις
→ να στρέψει το ενδιαφέρον της στην πρόληψη των φαινομένων βίας, δίνοντας λύση στα
προβλήματα της κοινωνίας και των νέων ανθρώπων

-8-
 3. ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
Με τον όρο ανθρώπινα δικαιώματα εννοούμε εκείνο το σύνολο των ελευθεριών,
των αγαθών και των ενεργειών που δηλώνουν τη δυνατότητα και την αξίωση του
ανθρώπου να σκέπτεται, να εκφράζεται, να αποφασίσει και να ενεργεί χωρίς
εξωτερικούς καταναγκασμούς, παρά μόνο με κάποιους θεμιτούς περιορισμούς, που
υπαγορεύουν τόσο η ύπαρξη συλλογικών κανόνων με τους οποίους διασφαλίζεται η
αρμονική συμβίωση των μελών της κοινωνίας όσο και η τήρηση των ηθικών κανόνων.
Είναι όλα εκείνα τα αγαθά που ταιριάζουν στην ανθρώπινη υπόσταση και την
εξυψώνουν.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι.

• Πνευματικά: Ελευθερία στοχασμού και έκφρασης, ελευθεροτυπία, δικαίωμα στη
μόρφωση, την ενημέρωση.
• Ψυχολογικά: Δικαίωμα στην ψυχαγωγία.
• Κοινωνικά: Ισονομία, ισοπολιτεία, αξιοκρατία, δικαίωμα στην πρόνοια, στην
κοινωνική ασφάλιση (από ασθένεια, ανεργία, γηρατειά).
• Πολιτικά: Εκλέγειν και εκλέγεσθαι, δικαίωμα προσφυγής-αναφοράς για
παραβίαση, δικαίωμα συνέρχεσθαι, απαγόρευση αυθαίρετων συλλήψεων,
φυλακίσεων, εξορίας, βασανιστηρίων.
• Οικονομικά: Δικαίωμα ελεύθερης επιλογής και άσκησης επαγγέλματος, δικαίωμα
του συνεταιρίζεσθαι.
• Πολιτικά δικαιώματα τρίτης γενιάς: διασφάλιση των ιδιαίτερων
χαρακτηριστικών ενός έθνους ή μιας μειονότητας (γλώσσα, θρησκεία), ελεύθερη
επιλογή δόγματος.
• Εθνικά: Δικαίωμα αυτοδιάθεσης λαών, αυτονομία -ανεξαρτησία κ.λ.π.
• Διεθνιστικά: Απαγόρευση δουλείας, φυλετικών διακρίσεων.

Γενικότερα, δικαίωμα ζωής, προστασίας ιδιωτικού ασύλου, απορρήτου επιστολών,

απαγόρευση παρέμβασης στην ιδιωτική ζωή.

Η συνείδηση της προσωπικής αξιοπρέπειας είναι αναπόσπαστη με την αναγνώριση της

ανθρώπινης αξιοπρέπειας των άλλων. Ο άνθρωπος έγραφε ο Μαρξ, αρχικά κοιτάζεται
σαν σε καθρέφτη μόνο στον άλλον άνθρωπο. Η διασφάλιση των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων αποδεικνύει τον τρόπο διαβίωσης μιας κοινωνίας και την ποιότητα που τη
χαρακτηρίζει. Καταδεικνύει το φιλελεύθερο και δημοκρατικό πλαίσιο οργάνωσης και
καλύπτει όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Παγκόσμια προβλήματα:
• Πείνα, στερήσεις, εξαθλίωση, ασθένειες στις τριτοκοσμικές κυρίως χώρες.
• Πόλεμοι, βία, εγκληματικότητα, τρομοκρατία.

-9-
 • Δολοφονίες αντιφρονούντων σε αυταρχικά καθεστώτα
• Ρατσισμός (φυλετικός και κοινωνικός), περιθωριοποίηση έως εξόντωση των
κατώτερων.
• Αφαίρεση του πανδικαιώματος της ζωής.

Ολοκληρωτικά καθεστώτα:
• Απαγόρευση της ελεύθερης διακίνησης ιδεών και έκφρασης των πολιτικών
πεποιθήσεων.
• Στέρηση των δικαιωμάτων του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
• Προπαγάνδα, πλύση εγκεφάλου, λογοκρισία, φίμωση τύπου, παραπληροφόρηση.
• Απαγόρευση της ελεύθερης έκφρασης, έλεγχος των ΜΜΕ.
• Παρακολούθηση επικοινωνιών (κυρίως ηλεκτρονική).
• Παράνομες, χωρίς ένταλμα, συλλήψεις, κρατήσεις, φυλακίσεις πολιτών.
• Στέρηση της κοινωνικοπολιτικής και συνακόλουθα της ατομικής ελευθερίας.

Εκφυλιστικά κοινωνικά φαινόμενα:

• Ανεργία, στέρηση του δικαιώματος της εργασίας.
• Δυσλειτουργία του θεσμού της Παιδείας, στέρηση του δικαιώματος της
ολοκληρωμένης μόρφωσης.
• Καταναλωτική μανία.
• Ετεροκαθορισμός σκέψης και βούλησης.
• Χάσμα μεταξύ κοινωνικών τάξεων,
• Υποβιβασμός της γυναίκας.

Εκφυλιστικά φαινόμενα πολιτικής ζωής:

• Πολιτικός αμοραλισμός.
• Κρίση Δημοκρατίας, η οποία διασφαλίζει τα δικαιώματα του πολίτη.
• Αναξιοκρατία, στέρηση του δικαιώματος ανέλιξης.
• Χρησιμοποίηση των θεσμών για διοχέτευση στο πλήθος της κυρίαρχης ιδεολογίας
(π.χ. η δυσλειτουργία των ΜΜΕ) και στέρηση του δικαιώματος για την
αντικειμενική ενημέρωση. Δυσλειτουργία του θεσμού της Δικαιοσύνης.

Γενικότερα προβλήματα απειλές του ανθρώπου:

• Απειλή πυρηνικής καταστροφής.
• Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος.
• Οικονομική κρίση.
• Εξοπλισμοί, πόλεμοι, επεκτατισμός.
• Παραβιάζεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και αυτοδιαχείρισης των λαών.
• Άγχος, ανασφάλεια για το μέλλον, στέρηση του δικαιώματος στη ζωή.

- 10 -
Παραβίαση των δικαιωμάτων των μειονοτικών πληθυσμών.
• Παραβίαση του δικαιώματος της ανεξιθρησκίας
• Στέρηση του δικαιώματος της μόρφωσης
• Έλλειψη σεβασμού σε ήθη και έθιμά τους
• Διωγμός τους (ρατσισμός)

Αιτίες
• Κύκλοι συμφερόντων οικονομικών, πολιτικών, ιδεολογικών (εταιρείες παραγωγής
όπλων, πολυεθνικές, δημαγωγοί).
• Επεκτατική πολιτική ισχυρών κρατών.
• Ρατσιστικά κινήματα και ιδεολογίες που κατευθύνονται από πολιτικούς και
οικονομικούς κύκλους.
• Χειραγώγηση από τους προαναφερόμενους κύκλους συμφερόντων.
• Αυταρχικές δομές πολιτικών συστημάτων, όπως είναι κυρίως οι δικτατορίες.
• Προκλητικές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες.
• Κρίση ηθικών αξιών, απανθρωποποίηση του ανθρώπου, κανένα ενδιαφέρον για το
συνάνθρωπο και τα δικαιώματά του.
• Χαμηλό μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο. Άγνοια δικαιωμάτων. Αδυναμία
κατανόησης της σημασίας τους.
• Μαζοποίηση.
• Αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον εαυτό του αλλά και από τους συνανθρώπους
του.
• Αδιαφορία για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
• Θεοποίηση του χρήματος, διαφθορά συνειδήσεων, ανηθικότητα.

Τρόποι αντιμετώπισης
• Συνειδητοποίηση της σημασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων για τη διασφάλιση
της προσωπικής αξιοπρέπειας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
• Πνευματική καλλιέργεια μέσω της παιδείας για διαμόρφωση ολοκληρωμένων
προσωπικοτήτων με πίστη στις ανθρωπιστικές αξίες και σεβασμό στον άνθρωπο.
• Ενεργητική παρέμβαση ατόμου σε περιπτώσεις παραβίασής τους στην καθημερινή
ζωή. Η εναπόθεση της ευθύνης στην πολιτεία διαιωνίζει την καταστρατήγησή
τους.
• Συμμετοχή σε συλλογικές δραστηριότητες (κινήματα, οργανώσεις) για έλεγχο
αυθαιρεσιών οποιασδήποτε εξουσίας, προστασία δικαιωμάτων, κατάργηση
ανισοτήτων και εκμετάλλευσης, επικράτηση υψηλών αξιών (ελευθερία, ισότητα,
δικαιοσύνη).
• Αποβολή φανατισμού, μισαλλοδοξίας.

- 11 -
 • Ανθρωπισμός, υπευθυνότητα, κοινωνική, οικουμενική συνείδηση.
• Η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι του πολέμου.
• Συνταγματική κατοχύρωση ολοένα και περισσότερων δικαιωμάτων.
• Δραστηριοποίηση των διεθνών οργανισμών (ΟΗΕ, Διεθνής αμνηστία).
• Διεθνείς συνεργασίες για διασφάλιση των δικαιωμάτων. Δυνατότητα προσφυγής
σε ένα διεθνές δικαστήριο.
• Ισχυροποίηση της Δημοκρατίας και στις τρεις διαστάσεις της (θεωρία, τρόπο ζωής,
πολίτευμα).
• Δραστηριοποίηση των οργανισμών που συστάθηκαν για την προάσπιση των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• Πνευματικοί άνθρωποι: οφείλουν να επισημαίνουν τα δείγματα παραβίασής τους
και να ευαισθητοποιούν τους πολίτες για την περιφρούρησή τους.
• Πολιτεία: συνταγματική κατοχύρωση δικαιωμάτων, εκδημοκρατισμός πολιτικής
ζωής, ανθρωποκεντρικός προσανατολισμός θεσμών, επικράτηση πνεύματος
ισοπολιτείας, μέριμνα για ασθενέστερες τάξεις, άτομα με ειδικές ανάγκες.

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Δείγματα παραβίασης των δικαιωμάτων του παιδιού

• Παιδική πορνεία
• Πώληση παιδιών
• Εκμετάλλευση παιδική εργασίας (παιδιά μικροπωλητές)
• Παιδιά στην επαιτεία
• Παιδιά στη διακίνηση ναρκωτικών
• Παιδιά σε οικιακές εργασίες
• Παιδιά άστεγα
• Παιδιά που λιμοκτονούν

- 12 -
 4. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Διαφήμιση: Η με κάθε τρόπο δημόσια προβολή προσώπων, ιδεών, προϊόντων ή

υπηρεσιών με σκοπό τη γνωστοποίηση των αρετών, του περιεχομένου ή των
προτερημάτων τους.

Επιδράσεις της διαφήμισης

α. θετικές επιδράσεις.
* Πληροφορεί το καταναλωτικό κοινό για τα υπάρχοντα προϊόντα, τη χρησιμότητα και
τις τιμές τους. Ο καταναλωτής μ' αυτό τον τρόπο κερδίζει χρόνο και χρήματα, γιατί
ενημερώνεται γρήγορα και εύκολα για τα προϊόντα της αγοράς, κάνει τις συγκρίσεις του,
αποφεύγει την ταλαιπωρία της αναζήτησης και προβαίνει σε συμφέρουσες αγορές.
* Καλύπτει καθημερινές ανάγκες που κάνουν τη ζωή μας πιο άνετη. Η αγορά
κατακλύζεται όχι μόνο από προϊόντα που θεωρούνται βασικά, αλλά και από ένα πλήθος
άλλων μικροπραγμάτων, που καλύπτουν τις καθημερινές δευτερογενείς ανάγκες μας. Η
γνωστοποίηση τέτoιων προϊόντων θα ήταν αδύνατη χωρίς τη διαφήμιση.
* Συμβάλλει στη δημιουργία άμιλλας και συναγωνισμού με αποτέλεσμα την αύξηση της
παραγωγής και την ποιοτική βελτίωση των προϊόντων. Φέρνει, επομένως, κέρδος στο
καταναλωτικό κοινό.
* Σημαντική είναι η συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη. Η παραγωγή, η διάδοση
και η κατανάλωση προϊόντων ευνοεί τη δημιουργία βιομηχανιών και βιοτεχνιών με
άμεση οικονομική ωφέλεια τόσο για τα άτομα, όσο και για τις χώρες τους. Όταν μάλιστα
τα παραγόμενα αγαθά γίνονται γνωστά μέσω της διαφήμισης και απορροφώνται από
αγορές του εξωτερικού, εξοικονομείται πολύτιμο συνάλλαγμα.
* Πολλές φορές δίνει τη δυνατότητα απορρόφησης αγαθών, που η υπερπαραγωγή τους
θα δημιουργούσε προβλήματα στους παραγωγούς αλλά και στην πολιτεία,
* Συμβάλλει μερικώς στον περιορισμό της ανεργίας. Αρκετά άτομα ασχολούνται με τη
διαδικασία παραγωγής και παρουσίασης μιας διαφήμισης: Ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι,
γραφίστες, αφισοκολλητές, τεχνίτες είναι μερικοί κλάδοι εργαζομένων, που θεωρούνται
απαραίτητοι για την ικανοποιητική παρουσίαση μιας διαφήμισης.
* Καλλιεργεί την καλαισθησία. Οι αισθητικά προσεγμένες διαφημίσεις «διασκεδάζουν
το μάτι» (Μπλεζ Σαντράρ) και εθίζουν το άτομο στην αρμονία χρωμάτων, σχημάτων
και αναλογιών.
* Ευνοεί την πολιτιστική ανάπτυξη. Όταν η διαφήμιση αναφέρεται σε θέματα που
σχετίζονται με το θέατρο, τη μουσική, τη ζωγραφική και, γενικότερα, με την
πολιτιστική μας κληρονομιά, αποτελεί σημαντικό παράγοντα πολιτιστικής ανάπτυξης
β. Αρνητικές επιδράσεις.
* Πολλαπλασιάζει τις ανάγκες του ατόμου και δημιουργεί τάσεις υπερκαταναλωτισμού.
Διεγείροντας την αγοραστική επιθυμία οδηγεί στη χωρίς μέτρο αγορά περιττών υλικών

- 13 -
αγαθών. Η κατανάλωση γίνεται το μοναδικό «όραμα»και η ύψιστη επιδίωξη. Ο
άνθρωπος, όπως εύστοχα παρατηρήθηκε, δεν καταναλώνει πια για να ζει, αλλά ζει, για
να καταναλώνει.
* Παραπληροφορεί και αποπροσανατολίζει από την πραγματική πληροφόρηση.
Προβάλλει τις θετικές πλευρές του διαφημιζόμενου προϊόντος και αποσιωπά τις
αρνητικές. Δεν είναι, βέβαια, λίγες και οι φορές που προβάλλει και ανύπαρκτα
προτερήματα.
* Δημιουργεί άγχος για την απόκτηση των διαφημιζόμενων αγαθών. Τα άτoμα
κυριευμένα από το καταναλωτικό «όραμα», που έντεχνα προωθεί η διαφήμιση, δεν
μπορούν να αποκτήσουν την ψυχική τους ηρεμία. Όταν δεν μπορούν να ικανοποιήσουν,
έστω και μερικώς, την καταναλωτική τους βουλιμία, αδημονούν, αισθάνονται
εξοφλημένα και καταλαμβάνονται από φθόνο και ζήλια εναντίον αυτών που διαθέτουν
καταναλωτικά αγαθά.
* Συμβάλλει στη δημιουργία φαινομένων κοινωνικής παθογένειας. Δεν είναι λίγες οι
φορές που τα άτομα φθάνουν στη βία και στο έγκλημα, για να εξασφαλίσoυν «τα αγαθά»
που αφειδώλευτα διαφημίζουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Άλλοι πάλι νέοι
απογοητευμένοι οδηγούνται στους επίγειους παράδεισους των ναρκωτικών.
* Οδηγεί στην πνευματική και πολιτιστική υποβάθμιση. Ο καταναλωτικός μονόδρομος
και η δημιουργία πρόσθετων, πλαστών αναγκών εξαναγκάζει το άτομο να εργάζεται
περισσότερες ώρες, με αποτέλεσμα να μη μένει χρόνος για ενασχόληση με πνευματικά
και πολιτιστικά θέματα, όπως θέατρο, μουσική, λογοτεχνία και άλλες παρόμοιες
ενασχολήσεις. Η διαφήμιση θεοποιώντας τα καταναλωτικά αγαθά τοποθετεί την
«καταναλωτική προσωπικότητα στη θέση της ανθρώπινης». (Dieter Duhm)
* Με τη δημιουργία της κοσμοαντίληψης, που προωθεί η διαφήμιση, ότι δηλαδή η
ευτυχία βρίσκεται στην κατανάλωση, συμβάλλει στην απομάκρυνση του ατόμου από τα
κοινωνικο - πολιτικά ενδιαφέροντα.
* Η διαφήμιση, μέσω της τηλεόρασης, με τον ήχο, την εικόνα και τη μουσική
αιχμαλωτίζει τη σκέψη, νεκρώνει την κρίση και μεταβάλλει το άτομο σε εξαρτημένο,
άβουλο και παθητικό δέκτη μηνυμάτων. Το αποχαυνώνει, το αλλοτριώνει και το
αδρανοποιεί. Μ' αυτό τον τρόπο μπορεί εύκολα να το χειραγωγεί και να το οδηγεί στην
τυφλή αποδοχή οποιουδήποτε ιδεολογικό - πολιτικού ρεύματος.
* Με τον καταιγισμό των μηνυμάτων πετυχαίνει την «πλύση εγκεφάλου».
Προπαρασκευάζει την επιθυμία και την αισθητική του ατόμου. Οι αισθητικές του
αντιλήψεις είναι οι αντιλήψεις του διαφημιστή. Τι είναι «μόδα», πώς θα είμαστε στη
μόδα και τι θα μας αρέσει τα έχουμε εναποθέσει στη διαφήμιση. Προσωπικές επιλογές
δεν υπάρχουν. Επιλέγουν άλλοι για μας. Μ' αυτό τον τρόπο η διαφήμιση μας στερεί την
ελευθερία της βούλησης, την ψυχολογική μας ελευθερία, καταστάσεις που δημιουργούν
και ηθικό πρόβλημα.
* Προσβάλλει και εξευτελίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Ο άνθρωπός γίνεται το
μέσο για εξοικονόμηση χρημάτων. Η εκμετάλλευση και ο διασυρμός της γυναίκας, μέσω
της διαφήμισης, αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα του εξευτελισμού της ανθρώπινης

- 14 -
αξιοπρέπειας. Εύστοχα επισημαίνει ο Έριχ Φρομ: ..0 καθένας για τον άλλον είναι
εμπόρευμα».
* Διαστρεβλώνει και κακοποιεί τη γλώσσα. Η γλώσσα της διαφήμισης είναι
συνθηματική. Στόχος της περισσότερο είναι να εντυπωσιάσει, να συναρπάσει, παρά να
πει.
* Μολύνει και ρυπαίνει το περιβάλλον. Οι γιγαντοαφίσες, οι πινακίδες στους δρόμους,
οι τοιχοκολλήσεις και άλλες ποικίλες μορφές της διαφημιστικής πρακτικής δημιουργούν
απαράδεκτη αισθητική ρύπανση.
* Αυξάνει υπερβολικά τις τιμές των προϊόντων. Το κόστος της διαφήμισης πέφτει τελικά
στους ώμους των καταναλωτών.
* Εκνευρίζει το άτομο. Πολλές φορές η επιλογή του χρόνου προβολής της είναι τέτοιος
που διακόπτει τη ροή του προγράμματος ή του προβαλλόμενου έργου, με αποτέλεσμα
και τη διακοπή της συναισθηματικής μέθεξης του ατόμου με τους πρωταγωνιστές των
προβαλλόμενων σκηνών. Αναπόφευκτο αποτέλεσμα είναι ο εκνευρισμός και η
αγανάκτηση.

Ποιον τύπο ανθρώπου προβάλλει η διαφήμιση

Συνηθέστερα προβάλλει τον άνθρωπο, που, ακολουθώντας τις οδηγίες των διαφημιστών,
κατορθώνει να είναι:
. Ενημερωμένος στα προβλήματα της εποχής του.
. Οικονομικά επιτυχημένος.
. Κοινωνικά επιτυχημένος.
. Άνετος στις διαπροσωπικές του σχέσεις,
. Έξυπνος, διορατικός και δημιουργικός.
. Όμορφος, ελκυστικός, γοητευτικός, σύγχρονος ως προς την ενδυμασία του.

- 15 -
 5. ΕΙΡΗΝΗ – ΠΟΛΕΜΟΣ

Η ειρήνη (από το ρήμα είρω= ενώνω) εκφράζει την ενότητα, τη συμφιλίωση των
ανθρώπων, τη θέλησή τους για επικράτηση ενός τρόπου ζωής απαλλαγμένου από τις
αντιπαλότητες στο επίπεδο της καθημερινότητας αλλά και από τις συγκρούσεις ανάμεσα
στα έθνη. Εκφράζει, δηλαδή, μια κατάσταση ηρεμίας, τάξης και ασφάλειας, μια
αρμονική σχέση και συνύπαρξη ατόμων ή λαών, που προϋποθέτει υψηλό βαθμό
αυτοσυνειδησίας και κατάλληλη παιδεία.

ΑΞΙΑ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΙΡΗΝΗΣ

• Κοινωνικός τομέας: το καθεστώς της ειρήνης εξυψώνει τον άνθρωπο και δίνει τη
δυνατότητα για ομόνοια και συνεργασία και πράγματι, είναι γεγονός ότι η
κατοχύρωση θεσμών, η ενσυνείδητη πειθαρχία στους νόμους που θεμελιώνουν
τον αμοιβαίο σεβασμό και η ενίσχυση του διαλόγου μπορούν να διασφαλιστούν
μόνο σε ειρηνικό κλίμα.
• Ψυχολογικός τομέας: όταν η ειρήνη είναι εδραιωμένη, δημιουργείται αίσθηση
ασφάλειας και αυτοπεποίθησης στο λαό, ο οποίος, απαλλαγμένος από φόβους και
απειλές, περιορίζει το άγχος του και στρέφεται στο μεγαλείο της δημιουργικής
ζωής, αγωνιζόμενος με θάρρος και δύναμη για ένα καλύτερο μέλλον.
• Ηθικός τομέας: η ειρήνη είναι συνδεδεμένη με το ήθος, με τον αληθινό σεβασμό
στην ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια. Αντίθετα, σε καιρό πολέμου, ο άνθρωπος
απελευθερώνει τα κατώτερα ένστικτά του, χάνει το μέτρο και αποκτηνώνεται.
• Πνευματικός τομέας: η πνευματική καχεξία και η ρηχότητα του σημερινού
ανθρώπου μπορούν να αντισταθμιστούν από τις δυνατότητες που προσφέρει η
ειρήνη για άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών, που εξευγενίζουν τον
άνθρωπο. Αντίθετα ο πόλεμος είναι εκείνος που συνδέεται συνήθως με φαινόμενα
παραπληροφόρησης, προπαγάνδας, φανατισμού και χειραγώγησης.
• Πολιτικός τομέας: η ειρήνη σημαίνει και πρόσφορο έδαφος για σεβασμός στα
ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ ο πόλεμος συχνά συνεπάγεται ρατσισμό και ασύδοτες
ενέργειες σε βάρος των άλλων. Επίσης, η ειρήνη αποτελεί απαραίτητη
προϋπόθεση για τη διασφάλιση της δημοκρατίας, γιατί η τελευταία προϋποθέτει
ευνομία και ελευθερία στους πολίτες για συμμετοχή στα κοινά και διεκδίκηση των
δικαιωμάτων τους. Αντίθετα, ο πόλεμος συχνά στην ιστορία έχει άμεσα συνδεθεί
με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και τα συμφέροντά τους.
• Οικονομικός τομέας: η οικονομική ανάπτυξη και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου
πραγματοποιούνται ευκολότερα σε καθεστώς ομαλότητας, αφού οι πολίτες με
υψηλή επαγγελματική συνείδηση, δίχως άγχος και φοβίες εργάζονται δημιουργικά
αυξάνοντας την παραγωγικότητα της χώρας. Αντίθετα, σε περίοδο πολέμου, ο
λαός δεν είναι σε θέση να εκμεταλλευτεί γόνιμα τους φυσικούς πόρους, γιατί το
περιβάλλον καταστρέφεται. Γενικότερα παρατηρείται οικονομική δυσπραγία,

- 16 -
 εφόσον τεράστια κονδύλια προορίζονται για την ικανοποίηση επιθετικών ή
αμυντικών σκοπών και όχι για σημαντικούς κλάδους παραγωγής.
• Πολιτιστικός τομέας: όταν υπάρχει ειρήνη και ενδιαφέρον για τη διαφύλαξή της,
τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα προορίζονται ευκολότερα για το
καλό του ανθρώπου και όχι για την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων, όπως συμβαίνει
στον πόλεμο, δίνεται ώθηση στους πνευματικούς ανθρώπους να οραματιστούν, να
δημιουργήσουν και να επηρεάσουν το κοινωνικό σύνολο, ενισχύοντας τη γλώσσα,
τις παραδόσεις, που δίνουν ξεχωριστό χρώμα και ουσία στη ζωή. Αυτά σχεδόν
εκλείπουν με την επικράτηση των πολέμων, γιατί κυρίαρχος στόχος γίνεται ο
επεκτατισμός σε όλες του τις μορφές και η προώθηση των συμφερόντων των
ισχυρών.

• Εθνικός/ Διεθνής τομέας: τέλος, οι πόλεμοι προκαλούν θηριωδίες,

απελευθερώνουν ορμέμφυτα και πάθη, ενώ η ειρήνη επιτρέπει την ανταλλαγή
πολιτιστικών στοιχείων, τη συνεργασία και συναδέλφωση των λαών για την
καταπολέμηση των διεθνών προβλημάτων, όπως η πείνα στον Τρίτο κόσμο, το
οικολογικό πρόβλημα, ο ρατσισμός κ.λ.π.

ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ

• Διαμόρφωση καινούριου σκηνικού, δημιουργία τριών οικονομικών αξόνων-
πόλων: ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ιαπωνία).
• Οικονομικός ανταγωνισμός: μάχη για την τεχνολογική κυριαρχία, έλεγχος
πλουτοπαραγωγικών κέντρων, συμφέροντα πολυεθνικών εταιρειών.
• Πολιτιστικός επεκτατισμός: οι αναπτυγμένες χώρες με τα μέσα που διαθέτουν
επιχειρούν τη διείσδυση και την επιβολή της κουλτούρας τους στις
αναπτυσσόμενες χώρες, για να εξυπηρετήσουν πίσω απ’ αυτήν οικονομικά και
πολιτικά συμφέροντα. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της τέχνης, των προϊόντων κ.λ.π.
• Πολιτικός και στρατιωτικός ανταγωνισμός: προσπάθεια πολιτικής επιρροής και
έλεγχος στρατηγικών κέντρων με στόχο την εξασφάλιση ζωτικού χώρου.
• Αναβίωση του εθνικισμού και του θρησκευτικού φανατισμού.
• Στείρα τεχνοκρατική αντίληψη, δηλαδή αντίληψη ότι μόνο η τεχνολογία φέρνει
την ευτυχία, αντίληψη που εγκλωβίζει τα έθνη σε ανθενωτικές ενέργειες.
• Υλιστικό – καταναλωτικό πνεύμα της εποχής, που θεοποιεί το κέρδος και έτσι
ενισχύει τη διάσταση μεταξύ των κρατών.
• Έλλειψη ανθρωπιστικού πνεύματος, κρίση αξιών και ιδεολογική σύγχυση, που
ενισχύει τις επεκτατικές βλέψεις.

- 17 -
ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ
• Πολιτικοί ηγέτες – κράτη: θέση του οικουμενικού καλού πάνω από το στενά
εννοούμενο εθνικό συμφέρον, περιορισμός επεκτατικών βλέψεων, διατήρηση
ισοτιμίας των λαών, ιδιαίτερα στο πλαίσιο των συνασπισμών, αλλά και έξω από
αυτούς, διαφύλαξη της αρχής της προαίρεσης και ελευθερίας των κρατών, γόνιμος
πολιτικός διάλογος και όχι παρασκηνιακές διευθετήσεις και μυστική διπλωματία.
• Πνευματικοί άνθρωποι: αποτελούν τους φωτοδότες, γιατί με το κύρος και την
ιδιαίτερη παιδεία τους, μπορούν να μεταγγίσουν τα ιδεώδη της ειρήνης και της
συναδέλφωσης, είτε μέσα από το έργο τους είτε από τη συμμετοχή τους σε
πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ειδικά για τους επιστήμονες
χρειάζεται να σημειωθεί ότι η ειδική τους γνώση δεν πρέπει να λειτουργεί ως
αυτοσκοπός, αλλά να διέπεται από ηθική πρόθεση για το πανανθρώπινο καλό.
• Διεθνείς οργανισμοί: πάγιος στόχος τους πρέπει να είναι η αδέκαστη εφαρμογή
του Διεθνούς Δικαίου, χωρίς να εξυπηρετούνται σκοπιμότητες, που δημιουργούν
ένα κλίμα υποκρισίας και υπονομεύουν την παγκόσμια ασφάλεια.
• ΜΜΕ: λόγω της τεράστιας εμβέλειας που διαθέτουν, είναι σε θέση να
αποτελέσουν το δίαυλο επικοινωνίας και αλληλοκατανόησης των λαών,
στηλιτεύοντας τις στείρες διαμάχες και αποφεύγοντας τα ίδια – μέσα από κώδικες
επαγγελματικής δεοντολογίας- την παραπληροφόρηση και τη μονόπλευρη
ενημέρωση.
• Τέχνη: η συγκίνηση που αισθάνονται από κοινού οι άνθρωποι μπροστά στα έργα
τέχνης εξευγενίζει τα ήθη, καλλιεργεί την ομαδικότητα και τους απογειώνει προς
τη δημιουργική συμπόρευση. Χωρίς στράτευση και υποδούλωση σε ιδεολογικά
και κρατικά συμφέροντα, μπορεί να εμφυσήσει την αγάπη για τον συνάνθρωπο
και την ανιδιοτελή φιλία των λαών, στοιχεία απαραίτητα για την αποφυγή των
διενέξεων ανάμεσα στους λαούς.
• Παιδεία: η καλλιέργεια μιας ανθρωποκεντρικής παιδείας με άξονα το διάλογο και
το διεθνισμό αποτελεί την πιο ισχυρή λύση στο πρόβλημα της ειρήνης, γιατί
απελευθερώνει το πνεύμα, ωριμάζει τη σκέψη και εξοβελίζει αναχρονιστικές
αντιλήψεις και προκαταλήψεις, που, όπως είναι λογικό, αποδυναμώνουν τον
εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Ειδικά οι δάσκαλοι είναι ανάγκη να μεταδώσουν
υποδείγματα ζωής και να εμφυσήσουν το ιδανικό της ειρήνης στη νέα γενιά.
• Νέοι: αυτοί αποτελούν την ελπίδα για το αύριο. Με την καινοτομία, την αγνότητα
και την πίστη σε ιδανικά επιδιώκουν ένα κόσμο, στον οποίο δε θα επικρατεί το
άδικο και το μίσος. Χρειάζονται, όμως, τη στήριξη της οικογένειας, η οποία μέσα
από τα κατάλληλα πνευματικά και ηθικά ερεθίσματα μπορεί να καλλιεργήσει
γνήσιες αξίες ζωής, που αποτελούν το φάρο της ανθρωπιάς και τον καταλύτη της
ειρήνης

- 18 -
 6. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

«Η δημοκρατία σημαίνει τη λαχτάρα του λαού για ελευθερία και δικαιοσύνη.

Σημαίνει ότι το κράτος είναι του λαού, ότι ο λαός βαδίζει, ότι ποθεί και προσπαθεί
να βαδίσει προς την αληθινή ελευθερία και την αληθινή δικαιοσύνη. Σημαίνει
ακόμα ότι ο λαός πιστεύει στον εαυτό του, ότι δεν πιστεύει πια στα είδωλα, ότι δεν
αναγνωρίζει άλλους άρχοντες, εξόν από εκείνον που διαλέγει μονάχός του». Γ.
Θεοτοκάς.
Α) Προσδιορίστε την έννοια της δημοκρατίας και αναφερθείτε στην αξία της.
Β) Πιστεύετε ότι ο χαρακτήρας του σύγχρονου πολιτισμού υποκρύπτει κινδύνους
που απειλούν το δημοκρατικό πολίτευμα;
Γ) Ποιες προϋποθέσεις απαιτούνται για την ύπαρξή του;

Ο τίτλος της εκφώνησης αποτελείται από ένα δεδομένο και τέσσερα ζητούμενα που θα
αναπτυχθούν σε αντίστοιχες ενότητες.
Α) προσδιορισμός της έννοιας.
Πολλοί φιλόσοφοι και διανοητές προσπάθησαν κατά καιρούς να αναλύσουν την έννοια
«δημοκρατία», πολλές απόψεις, συχνά αντικρουόμενες, διατυπώθηκαν. Επιχειρώντας
μια, όσο το δυνατόν απλούστερη προσέγγιση του όρου θα λέγαμε ότι δημοκρατία είναι
το πολίτευμα εκείνο κατά το οποίο ο λαός κυβερνά με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Η
δημοκρατία, ωστόσο, δεν αποτελεί μόνο έναν τύπο πολιτεύματος, αλλά ανάγεται σε
συγκεκριμένο τρόπο ζωής, σύμφωνα με τον οποίο το άτομο αποβλέπει στην επίτευξη
όλων εκείνων των προϋποθέσεων που ευνοούν την προσωπική και κοινωνική ανέλιξη.

Β) Αξία της δημοκρατίας.

Το δημοκρατικό πολίτευμα ορθά χαρακτηρίστηκε ως το τελειότερο, αφού θέτει τις
βάσεις για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, καθώς και την ευημερία και πρόοδο
των κοινωνιών. Ειδικότερα:
1. Εξασφαλίζει σε όλα τα άτομα ικανές συνθήκες για την κάλυψη των βιοτικών
τους αναγκών.
2. Σέβεται την ανθρώπινη υπόσταση και φροντίζει για την ανάπτυξη της, αφού
κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
3. Φροντίζει για την ορθή απονομή δικαιοσύνης, εξασφαλίζει την κοινωνική
ομαλότητα, την αρμονία και την τάξη.
4. Χρησιμοποιεί το διάλογο τόσο για την πρόληψη αντιπαραθέσεων, όσο και για τη
λήψη ορθότερων αποφάσεων που αφορούν την κοινωνική ζωή.
5. Εδραιώνει την αξιοκρατία, τιμά την αρετή.
6. Μεριμνά για τη διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης στα άτομα.
7. Προάγει τον πολιτισμό, τα γράμματα, τις επιστήμες και τις τέχνες.
8. Ενδιαφέρεται έμπρακτα για την ειρηνική συνύπαρξη των κοινωνιών.

- 19 -
Γ) Απάντηση στο β’ ερώτημα
Τα ποικίλα αλλοτριωτικά φαινόμενα του σύγχρονου πολιτισμού αποτελούν τροχοπέδη
στην εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Συγκεκριμένα:
1. Ο τεχνοκρατικός πολιτισμός αποπροσανατολίζει το άτομο από τις ουσιαστικές
του ανάγκες, μονοδρομεί το ενδιαφέρον του στην επίτευξη υλιστικών στόχων.
Απόρροια αυτού είναι η απουσία ελεύθερου χρόνου, η αδυναμία αλλά και
αδιαφορία ενασχόλησης του ατόμου με τα κοινά.
2. Ο ατομικισμός, σε συνδυασμό με τα παραπάνω, καθιστά το άτομο ανίκανο να
λειτουργήσει συλλογικά.
3. Ο αυτοματισμός και οι τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες επιτρέπουν τον
έλεγχο των συνειδήσεων, τη χειραγώγηση των ατόμων.
4. Ο διοικητικός συγκεντρωτισμός δεν επιτρέπει την ανάληψη πρωτοβουλιών από
άλλους φορείς, παραδίδει την εξουσία σε ορισμένα πρόσωπα.
5. Η γραφειοκρατία υποβιβάζει την ανθρώπινη υπόσταση, αποπροσωποποιεί το
άτομο, κωλυσιεργεί την ανάπτυξη.
6. Η απουσία πνευματικής καλλιέργειας, κριτικής ικανότητας, που απορρέει από το
μονοδιάστατο χαρακτήρα του σύγχρονου πολιτισμού, καθιστά τα άτομα υπηκόους
και όχι πολίτες.
7. Τα οικονομικά συμφέροντα, που προωθούνται από ασυνείδητους δημαγωγούς,
απειλούν το συλλογικό συμφέρον.
8. Η παραβίαση του Συντάγματος και των νόμων, η αυξημένη εγκληματικότητα,
υπονομεύει την ομαλή κοινωνική ζωή.
9. Η ίδια η φύση της δημοκρατίας, λόγω της ελευθερίας που παρέχει, δίνει τη
δυνατότητα στους εχθρούς της να δράσουν και να την ανατρέψουν.
10.Οι νέοι σήμερα, περισσότερο από άλλες φορές, απογοητεύονται, επειδή ο λόγος
τους δεν εισακούεται από τις πολιτικές ηγεσίες, και δηλώνουν με την αδιαφορία
τους την αποστροφή τους για το χαρακτήρα που παρουσιάζει η σύγχρονη πολιτική
ζωή.

Δ) Προϋποθέσεις (απάντηση στο γ’ ερώτημα)

Για να υπάρξει δημοκρατικό πολίτευμα απαιτούνται:
1. Πολυκομματισμός, δυνατότητα επιλογής μέσα από διαφορετικά πολιτικά
σχήματα που εκφράζουν τις προσδοκίες και τάσεις του λαού.
2. Ελεύθερη και σωστή πληροφόρηση από τα ΜΜΕ.
3. Ελεύθερες εκλογές, που κι αυτές με τη σειρά τους απαιτούν:
α.) Παιδεία, κριτική ικανότητα, πνευματική ελευθερία.
β.) Οικονομική ελευθερία, ώστε το άτομο να ψηφίζει κατά συνείδηση.
γ.) Απουσία βίας, καταναγκασμού.
δ.) Δυνατότητα σε κάθε πολίτη να ασκήσει ανεμπόδιστα το εκλογικό του
δικαίωμα.

- 20 -
4. Διάλογος, απουσία φανατισμού, πάθους, ώστε να εξασφαλίζεται η εγρήγορση
του πνεύματος.
5. Σεβασμός στους θεσμούς, (οι θεσμοί πρέπει να παραμένουν ακλόνητοι παρά την
αλλαγή των κυβερνήσεων).
6. Συμμετοχή, ενδιαφέρον του ατόμου για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα,
διαρκής εγρήγορση για την προάσπιση και διατήρηση του δημοκρατικού
πολιτεύματος, αφού προσπάθεια και αγώνας απαιτείται όχι μόνο για την
απόκτησή του, αλλά και για τη διατήρησή του.

- 21 -
 7. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ
Ρατσισμός ονομάζεται η διάκριση σε βάρος ατόμων, ομάδων ή φυλών, που
προσδιορίζονται με βάση τα φυλετικά και πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, συνέπεια
την ανάπτυξη αισθήματος υπεροχής και ανωτερότητας προς αυτούς. Αποτελεί
μεροληπτική αντιμετώπιση, την οποία προκαλούν κοινωνικές στερεοτυπικές αντιλήψεις
(προκαταλήψεις). Υπάρχει η αποδοχή απόλυτων σχημάτων ανωτερότητας ή
κατωτερότητας, που καλλιεργεί το αίσθημα της υπεροχής ή της μειονεξίας, με
αποτέλεσμα να κλυδωνίζεται η κοινωνική τάξη και αρμονία και να διασπάται η
κοινωνική συνοχή.

ΜΟΡΦΕΣ
Φυλετικός: διακρίσεις βασισμένες στη διαφορετικότητα του χρώματος ή εναντίον φυλών
του τρίτου κόσμου.
Εθνικός: η αίσθηση της υπεροχής ενός έθνους έναντι των άλλων (εθνικισμός,
σοβινισμός).
Κοινωνικός: διακρίσεις βασισμένες σε πολιτικές, ιδεολογικές, πνευματικές, οικονομικές,
πολιτιστικές διαφορές, διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, των μειονοτήτων, των ατόμων
με ειδικές ανάγκες.

ΑΙΤΙΕΣ
1. Πνευματικές
• Υιοθέτηση ρατσιστικών αντιλήψεων στα πλαίσια της κοινωνικοποίησης, μέσω των
πρωτογενών και δευτερογενών κοινωνικών ομάδων (οικογένεια, σχολικό
περιβάλλον)
• Τα ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, παρουσιάζουν τη συμπεριφορά μεμονομένων
ατόμων ή ομάδων που επιβεβαιώνει τις ρατσιστικές αντιλήψεις (οι γυναίκες
παρουσιάζονται ως αδύναμες, υποτακτικές συγκριτικά με τους άνδρες, οι Αλβανοί
και οι Τσιγγάνοι ως κακοποιοί) ή ηρωοποιούν τους φορείς της βίας
• Η απλουστευτική τάση των ανθρώπων για κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες
διευκολύνουν τον υπερτονισμό και τη μεγιστοποίηση των διαφορών των έσω
ομάδων προς τις έξω ομάδες
• Η περιορισμένη γνώση εμποδίζει τη σωστή αξιολογική κρίση για τους άλλους
• Η έλλειψη ουσιαστικής αλλά κυρίως ανθρωπιστικής Παιδείας επιτρέπει τον
ετεροκαθορισμό ομάδων από επιτήδειους και την καλλιέργεια, αντί ισότητας,
φανατισμού και ρατσισμού σε βάρος άλλων
• Η απομόνωση των πνευματικών ανθρώπων ευνοεί την κατάσταση του
πνευματικού σκοταδισμού

- 22 -
2. Ηθικές
• Η έλλειψη αρχών και αξιών οδήγησε το σύγχρονο άνθρωπο στην εξαχρείωση
• Το δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» καθαγιάζει κάθε ανθρώπινη πράξη

• Ψυχολογικές
• Η τάση ανθρώπων ή ομάδων να διατηρούν σε υψηλό επίπεδο το γόητρο και το
κύρος τους (εγωισμός)
• Η χαμηλή αυτοεκτίμηση ατόμων ή ομάδων τους οδηγεί στην αναβάθμιση των
δικών τους ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και στην υποβάθμιση των άλλων
• Ασύνειδοι μηχανισμοί άμυνας:
• Η αναζήτηση «εξιλαστήριου θύματος», η στροφή δηλαδή της επιθετικότητας μιας
ομάδας προς κάποια άλλη, η οποία δεν έχει καμιά σχέση με τα αίτια της
επιθετικότητας
• Η θεωρία του ανικανοποίητου και της επίθεσης

3. Κοινωνικές
• Η κοινωνική ταυτότητα των ατόμων διαμορφώνεται μέσω της ταύτισης ή της
συμμετοχής τους σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες ή κατηγορίες ατόμων (π.χ.
άνδρες, γυναίκες, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι κλπ.)
• Στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, η συνύπαρξη πλειοψηφιών και
μειοψηφιών ευνοεί τα φαινόμενα του ρατσισμού
• Η αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο προκαλεί φαινόμενα κοινωνικής
παθογένειας, που ευνοούν εκδηλώσεις ρατσισμού
• Στο κοινωνικό κατεστημένο υπάρχει πάντα δυστοκία στην αποδοχή του νέου ή
του διαφορετικού

4. Οικονομικές
• Ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ κοινωνικών ομάδων στη διεκδίκηση
περιορισμένων θέσεων εργασίας, οικονομικού οφέλους και αγαθών (π.χ. οι
μετανάστες απειλούν τα οικονομικά συμφέροντα των μόνιμων κατοίκων – μελών
μιας κοινωνίας, γι’ αυτό εύκολα υιοθετούνται προκαταλήψεις και στερεότυπα εις
βάρος τους)
• Ο ρατσισμός βρίσκεται εν δυνάμει σε κάθε σύγχρονη κοινωνία, που εκδηλώνεται
σε κατάλληλες πολιτισμικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες
• Η οικονομική εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο «ηθικοποιείται» με την
υποτίμηση του εκμεταλλευόμενου (π.χ. οι λευκοί θεωρούσαν κατώτερους του
μαύρους, για να τους χρησιμοποιούν ως φθηνά εργατικά χέρια)

- 23 -
5. Εθνικιστικές
• Ο κίνδυνος αφομοίωσης των μικρών λαών από ισχυρά κράτη ενισχύει το αίσθημα
της αυτοσυντήρησης και τους συσπειρώνει γύρω από τα εθνικά τους
χαρακτηριστικά
• Το αίσθημα της ξενοφοβίας διακρίνει περισσότερο κάποιους λαούς, ιδιαίτερα
στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από μαζικές μετακινήσεις λαών
• Η συνύπαρξη μειονοτήτων σε μια χώρα ή περιοχή γεννά προβλήματα, λόγω των
διαφορετικών ηθών και εθίμων, θρησκευτικών αντιλήψεων κλπ.

6. Πολιτικές
• Στις πολυπολιτισμικές, έστω και δημοκρατικές κοινωνίες, δε γίνονται πάντα
σεβαστά τα δικαιώματα ατόμων ή ομάδων και παραβιάζονται
• Παραβιάζονται τα θεσπισμένα δικαιώματα στη διαφορά και δεν επιτρέπεται πάντα
η ελεύθερη έκφραση και ανάδειξη όλων των επιμέρους ταυτοτήτων
• Ο ρατσισμός χρησιμοποιείται ως άλλοθι, για να αποπροσανατολιστεί ο λαός από
σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
1. Πνευματικές
• Προσήλωση σε στερεότυπα και αντιλήψεις, δογματικός τρόπος σκέψης
• Έλλειψη ανθρωπιστικού πνεύματος
• Πνευματική στασιμότητα, λόγω κοινωνικής απομόνωσης και έλλειψης διαλόγου

2. Ηθικές
• Ηθική κατάπτωση, έλλειψη αξιών, αρχών και ιδανικών
• Προβολή του ατομικού συμφέροντος, εκμετάλλευση των συνανθρώπων και
εξόντωση των αντιπάλων

3. Ψυχολογικές
• Ψυχολογικά προβλήματα: απαισιοδοξία και απογοήτευση όσων αντιμετωπίζονται
ρατσιστικά
• Αβεβαιότητα και ανασφάλεια, που οδηγούν στο άγχος και στην απαισιοδοξία
• Επιθετική έκφραση ή εγκληματική συμπεριφορά (έκφραση και αναπαραγωγή της
βίας)

4. Κοινωνικές
• Κοινωνική ανισότητα και δυσλειτουργία
• Διογκώνονται τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα, υποσκάπτεται η κοινωνική συνοχή
και διαχωρίζονται οι άνθρωποι σε προνομιούχους και μη, με ανάλογες συνέπειες
στη μόρφωση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία

- 24 -
 • Καλλιέργεια ανταγωνιστικού πνεύματος και εμφάνιση κοινωνικών προβλημάτων
(βία, τρομοκρατία, εγκληματικότητα, πόλεμοι)

5. Οικονομικές
• Εκμετάλλευση των αδύνατων από τους δυνατούς
• Αποκλεισμός ατόμων ή ομάδων στερεί τη συνεισφορά τους από τους υπόλοιπους

6. Πολιτικές
• Πολιτική αποσταθεροποίηση από την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων
• Έλλειψη αξιοκρατίας

7. Στο διεθνή χώρο

• Ο ρατσισμός διατηρεί και υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο την ποιότητα ζωής
στον τρίτο κόσμο, και έτσι διευρύνεται το χάσμα μεταξύ αναπτυγμένων χωρών
και μη (κοινωνία δύο τρίτων)

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
1. Παροχή κατάλληλης παιδείας για:
• Ανάπτυξη αισθημάτων αλληλοσεβασμού, με την ανθρωπιστική παιδεία
• Την αποδοχή του δικαιώματος στη διαφορά
• Απομάκρυνση από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις
2. Ενεργοποίηση των πνευματικών ανθρώπων για την καλλιέργεια του
ανθρωπιστικού πνεύματος και της ιδέας της ισότητας των λαών
3. Εφαρμογή των δημοκρατικών θεσμών και σεβασμός των ανθρώπινων
δικαιωμάτων
4. Ανάπτυξη πνεύματος παγκοσμιότητας για ειρηνική και αρμονική συνύπαρξη των
λαών
5. Διαμόρφωση πνεύματος εθνισμού και όχι εθνικισμού
6. Απαλλαγή από φαινόμενα ξενοφοβίας
7. Τα ΜΜΕ:
• Να μη διογκώνουν τα γεγονότα
• Να μην καλλιεργούν πνεύμα ξενοφοβίας και ρατσισμού
8. Πολιτιστική προσέγγιση των λαών, με ανταλλαγή εκδηλώσεων τέχνης και
αθλητισμού
9. Οι διεθνείς οργανισμοί:
• Να μεριμνούν για την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
• Να επιβάλλουν αυστηρές ποινές σε όσους τα παραβιάζουν
• Να διαδίδουν με κάθε τρόπο το σεβασμό στον άνθρωπο και τις αξίες του
10. Παροχή κάθε είδους υλικής βοήθειας προς τους λαούς ή τα άτομα που
καταπιέζονται από τον ρατσισμό

- 25 -
 8. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

ΟΡΙΣΜΟΣ
1. Είναι ο μορφωμένος. ο προβληματιζόμενος άνθρωπος. με κριτικό πνεύμα
πάνω σε προβλήματα της ζωής και της κοινωνίας (κοινωνικά, πολιτικά,
πολιτιστικά, ηθικά...), προσανατολιζόμενος σε σκοπούς πέρα από τα
ατομικά του συμφέροντα.
2. Πνευματικός άνθρωπος είναι εκείνος, που εμφορείται από το πνεύμα, που
αισθάνεται ότι ανήκει στον κόσμο των διανοουμένων. που είναι ηθική
προσωπικότητα.
3. Πνευματικός άνθρωπος είναι αυτός που δείχνει σε κάθε εποχή, το σωστό
προσανατολισμό.
Παρατήρηση: Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση ανάμεσα στον πνευματικό και το
λεγόμενο καλλιεργημένο άνθρωπο. Οπωσδήποτε μπορούν να συνυπάρχουν και
οι δύο ιδιότητες. Ο πνευματικός όμως ασχολείται πιο πολύ με τα γράμματα και
την τέχνη, ενώ ο καλλιεργημένος ως ένα σημείο μονάχα είναι και πνευματικός.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΗΓΕΤΕΣ
Είναι οι άνθρωποι της επιστήμης, των γραμμάτων, των τεχνών, οι οποίοι
κατέχουν καίρια θέση στην κοινωνία και ασκούν επιρροή στο πλήθος. στη
μάζα.
Παρατήρηση: Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση ανάμεσα στον πνευματικό
άνθρωπο και τον πνευματικό ηγέτη. Ο πνευματικός ηγέτης θεωρείται
πρωτοπόρος και στο χώρο του και στην κοινωνία, ενώ για τον πνευματικό
άνθρωπο είναι δυνατό να μην ισχύει το δεύτερο.

Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ ΚΑΙ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Στην εποχή μας κυριαρχούν η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της επιστήμης και της
τεχνολογίας, ο ευδαιμονισμός, οι ανέσεις, ο καταναλωτισμός και η ιδιοτέλεια.
Ο άκρατος ατομισμός, η απληστία του κέρδους, η λατρεία του προσωπικού
συμφέροντος, ο μηδενισμός και ο αμοραλισμός, ο κλονισμός των θεσμών, ο
αποπροσανατολισμός του σημερινού ανθρώπου, η αλλοτρίωση, η
αυτοματοποίηση της ζωής, η εμπορευματοποίηση των σχέσεων, ο φόβος του
πυρηνικού ολέθρου, το άγχος, η εμπορία των ναρκωτικών, η βία, η
εγκληματικότητα. αποτελούν χαρακτηριστικά της εποχής μας. Όλα αυτά
δημιουργούν την κρίση των αξιών της ζωής μας. Αξίες πνευματικές και ηθικές
αμφισβητούνται και ποδοπατούνται. Έτσι, η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου
απογυμνώνεται από τα ιδανικά, που έλλειψή τους διαβρώνει την κοινωνική και
πνευματική ζωή, ενώ ταυτόχρονα σπανίζουν όλο και περισσότεροι πνευματικοί
άνθρωποι, γιατί πάντα δεν ανταποκρίνονται στο κάλεσμα των καιρών και στον
ηγετικό για την κοινωνία ρόλο τους. Αποδεικνύονται μικρόψυχοι και δειλοί. Η
πείνα, η φτώχια. η ανισότητα. η κοινωνική αδικία, οι φυλετικές διακρίσεις, το
δίκαιο του ισχυροτέρου, δείχνουν το χαμηλό μας πολιτιστικό επίπεδο.

ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
1. Διαπλάθει με το έργο του και τη συμπεριφορά του την κοινωνία.

26
 2. Συμβάλλει στη διαμόρφωση των ηθικών αντιλήψεων της εποχής του,
καταπολεμά την άγνοια, την αμάθεια, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες,
το δογματισμό, τα πάθη.
3. Ανυψώνει πνευματικά, ηθικά και πολιτιστικά τον άνθρωπο, γιατί του
μεταδίδει τη γνώση, την αλήθεια, την αρετή.
4. Χαράζει νέους τρόπους ζωής, δίνει πρότυπα. διαμορφώνει ιδανικά.
5. Καταπολεμά την ανισότητα, την αδικία, τη διαφθορά, τη μισαλλοδοξία,
το φανατισμό.
6. Καλλιεργεί την ανθρώπινη ευαισθησία.
7. Βοηθάει στην αρμονική κοινωνική συμβίωση.
8. Αφυπνίζει συνειδήσεις πάνω σε προβλήματα της εποχής (κοινωνικά,
πολιτικά, πολιτιστικά, ηθικά).
9. Δημιουργεί πνευματικά έργα (βιβλία, έργα τέχνης.. .), με τα οποία
μεταφέρει τα ιδανικά και την κληρονομιά μας από γενιά σε γενιά
αλώβητη και ατόφια.
10.Ανεβάζει το πνευματικό, ηθικό και πολιτιστικό επίπεδο του λαού, όπου
ασκεί το έργο του και εκπέμπει την ηθική του ακτινοβολία.
11.Διαμορφώνει την κοινή γνώμη πάνω στα καυτά προβλήματα της εποχής
του.
12.Συντελεί στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
13.Αγωνίζεται για την ειρήνη.
14.Προβάλει τον πολιτισμό.
15.Είναι παιδαγωγός και φρουρός της κοινωνίας.
16.Βοηθάει την τήρηση των παραδόσεων.
ΤΙ ΘΑ ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΑΝ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ
ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΑΞΙΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΤΟΥ
ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
1. Η κοινή γνώμη θα ήταν αδιαπαιδαγώγητη και αδιαφώτιστη και θα
καθοδηγούνταν από ανεύθυνους, μηδενιστές και καιροσκόπους.
2. Θα επικρατούσε ηθική χαλάρωση. κοινωνική αδικία, διαφθορά,
αμοραλισμός.
3. Έλλειψη υψηλών ανθρωπιστικών στόχων και επιδιώξεων.
4. Έλλειψη πίστης, ιδανικών, σκοπών και ηθικών αντιλήψεων.
5. Έλλειψη εμπιστοσύνης, αλληλεγγύης. άγχος, ανασφάλεια, αβεβαιότητα.
6. Αδιαφορία για το συνάνθρωπο, απανθρωπιά.
7. Αδιαφορία για τα προβλήματα.
8. Έλλειψη πρωτοπόρων. σωστών προτύπων.
9. Οπισθοδρόμηση πολιτισμού.

27
 9. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ
Η οικογένεια αποτελεί ομάδα ανθρώπων που ζουν κάτω από την ίδια στέγη
και συνδέονται με δεσμούς αίματος, αμοιβαία αισθήματα και κοινή προσπάθεια
επιβίωσης και ασφάλειας. Η οικογένεια και η συγγένεια αποτελούν τους
σημαντικότερους θεσμούς που τους συναντάμε σε όλες τις κοινωνίες, από την
αρχαιότητα ως σήμερα. Η οικογένεια είναι θεσμός, γιατί συνίσταται σε ένα
σταθερό πλέγμα σχέσεων μεταξύ κοινωνικά προσδιορισμένων ρόλων.
Η καθολικότητα των θεσμών της οικογένειας και της συγγένειας οφείλεται
στο γεγονός ότι αποτελούν θεμελιακά στοιχεία της κοινωνική οργάνωσης και
καλύπτουν βασικές ανάγκες της κοινωνικής ζωής. Οι βασικοί σκοποί τους
οποίους επιδιώκουν είναι η οργάνωση της κοινωνίας σε διακριτά και
αναγνωρίσιμα σύνολα με τα οποία εξασφαλίζεται η βιολογική αναπαραγωγή
της (γέννηση, ένταξη και κοινωνικοποίηση των τέκνων), η εξασφάλιση της
επιβίωσης των μελών που μετέχουν στα κοινωνικά σύνολα που ορίζουν οι
θεσμοί της οικογένειας και της συγγένειας, χάρη στη διατήρηση του ελέγχου
πάνω στα πράγματα (κληρονομιά) και στη ρύθμιση των μεταξύ τους σχέσεων
και των σχέσεων με τους άλλους.

ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
• Πυρηνική ή συζυγική: την αποτελούν το ζευγάρι των συζύγων και τα
παιδιά τους
• Εκτεταμένη: περιλαμβάνει τρεις ή περισσότερες γενιές
• Μονογονεϊκή: περιλαμβάνει έναν ενήλικα και τα ανήλικα παιδιά του
(μητροκεντρική ή πατροκεντρική). Προέρχεται είτε από διαζύγιο είτε από
γονείς εξώγαμων παιδιών
• Χωλή: μακρά απουσία του ενός από τους συζύγους, χωρίς αυτό να
δηλώνει διάσπαση της συναισθηματικής ενότητας της οικογένειας
(οικογένειες ναυτικών, στρατιωτικών)
• Ανοικτή: δημοκρατική, ελεύθερη
• Κλειστή: αυταρχική, αυστηρή

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ( ΣΗΜΑΣΙΑ) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

1. Αναπαραγωγική λειτουργία: εξασφάλιση της βιολογικής αναπαραγωγής
της κοινωνίας (επιβίωση, διαβίωση, τροφή, ασφάλεια). Τα παιδιά είναι
απαραίτητα όχι για τη δημιουργία οικογένειας ως ομάδας αλλά και για
την εξασφάλιση της συνέχειας των συγγενικών δεσμών.
2. Οικονομική λειτουργία: επαγγελματική δραστηριότητα και
αποκατάσταση.
3. Κοινωνική λειτουργία: συμβίωση, συνεργασία, κοινωνικοποίηση,
διαμόρφωση κοινωνικών αρετών.
4. Ηθική λειτουργία: διαμόρφωση χαρακτήρα, προσωπικότητα, αρχές,
αξίες.

28
 5. Ψυχική: συναισθηματική ασφάλεια, βίωση συναισθημάτων αγάπης,
τρυφερότητας, ηρεμίας, αυτοπεποίθησης.
6. Πνευματική: αγωγή, καλλιέργεια (γνώσεις, κρίση, νουθεσία)

ΑΙΤΙΑ ΚΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

• Κοινωνικές αλλαγές
• Νέοι ρόλοι του άνδρα και της γυναίκας
• Πρώιμη ωρίμανση και ανεξαρτητοποίηση των παιδιών
• Διαβρωτικός ρόλος παράλληλων φορέων αγωγής
• Ρυθμοί εξέλιξης, απαιτήσεις και συνθήκες εποχής
• Αποξένωση και αδυναμία επικοινωνίας
• Μεταβολή αξιών από γενιά σε γενιά
• Τάση υποβάθμισης – εγκατάλειψης οικογενειακής «εστίας»

29
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Εξειδίκευση κατά της ανεργίας

Είναι γνωστό και χιλιοειπωμένο πως η ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους
καθώς και όσους το σύστημα εκτοπίζει κατά τη διαδικασία του εκσυγχρονισμού
των παραγωγικών δομών, από τη βιομηχανία και τη γεωργία έως τον τριτογενή
και την παροχή υπηρεσιών.
Από την άλλη μεριά, η εκπαίδευση και η κατάρτιση, υποτίθεται πως έρχονται
να αντισταθμίσουν τις απώλειες δημιουργώντας νέες ειδικότητες και νέες
ευκαιρίες (που διαγράφονται στον ορίζοντα από τη δυναμική της ανάπτυξης).
Αν όμως κοιτάξει κανείς τα πράγματα στο μικροοικονομικό επίπεδο θα
διαπιστώσει πως το χάσμα ανάμεσα στην προσφορά και στη ζήτηση εργασίας
συνεχώς διευρύνεται και ότι η αντιστοιχία ανάμεσα στις ανάγκες της αγοράς
και στο διαθέσιμο επαγγελματικό προσωπικό παραμένει ένα από τα διαχρονικά
προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Όσοι εργάζονται στο χώρο των
επιχειρήσεων (κυρίως του ιδιωτικού τομέα) έχουν συχνά την ευκαιρία να
συγκρουστούν με την παραπάνω πραγματικότητα. Η έλλειψη ειδικευμένου
προσωπικού αποτελεί μόνιμο πρόβλημα για την εργοδοσία, ενώ από την άλλη
μεριά άνεργοι με άχρηστα πτυχία συνωστίζονται στους διαδρόμους των
δημοσίων οργανισμών για μια θέση στον ήλιο. Τα τελευταία βέβαια χρόνια, οι
ανάγκες για τον περιορισμό και τον εξορθολογισμό του δημόσιου τομέα
απομακρύνουν όλο και πιο πολύ αυτή τη δυνατότητα. Η "δομική ανεργία"
γίνεται έτσι χαρακτηριστικό του συστήματος.
Τα πάντα ξεκινούν επομένως από έναν κακό σχεδιασμό. Το ελληνικό κράτος
αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανίκανο στο να προβλέψει σε βάθος χρόνου τις ανάγκες
της αγοράς εργασίας, ενώ η εκπαίδευση δεν απέκτησε ποτέ την απαραίτητη
ευελιξία ώστε να προσαρμόζεται στις συνεχώς εξελισσόμενες συνθήκες. Η λέξη
κλειδί είναι εν προκειμένω η έγκαιρη και αξιόπιστη έρευνα της αγοράς, που θα
προσανατόλιζε τόσο τα εκ- παιδευτικά ιδρύματα όσο και τους οργανισμούς
κατάρτισης στις σωστές επιλογές. Επιλογές που θα πρέπει να γίνονται όχι στη
βάση των αναγκών της προηγούμενης δεκαετίας, αλλά στη βάση των
προβλέψεων για το μέλλον, λαμβάνοντας υπόψη την κατεύθυνση της
τεχνολογικής εξέλιξης και τις τάσεις που δια- φαίνονται από τη διάθεση των
επενδύσεων και των πιστώσεων του εθνικού και υπερεθνικού κεφαλαίου.
Παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα μεγάλο μέρος της εθνικής οικονομίας
χρηματοδοτείται και πρόκειται να χρηματοδοτηθεί από Κοινοτικούς πόρους,
χωρίς ωστόσο να έχει γίνει η απαραίτητη προεργασία για την εξασφάλιση των
δομών και των προϋποθέσεων σε ανθρώπινο δυναμικό για την επιτυχή
εκτέλεση των προγραμμάτων. Έτσι, πολλά από αυτά τα προγράμματα
παραμένουν ανεκτέλεστα, άλλα εγκαταλείπονται στην πορεία και άλλα δεν
πραγματοποιούνται ποτέ, με συνέπεια τις ισχνές επιδόσεις σε απορροφήσεις,
ιδιαίτερα κρίσιμων τομέων. Μεταξύ αυτών και το περιβάλλον.

30
 Δύο από τα πολύ μεγάλα προγράμματα του Γ' ΚΠΣ είναι για παράδειγμα τα
νέα αγροτοπεριβαλλοντικά μέτρα και η δημιουργία περιοχών ειδικής
περιβαλλοντικής διαχείρισης. Τα πρώτα προβλέπουν αναπροσανατολισμό της
γεωργικής πολιτικής με έμφαση στην προστασία των εδαφών, τη μείωση των
χημικών εισροών, την αποκατάσταση του αγροτικού τοπίου και τις οργανικές
καλλιέργειες. Η αδυναμία των γεωργικών και γεωπονικών σχολών να καλύψουν
τις αναδυόμενες ανάγκες είναι κάτι παραπάνω από προφανής σε όσους τυχαίνει
να ασχολούνται με τον τομέα. Η πλειοψηφία των νέων γεωπόνων συνεχίζει να
κατευθύνεται σε παραδοσιακές ειδικότητες όπου όμως υπάρχει κορεσμός και οι
συντεχνίες έχουν περιχαρακώσει το χώρο. Κάτι αντίστοιχο πρόκειται να συμβεί
και με τα νέα μέτρα για την προστασία της φύσης. Το πρόγραμμα Natura 2000
προβλέπει την ίδρυση περίπου 300 περιοχών ειδικής προστασίας και αντίστοιχο
αριθμό φορέων που θα αναλάβουν τη διαχείριση. Αν κανείς σκεφτεί ότι στις
περιοχές αυτές θα πρέπει να απασχολήσουν κατά μέσον όρο 20 άτομα,
αυτόματα προσδοκά 6.000 νέες θέσεις εργασίας (που θα πρέπει να
απορροφηθoύν σε τοπικό επίπεδο και όχι βέβαια στα κεντρικά υπουργεία).
Όμως αν ρίξει κανείς μια πρόχειρη ματιά στα προγράμματα σπουδών των ΑΕΙ,
στα ΠΣΕ και στα λοιπά τεχνολογικά ιδρύματα, εύκολα θα παρατηρήσει ότι
απουσιάζουν οι σχετικές ειδικότητες. Αντίθετα περισσεύουν οι γενικής
κατευθύνσεως περιβαλλοντολόγοι (που με αυτά τα προσόντα έχουν ελάχιστες
προοπτικές απορρόφησης). Πριν λοιπόν ρίξουμε όλες τις ευθύνες στην ΟΝΕ και
τον καπιταλισμό, ας ξανασκεφτούμε πάνω στην αξία της απλής λογικής.
Ηλίας Ευθυμιόπουλος, Εξειδίκευση κατά της ανεργίας, Τα Νέα, 22 Ιουλίου
1999

Ερωτήσεις

1. Να γίνει περίληψη του κειμένου (150 – 200 λέξεις).

2. Να γράψετε συνώνυμα και αντώνυμα των παρακάτω λέξεων:
Μόνιμος:
Εξέλιξη:
Κορεσμός:
Καπιταλισμός:
3. Ποιο είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο συγγραφέας; Είναι
πειστικό; (ανάπτυξη σε 150 περίπου λέξεις)
4. “Άνεργοι πτυχιούχοι συνωστίζονται στους διαδρόμους των δημοσίων
οργανισμών για μια θέση στον ήλιο”. Να αναπτύξετε τις αιτίες του
φαινομένου της ανεργίας των πτυχιούχων στη χώρα μας αξιοποιώντας
και τις απόψεις του συγγραφέα του κειμένου. (300 περίπου λέξεις)

31
 «Επιθετικότητα -Βία -Εγκληματικότητα:
Έμφυτα ή επίκτητα χαρακτηριστικά;»

Α' Η διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου επηρεάζεται από

πολλούς παράγοντες, που επιδρούν σ' αυτήν, άλλοι περισσότερο και άλλοι
λιγότερο. Τέτοιοι παράγοντες είναι το φυσικό περιβάλλον, η «κοινωνική
μαθητεία», σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους (επιδράσεις απ' το κοινωνικό
περιβάλλον), η κληρονομικότητα καθώς και η προσωπική στάση του κάθε
ατόμου, ο τρόπος δηλαδή που βιώνει τα γεγονότα. Συνεπώς, η προσωπικότητα
καλλιεργείται με άξονα τόσο τα έμφυτα όσο και τα επίκτητα χαρακτηριστικά.
Β' Τα έμφυτα στοιχεία απορρέουν από την κληρονομικότητα, δηλαδή το
γενετικό υλικό που προσδιορίζει τα εξωτερικά, αλλά και αρκετά από τα
εσωτερικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με την άποψη πολλών επιστημόνων, ο
άνθρωπος έρχεται στον κόσμο με γενετική επάρκεια η ανεπάρκεια κάποιων
στοιχείων, που επηρεάζουν αποφασιστικά τη ζωή του. Για παράδειγμα, μπορεί
ένα άτομο να έχει γενετική συναισθηματική επάρκεια σε σχέση με ένα άλλο
που έχει γενετική επιθετική επάρκεια. Αυτό το υπάρχον γενετικό δομικό
υλικό, κατά πολλούς, έχει σημαντικό αντίκτυπο στη διάπλαση της
προσωπικότητας. Όταν ένα άτομο έχει επιθετικές τάσεις από καταβολής του,
τότε μπορεί να εκτραπεί πιο εύκολα και ν' ακολουθήσει πορεία καταστροφική,
χωρίς αυτό να είναι και απόλυτο.
Γ' Πέρα, όμως, από την επίδραση που ασκεί ο παράγοντας
«κληρονομικότητα» στην όξυνση των φαινομένων βίας και εγκληματικότητας,
είναι αδιαμφισβήτητο πως το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον
καθώς και η στάση μας απέναντι στη ζωή συνιστούν τους ακρογωνιαίους
λίθους πάνω στους οποίους θεμελιώνεται αυτή η σύγχρονη μάστιγα.
Δ' Καταρχήν, η επικράτηση του στείρου τεχνοκρατικού πνεύματος
αποπροσανατολίζει τους ανθρώπους, γιατί παγιώνει την αντίληψη ότι η
ευτυχία αγοράζεται, είναι εμπορεύσιμο είδος. Ο άνθρωπος μαγεύεται στην
ιδέα της υλικής, ευδαιμονίας, αγωνίζεται για το «έχειν», παραθεωρεί το
«είναι». Αυτό διογκώνεται με τη διαφήμιση και μέσω των μηχανισμών της
ωραιοποίησης, της προπαγάνδας, της υπερπληροφόρησης ο άνθρωπος
μετατρέπεται σε υποχείριο. Προκειμένου, λοιπόν, να υλοποιήσει τους
παραπάνω «ύψιστους» σκοπούς του, προβαίνει ακόμη και σε αντικοινωνικές
ενέργειες, που απειλούν τα θεμέλια της κοινωνικής αρμονίας.
Ε' Αυτή η υλιστική - υπερκαταναλωτική νοοτροπία είναι απόρροια και της
όλης βιομηχανοποίησης της σύγχρονης ζωής, σύμφωνα με την οποία ο
άνθρωπος υπερεργάζεται, τυποποιείται, υποδουλώνεται στη μηχανή και
λησμονεί τον αγώνα για την πραγμάτωση των υψηλών ηθικοπνευματικών
αξιών, που τον καταξιώνουν και τον αναδεικνύουν σε αληθινά ελεύθερη
οντότητα. Μη έχοντας, λοιπόν, τα κατάλληλα ηθικοπνευματικά ερείσματα,
πολλοί είναι εκείνοι που αποχαλινώνονται, οδηγούνται σε αθέμιτα μέσα, στη
βία, το έγκλημα. Τη στιγμή μάλιστα που οι κοιωνίες των σημερινών
μεγαλουπόλεων είναι απρόσωπες, λόγω της υπερσυσσώρευσης και
ταυτόχρονης ανωνυμίας και αποξένωσης των ατόμων που ζουν σ' αυτές,
περιορίζεται ο κοινωνικός έλεγχος, αποδυναμώνεται η γνήσια ανθρώπινη

32
επαφή και η προσπάθεια για αλληλοσυμπλήρωση, και έτσι η επιρρέπεια στη
βία και. την αντικοινωνικότητα αυξάνεται.
ΣΤ' Η υπερανάπτυξη της τεχνολογίας έχει επιφέρει τη συνθετότητα των
κοινωνικών δομών, την αύξηση των απαιτήσεων και την πολλαπλότητα των
μηνυμάτων. Οι. ρυθμοί γίνονται εξαιρετικά γρήγοροι και μέσα στο σκηνικό
αυτό ο άνθρωπος συχνά εγκλωβίζεται, καθώς συρρικνώνεται ο ζωτικός χώρος
για προσωπική του έκφραση, ο ίδιος ασφυκτιά σ' ένα πλέγμα πολλαπλών και
αντιφατικών κοινωνικών ρόλων άγχεται, και σε αρκετές, δυστυχώς,
περιπτώσεις διοχετεύει με τη μορφή εκτόνωσης, και πιθανόν βίας, αυτή τη
συσσωρευμένη ενεργητικότητά του.
Ζ' Η έξαρση φαινομένων βίας και εν γένει αντικοινωνικότητας οφείλεται
κατά πολύ στην έλλειψη σταθερών ηθικών σημείων αναφοράς, η οποία
προέρχεται από τη γενικότερη ηθική έκπτωση της εποχής μας. Αυτή
προσδιορίζεται ως απώλεια του μέτρου και του ορίου, απομάκρυνση από
συλλογικά οράματα και υγιείς προσανατολισμούς, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος
να παραμένει εσωτερικά μετέωρος. Αυτή η ηθική κρίση συνοδεύεται
συχνότατα από τον υπερτονισμό των ατομικών αναγκών σε βάρος της
κοινωνικής μας αποστολής, κατάσταση που εξωτερικεύεται μέσω του στείρου
ανταγωνισμού, ο οποίος αναπαράγει μαζικά τη βία και το έγκλημα.
Η' Η καλλιέργεια της παιδείας αποτελεί ουσιαστικό μηχανισμό αναχαίτισης
αυτής της απάνθρωπης συμπεριφοράς. Σήμερα, όμως, τόσο ο ίδιος ο άνθρωπος
με τη στάση του όσο και οι βασικοί φορείς παιδείας αδυνατούν να
καλλιεργήσουν γνήσια μορφωτικά εναύσματα. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν
επεξεργάζεται τα μηνύματα που δέχεται καθημερινά, ακολουθεί την πορεία
της «ήσσονος» προσπάθειας, είναι αλαζόνας και υπερόπτης. Χωρίς ταυτότητα
και ευαισθησίες, ακολουθεί τη διαδικασία της ψυχρής λογικής, γεγονός που
τον καθιστά έρμαιο των παθών του. Και είναι δεδομένο πως το πάθος
δημιουργεί καταστάσεις βρασμού, που δεν ελέγχονται και συχνά οδηγούν στο
έγκλημα.
Θ' Η εκπαίδευση, ως θεμελιώδης παράγοντας αγωγής, με την κρίση και τη
δυσλειτουργία της, δεν ανανεώνει το πνεύμα των νέων στο βαθμό που θα
έπρεπε, διότι στηρίζεται στη στείρα αποστήθιση γνώσεων με ημερομηνία
λήξης, καθώς και στον άγονο εγκυκλοπαιδισμό. Επιπλέον, παρατηρείται μια
μαζική παραγωγή τυποποιημένων μαθητών, που κάθε άλλο παρά αναβαθμίζει
τη νεολαία μας. Αλλά και ο ανταγωνισμός στο πλαίσιο της βαθμοθηρίας για
την είσοδο στο πανεπιστήμιο, συνιστά αφορμή για εμπέδωση ενός
ωφελιμιστικού πνεύματος, που, πολλές φορές, μεταστοιχειώνεται σε
αντικοινωνικότητα.
Ι΄ Βασικός φορέας παιδείας, ο οποίος ευθύνεται για την κατίσχυση των
παραπάνω φαινομένων, είναι η οικογένεια. Άλλοτε η αδιαφορία για
ουσιαστική μόρφωση του παιδιού, άλλοτε οι αντιφατικοί γονεϊκοί ρόλοι,
άλλοτε η διεύρυνση του χάσματος γενεών, με εκδηλώσεις όπως οι
συγκρούσεις και η απομάκρυνση από την οικογενειακή εστία, δημιουργούν
πρόσφορο έδαφος για τη διαιώνιση της εγκληματικότητας και της βίας, αφού
απουσιάζουν η ζεστασιά και η επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας.
ΙΑ' Υπάρχουν, όμως, και άλλοι ουσιαστικοί θεσμοί που συντείνουν στο
πρόβλημα της κοινωνικής νοσηρότητας. Η λειτουργία της πολιτικής σήμερα
είναι υποτονική σε σχέση με την πραγματική της αποστολή. Ο
επαγγελματισμός των πολιτικών και η αδυναμία ικανοποίησης ζωτικών

33
λαϊκών αιτημάτων καλλιεργούν την εμπάθεια και τη διαίρεση στο κοινωνικό
σώμα. Ο πολιτικός φανατισμός μετατρέπεται συχνά σε βία, ενώ τα
αναξιοκρατικά φαινόμενα και οι κοινωνικές αδικίες, που ενισχύονται από την
ύπαρξη πελατειακών σχέσεων, προκαλούν διχόνοια ή οδηγούν και σε ακραία
επιθετικότητα.
Ερωτήσεις
Α. Περίληψη
Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο. (180 λέξεις)
Β. Ασκήσεις
1. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το συγκεκριμένο κείμενο και γιατί;

2. «Άλλοτε η αδιαφορία για ουσιαστική μόρφωση ...της

εγκληματικότητας και της βίας» (Γ παράγραφος): Να μετατρέψετε την
ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

3. Ποιον άλλο τίτλο θα μπορούσατε να δώσετε στο συγκεκριμένο κείμενο;

4. Να σχολιάσετε τη συνεκτικότητα του κειμένου στις παραγράφους Ε; ΣΤ'

και Ζ'.
5. Να αποδώσετε με απλούστερα λόγια το νόημα των φράσεων:
«ήσσονος» προσπάθειας, πελατειακών σχέσεων, μορφωτικά
εναύσματα, ζωτικών αιτημάτων, γενετικό δομικό υλικό.

6. Να επισημάνετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές ή

λανθασμένες, σύμφωνα πάντα με το νόημα του κειμένου:
α. Το σημαντικότερο αίτιο της βίας -εγκληματικότητας είναι η κρίση που
διέρχεται ο θεσμός της οικογένειας.
β. Οι νέοι σήμερα δεν αντλούν απ' το σχολείο την πολύπλευρη
καλλιέργεια που είναι το σπουδαιότερο μέσα άμυνας απέναντι στην
αντικοινωνική συμπεριφορά.
γ. Η αποξένωση και η ανωνυμία των σημερινών μεγαλουπόλεων δεν είναι ο
κυριότερος λόγος διεύρυνσης της εγκληματικότητας.

Γ. Παραγωγή κειμένου
Σε πολιτιστική εκδήλωση που πραγματοποιείται στο πνευματικό κέντρο του
δήμου σας για την Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού συζητείται το θέμα της
αύξησης της παιδικής εγκληματικότητας και επιθετικότητας στις μέρες μας.
Υποθέστε ότι παρουσιάζετε μια ομιλία σχολιάζοντας και αναλύοντας το θέμα
αυτό. Τι θα λέγατε; Να τονίσετε την επίδραση των ΜΜΕ στην όξυνση του
προβλήματος. (300 λέξεις)

34
 Τα δικαιώματα του ανθρώπου: Δυτικό ιδεολόγημα ή οικουμενικό ήθος;

…Στο σύγχρονο, γεμάτο εντάσεις κόσμο, ο αγώνας για τα δικαιώματα του

ανθρώπου έχει δύο μέτωπα.
Είναι αγώνας κατά της παραβίασής τους και για την κατοχύρωση και τον
έμπρακτο σεβασμό τους. Παρά τις προόδους που έχουν συντελεσθεί στον χρόνο
αυτό, παρά τις διακηρύξεις, τις διεθνείς συμβάσεις, παρά την προσπάθεια που
καταβάλλει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και τα διάφορα κινήματα και οι
οργανώσεις για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, παρά τις
δεσμεύσεις των κρατών με την υπογραφή διεθνών συμβάσεων και με τη
συνταγματική κατοχύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων, η κατάσταση των
δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι σε πολλά μέρη της γης απογοητευτική.
Παρόλο που σήμερα κανένα κράτος δεν μπορεί να απορρίψει ανοιχτά την ιδέα
των δικαιωμάτων του ανθρώπου, είναι βέβαιο ότι η φραστική αναγνώρισή τους
δύσκολα μπορεί να συγκαλύψει τις κεφαλαιώδεις παραβιάσεις τους. «Η
φραστική αναγνώριση των δικαιωμάτων του ανθρώπου από όλα τα κράτη
εύκολα αμβλύνει τη μαγιά για τις θεμελιώδεις παραβιάσεις τους. Τα δικαιώματα
του ανθρώπου δεν είναι αυτονόητα. Συνεχώς απειλείται η μετάπτωση στη
βαρβαρότητα και στην περιφρόνηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου». Πάντως
το χάσμα μεταξύ των διακηρύξεων των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της
συγκεκριμένης πρακτικής πολλών κρατών είναι εμφανέστατο και η αντίφαση
μεταξύ θεωρίας και πράξης απογοητευτική.
Ο αγώνας για τα δικαιώματα του ανθρώπου είναι εναντίον της παρανόησης
και της διαστρέβλωσης του νοήματός τους, αγώνας για τη θεμελίωσή τους και
τον ορθό καθορισμό του περιεχομένου και των ορίων τους. Τα δικαιώματα του
ανθρώπου υπήρξαν ανέκαθεν «σημείον αντιλεγόμενον» και αποτελούν και
σήμερα αντικείμενο έντονης αμφισβήτησης: «Σήμερα δεν υπάρχει σχεδόν
καμία θεωρία για τα δικαιώματα του ανθρώπου, το αντίθετο της οποίας να μην
υποστηρίχτηκε κάπου». Οι κρίσεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου ξεκινούν
από «δυτική ιδεολογία» και «κενή ρητορεία» και φθάνουν μέχρι «οικουμενικό
ήθος», θεμέλιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο».
Βέβαια οι αντιφατικές εκτιμήσεις στηρίζονται και στο γεγονός ότι τα
δικαιώματα του ανθρώπου είναι ένα τόσο πολύπλοκο φαινόμενο, ώστε ο καθείς
να στηρίζει σε κάποια πτυχή της ιστορίας και των διακυρήξεών τους ακόμα και
την πιο ακραία κρίση. Πραγματικά είναι δύσκολο να σχηματίσει κανείς μια
σαφή εικόνα για το τι ισχύει σήμερα ως δικαίωμα του ανθρώπου. Τα
δικαιώματα του ανθρώπου έγιναν θέμα συρμού, ρητορεία στα χείλη των
πολιτικών και ηθικολογούντων διανοουμένων. Κάθε ανθρώπινη επιδίωξη
μπορεί να διεκδικεί τον τίτλο του δικαιώματος του ανθρώπου. Αυτόκλητοι
«κριτές της οικουμένης» ορίζουν αλάθητα» τι σημαίνει δικαίωμα του ανθρώπου
και χωρίς ενδοιασμούς προσθέτουν ήδη υπάρχοντα και νέα «ιδιωτικά»
αιτήματα. Πάντως τα σχετικά κείμενα παρουσιάζουν μια συγκεχυμένη εικόνα

35
για το τι είναι τελικά δικαίωμα του ανθρώπου και δε βοηθούν στην έξοδο από
τη βαβυλωνιακή σύγχυση των γλωσσών.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα για την πορεία των δικαιωμάτων του ανθρώπου
αποτελεί η αμφισβήτησή τους από μη δυτικούς πολιτισμούς. Τα δικαιώματα του
ανθρώπου βρίσκονται αντιμέτωπα με την υποψία ότι αποτελούν δυτικό
ιδεολόγημα, έκφραση δυτικής ατομικιστικής εκδοχής και εμπειρίας της
ελευθερίας. Διατυπώνεται η άποψη ότι η Δύση προσπαθεί να επιβάλει στον μη
δυτικό κόσμο τις αξίες της με τη μορφή των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ότι
θέλει να εξαγάγει τα ιδανικά της όπως τα βιομηχανικά της προϊόντα. Με την
πρόταση της Δύσης, να θεωρούνται τα δικαιώματα του ανθρώπου «μέτρο του
πολιτικού ανθρωπισμού», εκφράζεται ο δυτικός πολιτικός και πολιτισμικός
ιμπεριαλισμός…
Κώστας Δεληκωνσταντής, Τα δικαιώματα του ανθρώπου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Στο πλαίσιο μιας συζήτησης που γίνεται στην τάξη σας για τα ανθρώπινα
δικαιώματα να παρουσιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου (100-120
λέξεις).

Β.1 α) Με ποια συλλογιστική μέθοδο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος

(«Το μεγαλύτερο… ιμπεριαλισμός») του κειμένου; Να τεκμηριώσετε την
απάντησή σας.
β) Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ πρώτης («Στο σύγχρονο…
μέτωπα») και δεύτερης («Είναι αγώνας… απογοητευτική») παραγράφου;

Β.2 Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο; Να

τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Β.3 κεφαλαιώδης, αμβλύνω, συγκεχυμένος, εμφανέστατος, ενδοιασμός: Να

γραφούν συνώνυμα και αντώνυμα για τις παρακάτω λέξεις.

Β.4 «Σήμερα δεν υπάρχει καμία θεωρία για τα δικαιώματα του ανθρώπου, το
αντίθετο της οποίας να μην υποστηρίχτηκε κάπου». Να αναπτύξετε την
θεματική περίοδο σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων με τη μέθοδο της
αιτιολόγησης.

Γ. Ο δήμος σας διοργανώνει μια ημερίδα με θέμα»Ανθρώπινα δικαιώματα-

Θεωρία και πράξη». Ως εκπρόσωπος του σχολείου σας καλείστε να εκφωνήσετε
μια εισήγηση στην οποία, αφού παρουσιάσετε περιπτώσεις καταπάτησης των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη σύγχρονη εποχή, θα επιχειρήσετε να υποδείξετε
τρόπους για την ουσιαστική διασφάλισή τους. (300 λέξεις).

36
 ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Είναι κι αυτός ένας τρόπος, ας πούμε ομοιοπαθητικός, για να προσγειωθείς με
κάποια ασφάλεια στην αστική «πραγματικότητα» που σε περιμένει για να σου
θυμίσει χαιρέκακη ότι το ψεύδος των διακοπών και της ανάπαυλας, όσο
πολύτιμο, έχει ημερομηνία λήξεως: με την επιστροφή σου, από το δρόμο
ακόμα, αρχίζεις να καταβροχθίζεις τις διαφημίσεις που κατακλύζουν το άστυ,
τις έντυπες, τις επιτοίχιες και τις ηλεκτρονικές, ώστε, συγκρατημένος από το
δικό τους φτιασιδωμένο ψέμα, να γλυκάνεις την πτώση συμπεραίνοντας πως η
«αλήθεια» είναι εδώ, κι είναι οπωσδήποτε πλαστή, πως η κοιτίδα σε αναμένει
ίδια και απαράλλαχτη, άρα γρήγορα θα αφομοιώσεις το αλλότριο που γεύτηκες
και πιο γρήγορα θα αφομοιωθείς από το κοινό και το όμοιο.
Μια διαφήμιση, άλλωστε, ωμότατα ψευδόμενη, σε συνόδευε σαν τύψη σε όλη
τη θερινή περιπλάνηση: εκείνος ο ηθοποιός που, υποδυόμενος τον πατέρα-
κράτος, σε διαβεβαίωνε ότι φέτος έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα για να
προστατευτούν τα δάση -κι είχαν ήδη αρχίσει να αφανίζονται τα βουνά από την
πυρά και να απανθρακώνονται τα νησιά, αλλά η διαφήμιση δεν έπαψε να
παίζεται, προκλητικότατη μες στην επιμονή της, με μια λέξη: χυδαία.
Η αγορά της φθινοπωρινής ρεκλάμας είναι πράγματι πλούσια· αγκίστρια και
σαγήνες ριγμένες παντού, για να ερεθιστούν και να συλληφθούν οι
μελαγχολικοί επανακάμπτοντες και, κυρίως αυτό, για να υποκύψουν και πάλι
φυσικότατα στο δόγμα που εξισώνει την ύπαρξη με την κατανάλωση, ώστε ν’
αλλάξουν το αυτοκίνητό τους κι ας μην το 'χουν ένα χρόνο το «παλιό», αφού
«είναι ευκαιρία τώρα, δε βλέπεις;», να πάρουν ένα ακόμη κινητό, ασορτί με το
νέο αυτοκίνητο, ευκαιρία είναι άλλωστε κι αυτό, να πάρουν ένα ακόμη
καταναλωτικό δάνειο-σκέτη προσφορά, να το ρίξουν κι αυτό στο
Χρηματιστήριο μπας και ρεφάρουν -ένας απέραντος πλούτος που σε περιμένει
να γυρίσεις για να σου δοθεί άνευ όρων.
«Τόσον καιρό», παίρνεις λοιπόν και σκέφτεσαι, «τρεις εβδομάδες εκτός
πόλεως, εκτός οθόνης, ένα μήνα σχεδόν, πώς έγινε και τα 'βγαλα πέρα δίχως
τηλεόραση, δίχως το μελόδραμα των εφτάμισι και τα απλώς απαράδεκτα
παράθυρα, δίχως τα τσιφτετέλια των πρωινάδικων και τον καημό των αυτοπτών
και αυτήκοων που τίποτε δεν είδαν και τίποτε δεν άκουσαν, δίχως το
ενοχλητικό «έλα Αλέκο...» και πρωτίστως δίχως το φορτικό «ζήσε στο κανάλι
μας», προσοχή, όχι «ζήσε ΜΕ ΤΟ...» αλλά «ζήσε ΣΤΟ...», μέσα του,
φυλακισμένος του; Πώς έγινε και επέζησα χωρίς αυτά που είχα αφεθεί να
πιστεύω πως είναι τα σοβαρά και τα «μείζονα»; Μα πριν προλάβεις να λύσεις
την ερώτηση, σου επιτίθενται αγριεμένα τα «σοβαρά», τα «μείζονα», τα
«συγκλονιστικά». Και κλονίζεσαι. Κι αρχίζεις να πιστεύεις ότι παρανόμησες
βαριά που ξέμεινες τόσον καιρό κλειδωμένος έξω από τον εικονικό κόσμο.
Η πρώτη εκδοχή προπαγάνδας που σε περιλαβαίνει είναι παραγωγή των ίδιων
των καναλιών: καινούργια σκηνικά, καινούργιες μουσικές και σήματα...
καινούργια σίριαλ που θα ανακυκλώσουν αποδοτικά το σεξισμό και τη
βωμολοχία, καινούργιοι δίαυλοι ανοιγμένοι στο ίδιο τέλμα που έχει την

37
παράδοξη ιδιότητα να λειτουργεί και σαν πλυντήριο συνειδήσεων και
χρήματος· ένα νεοφανές τίποτε που, εκμεταλλευόμενο την κόπωση μας ή την
ενίοτε πανικόβλητη αμηχανία μας στη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, μας
μετατρέπει σε δεσμώτες του δίχως καν εκείνη την ψευδαίσθηση του υλικού
κέρδους και της εφήμερης πλην αμέσως μεταφραζόμενης φήμης που έπεισε μια
ντουζίνα Ευρωπαίους και άλλους τόσους Αμερικάνους να κλειστούν επί
εβδομάδες σε ένα σπίτι, τρισάθλια πειραματόζωα, τύποις αυτόβουλα, κι όποιος
αντέξει σ' αυτό το άθλιο παιχνίδι της αλληλοφαγίας και της ταυτόχρονης
αυτοφαγίας. Αλλά κανείς «Μεγάλος Αδελφός» δεν θα ηγεμόνευε αν δεν
έβρισκε μυριάδες προθυμότατα «ανιψάκια». Και μ' αυτό το στάνταρντ κατά
νουν διατυμπανίζουν την καινοφανή πραμάτεια τους οι καναλάνθρωποι.
Κι ύστερα αρχίζουν οι άλλες διαφημίσεις, οι «κανονικές». Οι μισές, τηρώντας
το φθινοπωρινό έθιμο, έχουν θέσει στο στόχαστρό τους τη μαθητιώσα νεολαία:
τεχνικές σχολές και κολέγια και «εργαστήρια» (ιδού και τα «εξειδικευμένα
αθλητικογραφικά», αφού η Ολυμπιάδα μπορεί να σιτίσει πολλούς, κι όχι μόνον
όσους «υπηρετούν την πατρίδα» με γλίσχρες απολαβές που φτάνουν δεν
φτάνουν μια ντουζίνα εκατομμύρια το μήνα), και Αγγλίες βέβαια και Αμερικές
και «ιδού το μέλλον στα πόδια σας» και «εξασφαλισμένη εργασία» για τους
μεγάλους, ώστε να ανακουφιστεί και το Υπουργείο Παιδείας, που φροντίζει να
εφοδιάζει ανελλιπώς με «απόβλητους» τη χρυσοπληρωμένη πλάγια παιδεία, την
ώρα που διαδίδει ότι τη μάχεται μανιωδώς.
Και φυσικά τα βούκινα διαλαλούν πως έφτασαν οι καινούργιες τσάντες για
τους μικρούς, τσάντες που φωσφορίζουν για να χαθείς το σούρουπο (να, λοιπόν,
γιατί οι καλοί μας δήμαρχοι επιμένουν να αφήνουν σκοτεινούς τούς δρόμους),
τσάντες- Πόκεμον βεβαίως βεβαίως, τσάντες με ενσωματωμένο κινητό γιατί
«και σε διακόσια μέτρα παραμονεύουν ένα σωρό κακοί, ξένοι κακοί, το 'πε
τόσες φορές και η τηλεόραση, γι' αυτό ο μπαμπάς δεν παίρνει κανέναν
ωτοστοπατζή, δεν βλέπεις;» Και με τι θα τη γεμίσει ο πιτσιρικάς την τσαντούλα
του, πού θα βρει μολύβια και χάρακες της προκοπής, και στυλό που μπορεί να
μη γράφουν την τρίτη μέρα, αλλά έχουν φανταχτερά χρώματα και σχέδια;
Ουδεμία ανησυχία, το θέμα λύθηκε οριστικά. Και λύτης, ποιος άλλος, η
διαφήμιση.
Αλλ' όχι. Όλες αυτές οι αγοραίες διαφημίσεις είναι ασήμαντες μπροστά στον
εφιαλτικό κυνισμό της κρατικής, της «περιβαλλοντικής»: Σεπτέμβρη μήνα κι ο
«οικολόγος»-ηθοποιός συνεχίζει να υμνεί ανενδοίαστα την πολιτεία για τα
λαμπρά φιλοδασικά της μέτρα. Κι ας παραδόθηκε στη στάχτη η μισή Ελλάδα.
(Παντελής Μπουκάλας, εφημ. Η Καθημερινή, 10 Σεπτεμβρίου 2000)

38
 Ερωτήσεις
Α. Να δώσετε περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις.

Β.1. «... για να υποκύψουν και πάλι φυσικότατα στο δόγμα που ταυτίζει την
ύπαρξη με την κατανάλωση». Να αναλύσετε το νόημα των προτάσεων σε ένα
κείμενο 10 γραμμών.

Β.2. Ποιο είναι το ύφος του κειμένου όπως προκύπτει από την τρίτη και την
τέταρτη παράγραφο («Η αγορά της φθινοπωρινής ρεκλάμας... εικονικό
κόσμο»); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Γ.1. Να προσδιορίσετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της πρώτης

παραγράφου.

Γ.2. «...ζήσε στο κανάλι μας». Να προσδιορίσετε, στο απόσπασμα διαφήμισης

που παρουσιάζει το άρθρο, τη μορφή του μηνύματος, καθώς και την τεχνική της
διαφημιστικής πειθούς που αξιοποιεί.

Γ .3. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α προς την κατηγορία τους στη
στήλη Β.
Στήλη Α Στήλη Β
1. Μονόλογος -Διάλογος α. Μορφή διαφημιστικού μηνύματος
2. Λανθάνων αξιολογικός β. Τεχνική διαφημιστικής πειθούς
χαρακτηρισμός
3. Λογοπαίγνιο
4. Συνειρμός ιδεών
5. Επίκληση στην αυθεντία
6. Επεξήγηση της εικόνας

Δ.1. Να προσδιορίσετε δύο περιόδους του άρθρου που παρατηρήσατε ποιητική

λειτουργία της γλώσσας.

Δ.2. Να δώσετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω
λέξεις:
χαιρέκακη, κατακλύζουν, πλαστή, αλλότριο, περιπλάνηση, αφανίζονται, τέλμα,
νεοφανές, κυνισμό(ς), ανενδοίαστα.

39
Ε. Ο αρθρογράφος επισημαίνει μεταξύ άλλων ότι είμαστε ευάλωτοι στα
πανταχόθεν μηνύματα, και φυσικά και στα διαφημιστικά, τόσο εξαιτίας της
δεδομένης κόπωσής μας, όσο και εξαιτίας της αμηχανίας μας στη διαχείριση
του ελεύθερου χρόνου. Ποιοι άλλοι παράγοντες μας καθιστούν ευάλωτους
απέναντι στη διαφήμιση; Εσείς θεωρείτε τη διαφήμιση συνολικά επικίνδυνη
δραστηριότητα για τον άνθρωπο; Τι προτείνετε για την άμυνά του απέναντι
στους αναντίρρητους κινδύνους από αυτή; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε
κείμενο 300 λέξεων με τη μορφή ομιλίας που κάνατε, ως μέλος συλλόγου
προστασίας του αγοραστικού κοινού, στην πόλη όπου ζείτε μόνιμα.

40
 «Πόλεμος -Ειρήνη: Θέματα πολιτικά...»

Παρότι, επομένως, αναγνωρίζουμε την τεράστια συμβολή της ειρήνης, δεν

μπορούμε να αποφύγουμε τις οδυνηρές συνέπειες του πολέμου. Σύμφωνα με
τον Clausevitz «ο πόλεμος είναι μια πράξη βίας προορισμένη να καταναγκάσει
τον αντίπαλο να εκτελέσει τη θέλησή μας». Είναι η συνέχιση της πολιτικής με
άλλα μέσα, με μέσα ωστόσο που σκοτώνουν, σπέρνουν τον πανικό, επιφέρουν
την οπισθοδρόμηση, εκφυλίζουν και αλλοιώνουν την προσπάθεια του
ανθρώπου για εφημερία και πρόοδο.
Ο πόλεμος δεν είναι αυτοτελής σκοπός, αλλά μόνο ένα όργανο της πολιτικής.
Κατά συνέπεια, η υποταγή της πολιτικής άποψης σ' εκείνη του πολέμου θα 'ταν
παράλογη, επειδή η πολιτική είναι εκείνη που προκαλεί τον πόλεμο η πολιτική
είναι η διανοητική εξουσία, ο πόλεμος δεν είναι παρά το όργανο, το μέσο.
Αυτά γράφτηκαν για να βρεθεί η αληθινή σχέση του πολέμου με την πολιτική,
αλλά και για να αμφισβητηθεί ο μύθος που λέει ότι «ο πόλεμος είναι μέρος της
ανθρώπινης φύσης, και η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί ν' αλλάξει». Κάθε πράξη
στην οργανωμένη κοινωνία είναι πολιτική. Η πολεμική πράξη, πράξη βίαιη και
κτηνώδης, δείχνει ότι στις κοινωνίες απουσιάζει ο γόνιμος διάλογος, η
ομοφροσύνη, η αλληλεγγύη και ο σεβασμός στο δικαιϊκό σύστημα. Οι μυστικές
διπλωματίες δε, και ιδιαίτερα αυτές που δημιουργούν διπλωματικές νίκες και
ήττες αντίστοιχα, ευθύνονται για την υιοθέτηση της τακτικής των «γερακιών».
Ο λαός υποτάσσεται στις εντολές των κυβερνήσεων και αγωνίζεται για
ψεύτικες ιδέες, για κάτι που είναι αδύνατο να απολαύσει.
Από την άλλη, ο πόλεμος δεν είναι μόνο εγγενές συστατικό της ανθρώπινης
φύσης. Υπάρχουν λαοί (Σουηδοί, Ελβετοί κ.ά.) που έχουν να πολεμήσουν εδώ
και δεκάδες χρόνια. Αυτοί οι λαοί δεν νιώθουν καταπιεσμένοι, επειδή δεν
πολέμησαν. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι η ανθρώπινη φύση συνδέεται με την
ηθική, τις αξίες, την παιδεία. επομένως οι πολιτισμένοι λαοί ελάχιστα
επηρεάζονται από πρωτόγονα ένστικτα.
Συνεπώς, η πολιτική, με την ευρύτερη έννοια του όρου, είναι υπεύθυνη για τις
επικίνδυνες και απειλητικές συνθήκες στις οποίες βρίσκεται σήμερα ο κόσμος.
Η ειρήνη σήμερα, δυστυχώς, είναι εύθραυστη, επισφαλής και στηρίζεται στα
όπλα, αφού πολλά κράτη, κυρίως ισχυρά, προσπαθούν μέσω του εκφοβισμού
και της απειλής των όπλων να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους και να
επιβάλουν την παρουσία τους. Ο κίνδυνος του πολέμου είναι ακόμα
μεγαλύτερος εξαιτίας και του τεχνολογικού θριάμβου. Η εξέλιξη της
επιστημονικής γνώσης οδήγησε στην ενίσχυση των επιθετικών όπλων, γεγονός
που επιβεβαιώνει την ευθραυστότητα της ειρήνης, αφού έχουμε στα χέρια μας
όπλα που μπορούν να αφανίσουν τον πλανήτη, και παράλληλα να
χρησιμοποιηθούν, ώστε να «επικρατήσει η ειρήνη» μέσα από έναν προληπτικό
πόλεμο.
Οι σύγχρονες συνθήκες δεν ευνοούν, λοιπόν, τη διασφάλιση της ειρήνης,
αντίθετα, ωθούν σε συγκρούσεις και υποδαυλίζουν τα μίση και τα πάθη.

41
Χρειάζεται, επομένως, να δούμε τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία,
καταρχήν πρακτική και πραγματική.
Η ειρήνη θα επικρατήσει, όταν θα εξασφαλιστεί σε κάθε κράτος το δικαίωμα
να λύνει τις διαφορές του πάνω σε νομικές βάσεις, στο διεθνές δίκαιο. Αυτό
πρέπει να γίνει το κέντρο των διεθνών σχέσεων, των οικουμενικών
συναλλαγών. Κάθε κράτος δε, που το παραβιάζει, να τιμωρείται με αυστηρές
κυρώσεις. Αν αυτό συνδυαστεί με μια υπερεθνική οργάνωση, πέρα από
ιδιοτέλειες και όψιμα συμφέροντα, που θα έχει στρατιωτική δύναμη κάτω από
τον έλεγχό της, τότε θα είναι δυνατή μια εξισορρόπηση της κατάσταση, που θα
συμβάλλει στην οικοδόμηση της διεθνούς σταθερότητας.
Πρέπει επιτέλους να συνειδητοποιήσουμε ότι η ειρήνη έρχεται μέσα από την
κατανόηση και την αλληλοϋποστήριξη. Η ενίσχυση των υποβαθμισμένων
κρατών, οικονομική και πολιτική, είναι εφικτή, αλλά και αναγκαία για την
εδραίωση της ειρήνης. Η νοοτροπία που κυριαρχεί στην πολιτική είναι ανάγκη
να μεταστραφεί και να αποτελέσει άξονα για τη θεμελίωση ενός κλίματος
αμοιβαιότητας και γόνιμης συνύπαρξης.
Ωστόσο, η ειρήνη είναι φασματική, αν δεν καλλιεργηθεί στις μέρες μας ο
ριζοσπαστικός ουμανισμός. Πρέπει κυρίως οι φορείς αγωγής (πολιτεία, σχολείο,
πνευματική ηγεσία, κινήματα ειρήνης) να δώσουν ένα νέο όραμα για τη ζωή,
όραμα που να εμπνεύσει τους λαούς και να τους βοηθήσει να ζήσουν ειρηνικά
και ανθρωπιστικά. Όραμα που να ξυπνάει τις συνειδήσεις, να φωτίζει το νου, να
στηρίζεται στην ομόνοια. Μόνο τότε ο σύγχρονος κόσμος, που υποφέρει από
έλλειψη ζωτικότητας, αφού ζει σε κοινωνίες βιομηχανικές, θα στηριχθεί σε
γερά θεμέλια, ικανά να μεταβάλουν τον άνθρωπο υλιστή σε άνθρωπο ιδεαλιστή.
Τάνια Κωστάλα -Νίκος Καμαργιάρης «Έλλογη Σκέψη», τόμο Δ'

Ερωτήσεις
Α. Περίληψη
Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο. (150 λέξεις)

Β. Ασκήσεις
1. Ποιες ευρύτερες νοηματικές ενότητες μπορείτε να επισημάνετε στο
συγκεκριμένο κείμενο;

2. Ποιες μεθόδους πειθούς ακολουθούν οι συγγραφείς στις δύο πρώτες

παραγράφους του κειμένου;

3. Ποιο είναι το θεματικό κέντρο της τελευταίας παραγράφου;

4. Στο κείμενο υποστηρίζεται η γνώμη ότι είναι μύθος η άποψη που λέει ότι «ο
πόλεμος είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, και η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί
ν' αλλάξει»: Να δημιουργήσετε με δική σας επιχειρηματολογία, τεκμήρια κ.λπ.

42
μία παράγραφο σε δέκα σειρές, στην οποία ν' αντικρούετε την παραπάνω
άποψη.

5. Να εντοπίσετε τις παρείσακτες λέξεις στις παρακάτω σειρές λέξεων:

-νοοτροπία, τεχνοτροπία, αντίληψη, βιοθεωρία
-αμοιβαιότητα, αλληλεπίδραση, παραλληλία, αλληλεγγύη
-ιδιοτέλεια, ιδιωφέλεια, ιδιοσυγκρασία
-εύθραυστη, επισφαλής, ανασφαλής, αβέβαιη.

Γ. Παραγωγή κειμένου
Στο κείμενο που σας δόθηκε υποστηρίζονται οι απόψεις ότι ο πόλεμος είναι
θέμα πολιτικό, ότι η ειρήνη εξακολουθεί σήμερα να μην είναι ασφαλής και ότι
χρειάζεται, ιδιαίτερα από τα κράτη, αγώνας για τη διασφάλισή της σε
παγκόσμια κλίμακα.
Ποια νομίζετε ότι πρέπει να είναι η στάση των πολιτικών ηγεσιών / κρατών,
ώστε να υλοποιηθεί ο παραπάνω υψηλός σκοπός;
Εσείς ως νέοι με ποιες ιδιότητες μπορείτε ν’ αγνιστείτε για την ειρήνη;
Υποθέστε ότι εκφράζετε τις απόψεις σας σ’ ένα Πανευρωπαϊκό Συνέδριο
νεολαίας. (300 λέξεις)

43
 «Ο ρόλος του επιστήμονα στη σύγχρονη εποχή»

(...) Ποιο ρόλο παίζουν η επιστήμη και η επιστημονική διανόηση στη

διαδικασία του εξανθρωπισμού του σύγχρονου κόσμου;
Η απάντηση σ' αυτήν την ερώτηση εξαρτάται από το πώς εννοούμε την
επιστήμη, ποιες από τις αντιφατικές τάσεις της θεωρούμε ουσιαστικές και πώς
εφαρμόζουμε τα πορίσματά της.
Η επιστήμη τείνει per definitionem στη διαπίστωση της αλήθειας. Αλλά πώς
πρέπει να εννοήσουμε την αλήθεια;
Στη σύγχρονη επιστήμη πολλαπλασιάζονται οι τάσεις για διαρκώς ευρύτερο
καταμερισμό της εργασίας και διαρκώς στενότερη ειδίκευση. Το πόρισμα της
ειδικής έρευνας ενός αυστηρά απομονωμένου, συγκεκριμένου προβλήματος
είναι αληθές, όταν έχει αποδειχτεί άψογα και επαληθευτεί εμπειρικά, αυτό το
πόρισμα είναι όμως ατελές, μερική αλήθεια, η οποία αφήνει απέξω παρά πολλά
στοιχεία του ορισμένου τομέα της πραγματικότητας και το ανθρώπινο νόημά
της είναι ασαφές. Μια τέτοια ατελής αλήθεια μπορεί να σημαίνει: τη λύση ενός
τεχνικού ή κοινωνικού προβλήματος και μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα
των ενεργειών μας. Αλλά αυτές οι ενέργειες, μ' όλη την αποδοτικότητά τους,
μπορεί να στρέφονται τόσο υπέρ όσο και κατά του ανθρώπου. Οι πυρηνικοί
εξοπλισμοί είναι αποτέλεσμα μιας μονομερούς εξέλιξης των πρώτων γνώσεων
για την πυρηνική ενέργεια. Η πιο επικίνδυνη ιδεολογία δεν είναι εκείνη που
στηρίζεται σε αναλήθειες και βρίσκεται σε φανερή αντίθεση με την επιστήμη,
αλλά εκείνη που χρησιμοποιεί ατελείς επιστημονικές αλήθειες για τη
δικαιολόγηση και την εκλογίκευση των συμφερόντων των κυρίαρχων τάξεων.
Στην επιστήμη θα πρέπει να κάνουμε προσεκτική διάκριση ανάμεσα στους
ειδικούς και στην αληθινή επιστημονική διανόηση. Ο ειδικός μένει στο επίπεδο
της μερικής γνώσης, στο επίπεδο της ορθής εφαρμογής γενικών θεωρητικών και
μεθοδολογικών αρχών, στη λύση ενός ειδικού προβλήματος, με δυο λόγια: στο
επίπεδο της τεχνικής. Ο διανοούμενος στην επιστήμη θέτει κριτικά ερωτήματα
και αναπτύσσει παραπέρα τις θεωρητικές βάσεις, κάνει συσχετίσεις, γενικεύει
νέες μορφές, παρατηρεί το βαθύτερο νόημα ξεχωριστών επιστημονικών
πορισμάτων και τα περικλείει στην πολιτιστική και φιλοσοφική συσχέτιση της
εποχής του.
Σε συνάρτηση με αυτό βρίσκεται και μια δεύτερη ουσιαστική αντίφαση στην
επιστήμη. Είναι η αλήθεια καθαρή, απόλυτα αντικειμενική, ουδέτερη γνώση ή η
γνώση που αποσκοπεί στην πραγματοποίηση γενικών αξιών;
Στην πραγματικότητα από τους διανοούμενους και τους δημιουργούς στον
τομέα της επιστήμης δεν λείπει ο προσανατολισμός και η κριτική στάση
απέναντι στο υπάρχον. Δεν τους είναι αδιάφορο πώς ερμηνεύονται τα προϊόντα
του πνεύματός τους, ποιο νόημα παίρνουν, πώς εφαρμόζονται στην πράξη. Από
αυτό εξηγείται και το γεγονός ότι οι μεγαλύτεροι φυσικοί του αιώνα μας
(Aινστάιν, Μπορ, Πλανκ, Χάιζενμπερκ, Μπορν, Ντε Μπρολί) είναι φιλόσοφοι
και ότι πολλοί απ' αυτούς και τους μαθητές τους έχουν στρατευτεί κοινωνικά

44
στον αγώνα ενάντια στο φασισμό, η ενάντια στην κατάχρηση της ατομικής
ενέργειας ή ενάντια στο χημικό και στο βακτηριολογικό πόλεμο. Από το άλλο
μέρος, οι σημαντικότεροι σύγχρονοι ιστορικοί και οικονομολόγοι δεν έχουν
μόνο περιγράψει και εξηγήσει τα σύγχρονα κοινωνικά συστήματα, αλλά και
έχουν εκφράσει καθαρά την τοποθέτησή τους απέναντί τους. Γενικά, η
επιστημονική αλήθεια αποκτά το πλήρες νόημά της μόνο κάτω από το φως των
αξιών, τις οποίες έχει προϋποθέσει, και των σκοπών, στην πραγματοποίηση των
οποίων αποσκοπεί.
Σύμφωνα μ' αυτά, μια συνθετικά εννοούμενη και ανθρωπιστικά
προσανατολισμένη επιστήμη δεν προσφέρει μόνο γνώσεις (που αναμφισβήτητα
αποτελούν προϋπόθεση της τεχνικής εξέλιξης και χωρίς τις οποίες δεν
μπορούμε να φανταστούμε την απλούστερη μορφή ανθρώπινης χειραφέτησης,
τόσο υλικά όσο και πνευματικά, σε αναπτυγμένες όσο και σε υποανάπτυκτες
χώρες). Εξάλλου, η επιστήμη μαζί με την ανθρωπιστική φιλοσοφία, ή
ακριβέστερα, με την ανθρωπιστική φιλοσοφία ως βάση της, έχει καθήκον να
ορίζει την κατεύθυνση ολόκληρης της διαδικασίας του εξανθρωπισμού, όχι
μόνο να αποκαλύπτει όλες τις υπάρχουσες μορφές του ανθρώπινου
υποβιβασμού, αλλά και να τις αξιολογεί κριτικά και να υποδείχνει
συγκεκριμένα τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα για ένα ανθρωπινότερο
αύριο.
Δεν θα πρέπει να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι όλοι όσοι ασχολούνται με
κάποια επιστήμη θα ήταν ποτέ ικανοί να αποδεχτούν μια τέτοια αντίληψη για
την επιστήμη, μ’ όλες τις δυσκολίες που εμφανίζονται στην πράξη. Σε κάθε
κοινωνία ένα μέρος απ' αυτούς που εργάζονται ως επιστήμονες είναι πρόθυμοι
να αποδεχτούν το ρόλο του ειδικού ή του απροκάλυπτου απολογητού του
υπάρχοντος. Γι’ αυτό η πόλωση στις γραμμές των επιστημόνων είναι
αναπόφευκτη, όπως αναπόφευκτη είναι η αντίσταση όλων εκείνων των
κοινωνικών δυνάμεων που ριζώνουν στο παρόν και δεν επιθυμούν καμιά
ουσιαστική αλλαγή για το μέλλον, ιδιαίτερα όταν τούτο πλήττει τις θέσεις τους.
Όσο πιο πλούσια σε πληροφορίες και περιεχόμενο είναι μια επιστημονική
θέση, τόσο πιο πολλές θέσεις αναιρεί και τόσο οξύτερη κριτική έχει να
αντιμετωπίσει. Καρποφόρες αλήθειες είναι εκείνες που έρχονται σε σύγκρουση
με πολλές από τις κρατούσες πεποιθήσεις, αλλά έχουν ξεπεράσει όλες τις
κριτικές δοκιμασίες, στις οποίες έχουν υποβληθεί. Από το άλλο μέρος, όσο πιο
ανθρωπιστική είναι μια επιστημονική και φιλοσοφική λύση, τόσο πιο πολύ θα
θίξει ορισμένα ιδιαίτερα συμφέροντα και τόσο πιο μεγάλη θα είναι η αντίδραση
των συντηρητικών δυνάμεων της κοινωνίας. Καρποφόρες λύσεις είναι εκείνες
που έχουν προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις και έχουν υπερνικήσει αυτές τις
αντιδράσεις, που εμπόδιζαν τις αληθινές δυνατότητες και τις αληθινές
ανθρώπινες ανάγκες.
Μ. Μάρκοβιτς, «Περιβάλλον και ποιότητα ζωής», εκδ, Επίκουρος,Αθήνα
1975, σελ. 92 -95 (αποσπάσματα)

45
 Ερωτήσεις

Α. Περίληψη Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο. (170 λέξεις)

Β. Ασκήσεις
1.«Το πόρισμα ...έως ασαφές»: Να δημιουργήσετε επιμέρους περιόδους και να
χρησιμοποιήσετε τις κατάλληλες συνδετικές - διαρθρωτικές λέξεις -
εκφράσεις για τη μεταξύ τους σύνδεση.

2 «Μια τέτοια ατελής αλήθεια ...κατά του ανθρώπου». Να ελέγξετε αν είναι

σωστή ή λανθασμένη η χρήση των σημείων στίξης που υπάρχουν στο
συγκεκριμένο κομμάτι.

3. «Στην πραγματικότητα ...αποσκοπεί»: Με ποιον / ποιους τρόπους έχει

αναπτυχθεί η συγκεκριμένη παράγραφος;

4. «Στην επιστήμη ...συσχέτιση της εποχής του».

α) Με ποιον τρόπο έχει αναπτυχθεί η παράγραφος;
β) Ποιο είδος συλλογιστικής πορείας ακολουθείται σ’ αυτήν;
γ) Να κάνετε το διάγραμμα της παραγράφου.

5. Τι επιτυγχάνει με τις ερωτήσεις ο συγγραφέας;

6. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο και γιατί;

Γ. Πιστεύετε ότι η επιστήμη έκανε τον κόσμο πιο ηθικό; Κάτω από ποιες
προϋποθέσεις η επιστήμη θα συμβάλει στον ουσιαστικό εξανθρωπισμό της
κοινωνίας, ο οποίος τονίζεται και προβάλλεται στο κείμενο που σας δόθηκε; Να
αναπτύξετε τις απόψεις σας με τη μορφή αποδεικτικού δοκιμίου. (300 λέξεις)

46
 Νέες τεχνολογίες και ποιοτική παιδεία

Οι νέες τεχνολογίες, ιδίως η πληροφορική με το τεράστιο πλήθος των

σύγχρονων εφαρμογών, έχει σχεδόν ταυτισθεί με ό,τι χαρακτηρίζουμε ως
ανάπτυξη. Κάθε χώρα που προσβλέπει στην ανάπτυξη (οικονομική,
τεχνολογική κ.λπ.) έχει κυριολεκτικά «γαντζωθεί» από τις νέες τεχνολογίες: τις
έχει εισαγάγει στην Εκπαίδευση, ενισχύει την έρευνά τους, χρηματοδοτεί τις
εφαρμογές τους, προωθεί με κάθε τρόπο ό,τι έχει σχέση μ' αυτές, ιδιαίτερα με
την τεχνολογία των Η/Υ. Εκείνο που δεν έχει ίσως βαθύτερα συνειδητοποιηθεί,
ιδίως στην Ελλάδα, είναι η σπουδαιότητα των νέων τεχνολογιών για μι ποιοτική
παιδεία που αποτελεί και την προϋπόθεση για κάθε μορφής ανάπτυξη μιας
χώρας. Ο χώρος αυτός στις πραγματικές διαστάσεις, προεκτάσεις και
εφαρμογές του άρχισε να μελετάται πολύ πρόσφατα, και για χώρες όπως η
Ελλάδα θα μπορούσε να πει κανείς ότι βρίσκεται ακόμη σε προκαταρκτικό
στάδιο. Και όμως η πραγματικότητα είναι μία: χωρίς τις νέες τεχνολογίες, χωρίς
την πληροφορική και τις ποικίλες εφαρμογές της στην «κοινωνία των
πληροφοριών» όπου ζούμε, στην κοινωνία ιδίως τού 21ου αιώνα, δεν μπορεί να
νοηθεί ανάπτυξη της παιδείας. Ήδη έχουν αρχίσει να εισάγονται σταδιακά, με
αργούς ακόμη ρυθμούς και μεγάλη καθυστέρηση, οι νέες τεχνολογίες στην
ελληνική Εκπαίδευση. Τα οφέλη που αναμένονται για την Παιδεία μας, εφόσον
εφαρμοσθούν σωστά προγράμματα με κατάλληλο εκπαιδευτικό λογισμικό,
είναι κυρίως τα εξής:
(α) Δυνατότητα αναζήτησης ποικίλων και μεγάλης κλίμακας πληροφοριών
μέσα από την πρόσβαση σε διάφορες Τράπεζες Δεδομένων. Το να μπορεί να
μπει κανείς σε μεγάλες βιβλιοθήκες, ξένες αλλά και ελληνικές πλέον, και να
αντλήσει τις πληροφορίες που χρειάζεται, να μελετήσει άρθρα σε περιοδικά και
δυσεύρετα με άλλον τρόπον δημοσιεύματα και το να μπορεί να έχει πρόσβαση
στη διεθνή βιβλιογραφία με θεματική βάση και με λέξεις-κλειδιά είναι μια
κατάκτηση που αίρει ανυπέρβλητες δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζουν οι
σπουδαστές αλλά και οι μελετητές επί εκατοντάδες χρόνια.
(β) Χρησιμοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με την τεχνολογία των
πολυμέσων (συνδυασμός κειμένου -εικόνας -ήχου). Η τεχνολογία αυτή δίνει τη
μοναδική δυνατότητα στον μαθητή να προσεγγίσει και να επεξεργασθεί
σύνθετες πληροφορίες με ποικίλους συνδυασμούς και δυνατότητες. Με αυτή
την τεχνολογία τα πολιτισμικά ή εθνικά μαθήματα τού εκπαιδευτικού
συστήματος μιας χώρας μπορούν να διδαχθούν με νέους ελκυστικούς,
ανανεωμένους και ουσιαστικούς τρόπους που και τα αντικείμενα αυτά καθ'
εαυτά αναδεικνύουν στη συνείδηση τού μαθητή και επιτρέπουν μια άμεση
προσωπική συνεργασία του (διαδραστική λειτουργία) με το πρόγραμμα και όχι
μια απλή παθητική προσέγγιση. Έτσι διδάσκοντας την ιστορία μιας περιόδου,
μπορείς μαζί με τις πληροφορίες για τα γεγονότα και τα πρόσωπα να
παρουσιάζεις χάρτες, πορείες, σχέσεις, παράλληλα γεγονότα τής ιστορίας
γειτονικών χωρών ή, σε πολιτιστικό επίπεδο, να δίνεις συγχρόνως πληροφορίες

47
για τη λογοτεχνία, τις επιστήμες, τις τέχνες, την παράδοση, τη θρησκεία, τη
γλώσσα ενός λαού με εικόνα, με ήχο και φυσικά με κείμενο.
Τέτοια προγράμματα μπορούν να εκπονηθούν στα πολιτισμικά μαθήματα, στα
μαθήματα αισθητικής καλλιέργειας και στα μαθήματα γνώσεων. Διάφορες
τεχνικές μπορούν να εξασφαλίσουν και αντικειμενικούς τρόπους αξιολόγησης
τής γνώσης (αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης) που θα διευκολύνουν την
Εκπαίδευση. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι με τέτοια προγράμματα το
Σχολείο και γενικότερα η Εκπαίδευση και η παρεχόμενη Παιδεία μπορούν να
αποκτήσουν ξανά το ενδιαφέρον που χρειάζεται για να προσελκύσουν την
αγάπη και την ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών. Εξίσου σημαντικό είναι ότι
τέτοια προγράμματα είναι βέβαιο ότι μπορούν να αποτελέσουν την αφετηρία
μιας ριζικής ανανέωσης τού εκπαιδευτικού συστήματος τής Ελλάδος και την
επαναλειτουργία του σε νέες βάσεις.
Θίξαμε μέχρι τώρα μερικές από τις θετικές πλευρές των νέων τεχνολογιών. Θα
‘πρεπε όμως να επισημάνουμε και προβλήματα, μεγαλύτερα ή μικρότερα, που
γεννώνται. Μερικά από αυτά σε σχέση με την Εκπαίδευση είναι:
(α) Με την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο Σχολείο αλλάζει άρδην και ο
ρόλος του δασκάλου και γενικότερα τού εκπαιδευτικού. Μέχρι σήμερα
δάσκαλος και σχολικά βιβλία ήταν η κύρια πηγή πληροφοριών. Εφεξής ο
δάσκαλος θα έχει ως πρόσθετο ρόλο να επιλέξει τα κατάλληλα προγράμματα,
να οργανώσει τη χρήση τους μέσα και έξω από την τάξη, να ελέγξει τις
αξιολογήσεις των μαθητών του, να εξηγήσει δύσκολα ή δυσνόητα σημεία, να
παραπέμψει σε πρόσθετη συμβατική ή ηλεκτρονικά προσπελάσιμη
βιβλιογραφία και γενικά θα πρέπει - παράλληλα με κάποια μορφή συμβατικού
μαθήματος - να κατευθύνει και την εκμάθηση με προγράμματα. Ερώτημα:
Είναι ο Έλληνας εκπαιδευτικός έτοιμος για τον νέο του ρόλο; Απάντηση:
Χρειάζεται να συμπληρωθεί ο τρόπος κατάρτισής του στα ΑΕΙ με τη διδακτική
μέσω προγραμμάτων και με την καθοδηγητική των μαθητών βάσει των νέων
τεχνολογιών. Αυτό δεν έχει ακόμη γίνει στα ελληνικά ΑΕΙ.
(β) Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών προϋποθέτει την ύπαρξη αξιόλογων
και αξιόπιστων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Απαιτούνται ποιοτικά
προγράμματα, έγκυρα επιστημονικώς και κατάλληλα παιδαγωγικώς. Κι εδώ
είναι το μείζον πρόβλημα. Η πράξη έχει δείξει ότι έχουν παραχθεί μερικά -λίγα
σε αριθμό- θαυμαστά προγράμματα, αλλά έχει υπάρξει κι ένα μεγάλο πλήθος
πρόχειρων, εμπειρικών, ελάχιστα χρήσιμων έως και αποπροσανατολιστικών
προγραμμάτων, που είναι προϊόντα βιασύνης και επιδίωξης εύκολου κέρδους
και -το κυριότερο- προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί ερήμην των ειδικών.
(γ) Χρειάζεται ακόμη αρκετή έρευνα και ενασχόληση με το πρόβλημα των
μεθόδων αξιοποίησης αυτών των προγραμμάτων ιδίως μέσα στην τάξη.
Τέτοια και άλλα προβλήματα υπάρχουν ήδη και θα εμφανιστούν ίσως
περισσότερα στο μέλλον. Ωστόσο ένα είναι σίγουρο: ότι Παιδεία χωρίς τις νέες
τεχνολογίες θα είναι κάτι το αδιανόητο για τα αμέσως επόμενα χρόνια -και στην
Ελλάδα. Και ότι νέες ημέρες έρχονται για καλύτερη γνωριμία και κατανόηση

48
των ανθρώπων μέσα από τα επιτεύγματα τού πνευματικού πολιτισμού, εκείνης
δηλ. της πλευράς της Παιδείας που εξυψώνει τον άνθρωπο, τον διαφοροποιεί ως
εθνική πολιτισμική οντότητα και συγχρόνως τον ενώνει με τους άλλους
ανθρώπους στο επίπεδο μιας πανανθρώπινης οικουμενικής καλλιέργειας και
ουσιαστικής συνάντησης ανθρώπου με άνθρωπο.
Γ. Μπαμπινιώτης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 03-12-2000

Ερωτήσεις
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (120-140 λέξεις).

Β.
1. Να επισημάνετε τους τρόπους με τους οποίους οργανώνεται ο λόγος στην
τρίτη παραγράφου του κειμένου, αναφέροντας τα συγκεκριμένα χωρία.

2. Το κείμενο είναι άρθρο από τον ημερήσιο τύπο. Ποια χαρακτηριστικά

του κειμενικού αυτού είδους επισημαίνετε και ποιες οι διαφορές του από
το δοκίμιο;

3. α. Ποιο είναι το είδος του συλλογισμού της πέμπτης παραγράφου;

β. Να γράψετε τους πλαγιότιτλους των τριών πρώτων παραγράφων.

4. Πληροφοριών, πρόσβαση, τεχνολογία, παράδοση: Να σχηματίσετε

τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις, χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα
συνθετικό των παραπάνω λέξεων.

5. «Η παιδεία εξυψώνει τον άνθρωπο … ανθρώπου με άνθρωπο». Να

αναπτύξετε (60-80 λέξεις) το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος του
κειμένου.

Γ. «ο σύγχρονος τρόπος ζωής (για τη διαμόρφωση του οποίου και η νέα

τεχνολογία έχει έμμεσα το δικό της μερίδιο ευθύνης) μπορεί να έχει
απομονώσει κοινωνικά τους ανθρώπους στις «αναπτυγμένες» κοινωνίες, όμως
τα επιτεύγματα της πληροφορικής τείνουν συγχρόνως και να ανοίγουν τις
κοινωνίες, να τις «δικτυώνουν» και να τις διασυνδέουν κατά τρόπο
εκπληκτικό, μειώνοντας τον παραδοσιακό «εθνοκεντρισμό» των κλειστών
κοινωνικών ομάδων». Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος (400
-300 λέξεις).

49
Ζάβαλη μάικω
Είναι μια βδομάδα τώρα που η ζωή μου κυλά σαν μια κορδέλα νερό
ανάμεσα στη χλόη. Νιώθω μέρα με τη μέρα πιο δυνατή τη σώψυχη ανάγκη να
συναγρικηθώ με την πρωτόγονη ψυχή των ανθρώπων που με φιλοξενούν. Αυτό
μ’ έκαμε από την πρώτη κιόλας μέρα να βαλθώ πεισμωμένα να μπω μέσα στο
νόημα του γλωσσικού τους ιδιώματος.
Έκαμα ένα γλωσσάριο που το πλουτίζω, το συμπληρώνω μέρα με τη
μέρα. Μιλάνε μια γλώσσα που ‘ναι παρακλάδι σλαβικό, με πολλά τούρκικα και
ρωμαίικα στοιχεία. Η αντρίκεια της φτογγολογία μού δίνει ένα τονωτικό
συναίσθημα. Τα φωνήεντα είναι σπάνια. Η μαλακιά θηλυκάδα τους πνίγεται σ’
ένα κατρακύλισμα από φωνές αδρές και σκληρές. Σαν μιλάν ακούς να
δρομίζουν τον κατήφορο βότσαλα και χαλίκια στρογγυλεμένα στ’ ορμητικό
ρέμα του Δραγόρα. Μερικές λέξεις έχουν την παρθένα παραστατικότητα των
πρωτογέννητων γλωσσών, που δεν ήταν παρά ηχητική μίμηση των κρότων και
των θορύβων της ζωντανής ζωής. Για να πούνε πως το πουλί «πέταξε», λένε
«π’ρρλιτς». Σε καμιά γλώσσα δεν άκουσα τόσο αληθινό το πέταγμα ενός
πουλιού.
Στην σπουδή μου τούτη προχώρεσα κιόλας τόσο όσο χρειάζεται για να
τους κάμω να ξεκαρδίζονται στα γέλια σε κάθε φράση που ιδρώνω να
συνταιριάξω. Φαίνεται πως τις πιο πολλές φορές ξεφουρνίζω πολύ αστείες
γλωσσικές γκάφες που οι μεγάλοι τις σχολιάζουν με δυνατά χάχανα, ώσπου
δακρύζουν από τα γέλια, ενώ τα κορίτσια κοκκινίζουν και δαγκάνουνται. Όμως
το σπουδαίο είναι που σχεδόν πάντα στο τέλος τα καταφέρνω να μαντέψουν τις
απλές ιδέες που πολεμώ να τους εκφράσω. Αυτό βέβαια δείχνει περισσότερο
την εξυπνάδα τους και την καπατσοσύνη πόχουν να διαιστάνουνται. Φαντάσου
όμως το πανηγύρι που γίνεται μ’ αυτό το μπέρδεμα, αφού το δικό μας το «όχι»
το προφέρουν «ναι»!
Μολαταύτα με το φτωχότατο ετούτο γλωσσικό εργαλείο που το ‘φκιασα
μόνος και μοναχός μου σα Ρομπινσόνας, ανακάλυψα σήμερα ένα θησαυρό.
Έναν αληθινό θησαυρό της αθώας ανθρώπινης ψυχής από κείνους που σε
κάμουν να καμαρώνεις γιατ’ είσαι άνθρωπος.
Πρόκειται για τη σπιτονοικοκυρά μου την Άντσιω.
Αναφουφουλιάζει και φρεσκάρει κάθε μέρα το στρωμάτσο που μου
γέμισε με καλαμποκόφυλλα. Μου φέρνει μια χοντρή κούπα γάλα κάθε πρωί κι
όλη την ώρα που τη ρουφώ, γέρνει πλάι το κεφάλι και με βλέπει σοβαρά και
ιλαρά με τα χέρια ενωμένα στην ποδιά της. Με κανακεύει σαν ένα άρρωστο
μωρό. Είναι μια φροντίδα στοχαστική και προνοητική, πολύξερη όσο κι απλή
στην εκδήλωσή της. Μου την προσφέρει με μιαν ήσυχη και σεμνή αφέλεια, που
μολαταύτα κάποτες παίρνει μια μορφή επίσημη, σχεδόν τελετουργική. Αυτή η
μεγαλόπρεπη μητέρα, με το λευκό και αυστηρό πρόσωπο, με τα γυμνά καθαρά
πόδια και το πολύζωστο τριχόσκοινο στη μέση, είναι μια γυναίκα από άλλη
φυλή, και δεν έγιναν ακόμα είκοσι μέρες που τη γνώρισα. Ωστόσο προβλέπει μ’
ένα θαυμαστόν τρόπο ένα σωρό μικροπράγματα για ανάγκες και συνήθειές μου

50
που δεν ήταν ποτές δικές της. Τις μυρίζεται με το ένστιχτο που μόνο το μητρικό
φίλτρο γυμνάζει μέσα στις γυναίκες. Και τις θεραπεύει με μια σοβαρή
καλοσύνη, τόσο σοβαρή, που ποτές μου δεν τόλμησα να της πω ένα ευχαριστώ.
Μου φαίνεται πως θα τη βρίσω μ’ αυτήν την τυπική την χωραΐτικη λέξη.
Αιστάνουμαι πως θα τάραζα μ’ αυτή την έκφραση του συμβατικού πολιτισμού
μας τούτη την άκρατη και πηγαία ανάβρα της καλοσύνης, που ρέει δίπλα μου
έτσι φυσικά, σαν μες από τη φούχτα του Θεού. Ύστερα θα ‘τανε κι αστείο. Δε
θα ‘κανα άλλο παρά να λέω και να ξαναλέω από το πρωί ως το βράδυ «σπολλάτ
γκοσποντίνα» για όλες τις μικρές ευεργεσίες που μου γίνονται κάθε στιγμή
μέσα στο σπίτι της. Καταλαβαίνω μονάχα πως ξεχειλάει μέσα μου μια θάλασσα
ευγνωμοσύνης σιωπηλής και συγκρατημένης. Είναι ένα δυνατό μύρο που
μαζεύεται αξεθύμαστο στην καρδιά μου, σαν μέσα σε βουλωμένο μυρογυάλι.
Λοιπόν αυτό που έμαθα σήμερα είναι πως η Άντσιω έχει δύο γιους
στρατιώτες. Είναι στα χαρακώματα του Περιστεριού αυτά τα παιδιά. Μαζί με
τους οχτρούς που ‘χαμε αντίκρυ μας. Αυτός είναι ο θησαυρός που ξεσκάλισα
σήμερα μέσα σ’ αυτή τη χωριάτικη ψυχή, που ‘ναι αγνή σαν τ’ απάτητο χιόνι.
Τούτοι εδώ μιλάνε μια γλώσσα που την καταλαβαίνουν κι οι Σέρβοι κι οι
Βούλγαροι. Τους πρώτους τους μισούνε, γιατί τους πιλατεύουν και τους
μεταχειρίζουνται για Βουλγάρους. Και τους Βουλγάρους τους μισούν, γιατί
πήραν τα παιδιά τους στον πόλεμο. Εμάς τους Ρωμιούς μάς δέχουνται με
κάποια συμπαθητική περιέργεια, μόνο και μόνο γιατί είμαστε οι γνήσιοι
πνευματικοί υποταχτικοί του Πατρίκ, δηλαδή του Οικουμενικού Πατριάρχη. Η
ιδέα του Πατριαρχείου απλώνεται ακόμα, τυλιγμένη σε μια μυστικοπάθεια πολύ
παράξενη, πάνω σε τούτο τον απλοϊκό χριστιανικόν κόσμο[...]
Έτσι, το πάρσιμο των δυο παλικαριών της στον πόλεμο η Άντσιω το
δέχεται σαν ένα βαρύ κακό που ‘πεσε μέσα στο σπίτι, σαν οργή Θεού.
Υποτάζεται ταπεινά και καρτερικά σ’ αυτή την ακαταγώνιστη δυστυχία,
με τα χέρια δεμένα στην ποδιά της. Και μονάχα προσεύκεται. Κι εμένα, που
στάθηκα τόσους μήνες με οπλισμένο χέρι αντίκρυ στα παιδιά της, που μπορεί
και να τα σκότωσα μέσα στη φαντασία της, με βλέπει το ίδιο σαν ένα ακόμα
θύμα της ίδιας θεομηνίας. Η συμπόνεσή της πέφτει πάνω μου καθάρια σαν τη
βροχή τ’ ουρανού. Δίχως βαρυγκόμιση, δίχως πικρή επιφύλαξη, δίχως
παράπονο. Είμαι και ‘γω στα μάτια της μονάχα ένας «άσκερ», ένας «ζάβαλη
άσκερ», δυστυχισμένος στρατιώτης. Ωστόσο μπορούσε περίφημα μια νύχτα, σε
κάποια σύγκρουση περιπόλων που τρακάρουνε στα τυφλά, μπορούσε να
τύχαινε η καρδιά των παιδιών της αντίκρυ στη λόγχη μου. Κι η λόγχη μου θα
‘μπαινε βαθιά, θα ‘μπαινε ψυχρή μέσα στην καρδιά των παιδιών της. Θα
‘μπαινε, καημένη Άντσιω, μέσα στη δική σου την καρδιά. Μα δεν το βάζει ο
νους της να μολέψει με μια τέτοια σκέψη την απλωτή χειρονομία της, σαν μου
προσφέρνει στη χοντρή χωματένια κούπα με τα κόκκινα και μαβιά λουλούδια
το φρεσκοαρμεγμένο γάλα της γελάδας. Αυτό που μου τ’ αρμέγει
τραγουδώντας κάτω στο ντάμι η κόρη της η Γκιβέζω, η γλυκιά αδερφή των δύο
άγνωστών μου οχτρών. Και σα μου φρεσκάρει το στρωμάτσο για να το κάμει

51
όσο είναι βολετό πιο ξεκουραστικό για το πονεμένο κορμί μου, δε συλλογιέται
πως μπορεί ο ίδιος εγώ αύριο-μεθαύριο να ξεκοιλιάσω τα παιδιά της. Με ρωτάει
όμως συχνά για τη μάνα μου:
— Τώρα θα κλαίει;
— Ναι, θα κλαίει.
— Και θα σας απαντέχει;
— Θα μας απαντέχει...
— Ζάβαλη μάικω!
Σωπαίνει, κρατά τη σαγίτα και με κοιτάζει με αγαθά, γαλάζια μάτια.
Ύστερα λέει με μονότονη φωνή:
— Πρώτα μου τα πήραν οι Σέρβοι. Τα κατέβασαν από το κάρο, τα ‘δειραν και
μου τα πήρανε. Είστε Σέρβοι, φώναζαν, γιατί δεν θέλετε να πολεμήσετε το
Βούλγαρο; Κατόπι ήρθαν μαζί με τους Γερμανούς οι Βούλγαροι. Είστε
Βούλγαροι, φώναζαν. Μπρος, να πολεμήσετε το Σέρβο. Και άιντε ξύλο, και
άιντε φυλακή.
— Ζάβαλη μάικω!

ζάβαλη μάικω: (λ. σέρβικες), δύστυχη μάνα.

σώψυχος: μέσα από την ψυχή, εσωτερικός.
συναγρικιέμαι: συνομιλώ, συνεννοούμαι.
γλωσσάριο: πίνακας άγνωστων λέξεων.
δρομίζω: τρέχω.
Δραγόρας: ποτάμι της περιοχής.
ιλαρός: χαρούμενος, ευτυχισμένος.
φίλτρο: στοργή.
χωραΐτικος: από τη χώρα, δηλ. από την πόλη, αστικός.
σπολλάτ: από το βυζαντινό «εις πολλά έτη», ευχαριστώ.
γκοσποντίνα: (λ. σερβική), κυρά.
Περιστέρι: οχυρό που το κατείχαν οι Γερμανοί και Βούλγαροι, απέναντι από τα
συμμαχικά χαρακώματα, όπου πολεμούσε ο αφηγητής.
άσκερ: (λ. τούρκ.), στρατιώτης.
ντάμι: (λ. τούρκ.), αγροτικό καλύβι, στάβλος.

Ερωτήσεις

1. Ο αφηγητής χαρακτηρίζει την ψυχή των ανθρώπων που τον φιλοξενούν

«πρωτόγονη» (να συναγκρικηθώ με την πρωτόγονη ψυχή των
ανθρώπων...). Ποια ιδιαίτερη σημασία παίρνει εδώ ο χαρακτηρισμός;

52
2. Ο αφηγητής μιλώντας για την Άντσιω λέει: «Έναν αληθινό θησαυρό της
αθώας ανθρώπινης ψυχής, από κείνους που σε κάμουν και καμαρώνεις
γιατί είσαι άνθρωπος». Να εξηγήσετε και να δικαιολογήσετε το
χαρακτηρισμό.

3. Ποιες είναι, κατά τον αφηγητή, οι «πρωτογέννητες γλώσσες»; Να

διατυπώσετε την άποψή σας για την αξία τους σε ένα ενιαίο κείμενο 100-
150 λέξεων

53
Το ποτάμι

διήγημα από τη Συλλογή διηγημάτων Ζητείται ελπίς (1954).

Η διαταγή ήτανε ξεκάθαρη: Απαγορεύεται το μπάνιο στο ποτάμι, ακόμα και να

πλησιάζει κανένας σε απόσταση λιγότερο από διακόσια μέτρα. Δε χώραγε
λοιπόν καμιά παρανόηση. Όποιος την παρέβαινε τη διαταγή, θα πέρναγε
στρατοδικείο.

Τους τη διάβασε τις προάλλες ο ίδιος ο ταγματάρχης. Διέταξε γενική

συγκέντρωση, όλο το τάγμα, και τους διάβασε. Διαταγή της Μεραρχίας! Δεν
ήτανε παίξε γέλασε.

Είχανε κάπου τρεις βδομάδες που είχαν αράξει δώθε από το ποτάμι. Κείθε από
το ποτάμι ήταν ο εχθρός, οι Άλλοι όπως τους λέγανε πολλοί.

Τρεις βδομάδες απραξία. Σίγουρα δε θα βάσταγε πολύ τούτη η κατάσταση, για

την ώρα όμως επικρατούσε ησυχία.

Και στις δυο όχθες του ποταμού, σε μεγάλο βάθος, ήτανε δάσος. Πυκνό δάσος.
Μες στο δάσος είχανε στρατοπεδεύσει και οι μεν και οι δε.

Οι πληροφορίες τους ήτανε πως οι Άλλοι είχανε δυο τάγματα εκεί. Ωστόσο, δεν
επιχειρούσαν επίθεση, ποιος ξέρει τι λογαριάζανε να κάνουν. Στο μεταξύ, τα
φυλάκια, και από τις δυο μεριές, ήταν εδώ κι εκεί κρυμμένα στο δάσος, έτοιμα
για παν ενδεχόμενο.

Τρεις βδομάδες! Πώς είχανε περάσει τρεις βδομάδες! Δε θυμόντουσαν σ' αυτόν
τον πόλεμο, που είχε αρχίσει εδώ και δυόμισι χρόνια περίπου, άλλο τέτοιο
διάλειμμα σαν και τούτο.

Όταν φτάσανε στο ποτάμι, έκανε ακόμα κρύο. Εδώ και μερικές μέρες, ο καιρός
είχε στρώσει. Άνοιξη πια!

Ο πρώτος που γλίστρησε κατά το ποτάμι ήτανε λοχίας. Γλίστρησε ένα πρωινό
και βούτηξε. Λίγο αργότερα, σύρθηκε ως τους δικούς του, με δυο σφαίρες στο
πλευρό. Δεν έζησε πολλές ώρες.

Την άλλη μέρα, δυο φαντάροι τραβήξανε για κει. Δεν τους ξαναείδε πια
κανένας. Ακούσανε μονάχα πολυβολισμούς, και ύστερα σιωπή.

Τότε βγήκε η διαταγή της Μεραρχίας.

Ήτανε ωστόσο μεγάλος πειρασμός το ποτάμι. Τ' ακούγανε που κυλούσε τα νερά
του και το λαχταρούσανε. Αυτά τα δυόμισι χρόνια, τους είχε φάει η βρώμα.

54
Είχανε ξεσυνηθίσει ένα σωρό χαρές. Και να, τώρα, που είχε βρεθεί στο δρόμο
τους αυτό το ποτάμι. Αλλά η διαταγή της Μεραρχίας...

— Στο διάολο η διαταγή της Μεραρχίας! είπε μέσ' από τα δόντια του κείνη τη
νύχτα.

Γύριζε και ξαναγύριζε και ησυχία δεν είχε. Το ποτάμι ακουγότανε πέρα και δεν
τον άφηνε να ησυχάσει.

Θα πήγαινε την άλλη μέρα, θα πήγαινε οπωσδήποτε. Στο διάολο η διαταγή της
Μεραρχίας!

Οι άλλοι φαντάροι κοιμόντουσαν. Τέλος τον πήρε κι αυτόν ο ύπνος. Είδε ένα
όνειρο, έναν εφιάλτη. Στην αρχή, το είδε όπως ήτανε: ποτάμι. Ήτανε μπροστά
του αυτό το ποτάμι και τον περίμενε. Κι αυτός, γυμνός στην όχθη, δεν έπεφτε
μέσα. Σα να τον βάσταγε ένα αόρατο χέρι (...)

Ξύπνησε βαλαντωμένος· δεν είχε ακόμα φέξει...

Φτάνοντας στην όχθη, στάθηκε και το κοίταζε. Το ποτάμι! Ώστε υπήρχε λοιπόν
αυτό το ποτάμι; Ώρες ώρες, συλλογιζότανε μήπως δεν υπήρχε στ' αλήθεια.
Μήπως ήτανε μια φαντασία τους, μια ομαδική ψευδαίσθηση.

Είχε βρει μια ευκαιρία και τράβηξε κατά το ποτάμι. Το πρωινό ήτανε θαύμα!
Αν ήτανε τυχερός και δεν τον παίρνανε μυρουδιά... Να πρόφταινε μονάχα να
βουτήξει στο ποτάμι, να μπει στα νερά του, τα παρακάτω δεν τον νοιάζανε.

Σ' ένα δέντρο, στην όχθη, άφησε τα ρούχα του, και όρθιο πάνω στον κορμό, το
τουφέκι του. Έριξε δυο τελευταίες ματιές, μια πίσω του, μην ήτανε κανένας από
τους δικούς του, και μια στην αντίπερα όχθη, μην ήτανε κανένας από τους
Άλλους. Και μπήκε στο νερό.

Από τη στιγμή που το σώμα του, ολόγυμνο, μπήκε στο νερό, τούτο το σώμα
που δυόμισι χρόνια βασανιζότανε, που δυο τραύματα το είχανε ως τώρα
σημαδέψει, από τη στιγμή αυτή ένιωσε άλλος άνθρωπος. Σα να πέρασε ένα χέρι
μ' ένα σφουγγάρι μέσα του και να τα 'σβησε αυτά τα δυόμισι χρόνια.

Κολυμπούσε πότε μπρούμυτα, πότε ανάσκελα. Αφηνότανε να τον πηγαίνει το

ρεύμα. Έκανε και μακροβούτια...

Ήταν ένα παιδί τώρα αυτός ο φαντάρος, που δεν ήταν παρά εικοσιτριώ χρονώ
κι όμως τα δυόμισι τελευταία χρόνια είχαν αφήσει βαθιά ίχνη μέσα του.

55
Δεξιά κι αριστερά, και στις δυο όχθες, φτερουγίζανε πουλιά, τον χαιρετούσανε
περνώντας πότε πότε από πάνω του.

Μπροστά του, πήγαινε τώρα ένα κλαδί που το έσερνε το ρεύμα. Βάλθηκε να το
φτάσει μ' ένα μονάχα μακροβούτι. Και το κατάφερε. Βγήκε από το νερό
ακριβώς δίπλα στο κλαδί. Ένιωσε μια χαρά! Αλλά την ίδια στιγμή είδε ένα
κεφάλι μπροστά του, κάπου τριάντα μέτρα μακριά.

Σταμάτησε και προσπάθησε να δει καλύτερα.

Και κείνος που κολυμπούσε εκεί τον είχε δει, είχε σταματήσει κι αυτός.
Κοιτάζονταν.

Ξανάγινε αμέσως αυτός που ήτανε και πρωτύτερα: ένας φαντάρος που είχε
κιόλας δυόμισι χρόνια πόλεμο, που είχε έναν πολεμικό σταυρό, που είχε αφήσει
το τουφέκι του στο δέντρο.

Δεν μπορούσε να καταλάβει αν αυτός αντίκρυ του ήτανε από τους δικούς του ή
από τους Άλλους. Πώς να το καταλάβει; Ένα κεφάλι έβλεπε μονάχα. Μπορούσε
να 'ναι ένας από τους δικούς του. Μπορούσε να 'ναι ένας από τους Άλλους.

Για μερικά λεπτά, και οι δυο τους στέκονταν ακίνητοι στα νερά. Τη σιωπή
διέκοψε ένα φτάρνισμα. Ήταν αυτός που φταρνίστηκε, και κατά τη συνήθειά
του βλαστήμησε δυνατά. Τότε εκείνος αντίκρυ του άρχισε να κολυμπάει
γρήγορα προς την αντίπερα όχθη. Κι αυτός όμως δεν έχασε καιρό. Κολύμπησε
προς την όχθη του μ' όλη του τη δύναμη. Βγήκε πρώτος. Έτρεξε στο δέντρο που
είχε αφήσει το τουφέκι του, το άρπαξε. Ο Άλλος, ό,τι έβγαινε από το νερό.
Έτρεχε τώρα κι εκείνος να πάρει το τουφέκι του.

Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε. Του ήτανε πάρα πολύ εύκολο να του
φυτέψει μια σφαίρα στο κεφάλι. Ο Άλλος ήτανε σπουδαίος στόχος έτσι καθώς
έτρεχε ολόγυμνος, κάπου είκοσι μέτρα μονάχα μακριά.

Όχι, δεν τράβηξε τη σκανδάλη. Ο Άλλος ήταν εκεί, γυμνός όπως είχε έρθει στον
κόσμο. Κι αυτός ήταν εδώ, γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο.

Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ήτανε και οι δυο γυμνοί. Δυο άνθρωποι γυμνοί.
Γυμνοί από ρούχα. Γυμνοί από ονόματα. Γυμνοί από εθνικότητα. Γυμνοί από
τον χακί εαυτό τους.

Δεν μπορούσε να τραβήξει. Το ποτάμι δεν τους χώριζε τώρα, αντίθετα τους
ένωνε.

56
Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ο Άλλος είχε γίνει ένας άλλος άνθρωπος τώρα,
χωρίς άλφα κεφαλαίο, τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο.

Χαμήλωσε το τουφέκι του. Χαμήλωσε το κεφάλι του. Και δεν είδε τίποτα ως το
τέλος, πρόφτασε να δει μονάχα κάτι πουλιά που φτερουγίσανε τρομαγμένα σαν
έπεσε από την αντικρινή όχθη η τουφεκιά, κι αυτός, γονάτισε πρώτα, ύστερα
έπεσε με το πρόσωπο στο χώμα.

Ερωτήσεις

1. Ο συγγραφέας δεν καθορίζει στο διήγημά του ούτε τον τόπο, ούτε το
χρόνο, ούτε την ταυτότητα των αντιπάλων. Τι νομίζετε ότι επιδιώκει με
αυτή την αοριστία;

2. Τι θέλει να πει ο συγγραφέας στις παραγράφους: «Δεν μπορούσε να

τραβήξει. Ήτανε κι οι δυο γυμνοί... τίποτα περισσότερο».

3. Να υποθέσετε ότι πριν από χρόνια κάνατε ένα φίλο / μια φίλη από ξένη
χώρα, που τώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Σε μια καταγραφή
στο ημερολόγιό σας να καταγράψετε τις ανησυχίες σας για την τύχη του
ανθρώπου αυτού, εκφράζοντας τα συναισθήματά σας για το άτομο και τις
σκέψεις σας για τον πόλεμο.

57
Μίλτος Σαχτούρης (γεν. 1919)

Ὁ Ἐλεγκτής*
Ἕνας μπαξές γεμάτος αἷμα
εἶν' ὁ οὐρανός
καί λίγο χιόνι
ἔσφιξα τά σκοινιά μου
πρέπει καί πάλι νά ἐλέγξω
τ' ἀστέρια
ἐγώ
κληρονόμος πουλιῶν
πρέπει
ἔστω καί μέ σπασμένα φτερά1
νά πετάω.
(Τά φάσματα ἤ ἡ χαρά στόν ἄλλο δρόμο, 1958)

Σχόλιο

Η ευθύνη του ποιητή συνίσταται στο να καθιστά δυνατή την επικοινωνία με τον
ουρανό. Έστω και με φτερά σπασμένα ο ποιητής ως ελεγκτής οφείλει να ελέγχει
το φως των αστεριών σε ένα ουρανό που είναι ασφαλώς μία δύσκολη υπόθεση
(γεμάτος αίμα και λίγο χιόνι), επειδή αυτό υπαγορεύει η ίδια του η φύση του ως
κληρονόμου πουλιών.
Στο ποίημα συναντάμε το πάγιο στην ποίηση του Σαχτούρη αίτημα για ουρανό·
η ευθύνη του ποιητή συνίσταται στη δικαίωση του αιτήματος αυτού, που είναι
για τον Σαχτούρη ένα πανανθρώπινο αίτημα: Ας μη το κρύβουμε / διψάμε για
ουρανό, (βλ. Το ψωμί, ΚΝΛ, Γ' Γυμνασίου, σ. 356).

Ερωτήσεις

1. Ποια είναι η ευθύνη του ελεγκτή; Ποια στοιχεία μας επιτρέπουν να τον
ταυτίσουμε με τον ποιητή;
2. Πώς αντιλαμβάνεσθε την εικόνα που περιγράφεται από τον στίχο, έσφιξα
τα σχοινιά μου;
3. Να διατυπώσετε τη δική σας αντίληψη για τα χαρακτηριστικά του
Πνευματικού Ανθρώπου σε ένα ενιαίο κείμενο περίπου 150 λέξεων.

58