Στοιχεία Παιδαγωγικής - Σχεδιάγραμμα

βασικά βιβλία: Πυργιωτάκης, Δημητριάδου

προσοχή! το σχεδιάγραμμα ΔΕΝ αποτελεί την ύλη του μαθήματος
η ακριβής ύλη στο τέλος του σχεδιαγράμματος

Επιστήμη: «Το σύνολο των ομοειδών και συγγενών γνώσεων, που είναι οργανωμένες και
διαρθρωμένες σε ένα σύστημα, με σκοπό την εξήγηση ενός τομέα του επιστητού, ονομάζεται
επιστήμη. Κάθε νέα γνώση εντάσσεται στο σύστημα αυτό».

Επιστήμη: Θεωρία + Έρευνα

Παιδαγωγική (Επιστήμη): αγωγή, μάθηση, διδασκαλία, εκπαίδευση, παιδεία, μόρφωση,

κοινωνικοποίηση, επιμόρφωση, κατάρτιση…
Παιδαγωγική (Επιστήμη): σύνθετη λέξη (παις + άγω). Άρα, ασκούμενη επίδραση στο αναπτυσσόμενο
άτομο

Αγωγή (2ο συνθετικό)

ποιο το περιεχόμενο της έννοιας της αγωγής;
είναι απαραίτητη;
ποιος είναι ο άγων;
είναι εφικτό;

Αγωγή = κοινωνικό γεγονός

Αγωγή (ατομικό-συλλογικό) – προσωπικότητα – κοινωνία (προσαρμογή / διαφοροποίηση) –
πολιτισμικό περιβάλλον

άρα, αγωγή είναι μια πορεία

 πνευματικής ενηλικίωσης
 αυτονομίας και χειραφέτησης
 ενσωμάτωσης στην κοινωνία
 αποδοχής κοινωνικών κανόνων, αξιών, αρχών, ρόλων
 προσαρμογής στον πολιτισμό

Σκοποί της αγωγής: εκφράζουν ιδεατές καταστάσεις προς τις οποίες οφείλουν να
προσανατολίζονται τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα των παιδαγωγικών πράξεων
Οι ιδεατές αυτές καταστάσεις επηρεάζονται από στοιχεία ιδεολογικά, πολιτισμικά, κοινωνικά,
οικονομικά

Αρμοδιότητες της Παιδαγωγικής

Ορίζει σκοπούς.
Μελετά τους παράγοντες που επηρεάζουν τους σκοπούς της αγωγής.
Διερευνά την προέλευση και την ιστορική εξέλιξη των σκοπών.
Καθορίζει τις προϋποθέσεις για την πραγμάτωσή τους.
Αναζητά την εξάρτηση των σκοπών της αγωγής από τα συμφέροντα των κοινωνικών τάξεων και της
πολιτικής.
Διατυπώνει γενικές αρχές για τον προσανατολισμό της παιδαγωγικής διαδικασίας.

Αγωγή: ευρεία έννοια / στενή έννοια

• Η αγωγή έχει ευρεία έννοια, ακόμη και στην πιο περιορισμένη της αντίληψη (Ο παιδαγωγός
ασκεί επίδραση όχι μόνο με τις προγραμματισμένες και σκόπιμες ενέργειές του, αλλά και με

1
 τις απρογραμμάτιστες δραστηριότητες και συνήθειές του / Ο μαθητευόμενος δεν είναι
παθητικός δέκτης, αλλά ζωντανό και ενεργητικό μέλος της ομάδας, και συνεπώς ασκεί και
αυτός επιδράσεις).

Αξιολογικό κριτήριο: η παιδαγωγική ευθύνη

Ευρεία έννοια (+ απρόθετες επιδράσεις)

Σχέση παιδαγωγού – παιδαγωγούμενου: αμφίδρομη διαπροσωπική σχέση

οι σχέσεις δεν έχουν περιστασιακό και επιφανειακό χαρακτήρα
σχέση συναισθηματικά χρωματισμένη
ο παιδαγωγός επωμίζεται την ευθύνη για τον καθορισμό των στόχων και των μεθόδων αγωγής
η σχέση αναπτύσσεται σε συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο
επιχειρείται σύνθεση ανάμεσα στις πεποιθήσεις της παλαιάς και της νέας γενιάς
επιδιώκεται δυναμικός συνδυασμός των απόψεων του κοινωνικού συνόλου και των αναγκών του
ατόμου

Γιατί πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί ο άνθρωπος;

Α) από ανθρωπολογικής απόψεως οι οργανισμοί χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) εγκαταλείπουν
την εστία / β) παραμένουν επί μακρόν

Β) από κοινωνιολογικής απόψεως: Η κοινωνία επιθυμεί (δια της αγωγής) να διασφαλίσει την
συνέχειά της (ιδέες, αξίες, ήθη, έθιμα, γλώσσα κ.λπ.)

Ποιος είναι ο άγων;

Οικογένεια
Εξασφαλίζει τη βιολογική αναπαραγωγή
Είναι η πρώτη «φυσική» παιδαγωγική ομάδα / προϋπήρξε ως μοναδική παιδαγωγική εστία
Παίζει σημαντικό ρόλο κατά την παιδική και εφηβική ηλικία
Παρέχει συναισθηματική και οικονομική στήριξη
Παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση της νέας γενιάς
Στην σύγχρονη εποχή μεταβάλλεται.
Στις πρώιμες κοινωνίες
μεταβιβάζονται στη νέα γενιά οι απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και νόρμες συμπεριφοράς -
έμμεσα και χωρίς ιδιαίτερη οργάνωση - σχεδόν αποκλειστικά στο πλαίσιο της οικογένειας ή μέσα
από υποτυπώδεις μορφές εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Παρελθόν:
αγροτική κοινωνία:
η οικογένεια είναι εκτεταμένη και αποτελεί εστία της παραγωγικής διαδικασίας
έχει πατριαρχική δομή
ισχύει η «εξωτερική ηθική», τι θα πουν οι άλλοι…
η παιδαγωγική διαδικασία στηρίζεται στις εμπειρίες που αποκτούν τα παιδιά μέσα στο νοικοκυριό
βιομηχανική κοινωνία:
η οικογένεια είναι μικρή σε μέγεθος
έχει στενό λειτουργικό φάσμα / δεν αποτελεί εστία της οικονομικής παραγωγής
αναπτύσσονται πιο συναισθηματικές σχέσεις / πολλές ευθύνες περνούν στη μητέρα
η παιδαγωγική διαδικασία είναι φτωχή σε εμπειρίες
παραχωρήθηκε μέρος των παιδαγωγικών της αρμοδιοτήτων σε ιδρύματα αγωγής

Το σχολείο

2
προκύπτει όταν η κοινωνικο-πολιτισμική εξέλιξη επιβάλλει τη συστηματική προετοιμασία της νέας
γενιάς για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των νέων συνθηκών του περιβάλλοντος και των
αυξημένων απαιτήσεων του κοινωνικού συνόλου

σταθμοί
Η καθιέρωση της σχολικής φοίτησης (Ευρώπη, τέλος 18 ου - αρχές 19ου).
Η μετάβαση από το λεγόμενο παλιό στο νέο σχολείο στις αρχές του 20ου αιώνα.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο:

έμφαση στον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το σχολείο στην οικονομική και κοινωνική
ανάπτυξη
αρχίζει η εποχή της εκπαιδευτικής και κοινωνικής ισότητας

Η έννοια του θεσμού

Σχετικά σχηματοποιημένοι και επαναλαμβανόμενοι τρόποι συμπεριφοράς και δράσης, οι οποίοι
αποτυπώνονται στους ρόλους που ασκούν τα μέλη και στις μεταξύ τους σχέσεις.
Συλλογική δραστηριότητα που σχετίζεται με την ικανοποίηση βασικών αναγκών για την ύπαρξη και
τη λειτουργία μιας κοινωνίας.
Κοινωνικός θεσμός
σύμπλεγμα κοινωνικά καθιερωμένων και οργανωμένων ρόλων, πρακτικών και σχέσεων, που
αφορούν την ικανοποίηση κάποιου κοινωνικού σκοπού ή ανάγκης
βασικοί κοινωνικοί θεσμοί: οικονομικοί, πολιτικοί, θρησκευτικοί, θεσμοί κοινωνικοποίησης και
εκπαίδευσης

Το σχολείο ως κοινωνικός θεσμός

η εκάστοτε νέα γενιά οικειοποιείται, μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας τα πολιτιστικά αγαθά και
τα επιστημονικά επιτεύγματα της κοινωνίας
Θεσμικά χαρακτηριστικά του σχολείου:
τυποποίηση της διαδικασίας μάθησης
επίσημες προδιαγραφές της διδασκαλίας, προγράμματα σπουδών (ΠΣ), σχολικά βιβλία, εγκύκλιοι
κανονισμοί λειτουργίας
διαφοροποίηση ρόλων

Μάθηση = Ψυχικό φαινόμενο

Τι μαθαίνουμε;
 πληροφορίες
 νοητικές και κινητικές δεξιότητες
 γνωστικές στρατηγικές
 αξίες, στάσεις ζωής
 συναισθήματα
 τρόπους συμπεριφοράς

μάθηση: γνωστική μάθηση / κοινωνική μάθηση

«διαδικασία κατά την οποία το παιδί και ο έφηβος αποκτούν -με δική τους δραστηριότητα- γνώσεις,
δεξιότητες και ικανότητες, εμπειρίες, για να βελτιώσουν και να αντιμετωπίσουν με αυτοτέλεια τις
απαιτήσεις του περιβάλλοντός τους»

Συμπέρασμα: αγωγή και μάθηση το γνωστικό αντικείμενο της Παιδαγωγικής

Μορφώνω= δίνω σχήμα

Μόρφωση = ατομικό γεγονός

3
Όλες οι επιδράσεις που δέχεται ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος, ανεξάρτητα από πού προέρχονται,
προσδίδουν στην ανθρώπινη προσωπικότητα μια συγκεκριμένη μορφή. Η μορφή αυτή αποτελεί τη
μόρφωση. Προϋποθέτει την αναγνώριση της ατομικότητας του κάθε ανθρώπου. (Κάθε άνθρωπος
αντιμετωπίζεται ως μοναδική και ανεπανάληπτη οντότητα με τις δικές της ιδιαιτέρες δυνατότητες
και κλίσεις).
μόρφωση: τέλος / κατάληξη

Τι εννοούμε με τον όρο μόρφωση:

το μόνιμο απόκτημα που δεν εγκαταλείπει τον άνθρωπο ποτέ
την ταύτιση του ανθρώπου με τις πράξεις του
την ικανότητα αποδοχής ή απόρριψης ιδεών
την αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου
την ελευθερία να επιλέγει τρόπο ζωής
την ηθική – αξιακή του υπόσταση
την ενεργό συμμετοχή του στα προβλήματα των άλλων
οτιδήποτε σχετίζεται με την πνευματική και ψυχική εξέλιξή του

Η μόρφωση ως ιδεώδες της αγωγής εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Αθήνα τον 5 ο αι πΧ και
αποβλέπει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου
δεν έχει χρηστικό αντίκρισμα

Ποια η σχέση μόρφωσης / γνώσης;

γνώση = οικείωση (αντικειμενική / υποκειμενική γνώση)

Δύο είναι οι τρόποι δια των οποίων ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει την πραγματικότητα:
το βίωμα και η νόηση.
τα είδη των γνώσεων:
Βιωματική γνώση
πηγάζει από άμεσα βιώματα, θεμελιώνεται στις αισθήσεις και τα συναισθήματα ή σε ανεξέλεγκτες
ψυχικές λειτουργίες
οι γνώσεις αυτές είναι αμεταβίβαστες, και προσωποπαγείς
Λογική ή νοητική γνώση
πηγάζει από τη νόηση, από τη λειτουργία του νου, ο οποίος για να οικειώσει τα πράγματα στέκεται
απέναντι τους, τα θεάται και κρίνει
η γνώση αυτή αναπαράγεται κάθε φορά που κάποιος νοεί και θεάται τα ίδια πράγματα, με τον ίδιο
τρόπο

Παιδεία
Το αποτέλεσμα της παιδαγωγικής διαδικασίας
αγωγή + μόρφωση + μάθηση + καλλιέργεια= παιδεία

Κοινωνικοποίηση: διαδικασία κατά την οποία το άτομο εσωτερικεύει, εναποθέτει και κάνει κτήμα
του αξίες, αρχές, κανόνες, πρότυπα συμπεριφοράς, διάφορους κοινωνικούς ρόλους κ.λπ. με σκοπό
την άμεση προσαρμογή και την ένταξή του ως συνειδητό και ενεργό μέλος της κοινωνίας

σχολική κοινωνικοποίηση
H κοινωνικοποίηση που συντελείται στο σχολείο λέγεται σχολική κοινωνικοποίηση και
επιτυγχάνεται με τη βαθμιαία ένταξη του μαθητή στη σχολική ζωή και τις απαιτήσεις της.
Επιτυγχάνεται με μορφωτικά αγαθά + παράπλευρες δραστηριότητες

4
Σχέση κοινωνίας - παιδαγωγικής πράξης
ερευνούμε:
αν και πώς η κοινωνία επηρεάζει την εξέλιξη του ανθρώπου, μέσω της αγωγής που του παρέχει
αν πρέπει η κοινωνία να επηρεάζει, επεμβαίνοντας στο έργο του δασκάλου
αν ο δάσκαλος επηρεάζει τον μαθητή και γενικά την κοινωνία
αν υπάρχουν αμοιβαίες υποχρεώσεις και αμοιβαία δικαιώματα μεταξύ κοινωνίας και δασκάλου
πώς μπορούν να ξεπεραστούν τα όποια προβλήματα δημιουργούνται

Λειτουργίες του σχολείου: ατομικό επίπεδο (ανάπτυξη προσωπικότητας) / κοινωνικό επίπεδο

(φύλαξη / παροχή προσόντων-εκπαιδευτική λειτουργία / ιδεολογική-νομιμοποιητική λειτουργία /
επιλεκτική λειτουργία)

Ως προς την εκπαιδευτική λειτουργία το σχολείο οφείλει:

να παρέχει πολλές εκπαιδευτικές διεξόδους
να οδηγεί τον μαθητή στην αυτογνωσία
σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός (και να πληροφορεί για τον κόσμο της εργασίας)
Ως προς τη νομιμοποιητική λειτουργία του σχολείου:
αποδοχή των κοινωνικών κανόνων και αξιών
ένταξη σε ιεραρχίες και συνθήκες εξουσίας
παραδοχή των επαγγελματικών ρόλων
συμμόρφωση προς την ισχύουσα τάξη πραγμάτων
Προβλήματα: περιορισμός της ελεύθερης βούλησης, μικρά περιθώρια αυτενέργειας, ομοιομορφία,
αυθεντία ενηλίκων…

Κριτική πολιτικού χαρακτήρα:

 αναπαράγει την υπάρχουσα κοινωνική, οικονομική τάξη, διαθέτει επιλεκτικούς
μηχανισμούς
 το σχολείο της ταξικά οργανωμένης καπιταλιστικής κοινωνίας αναπαράγει τις
κοινωνικές ανισότητες, μετατρέποντάς τες σε εκπαιδευτικές
 η σχολική επίδοση και οι ευκαιρίες πρόσβασης επηρεάζονται από την κοινωνική
προέλευση (μορφωτικό κεφάλαιο)
 το σχολείο θεωρείται ένας συντηρητικός θεσμός
 μόρφωμα των βιομηχανικών κοινωνιών

Σήμερα, συρρίκνωση της επίδρασης του σχολείου (επιστήμη / τεχνολογία / αξιακός πλουραλισμός).
21ος αι: ίντερνετ, παγκοσμιοποίηση, διαπολιτισμικότητα, προσφυγικό, τρομοκρατία, fake news,
θρησκευτικός / εθνικός φανατισμός κ.λπ.)

Μοντέλο KSAVE για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα

(Knowledge, Skills, Attitudes, Values and Ethics)
Τρόποι σκέψης: Δημιουργικότητα και καινοτομία,Κριτική σκέψη, επίλυση προβλημάτων, λήψη
αποφάσεων, Μαθαίνω πώς να μαθαίνω, μεταγνώση

Τρόποι εργασίας: επικοινωνία, συνεργασία, εργασία σε ομάδες

Εργαλεία εργασίας: Πληροφοριακός γραμματισμός (ΤΠΕ, έρευνα σε πηγές, εξακρίβωση

πληροφοριών κ.λπ.) / Τεχνολογικός γραμματισμός

Πέρα απ’ το σχολείο: Πολιτειότητα (citizenship), τοπική και οικουμενική επικοινωνία / Επάγγελμα /
Προσωπική και κοινωνική ευθύνη

5
Η Unesco για την εκπαίδευση: πώς να αποκτούμε γνώση / πώς να πράττουμε / πώς να υπάρχουμε /
πώς να συμβιώνουμε με τους άλλους

Πολλαπλές οι νοηματοδοτήσεις της «εκπαίδευσης»:

κοινωνικός θεσμός εντός του οποίου λειτουργεί το σχολείο
η διαδικασία που ακολουθούν οι επιφορτισμένοι φορείς
το περιεχόμενο της σκόπιμης και μεθοδευμένης παρέμβασης των εκπαιδευτικών φορέων
το αποτέλεσμα της οργανωμένης παρέμβασης
η λέξη παραπέμπει και σε ένα σώμα γνώσεων που είναι περισσότερο πρακτικά προσανατολισμένο
και έχει συνήθως άμεσο χρηστικό αποτέλεσμα

Εκπαίδευση: Οργανωμένη διαδικασία αγωγής και μάθησης από την πλευρά κράτους / επίσημου
φορέα

Τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα: Πρωτοβάθμια / Δευτεροβάθμια / Τριτοβάθμια

(επαγγελματικό, διαπολιτισμικό, πειραματικό, πρότυπο, μουσικό, καλλιτεχνικό, εκκλησιαστικό,
ειδικής αγωγής)

Σήμερα: πολλοί επιπλέον όροι

Προσχολική αγωγή
Ολοήμερο σχολείο
Εκπαίδευση ενηλίκων
Δια βίου μάθηση
Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας
Σχολεία φυλακών
Εξ αποστάσεως
Ενισχυτική διδασκαλία κ.ά.

Τυπική εκπαίδευση: Η εκπαίδευση που παρέχεται στο πλαίσιο του τυπικού εκπαιδευτικού
συστήματος, οδηγεί στην απόκτηση πιστοποιητικών αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο από τις
δημόσιες αρχές και αποτελεί μέρος της διαβαθμισμένης εκπαιδευτικής κλίμακας.
Άτυπη εκπαίδευση: Οι μαθησιακές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εκτός οργανωμένου
εκπαιδευτικού πλαισίου, σε όλην τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, στο πλαίσιο του ελεύθερου
χρόνου ή επαγγελματικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Περιλαμβάνει τις κάθε
είδους δραστηριότητες αυτομόρφωσης (έντυπο υλικό, διαδίκτυο κ.λπ. ).

Κατάρτιση: απόκτηση ή εκσυγχρονισμός γνώσεων, κυρίως τεχνικής φύσεως, ώστε να μπορεί ο

καταρτιζόμενος να προσαρμοστεί και να γίνει πιο αποτελεσματικός και αποδοτικός στην παραγωγή

Εκπαιδευτικό σύστημα
Ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί η εκπαίδευση.

Διδασκαλία (μέρος της παιδαγωγικής διαδικασίας)

μετάδοση-οικοδόμηση γνώσεων και άσκηση δεξιοτήτων
αποσκοπεί στο να προκαλέσει μάθηση
συνύπαρξη και συνεργασία δυο μερών

6
Μορφές διδασκαλίας
δασκαλοκεντρική / μετωπική
μαθητοκεντρική
ομαδοσυνεργατική
μεικτή

Μέθοδος διδασκαλίας
Ορισμός: Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διδακτικών πρακτικών που απορρέουν από κάποια ευρεία
σύλληψη για τους σκοπούς της εκπαίδευσης, τη φύση του περιεχομένου που θα διδαχτεί και τις
δυνατότητες που υπάρχουν.

Διδασκαλία (νεωτερική αντίληψη)

η συστηματική και μεθοδευμένη δραστηριότητα κατά την οποία ο εκπαιδευτικός λειτουργεί
σύμφωνα με προκαθορισμένους σκοπούς και περιεχόμενο, και με την χρήση εργαλείων και
τεχνικών προσπαθεί να επηρεάσει κοινωνικά, ψυχολογικά, νοητικά και πολιτισμικά τον μαθητή σε
προεπιλεγμένη κατεύθυνση

Διδασκαλία (μετανεωτερική αντίληψη)

ένα επικοινωνιακό γεγονός, κατά το οποίο εκπαιδευτικοί και μαθητές επιχειρούν να οργανώσουν
και να διεξαγάγουν διαδικασίες που έχουν στόχο την απόκτηση, τροποποίηση και αποδόμηση
αντιλήψεων, στάσεων και πρακτικών μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα, σε ένα εκπαιδευτικό
περιβάλλον που επιτρέπει την συμμετοχή, την επιλογή και την απόφαση

βασικές θεωρίες διδασκαλίας: Νεωτερική αντίληψη: διδασκαλία του αντικειμένου /

μετανεωτερική αντίληψη: διδασκαλία του ενεργού υποκειμένου

χαρακτηριστικά: Νεωτερικής εποχής

Διαφωτισμός (έρευνα της αλήθειας)
Χειραφέτηση (ανάπτυξη της προσωπικότητας)
χαρακτηριστικά Μετανεωτερικής εποχής
η γνώση = ποσότητες πληροφόρησης
αποδοτικότητα
διαχωρισμός Υποκειμένου από το Αντικείμενο

Γνωστική πολλαπλότητα των μαθητών / Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης:

Λογικο-μαθηματική
Γλωσσική

7
Μουσική
Νοημοσύνη του χώρου
Οπτική
Κιναισθητική–σωματική
Διαπροσωπική
Ενδοπροσωπική
Νατουραλιστική-οικολογική

Εκφάνσεις προσωπικότητας:
νοητική
συναισθηματική (αξίες, συναισθήματα)
ψυχοκινητική (ποικίλες δεξιότητες)
αισθητική
κοινωνική

Διδακτική: αρχιτεκτονική της μάθησης και της διδασκαλίας: ΠΣ / curriculum

Σήμερα: ανακαλυπτική μάθηση / μεταγνώση / ετερότητα / μαθητοκεντρικό μοντέλο /

ομαδοσυνεργατική διδασκαλία / οριζόντιες σχέσεις παροχής της γνώσης / ΤΠΕ / παιχνιδοποίηση /
φύλο, υγεία, διατροφή, διαδίκτυο…

προβλήματα (και ως προς τη μορφωτική λειτουργία του σχολείου):

ύλη, πεπαλαιωμένα εγχειρίδια, παραπαιδεία, πολλά παιδιά στην τάξη, έλλειψη πόρων, χαμηλές
αμοιβές, εξετασιοκεντρική λογική, βαθμοθηρία, χρησιμοθηρική αντίληψη της γνώσης, πολλαπλές
πηγές πληροφόρησης, ασταθής εκπαιδευτική πολιτική… και πολλές αναθέσεις, μετακίνηση
εκπαιδευτικών σε πολλά σχολεία, γραφειοκρατία, έλλειψη επιμόρφωσης, αποκλίνουσα σκέψη,
τέχνες κ.λπ.

Δάσκαλος
ειδικός επιστήμων
παιδαγωγός
αυτοεπιμορφούμενος
κοινωνικός λειτουργός
πολιτικό ον
οργανωτής διαδικασιών μάθησης
επιτηρητής
σύμβουλος
άτομο που αποτελεί πρότυπο
κάποιες φορές γίνεται δικαστής
άτομο που προσφέρει ίσες ευκαιρίες
ψυχολόγος
υποκριτής
συμβουλευτική γονέων
ειδικός (θέματα δυσλεξίας κ.λπ.)
υπάλληλος / γραφειοκράτης
επαγγελματίας

Ορισμένα προβλήματα ως προς τη μορφωτική λειτουργία του σχολείου

Ρόλος του εκπαιδευτικού
Ρόλος: το σύνολο των προσδοκιών που αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο.

8
Οι «άλλοι» διαμορφώνουν συγκεκριμένες προσδοκίες για ένα πρόσωπο και με βάση αυτές
αναμένουν να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του.
Οι προσδοκίες αυτές δομούν τον ρόλο του ατόμου.
Ο καθένας επωμίζεται διαφορετικούς ρόλους.
συχνά: σύγκρουση ρόλων
Συγκρούσεις ρόλων: Ενδο-ρολική σύγκρουση: προσδοκίες διαφορετικών ομάδων αναφοράς για τον
ίδιο ρόλο - Δια-ρολική σύγκρουση: συγκρούσεις από τις προσδοκίες διαφορετικών ρόλων
3 ρόλοι: προσωπικός ρόλος – δημοσιοϋπαλληλικός ρόλος – παιδαγωγικός ρόλος
Ζητούμενο η διαμόρφωση ενός προσωπικού εκπαιδευτικού ρόλου / παιδαγωγική ελευθερία –
παιδαγωγικό ήθος – επιστημονική ευθύνη

Παιδαγωγική διαδικασία: Σύνολο κοινωνικών αλληλεπιδράσεων στο πλαίσιο της αγωγής και της
μάθησης. Περιλαμβάνει:

Παιδαγωγικά ιδεώδη
Γενικοί σκοποί
Ειδικοί σκοποί
Στόχοι μάθησης

κληρονομικότητα
Η ικανότητα που έχουν οι ζώντες οργανισμοί να μεταβιβάζουν τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα
(φυσιολογικά ή παθολογικά, σωματικά ή πνευματικά) στους απογόνους τους.
περιβάλλον
Με τον όρο περιβάλλον, στο πλαίσιο της αγωγής, εννοούμε όλα τα ερεθίσματα και τις επιρροές που
δέχεται ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος.
Μοντέλο κληρονομικότητας
η κληρονομικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωση του φαινότυπου και όχι μόνον
με την αγωγή απλά αναπτύσσονται οι κληρονομικές καταβολές
Οδηγεί σε παιδαγωγικό πεσσιμισμό.
(Μένανδρος: φύσιν πονηράν οὐ  ῥάδιον μεταβαλεῖν)

περιβάλλον: Υπερβολική αισιοδοξία.

Leibniz: « Εμπιστευθείτε μου την παιδεία και θα μεταβάλω την Ευρώπη μέσα σε εκατό χρόνια».
Μοντέλο περιβάλλοντος
θεωρούμε ότι η αγωγή ανήκει στους περιβαλλοντικούς παράγοντες
τα τελευταία χρόνια αυτό το μοντέλο εμφανίζει μια σχετική υπεροχή
η εκπαιδευτική πολιτική πολλών χωρών επαναπροσδιορίστηκε με βάση αυτό το μοντέλο

Έρευνες:
Μελέτη παιδιών που στερήθηκαν την αγωγή και μεγάλωσαν με την φροντίδα ζώων
Ευρήματα από την έρευνα σε θετά παιδιά
Πορίσματα από έρευνες σε διδύμους
Εθνολογικές έρευνες
Έρευνα της συμπεριφοράς των ζώων
Ψυχαναλυτική μελέτη της παιδικής ηλικίας
Bach: η οικογένεια μέσα σε 5 γενεές ανέδειξε 13 μεγάλους μουσουργούς
Bernoulli: 8 διαπρεπείς μαθηματικοί σε σύνολο 18 ανδρών μέσα σε 3 γενεές
Στις διαπιστώσεις αυτές δε λαμβάνεται υπόψη το περιβάλλον.

Έρευνες του Burt (1966): προσπαθεί να συσχετίσει τον Δείκτη Νοημοσύνης με την κληρονομικότητα
Μονοωογενείς δίδυμοι

9
Κοινοί δίδυμοι
Απλά αδέλφια
Άτομα χωρίς καμιά συγγένεια μεταξύ τους
Συμπέρασμα: 80% κληρονομικότητα, 20% περιβάλλον – (η έρευνα αποδείχτηκε απάτη)

Μοντέλο αλληλεπίδρασης
Κανένα χαρακτηριστικό δεν πρέπει να αποδίδεται εξ ολοκλήρου στην κληρονομικότητα ή στο
περιβάλλον
Το περιβάλλον και η κληρονομικότητα είναι δύο αλληλεξαρτώμενοι και αλληλεπιδρώντες
παράγοντες
άνθρωπος: 100% κληρονομικότητα / 100% περιβάλλον

Παιδαγωγική & άλλες Επιστήμες:

Φιλοσοφία
Ψυχολογία
Κοινωνιολογία

Παιδαγωγική και Φιλοσοφία

Οι πρώτες σκέψεις για τη διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου γίνονται στον ορίζοντα της φιλοσοφίας.
H Παιδαγωγική, όπως και οι άλλες κοινωνικές επιστήμες, στην προσπάθειά τους να αυτονομηθούν
και να αποκτήσουν το status των φυσικών επιστημών, θα αποσπαστούν τον 19ο αι από τον ενιαίο
κορμό της Φιλοσοφίας.
Παιδαγωγική και Φιλοσοφία
Η Παιδαγωγική ανατρέχει πάντοτε στη Φιλοσοφία, για να αντιμετωπίσει το καίριο ζήτημα των
σκοπών της αγωγής.
Οι σκοποί της αγωγής ως θεμελιώδες πρόβλημα της Παιδαγωγικής, δεν μπορούν να συναχθούν με
εμπειρικό τρόπο και, επομένως, ανάγονται στη Φιλοσοφία.
Τα διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα ή συστήματα αποτυπώνονται και σε επίπεδο παιδαγωγικού
στοχασμού. Πρόκειται για συμπαγή νοητικά συστήματα κοσμοθεωρητικής τάξης, πλέγματα ιδεών
που συγκροτούν ένα γενικότερο πλαίσιο.

Βασικά κοσμοθεωρητικά συστήματα που διαμόρφωσαν την παιδαγωγική σκέψη: αρχαιότητα –

χριστιανισμός - διαφωτισμός

Παιδαγωγική και Ψυχολογία

η Ψυχολογία προσφέρει τη γνώση του υποκειμένου της αγωγής και της εκπαίδευσης
μελετά φαινόμενα όπως η νοημοσύνη, η μάθηση, η επίδοση, η μνήμη, η δημιουργικότητα κ.λπ.
εξετάζει το ψυχολογικό υπόβαθρο των διαπροσωπικών σχέσεων που αναπτύσσονται στο σχολείο
η έρευνα της ψυχολογικής εξέλιξης του παιδιού οδηγεί στη σωστή επιλογή ύλης, μεθόδων και
μέσων αγωγής και εκπαίδευσης
Αμφίδρομα, και η Ψυχολογία αποκτά ένα ευρύ πεδίο εφαρμογών μέσω της συνεργασίας της με την
Παιδαγωγική.
Παιδαγωγική και Κοινωνιολογία
H Κοινωνιολογία εξετάζει τη ζωή ατόμων, ομάδων και κοινωνιών. Ορίζεται ως σπουδή των
κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.
Εξετάζει τους κοινωνικούς κανόνες που συνδέουν και διαχωρίζουν τους ανθρώπους όχι μόνον ως
άτομα, αλλά και ως μέλη ομάδων, οργανώσεων και θεσμών.
Ενδιαφέρεται για τη συμπεριφορά των ατόμων ως κοινωνικών όντων.
Η αγωγή και η εκπαίδευση έχουν κοινωνικές διαστάσεις.
Αναγκαιότητα το σχολείο να διατηρήσει την κοινωνική του αναφορά και να μην απομονωθεί από την
κοινωνία που το περιβάλλει.

10
Κοινωνικές παράμετροι της εκπαίδευσης:
κοινωνικές ανισότητες – αντισταθμιστική αγωγή
Λειτουργίες της εκπαίδευσης ως συστήματος θεσμοθετημένων κοινωνικών ρόλων: η σχολική τάξη
ως κοινωνική ομάδα / κοινωνιολογία της σχολικής τάξης / Κοινωνιολογία του διδασκαλικού
επαγγέλματος
Κοινωνικές συνέπειες της εκπαίδευσης: εκπαίδευση και κοινωνική κινητικότητα / οικονομία και
εκπαίδευση / κοινωνικοποίηση και εκπαίδευση

έχουμε διεπιστημονικούς όρους:

Φιλοσοφία της Παιδείας
Παιδαγωγική Ψυχολογία
Σχολική Ψυχολογία
Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης…

Ιστορική εξέλιξη
η διδασκαλία εμφανίζεται την 3η χιλιετία στη Μεσοποταμία
πρώτες τάσεις: μετάδοση πείρας και συστηματοποίηση του τρόπου μετάδοσης πείρας, δηλαδή της
διδακτικής τέχνης
γραφή, ανάγνωση, αριθμητική, γεωμετρία
η Παιδαγωγική περνάει από ένα στάδιο προεπιστημονικής εμπειρίας
Η ομηρική εκπαίδευση-
Πρώτη πηγή για την εκπαίδευση των αρχαίων Ελλήνων τα ομηρικά έπη

διάκριση κοινωνικών τάξεων:

στα κατώτερα στρώματα ο πατέρας αναλάμβανε την ανατροφή των αγοριών και η μητέρα την
ανατροφή των κοριτσιών
για τα παιδιά της αριστοκρατικής τάξης παρέχονταν εκπαίδευση από μυθικούς Κενταύρους
(ρητορική, ανδρεία, φιλοξενία, σεβασμό στους θεούς κ.λπ.)
εμφανίζεται η έννοια του προτύπου

Αθήνα:
Άτομο / πόλη πολίτες ικανοί να ασκήσουν εξουσία και να διαχειριστούν δημόσιες υποθέσεις.
Πολιτική αρετή
καλός κἀγαθός (σωματικό κάλλος + ηθική τελειότητα)
ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι (Επιτάφιος)

Σωκρατική Μέθοδος / Μαιευτική τέχνη

Ο δάσκαλος προσποιείται άγνοια.
Προκαλεί τον μαθητή να εκφράσει τις δικές του απόψεις.
Ο μαθητής συνειδητοποιεί σταδιακά την άγνοιά του.
Εισέρχεται σε κατάσταση απορίας.
Αποκτά κίνητρα μάθησης.
Εκμαιεύεται νέα γνώση.
Από μια αρχική διατύπωση γνώμης στη γνώση, στην ορθή πράξη.
διαλογικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης

Πλάτων
Ύψιστο αγαθό η αρετή.
Σκοπός της αγωγής η ηθικοποίηση του παιδαγωγούμενου.

11
Κύρια συνιστώσα της αρετής η δικαιοσύνη.
Η αγωγή πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ιδιοσυστασία του παιδιού.
Πλατωνικοί διάλογοι
«Όταν ο άνθρωπος πάρει σωστή εκπαίδευση, γίνεται θεϊκό και πολύ ήμερο ζώο. Κι όταν δεν
ανατραφεί αρκετά ή κατάλληλα, γίνεται το πιο άγριο από όσα γέννησε η φύση».  
«Δεν ξέρω τίποτα άλλο, για το οποίο κάθε λογικός άνθρωπος θα έπρεπε να νοιάζεται περισσότερο,
παρά το πώς το παιδί του θα γίνει ο πιο καλός άνθρωπος».  
«Η εκπαίδευση είναι δύναμη που γιατρεύει την ψυχή». 

πλατωνικό εκπαιδευτικό σύστημα:

ύπαρξη δημόσιας εκπαίδευσης
κοινή εκπαίδευση για άνδρες και γυναίκες
διαμόρφωση ακμαίου πνεύματος, αλλά και σώματος
ηθική αναμόρφωση του πολίτη, ενισχύοντας μέσα του τις αρετές (δικαιοσύνη, σοφία, ανδρεία,
σωφροσύνη)

Αριστοτέλης
ξεκινά από τη θέση ότι ο άνθρωπος είναι ζώον κοινωνικόν και φύσει πολιτικόν
θεωρεί την αγωγή μέρος της πολιτικής
όταν ο άνθρωπος καλλιεργηθεί ψυχοσωματικά, πολιτικά και ανθρωπιστικά, θα είναι χρηστός
πολίτης, άξιος για μια ευτυχισμένη ζωή στο πλαίσιο της πόλης-κράτους
η παιδεία θα προσφέρει στον άνθρωπο ό,τι δεν μπορεί να του προσφέρει η φύση
τέλος = σκοπός

«Αυτοί που δίνουν καλή εκπαίδευση στα παιδιά, πρέπει να τιμώνται περισσότερο από εκείνους που
τα γέννησαν, γιατί οι γονείς τούς έδωσαν μόνο τη ζωή, οι παιδαγωγοί όμως την ικανότητα να ζουν
καλά».  
«Αυτοί που μελέτησαν προσεκτικά τον τρόπο διακυβέρνησης των ανθρώπων, πρέπει να έχουν
πεισθεί  πως η τύχη των εθνών εξαρτάται από την εκπαίδευση των νέων».  
«Της παιδείας οι ρίζες είναι πικρές, μα οι καρποί γλυκείς».  
«Τρία πράγματα χρειάζονται για την εκπαίδευση: η φύση, η μάθηση και η άσκηση». 

Σοφιστές
Τέχνη της πειθούς
η γλώσσα είχε ιδιαίτερη σημασία / όργανο πολιτικής επικοινωνίας
ουδετερότητα της γλώσσας ως προς τους σκοπούς και τις αξίες-απαγκίστρωση της γλώσσας από το
πρόβλημα της αλήθειας και της γνώσης
Πολιτική / Ρητορική
εγκαινίασαν ένα σύστημα ανώτερης εκπαίδευσης που προσεγγίζει την Αναγέννηση

Σπάρτη: Αγόρια: 7-11 ετών αρχίζει μια αυστηρή και πειθαρχημένη εκπαίδευση: γυμναστική, τρέξιμο,
πέταγμα ακοντίου και δίσκου, λιτό φαγητό, ελαφρύ ντύσιμο, ίδιο ένδυμα χειμώνα-καλοκαίρι.
Από το 12ο έτος κ.ε. συνεχίζεται η σκληρή εκπαίδευση: στρατώνες, δοκιμασίες. Εκμάθηση μουσικής
και χορού.
Από το 20ο έως το 30ο έτος ολοκληρώνονταν η στρατιωτική εκπαίδευση.
Κορίτσια: ανάλογη εκπαίδευση με των αγοριών χωρίς την αντίστοιχη σκληρότητα και αυστηρότητα.
Περιλαμβάνει αθλητικές δραστηριότητες, δυνατότητα συμμετοχής σε δημόσιους συναγωνισμούς,
μουσική, χορό, τραγούδι.

Ελληνιστική εποχή (στοιχειώδης εκπαίδευση 7-14)

Γραμματιστής: ανάγνωση, απομνημόνευση, αριθμητική, γραφή

12
Κιθαριστής: μουσική, τραγούδι, χορός
Παιδοτρίβης: γυμναστική, κανόνες υγιεινής, ιατρική
Ίσοι όροι και για τα δύο φύλα.
Μέση εκπαίδευση: Αριθμητική, Αστρονομία, Γεωμετρία, Γραμματική, Διαλεκτική, Μουσική,
Ρητορική
Ελληνιστική εποχή (ανώτατη εκπαίδευση: νέοι & έφηβοι)
Κατευθύνσεις: Επιστημονική, Ρητορική, Φιλοσοφική Μαθήματα: Αστρονομία, Πολιτικός λόγος,
Ηθική, Γεωγραφία, Δικανικός λόγος, Λογική, Γραμματική, Επιδεικτικός λόγος, Φυσική, Ιατρική,
Μαθηματικά, Φιλολογία, Φυσική
Τρόπος ζωής βασισμένος σε ηθικές αξίες.
Παιδεία - πολυτιμότερο αγαθό.
Διατήρηση ελληνικότητας, ηθών και τρόπου ζωής.
Μεσαίωνας-Βυζάντιο
Επικρατεί ενιαίο παιδαγωγικό ιδεώδες. Σημείο αναφοράς της παιδαγωγικής διαδικασίας είναι το
απόλυτο ον – ο Θεός.
Θρησκευτικό ιδεώδες.
Η επίγεια ζωή χάνει τη σημασία της. Οι άνθρωποι πιστεύουν στην απόλυτη αξία της μεταθανάτιας
ζωής.
Ο ασκητισμός επιβάλλεται.
Η φροντίδα του σώματος συνιστά αμαρτία.
 Αναγέννηση-Διαφωτισμός
στο επίκεντρο τοποθετείται ο άνθρωπος, ως αυθύπαρκτο ον
πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας / ατομικό ιδεώδες
στον Διαφωτισμό αποκτά ιδιαίτερη σημασία ο νους
η παροχή πολλών γνώσεων αποκτά μεγάλη σημασία εξαιτίας της ταχείας ανάπτυξης της επιστήμης
και της τεχνολογίας

μέχρι και τον 20ο αι

ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας
συνεχίζει να έχει ιδιαίτερη σημασία η νοητική σφαίρα με την παροχή πολλών γνώσεων
μετά από την εμπειρία δύο παγκόσμιων πολέμων αμβλύνεται η εμπιστοσύνη στην επιστημονική
γνώση και στα τεχνολογικά της επιτεύγματα
επικρατεί πλουραλισμός σε αξίες και στους σκοπούς της αγωγής και της εκπαίδευσης

πρωτοεπιστημονική περίοδος (17ος-20ος αι)

Μέθοδοι βασισμένες σε:
προσωπική εμπειρία
λογικούς συλλογισμούς
εμπειρική έρευνα

1η διαμόρφωση καθαρά παιδαγωγικής σκέψης

Ratke (Ρατίχιος, 1571-1635) – Nova Didactica
Comenius (1592-1670) – Didactica Magna - Πραγματεία περί της παγκόσμιας τέχνης του διδάσκειν
τα πάντα στους πάντες
-προσπάθεια επίλυσης διδακτικών κυρίως προβλημάτων-
17ος αιώνας
Wolfgang Ratke
σπουδές στην Θεολογία, στην Φιλοσοφία και στα Μαθηματικά
εργάστηκε, όπως όλοι οι διανοούμενοι της εποχής του, ως κατ’ οίκον δάσκαλος
στα συγγράμματά του ασχολείται περισσότερο με ζητήματα Διδακτικής και λιγότερο Παιδαγωγικής
John Amos Comenius

13
H Didactica magna δημοσιεύτηκε το 1627 και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, μεταξύ αυτών και
στην ελληνική (1912).
Εγκαινιάζεται η συζήτηση για την εκπαίδευση, και μάλιστα για τη δημόσια εκπαίδευση, την
εκπαίδευση των πολλών, και όχι μόνον των πλουσίων και των προνομιούχων.
Προσπαθώντας να διδάξει μαζικά, έμεινε ως ο εφευρέτης της μετωπικής διδασκαλίας.
Πιστεύει σε μια διδασκαλία που αναπτύσσεται σε τρία στάδια: της μνήμης, της νόησης και της
χρήσης: memoria, intellectus, usus

 Ο Comenius καθορίζει έτη και ώρες φοίτησης – ένα πλήρες curriculum.

 Στηρίζεται στο αριστοτελικό οὐδὲν ἐν τῇ νοήσει ὃ μὴ πρότερον ἐν τῇ αἰσθήσει, πιστός
στις αρχές του εμπειρισμού και της αισθησιοκρατίας.
 Εισάγει την εικόνα στο σχολικό βιβλίο.
 Έντονος διδακτισμός.
Διακρίνει 7 σχολεία τα οποία αντιστοιχούν στις ανάλογες ηλικίες
το σχολείο πριν από τη γέννηση
το σχολείο της μητέρας - μέσα στην οικογένεια
το σχολείο της μητρικής γλώσσας (που πρέπει να υπάρχει σε κάθε χωριό)
το Γυμνάσιο – σε κάθε πόλη
το Πανεπιστήμιο (που πρέπει να υπάρχει σε κάθε βασίλειο ή μεγάλη επαρχία)
ολόκληρη η κοινωνία
το σχολείο των γερόντων, που υπάρχει παντού όπου υπάρχουν γέροντες

Διαφωτισμός: τάση για συγκρότηση θεωρίας της αγωγής

Ζαν Ζακ Ρουσσώ

(1712, Γενεύη - 1778, Γαλλία)
Αιμίλιος ή Περί αγωγής (1762) – καταδίκες / κατασχέσεις
Είναι η πρώτη ολοκληρωμένη φιλοσοφία της εκπαίδευσης στη δυτική παράδοση, καθώς και το
πρώτο μυθιστόρημα μαθητείας.
(5 κεφ. – 4 για την αγωγή των αγοριών, 1 για των κοριτσιών)
αφετηρία της αγωγής το παιδί
αρνητική αγωγή

Ρουσσώ
η φύση είναι αγαθή και ο άνθρωπος γεννιέται από τη φύση του αγαθός
η κοινωνία είναι κακή και διαφθείρει τον αγαθό άνθρωπο – εκφυλισμός της πολιτισμένης
ανθρωπότητας - ανισότητες
ελευθερία είναι η απόλυτη πειθαρχία στους νόμους της ιδανικής πολιτείας
πολύ σημαντικό έργο του το Κοινωνικό Συμβόλαιο
Ο Ρουσσώ είναι περισσότερο φιλόσοφος και εξετάζει την αγωγή από ανθρωπολογικής
και κοινωνικής πλευράς.
Προσφορά του Ρουσσώ (πρωτοπόρος της Παιδαγωγικής και της Εξελικτικής Ψυχολογίας):

αναγνώριση της ιδιομορφίας του παιδιού (μια αυτοεξελισσόμενη προσωπικότητα)

προσπάθεια ανάπτυξης μιας ευρύτερης θεωρίας περί αγωγής, διαφορετικής από τους
προηγούμενους και απαλλαγμένης από διδακτισμό
ο Ρουσσώ δεν είναι παιδαγωγός / είναι θεωρητικός φιλόσοφος / μεγαλοφυΐα
έμβλημα-σύμβολο της παιδαγωγικής διαδικασίας
καμία πρακτική δέσμευση / ονειροπόλος, ρομαντικός
διαχρονικό σύμβολο και σημείο αναφοράς για όλους τους παιδαγωγούς

14
Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827) - Ελβετός
σχέση δασκάλου-μαθητή: ανιδιοτελής αγάπη
η σχέση μητέρας παιδιού αποτελεί πρότυπο κάθε άλλης παιδαγωγικής σχέσης
η αναγνώριση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η προσπάθεια για την εξάλειψη των διαφορών μεταξύ
των κοινωνικών τάξεων
αρχή της εποπτείας: κατάρα στις γνώσεις που προσφέρονται μόνο με λόγια!
αρχή της εργασίας ως βασικής διδακτικής αρχής: ο 1ος που προτείνει τη σύζευξη διδασκαλίας-
παραγωγικής εργασίας

Μέθοδος Pestalozzi (παιδαγωγική της ευφυίας, πρακτική παιδαγωγική, παιδαγωγική της καρδιάς)
αρχή της εποπτείας (η μάθηση περνά μέσα από αισθήσεις και βιώματα)
αρχή της στοιχειώδους απλοποίησης (επιστροφή στα βασικά στοιχεία της μάθησης, χρήση της
φυσικής δύναμης)
αρχή της ολοκλήρωσης (ολόπλευρη ειδολογική μόρφωση / ανάπτυξη και σταδιακή ολοκλήρωση της
αυτόνομης δύναμης του παιδιού)
αρχή της δραστηριότητας (το παιδί πρέπει να βρίσκεται πάντα σε κατάσταση δράσης,
πρωτοβουλίας, δραστηριότητας)
αρχή της αυτενέργειας (το παιδί παίρνει κάποια στιγμή τη σκυτάλη από τον παιδαγωγό και κινείται
αυτόνομα)
κατάρτιση των εκπαιδευτικών / υποδιδάσκαλοι / στήριξη αλληλοδιδακτικής μορφής

Με τον Pestalozzi και τον Rousseau συντελέστηκε μια τεράστια μεταρρύθμιση. Από το
δασκαλοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας περάσαμε στο μαθητοκεντρικό. Από την Παιδαγωγική της
καθοδήγησης περνάμε στην Παιδαγωγική της αυτόνομης ανάπτυξης, της χειραφέτησης.

Herbart (1776-1841)
Η Παιδαγωγική αποκτά επιστημονικό χαρακτήρα:
Γενική Παιδαγωγική
Εισαγωγή της Παιδαγωγικής στα Πανεπιστήμια (ως κλάδος της Φιλοσοφίας / στην Ελλάδα
ανεξάρτητος κλάδος το 1922)
Εξάρτηση της Παιδαγωγικής από την Ηθική (σκοποί), την Ψυχολογία (μέθοδοι) και επίδραση των
Θετικών επιστημών
Τυποποίηση της σχέσης δασκάλου-μαθητή– ζητούμενο: να ωριμάσει το παιδί γρήγορα με κάθε
μέσον!
επιρροή από τη στρατιωτική ζωή: ομοιομορφία – πειθαρχία – υποταγή
χαρ/κά σχολείου: αυταρχικό, εξουσία, τιμωρία, ποινές
γνώσεις: άσκηση, αποστήθιση
σκοπός: το μορφώσιμο του τροφίμου (κληρονομικότητα)
η ηθικοποίηση του χαρακτήρα

Herbart: ο ψυχικός βίος του ανθρώπου αποτελείται από νοητικές παραστάσεις

αυτές οι νοητικές παραστάσεις αποτελούν την απαραίτητη προσληπτική μάζα για τη δημιουργία
συνειρμικών συσχετίσεων αλληλεπίδρασης του παλαιού με το νέο
έτσι συντελείται η μάθηση
ακόμη και το συναίσθημα και η βούληση έχουν γνωστική βάση

ΥΠΑΚΟΗ – ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ – ΕΥΓΕΝΕΙΑ

τυποποίηση, διδακτική μονολιθικότητα, αυταρχικότητα και φυσική βία…

ερβαρτιανό σύστημα διδασκαλίας εν τάχει:

Συνδυασμός Ψυχολογίας και Ηθικής

15
Πρωταρχικό στοιχείο του ψυχικού βίου: η νόηση
Παράγωγα της σύνδεσης - αλληλεπίδρασης των παραστάσεων: το συναίσθημα και η βούληση
Στόχος αγωγής: η ηθικοποίηση του χαρακτήρα
Παιδονομικά μέσα στήριξης της διδακτικής πράξης

Νέο Σχολείο ή Σχολείο Εργασίας

John Dewey (1859-1952), Αμερικανός
ο μαθητής στο επίκεντρο της διδασκαλίας
δάσκαλος καθοδηγητής-εμψυχωτής
ευέλικτα διδακτικά σχήματα
learning by doing - σχολείο και ζωή
νέες έννοιες: κοινωνική οργάνωση της διδασκαλίας, διαπροσωπικές σχέσεις, στιλ συμπεριφοράς του
δασκάλου, διδακτικά μέσα
νέο σχολικό ήθος: ελευθερία, παιχνίδι, ενδιαφέρον, επιλογή

ως προς την Εκπαίδευση

καθηγητής με έδρα Παιδαγωγικής (και φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, ψυχολόγος)
προσπαθεί να αποδείξει ότι η εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσει πεδίο επιστημονικής έρευνας
διευθύνει Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου (ξεκίνησε με 12 μαθητές)
έμφαση στην εκμάθηση δημοκρατικής συμμετοχής
η εκπαίδευση είναι κοινωνική διαδικασία

Το μοντέλο του Dewey

Βήματα (learning by doing):
αίσθηση δυσκολίας
εντοπισμός προβλήματος
δοκιμή προτάσεων-λύσεων
διαμόρφωση ορθής λύσης
αποδοχή ή απόρριψη λύσης με επαλήθευση

εκφραστές του κινήματος της αντιαυταρχικής αγωγής

Μaria Montessori
Παιδαγωγικό σύστημα Neil, σχολείο Summerhill
Φοιτητικό κίνημα
Σχολή της Φραγκφούρτης

Μaria Montessori (1870-1952, Ιταλίδα)

Σπούδασε Ιατρική και ασχολήθηκε με την αγωγή των παιδιών με νοητική υστέρηση
Το 1906 επέκτεινε την δραστηριότητά της σε όλα τα παιδιά
Ίδρυσε το «Σπίτι των Παιδιών» (Casa de Bambini)
Το σύστημά της έγινε γνωστό σε όλον τον κόσμο
Το παιδί δεν είναι μινιατούρα του ενήλικα
Γεννιέται χωρίς κληρονομημένους τύπους συμπεριφοράς
Το περιβάλλον πρέπει να είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στις ανάγκες του παιδιού
Ο ρόλος του παιδαγωγού περιορισμένος
Οι δραστηριότητες αποτελούνται: καθημερινές ασκήσεις για την ατομική φροντίδα (ασκήσεις
πρακτικού βίου), φυσική αγωγή για την ανάπτυξη του σώματος, αισθητηριακή αγωγή για άσκηση
των αισθήσεων, ακαδημαϊκή αγωγή (γλωσσικές ασκήσεις, ανάγνωση, γραφή, αριθμητική)

Alexander Sutherland Neil

Summerhill (1883-1972, Σκωτία)

16
Βασίστηκε στις φυσιολατρικές αρχές του Rousseau και στην ψυχανάλυση του Freud.
Είχε ως στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία του παιδιού, καταργώντας την εξουσία του ενήλικα.
Το σχολείο πρέπει να είναι κατάλληλο για τα παιδιά και όχι τα παιδιά για το σχολείο.
Επιδιώκει την ατομική ευτυχία και δεν ενδιαφέρεται τόσο για την κοινωνική ένταξη του παιδιού.
Αυτοδιοικητικό σχολείο.
Το σχολείο του αποτελεί ένα αξιοπρόσεκτο και δημιουργικό πείραμα, χωρίς συγκροτημένη
θεωρητική βάση.
Απευθύνεται σε μια μικρού φάσματος κοινωνική και οικονομική τάξη.
Freedom not licence
όλα τα μαθήματα είναι προαιρετικά και οι μαθητές είναι ελεύθεροι να επιλέξουν πώς θα
αξιοποιήσουν τον χρόνο τους
«το παιδί πρέπει να είναι ελεύθερο να ζήσει τη δική του ζωή, όχι τη ζωή που οι αγχωμένοι γονείς
πιστεύουν ότι πρέπει να ζήσει, ούτε μια ζωή σύμφωνη με τους σκοπούς ενός εκπαιδευτικού που
νομίζει ότι ξέρει καλύτερα»
σχολικές συνελεύσεις τρεις φορές την εβδομάδα / μαθητές έχουν ισότιμο λόγο
δυο βασικές μέθοδοι επίλυσης συγκρούσεων: οι διαμεσολαβητές και η δικαστική συνέλευση του
σχολείου
περισσότερο η κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών παρά η ακαδημαϊκή
δεν υπάρχει η έννοια της χρονιάς ή της τάξης στο Σάμμερχιλ - ανάλογα με την ικανότητά τους σε
κάθε δεδομένο μάθημα
σε μια τάξη έχει μαθητές με μεγάλο εύρος ηλικιών ή μαθητές στην ηλικία των 13 ή των 14 παίρνουν
μέρος στις βρετανικές εισαγωγικές εξετάσεις στο πανεπιστήμιο
υπάρχουν επίσης δυο αίθουσες διδασκαλίας που λειτουργούν με ελεύθερο πρόγραμμα όλη την
ημέρα, το εργαστήριο και η αίθουσα καλλιτεχνικών

Συν τω χρόνω προκύπτει μια πιο κριτική προσέγγιση: Η κριτική προσέγγιση στην Παιδαγωγική
εξετάζει τα σχολεία εντός του ιστορικού, αλλά και του κοινωνικού-πολιτικού τους πλαισίου.

πολιτική & εξουσία

στην κατανόηση του τρόπου λειτουργίας τους

Φοιτητικό κίνημα
Κοινωνική αλλαγή μέσα από τη διαδικασία της μάθησης και της αγωγής.
Η παιδαγωγική θεωρία θεμελιώνεται σε μαρξιστική βάση.

Φορείς της αλλαγής θεωρήθηκαν η εργατική τάξη, το φοιτητικό κίνημα και η διανόηση.
Εποχή σύγκρουσης ανάμεσα στην παλαιά και τη νέα γενιά.
Σχολή της Φραγκφούρτης

Παιδαγωγικά ιδεώδη που διαμορφώθηκαν στην ιστορία της αγωγής

ατομικό (ή ατομικιστικό)
κοινωνικό (ή κοινωνιοκρατικό)
ανθρωπιστικό
μεταφυσικό ή θρησκευτικό

παρελθόν:
Νατουραλιστικό (φύση)
Ανέλιξη ενδογενών καταβολών. Αφήστε τη φύση να εξελιχθεί μόνη της.
(Το παιδί και ο έφηβος χρειάζονται κάτι παραπάνω από την αρνητική αγωγή)
Νεοανθρωπιστικό (περιβάλλον)

17
Διαμόρφωση μιας άμορφης ύλης. Κατά το πρότυπο του καλλιτέχνη. Αγωγή σημαίνει επεξεργασία
ενός υλικού.
(Το παιδί δεν είναι υλικό. Διαθέτει εσωτερικές προδιαθέσεις και εκδηλώνει ανάγκες και αντιδράσεις)
Ατομικό ιδεώδες της αγωγής
Έχει ως στόχο την ανάπτυξη του ατόμου ανεξάρτητα από την κοινωνία ή ακόμα και ενάντια σε
αυτήν.
Η αγωγή πρέπει να προφυλάσσει το άτομο από τις κακές επιδράσεις του περιβάλλοντος (αρνητική
αγωγή).
Η παιδαγωγική διαδικασία ακολουθεί τις φυσικές προδιαθέσεις του ατόμου.
Προσπάθειες εφαρμογής στις αρχές του 20ου αιώνα (Κίνημα μεταρρυθμιστικής αγωγής).
Κοινωνικό ή κοινωνιοκρατικό ιδεώδες της αγωγής
Επιδιώκει την πλήρη ένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο.
Η κοινωνική συνείδηση ελέγχει και κατευθύνει τη συμπεριφορά του ατόμου.
Πραγμάτωση των επιδιώξεων του ατόμου μέσα στο κοινωνικό σύνολο.
Στηρίζεται στη μαρξιστική ιδεολογία.
Ανθρωπιστικό ιδεώδες της αγωγής
Ολόπλευρα αναπτυγμένη προσωπικότητα.
Αρμονικός συνδυασμός της ατομικότητας (έμφυτες προδιαθέσεις, της ολότητας (ψυχικές
λειτουργίες) και της καθολικότητας (αφομοίωση των στοιχείων πολιτισμού).
Πραγματώνεται μέσα από πολιτιστικές και πνευματικές δραστηριότητες.
Η γλώσσα παίζει τον κυρίαρχο ρόλο.
Προοδευτική μεταμόρφωση του ανθρώπου σε πνευματικό ον.
 
Μεταφυσικό ή θρησκευτικό ιδεώδες της αγωγής
Βασίζεται στην σχέση του ανθρώπου με ένα υπερβατικό ον.
Ο άνθρωπος ερμηνεύεται και καθορίζεται στο πλαίσιο καθολικής σχέσης και εξάρτησης από τον
Θεό.
Αυτό το ιδεώδες είναι έκδηλο στον χριστιανισμό.
Τελικός σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η κοινωνία με τον Θεό.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα βασίζεται εν πολλοίς στο Ελληνοχριστιανικό ιδεώδες.
τελικό συμπέρασμα:
Το ατομικό και κοινωνικό ιδεώδες το βασικό δίπολο.
Η υπερβολική βαρύτητα του ενός παραποιεί την παιδαγωγική διαδικασία και αποτελεί κίνδυνο για
το άτομο και το κοινωνικό σύνολο.
Άρα, δεν πρέπει να αποτελούν ζεύγος αντιθέσεων.

Τι γίνεται στην Ελλάδα;

Καποδίστριας
πρώτες προσπάθειες για την οργάνωση της Εκπαίδευσης
ενστερνίζεται τις παιδαγωγικές απόψεις του Pestalozzi
η επανόρθωση της Ελλάδας στηρίζεται σε δύο βάσεις: την εργασία και την στοιχειώδη εκπαίδευση
μέριμνα για τη μόρφωση των κοριτσιών, την αγροτική και στρατιωτική εκπαίδευση και την
κατάρτιση των κληρικών

Νεοσύστατο ελληνικό κράτος

ο Καποδίστριας κατέβαλε φιλότιμες προσπάθειες οργάνωσης της εκπαίδευσης, πλην όμως
δολοφονείται στο Ναύπλιο (1831)
οι Βαυαροί εγκαθιδρύουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα παντελώς άσχετο με την ελληνική
πραγματικότητα (συμπίλημα γερμανικού-γαλλικού)
1ος Έλληνας παιδαγωγός ο Ιωάννης Κοκκώνης (1796-1864), συνεργάτης του Καποδίστρια

18
Ιωάννης Κοκκώνης:
αλληλοδιδακτική μέθοδος (έλλειψη δασκάλων)
Εφαρμόζει ένα σύστημα που εφήρμοσαν οι Άγγλοι Bell και Langaster στην Ινδία
Ο Κοκκώνης μετέφρασε στα ελληνικά την αλληλοδιδακτική μέθοδο (από τα γαλλικά) και την
εισήγαγε στο ελληνικό διδασκαλείο

Σταθμοί στην Ιστορία της Ν.Ε. Εκπαίδευσης

1834: Διάταγμα περί Δημοτικών Σχολείων
1836: Διάταγμα περί κανονισμού των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων
1837: Διάταγμα περί συστάσεως του Πανεπιστημίου
Το εκπαιδευτικό σύστημα (δομή)
4 χρόνια Δημοτικό - διδάσκαλος/διδασκάλισσα (προΐσταται ο διευθυντής)
3 χρόνια Ελληνικό Σχολείο - ελληνοδιδάσκαλος (προΐσταται ο σχολάρχης)
4 χρόνια Γυμνάσιο - καθηγητής (προΐσταται ο Γυμνασιάρχης)

χαρακτηριστικά:
κλασικιστικός χαρακτήρας σπουδών
συγκεντρωτική οργάνωση της εκπαίδευσης
αλληλοδιδακτική μέθοδος

Δημοτικά Σχολεία
δημοσυντήρητα
δεν υπάρχουν τάξεις, αλλά κλάσεις για κάθε μάθημα χωριστά
αλληλοδιδακτική μέθοδος (1880: συνδιδακτική μέθοδος)
η μετάβαση από τη μια κλάση στην άλλη γίνεται κατά την κρίση του δασκάλου μετά από εξετάσεις
Μέση εκπαίδευση
Ελληνικά Σχολεία
Τριετές / κάθε (ελληνο)διδάσκαλος δίδασκε όλα τα μαθήματα
Δάσκαλος των «ιερών μαθημάτων» και της καλλιγραφίας σε μεγάλες πόλεις
1833-1850: οι ελληνοδιδάσκαλοι εξετάζονταν από ειδικές επιτροπές
Οι τελειοδίδακτοι του Πανεπιστημίου (προλύτες) μπορούσαν να διδάξουν στα Ελληνικά Σχολεία
1895: Το διδακτικό προσωπικό των Ελληνικών Σχολείων αποτελούν μόνον διπλωματούχοι του
Πανεπιστημίου
Γυμνάσια
Τετραετής φοίτηση
Καθηγητές = τουλάχιστον απολυτήριο τελειοδιδάκτου της Φιλοσοφικής Σχολής ή δίπλωμα
διδάκτορος
1895: διδάκτορες του Πανεπιστημίου «μετά τριετή υπηρεσίαν εις θέσιν σχολάρχου ή
ελληνοδιδασκάλου»

αλληλοδιδακτική μέθοδος
Σε κάθε σχολείο ένας δάσκαλος με διάφορους βοηθούς τους «πρωτόσχολους».
Καμία σχέση με την παιδαγωγική…
                    (Χρήστος Χρηστοβασίλης (1861-1937)
Διηγήματα του μικρού σκολειού
Δάσκαλε, κυρ δάσκαλε! Σου παραδίνω κρέας και να μου φέρεις κόκκαλα!
φέλεκας = εργαλείον τιμωρίας)

Ευτυχώς γύρω στο 1880 μια έκθεση επιθεωρητών του Υπουργείου Παιδείας αποτυπώνει τον ζόφο /
η κοινωνία αρχίζει να ευαισθητοποιείται (ως το 1877 οι καθηγητές δεν είχαν καμία παιδαγωγική

19
κατάρτιση) / η κοινωνία αρχίζει να ευαισθητοποιείται (ως το 1877 οι καθηγητές δεν είχαν καμία
παιδαγωγική κατάρτιση)

χορηγεί υποτροφίες σε νέους Έλληνες για να σπουδάσουν Παιδαγωγικά στη Γερμανία //

έτσι εγκαθίσταται ο ερβαρτιανισμός στην Ελλάδα / αντικατάσταση της αλληλοδιδακτικής από τη

συνδιδακτική μέθοδο

Το Διδασκαλείο δε μόρφωνε δασκάλους διενεργούσε εξετάσεις, για να διαπιστώσει αν οι μέλλοντες

δημοδιδάσκαλοι είχαν τις γνώσεις, ώστε να ασκήσωσι το επάγγελμα

(νεο)ερβαρτιανοί - 5 στάδια διδασκαλίας:

προπαρασκευή: ανάκληση σχετικών εμπειριών και γνώσεων, ανακάλυψη συγγενών παραστάσεων,

αφόρμηση από τις εμπειρίες των μαθητών, δημιουργία απαραίτητου παιδαγωγικού κλίματος
προσφορά: διαίρεση της ύλης σε ενότητες, παρουσίαση από τον εκπαιδευτικό και αναδιήγηση από
τους μαθητές, εμβάθυνση στις αποκτηθείσες γνώσεις
σύγκριση: ανεύρεση κοινών γνωρισμάτων μεταξύ παλαιών και νέων εμπειριών
σύλληψη: διατύπωση και ταξινόμηση των πορισμάτων της διδασκαλίας
εφαρμογή: ασκήσεις και προβλήματα για εμπέδωση της νέας γνώσης

Δημήτριος Ζαγγογιάννης: το 1899 εκλέγεται Καθηγητής Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής

ασχολήθηκε με τη διάδοση της ερβαρτιανής μεθόδου - σημασία είχε να τηρούνται τα στάδια

Νικόλαος Εξαρχόπουλος (1874-1960)

οπαδός του ερβαρτιανισμού
τι πέτυχε (είχε διασυνδέσεις με την πολιτική):
 έδρα Παιδαγωγικής το 1921
 ίδρυσε εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής
 Πειραματικό Σχολείο
 Σχολή για μετεκπαίδευση δασκάλων

στην Ευρώπη: Νέα Αγωγή

Εκπαιδευτικός Όμιλος: Αλέξανδρος Δελμούζος, Δημήτριος Γληνός, Μανόλης Τριανταφυλλίδης

Ανώτερο Παρθεναγωγείο Βόλου

χαρ/κά σχολείου:
δημοτική
εκσυγχρονισμός του σκοπού των αρχαίων ελληνικών
έμφαση στα φυσιογνωστικά μαθήματα
συστηματική καλλιέργεια της εξωσχολικής ανάγνωσης
αναθεώρηση του ρόλου του δασκάλου
ανάπτυξη μιας πλούσιας σχολικής ζωής
χαλαρή θρησκευτική αγωγή
έμφαση στην αισθητική αγωγή (ποίηση, ζωγραφική, μουσική)
επαφή με το ύπαιθρο
σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού

το σχολείο κλείνει, ο Δελμούζος παραπέμπεται σε δίκη, αθωώνεται πανηγυρικά

20
το 1929 ιδρύεται το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ο Δελμούζος εκλέγεται καθηγητής της
Παιδαγωγικής
ιδρύει το Πειραματικό Σχολείο
Το 1929 το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ορίζει τι πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία και με ποιον
τρόπο. Ανεξάρτητα Παιδαγωγικά Τμήματα ιδρύθηκαν πολύ αργότερα, το 1983.

• Πολύ μεγάλη σύγκρουση: Στην Ελλάδα η διαμάχη για την Παιδαγωγική ισοδυναμεί με
διαμάχη για τη γλώσσα.

Γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917

Δελμούζος – Γληνός – Τριανταφυλλίδης
Μίλτος Κουντουράς

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΣ
Το 1920 ειδική επιτροπή έκρινε ότι τα βιβλία έπρεπε «να εκβληθώσι πάραυτα εκ των σχολείων και
να καώσι ως έργα ψεύδους και κακοβούλου προθέσεως»

τη 2η & 3η δεκαετία του 20ου αι

η Νέα Αγωγή και το Σχολείο Εργασίας γίνονται βασική στόχευση της Παιδαγωγικής
ιδρύονται νέα Πανεπιστήμια και έδρες Παιδαγωγικής
η Ελλάδα εντάσσεται στη διεθνή επιστημονική κοινότητα
από την προσήλωση στη διδακτέα ύλη (τι) περνάμε στη συζήτηση για τις μεθόδους (πώς) και το σε
ποιον
άρα, εγκαινιάζεται η παιδολογική έρευνα
+ μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης των δασκάλων

Επιστήμη
• Η επιστήμη είναι ένα προϊόν του ανθρώπινου νου σύμφωνο προς τους νόμους της σκέψης
μας και προσαρμοσμένο στον εξωτερικό κόσμο.
• Η επιστήμη παρουσιάζει δύο πλευρές, μια υποκειμενική και μια αντικειμενική.
• Και οι δύο αναγκαίες: αδύνατον να αλλάξουμε το παραμικρό τόσο στους νόμους του νου
μας, όσο και στους νόμους του κόσμου.
Θεωρία / Έρευνα

2 γνωσιολογικές παραδόσεις: γνώση μέσω σκέψης / μέσω παρατήρησης

2 κατευθύνσεις (επιστημολογικά παραδείγματα): ιστορικό-ερμηνευτικό / εμπειρικό
επιστημολογικά παραδείγματα: τα παγκοσμίως αναγνωρισμένα επιστημονικά επιτεύγματα, τα
οποία τροφοδοτούν την ερευνητική κοινότητα

2 κατευθύνσεις της Παιδαγωγικής Επιστήμης: Νοολογική-Ερμηνευτική / Εμπειρική-Πειραματική

Μεθοδολογικές κατευθύνσεις / Μέθοδοι έρευνας της Παιδαγωγικής Επιστήμης:

δύο βασικές μεθοδολογικές κατευθύνσεις, οι οποίες αντανακλούν δύο διαφορετικά
«επιστημολογικά παραδείγματα»: ερμηνευτική (ερμηνεία) – εμπειρική (εξήγηση)

Οι θιασώτες της ερμηνευτικής πιστεύουν ότι η γνώση είναι υποκειμενικής φύσεως

21
Οι θετικιστές θεωρούν ότι η γνώση είναι αντικειμενική και καθολική, άρα δεδομένη και
συγκεκριμένη, παρατηρήσιμη, μετρήσιμη και ελέγξιμη

Υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στην εξήγηση και την ερμηνεία

• Εξήγηση σημαίνει υπαγωγή των επιστημονικών διαπιστώσεων σε νομοτέλειες, σύμφωνα με
το σχήμα αίτιο-αποτέλεσμα, και γενίκευσή τους.
• Ερμηνεία σημαίνει ένταξη του εξεταζόμενου προβλήματος ως μέρους στο σύνολο, στα
συμφραζόμενα, ο έλεγχος της αμοιβαίας σχέσης τους και ο εντοπισμός της σημασίας τους
έξω από το πλαίσιο των αιτιακών σχέσεων. Δεν επιδιώκεται η γενίκευση των διαπιστώσεων.

Ανάλογα με τις κατευθύνσεις επιλέγονται συγκεκριμένες μέθοδοι:

Νοολογική: ερμηνευτική, φαινομενολογική, συγκριτική
Εμπειρική: παρατήρηση, πείραμα, τεστ, ερωτηματολόγια, συνέντευξη κ.λπ.

Μέθοδοι της ιστορικής - ερμηνευτικής Παιδαγωγικής

Η ερμηνευτική μέθοδος (ερμηνεύω / Ερμής)
Θεολόγοι / Φιλόσοφοι / Φιλόλογοι
ανάμεσα σε οποιαδήποτε έκφραση του ανθρώπινου πνεύματος –γραπτή, προφορική, καλλιτεχνική-
και στην κατανόησή της είναι απαραίτητο να διαμεσολαβήσει κάποια πνευματική διεργασία
Ασχολούμαστε κυρίως με γραπτά μνημεία / κείμενα.

Ερμηνευτική
ερεύνησε τη σχέση παιδαγωγού-παιδαγωγούμενου βαθιά
ανέδειξε την Παιδαγωγική σε αυτόνομη επιστήμη
απαλλάχτηκε από τον επιστημονικό δυϊσμό του Έρβαρτου
Η ερμηνευτική αναζητά επίσης το δέον. Αναζητώντας το δέον γενέσθαι, αναλύει το είναι και
προκύπτει το πρακτέον.
Η ερμηνευτική μέθοδος εξετάζει ιστορικά φαινόμενα και σύγχρονα παιδαγωγικά προβλήματα
αποτιμά τη σημασία των προβλημάτων, εντάσσοντάς τα πάντα στο εκάστοτε κοινωνικό και
πολιτιστικό πλαίσιο, προσφέρει υπηρεσίες κυρίως στην εξέταση προβλημάτων που δεν είναι
προσπελάσιμα με εμπειρική μέθοδο, οδηγεί την παιδαγωγική πράξη σε βελτίωση και προάγει την
επιστημονική γνώση
• η ερμηνευτική μέθοδος είναι η μέθοδος κατά την οποία ο ερευνητής ερμηνεύει, αναλύει,
παρουσιάζει και ιεραρχεί εκπαιδευτικά γεγονότα
• άρα, είναι κατάλληλη για τη μελέτη ιστορικών γεγονότων & εκπαιδευτικών προβλημάτων

Schleiermacher (1768-1834) Γερμανός φιλόσοφος και θεολόγος

συστηματοποίησε την ερμηνευτική (μετέφρασε πλατωνικούς διαλόγους)
για να συλλάβουμε το βαθύτερο νόημα ενός κειμένου, είναι απαραίτητη η πνευματική συγγένεια
ανάμεσα στον ερμηνευτή και στον δημιουργό
 
Dilthey (1833-1911)
καθηγητής της Φιλοσοφίας και της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου
συνέβαλε στη θεμελίωση της Ερμηνευτικής Παιδαγωγικής και της Ψυχολογίας
το έργο του για τη δυνατότητα μιας επιστήμης γενικής ισχύος αποτέλεσε για πολλά χρόνια βασικό
σύγγραμμα της Παιδαγωγικής
ο Dilthey εγκαινίασε τη θεμελιώδη συζήτηση, αυτήν της διαφοράς των δυο εννοιών, της εξήγησης
και της ερμηνείας
αποδέχεται τον θετικισμό και την εμπειρία, αλλά και την ερμηνεία

22
πρέπει να μεταφερθούμε στην ψυχική κατάσταση του γράφοντος (οι αναλύσεις του υποδειγματικές)
μέσα από το δημιούργημα η σύλληψη της καθολικής εμπειρίας
ερμηνευτική είναι «η τέχνη της κατανόησης των γραπτών εκφράσεων της ζωής»

Σχολή Dilthey – παιδαγωγικό ζεύγος:

Αυθεντία του παιδαγωγού - Μορφώσιμο του τροφίμου
Τονίζεται η διαλογική δομή της παιδαγωγικής διαδικασίας

η συστηματική ερμηνευτική προσεγγίζει προβλήματα και καταστάσεις της ζωής

χρησιμεύει στην έρευνα των σκοπών και των επιδιώξεων της αγωγής
διευκολύνει στην πραγμάτευση θεωρητικών σχημάτων (ώστε να περάσουμε σε εμπειρική έρευνα)
και στην κατανόηση προβλημάτων της καθημερινής πράξης (π.χ. πώς ερμηνεύεται η δύσκολη
συμπεριφορά ενός μαθητή)

Φαινομενολογική μέθοδος
επιστροφή «πίσω στα ίδια τα πράγματα»
σημασία σε αυτό που υποπίπτει στην αντίληψή μας, στις αισθήσεις μας, σε αυτό που φαίνεται, όχι
αυτό που λανθάνει πίσω από τα πράγματα
μακριά από πλάνες και προκαταλήψεις, άρνηση όλων των μεταφυσικών θεωριών

Husserl (1859-1938)
ερμηνευτική - φαινομενολογία:
Η φαινομενολογική μέθοδος μετέφερε την προσοχή στην σχολική αίθουσα.
Παράδειγμα: η ερμηνευτική μέθοδος αναζητεί τα χαρ/κά του ιδανικού δασκάλου. Η φαινομενολογία
δίνει τυπολογίες δασκάλων.
Δεν είναι πάντα ευδιάκριτη η διαφοροποίηση. Η σύλληψη παιδαγωγικών θεμάτων ανατίθεται στη
φαινομενολογία, η βαθύτερη ουσία τους στην ερμηνευτική.

Συγκριτική
συγκρίνονται και αντιπαρατίθενται παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά συστήματα
ιδιαίτερο βάρος σήμερα: διεθνοποίηση των σχέσεων, παγκοσμιοποίηση, ευρωπαϊκή διάσταση στην
εκπαίδευση κ.λπ.

πρέπει να βρεθεί το προς σύγκριση τρίτο: tertium comparationis

να προσδιοριστεί με ακρίβεια το θέμα
να παρατηρηθεί πρώτα στη χώρα του ερευνητή
σε άλλη χώρα
σύγκριση / συμπεράσματα

Κάποιες γενικεύσεις για την εξέλιξη της Παιδαγωγικής

αφετηρία ανάπτυξης συστηματικού προβληματισμού τον 17ο και 18ο αιώνα
προσπάθεια θεμελίωσης της παιδαγωγικής σε εμπειρικό επίπεδο
σημαντικό στοιχείο η παιδαγωγική και διδακτική θεωρία του Herbart
διένεξη για την αυτονομία της Παιδαγωγικής

Παιδαγωγική
Θεωρητική Παιδαγωγική
Γενική
η κατεύθυνση που εξετάζει το βασικό φαινόμενο της Παιδαγωγικής, δηλαδή την αγωγή
εξετάζει την αναγκαιότητα και δυνατότητα του ανθρωπολογικού και κοινωνικού αυτού
φαινομένου

23
Ιστορική Παιδαγωγική: ιστορία της εκπαίδευσης, ιστορία της παιδαγωγικής σκέψης μελετώνται οι
σταθμοί της παιδαγωγικής σκέψης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, και η ιστορία των
εκπαιδευτικών συστημάτων

Συγκριτική Παιδαγωγική συγκρίνονται και αντιπαρατίθενται παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά

συστήματα
ιδιαίτερο βάρος σήμερα: διεθνοποίηση των σχέσεων, παγκοσμιοποίηση, ευρωπαϊκή διάσταση στην
εκπαίδευση κ.λπ.

Διδακτική Μεθοδολογία η κατεύθυνση που ασχολείται με τη διατύπωση γενικών αρχών για την
οργάνωση της διδασκαλίας (γενική / ειδική)

Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική
Προσχολική (εκπαίδευση νηπίων, η σημασία και οι όροι της)
Σχολική (ο σχολικός θεσμός και ό,τι σχετίζεται με αυτόν, όπως η σχέση εκπαιδευτικού-μαθητών, η
εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, η εξέλιξη του θεσμού κ.λπ.)
Εκπαίδευση Ενηλίκων/Δια βίου εκπαίδευση (μορφές εκπαίδευσης που αναφέρονται σε ενήλικες)
Ειδική Παιδαγωγική (ζητήματα που σχετίζονται με άτομα που έχουν ειδικές ανάγκες, ειδική αγωγή)
Κοινωνική Παιδαγωγική (άτυπες μορφές εκπαίδευσης, διαχείριση ελεύθερου χρόνου, ευπαθείς
κοινωνικές ομάδες: πρόσφυγες, χρήστες ναρκωτικών, αποφυλακισμένοι κ.λπ.)

στον 20ο αι (1ο στάδιο):

καλύπτει το διάστημα του μεσοπολέμου μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ΄50
κορυφώνεται η αντιδικία για το μεθοδολογικό πρόβλημα «εξήγηση» ή «ερμηνεία»
επικρατεί η άποψη του Dilthey ότι η εξήγηση αποτελεί στόχο των θετικών επιστημών και η ερμηνεία
των ανθρωπιστικών επιστημών
2ο στάδιο (από τη δεκαετία του ΄60 και μετά):
δεν τίθεται πλέον το ζήτημα της αυτονομίας της Παιδαγωγικής
η Παιδαγωγική προσεγγίζει το αντικείμενό της με μεθόδους έρευνας που χρησιμοποιούν και άλλες
επιστήμες
συνεχίζεται η συζήτηση για τα μεθοδολογικά ζητήματα και καταλήγει σε δύο αντιμαχόμενες
απόψεις:
 η 1η υποστηρίζει ότι η έρευνα ξεκινά από επιλογές του ερευνητή, οι οποίες καθορίζουν και
το προϊόν της έρευνας
 η 2η αρνείται κάθε εξάρτηση από εξωεπιστημονικά κριτήρια και πιστεύει στην
ουδετερότητα του ερευνητή, οι επιλογές του οποίου ανήκουν στον προθάλαμο της έρευνας

3η επιστημολογική κατεύθυνση: Η Κριτική Θεωρία / Κριτική Παιδαγωγική ? Παιδαγωγική της

χειραφέτησης
η Κριτική (ή Χειραφετική) από το 1980 και μετά
έχει την αφετηρία της στην καντιανή παράδοση για την κριτική σκέψη
αποβλέπει:
 στην ανάδειξη των σχέσεων εξάρτησης του ατόμου από το κοινωνικό του περιβάλλον
 την αμφισβήτηση των σχέσεων αυτών
 και την αναδόμηση της κοινωνίας η οποία μπορεί να προκύψει από τη χειραφέτηση των
κοινωνικών υποκειμένων
Η Κριτική στοχεύει στην χειραφέτηση και ενδυνάμωση των αδύναμων και όσων αντιμετωπίζουν
κοινωνικές διακρίσεις και αποκλεισμό.
σχολή της Φραγκφούρτης (Κοινωνιολόγοι)
αρνούνται τη σύνδεση της Κοινωνιολογίας με τις Θετικές επιστήμες

24
ζητούν να λειτουργήσει η Κοινωνιολογία ως κριτική της κοινωνίας
δεν προτείνουν κάποιο ιδανικό
θεωρούν την κοινωνική κριτική θεμελιώδες επιστημονικό καθήκον
απαξιώνουν την ουδετερότητα της επιστήμης
επιζητούν γενικότερα την κοινωνική αλλαγή
Επιζητούν τη χειραφέτηση του ανθρώπου

κάθε επιστήμη έχει ως στόχο:

 να ορίσει μια κατηγορία παρατηρήσιμων φαινομένων
 να περιγράψει και να ταξινομήσει τα φαινόμενα αυτά
 να απομονώσει τις αιτιώδεις και λειτουργικές σχέσεις που συνδέουν τα φαινόμενα
 να προβλέψει μελλοντικά φαινόμενα με βάση περασμένες παρατηρήσεις
 να ελέγξει τα μελλοντικά αυτά φαινόμενα, δρώντας πάνω στις αιτιώδεις και λειτουργικές
σχέσεις που τα συνδέουν
Κύρια χαρακτηριστικά της Εμπειρικής Παιδαγωγικής:
απορρίπτει τον μεθοδολογικό δυϊσμό, θεωρώντας ότι δεν υπάρχουν μεθοδολογικές διαφορές
ανάμεσα στις Θετικές και τις Κοινωνικές επιστήμες
η Παιδαγωγική θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από αξιολογήσεις (ουδετερότητα της επιστήμης)
θα πρέπει να περιορίζεται σε καθαρά περιγραφικές και εμπειρικά ελέγξιμες προτάσεις

5 βήματα στην πορεία της εμπειρικής επιστήμης

Εμπειρία: η αφετηρία του επιστημονικού εγχειρήματος στο πιο στοιχειώδες επίπεδο
Ταξινόμηση: η τυπική συστηματοποίηση όγκων δεδομένων που διαφορετικά θα ήταν ακατανόητα
Ποσοτικοποίηση: ένα πιο επεξεργασμένο στάδιο, όπου η ακρίβεια της μέτρησης επιτρέπει
επαρκέστερη ανάλυση των φαινομένων (μαθηματικά)
Ανακάλυψη σχέσεων: ο εντοπισμός και η ταξινόμηση λειτουργικών σχέσεων ανάμεσα στα
φαινόμενα
Προσέγγιση της αλήθειας: η επιστήμη προχωράει προσεγγίζοντας σταδιακά την αλήθεια
στάδια:
αναζήτηση προβλημάτων, διατύπωση ερωτημάτων, παραγωγή υποθέσεων
δοκιμασία, έλεγχος, επιβεβαίωση ή απόρριψη υποθέσεων, συσσώρευση γεγονότων
οργάνωση, θεωρητικοποίηση, δόμηση, αναζήτηση γενικεύσεων

• Θεωρία: ένα σύνολο αλληλοσχετιζόμενων εννοιών, ορισμών και προτάσεων, που

παρουσιάζει μια συστηματική άποψη των φαινομένων, αποσαφηνίζοντας τις σχέσεις
ανάμεσα σε μεταβλητές, με στόχο να εξηγήσει και να προβλέψει τα φαινόμενα

Μεθοδολογία έρευνας – έναρξη: Η ερευνητική διαδικασία έχει ως αφορμή έναν

προβληματισμό και προσπαθεί να απαντήσει σε ένα ερευνητικό ερώτημα.

Ένας ερευνητής καλείται να σχεδιάσει τη μεθοδολογία του σε σχέση µε τον προβληματισμό του,
το πεδίο και το θέμα του.

Μεθοδολογία έρευνας – υλοποίηση: Η μεθοδολογία έρευνας αναφέρεται στις παραμέτρους της

ερευνητικής προσπάθειας του ερευνητή, οι οποίες αφορούν στις γενικές μεθοδολογικές
προσεγγίσεις, μεθόδους, μέσα, υλικά και διαδικασίες που θα επιλεγούν
Πώς θα σχεδιαστεί μια έρευνα;
Πώς θα πραγματοποιηθεί μια έρευνα;

Στοιχεία σχεδιασμού έρευνας:

Ορισμός ερευνητικού ζητήματος

25
Επισκόπηση βιβλιογραφίας
Μεθοδολογία έρευνας
Προτεραιότητες έρευνας
Ηθικά ζητήματα - Δεοντολογία - Πολιτική
Περιορισμοί έρευνας (π.χ. χρόνος, άνθρωποι, πρόσβαση στα δεδομένα)
Κοινό έρευνας
Σκοποί και στόχοι
Εργαλεία έρευνας & δειγματοληψία (sampling)
Επιδιωκόμενα αποτελέσματα
Πληροφοριακές πηγές που απαιτούνται
Φύση των φαινόμενων προς διερεύνηση
Αξιοπιστία & εγκυρότητα δεδομένων
Ερευνητικά ερωτήματα (research questions)
Ανάλυση, επαλήθευση, επικύρωση δεδομένων
Υποβολή εκθέσεων, συγγραφή της έρευνας

εμπειρική προσέγγιση
Καθορισμός του προβλήματος
Διατύπωση υποθέσεων
Επιλογή κατάλληλης μεθόδου
Συλλογή και επεξεργασία δεδομένων
Έλεγχος των υποθέσεων και ερμηνεία των ευρημάτων
Διαμόρφωση και συζήτηση των πορισμάτων στο πλαίσιο των υφιστάμενων θεωριών
Εξαγωγή συμπερασμάτων

• διατυπώνονται π.χ. υποθέσεις για τα πιθανά αίτια που προκαλούν ένα πρόβλημα,
επιλέγεται μια μέθοδος διερεύνησης του προβλήματος και καταβάλλεται προσπάθεια για
την εξήγηση των ευρημάτων με την αναγωγή τους σε μια σχέση αιτίου-αποτελέσματος
• οι επιστημονικές διαπιστώσεις ανάγονται σε νομοτέλειες, πράγμα που επιτρέπει τη
γενίκευσή τους 

Είδη επιστημονικής έρευνας ως προς:

τον επιδιωκόμενο επιστημονικό σκοπό (περιγραφική, παρεμβατική, πιλότος κ.λπ.)
τη δυνατότητα πρακτικής αξιοποίησης αποτελεσμάτων (εφαρμοσμένη, έρευνα δράσης κ.λπ.)
τα μέσα συλλογής ερευνητικών δεδομένων
το είδος των εμπειρικών δεδομένων που συλλέγονται (ποιοτική, ποσοτική)
το είδος της λογικής ανάλυσης (παραγωγικός, επαγωγικός, αναλογικός συλλογισμός κ.λπ.)
τον χώρο διεξαγωγής (εργαστηριακή, επιτόπια, βιβλιογραφική κ.λπ.)
τον αριθμό των εξεταζόμενων ατόμων (δειγματοληπτική, δημοσκόπηση, ατομική περίπτωση,
μελέτη περίπτωσης)

Είδη ερευνητικού σκοπού / είδος έρευνας

Η έρευνα σκοπεύει να εξετάσει μια θεωρία – υπόθεση: Πείραμα, Ερωτηματολόγια (survey), Έρευνα
δράσης (action research), Μελέτη περίπτωσης (case study)
Θέλει να αναπτύξει μια θεωρία: Ποιοτική έρευνα (qualitative research), Θεμελιωμένη θεωρία
Απαιτεί μετρήσεις: Πείραμα, Ερωτηματολόγια, Ποσοτική έρευνα (quantitative research)
Επιχειρεί να εξηγήσει μια κατάσταση: με ερμηνευτικές - ποιοτικές προσεγγίσεις

26
Προσπαθεί να δει τι θα γινόταν αν: Πείραμα, Συμμετοχική έρευνα (participatory research), Έρευνα
δράσης
Αναζητά το τι και το γιατί: Μεικτή έρευνα (mixed method research)
Αφορά το παρελθόν: Ιστορική έρευνα

Έρευνα:
ποσοτική – ποιοτική έρευνα
Ποσοτική
Θέτει ποσοτικά ερωτήματα
Εκφράζεται με νούμερα και στατιστικά στοιχεία
Συσχετίζει μεταβλητές, αναζητώντας τις μεταξύ τους σχέσεις
Γενικεύει τα αποτελέσματά της
Ποιοτική
Δεν μετατρέπει τα ευρήματά της σε αριθμούς (οι ανθρώπινες εμπειρίες είναι πολύ σημαντικές και
δεν μπορούν να εκφραστούν με αριθμητικούς δείκτες)
Δε γίνεται στατιστική επεξεργασία
Χρησιμοποιεί συνήθως μικρά δείγματα
Αναλύει σε βάθος το ερευνητικό ερώτημα – φιλοσοφική προσέγγιση
Θέτει ερωτήματα του τύπου: με ποιον τρόπο συμβαίνει κάτι
Ενδιαφέρεται για διεργασίες, διαδικασίες, τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται
τον κόσμο
Μελέτη αντιλήψεων, στάσεων, συμπεριφορών
π.χ. γιατί αυτοί οι μαθητές έχουν καλύτερη επίδοση από άλλους

Συνήθη στάδια ποσοτικής έρευνας

Βιβλιογραφική ανασκόπηση
Δημιουργία & διατύπωση μιας υπόθεσης ή θεωρίας που πρόκειται να ελεγχθεί / τα ερευνητικά
ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν
Σχεδιασμός έρευνας για τον έλεγχο της υπόθεσης ή θεωρίας (π.χ. ένα πείραμα, μια έρευνα
ερωτηματολογίου)
Διεξαγωγή της έρευνας
Ανάλυση των αποτελεσμάτων
Αναφορά κατά πόσον η υπόθεση ή θεωρία υποστηρίζεται ή δεν υποστηρίζεται, αν μπορεί να
απαντήσει στα ερωτήματα της έρευνας
Εξέταση της δυνατότητας γενίκευσης των ευρημάτων

Συνήθη στάδια ποιοτικής έρευνας

Προσδιορισμός του θέματος, ομάδας, φαινόμενου της έρευνας
Βιβλιογραφική ανασκόπηση
Σχεδιασμός του ερευνητικού ερωτήματος, της έρευνας και της συλλογής δεδομένων
Εντοπισμός των τομέων που αφορούν την έρευνα και τον ρόλο του ερευνητή στην έρευνα
Εντοπισμός των πηγών πληροφόρησης (π.χ. άτομα, ομάδες που θα συμμετάσχουν στην έρευνα),
ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας
Διεξαγωγή της έρευνας και ταυτόχρονα της συλλογής δεδομένων
Διεξαγωγή της ανάλυσης των δεδομένων
Έκθεση αποτελεσμάτων και θεμελιωμένης θεωρίας
Δημιουργία μιας υπόθεσης για περαιτέρω έρευνα ή δοκιμή

Έρευνα:
Παρατήρηση

27
 • προσεκτική παρακολούθηση και καταγραφή της εκτύλιξης των φαινομένων, χωρίς πρόθεση
τροποποίησής τους

• προσεκτική παρακολούθηση και καταγραφή της εκτύλιξης των φαινομένων, χωρίς πρόθεση
τροποποίησής τους

• μπορεί να εφαρμοστεί συστηματικά (να γνωρίζει δηλαδή ο ερευνητής τι θα παρατηρήσει) ή

τυχαία

• αυτοπαρατήρηση / ετεροπαρατήρηση

Η παρατήρηση:
σχετίζεται με τις θετικές επιστήμες
σχετίζεται με τη Φαινομενολογία
αποτελεί βάση για τις άλλες εμπειρικές μεθόδους
συνήθως προκύπτουν αριθμοί και στατιστικά στοιχεία
θετικά – αρνητικά

αυτοπαρατήρηση:
• η συνείδηση παρατηρεί το εγώ
• μπορεί να εισέλθει σε βάθος
• υποκειμενισμός
• αδυναμία σύλληψης της ολότητας
• σύγχυση πραγματικού - φανταστικού
ετεροπαρατήρηση:
• αντικειμενικότητα (;)
• ταυτόχρονη παρατήρηση από πολλούς παρατηρητές
• χρήση τεχνικών μέσων
• παρατηρητής ξένο σώμα: επιδρά, αλλοιώνει

καταγραφή
περιγραφική
κωδικοποιημένη / χρήση κλείδας
ομαδική, ατομική, συμμετοχική

μέσα / στοιχεία καταγραφής: οπτική παρακολούθηση, φωτογράφιση, βιντεοσκόπηση κ.λπ.

Το πείραμα
(Γερμανία 1879: 1ο εργαστήριο Πειραματικής Ψυχολογίας)
διερεύνηση της συνάρτησης (συσχετισμού) ανάμεσα σε 2 μεταβλητές

μεταβλητές
• το πείραμα προκύπτει από την αδυναμία της παρατήρησης να απομονώσει μεταβλητές

• ασχολούμαστε με δύο μεταβλητές, για να διαπιστώσουμε αν η μεταβολή στην Α επιδρά (και

πώς) στη Β

• η μεταβλητή που μεταβάλλεται συνειδητά από τον ερευνητή ονομάζεται εξαρτημένη

• η μεταβλητή που δέχεται τις επιδράσεις ονομάζεται ανεξάρτητη

28
π.χ. διαφορετικός τρόπος διδασκαλίας σε 2 τμήματα: πειραματική ομάδα / ομάδα ελέγχου (προσοχή
στον σχηματισμό των ομάδων)

Ιδιότητες του πειράματος:

• Η δυνατότητα προγραμματισμού
• Η δυνατότητα επανάληψης
• Η δυνατότητα τροποποίησης μιας τουλάχιστον μεταβλητής

πιθανά προβλήματα
πρώτα-πρώτα έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους
ο ερευνητής μπορεί να επηρεάσει
μπορεί να κατευθύνει τις αντιδράσεις
μπορεί να δίνει σημασία μόνον σε όσα στοιχεία εξυπηρετούν την έρευνά του
λάθος στον χωρισμό των ομάδων
(καλό είναι να μην αντιλαμβάνονται τα υποκείμενα ότι διεξάγεται το πείραμα ή να
χρησιμοποιούνται τεχνικά μέσα καταγραφής)

συνέντευξη
προσωπική επαφή
θέλει καλή προετοιμασία
επιλογή χώρου και χρόνου
εμπιστοσύνη
διακριτικότητα
καταγραφή με τεχνικά μέσα
καλό είναι να έχει γίνει δοκιμή σε ουδέτερο πρόσωπο

3 τύποι:
 ελεύθερη
• τυποποιημένη ή κατευθυνόμενη
• ημιδομημένη ή ημικατευθυνόμενη

ερωτηματολόγιο
με μικρή δαπάνη ερευνώνται πολλά υποκείμενα και συλλέγονται πολλά στοιχεία
μειονέκτημα ότι τα στοιχεία που συλλέγονται μπορεί να είναι αλλοιωμένα, είτε γιατί κάποιο
υποκείμενο δεν κατάλαβε σωστά την ερώτηση, είτε γιατί σκόπιμα έδωσε αναληθή στοιχεία
καλύτερα ανώνυμη διεξαγωγή της έρευνας
αποφεύγουμε την ιεραρχία στη συγκέντρωση του υλικού, συνοδεύουμε με επεξηγηματική επιστολή
δεν επιβαρύνουμε οικονομικά
δημοσιοποιούμε σε ύστερο χρόνο τα αποτελέσματα
συνήθη προβλήματα:
να μην κατανοούν τις ερωτήσεις όλοι οι ερωτώμενοι
ο έλεγχος των συνθηκών και των επιδράσεων κάτω από τις οποίες συμπληρώνεται το
ερωτηματολόγιο δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν
δεν εγγυάται κανείς την ειλικρινή απάντηση των υποκειμένων
ο τρόπος αντίληψης του ερευνητικού προβλήματος από τα υποκείμενα διαφέρει από αυτόν του
ερευνητή
χαμηλό ποσοστό επιστροφής των ερωτηματολογίων
μετά την επιστροφή των όποιων ερωτηματολογίων πιθανόν να έχει αλλάξει η σύσταση του
δείγματος
η γενίκευση των αποτελεσμάτων δεν είναι εύκολη

29
δύσκολα καλύπτονται όλες οι όψεις του προβλήματος της έρευνας
Πλεονεκτήματα:
προσφέρεται για τη διερεύνηση μεγάλου εύρους θεμάτων (όχι όλα)
μπορεί να προκύψουν απαντήσεις σε λεπτές ερωτήσεις
εύκολη ανάλυση δεδομένων
Βασικότερα είδη ερωτήσεων:
γεγονότα και γνώσεις
γνώμη ή πρόθεση
ερωτήσεις επεξηγηματικές ή ερμηνευτικές
ακυρωτικές ή παγίδες (για να ελεγχθεί η ειλικρίνεια)
ερωτήσεις εισαγωγικές ή προθέρμανσης
διηθητικές (ερωτήσεις που αφορούν την ίδια πτυχή-θέμα του υπό μελέτη προβλήματος
παρουσιάζονται ομαδοποιημένες)
Τύποι ερωτήσεων:
ανοικτές
διαζευκτικές ή σωστού-λάθους
πολλαπλής επιλογής
κλιμάκωσης ή ιεράρχησης των απαντήσεων
5 σημείων
ελεύθερης ανάπτυξης

καλό είναι: οι ερωτήσεις να είναι κατανοητές και να μη δημιουργούν αμηχανία στον ερωτώμενο
η διάταξη και η διάρθρωση των ερωτήσεων να είναι τέτοιες, ώστε να αποφεύγονται οι επιπόλαιες
απαντήσεις
να προηγούνται οι εύκολες και οι κλειστού τύπου
οι ερωτήσεις παγίδες να είναι διάσπαρτες
όχι πολύ μεγάλος αριθμός ερωτήσεων
να προηγείται δοκιμαστική εφαρμογή
να υπάρχει στο τέλος μια ανοικτή ερώτηση, ώστε να δίνεται η δυνατότητα έκφρασης της γνώμης
5 σημείων
test (νοημοσύνης, προσωπικότητας, δεξιοτήτων, επίδοσης κ.λπ.)
συνήθως ερωτήσεις αντικειμενικού- κλειστού τύπου
έντονη κριτική, γιατί δεν προάγουν και δεν καταγράφουν τις γενικότερες ικανότητες του μαθητή, π.χ.
να εκφράζεται με επιχειρήματα σε ρέον κείμενο

Μέθοδος δοκιμασιών π.χ. PISA (ΟΟΣΑ - Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη)

Δοκιμασία είναι μια καθορισμένη ενέργεια που εκπληρώνει σαφείς διαγνωστικούς στόχους, είναι
όμοια για όλους και δίνει τη δυνατότητα εκτίμησης της επιτυχίας ή αποτυχίας και της αριθμητικής
σημείωσης του αποτελέσματος
Προϋποθέσεις εφαρμογής των δοκιμασιών:
οι συνθήκες να είναι όμοιες για όλους
οι εξεταζόμενοι δεν πρέπει να διαφέρουν ως προς την ηλικία, την προετοιμασία, την κοινωνική
προέλευση
να εξηγείται καλά η τεχνική εκτέλεσης
 
PISA (Program for International Student Assessment),1997
15χρονα σε 3 γνωστικές περιοχές: Φυσικές Επιστήμες, Μαθηματικά και Γλώσσα
σκοπός για κάθε χώρα είναι να αντιληφθεί τις δυνατότητες και τις αδυναμίες της και να σχεδιάσει
αλλαγές, τόσο στο μακροεπίπεδο της εκπαιδευτικής πολιτικής, όσο και στο μικροεπίπεδο της
σχολικής τάξης

30
αμφισβήτηση και κριτική για την αγοραία λογική και την υποβάθμιση των ανθρωπιστικών
μαθημάτων

ελέγχονται:
η γνωστική βάση της διδασκαλίας
η συμβουλευτική
η στοχαστική ανατροφοδότηση
η σύνδεση του μαθήματος με τη γενικότερη οργάνωση του σχολείου
η εφαρμογή βιωματικών – διερευνητικών διαδικασιών, πειραμάτων βιωματικού χαρακτήρα
ΤΠΕ, projects, portfolios κ.λπ.
μέχρι τώρα: η Ελλάδα έχει πάρει μέρος σε όλους τους διαγωνισμούς
από τις χαμηλότερες επιδόσεις στην Ευρώπη
ενδεικτικά:
 35η διεθνώς ανάμεσα σε 57 χώρες το 2006
 32η διεθνώς ανάμεσα σε 65 χώρες το 2009

στατιστική:
• ταξινομεί τα προκύψαντα στοιχεία
• προβαίνει σε λελογισμένες γενικεύσεις

κοινωνιομετρικές τεχνικές:
• συμβάλλουν στη συστηματική περιγραφή και μέτρηση κάθε είδους διαπροσωπικών και
διομαδικών σχέσεων (συμπάθειας, αντιπάθειας, έλξης, απώθησης, επιλογής, απόρριψης)
• βασικά εργαλεία τα τεστ, οι κλίμακες, γραφικές παραστάσεις, τα κοινωνιογράμματα

π.χ. Με ποιον συμμαθητή σου θα ήθελες να συνεργαστείς στην προετοιμασία των μαθημάτων σου;

μελέτη περίπτωσης (case study)

• μέθοδος εμπειρικής έρευνας σε μια μονάδα, σε έναν πληθυσμό ή και σε έναν μαθητή
• χρειάζεται προσεκτική επιλογή αντιπροσωπευτικού δείγματος και προσεκτική προσπάθεια
γενίκευσης

τι γίνεται με την έρευνα στην Ελλάδα:

κυριαρχία της ερμηνευτικής – ιστορικής παιδαγωγικής (γεγονοτολογική αντίληψη) – γερμανικές
επιδράσεις
μετά τη δεκαετία του ΄80 Κριτική, χειραφέτηση
με την ίδρυση των Παιδαγωγικών Τμημάτων ανθεί η έρευνα (ποσοτική σε μεγάλο βαθμό), υπό την
επίδραση αμερικανικών και αγγλοσαξωνικών συστημάτων
πρώτη ερευνητική απόπειρα:
 ίδρυσε εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής
Σκοπός του Εργαστηρίου: «η παντοειδής έρευνα και γνώσις του Έλληνος παιδός και εφήβου από
σωματικής, ψυχικής και ηθικής απόψεως και η θεραπεία και διάδοσις της επιστημονικής
παιδαγωγικής»
Ανάπτυξη της παιδολογικής έρευνας, σωματομετρήσεις, ανατομική φυσιολογία, τεστ, νοημοσύνης.

Διδακτική
Διδακτική: Κλάδος της Παιδαγωγικής Επιστήμης

Τι οφείλει να επιδιώκει η εκπαίδευση ΣΗΜΕΡΑ;

31
δημοκρατία, αυτοτελή σκέψη, σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον, δημιουργικότητα, ένταξη στη
φυσική, ιστορική, κοινωνική πραγματικότητα

Επιστημολογικά ζητήματα στον χώρο της εκπαίδευσης:
Ποια πρέπει να είναι η σχολική γνώση;
Τι πρέπει να διδάσκονται οι μαθητές;
Πώς μπορεί να αποκτηθεί η γνώση μέσα από τις σχολικές διαδικασίες; 
Πώς μαθαίνουν οι μαθητές;
Τι οφείλει να επιδιώκει η εκπαίδευση;

Σήμερα / ερωτήματα:
Γιατί νέοι προσανατολισμοί στη διδασκαλία;
Ποιες παράμετροι υποδεικνύουν συγκεκριμένες πρακτικές εκ μέρους των εκπαιδευτικών; Ποιες
παράμετροι παρεμβαίνουν, ώστε να αλλάζουν ή να ακυρώνουν τον αρχικό σχεδιασμό;
Οι εκπαιδευτικοί προσαρμόζουν τη διδασκαλία τους στις ανάγκες της εκάστοτε διδακτικής
περίστασης;
Πώς θα δοκιμάσουν οι εκπαιδευτικοί νέες πρακτικές στη διδασκαλία τους;
Ποιες οι επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών;
Ποιον ρόλο αποκτά ο εκπαιδευτικός και ποιον ο μαθητής στο πλαίσιο των νέων προσανατολισμών
της Διδακτικής;

νέοι προσανατολισμοί της Διδακτικής

κουλτούρα συνεργασίας, διαφοροποίησης, επικοινωνιακής δράσης, αυθεντικής μάθησης
μαθητές: δικτυωμένοι δημιουργοί
αβεβαιότητες να γίνουν ευκαιρίες
οριζόντιες σχέσεις παραγωγής της γνώσης
ενδυνάμωση εαυτού στον μαθητή
ενδυνάμωση του επαγγελματισμού στον εκπαιδευτικό
αναστοχασμός
έμφαση στην ποιότητα vs αποτελεσματικότητα

Προτάγματα της ποιοτικής εκπαίδευσης: Διαπολιτισμικότητα (1) / Ακαδημαϊκή

αποτελεσματικότητα (2) / Σύνδεση με τη ζωή και τον κόσμο (3)
(1) Μέτρα για τη διασφάλιση ισότητας ευκαιριών:
εξοικείωση των εκπαιδευτικών με διαπολιτισμικές πρακτικές
τάξεις υποδοχής
διδασκαλία της μητρικής γλώσσας
διαφοροποίηση της διδασκαλίας
Διδασκαλία της μητρικής γλώσσας:
αναγνώριση και ενίσχυση της κληρονομιάς των μαθητών με διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισμικό
υπόβαθρο
αντιπροσώπευση των μαθητών αυτών στο διδακτικό υλικό και το εκπαιδευτικό προσωπικό
ανάπτυξη γλωσσικών και κοινωνικο-συναισθηματικών δεξιοτήτων
επικουρία της μητρικής γλώσσας στην εκμάθηση της γλώσσας περιβάλλοντος (ελληνικής)
προώθηση αξιών, συμπεριφορών και στάσεων που υποστηρίζουν την εθνοπολιτισμική
ποικιλομορφία στο σχολείο
δημιουργία συνθηκών συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης μεταξύ όλων των μαθητών

(2) Είδη μαθησιακής εμπειρίας – (ακαδημαϊκή αποτελεσματικότητα)

Παραδοσιακή διδακτική:
• τάξη & πειθαρχία

32
 • εντολές
• ορθές απαντήσεις
Αυθεντική:
• εμπειρία
• γνήσια κατανόηση
• σεβασμός διαφορετικότητας

Μετασχηματιστική:
• αλλαγή στην ισορροπία δασκάλου-μαθητή
• οριζόντια συνεργασία
• από-ιδρυματοποίηση

Στη μετασχηματιστική μάθηση επανερμηνεύουμε μια παλιά εμπειρία 
(ή και μια νέα), δίνοντας νέο νόημα και αντιλαμβανόμενοι εκ νέου την παλιά εμπειρία

Ακαδημαϊκή αποτελεσματικότητα του σχολείου (11κριτήρια):

επαγγελματικές δεξιότητες ηγεσίας των εκπαιδευτικών
κοινά οράματα και στόχοι
ένα περιβάλλον που να ευνοεί τη μάθηση
επικέντρωση στη διδακτική πράξη και τη μάθηση
διδασκαλία με σαφώς διατυπωμένους στόχους
υψηλές προσδοκίες
θετική ενίσχυση
διαδικασίες παρακολούθησης
δικαιώματα και υποχρεώσεις εκ μέρους των μαθητών
συνεργασία σχολείου και οικογένειας
ανάπτυξη του σχολείου σε οργανισμό μάθησης, ο οποίος θα στοχεύει και στην επαγγελματική
ανάπτυξη του εκπαιδευτικού προσωπικού

στην ακαδημαϊκή αποτελεσματικότητα εξετάζουμε επίσης: σχολική αποτυχία, μαθητική διαρροή

(3) Σύνδεση της Εκπαίδευσης με τη ζωή και τον κόσμο:

Πώς επιδρά στην κοινωνία η παραγωγή της γνώσης;
Ποια είναι η έγκυρη γνώση;
Ποια η αξία της αυθεντικής μάθησης;
Πώς μπορεί το σχολείο να συνδεθεί με την κοινότητα; (collective actors)
Πώς διδάσκεται η έννοια του ενεργού πολίτη στο σχολείο (πολιτειότητα);
Εθελοντισμός
υπευθυνότητα, αυτορρύθμιση, αναλυτικές μαθησιακές διαδικασίες, κοινωνικοσυναισθηματικές
παράμετροι, διαθεματικές προσεγγίσεις κ.λπ.

Θεωρίες διδασκαλίας / Μοντέλα σχεδιασμού της διδασκαλίας

τεχνικό-γραμμικό μοντέλο
ψυχολογικό-κυκλικό μοντέλο

• Προγράμματα Διδασκαλίας: Παιδοκεντρικά - Κριτήριο: δεξιότητες, ανάγκες, ενδιαφέροντα

των παιδιών / Θεματοκεντρικά (- Κριτήριο: η μεγιστοποίηση της σχολικής μάθησης

Σχολικό Πρόγραμμα
• Επίσημο (προεδρικά διατάγματα, εγκύκλιοι, υπουργικές αποφάσεις)

33
 • Εφαρμοζόμενο (αυτό που εφαρμόζεται στην πράξη)
• Ανεπίσημο (κρυφό πρόγραμμα)

παραπρόγραμμα: οι αξίες που διδάσκονται έμμεσα, χωρίς να εμπεριέχονται ή να

αναφέρονται συνήθως στους επίσημους σκοπούς της εκπαίδευσης

ΠΣ / ΑΠΣ

• μια δέσμη περιεχομένων με αποδεκτή αξία σε επίπεδο μεταδοτέας γνώσης,

ακολουθητέας διαδικασίας και κατατιθέμενων ιδεών

Το ΠΣ ορίζει το περιεχόμενο των μορφωτικών αγαθών και τον τρόπο διδασκαλίας (και αξιολόγησης)
τα ΠΣ είναι το αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης ιδεολογικής, πολιτικής και κοινωνικής διεργασίας
αναφέρονται πάντα σε συγκεκριμένο χωροχρόνο
απηχούν την πρόοδο της επιστήμης, τις ανάγκες των μαθητών, τις απαιτήσεις της κοινωνίας κ.λπ.
αποτελούν δέσμευση-πυξίδα για τον εκπαιδευτικό, ορίζουν το curriculum και τους διδακτικούς
στόχους
ένα καλό ΠΣ παραχωρεί στον εκπαιδευτικό παιδαγωγική αυτονομία

δομικά στοιχεία ΠΣ
γενικοί σκοποί και στόχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας
τρόποι και μέσα επίτευξης των στόχων
μεθόδοι
εργαλεία αξιολόγησης

4μερής δομή του ΑΠ /Το τετράστηλο ΑΠ  περιλαμβάνει:
στόχους 
διδακτικό περιεχόμενο - ύλη 
διδακτικές διαδικασίες – δραστηριότητες (αφορά τον τρόπο οργάνωσης των εμπειριών,
μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητά τους)
αξιολόγηση της επίτευξης των στόχων (αξιολόγηση της διαδικασίας για να εντοπιστούν περιοχές 
που δεν ήταν αποτελεσματικές)

2 είδη ΠΣ ως προς τα όρια: ανοιχτά προγράμματα – προγράμματα πλαίσια / κλειστά

προγράμματα – αυστηρό curriculum

Ανάπτυξη των ΠΣ:

χαρτογράφηση της προϋπάρχουσας κατάστασης
σχεδιασμός της νέας κατάστασης
προσανατολισμός (παιδοκεντρικός, θεματοκεντρικός)
μοντέλα σχεδιασμού
διδακτικοί στόχοι (βραχυπρόθεσμοι, μακροπρόθεσμοι)
επιλογή και διάταξη περιεχομένου (σπειροειδής, γραμμική κ.λπ.)
μεθόδευση διδασκαλίας
αξιολόγηση
εφαρμογή της νέας κατάστασης (πιλοτική, γενικευμένη)
αξιολόγηση της νέας κατάστασης
τροποποιήσεις

34
Σχολικό Εγχειρίδιο  
αποτελεί τη βάση για τη διδασκαλία  
κατασκευάζει και παρουσιάζει το αντικείμενο της γνώσης
δημιουργεί εκπαιδευτική θεωρία
οργανώνει τη μάθηση  
επηρεάζει τις παιδαγωγικές σχέσεις μέσα στην τάξη 
προσδιορίζει την αξιολόγηση του μαθητή 

Παράγοντες που επιδρούν στη διαμόρφωση του σχολικού εγχειριδίου
το ευρύτερο ιστορικο‐κοινωνικό πλαίσιο  
το εκπαιδευτικό πλαίσιο 
το Ωρολόγιο και κυρίως το Αναλυτικό Πρόγραμμα του μαθήματος  
ο εκπαιδευτικός και ο μαθητής στους οποίους απευθύνεται το εγχειρίδιο
οι γενικότερες συνθήκες της τάξης 

Γενικά ζητήματα:
Ποιους τρόπους διαμεσολάβησης του εκπαιδευτικού ανάμεσα
στον μαθητή και τη γνώση θα επιλέξει το σχολικό εγχειρίδιο;
Σε ποιον βαθμό το σχολικό εγχειρίδιο θα παρουσιάσει έτοιμη τη γνώση στον μαθητή ή θα τον 
εμπλέξει στη διαδικασία οικοδόμησής της στην τάξη;
Με ποιους τρόπους θα επιχειρήσει το σχολικό εγχειρίδιο την αναπλαισίωση
της επιστημονικής γνώσης σε σχολική; 
Ποια εκφραστικά μέσα-γλώσσα θα χρησιμοποιήσει;
Πώς διαχειρίζεται το σχολικό εγχειρίδιο τις προηγούμενες ιδέες των μαθητών;
Με ποιους τρόπους θα οργανώσει τη σχολική γνώση που
προκύπτει από την εκπαιδευτική διαδικασία;

Βασικές αρχές που πρέπει να πληρούνται:

Ως προς το περιεχόμενο
 επιστημονική εγκυρότητα
 σεβασμός στην προσωπικότητα, ηλικία, πρότερη γνώση του μαθητή
Ως προς τη μορφή
 ελκυστική μορφή, στοιχεία κειμένου, εικονογράφηση, σχήματα κ.λπ.
 χρηστικές διευκολύνσεις
Ως προς τη γλώσσα (κατανοητή, διαχείριση της ορολογίας)

Ως προς τη διδακτική μεθοδολογία

επιλογή της ύλης 
διάταξη της ύλης 
τρόπος αναπλαισίωσης της γνώσης 
διαθεματικότητα   
αντίληψη για τη φύση της μάθησης: διερευνητική μάθηση - κριτική σκέψη /
εμπλοκή σε κριτικό διάλογο ‐ ενεργητική στάση, ανάληψη πρωτοβουλιών ‐ 
ενεργοποίηση προσωπικών κινήτρων μάθησης ‐ 
επίλυση προβλημάτων - ευκαιρίες διαμόρφωσης θετικής αυτοεικόνας 

αντίληψη για τη φύση της διδασκαλίας: μετάδοση γνώσεων / ανάπτυξη 
δεξιοτήτων / συνδυασμός θεωρίας και πράξης / τέχνη  

Ως προς την αξιολόγηση του μαθητή
σχέση αξιολόγησης και διδασκαλίας

35
ατομική (συγκριτική) αξιολόγηση
μηχανισμοί αυτοαξιολόγησης – μεταγνωστικές ικανότητες που καλλιεργούνται 
στοιχεία ανατροφοδοτικά για τη διδασκαλία και τη μάθηση

Ως προς τον βαθμό ευελιξίας
Πόσο είναι εύχρηστο, ευπροσάρμοστο, ευέλικτο; 
Ποιος είναι ο ρόλος του μαθητή; 
Ποιος είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού; 

Σχολικό Εγχειρίδιο στην Ελλάδα

κυριαρχία του σχολικού εγχειριδίου, που παρουσιάζει γραμμική μορφή: δίνει πληροφορίες, παρέχει
γνώσεις, εξασκεί τον μαθητή και τέλος ελέγχει τι έμαθε
το βιβλίο του καθηγητή και οι οδηγίες περιορίζονται σε μεθοδολογικές διευκρινίσεις και οδηγίες για 
την χρήση του σχολικού εγχειριδίου
δεν προωθούν την επιλογή παράλληλου υλικού από την πλευρά των εκπαιδευτικών

Διαθεματικότητα: «Οργάνωση του ΑΠ που διαπερνά τις διαχωριστικές γραμμές των γνωστικών
αντικειμένων, για να εστιάσει σε γνωστικά προβλήματα ζωής ή ευρείες περιοχές μελέτης που
φέρνουν κοντά τα διάφορα μέρη του ΑΠ σε μια νοηματοδοτική σχέση», Dictionary of Education

Στο κέντρο της διαδικασίας βρίσκεται το θέμα και όχι το συγκεκριμένο μάθημα.

Διαθεματική προσέγγιση - προϋποθέσεις: ο εκπαιδευτικός λαμβάνει υπόψη του τα κίνητρα και τα

ενδιαφέροντα των μαθητών
εμπλέκει δυναμικά τον μαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία
αξιοποιεί τις κοινωνικές εμπειρίες των μαθητών
ενισχύει τις πρωτοβουλίες των μαθητών
Η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης προϋποθέτει ανοικτά και ευέλικτα ΑΠ, που επιτρέπουν
αυτόνομους σχεδιασμούς στο πλαίσιο της επεξεργασίας του θέματος. ∆ίνεται έτσι η δυνατότητα
για πρωτοβουλία και πρωτότυπες δράσεις.

Μορφές αξιολόγησης:
• αρχική-διαγνωστική
• διαμορφωτική ή ενδιάμεση
• αθροιστική ή τελική

Αξιολόγηση της επίδοσης:

η επίδοση συνδέεται στενά με το τελικό αποτέλεσμα μιας διαδικασίας μάθησης
συνήθως προϋποθέτει εξετάσεις
ορίζεται ποσοτικά με συγκεκριμένη κλίμακα μέτρησης
η αξιολόγηση λειτουργεί και ως μηχανισμός επιλογής
θεωρητικά υποστηρίζει τη διδασκαλία και τη μάθηση
δίνει πληροφορίες για την ατομική πορεία των μαθητών, για τους εκπαιδευτικούς και την σχολική
μονάδα
καθοδηγεί τη διδασκαλία και συμβάλλει στις επιλογές του ΑΠ
σκοπός της αξιολόγησης: όχι ο έλεγχος, αλλά η βελτίωση

Η νέα αντίληψη για την αξιολόγηση του μαθητή

η αξιολόγηση σήμερα νοείται όχι μόνον ως τελική και στιγμιαία, αλλά ως διαμορφωτική και συνεχής
ελέγχει όχι μόνο το τελικό αποτέλεσμα, αλλά και τη διαδικασία
προσφέρει ανατροφοδότηση στη διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης

36
 • σήμερα προτείνεται ως τεχνική αξιολόγησης το portfolio

• δυναμική συζήτηση, σχέδια εργασίας, φάκελος εργασιών, αυτοαξιολόγηση, αξιολόγηση από

τους συμμαθητές κ.λπ.

Περιγραφική αξιολόγηση
ποιοτική περιγραφή-αξιολόγηση που αποτυπώνει την πορεία του εκπαιδευόμενου
σχόλια
συστηματικές παρατηρήσεις
ενθαρρυντικές κρίσεις για την ενίσχυση-επανάληψη θετικών στοιχείων
εντοπισμός ελλείψεων για αποτελεσματική βελτίωση
επεξεργασία των κριτηρίων με τους εκπαιδευόμενους
Ανατροφοδότηση (feedback)
Λειτουργικές προϋποθέσεις:
να είναι σαφής και άμεση
να είναι κατάλληλη για το επίπεδο μάθησης του μαθητή
να επισημαίνει τα θετικά στοιχεία και να αναπτύσσει την υπευθυνότητα
να βοηθά τους μαθητές να κρίνουν οι ίδιοι τις επιδόσεις τους
συνεργατική διδασκαλία και μάθηση
Φύλλα εργασίας και άλλα εκπαιδευτικά υλικά
Οργάνωση: 
 καθορισμός θέματος κοινής αποδοχής
 συγκροτούνται ανομοιογενείς ομάδες μαθητών
 εσωτερικός καταμερισμός εργασιών, ατομική εργασία
 παρουσίαση των εργασιών μέσα στην ομάδα
 επιλογή τρόπου σύνθεσης των ατομικών εργασιών σε συλλογική εργασία
 προετοιμασία παρουσίασης στην ομάδα
 παρουσίαση εργασιών από τις ομάδες
 αξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση

στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία προσέχουμε: σύνθεση των ομάδων / καθορισμός ρόλων/

κατανομή εργασιών / αξιολόγηση

ομαδοσυνεργατική μάθηση (αναπτυξιακοί λόγοι)

 ανάπτυξη συντελείται σε κοινωνικό πλαίσιο 
ολόπλευρη ανάπτυξη ατόμου ατομικό επίτευγμα, αλλά συντελείται κοινωνικά
Αποτελεσματικότητα:
 ανάπτυξη ικανοτήτων γλώσσας & επικοινωνίας  
 ανάπτυξη σκέψης, ικανοτήτων λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων  
 ανάπτυξη ταυτότητας και αυτοαντίληψης  
 κοινωνικοποίηση & στάσεις αποδοχής του  άλλου (ετερότητα / ενσυναίσθηση)

Πολιτικοί λόγοι: ο ενεργός πολίτης  αναπτύσσεται σε συλλογικό πλαίσιο 
η ανάπτυξη του αυτόνομου, ενεργού και υπεύθυνου δημοκρατικού πολίτη
συντελείται μέσα σε συνθήκες ισότιμων σχέσεων, επικοινωνίας και συνεργασίας, πράγμα που η
ομαδοσυνεργατική διδασκαλία διασφαλίζει αβίαστα και με φυσικό τρόπο

project
«είναι μια ανοικτή και συγχρόνως συλλογική διαδικασία μάθησης, τα όρια της οποίας δεν είναι

37
αυστηρά καθορισμένα, αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με την εκάστοτε κατάσταση
που επικρατεί όταν εφαρμόζεται και ανάλογα με το ενδιαφέρον που επιδεικνύουν 
οι συμμετέχοντες σ’ αυτήν»

ερευνητική εργασία / project -

ολιστική (διεπιστημονική / διαθεματική) και βιωματική αντίληψη για την διδασκαλία
αφόρμηση
ανάλυση του θέματος
καθορισμός στόχων και δραστηριοτήτων
χωρισμός σε ομάδες εργασίας
διεξαγωγή ερευνητικών δραστηριοτήτων
συντονισμός, σύνθεση και επιμέλεια του τελικού έργου
παρουσίαση του τελικού προϊόντος 
αξιολόγηση του προϊόντος και της διαδικασίας

βασικά χαρακτηριστικά του project:

τρόπος ομαδικής διδασκαλίας στην οποία συμμετέχουν αποφασιστικά όλοι, και η ίδια η διδασκαλία
διαμορφώνεται και διεξάγεται από όλους τους συμμετέχοντες
η μάθηση πηγάζει από την εμπειρία που αποκτούν τα μέλη μέσα από την ενεργό συμμετοχή τους
στις διαδικασίες
έχει ως αφετηρία τα ερωτήματα των μαθητών
δύναται να αξιοποιεί παράλληλα όλα τα μαθήματα του ΑΠ
προωθεί τη δουλειά σε ομάδες και εστιάζει στην απόκτηση της γνώσης με βιωματικές μεθόδους

Συχνά τα project αξιοποιούν τις Τέχνες

θεατροκεντρικές προσεγγίσεις: δραματοποίηση, παίξιμο ρόλων, tableau vivant 
αξιοποίηση της μουσικής 
των εικαστικών τεχνών
της Λογοτεχνίας και της Δημιουργικής Γραφής
ή τις ΤΠΕ
υπολογιστής  – διαδίκτυο – ποικίλοι σημειωτικοί πόροι
ψηφιακά υλικά, εκπαιδευτικά προγράμματα στο διαδίκτυο 
πολυτροπικότητα - πολυτροπικά κείμενα

3 γενικές αρχές:
• Διερευνητικές Διαδικασίες Μάθησης 
• Διεπιστημονική Συνεργασία Καθηγητών

• Ομαδοσυνεργατική Οργάνωση Μαθητών

Η διερευνητική μάθηση εστιάζει:
εκκίνηση με προβλήματα και ερωτήματα 
συλλογή και επεξεργασία δεδομένων 
διαμόρφωση τεκμηριωμένων απαντήσεων 
ανάπτυξη επεξηγήσεων 
εξέταση αντιθέτων απόψεων 
στοχαστική ανάλυση διαδικασιών και συμπερασμάτων 

Βιωματική μάθηση
προϋποθέσεις

38
οι υποκειμενικές εμπειρίες του μαθητή
(συμπεριλαμβανομένων των γνωστικών, συναισθηματικών και  κοινωνικών πτυχών των εμπειριών 
του, που συνδέονται μεταξύ τους με συνεχείς διαδικασίες)
ο μαθητής πρέπει να είναι ενεργά παρών και να έχει συνείδηση των γενικότερων αλληλεπιδράσεων 
η βιωματική μάθηση να είναι υποκειμενική, αλλά ταυτόχρονα καλά οργανωμένη

Τεχνικές βιωματικής μάθησης
παρατήρηση πεδίου ‐ πείραμα 
παιχνίδια ρόλων 
κατασκευές 
δημοσκοπικές έρευνες /ερωτηματολόγια 
προσομοιώσεις 
μακέτες 
οπτικοποιήσεις 

Στιλ αγωγής ή διδασκαλίας: ενιαίο σύνολο από ενέργειες, μέσα και τεχνικές που εφαρμόζει ο
δάσκαλος στο πλαίσιο της δραστηριότητάς του και της σχέσης του με το παιδί

Αυταρχικό στιλ αγωγής:

• o δάσκαλος ως αρχηγός της τάξης καθορίζει τους στόχους και τις ενέργειες χωρίς
συνεννόηση με τους μαθητές
• απευθύνει εντολές και ελέγχει την τήρησή τους
• επιβάλλει κυρώσεις χωρίς αιτιολόγηση
• διατηρεί απόσταση από τους μαθητές
• αποφεύγει τις προσωπικές σχέσεις και τις συναισθηματικές επαφές

οι μαθητές αισθάνονται πιεσμένοι, ανασφαλείς και ανελεύθεροι

δε λαμβάνονται υπόψη οι επιθυμίες τους
οι μαθητές αντιδρούν συνήθως με αναγκαστική προσαρμογή ή άρνηση
αισθάνονται ότι υπάρχει ψυχρότητα και απόσταση
το στιλ αυτό απομονώνει τον μαθητή από τους συμμαθητές του, δημιουργώντας ανταγωνισμό,
εντάσεις και ανταγωνιστικές κλίκες
επιτυγχάνονται υψηλές αναπαραγωγήσιμες γνώσεις και δεξιότητες
παρέχεται περιορισμένος βαθμός αυτενέργειας και αυτοτελούς σκέψης

Δημοκρατικό στιλ αγωγής

• ο δάσκαλος ως αρχηγός της τάξης συμμετέχει ενεργά στην ομάδα και συντονίζει τις
ενέργειες
• αποκαλύπτει στα παιδιά τον σκοπό για τον οποίο πρέπει να εκτελέσουν μια ενέργεια
• αποκαλύπτει στα παιδιά τον σκοπό για τον οποίο πρέπει να εκτελέσουν μια ενέργεια

• αξιοποιεί τις εποικοδομητικές προτάσεις

• συμβουλεύει και βοηθά τα μέλη της ομάδας
• έπαινος και κριτική αποδίδονται αιτιολογημένα

οι μαθητές αισθάνονται ασφαλείς και ελεύθεροι

θεωρούν ότι ο δάσκαλος τούς αντιμετωπίζει με κατανόηση, λαμβάνοντας υπόψη τις επιθυμίες και
τα ενδιαφέροντά τους
συνεργάζονται και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, ασκώντας και κριτική
ενσωματώνονται στην ομάδα-τάξη, δημιουργούν κοινωνικές σχέσεις και παρακινούνται σε
συνεργασία χωρίς εντάσεις

39
τα προβλήματα επιλύονται με συζήτηση και συναίνεση
απαιτείται περισσότερος χρόνος για απόκτηση γνώσεων, αλλά η γνώση είναι πιο σταθερή και η
σκέψη των μαθητών αυτοτελής και διαφοροποιημένη

Μέσα αγωγής και διδασκαλίας

έπαινος και επιβράβευση
ενθάρρυνση
υπενθύμιση, νουθεσία, επίπληξη
απειλή, τιμωρία
ελευθερία και πειθαρχία
κίνητρα

έπαινος vs ψόγος

Σχέση του επαίνου με τη συμπεριφορά του μαθητή:

• o έπαινος οδηγεί σε μεγαλύτερη προσπάθεια
• οδηγεί σε βιώματα επιτυχίας
• ενισχύει την εμπιστοσύνη στον εαυτό
• προτρέπει σε επανάληψη της προσπάθειας

Συνέπειες του ψόγου:

• οδηγεί σε κάμψη του αισθήματος αυτοεκτίμησης και απώλεια της αυτοπεποίθησης
• οδηγεί σε βιώματα αποτυχίας
• αποθαρρύνει το παιδί για επανάληψη της προσπάθειας

λεκτική συμπεριφορά
το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς
γίνεται να παρατηρηθεί με μεγάλη αξιοπιστία
η γλώσσα αποτελεί το τελειότερο σύστημα σημαντικής έκφρασης

Τι εννοούμε:
τον τρόπο με τον οποίο απευθύνεται και οργανώνει το μάθημα ο εκπαιδευτικός (μονόλογος,
διάλογος, πειθαρχικές εκφράσεις, συζήτηση)
το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί
τη συχνότητα ομιλίας
την ένταση της ομιλίας και τον τόνο
την πρωτοβουλία για συζήτηση
ξεκινά από τα ενδιαφέροντα των μαθητών;
τον συνολικό χρόνο που καταλαμβάνει (2/3)
νόμος των 2/3
κατά την παραδοσιακή-μετωπική διδασκαλία ο δάσκαλος μιλάει πολύ…
– συνέπειες:
ο μαθητής μιλάει λίγο
χρησιμοποιεί μονόλεκτες προτάσεις
συχνά δεν αποτελειώνει τις προτάσεις που άρχισε
συρρίκνωση της γλωσσικής επικοινωνίας των μαθητών (μεταξύ τους και γενικότερα)

Η λεκτική συμπεριφορά του δασκάλου επηρεάζει

• την ατμόσφαιρα της τάξης – το συναισθηματικό κλίμα
• τη σχολική επίδοση

40
αυτοεκπληρούμενη προφητεία
• οι προσδοκίες του δασκάλου επηρεάζουν την εικόνα που έχει ο μαθητής για τον εαυτό του
• η θετική προσδοκία του δασκάλου επηρεάζει τη συμπεριφορά και την επίδοση του μαθητή

2 τύποι λεκτικής συμπεριφοράς: συντονιστική / κυριαρχική

έλεγχος, διαταγές, απανωτές ερωτήσεις, μονόλογος δημιουργούν:

παθητικότητα
έλλειψη αυτενέργειας, πρωτοβουλίας
έλλειψη ενδιαφέροντος για μάθηση
εσωτερικές εντάσεις
τάση παρακώλυσης της διδασκαλίας
κόπωση (και στον δάσκαλο)

λειτουργία των ερωτήσεων:

διαμόρφωση θετικού κλίματος στην τάξη
πρόκληση του ενδιαφέροντος και της προσοχής
συμμετοχική διδασκαλία
άμεση ανατροφοδότηση του εκπαιδευτικού
κίνητρα μάθησης για τους μαθητές
καλύτερη διατήρηση και εμπέδωση των γνώσεων
συνολικότερη βελτίωση της διαδικασίας και των σχέσεων

επίσης:
διαπίστωση προϋποθέσεων μάθησης και ενεργοποίηση προηγούμενων γνώσεων
ερωτήσεις κρίσεως: δραστηριοποίηση της σκέψης – ανώτερων νοητικών λειτουργιών
εξωτερίκευση στάσεων, συναισθημάτων, προσωπικών βιωμάτων κ.λπ.
καλύτερος έλεγχος και πειθαρχία της τάξης

υποβολή ερωτήσεων
ερευνητικά δεδομένα:
οι εκπαιδευτικοί υποβάλλουν συνεχώς ερωτήσεις ή μονολογούν
οι ερωτήσεις που τίθενται συχνά είναι χαμηλού γνωστικού επιπέδου (ερωτήσεις μνήμης,
κατανόησης, εφαρμογής, απομνημόνευσης)
οι ερωτήσεις των μαθητών αρθρώνονται σε μικρό ποσοστό
ερωτήσεις που προάγουν την κρίση των μαθητών ή ερωτήσεις που δεν περιορίζονται σε μια και
μόνη λύση είναι λίγες
οι εκπαιδευτικοί υποβάλλουν κατά μέσο όρο 3 ερωτήσεις ανωτέρου επιπέδου, πολλοί καμία
64% των ερωτήσεων που θέτουν οι εκπαιδευτικοί είναι κλειστού τύπου
12% προωθούν τη σκέψη του μαθητή
16% είναι ερωτήσεις κρίσεως
8% έχουν διαδικαστικό χαρακτήρα
οι ερωτήσεις που υποβάλλονται από τους μαθητές είναι ελάχιστες
Πασχάλης, Α. (2000) Η τέχνη των ερωτήσεων στη διδ. πράξη Χανιωτάκης Ν. (2007) Η υποβολή
ερωτήσεων από τους µαθητές: διαπιστώσεις και δυνατότητες βελτίωσης
ο εκπαιδευτικός του ελληνικού δημοτικού σχολείου υποβάλλει σε μια διδακτική ώρα 70 περίπου
ερωτήσεις
οι περισσότερες στο μάθημα των Φυσικών (πάνω από 110)
οι λιγότερες στο μάθημα της Γλώσσας; (μέσος όρος 52)

41
οι ερωτήσεις του εκπαιδευτικού και οι απαντήσεις των μαθητών καταλαμβάνουν περίπου το 70%
του μαθήματος
μια στις 10 ερωτήσεις είναι ερώτηση ανωτέρου επιπέδου
8 στις 10 ερωτήσεις είναι απλής γνώσης ή κατανόησης ή επιπέδου στοιχειώδους εφαρμογής

Διάλογος - συζήτηση
αμφίδρομη επικοινωνία που στηρίζεται στον λόγο και παράγει λόγο
συζήτηση με ερωταποκρίσεις: α) ερωτήσεις που στοχεύουν στη μνημονική ανάκληση γνώσεων
(ερέθισμα-απάντηση-επανατροφοδότηση) β) ακολουθία ερωτήσεων με αξιοποίηση
προϋπαρχουσών γνώσεων γ) σειρά ερωτήσεων που ξεκινά με νύξεις από ποικίλα διδακτικά υλικά
κυρίως διάλογος: επικεντρώνεται σε ένα θέμα και διεξάγεται με ανταλλαγή επιχειρημάτων
μορφές που μπορεί να πάρει: διάλογος δύο προσώπων, συζήτηση,
δομημένη συζήτηση – λογομαχία (debate), brainstorming / ideation

• επαγωγική μέθοδος: από τις παρατηρήσεις οδηγούμαστε στις γενικεύσεις /
αφετηρία της διδασκαλίας η εμπειρία

• παραγωγική μέθοδος: αφετηρία της διδασκαλίας η θεωρία /

από τους ορισμούς στα επιμέρους, από το γενικό στο ειδικό

μη λεκτική συμπεριφορά – επικοινωνία (βλέμμα, χειρονομίες, φωνή, χιούμορ κ.λπ.)

ο εκπαιδευτικός:
εξέλιξη… παππούς αγρότης, γιος δάσκαλος, εγγονός γιατρός

παρελθόν:
389 – Ιερός Αυγουστίνος – De Magistro
γενικά ο Χριστός θεωρήθηκε πρότυπο δασκάλου
1921 – Kerschensteiner «Η ψυχή του Παιδαγωγού και το πρόβλημα της μόρφωσης των
εκπαιδευτικών»
1928 – Schneider «Παιδαγωγός και Δάσκαλος»
Spranger (1882 – 1963, μαθητής του Dilthey): «γεννημένος παιδαγωγός» είναι όποιος έχει α) ορμή
για την ψυχική διάπλαση του παιδιού και αγάπη β) προσήλωση στα «παιδαγωγικά ιδεώδη».

στην Ελλάδα
Εξαρχόπουλος «Ποίος τις πρέπει να είναι ο διδάσκαλος;»
Κολιτσάρας (1956) «Ο Μεγάλος Παιδαγωγός» (Χριστός)
Παπανούτσος «Παιδαγωγικό Ήθος»
σιγά σιγά διαμορφώνεται η θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου / οι δαπάνες για την εκπαίδευση
είναι επένδυση

διαχρονικά μιλώντας, ο ιδανικός δάσκαλος:

αγάπη, αφοσίωση
εκπαιδευτική αποστολή που επεκτείνεται και έξω από το σχολείο
παιδαγωγική ευαισθησία
δημοκρατική στάση, ανεκτικότητα
διδακτικές ικανότητες
συναισθηματική σταθερότητα
δίκαιος, αμερόληπτος

42
ευσυνείδητος, υπομονή, επιμονή
ευδιάθετος, χιούμορ, αισιοδοξία
ψυχική και σωματική υγεία

1952 – Keilhacker «ο ιδανικός δάσκαλος, όπως τον φαντάζεται ο μαθητής» - καινοτομία, ρωτά
μαθητές
οι μαθητές θέλουν νέους εκπαιδευτικούς
τα αγόρια θέλουν άντρες, τα κορίτσια γυναίκες
ούτε πολύ αυστηροί, ούτε πολύ ενδοτικοί
συναισθηματική σταθερότητα
δικαιοσύνη
τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να αποφανθούν ως προς το θέμα της κατάρτισης

Ο τεχνοκράτης εκπαιδευτικός 
αποτελεσματικότητα στη διδασκαλία 
οργανώνει:διαδικασίες, διευρύνει το ρεπερτόριο των τεχνικών του, είναι επικεντρωμένος σε 
μεθοδολογικά ζητήματα
μέγιστα αποτελέσματα σε ελάχιστο χρόνο 
θέματα διαχείρισης της τάξης 
καλές επιδόσεις των μαθητών του στις εξετάσεις 
αντιμετωπίζει το ΑΠ και τη διδασκαλία στοχοκεντρικά 
καλός εφαρμοστής οδηγιών  – διαχειριστής  
παρακολουθεί πολλές επιμορφώσεις 

ο στοχαστικός εκπαιδευτικός (the reflective teacher)

εκπαιδευτικός‐ερευνητής 
διαβάζει κριτικά τo ΑΠ
συζητά και ορίζει κριτήρια με βάση τα οποία σχεδιάζει και αξιολογεί την εκπαιδευτική πράξη
αξιοποιεί όσες από τις κατευθύνσεις και τις θεσμικές επιταγές, όπως αυτές ορίζονται στο ΑΠ, 
συνάδουν με τους στόχους που ορίζει ο ίδιος
εντοπίζει και φροντίζει να διαχειριστεί ενδεχόμενες αντιφάσεις και
τη διάσταση ανάμεσα στις γενικόλογες εξαγγελίες και την πραγματικότητα της τάξης 
και συχνό αναστοχασμό…
κριτική εξέταση των πεποιθήσεων του ατόμου 
στόχος η νοηματοδότηση και αναθεώρηση της εμπειρίας με βάση την κριτική αποτίμηση εννοιών 
και αντιλήψεων
σύνθετη και πολυεπίπεδη διαδικασία, στην εξέλιξη της οποίας
εμπλέκονται όλες οι προϋπάρχουσες έννοιες για τη μάθηση και οι
υποκειμενικές εμπειρίες κάθε αναστοχαζόμενου

αναστοχαστικές ερωτήσεις
Τι κάνω μέχρι τώρα;
Πώς πραγματεύομαι την εκπαιδευτική διαδικασία;
Ποια προβλήματα συναντώ;
Πώς τα διαχειρίζομαι;
Ποιες πεποιθήσεις αποτυπώνουν οι επιλογές μου;
Πώς κρίνονται οι πεποιθήσεις μου και οι επιλογές μου; 
Με βάση ποιο θεωρητικό πλαίσιο; 
Ποια κοινωνική προοπτική έχει το πλαίσιο αυτό;

θετική αποτίμηση

43
αναβάθμιση του ρόλου του
ο ίδιος ως άνθρωπος της πράξης μπορεί να συμβάλει στην επέκταση της παιδαγωγικής θεωρίας
οδηγεί στην επί το βέλτιστον πορεία της εκπαιδευτικής πράξης 
εξελίσσεται ο ίδιος ως επαγγελματίας στην προοπτική της δια βίου εκπαίδευσης

ο στοχαστικός‐κριτικός εκπαιδευτικός 
κριτικός στοχασμός ηθικών ζητημάτων (ισότητα, δικαιοσύνη κ.λπ.)
προϋποτίθεται ένας εκπαιδευτικός που είναι διανοούμενος‐κοινωνικός  πρωτεργάτης
(transformative
intellectual), και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η διδασκαλία συμβάλλει ή όχι στη διαμόρφωση 
μιας δίκαιης και ανθρωπιστικής κοινωνίας
κοινωνικός προσανατολισμός στη διδακτική πράξη που επιτρέπει στον μαθητή τη
σύνδεση με πολιτικά, κοινωνικά, ιστορικά και ιδεολογικά ζητήματα  
Επιστήμονας και Επαγγελματίας 
θέτει ερωτήματα και στοχάζεται πρωτίστως πάνω στους σκοπούς της 
εκπαίδευσης, στην αντιστοιχίατους ή μη με τους διδακτικούς στόχους
ενδιαφέρεται βαθιά για θέματα στρατηγικών και αποτελεσματικών διδακτικών τεχνικών
συνυπολογίζει την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, ηθική διάσταση της εκπαίδευσης
παρακολουθεί την επιστήμη του

παράγοντες που παρεμποδίζουν το έργο του δασκάλου

αδιαφορία των γονέων για την εκπαίδευση των παιδιών
ανεπάρκεια σε μέσα διδασκαλίας
έλλειψη επιμόρφωσης
φτωχό πολιτιστικό και μορφωτικό περιβάλλον
απουσία εξειδίκευσης
αντίφαση ανάμεσα σε όσα συμβαίνουν στην κοινωνία και στο σχολείο
υπερβολικές αξιώσεις της κοινωνίας από τους εκπαιδευτικούς
διδασκαλία μαθημάτων στα οποία δεν έχουν ειδικευτεί
χαμηλό επίπεδο μαθητών
πολλά παιδιά στην τάξη
συχνά ειδικές περιπτώσεις
υποτίμηση του έργου από την κοινωνία / μειωμένο κύρος
χαμηλές αποδοχές
ηθική επιφόρτιση του εκπαιδευτικού / ευθύνη
συχνές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις
παράλογες απαιτήσεις γονέων
περιορισμένες δυνατότητες ανέλιξης
συχνή ανάθεση υπερβολικών εξωδιδακτικών καθηκόντων
ακατάλληλα διδακτήρια

Η κριτική του σχολικού θεσμού:

Η κριτική στο σχολείο:
αποτελεί προωθητική δύναμη της σχολικής εξέλιξης
συνίσταται σε κριτική ενός συγκεκριμένου εκπαιδευτικού συστήματος ή συγκεκριμένων πτυχών ενός
εκπαιδευτικού συστήματος
είναι τόσο παλιά όσο και το ίδιο το σχολείο (η κριτική του σχολικού θεσμού που εμφανίζεται τη
δεκαετία του 1960 αποτελεί επιστημολογικό όριο στην ιστορία της παιδαγωγικής σκέψης)

Βασικοί άξονες στην κριτική του σχολικού θεσμού:

3 βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους στρέφονται οι επικρίσεις κατά του σχολείου:

44
Α) Προβλήματα που προκύπτουν από τη διευρυνόμενη θεσμοθέτηση των παιδευτικών και
εκπαιδευτικών διαδικασιών
Β) Οι αρνητικές συνέπειες που απορρέουν για το σχολείο από το γεγονός πως φορέας της
εκπαίδευσης είναι το κράτος
Η αλλοίωση του παιδαγωγικού χαρακτήρα του σχολείου:
Γ) Επικρίσεις που εστιάζουν στην κυριαρχία ενός πνεύματος τεχνοκρατικού-θετικιστικού στο σχολείο
άλλα σημαντικά σημεία κριτικής:
 το σχολείο δε δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να δρα ως συνυπεύθυνο στη
διαδικασία της μάθησης
 απαίτηση για ένα ανθρώπινο σχολείο που δεν θα αποτελεί ένα σύστημα συνεχούς
επιλογής και δεν θα καταστρέφει το εγγενώς φιλοπερίεργον και φιλομαθές
 η σχολειοποίηση της μάθησης
 δεν ευνοείται η δημιουργική διδασκαλία, αλλά η τυποποίηση, με μια εκπαιδευτική
λογική και πρακτική διεκπεραιωτικού χαρακτήρα
 η γραφειοκρατία εμποδίζει την εύρυθμη λειτουργία του σχολείου
 παρεμποδίζεται η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης

 η σχολική επίδοση και οι ευκαιρίες πρόσβασης επηρεάζονται από την

κοινωνική προέλευση, ενώ το σχολείο κοινωνικοποιεί τους μαθητές στις αξίες της κυρίαρχης
τάξης
 το σχολείο θεωρείται ένας συντηρητικός θεσμός που υπηρετεί την κυρίαρχη
τάξη αναπαράγοντας τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες
 η προοπτική μιας συνολικής κριτικής στο μοντέλο ζωής των καπιταλιστικών
κοινωνιών

Σύγχρονα θέματα
Homeschooling / home-educating στην Ελλάδα είναι παράνομο
Παιδαγωγική της Ειρήνης
braindrain
κ.ά.

Πυργιωτάκης
23-30 ναι
30-33 όχι
33-40 ναι (όχι τα πειράματα)
40-49 όχι
50-116 ναι
119-125 ναι (όχι λεπτομέρειες)
125-128 όχι
129-133 ναι
134-143 όχι
143-154 ναι
154 (γ)-159 όχι

45
159 (δ)-167 ναι
168-178 όχι
179-197 ναι (όχι η 185)
201-206 όχι
206-254 ναι
257-313 ναι (όχι λεπτομέρειες)
313-331 όχι
331-336 ναι (όχι 332-333)
337-346 όχι
347-362 ναι
363-369 όχι
369-373 ναι
374-382 όχι
383-398 ναι
398-417 όχι
418-426 ναι
426-431 όχι
431-448 ναι
449 (όχι το παράδειγμα)
449-452 ναι
452-462 όχι
462-470 ναι
470-596 όχι
Δημητριάδου (ναι τα ακόλουθα)
15-21
23-41
53-65 (όχι λεπτομέρειες)
69-78 (όχι λεπτομέρειες)
84-85
142-143
145-150
163-167
174-175
184-194
200-201
210-211
215-216
221-236

46